Vlerësimi i Gjendjes Ekzistuese, Shërbimi dhe Infrastruktura e Ujitjes dhe Kullimit, Bashkia Patos 2018

SHTATOR 2018

PËRMBAJTJA 1.0 Përmbledhje e Përgjithshme ...... 4 1.1 Qëllimi ...... 4 1.2 Ndikimi i reformës administrativo-territoriale tek shërbimet e Ujitjes dhe Kullimit 5 1.3 Një historik i shkurtër i transferimit të pronave të Ujitjes dhe Kullimit ...... 7 2.0 Aspekte institucionale të shërbimeve të Ujitjes dhe Kullimit ...... 8 2.1 Institucione kombëtare ...... 8 2.2 Institucione vendore përgjegjëse për shërbimin e ujitjes dhe kullimit ...... 12 3.0 Bashkia Patos dhe ekonomia e saj bujqësore ...... 16 3.1 Klima...... 24 3.2 Sipërfaqja e Bashkisë dhe organizimi i saj pas Reformës Administrative- Territoriale (RAT) ...... 16 3.3 Bujqësia ...... 18 3.4 Kulturat dhe prodhimet bujqësore ...... 21 4.0 Aspekte teknike të Ujitjes dhe Kullimit ...... 24 4.1 Skemat e ujitjes, elementet e skemës, hartat dhe situata teknike ...... 24 4.2 Skemat e Kulluese, elementet e skemës se kullimit, hartat dhe situata teknike 28 4.3 Përshkrimi dhe gjendja teknike e Rezervuarëve ...... 30 4.4 Plani dhe organizimi i Operimit dhe Mirëmbajtjes ...... 31 4.5 Inventari i pronave dhe vlera kontabël e tyre ...... 32 5.0 Burimi dhe cilësia e ujit për ujitje ...... 37 5.1 Burimet sipërfaqësore dhe nëntokësore për ujitje ...... 37 5.2 Institucioni përgjegjës dhe monitorimi i cilësisë së ujit të Lumit Seman ...... 39 6.0 Burimet Njerëzore ...... 41 6.1 Niveli aktual i stafit ...... 41 6.2 Kapacitete profesionale menaxhimi për punonjësit e Ujitjes dhe Kullimit ...... 45 7.0 Fermerët e shërbyer dhe prodhimet bujqësore...... 46 7.1 Fermerët e shërbyer dhe prodhimet bujqësore sipas skemave kryesore të ujitjes...... 57 8.0 Aspekte financiare dhe rregullatore ...... 48 8.1 Tarifa vjetore e mirëmbajtjes së infrastrukturës ...... 48 8.2 Tarifa e shërbimit të ujitjes ...... 48 8.3 Fonde nga Buxheti i Shtetit ...... 49 8.4 Grant nëpërmjet Fondit të Qeverise Qendrore ...... 50 8.5 Burime të tjera nga të ardhurat e veta...... 50 8.6 Të ardhurat dhe Shpenzimet për Vitin 2017 (plani dhe realizimi) ...... 53

2 ANEKSE Aneks 1, Bibliografia 61 Aneks 2, Lista e bashkëpunëtoreve 62 Aneks 3, Lista e fshatrave sipas Nj.A, popullsia dhe numri i fermerëve 63 Aneks 4, Kanalet Ujitëse dhe Gadishmëria 64 Aneks 5, Inventari i Dorëzimit të Infrastrukturës së Ujitjes dhe Rezervuarëve 66 Aneks 6, Organigrama e Ministrisë së Bujqësisë dhe Zhvillimit Rural 67 Aneks 7, Kundra vajtja Administrative dhe Penale 68 Aneks 8, Galeria e fotove në terren 79

3 1.0 Përmbledhje e Përgjithshme 1.1 Qëllimi Raporti për vlerësimin e gjendjes ekzistuese të shërbimit dhe infrastrukturës se ujitjes dhe kullimit në Bashkinë Patos është përgatitur nga stafi i Bashkisë, nëpërmjet asistencës teknike të Programit për Planifikimin e Qeverisjes Vendore në Shqipëri (PLGP) të financuar nga USAID.

Ky raport paraqet një përshkrim të situatës aktuale dhe sfidat kryesore për ujitje dhe kullim për Bashkinë Patos. Sot, shërbimi por edhe infrastruktura për ujitjen dhe kullimin janë përkeqësuar për shkak të mos kryerjes së punimeve periodike të mirëmbajtjes së sistemeve dhe shpërdorimit të ujit. Gjithashtu, jemi dëshmitarë se modernizimi mekanik dhe automatik në botë si dhe ndryshimet klimatike orientojnë ofruesit e këtyre shërbimeve drejt zbatimit te eficiencës më të mirë të përdorimit të ujit, mirë menaxhim të infrastrukturës së ujitjes e kullimit dhe procedura financiare më të besueshme dhe të duhura të bazuara tek kostot fikse dhe ato variabël.

Ky raport, duke i konsideruar njëherësh si bujqësinë ashtu dhe dy nën sektorët respektivisht ujitjen dhe kullimin, jo vetëm identifikon disa çështje thelbësore për llogari të Bashkisë Patos, por edhe synon që të shërbejë dhe si një “trase” drejt optimizmit të investimeve për ujitjen dhe kullimin në mënyrë të planifikuar, të qëndrueshme e duke përmbushur nevojat që kanë fermerët jo vetëm sot por edhe në të ardhmen, për të gjithë territorin ku ka sipërfaqe potenciale të ujitshme për prodhimin e kulturave bujqësore me vlerë të konsiderueshme në Bashkinë e Patos.

Kështu, ky dokument synon te raportojë aspekte institucionale, teknike dhe financiare, cilësinë e ujit, burimet njerëzore dhe fermerët e shërbyer nëpërmjet nën sektorëve publike të ujitjes dhe kullimit në Bashkinë Patos. Gjithashtu, raporti do të reflektojë disa rekomandime, për të ndërmarrë hapa konkrete dhe për të përmirësuar funksionin e sapokrijuar të shërbimeve të ujitjes dhe kullimit pranë Bashkisë. Theksojmë se ky raport është hartuar në një linjë me misionin dhe objektivat e sektorit te bazuar tek Strategjia Kombëtare e Ujitjes dhe Kullimit (draft) e hartuar me asistencën teknike të Projektit të Burimeve Ujore dhe Ujitjes, të financuar nga Banka Botërore në Qershor 2017 si dhe Ligji Nr. 24/2017 “Për administrimin e ujitjes dhe të kullimit”.

Ky raport është realizuar nën kujdesin e Zj. Rajmonda Balili, Kryetare e Bashkisë Patos, nëpërmjet një bashkëpunimi dhe koordinimi të shkëlqyer me stafin e Drejtorisë se zhvillimit bujqësor, blegtorial, pyjor, mjedisit dhe kontrollit të ushqimit, Njësinë Administrative Zharrës e Ruzhdie, Drejtoria e burimeve njerëzore, Drejtoria e të ardhurave vendore, Drejtoria e planifikimit urban dhe kontrollit të zhvillimit, Drejtoria e financës, etj. Një kontribut të çmuar në këtë analize ka dhënë Zj. Nurke Hazizaj, Drejtoria e legjislacionit dhe konsultimit me publikun, e cila ka ndihmuar pa u kursyer për koordinim dhe sigurimin e te dhënave qe jane perdorur ne kete raport. Një falenderim te veçantë për bashkepunimin me Z.Irfan Tarelli dhe Z. Vladimir Pashaj dhe Zj. Shqiponja Musaraj, staf i Ministrisë se Bujqësisë dhe Zhvillimit Rural, respektivisht Drejtori i Përgjithshëm ne këtë Ministri dhe dy përfaqësues te Drejtorisë të Bujqësisë, Fier.

Ky raport u hartua nga Prof. Ing. Enkelejda Gjinali, Ing. Esida Lekbello, Ing. Fjordi Bisha dhe eksperti financiar Z. Anri Dajko, të cilët janë te ngarkuar me çështjet e ujit ne Programin e USAID për Planifikimin e Qeverisjes Vendore në Shqipëri.

4 1.2 Ndikimi i reformës administrativo-territoriale tek shërbimet e Ujitjes dhe Kullimit Ende sot, ka pak rregulla apo udhëzime administrative apo teknike për ujitjen dhe kullimin. Madje mungojnë edhe disa orientime të politikave sektoriale në lidhje me Planet e Shërbimit të Ujitjes apo çfarë duhet të përmbajnë Marrëveshjet midis fermerit dhe ofruesit të shërbimit publik, si duhet te kryhen auditet e administrimit të ujitjes, metodat për zgjidhjen e konflikteve etj. si këto çështje. Megjithatë, konsideruar që ky raport ka marrë përsipër të japë një pasqyrë se çfarë ndodh sot në lidhje me ketë shërbim, më poshtë do të trajtohet në radhë të parë kuadri ligjor në fuqi.

Ligji nr. 111/2012, datë 15/12/2012 “Për Menaxhimin e Integruar të Burimeve Ujore” (i rishikuar sipas Ligjit nr. 6/2018, datë 8.2.2018 “Për disa ndryshime dhe shtesa” në Ligjin nr. 111/2012, “Për menaxhimin e integruar të burimeve ujore”) është ligji bazë për administrimin e burimeve ujore në vend. Në lidhje me ujitje-kullimin në ligj theksohet se do të jenë në pronësi të shtetit dhe në administrim të organeve shtetërore të gjitha strukturat dhe punimet hidroteknike të realizuara nga shteti, si digat, sistemet e ujitjes, kullimit, stacionet e ujit dhe kanalet, si dhe punimet që lidhen me to. Përdorimi me leje apo me autorizim i ujit për ujitje do të ushtrohen në bazë të lejes administrative ose autorizimit të lëshuar nga organet e administrimit dhe menaxhimit të burimeve ujore si Këshilli Kombëtar i Ujit, Sekretariati Teknik i Këshillit Kombëtar të Ujit dhe këshillat me agjencitë respektive të baseneve ujore.

Këto të fundit funksionojnë në baze të VKM Nr. 342, datë 4.5.2016, “Për miratimin e kufijve territoriale hidrografik të gjashte baseneve ujore në Republikën e Shqipërisë si dhe qendrën e përbërjen së Këshillit të secilit prej tyre” dhe operojnë në bazë të Vendimit të KKU Nr. 5, datë 16.2.2016, “Për Miratimin e Rregullores “Për Organizimin dhe Funksionimin e Këshillit të Basenit Ujor” dhe Vendim i KKU Nr. 6, datë 16.2.2016, “Për Miratimin e Rregullores “Për Organizimin dhe Funksionimin e Agjencisë së Basenit Ujor”. Tarifa e shërbimeve përcaktohet nëpërmjet VKM nr. 876, datë 14.12.2016 “Për Miratimin e Tarifave të Shpenzimeve Administrative” dhe VKM nr. 662, datë 21.9.2016, “Për Miratimin e Tarifave të Përdorimit të Ujit dhe të Shkarkimeve të Lëngëta”.

