Ludwik Musioł Z dziejów Kochłowic, Halemby, Bykowiny, Kłodnicy oraz Starej Kuźnicy Wstępem opatrzył i do druku przygotował: Bernard Szczech Ruda Śląska 2010 Ludwik Musioł Z dziejów Kochłowic, Halemby, Bykowiny, Kłodnicy oraz Starej Kuźnicy Wstępem opatrzył i do druku przygotował: Bernard Szczech Ruda Śląska 2010 Muzeum Miejskie im. Maksymiliana Chroboka w Rudzie Śląskiej 41-700 Ruda Śląska, ul. Wolności 26 Wydano w roku jubileuszu 650-lecia pojawienia się w dokumentach Kochłowic na podstawie autorskiego maszynopisu, ze zbiorów Muzeum Miejskiego w Rudzie Śląskiej Opublikowano dzięki pomocy Panów z firmy MT Silesia: Marka Spyry, Dyrektora ds. Rozwoju i Tomasza Norasa, Dyrektora ds. Inwestycji oraz Pana Marka Małka z firmy Man-Trans w Tychach łamanie i druk: www.cuddruk.pl © Muzeum Miejskie im. Maksymiliana Chroboka w Rudzie Śląskiej ISBN 378-83-923996-9-8 - тичj / M 'ih ? Ludwik Musioł: Z dziejów Kochłowic, Halemby, Bykowiny, Klodnicy oraz Starej Kuźnicy Słowo wstępne Dla społeczności Kochłowic, rok 2010 jest szczególny. Otóż dokładnie przed 650 laty w zapisach dokumentu pojawiła się nazwa miejscowa, świadcząca o istnieniu Kochłowic. Nie jest jednak ona równoznacz­ na z czasem powstania tej miejscowości, O jej dawniejszych dziejach świadczą wiele starsze zabytki archeologiczne, licznie skrywane i od­ najdywane na gruntach rzeczonej osady. Obecny jubileusz stał się oka­ zją do poczynienia swoistego remanentu, między innymi piśmiennych pamiątek, skrywanych w prywatnych szufladach, jak i w zbiorach róż­ nych instytucji. Jedną z takich niepublikowanych dotychczas pamią­ tek, jest oryginalny maszynopis pracy Ludwika Musioła, o dawnych dziejach Kochłowic i okolicznych miejscowości, z pietyzmem przecho­ wywany w zbiorach rudzkiego Muzeum. Ludwik Musioł urodził się 19 grudnia 1892 roku, w rodzinie Ludwi­ ka i Albiny ze Słupików w nieodległym od Rudy Śląskiej Mikołowie. W swoim mieście rodzinnym ukończył szkołę ludową (27.03.1907 r.) a następnie gimnazjum w Katowicach oraz Seminarium Nauczycielskie w Mysłowicach. Okres lat pierwszej wojny światowej, jako Górnoślązak przymusowo spędził na froncie, powołany do armii cesarskiej. Szczę­ śliwie dotrwał do jej końca w randze kaprala, odznaczony Żelaznym Krzyżem II klasy. W latach międzywojennych pracował w szkolnictwie (m.in. w Kotach k. Tarnowskich Gór, Rudzie i Pszczynie) a wcześniej, w okresie walki o narodową tożsamość Górnego Śląska, uczestniczył w pracach Polskiego Komisariatu Plebiscytowego. Przed drugą wojną światową opublikował m.in. monografie Pszczyny i Tych, a w 1936 roku „Materiały do dziejów Wielkich Katowic (1299-1799)” wydane przez In­ stytut Śląski w Katowicach. W okresie drugiej wojny światowej pracował najpierw w Oberschlesische Landesbibliothek w Bytomiu a następnie w Institut für Oberschlesische Landesforschung w Katowicach. Kilka lat po zakończeniu wojny, z racji swego zatrudnienia, oskarżony został o współpracę z Niemcami. Aresztowany 28 grudnia 1948 roku, skazany na 6 lat, więziony był do dnia 16 stycznia'1952 roku. 3 Muzeum Miejskie im. Maksymiliana Chroboka w Rudzie Śląskiej Wyjście na wolność było równorzędne z pozbawieniem możliwości pra­ cy zarobkowej. Wtedy to z pomocą Musiołowi