Cilësia e ujit orientohet sipas VKM nr. 177, datë 31/03/2005 “Normat e lejuara lidhur me çështjet e shkarkimit të ujërave dhe kriteret zonale të organeve marrëse” dhe VKM nr. 246, datë 30.4.2014 “Për përcaktimin e normave të cilësisë së mjedisit për ujërat sipërfaqësore”. Ndërsa procedurat për shpimin e një pusi duhet të plotësohen në bazë të VKM nr. 416, datë,13.5.2015, “Për Miratimin e Kushteve të Përgjithshme e të Posaçme, Dokumenteve shoqëruese, Afatit të Vlefshmërisë, Formularëve të Aplikimit për Autorizim dhe Leje, Procedurave të Shqyrtimit e Vendimmarrjes dhe Formateve të Autorizimit e Lejes për Përdorim të Burimeve Ujore”.

Ligji Nr. 139/2015 “Për vetëqeverisjen vendore”, në nenin 27, “Funksionet e bashkive në fushën e bujqësisë, zhvillimit rural, pyjeve dhe kullotave publike, natyrës dhe biodiversitetit”, ka përcaktuar se bashkitë janë përgjegjëse për administrimin, shfrytëzimin dhe mirëmbajtjen e infrastrukturës së ujitjes dhe kullimit, të transferuar në pronësi të tyre, sipas mënyrës së përcaktuar me ligj”.

5 Gjithashtu, në këtë ligj veç të tjerave nënvizohet se bazuar në vendimin e kryetarit të bashkisë, kryetari ose kryesia e fshatit mund të kryejë detyra si në kujdesen për parandalimin e ndërhyrjeve të paligjshme në rrjetin e kanalizimeve dhe të ujërave të bardha, të kanaleve mbrojtëse të zonave të banuara, si dhe rrjetit të kanaleve terciare të ujitjes dhe kullimit.

Ligji i ri Nr. 24/2017, “Për administrimin e ujitjes dhe kullimit”, reflekton ndryshimet në reformën për decentralizimin dhe qeverisjen vendore, përfshirë ato të lidhura me ujitjen dhe kullimin. Meqenëse veç ujitjes dhe kullimit bashkia është përgjegjëse edhe për përmbytjet dhe digat kjo e fundit ka kuptimin e përcaktuar në ligjin nr.8681, datë 2.11.2000, “Për projektimin, ndërtimin, shfrytëzimin dhe mirëmbajtjen e digave dhe dambave”, ajo është një objekt ndërtimor nivel ngritës dhe ujëmbledhës formues, në përbërje të një kompleksi ujor me disa qëllime ndër të cilat edhe furnizimi me ujë i bujqësisë (ujitje, kultivim peshku e akuakulturë) si dhe mbrojtja nga përmbytjet e lumenjve.

Ligji Nr. 115/2014, “Për ndarjen administrativo-territoriale të njësive të qeverisjes vendore në Republikën e Shqipërisë” Kështu, njësitë e qeverisjes vendore në Republikën e Shqipërisë janë 61 bashki të përbëra nga njësi administrative dhe fshatra dhe 12 qarqe.

Drejtorive te ujitjes dhe kullimit si dhe bashkive respektive, i është transferuar infrastruktura e ujitjes, kullimit, diga apo vepra të mbrojtjes nga përmbytja, nëpërmjet Vendimeve te Këshillit të Ministrave si me poshtë (kjo çështje jepet me e detajuar tek pika 3.5 e këtij raporti):

• VKM nr.1157, datë 25.11.2009, “Për miratimin e listës së inventarit të pronave të paluajtshme të bordeve të kullimit, të cilat i kalojnë në përgjegjësi administrimi Ministrisë së Bujqësisë, Ushqimit dhe Mbrojtjes së Konsumatorit”.

• VKM Nr. 922, datë 19.12.2012 “Për transferimin e stacioneve të pompimit dhe skemave ujitëse përkatëse, nga Ministria e Bujqësisë, Ushqimit dhe Mbrojtjes së Konsumatorit në pronësi të njësive të qeverisjes vendore, dhe për një ndryshim në vendimin nr. 1157, datë 25.11.2009 të Këshillit të Ministrave “Për miratimin e listës së inventarit të pronave të paluajtshme shtetërore, të bordeve të kullimit, të cilat i kalojnë në përgjegjësi administrimi Ministrisë së Bujqësisë, Ushqimit dhe Mbrojtjes së Konsumatorit”.

• VKM nr.1108, datë 30.12.2015, “Për transferimin, nga Ministria e Bujqësisë, Zhvillimit Rural dhe Administrimit të Ujërave te bashkitë, të infrastrukturës së ujitjes dhe kullimit, të personelit dhe të aseteve të luajtshme e të paluajtshme të bordeve rajonale të kullimit”.

• VKM nr.407, datë 17 maj 2017 “Për krijimin, organizimin dhe funksionimin e Drejtorive të Ujitjes dhe të Kullimit: Lezhë, Durrës, Fier dhe Korçë”.

Ndërsa së fundmi është aprovuar një VKM Nr. 525, datë 27.9.2017 “Për shpërndarjen dhe detajimin e fondit të investimeve për funksionin e ujitjes dhe të kullimit për Bashkitë”.

6 1.3 Një historik i shkurtër i transferimit të pronave të Ujitjes dhe Kullimit Në vitin 1994, Ligji i Ujitjes dhe Rregulloret e Shoqatave të Përdoruesve të Ujit (SHPU) ishin nismat e para ligjore për administrimin e ujitjes, kullimit dhe ngritjes së SHPU-ve. Në vitin 1996 me Vendimin nr. 8111, datë 28-3-1996, të Ligjit të Ujitjes, themelimi i SHPU-ve bëhej mbi bazë skeme ujitje. Mbi këto baza, ngritja e SHPU-ve i ka fillimet e veta që në vitin 1996.

Ligji Nr. 8518 datë 30/07/1999 “Për Ujitjen dhe Kullimin” përcaktoi Ministrinë e Bujqësisë si autoritetin kryesor për ujitjen, kullimin dhe mbrojtjen nga përmbytjet, ndërkohë që administrimi i ujitjes nga Bordet e Kullimit, në varësi të Ministrisë së Bujqësisë duhej të transferohej të SHPU-të (ose të referuara tani si Organizata të Përdoruesve të Ujit, ose shkurt OPU). Ky ligj krijoi Departamentin e Mbikëqyrjes, brenda Ministrisë së Bujqësisë për të drejtuar dhe mbikëqyrur sektorin e ujitjes dhe kullimit. Po kështu ligji, përcaktoi statutet e SHPU-ve, mënyrën e transferimit të infrastrukturës ujitëse tek SHPU-të dhe kuadrin për ngritjen e Federatave të SHPU-ve.

Nga 1999 deri ne 2008 bazuar në këtë ligj, ekzistonte Departamenti i Mbikëqyrjes, i cili operonte nën Projektin e Ujitjes, të financuar nga Banka Botërore. Ai ishte ngarkuar të rregullonte përgjegjësitë midis Bordeve të Kullimit dhe SHPU-ve. Megjithatë, në vitin 2008 ky departament u shkri pasi nuk kreu funksionet për të cilat u ngrit, kjo për shkak të mungesës së stafit dhe fondeve të kufizuara.

Me amendimet e bëra në vitin 2008, SHPU-të u zëvendësuan me Organizatat e Përdoruesve të Ujit (OPU). OPU është organizatë jo fitimprurëse, me vetëfinancim dhe e krijuar me ligj. Ato i shërbejnë interesit të anëtarëve të tyre si dhe interesit publik. Në vitin 2009-2015 nëpërmjet tre Vendimeve të Këshillit të Ministrave pronat e paluajtshme të bordeve të ujitjes dhe kullimit i kaluan në përgjegjësi administrimi Ministrisë së Bujqësisë. Ndërsa në vitin 2017 u krijuan katër Drejtori të Ujitjes dhe të Kullimit respektivisht Lezhë, Durrës, Fier dhe Korçë.

7 2.0 Aspekte institucionale të shërbimeve të Ujitjes dhe Kullimit

2.1 Institucione kombëtare

Roli i Këshillit Kombëtar të Ujit

Bazuar tek Ligji i ri nr. 6/2018, datë 8.2.2018 për disa ndryshime dhe shtesa të Ligjit nr. 111/2012, “Për menaxhimin e integruar të burimeve ujore”, Organet qendrore për administrimin dhe menaxhimin e burimeve ujore në Republikën e Shqipërisë janë Këshilli i Ministrave, Këshilli Kombëtar i Ujit dhe Agjencia për Menaxhimin e Burimeve Ujore. Vetë Agjencia për Menaxhimin e Burimeve Ujore kryen edhe funksionin si Sekretariat Teknik të Këshillit Kombëtar të Ujit. Menaxhimi i integruar i burimeve ujore në nivel baseni kryhet nëpërmjet këshillave të baseneve ujore dhe zyrave respektove të administrimit të basenit ujor. Vetë zyrat e administrimit të secilit basen ujor janë degë të Agjencisë për Menaxhimin e Burimeve Ujore.

Roli i Ministrisë së Bujqësisë, Drejtoria e Ujitjes dhe Kullimit

Drejtoria e Ujitjes dhe Kullimit është autoriteti përgjegjës kryesor për menaxhimin e përgjithshëm të ujitjes, kullimit dhe mbrojtjes nga përmbytjet, si dhe për reformat në këtë sektor. Ndërhyrja e MBZHRAU-së në këtë fushë ka dy objektiva: Përmbushjen e nevojave të fermerëve për ujë dhe Sigurimin e kullimit, me përparësi për ultësirat perëndimore MBZHRAU- ja do të jetë përgjegjëse për operimin dhe mirëmbajtjen e sistemeve kryesore të ujitjes dhe kullimit.

Burimet për këtë qëllim janë përcaktuar në buxhet, si dhe do të shtohen me mbështetje financiare të huaj aty ku është e mundur, ndërkohë që do të vazhdojë transferimi te bashkitë dhe komunat i menaxhimit të sistemeve të vogla të ujitjes dhe kullimit. Infrastruktura e ujitjes, kullimit dhe mbrojtjes nga përmbytjet është e projektuar për ujitjen e rreth 420,000 ha tokë bujqësore (potencialisht të ujitshëm 360,000 ha), garantimin e kullimit në 280,000 ha dhe zvogëlimin e rrezikut nga përmbytjet lumore e detare. Zona më e rrezikuar nga përmbytjet është ultësira perëndimore e vendit. Shqipëria është një vend i pasur me burime ujore, por për shkak të relievit të thyer, gjysma e ujit për ujitje sigurohet nga rezervuarët artificialë. Për kullimin e një sipërfaqe prej 75,000 ha, funksionojnë 29 stacione pompimi (hidrovore) me fuqi të instaluar 28,000 kë dhe kapacitet mesatar të largimit të ujit 390 m3/s.

Roli i Drejtorive të Ujitjes dhe Kullimit, Lezhë, Durrës, Fier dhe Korçë

Drejtoria e ujitjes dhe e kullimit shfrytëzon dhe mirëmban infrastrukturën kryesore të ujitjes dhe kullimit dhe veprat e mbrojtjes nga përmbytja në administrim të saj, brenda zonës përkatëse të shërbimit, në mënyrë që të plotësojë nevojat për ujë për ujitje, të largojë ujin e tepërt dhe të parandalojë grumbullimin e ujit, zhvillimin e kripëzimit dhe toksifikimit, si dhe të parandalojë përmbytjen.