pośpieszył Kościół katolic­ ki, a właściwie proboszczowie parafii katowickiej diecezji, którzy zlecali opracowanie dziejów swoich parafii. W krótkim, kilkunastoletnim okre­ sie czasu, powstało sto kilkadziesiąt niezwykle cennych monografii gór­ nośląskich parafii. Pośród nich także z obszaru naszego miasta: • Halemba i Kłodnica. Kronika parafii. [Katowice] 1952. • Ligota, Panewniki, Stara Kuźnica. Monografia historyczna. Katowi­ ce] 1953. Wykonana na zamówienie ks. proboszcza O. Norberta Chudoby. • Pamiętnik księdza Kity (z Kochłowic). [Katowice] 1956. (W opraco­ waniu Ludwika Musioła). • Kochłowice. Monografia wsi i parafii oraz opracowanie kroniki ks. Kozielka. [Katowice] 1964. Tematyka związana z naszym miastem pojawia się także na margine­ sie innych prac Ludwika Musioła, miedzy innymi w: • Dokument sprzedaży Księstwa Pszczyńskiego z dnia 21 lutego 1517 roku. [w:] Roczniki Towarzystwa Przyjaciół Nauk na Śląsku. R.II (1930) s. 232-243. • Ludwik Musioł, Stefan Płuszczewski: Wykaz zakładów dawnego hutnictwa żelaza na Górnym Śląsku od XIV w. do poł. XIX w.[w:] Studia z dziejów górnictwa i hutnictwa. T. 5. Warszawa - Wrocław 1960 s. 7-87. Ludwik Musioł czynny do ostatnich swoich dni, zmarł w Katowicach 28 marca 1970 roku. Wspomniana wcześniej praca Ludwika Musioła: „Z dziejów Kochło­ wic, Halemby, Bykowiny, Kłodnicy oraz Starej Kuźnicy” napisana została w 1966 roku, na zlecenie Maksymiliana Chroboka, ówczesnego dyrek­ tora Kopalni Węgla Kamiennego „Karol” w Orzegowie, późniejszego pierwszego kierownika obecnego Muzeum Miejskiego w Rudzie Ślą­ skiej. Oryginał pracy w maszynopisie zachował się w zbiorach naszego Muzeum. Obecnie, po kilkudziesięciołeciach od jej napisania, z okazji przypadającej w tym roku 650. rocznicy Kochłowic, dzielnicy Rudy Ślą­ skiej, wychodząc naprzeciw oczekiwaniom miejscowej społeczności, po­ stanowiliśmy w formie druku upublicznić ją i oddać w ręce Szanownych Państwa Czytelników. Bernard Szczech Dyrektor Muzeum 4 Ludwik Musioł: Z dziejów Kochłowic, Halemby, Bykowiny, Kłodnicy oraz Starej Kuźnicy Od Autora Południowy zespół dzielnic dzisiejszego miasta Ruda Śląska, ongiś sa­ modzielne gminy: Kochłowice, Halemba, Kłodnica i Bykowina, two­ rzą o tyle kompleks spokrewnionych osiedli o wspólnych tradycjach, że wszystkie wyrosły na obszarze gminnym macierzystej miejscowości Ko­ chłowice. Piąte osiedle, Stara Kuźnica, wprawdzie nie ma tego macie­ rzystego związku z Kochłowicami, leżała już na historycznym obszarze ziemi pszczyńskiej, ale sąsiadowała bezpośrednio z obszarem kochło- wickiej gminy. Ponadto, istniejące dawniej tuż w pobliżu przemysłowe urządzenie Kuźnicy Halembskiej łączy raczej Starą Kuźnicę pszczyńską z kompleksem osad wyrosłych na terenie kochłowickim. Tak więc po­ traktowanie dziejów całego tego kompleksu, razem ze Starą Kuźnicą pszczyńską, ma swoje wewnętrzne uzasadnienie. Pod względem chronologicznym, wymienione osady uszeregować można w taki sposób, od najstarszej do najmłodszej: Kochłowice, Stara Kuźnica, Halemba, Kłodnica, Bykowina. Pod względem znaczenia Kochłowice zachowały w tym zespole swoją dominującą rolę przez całe ubiegłe wieki aż do najnowszych czasów, a także dziś stanowią pewne centrum gospodarcze