Ajo ka për detyrë kryesore të pastroje dhe mirëmbaje kanalet kulluese dhe ujitës, te shfrytëzoje dhe mirëmbaje stacionet e pompave të kullimit (hidrovoret), te rehabilitoje dhe ri konstruktojë infrastrukturën e ujitjes dhe të kullimit dhe veprat e mbrojtjes nga përmbytja, mbikëqyr sigurinë e digave të rezervuarëve për ujitje dhe veprave të mbrojtjes nga përmbytja dhe, kur është e nevojshme, kryen ndërhyrje emergjente të mirëmbajtjes apo rehabilitimit për garantimin e sigurisë së tyre.

8 Roli i tyre është të shfrytëzojnë dhe mirëmbajnë kanalet kryesore kulluese, hidrovorët, kanalet kryesorë të rreth 22 skemave të mëdha ujitëse, përfshirë edhe 7 rezervuarë të mëdhenj dhe veprat e mbrojtjes nga përmbytjet (argjinatura lumore dhe detare si dhe kanalet e ujërave të larta), ndërsa pjesa tjetër e infrastrukturës së ujitjes dhe kullimit i është transferuar në pronësi 61 bashkive.

Drejtoria e Ujitjes dhe Kullimit, Fier

Zona e shërbimit e Drejtorisë se Ujitjes dhe Kullimit Fier përfshin qarqet Fier, Vlorë dhe Gjirokastër. Zona nen Ujitje qe ajo administron ne Qarkun e Fierit përfaqësohet nga Kanalet kryesor te shtate skemave ujitëse, katër nga këto kanale kryesore ujitëse i shërbejnë respektivisht bashkisë Fier, Delvine, Sarande dhe Konispol ndërsa kanalet kryesor te tre nga këto skema shtate ujitëse i shërbejnë me shume se një bashki respektivisht, Lushnje- Divjake, Selenice-Vlore dhe Dropull-Gjirokastër.

Kështu, kanalet kryesor te zonës nen ujitje qe administrohen nga Drejtoria e Ujitjes dhe Kullimit Fier për te tre qarqet Fier, Vlorë dhe Gjirokastër janë renditur me poshtë:

• Zona/Skema ujitëse FRU-1-1 Kanali Vjose Levan Fier, me sipërfaqja 16500 ha, kanale te pare 72 km shtrihet ne bashkinë Fier, • Zona/Skema ujitëse LU-1-1 Rezervuari Thanës, me sipërfaqja 26970 ha, kanale te pare 142 km shtrihet ne bashkitë Lushnje dhe Divjake, • Zona/Skema ujitëse VLU-3, Lumi Shushicë Llakatund Selenice, me sipërfaqja 2400 ha, kanale te pare 55 km shtrihet ne bashkitë Selenice dhe Vlore, • Zona/Skema ujitëse DLU – 1 Lumi Bistrice, me sipërfaqja 2453 ha, kanale te pare 53 km shtrihet ne bashkinë Delvine, • Zona/Skema ujitëse SRU-4 Burimet Ksamil + KK2 Çaush, me sipërfaqja 2800 ha, kanale te pare 30.16 km shtrihet ne bashkinë Sarande, • Zona/Skema ujitëse SRU-1 Rezervuari Janjarit, me sipërfaqja 2500 ha, kanale te pare 19.7 km shtrihet ne bashkinë Konispol, dhe • Zona/Skema ujitëse GJU -1 Dropull i Poshtëm Rezervuari Doftise, me sipërfaqja 2300 ha, kanale te pare 40 km shtrihet ne bashkitë Dropull dhe Gjirokastër.

Ndërsa kanalet kryesor kullues te zonës ne kullim qe administrohen nga Drejtoria e Ujitjes dhe Kullimit Fier për te tre qarqet Fier, Vlorë dhe Gjirokastër janë renditur me poshtë:

• Zona/Skema e Kullimit Fusha e Hoxharës FRK 1,2,3,4, sipërfaqja 22,980 ha, shtrihet ne bashkinë Fier, • Zona/Skema e Kullimit Fusha e Roskovecit FRK 7,8, sipërfaqja 6,500 ha, shtrihet ne bashkinë Roskovec, • Zona/Skema e Kullimit Fusha e Myzeqesë FRK 9, sipërfaqja 2,000 ha, shtrihet ne bashkinë Fier, • Zona/Skema e Kullimit Divjake Karavasta FRK,5,6, sipërfaqja 6,000 ha, shtrihet ne bashkitë Fier dhe Divjake, • Zona/Skema e Kullimit Emisari Myzeqesë LUK 1, sipërfaqja 21,300 ha, shtrihet ne bashkitë Lushnje dhe Divjake, • Zona/Skema e Kullimit Emisari Tërbufit, LUK 2, sipërfaqja 5,800 ha, shtrihet ne bashkitë Lushnje dhe Divjake, • Zona/Skema e Kullimit Divjake Karavasta LUK 3, sipërfaqja 5,350 ha, shtrihet ne bashkinë Divjake, • Zona/Skema e Kullimit Tërbuf - Hidrovor LUK 4, sipërfaqja 6,950 ha, shtrihet ne bashkinë Divjake, • Zona/Skema e Kullimit Tërbuf - Hidrovor LUK 5, sipërfaqja 8,500 ha, shtrihet ne bashkitë Divjakë dhe Lushnje,

9 • Zona/Skema e Kullimit Myzeqesë Vlore, sipërfaqja 1,100 ha, shtrihet ne bashkinë Vlore, • Zona/Skema e Kullimit Myzeqe me Hidrovorin Akerni, sipërfaqja 4,500 ha, shtrihet ne bashkinë Vlore, • Zona/Skema e Kullimit me Hidrovorin Gorice, sipërfaqja 1,050 ha, shtrihet ne bashkinë Vlore, • Zona/Skema e Kullimit Llakatund VLK-4, sipërfaqja 1,600 ha, shtrihet ne bashkinë Vlore, • Zona/Skema e Kullimit Llakatund VLK-5, sipërfaqja 1,200 ha, shtrihet ne bashkinë Selenice, • Zona/Skema e Kullimit Dukat Tragjas, sipërfaqja 1,800 ha, shtrihet ne bashkinë Vlore, • Zona/Skema e Kullimit SRK-1, Fusha e Vurgut, Cuke dhe Fusha e Vurgut Pal, sipërfaqja 1,250ha, shtrihet ne bashkitë Sarande dhe Finiq, • Zona/Skema e Kullimit SRK-2, Hidrovori Cuke Fusha e Vurgut, sipërfaqja 1,135 ha, shtrihet ne bashkitë Sarande dhe Finiq, • Zona/Skema e Kullimit SRK-3, Fusha e Vagalatit, sipërfaqja 310 ha, shtrihet ne bashkinë Finiq, • Zona/Skema e Kullimit SRK-4, Zona e Rezervuarit Pandelejmon , sipërfaqja 610 ha, shtrihet ne bashkinë Finiq, • Zona/Skema e Kullimit SRK-6, Hidrovori Butrint Fusha e Vrines ,sipërfaqja 685 ha, shtrihet ne bashkinë Konispol, • Zona/Skema e Kullimit SRK-7, Fusha e Vrines Mursi Konispol . sipërfaqja 1,263 ha, shtrihet ne bashkinë Konispol, • Zona/Skema e Kullimit SRK-11 Fusha e Janjarit, sipërfaqja 429 ha, shtrihet ne bashkinë Konispol, • Zona/Skema e Kullimit DLK 1 Fusha e zonave Ardhasove, Çaush, Krane, Fitore, Finiql, sipërfaqja 1,300 ha, shtrihet ne bashkinë Finiq, • Zona/Skema e Kullimit DLK 2 Fusha e zonave, Van, Shijan, Star, Mesapotam, Bajkaj, Palavli, sipërfaqja 1,100 ha, shtrihet ne bashkitë Delvine dhe Finiq, • Zona/Skema e Kullimit GJK 1, GJK 2, Kullimi i Fushës Dropull, sipërfaqja 5,600 ha, shtrihet ne bashkinë Dropull, • Zona/Skema e Kullimit GJK 2 Kullimi Gjirokastër Valare, sipërfaqja 1,750 ha, shtrihet ne bashkinë Gjirokastër, • Zona/Skema e Kullimit GJK 4 Kullimi Lunxhëri Odrie, sipërfaqja 1,000 ha, shtrihet ne bashkinë Gjirokastër, • Zona/Skema e Kullimit GJK 5, 6, 7 Kullimi i Fushës Cepun, Mashkullore, Humelice, Kardhiq, sipërfaqja 1,100 ha, shtrihet ne bashkinë Gjirokastër.

Brenda zonës se saj të shërbimit Drejtoria e Ujitjes dhe Kullimit, Fier ka për detyre të pastroje dhe të mirëmbaje kanalet ujitëse dhe kulluese, STP te ujitjes dhe kullimit, te rehabilitoje apo dhe ri konstruktojë infrastrukturën e ujitjes dhe te kullimit, te mbikëqyre sigurinë e digave te rezervarëve për ujitje, si dhe te marre masa për kontrollin e cilësisë se ujit si për ujitje ashtu edhe për ujin qe kullohet.

Bazuar ne rregulloren e saj te brendshme, Drejtoria e Ujitjes dhe Kullimit, Fier me fonde vjetore te planifikuara për veprat ujitëse e kulluese nen administrimin e saj, duhet te kryeje mirëmbajtjen dhe rehabilitimin për pastrimin dhe vënien ne gatishmëri ne përmasa te projektuara te rrjetit kryesor te kanaleve ujitëse e kulluese, te riparoje vepra arti si: zëvendësim tubacionesh dërgimi te pompave, sifone, ujitje ne forme shiu, veshje te kanaleve, mekanizma si porta apo saraçineska, hidrovorët, punimet prej b/a etj.

10 Tabela 2-1, Afatet e vënies në gatishmëri e kolaudim të veprave ujitëse dhe kulluese, përgjegjësi e përgjegjësit të sektorit teknik

Gatishmëria, Vepra të Ujitjes dhe Kullimit Afati Digat ujëmbledhëse, vënia ne gjendje teknike sipas projektit te trupit te digës, 30 shator, ujëlëshuesit, saraçineskave, kanalet ushqyes maksimumi 30 tetor Kanalet ujitëse, stacionet ujitës dhe veprat e artit ne zona fushore 15 maj

Kanalet ujitëse, stacionet ujitës, veprat e artit ne zonat kodrinore e malore 30 maj Kanalet kulluese dhe veprat e artit ne kanale 30 tetor Pendët e lumenjve/argjinaturat 30 shtator STP te kullimit-hidrovoret 30 shtator

Drejtoria e Ujitjes dhe Kullimit, Fier duhet të mbaje të dhëna shumëvjeçare mbi plotësimin me ujë të ujëmbledhësve ne regjistra shumëvjeçar. Ne çdo ujëmbledhës me vëllim uji mbi 30,000 m3 vendoset metër hidrometrik i nivelit te ujit. Dhënia e sasive te ujit, nga veprat ujitëse behet nen administrimin e Drejtorisë se Ujitjes dhe Kullimit, Fier behet me kontrate qe hartohet sipas rezervave ujore te veprës ujitëse dhe aftësisë përcjellëse te projektuar te rrjetit ujitës. Zbatimi i kontratës behet mbështetur ne akt kërkesat dhe akt-dorëzimet çdo 5 dite gjate periudhës se ujitjes.

Roli i Ministrisë së Mjedisit dhe Turizmit

Agjencia Kombëtare e Mjedisit është një institucion varësie e Ministrisë se Mjedisit dhe Turizmit. Objektivi kryesor i saj veç të tjerave është edhe zhvillimi i Programit Kombëtar të Monitorimit të Mjedisit. Qëllimi i këtij programi është të ndihmojë autoritetet kombëtare dhe vendimmarrësit për politika të drejta për një zhvillim të qëndrueshëm dhe te integruar. Kuadri ligjor për ketë institucion është Ligji nr.10431, datë 9.6.2011 "Për mbrojtjen e mjedisit", i cili nënvizon nevojën për të zgjeruar gjithnjë e me shumë sistemin kombëtar të monitorimit të mjedisit dhe për të përmbushur kërkesat e BE, si referim i objektivit kombëtar strategjik të anëtarësimit. Gjithashtu kjo agjenci përmbush detyrimin e saj nëpërmjet zbatimit të VKM nr. 1189, datë 18.11.2009, “Për rregullat dhe procedurat për hartimin dhe zbatimin e programit kombëtarë të monitorimit të mjedisit” dhe Vendimet e Këshillit të Ministrave të miratuara çdo vit për monitorimin e mjedisit si: ajri, ujerat, toka, pyjet dhe biodiversiteti.

Roli i Ministrisë së Mbrojtjes

Bazuar tek VKM Nr. 9, datë 12.1.2018, “Për një ndryshim të VKM nr. 501, datë 13.9.2017, për përcaktimin e fushës së përgjegjësisë shtetërore të Ministrisë së Mbrojtjes”. Me anë të këtij ndryshimi të ri Ministria e Mbrojtjes është përgjegjëse tanimë të planifikoje e të përballoje emergjencat civile duke vendosur edhe bazën juridike e administrative për rregullimin e marrëdhënieve që lindin, ekzistojnë dhe shuhen gjatë administrimit, mirëmbajtjes e kontrollit të pronësisë në rezervat materiale të shtetit. Kështu, përgjegjësia për paralajmërimin nga përmbytjet dhe masat për reagimin ndaj situatave emergjente kalon plotësisht tek Ministria e Mbrojtjes.

11 Roli i Agjencisë për Mbështetjen e Vetëqeverisjes Vendore

Agjencia për Mbështetjen e Vetëqeverisjes Vendore është një institucion varësie i Ministrisë së Brendshme. Ajo është krijuar (me mirë i kanë kaluar kompetencat) bazuar tek VKM nr.83, datë 28.1.2015 “Për disa ndryshime, “Për krijimin dhe funksionimin e agjencisë për zbatimin e reformës territoriale ku Agjencia për Zbatimin e Reformës Territoriale zëvendësohet me Agjencia për Mbështetjen e Vetëqeverisjes Vendore.

Roli i saj është që të mbështes koordinimin për zbatimin e politikës së përgjithshme shtetërore në fushën e decentralizimit dhe qeverisjes vendore, të monitoroje zbatimin e Strategjisë Nder sektorialë për Decentralizimin dhe Qeverisjen Vendore 2015- 2020, të mbështesë krijimin dhe administrimin e një sistemi kombëtar unik, me synim zbatimin e funksioneve të deleguara të vetëqeverisjes vendore, etj. Në ketë kuadër, në shkurt të këtij viti kjo agjenci i është drejtuar bashkisë Fier të paraqesë raportin vjetor 2017 të shfrytëzimit të digave të rezervarëve për ujitje.

Ky ndryshim ligjor ka kuptim veç të tjerave sepse kjo ministri ka në strukturën e saj organizative edhe Shërbimin Meteorologjik Ushtarak (Ligji nr.9294, dt.29.4.2004, "Për Shërbimin Meteorologjik Ushtarak") i cili jep veç të tjerave edhe asistence mbi gjendjen reale të motit dhe tendencën e saj për një periudhë disa ditore në mbështetje të plotësimit të detyrave për mbrojtjen e sigurimin kombëtar dhe koordinon edhe me Institutin e Gjeoshkencave, Energjisë, Ujit dhe Mjedisit (IGJEUM) ne Tirane.

2.2 Institucione vendore përgjegjëse për shërbimin e ujitjes dhe kullimit

Roli i Bashkisë Patos për shërbimin e ujitjes dhe kullimit

Bashkia shfrytëzon dhe mirëmban infrastrukturën e ujitjes dhe të kullimit të transferuar në pronësi, që të plotësojë nevojat për ujë për ujitje, të largojë ujin e tepërt dhe të parandalojë grumbullimin e ujit, zhvillimin e kripëzimit dhe toksifikimit. Kështu, Bashkia Patos shfrytëzon dhe mirëmban infrastrukturën e ujitjes, në mënyrë të tillë që çdo fermer të marrë ujë në kohën dhe sasinë e kërkuar.

Bashkia brenda zonës së saj të shërbimit: • pastron dhe mirëmban kanalet kulluese dhe ujitëse; • shfrytëzon dhe mirëmban stacionet e pompave të ujitjes dhe të kullimit; • rehabiliton dhe ri konstrukton infrastrukturën e ujitjes dhe të kullimit, si dhe veprat e mbrojtjes nga përmbytja në zonat e banuara; • mbikëqyr sigurinë e digave të rezervuarëve për ujitje dhe, kur është e nevojshme, kryen ndërhyrje emergjente të mirëmbajtjes apo rehabilitimit për garantimin e sigurisë së tyre; • merr në shqyrtim pasojat e veprimtarisë së vet në ekuilibrin natyror dhe merr masa për të parandaluar ose për të minimizuar çrregullimet ose dëmet në të; • merr masa për kontrollin e cilësinë e ujit për ujitje dhe të ujit që kullohet; • përmbush detyrat, në përputhje me legjislacionin për mbrojtjen e mjedisit dhe burimeve ujore; • monitoron sasinë e ujit që përdor gjatë një viti.

12 Bashkia gjithashtu bashkëpunon për planifikimin e nevojave për ujë për ujitje, shfrytëzimin, mirëmbajtjen dhe rehabilitimin e sistemit të Kurjanit me Bashkinë Roskovec, pasi kjo e fundit administron infrastrukturën kryesore të këtij sistemi.

Roli i Drejtorisë se Zhvillimit Bujqësor, Blegtorial, Pyjor, Mjedisit dhe Kontrollit të Ushqimit

Drejtoria e Zhvillimit Bujqësor, Blegtorial, Pyjor, Mjedisit dhe Kontrollit të Ushqimit, ka për synim të siguroje mbështetjen për zbatimin e politikave te Bashkisë si dhe është përgjegjëse për ofrimin e të gjitha shërbimeve në lidhje me bujqësinë, veterinarinë dhe profilaksinë e kafshëve, pyjet dhe kullotat. Ajo përbehet nga Sektori i bujqësisë, pyjeve dhe mjedisit, Sektori i Zhvillimit blegtoral dhe kontrollit Ushqimor dhe Sektori i Bordit të Kullimit. Drejtoria e Bujqësisë, ka për qellim qe me punën e saj te lehtësoje krijimin e një ekonomie rurale moderne dhe produktive, që furnizon tregun e brendshëm me produkte ushqimore dhe gjeneron të ardhura të larta, duke përmirësuar standardet e jetesës në zonat rurale.

Drejtoria e Bujqësisë harton planin e punës për specialistët dhe kërkon zbatimin e tij, bën menaxhimin e tokës bujqësore dhe bashkëpunon, mbështet fermerët për regjistrimin dhe certifikimin e pronave të tyre në bashkëpunim me drejtoritë përkatëse brenda bashkisë. Mban statistika për përdorimin e tokës bujqësore, dhe rendimentet e saja duke hartuar politika për mbrojtjen e tokës bujqësore. Ajo gjithashtu ka për detyre te Përpiloje listat e fermerëve që kanë tokë bujqësore dhe e dërgon dokumentacionin pranë Drejtorisë së të ardhurave vendore të Bashkisë për arkëtimin e taksës së tokës bujqësore.

Roli i Sektorit te Bordit të Kullimit, njësia administrative

Sektori i Bordit te kullimit ka varësi te dyfishte (direkte) nga Administratori i Njësisë administrative respektivisht Zharrëz dhe Ruzhdie dhe (indirekte) nga Drejtori i Drejtorisë së zhvillimit bujqësor, blegtoral, pyjor dhe kontrollit të ushqimit në Bashkinë Patos. Ky sektor ka për detyrë të kontrollojë dhe të hartojë programin e mirëmbajtjes, përgatit hartën dhe llogarit volumet e punës për të gjithë sistemet ujitëse dhe kulluese, duke përcaktuar njëherësh dhe cilët janë kanalet prioritare për pastrim.

Roli i Drejtorisë se të Ardhurave Vendore

Drejtoria e të Ardhurave Vendore ka për detyre te hartoje dhe te propozoje për miratim politikat fiskale te bashkisë dhe pas miratimit te zbatoje politikat për taksat e tarifat vendore. Ajo gjithashtu duhet te menaxhojë proçesin e parashikimit, evidentimit dhe vjeljes se te ardhurave nga taksat dhe tarifat vendore ne bashki. Ne këtë kuadër kjo drejtori ne bashkëpunim me i Drejtorinë e Zhvillimit Bujqësor, Blegtorial, Pyjor, Mjedisit dhe Kontrollit të Ushqimit, parashikon, miraton dhe evidenton vjeljen e taksës se tokës bujqësore, tarifën e shërbimit te ujitjes dhe tarifën e mirëmbajtjes se sistemeve te ujitjes dhe te kullimit. Te tre këto detyrime parashikohen dhe miratohen një vit me pare me ane te vendimit te Këshillit Bashkiak (nëpërmjet projektit te paketës fiskale) , për tu realizuar një vit me vone.

13 Drejtoria e Planifikimit Urban dhe Kontrollit të Zhvillimit

Drejtoria e Planifikimit Urban dhe Kontrollit të Zhvillimit është e ngarkuar me planifikimin dhe nxitjen e zhvillimit të qëndrueshëm të territorit nëpërmjet përdorimit racional të tokës dhe burimeve natyrore. Njëherësh kjo drejtori ka për detyre te shqyrtoje dhe vlerësoje kërkesat për lejimin e kryerjes së punimeve për zhvillimin e tokës ose të strukturave në të, deri në vendimmarrje, në përputhje me përcaktimet e detyrueshme të politikave të hartuara, planeve e rregulloreve të miratuara dhe legjislacionin në fuqi.

Kjo drejtori ka edhe një sektor për menaxhimit të aseteve qe ka për detyre te evidentoje pronat publike te Bashkisë, te mbikëqyrë të gjithë procesin e inventarizimit te pronave publike te bashkisë, te përgatisë, hartoje dokumentacionin e pronave, te ndjeke procedurat e regjistrimit të pronave publike të Bashkisë në Zyrën e Regjistrimit të Pasurive të Paluajtshme Fier. Ajo krijon hartën e pronave të Bashkisë dhe evidenton pronarët kufitarë me pronësisë e Bashkisë. Drejtoria është ne kontakt më Agjencisë e Transferimit të Pronave Publike për dokumentacionin e kërkuar lidhur me transferimin e pronave të Bashkisë.