wymie­ nionych osad, choć rozbudowa sieci i środków komunikacyjnych w ostatnim czasie zbliża wszystkie te miejscowości raczej do sąsied­ niego Chorzowa niż Rudy Śląskiej. Stąd też Kochłowice w niniejszej pracy są odpowiednio do ich dominującej roli na przestrzeni wieków szerzej przedstawione niż pozostałe osiedla drugorzędne. Jednak z uwagi na przemysłowy charakter całego tego kompleksu przedsta­ wiono w niniejszej pracy obszerniej początki dwu starych urządzeń hutniczych: Kuźnicy Starej czyli Pszczyńskiej oraz Kuźnicy Halemb­ skiej czyli Bytomskiej, należących do najstarszych średniowiecznych hut żelaza na Śląsku. Obie te huty, już wprawdzie od dawna nie ist­ nieją, ale historia jest od tego, aby pamięć o nich, podtrzymać. Zresztą niniejsza praca historyczna ograniczyć się musi z konieczno­ ści do podania jedynie pewnych wycinkóW z długich dziejów tych osad, 5 Muzeum Miejskie im. Maksymiliana Chroboka w Rudzie Śląskiej wycinków mających ilustrować pewne ciekawsze lub typowe dla dane­ go okresu wydarzenia lub przejawy natury populacyjnej, gospodarczej, prawnoustrojowej, społecznej i kulturalnej. A taki rzut oka wstecz nikomu nie zaszkodzi, owszem, może pouczyć, jak wszystko to, co dziś jest, ma swe przyczyny i korzenie w przeszłości. Nadmieniam, że do powstania niniejszej pracy przyczynił się dyrektor kopalni „Karol”, inż. Maksymilian Chrobok. Ludwik Musioł 6 Ludwik Musioł: Z dziejów Kochłowic, Halemby, Bykowiny, Kłodnicy oraz Starej Kuźnicy Rzeczki Kłodnica i Kochłówka Kłodnica Kłodnica stanowi naturalną południową granicę kochłowickiego obsza­ ru gminnego. Rzeczka ta, ważna też i z tej przyczyny, że począwszy od Gliwic towarzyszy jej „Kanał Gliwicki”, najważniejszy i najruchliwszy kanał w Polsce. Ma swe źródlisko na południowy wschód od Katowic, zaś ujście do Odry pod Koźlem. W dawnych zapiskach źródłowych wymienia się tę rzekę po raz pierw­ szy 30.11.1260 roku jako „Clodnicze”, następnie jeszcze w XIII wieku „Clognica”, „Clodnicha” i „Clodnice”. Rzeka ta na odcinku Kochłowic nie jest spławna, ale przed laty, jej wody były napędem licznych młynów. Kochłówka Wypływa z okolic dawnej leśniczówki „Niedźwiedziniec”. Przepływa tuż pod Kochłowicami, dalej przez Nową Wieś1 i Bielszowice2, a pod Makoszo- wami3 wpada do Kłodnicy. Dawniej jej wody napędzały kilka młynów. Obie rzeczki są dziś w najwyższym stopniu zanieczyszczone ściekami fabrycznymi i raczej do ścieków kanalizacyjnych podobne. Oczywiście dziś w nich wszelkie życie biologiczne jest wy trute. Lasy Kochłowickie Kochłowickie lasy, które jeszcze w roku 1860 obejmowały 2594 morgi leśnego obszaru, od tego czasu znacznie się skurczyły, zwłaszcza na ob­ szarze Bykowiny i Niedźwiedzińca. Z dziejów Kochłowic Rozważania nad początkiem Kochłowic Kochłowice od samego początku były wsią kameralną, to znaczy, że na­ leżały bezpośrednio do dóbr książąt opolsko-raciborskich. Czasami były przejściowo zastawiane osobom stanu rycerskiego, jednak po upływie ter­ minu zastawu zawsze wracały do książęcych domen, i tego charakteru do­ minialnego przez cały okres ustroju feudalnego nigdy nie utraciły, aż do nowszych czasów. Cóż więc da się powiedzieć o początkach Kochłowic? 1 Nowa Wieś, dawna wioska, obecnie