Roli i vlerësimit te Mjedisit si pjese e Drejtorisë se politikave dhe monitorimit të shërbimeve

Ne rregullon e bashkisë nënvizohet se i ngarkuari me detyre për çështjet e mjedisit duhet te ndjeke dhe bashkëpunojë me Ndërmarrjen e Pastrim – Gjelbërimit te qytetit dhe me Ndërmarrjen Komunale ne lidhje me ndotjen e mjedisit. Ai përgjigjet për problemet specifike te komunitetit për ndotje në mjedis si dhe përpunon propozime dhe plane veprimi për parandalimin e ndotjes ne zona te ndryshme. Ajo qe është edhe me kryesore, specialisti i mjedisit, merr informacion nga Drejtoria e Shëndetit Parësor për analizat e ujit të pijshëm dhe komunikon me Shoqërinë Aksionarë Ujësjellës-Kanalizimeve për problemet që dalin, si dhe në bashkëpunim me Agjencisë Rajonale të Mjedisit, grumbullon të dhëna për gjendjen e mjedisit dhe harton raportin për gjendjen e mjedisit për Bashkinë Patos.

Njësia e brendshme e Emergjencave Civile

Bashkia Patos, ka ngritur një strukture te brendshme për emergjencat civile. Kështu me anë te një vendimi te Kryetares se Bashkisë, nr. 13/1 , date 29.06.2018, “Për ndryshimin e njësisë se brendshme te Emergjencave Civile” është caktuar dhe përbërja e njësisë se emergjencave civile gjithsej me tre punonjës qe veç detyrave qe ato kane ne Bashki do te luajnë rrolin e caktuar kryetar dhe anëtar ne ketë njësi te brendshme. Ne ketë vendim nuk ka asnjë detyrave te ligjëruar se me çfarë ajo do te angazhohet ne rast te një ngjarje qe përben emergjenca civile për Bashkinë Patos. Rekomandojmë se njësia e brendshme e Emergjencave Civile e Bashkisë Patos duhet te ketë ne përbërjen e saj minimumi një nen-ndarje te përgjegjësive te anëtareve si p.sh.: Nen-Njësia e Vlerësimit dhe Përballimit, si dhe Nen-Njësia e Kryerjes se Procedurave dhe Parandalimit.

Roli i Bashkisë Roskovec, shërbimi i ujitjes dhe kullimit

Bazuar tek VKM nr. 1108, datë 30.12.2015 “Për transferimin, nga Ministria e Bujqësisë, Zhvillimit Rural dhe administrimit të ujërave te bashkitë, të infrastrukturës së ujitjes dhe kullimit, të personelit dhe të aseteve të luajtshme e të paluajtshme të bordeve rajonale të kullimit”, Bashkisë Roskovec, veç te tjerave (qe i përkasin ne pronësi vetëm Bashkisë Roskovec) i janë transferuar edhe dy skema ujitëse me kode respektivisht FRU 3-2 dhe FUR 3-3, qe te dyja

14 kane burim uji Rezervuarin e Kurjanit me kod VMK2. Ne vijim te skemave FRU 3-2 dhe FUR 3-3, Bashkisë Roskovec i janë transferuar respektivisht 2.36 km dhe 3.40 km kanale ujitëse te pare dhe te dyte. Ne fakt ky burim ujor i shërben me shume se një bashkie (Bashkisë Roskovec, Patos madje dhe Fier). Ne rastin me te zakonshëm ky rezervuar duhet te ishte administruar nga Drejtoria e Ujitjes dhe e Kullimit Fier qe është pjese e Ministrisë se Bujqësisë dhe e Zhvillimit Rural.

Diga e rezervuarit te Kurjanit ka një lartësi H 17 m, gjatësi L 540 m, vëllim 31.5 x106 m3, për te ujitur një sipërfaqe rreth 6,500 ha. Kështu, për një mire menaxhim te këtij burimi ujor, Bashkia Roskovec ka marre iniciativën e para dhe i është drejtuar Bashkisë Patos ne date 17.07.2018 me një draft marrëveshje bashkëpunimi mbi detyrimet reciproke te bashkive Roskovec dhe Patos për ujitjen nga Rezervuari i Kurjanit. Nga ana tjetër, draft Marrëveshja ka nevoje te plotësohet me me shume specifikime teknike dhe financiare, qe ajo te jete e drejte dhe e aplikueshme. Për këtë duhet te ngrihet një grup pune i përbashkët qe te bien dakord mbi termat teknike dhe financuare qe rrjedhin nga kjo draft marrëveshje.

15 3.0 Bashkia Patos dhe ekonomia e saj bujqësore

3.1 Klima

Klima në këtë bashki sipas klasifikimit Kӧppen-Geiger i përket Csa-së dhe njihet në përgjithësi me termin klimë mesdhetare, me dimër të butë dhe të lagësht dhe verë e ngrohtë e të thatë. Gjatë verës bien vetëm 1/10 e reshjeve vjetore gjë që shtron nevojën e ujitjes së tokave bujqësore, për këtë arsye janë ndërtuar disa liqene artificial si ujëmbledhësi i Zharrzës, Lalarit dhe Ruzhdies.

Zona e ultësirës ku ndodhen rezervuarët e Zharrez dhe te Kurjanit, ka një mesatare reshjesh vjetore rreth 800-1200 mm, nga të cilat 70-75% bien gjatë stinës se vjeshtës dhe dimrit, ndërsa gjatë stinës se verës bien rreth 5 - 12% e reshjeve vjetore. Përgjithësisht korriku dhe gushti janë muaj me të thatë, me reshje të pakta qe nuk janë të mjaftueshëm për rritjen dhe zhvillimin kulturave bujqësore. Për këtë arsye, ujitja është shërbimi me i domosdoshme për të trajtuar deficitin e lagështisë së tokës gjatë muajve te mbjelljes dhe lulëzimit te kulturave te ndryshme bujqësore.

3.2 Sipërfaqja e Bashkisë dhe organizimi i saj pas Reformës Administrative- Territoriale (RAT)

Bashkia Patos është pjese e Qarkut të Fierit, ndërsa qarku vetë ka në përbërje të tij përveç Patos dhe bashkitë e reja të Mallakastrës, Fierit, Lushnjës, Roskovecit dhe Divjakës. Kështu, pas Reformës Administrative-Territoriale, të miratuar në Maj të vitit 2014 Bashkisë së vjetër të Patosi, përveç riorganizimit te saj ne lagje dhe fshatra i janë bashkuar edhe 2 njësi të tjera administrative Zharez dhe Ruzhdie. Aktualisht Bashkia Patos ka një sipërfaqe prej 82.6 km2 (ose 8,260 ha) si dhe një popullsi prej rreth 42.840 banorësh sipas Regjistrit të Gjendjes Civile, ndërsa specifikisht përbërja, sipërfaqja dhe njësite e saj administrative ne nivel qyteti, njësie dhe fshati, janë paraqitur te detajuara në Tabelën 3-1.

Aktivitetet ekonomike kryesore në Bashkinë Patos janë bujqësia dhe blegtoria (34.8%), industria (19.7%) dhe shërbimet (17.8%). Aktualisht, krahas sektorit të nxjerrjes së naftës dhe bujqësisë janë zhvilluar sektorë të tjerë si shërbimet, tregtia, sektori i ndërtimit, fasonet ku mbizotërojnë njësitë ekonomike si biznesi i vogël dhe ai i mesëm. Fusha naftëmbajtëse Patos- Marinzës është baseni tokësor më i madh naftëmbajtës në Evropë. Sot në territorin fshatit Kasnicë të Njësisë Administrative Ruzhdie numërohen rreth 40 puse nafte dhe një pikë e rërës bituminoze.

Sipas klasifikimit të Censusit 2011, popullsia qe banonte ne Patos ishte 22,959 banore, sipërfaqja totale ishte 77 km2 dhe densiteti i banimit është 298 banore për km2. Për vitin 2017 nga Agjencia Kombëtare e Furnizimit me Ujë dhe Kanalizimeve rezulton se Shoqëria e furnizimit me ujë dhe kanalizime Patos i shërbeu gjithsej 5,723 familjeve/lidhjeve respektivisht 3,170 lidhjeve ne qytet dhe 2,553 lidhjeve ne fshat dhe popullsia qe kjo shoqëri deklaron është pothuajse po ajo e vitit 2011 sipas Census. Ndërkohë po për te njëjtin vit, Bashkia na provoi dyfishin e popullsisë qe aktualisht banon sot ne Patos pas reformës Administrativo-Territoriale afërsisht 42,838 banore. Sot, Bashkia Patos ka nje sipërfaqe prej 82.6 km² (ose 8,260 ha).

16 Tabela 3-1, Ndarja administrative, Bashkia Patos

Sipërfaqja Popullsia Familje Qyteti / Njësi administrative (km2) 2017 (nr.) Fermere

Bashkia Qendër: 30.3 31,019 2,047 Lagia Naftëtari 0.2 3,665 0 lagjja “1 Maj” 0.1 4,192 0 lagjja “E Re” 0.7 5,902 0 lagjja “29 Marsi” 3.5 4,054 0 lagjja “M.Matohiti” 0.3 3,654 63 1) NB Patos - - 355 Fshati Kuqar 3.7 963 284 Fshati Dukas 6.3 4,648 450 Fshati Rërës 4.1 1,372 260 Fshati Margëllic 3.4 1,004 124 Fshati Rusinje 1.7 282 85 Fshati Lënginas - Grizë 4.2 1,408 262 Fshati Banaj 2.2 753 164 Njësia Administrative Ruzhdie: 25.9 3,350 684 Fshati Gjinoqare 5.1 972 185 Fshati Ruzhdie 6.2 870 194 Fshati Drenie 5.4 386 88 Fshati Kasnic 3.2 589 95 Fshati Siceq 6 533 122 Njësia Administrative Zharrëz: 25.9 8,475 1708 Fshati Zharrëz 8.5 2,168 522 Fshati i Ri NI-I 998 NI-I Fshati Frashër 3.2 1,036 495 Fshati Verbas 2.7 1,041 154 Fshati Belinë 4.9 1,272 203 Fshati Sheqishte 6.6 1,944 334 Bashkia Patos gjithsej 82.1 42,838 4,439 Burimi: Bashkia Patos Shënim: NI, Nuk është e identifikuar, NI-I, nuk është e identifikuar por është e shtuar tek shifra e Fshatit Zharez. 1) NB Patos janë pjesa e familjeve te qytetit qe kane fituar toke si punonjës te fermave.

17 3.3 Bujqësia

Në Shqipëri situata e pronësisë dhe e përdorimit të tokës paraqitet shumë e fragmentarizuar, me një mesatare prej 4.1 parcelash për fermë dhe me sipërfaqe mesatare të parcelës prej 0.26 ha.

Tregu i tokës bujqësore (shitja dhe qiramarrja) është i pazhvilluar si rezultat i disa faktorëve: perceptimit të tokës bujqësore si aktivi më i sigurt (social safety net), pretendimet e pazgjidhura mbi pronësinë, procedurat e tej zgjatura dhe të kushtueshme të transaksioneve të tokës bujqësore, gabimet e lidhura me regjistrimin e titujve gjatë reformës së shpërndarjes së tokës bujqësore, si dhe aftësisë së ulët për të përfituar kreditim.

Klima është tipike mesdhetare që karakterizohet nga verë e nxehtë dhe e thatë dhe dimër i butë me reshje mesatare dhe të larta. (Reference: Figura 3-1).

Figura 3-1, Kufijtë e rinj administrativ të Bashkisë Patos

Burimi: Perpunuar nga USAID/Valuadd, 2018

Numri i familjeve që përfitojnë ndihmë ekonomike në Bashkinë Patos është rreth 380 familje, respektivisht ne njësinë qendër Patos është rreth 345 familje, ne njësinë Zharrëz është rreth 15 familje dhe ne njësinë Ruzhdie është rreth 20 familje. Pra 91% e ndihmës ekonomike shpërndahet ne njësia qendër Patos.

18 Tabela 3-2, Numri i familjeve dhe i fermerëve në Bashkinë Patos, 2017

Sipërfaqe e tokës Numri i Familje Qyteti dhe Njësite Administrative bujqësore Familjeve Fermere ha Bashkia Qendër: 2,434 NI 2,047 lagjja Naftëtari 0 NI 0 lagjja “1 Maj” 0 NI 0 lagjja “E Re” 0 NI 0 lagjja “29 Marsi” 0 NI 0 lagjja “M.Matohiti” 64 NI 63 NB Patos NI 355 Fshati Kuqar 346 NI 284 Fshati Dukas 545 NI 450 Fshati Reres 380 NI 260 Fshati Margëllic 290 NI 124 Fshati Rusinje 150 NI 85 Fshati Grizë-Lënginas NI NI 262 Fshati Banaj 262 NI 164 Njësia Administrative Ruzhdie: 1,363 NI 684 Fshati Gjinoqare 292 NI 185 Fshati Ruzhdie 294 NI 194 Fshati Drenie 137 NI 88 Fshati Kasnic 61 NI 95 Fshati Siceq 227 NI 122 Njësia Administrative Zharrëz: 2,257 2,389 1708 Fshati Zharrëz 851 614 522 Fshati i Ri NI-I 287 NI-I Fshati Frashër 225 282 495 Fshati Verbas 148 307 154 Fshati Belinë 407 322 203 Fshati Sheqishte 626 577 334 Bashkia Patos gjithsej 6,054 4,439 Burimi: Gjendja Civile, Bashkia Patos, Drejtoria e Bujqësisë dhe Valuadd, 2018 Dokumenti i nismës për hartimin e planit të përgjithshëm vendor, Bashkisë Patos, 2018 Shënim: NI, Nuk është e identifikuar

Tabela 3-3, Ndarja e Tokave, Bashkia Patos, 2017

Bashkia Patos Tokë bujqësore Tokë bujqësore në ha në ha E ndarë E pandarë Njësia administrative Zharrëz 2,257 2,100 (*)157 Njësia administrative Ruzhdie 1,363 1,011 352 Njësia administrative Patos 2,434 2,393 41 Bashkia Patos gjithsej 6,054 5,504 550 Burimi: Dokumenti i nismës për hartimin e planit të përgjithshëm vendor, Bashkisë Patos 2018 Shënim: (*) Sipërfaqe toke bujqësore e zënë me puse nafte

19

Tabela 3-4, Lloji i tokave, Bashkia Patos, 2017

Tokë Ara Tokë Pyje Kullota Tokë in Qyteti dhe Njësite Administrative Pemëtari Livadhe produktive (ha) (ha) (ha) (ha) (ha) Bashkia Qendër: 783 51 1,572 28 0 lagjja Naftëtari 0 0 0 0 0 lagjja “1 Maj” 0 0 0 0 0 lagjja “E Re” 0 0 0 0 0 lagjja “29 Marsi” 0 0 0 0 0 lagjja “M.Matohiti” 0 40 24 0 0 Fshati Kuqar 0 5 335 6 0 Fshati Dukas 490 0 46 9 0 Fshati Reres 0 0 380 0 0 Fshati Margëllic 0 0 290 0 0 Fshati Rusinje 0 0 150 0 0 Fshati Grize-Lënginas 293 0 97 7 0 Fshati Banaj 0 6 250 6 0 Njësia Administrative Ruzhdie: 700 20 276 14 764 Fshati Gjinoqare 210 0 82 0 0 Fshati Ruzhdie 216 0 73 4 8 Fshati Drenie 109 4 24 756 Fshati Kasnic 38 7 12 4 0 Fshati Siceq 127 9 85 6 0 Njësia Administrative Zharrëz: 2,100 14 56 22 25 Fshati Zharrëz 800 8 43 5 6 Fshati i Ri NI NI NI NI NI Fshati Frashër 225 1.5 0 5 0 Fshati Verbas 180 1.5 4 5 1 Fshati Belinë 390 1.5 0 1 8 Fshati Sheqishte 505 1.5 9 6 10 Bashkia Patos, gjithsej 3,583 85 1,904 64 789 Burimi: Bashkia Patos, 2017 Shënim: NI, nuk është e identifikuar, por është e shtuar tek vlera ne ha e fshatit Zharrëz

Sipërfaqe pyjore

Sot, Bashkia Patos ka një sipërfaqe totale prej 680ha sipërfaqe pyjore, në pronësi të bashkisë është një sipërfaqe prej 350ha sipërfaqe pyjore, pjesa tjetër janë pronë private. Masivi më i madh pyjor është masivi Drenie-Gjinoqarë prej rreth 600ha, 20ha sipërfaqe pyjore janë në njësinë administrative Zharrëz ku përmendim argjinatura e lumit Seman me sipërfaqe prej 8 ha e cila po pyllëzohet tani dhe një sipërfaqe prej 10 ha pylli i Frashërit për të cilin bashkia po harton një projekt resort. Në bashki ka një numër të konsiderueshëm me bimë të larta të përfaqësuara nga pishë e butë, lisa, ullishte dhe shkurre.

20 3.4 Kulturat dhe prodhimet bujqësore

Kushtet klimaterike të zonës së Bashkisë Patos janë të favorshëm për zhvillimin e shumë kulturave bujqësore si drithërat, ullishtat, vreshtat dhe fruta të tjera. Sipërfaqja e tokës bujqësore në territorin e Bashkisë Patos është 5,990 ha, nga të cilat 46.7% kanë karakter fushor dhe 53.3% shtrihen në kodra të ulta. Në Bashkinë Patos llogariten 60 ha pemishte me rreth 30,000 rrënjë peme frutore, 1,400 ha toke ullishte me rreth 51,000 rrënjë ullinj. Pavarësisht kontributeve të sektorit të nxjerrjes së hidrokarbureve, bujqësia mbetet një sektor shumë i rëndësishëm për zhvillimin ekonomik të zonës, rritjen e mirëqenies ekonomike dhe burim për të ardhurat vendore. Sipas të dhënave tashmë, përveç ish komunës Zharrës, zonat e tjera si Patosi dhe Ruzhdia kanë si burim kryesor ekonomik kultivimin e ullirit dhe tregtimin e nënprodukteve të tij, të cilat favorizohen dhe nga vetë relievi kodrinor i kësaj zone.

Fakte për vitin 2017 për Qarkun e Fierit, ku Bashkia e Patosit është pjese e këtij qarku: • Prodhimi i perimeve është i përqendruar në qarkun e Fierit (31,4% e prodhimit total), i ndjekur nga qarqet e Tiranës dhe Shkodrës, të cilët së bashku përbëjnë më shumë se 1/2 e prodhimit total në Shqipëri. • Prodhimi i ullinjve është përqendruar në qarkun e Beratit (26,4% e prodhimit total), ndjekur nga Fieri (19,2%), Vlora (17%) dhe Elbasani (13,4%), të cilët të marrë së bashku zënë 76% të prodhimit total në Shqipëri. • Prodhimi i rrushit është përqendruar në qarkun e Fierit (20,3% e prodhimit total), Beratit (12,6%), Elbasanit (11,7%) dhe Vlorës (11,4%) , të cilët të marrë së bashku zënë rreth 56% të prodhimit total në Shqipëri. • Prodhimi i grurit përqendrohet kryesisht në qarkun e Fierit (27,2%), Korçës (17,4%) dhe Elbasanit (17%), të cilët së bashku zënë 62% e prodhimit total në Shqipëri. • Prodhimi i misrit është i përqendruar në qarkun e Fierit (18,1%), Elbasanit (12,7%), Shkodrës (11,8%) dhe Vlorës (9,4%), të cilët së bashku përbëjnë 52% të prodhimit total.

Në vitin 2017, Sektori i bujqësise në Bashkinë Patos raporton se u prodhua në total rreth 54,761 ton. Prodhimi i foragjereve zë vendin e pare, përsa i përket si volumit, po ashtu edhe vlerës së prodhimit. Prodhimi dominohet nga foragjeret me rreth 29,700 ton. Prodhimi i perimeve në Bashkinë Patos zë vendin e dytë, me një total rreth 11,100 ton. Duke ju referuar Tabelës 3-5, prodhimet e Arave konsiderohen në total 5,948 ton. Prodhimi në sera arrijnë në 3,200 ton ndërsa prodhimi I drurëve frutorë arrijnë në rreth 4,890 ton.

21 Tabela 3-5, Prodhimet Bujqësore kryesore në Bashkinë Patos

Kultura Sipërfaqja Rendimenti Prodhimi bujqësore Ha Ton/ha në Ton Drithëra 1,095 4.1 4,498 Grurë 480 4.0 1,912 Misër 470 4.7 2,240 Tagji 140 2.5 346 Foragjere të njoma 1,202 24.7 29,693 Jonxhë 1,150 22.2 28,990 Misër foragjer 50 24 1,200 Hasëll 50 20.4 1,020 Të tjera 172 13.2 2,282 Perime gjithsej 370 29.8 11,037 Perime fushe 338 23.2 7,837 Perime të njoma 170 17.6 2,995 Perime të thata 44 10.2 450 Bostane 124 35.4 4,395 Serra 32 100 3,200 Patate 75 16.9 1,268 Fasule 140 1.3 182 Patos gjithsej 2,914 - 49,878 Burimi: Drejtoria e Zhvillimit Bujqësor, Blegtoral, Pyjor dhe Kontrollit të Ushqimit, Bashkia Patos, 2017

Drithërat dhe foragjeret

Duke ju referuar Tabelës 3-5, në territorin e Bashkisë së Patosit kultivohen çdo vit sipërfaqe të konsiderueshme me drithëra si grurë, misër dhe tagjira. Në vitin 2017, sipërfaqja e mbjellë ishte 480 ha grurë, 475 ha misër dhe 140 ha tagjira. Rendimenti i prodhimit të grurit për ha është 4 ton/ha, misrit 4.7 ton/ha dhe tagjirat është 2.5 ton/ha. Në vitin 2017 në territorin e bashkisë Patos u prodhuan 1,912 ton grurë, 2,240 ton misër dhe 346 ton tagjira.

Përsa i përket foragjereve, jonxha kultivohet masivisht ne territorin e bashkisë si një nga ushqimet kryesore për blegtorinë. Në vitin 2017, në Bashkinë Patos u kultivuan rreth 930 ha jonxhe duke siguruar një prodhim prej 25,190 ton. Foragjere te tjera që kultivohen janë misri dhe hasëlli sërish në funksion të blegtorisë. Në total për vitin 2017 u prodhuan 2,282 ton foragjere.

Fasulja dhe patatja janë midis perimeve me kultivimin më të gjerë në fushë të hapur, ku për vitin 2017 u kultivuan rreth 75 ha patate duke siguruar një prodhim prej 1,268 ton dhe 140 ha fasule duke arritur një prodhim prej 182 ton.

Perimet

Perimet përbëjnë një nga grupet më të rëndësishme të prodhimeve bujqësore ne Bashkinë Patos. Në vitin 2017, prodhimi i perimeve arriti në 11,037 ton, kultivuar në rrethe 370 ha, ku sipas specialistëve të bujqësisë është një nga nivelet më të larta të prodhimit të perimeve në vitet e fundit. Nga totali I prodhimit, rreth 71% ose 7,837 ton është prodhim në fushë të hapur dhe 29% ose 3,200 ton është prodhim perimesh në sera.

22 Prodhimet në sera

Në territorin e bashkisë së Patosit gjenden rreth 32 ha me sera të cilat sigurojnë një prodhim prej 3,200 ton perime çdo vit. Nga totali prej 32 ha me sera, 27 ha ndodhen në Njësinë Administrative Zharrëz, ku sipërfaqja me e madhe e serave ndodhet në fshatin Zharrëz me 15 ha duke u ndjekur nga fshati Verbas me 7 ha. Ndërsa 5 ha të tjerë me sera ndodhen në fshatin Dukas. Megjithatë, pavarësisht sipërfaqes së lartë me sera në këtë njësi administrative pengesë mbeten fragmentarizimi.

Drurët frutore

Duke ju referuar Tabelës 3-6, pemët frutorë njësoj si perimet janë një nen sektor i rëndësishëm bujqësor në rajonin e Bashkinë Patos. Në territorin e Bashkisë Patos ka filluar të kultivohet gjerësisht fruti i mollës ku janë prodhuar rreth 222 ton, më pas dardha me rreth 168 ton duke u ndjekur nga ftonjtë, kumbulla dhe luleshtrydhet. Luleshtrydhja është një nga frutat më të eksportuara nga territori i bashkisë Patos.

Ulliri kultivohet masivisht në bashkinë Patos, ku në 2017 u prodhua rreth 1,800 ton ullinj. Një sasi e konsiderueshme e ullirit përpunohet në vaj ulliri nëpërmjet 8 fabrika që ndodhen në bashkinë e Patosit.

Vreshtat janë një tjetër sektor me rëndësi ekonomike të lartë për shumë familje ne Bashkinë e patosit. Në vitin 2017, u prodhuan 1,129 ton rrush nga te cilat rreth 426 ton në pjergulla. Mungesa e kantinave të verës ka bërë që fermerët të mbjellin varietete rrushi tavoline. Agrumet janë një tjetër produktesh frutore që po kultivohen gjithnjë e më shumë në Patos, ku kryesohen nga portokallet (69 ton), mandarina (43 ton) dhe limona (21 ton).

Tabela 3-6, Pemët frutore, gjendja numerike, rendimenti dhe prodhimi në Bashkinë Patos

Kultura Rrënje në Rendimenti Prodhimi bujqësore prodhim kg/rr në Ton Pemët frutore 68,450 20.4 1,396 Ullinj 166,600 10.8 1,799 Agrume 10,000 13.3 133 Rrush - - 1,555 Gjithsej - - 4,883 Burimi: Drejtoria Rajonale e Bujqësisë - Fier

23 4.0 Aspekte teknike të Ujitjes dhe Kullimit

Ujitja dhe kullimi janë faktorë të rëndësishëm me ndikim të drejtpërdrejtë në rritjen e qëndrueshme të prodhimit bujqësor në Bashkinë Patos. Për të siguruar një bilanc optimal, është e domosdoshme ujitja me 3,000-5,000 m3/ha dhe kullimi, veçanërisht gjatë periudhës së dimrit, me një hidromodul 4-5 litra/sek/ha.

Sipërfaqja që mund të ujitet në Bashkinë Patos është rreth 2,567 ha. Në vitin 2017 aksesi për ujitje ishte rreth 1,515 ha. Gjatësia totale e kanaleve ujitëse është 84 km, nga të cilat 45.5 km kanale ujitëse te pare, 21.8 km kanale sekondarë, dhe 16.7 km kanale terciarë. Sot ka vetëm nj stacion pompimi nё punё, dhe ky është Stacioni Belinë.

Sipërfaqja totale me infrastrukturë kullimi nё Bashkinë Patos ёshtё 3,298 ha. Aktualisht e gjithë kjo sipërfaqe kullohet me rrejdhje të lirë (me gravitet). Gjatësia totale e kanaleve kulluese është 72.1 km, ku 54.5 km janë kanale te pare dhe 17.6 km janë kanale sekondare. Për mirëmbajtjen e tyre, çdo vit duhet të largohen me shumë se 31,000 m3 aluvione.

4.1 Skemat e ujitjes, elementet e skemës, hartat dhe situata teknike

Qëllimet kryesore të nën-sektorit të ujitjes janë sigurimi i pajisjeve, stafit dhe buxhetit të mjaftueshëm për programin e ujitjes, si dhe mobilizimi i buxheteve të mjaftueshme për kryerjen e punimeve periodike të mirëmbajtjes. Për Bashkinë Patos një sistem ujitjeje, është një rrjet kanalesh ujitëse, së bashku me veprat përkatëse hidroteknike, rezervuarët, digat, strukturat devijuese, stacionet e pompave, rrugë, ndërtesa të furnizuara nga një kanal parësor ose një rezervë ujor parësore, për ujitjen e një sipërfaqeje tokë. Sistemi i ujitjes përfshin edhe tokën bashkëngjitur me kanalet e ujitjes, e cila është mbajtur nën pronësinë e shtetit për sigurimin e eksesit në kanale të tilla.

Kështu, pjesët përbërëse të një sistemi ujitës, qofte ky një sistem i madh apo i vogël, përmban këta elemente bazë: • Burimi prej nga merret uji për ujitje • Vepra e marrjes së ujit e cila shërben për furnizimin me ujë nga burimi tek kanali kryesor ujitës • Kanale kryesore (primar) ujitës, i cili transporton ujin nga burimi në tokat që do të ujiten. Ai përbehet nga pjesa transite që nga vepra e marrjes deri në fillim të rrjetit të kanaleve të dyta dhe pjesa punonjëse, gjate të cilës uji shpërndahet në rrjetin e kanaleve te dyta • Kanalet e dytë (sekondare) që dërgojnë ujin në çdo ekonomi bujqësore, furnizojnë me ujë brenda një ekonomie një sistem kanalesh të tretë. Gjatësia e kanaleve të dyte zakonisht është 1,000 – 1,600 m dhe largësia midis tyre është 600 – 800m • Kanalet terciare (terciaret), marrin ujin nga kanalet e dytë dhe nëpërmjet rrjetit të brendshëm te ngastrës, ujitin sipërfaqen qe komandojnë. Gjatësia e kanaleve terciare zakonisht është 600 – 800 m dhe largësia midis tyre është 200 – 250m • Veprat e artit te shpërndara në të gjithë rrjetin e kanaleve, shërbejnë për rregullimin dhe drejtimin e lëvizjes së ujit në sistemin e ujitjes • Brazdat kryesore dhe brazdat ujitëse shërbejnë për shpërndarjen e ujit tek bimët.

24 Mënyra me e përdorshme e ujitjes se tokave në të gjithë Shqipërinë dominohet nga ujitja sipërfaqësore. Sipas kësaj teknike, uji shpërndahet në sipërfaqen që do të ujitet me mënyrën e rrëshqitjes së ujit në sipërfaqe të ndara në breza, ose me anë të sistemit të brazdave ose me përmbytje (sikundër veprohet tek bima e orizit) ose dhe me ujitjen e zonave me pjerrësi te madhe.

Teknika e ujitjes sipërfaqësore në Patos ka për qellim që ti japë tokës bujqësore sasinë e nevojshme të ujit, në kohen e caktuar, të shpërndaje ujin në mënyre të njëtrajtshme, duke siguruar kështu thithjen e tij prej tokës. Gjithashtu kjo teknike siguron ruajtjen e strukturës së tokës si dhe koeficientin e lartë të shfrytëzimit të ujit, duke mos lejuar humbjen e ujit nëpër shtresat e thella të tokës.

Sistemet ujitëse ne Bashkinë Patos janë vetëm sisteme të vogla. Në nivel kombëtar, sistemet ujitëse ndahen në: • Sistem ujitës i madh i cili mbulon një sipërfaqe mbi 5,000 ha • Sistem ujitës i mesatar i cili mbulon një sipërfaqe 1,000-5 000 ha • Sistem ujitës i vogël i cili mbulon një sipërfaqe nen 1,000 ha

Përshkrimi i skemave me poshtë është ndarë në dy nivele, niveli i pare ka të përshkruar skema ujitëse kryesore dhe në nivelin e dytë janë skemat ujitëse të përbërëse të skemës kryesore. Gjithsej janë 3 skema ujitje kryesore. Skemat kryesore ujitëse kanë një sipërfaqe totale prej 2,567 ha.

Skema Ujitëse Kryesore

Skema Ujitëse: Rezervuari Kurjan

Përshkrimi i skemës: Burimi dhe struktura e veprës së marrjes kryesore e kësaj skemë ujitëse është e instaluar tek Rezervuari i Kurjanit. Kjo skemë nëpërmjet kanalit kryesor V.M.K. 2, furnizon pese degët me ujë. Kjo skeme ujitëse i shërben një sipërfaqeje totale prej 1,771 ha. Në total kjo skemë ka 22.2 km kanale të parë, 15.8 km kanale të dytë dhe 11 km kanale të tretë ujitës. Detajet e degëve përbërëse te kësaj skeme ujitëse janë paraqitur më poshtë:

• Direkt nga V.M.K. 2: Kjo skemë merr ujë nga Rezervuari i Kurjanit me një sipërfaqe prej 361 ha. Zona që ujitet nëpërmjet kësaj skeme është Njësia Administrative Zharrëz, konkretisht fshati Zharrëz. Kjo skemë është me rrjedhje të lirë, ajo përbëhet nga 5.3 km kanale të pare, 3.5 km kanale të dytë dhe 1.1 km kanale të tretë ujitëse. Gjithsej nëpërmjet kësaj skeme shërbehen 105 fermerë. Kulturat bujqësorë që janë mbjellë nga fermerët dominohen nga foragjere (8,910 kv), perime (4,322 kv), perime sera (2,840 kv) dhe drithera (878 kv).

• Elektro-Pomp 2: Kjo skemë merr ujë nga kanali ujitës U1 dhe i shërbente një sipërfaqe prej 130 ha. Kjo skemë sot është jashtë funksionit. Zona që ujitej nga kjo skemë është Njësia Administrative Zharrëz, konkretisht pjesën kodrinore të fshatit Zharrëz. Kjo skemë ishte me ngritje mekanike dhe përbëhej nga 0.7 km kanale të pare, 0.14 km kanale të dytë dhe 0.44 km kanale të tretë ujitëse. Gjithsej nëpërmjet kësaj skeme duhet të shërbehen 105 fermerë. Kulturat bujqësorë që janë mbjellë nga fermerët dominohen

25 nga foragjere (8,910 kv), perime (4,322 kv), perime sera (2,840 kv) dhe drithera (878 kv).

• Dega V 4: Kjo skemë merr ujë nga V.M.K. 2 dhe i shërben një sipërfaqe prej 254 ha. Zona që ujitet nga kjo skemë është fshati Belinë, Njësia Administrative Zharrëz. Kjo skemë është me ngritje mekanike dhe përbëhet nga 6.5 km kanale të pare, 1.8 km kanale të dytë dhe 1.8 km kanale të tretë ujitëse. Gjithsej nëpërmjet kësaj skeme shërbehen 203 fermerë. Kulturat bujqësorë që janë mbjellë nga fermerët dominohen nga foragjere (76,800 kv), perime (15,230 kv), drithëra (4,892 kv), perime sera (1,700 kv) dhe rrush (960 kv).

• Dega V 5: Kjo skemë merr ujë nga V.M.K. 2 dhe i shërben një sipërfaqe prej 510 ha. Zona që ujitet nga kjo skemë janë fshatrat Frashër dhe Sheqishtë, Njësia Administrative Zharrëz konkretisht. Kjo skemë është me rrjedhje të lire dhe përbëhet nga 5 km kanale të parë dhe 1.9 km kanale të dytë ujitëse. Gjithsej nëpërmjet kësaj skeme shërbehen 829 fermerë. Kulturat bujqësorë që janë mbjellë nga fermerët dominohen nga foragjere (86,400 kv), perime (30,851 kv), drithëra (11,122 kv), perime sera (2,500 kv) dhe rrush (1,155 kv).

• Dega V 6: Kjo skemë merr ujë nga VV.M.K. 2 dhe i shërben një sipërfaqe prej 516 ha. Kanali kryesor V 6 ndahet në dy kanale të tjerë përbërës V6(A) dhe V6(B). Zona që ujitet nga kjo skemë janë fshatrat Zharrëz, Verbas dhe Grizë, Njësia Administrative Zharrëz konkretisht. Kjo skemë është me rrjedhje të lire dhe përbëhet nga 4.7 km kanale të pare, 8.5 km kanale të dytë dhe 7.6 km kanale të tretë ujitëse. Gjithsej nëpërmjet kësaj skeme shërbehen 390 fermerë. Kulturat bujqësorë që janë mbjellë nga fermerët dominohen nga foragjere (61,920 kv), perime (23,555 kv), perime sera (15,940 kv), drithëra (9,610 kv) dhe rrush (954 kv).

Gjendja teknike: Sistemi i Kurjanit është pak a shumë në gjendje të kënaqshme teknike. Kanalet a parë janë tërësisht të veshur. Është për tu analizuar teknikisht një shkarje dheu në kanalin e parë ujitës në parcelën 81, riparimi i së cilës është shume problematik. Vlen për tu theksuar që në kanalet e parë mungojnë elemente te rëndësishëm te menaxhimit te një skeme ujitjeje si porta, shkarkues dhe sifone. Kanalet e dytë janë të dëmtuar nga bimësia, ato kanë dëmtime të veshjes se tyre prej betoni dhe janë totalisht jashtë funksionit. Ato kërkojnë pastrim, ri veshje dhe vepra arti. Kanalet e tretë janë pjesërisht të mirëmbajtur më shumë me ndërhyrje private nga vetë fermerët.

Skema Ujitëse: Rezervuari Visokë

Përshkrimi i skemës: Burimet dhe strukturat e veprave të marrjes kryesore të kësaj skemë ujitëse janë instaluar pranë Rezervuarit së Visokës. Kjo skemë nëpërmjet burimit të sipërpërmendur furnizon të gjithë nën skemat e saj me ujë. Sipërfaqja totale e kësaj skeme është 252 ha. Në total kjo skemë ka 6.7 km kanale të parë, 1 km kanal të dytë dhe 0.4 km kanal të tretë ujitës.

26 Detajet e degëve përbërëse te kësaj skeme ujitëse janë paraqitur më poshtë:

• Dega U-1: Kjo skemë merr ujë nga Rezervuari i Visokës dhe i shërben një sipërfaqe 137 ha. Zona që ujitet nga kjo skemë është “ish Fusha e Kooperativës Frutore”, pjesë e Bashkisë Patos, konkretisht fshatrat Dukas, Grizë-Lënginas dhe Banaj. Kjo skemë është me rrjedhe të lirë dhe përbëhet nga 6.7 km kanale të parë ujitës. Gjithsej nëpërmjet kësaj skeme duhet të shërbehen 746 fermerë. Kulturat bujqësorë që janë mbjellë nga fermerët dominohen nga foragjere (12,540 kv), perime (7,632 kv) drithëra (3,622 kv), ullinj (3,444 kv) dhe rrush (2,078 kv).

• Dega V-3: Kjo skemë merr ujë nga Rezervuari i Visokës dhe i shërbente një sipërfaqe prej 115 ha. Kjo skemë nuk ekziston më. Zona që shërbehej nga kjo skemë ishte Njësia Administrative Ruzhdie, konkretisht fshatrat Ruzhdie, Siqelcë, Gjinoqare dhe Drenie. Kjo skemë ka qenë me ngritje mekanike nëpërmjet Stacionit të pompimit Visokë dhe përbëhej nga 1 km kanale të dytë dhe 0.4 km kanale të tretë ujitëse. Gjithsej nëpërmjet kësaj skeme duhet të shërbehen 589 fermerë. Kulturat bujqësorë që janë mbjellë nga fermerët dominohen nga foragjere (52,815 kv), perime (11,904 kv) ullinj (7,167 kv), rrush (6,045 kv) dhe drithëra (6,010 kv).

Gjendja teknike: Stacioni i pompimit është jashtë funksionit dhe gjithashtu e gjithë pjesa e skemës me ngritje mekanike. Pjesa e skemës me rrjedhje të lirë është në gjendje të dobët teknike ka nevojë te menjëhershme për pastrim, mirëmbajtje dhe ndërtim të veprave të artit.

Skema Ujitëse: Rezervuari Zharrëz

Përshkrimi i skemës: Burimet dhe strukturat e veprave të marrjes të kësaj skemë ujitëse janë instaluar pranë Rezervuarit të Zharrzës. Kjo skemë nëpërmjet burimit të sipërpërmendur furnizon të gjithë nën skemat e saj me ujë. Sipërfaqja totale e kësaj skeme është 544 ha. Në total kjo skemë ka 16.5 km kanale të parë, 5 km kanale të dytë dhe 4.7 km kanale të tretë ujitës. Detajet e degëve përbërëse te kësaj skeme ujitëse janë paraqitur më poshtë:

• Dega e Majte: Kjo skemë merr ujë nga Rezervuari i Zharrzës dhe i shërben një sipërfaqe prej 389 ha. Zona që merr ujë nga kjo skemë është fshati Zharrëz, Njësia Administrative Zharrëz, konkretisht. Kjo skemë është me rënie të lire dhe përbëhet nga 7.1 km kanale të parë, 4.7 km kanale të dytë dhe 0.4 km kanale të tretë ujitëse. Gjithsej nëpërmjet kësaj skeme shërbehen 105 fermerë. Kulturat bujqësorë që janë mbjellë nga fermerët dominohen nga foragjere (8,910 kv), perime (4,322 kv), perime sera (2,840 kv) dhe drithera (878 kv).

• Dega e Djathte: Kjo skemë merr ujë nga Rezervuari i Zharrzës dhe i shërben një sipërfaqe prej 155 ha. Zona që merr ujë nga kjo skemë është fshati Zharrëz, Njësia Administrative Zharrëz. Kjo skemë është me rënie të lire dhe përbëhet nga 9.4 km kanale të parë, 0.3 km kanale të dytë dhe 4.3 km kanale të tretë ujitëse. Gjithsej nëpërmjet kësaj skeme 27 shërbehen 105 fermerë. Kulturat bujqësorë që janë mbjellë nga fermerët dominohen nga foragjere (8,910 kv), perime (4,322 kv), perime sera (2,840 kv) dhe drithera (878 kv).

Gjendja teknike: Dega e Majte paraqitet me një gjendje teknik te pranueshme. 20% e kësaj dege është i veshur, me beton. Dega e djathtë është e dëmtuar dhe e gjitha e pa veshur. Të dy degët kanë nevojë për mirëmbajtje, veshje si dhe vepra të artit.

4.2 Skemat e Kulluese, elementet e skemës se kullimit, hartat dhe situata teknike

Qëllimet kryesore të nën-sektorit të kullimit janë sigurimi i pajisjeve, stafit dhe buxhetit të mjaftueshëm për programin e kullimit, mobilizimi i buxheteve të mjaftueshme për kryerjen e punimeve periodike të gërmimit të pastrimit në përputhje me prioritetet, dhe shkalla e heqjes së dherave në kanalet kullues të jetë e njëjtë me atë që akumulohet në to.

Sistemi i kullimit ne Patos, është një rrjet kullimi, me kanale të ndërtuara dhe kanale natyrore si dhe me veprat përkatëse hidroteknike, përfshirë rrugët dhe ndërtesat. Sistemi i kullimit shërben për të kulluar tokën, përfshirë edhe tokën bujqësore, rrugët dhe zonat urbane. Sistemi i kullimit përfshin edhe tokën bashkëngjitur me kanalet kulluese, të ndërtuara dhe ato natyrore, e cila është mbajtur në pronësinë e shtetit, për sigurimin e aksesit në kanale të tilla.

Sistemi i kullimit të tokave sipas drejtimit të lëvizjes së ujit që në fakt është gjithmonë i kundërt me lëvizjen e ujit në sistemin ujitës, përbëhet nga këta elementë kryesorë si: • Sipërfaqja qe i nënshtrohen kullimit për të rregulluar regjimin ajror, ujor dhe ushqimor të tokës, • Rrjeti kullues ose ndryshe njihet si rrjeti i brendshëm i sistemit, përbëhet nga kanale, brazda dhe drena kulluese të destinuara për të kulluar sipërfaqen me anë të largimit të ujit të tepërt e për të mbajtur shtresën e tokës të kulluar • Kanalet kulluese ose ndryshe njihet si rrjeti transportues i sistemit, bartin transportojnë dhe largojnë ujin nga rrjeti i brendshëm i sistemit kullues • Shkarkimi (vend derdhja) në trupën ujore pritëse ose tek rrjeti hidrografik me i afërt

Veprat e artit në sistemet kulluese janë urat ose tombinot, të cilat mund të jenë prej b/a dhe nderohen në kryqëzimet e kanaleve me rrugën. Lartësia e dyshemesë së urës duhet të jetë 0.7 deri ne 1.0 m mbi nivelin maksimal te ujit në kanal. Shluzet për rregullimin e nivelit të ujit (rregullator me porta) në sistemin e kullimit pengon rrjedhjen e ujërave në periudha të thata të vitit duke mbajtur kanalet në nivel të përshtatshëm për të mbajtur në një nivel të përshtatshëm ujërat nëntokësore.

Kaskada ose rrymë shpejtuesit janë më të rralle kur pjerrësia e sipërfaqes së tokës është me e madhe se pjerrësia maksimale e lejuar në fund të kanalit. Ato mund të ndërtohen prej betoni ose prej guri. Forcime të shtratit të kanalit bëhën në ato raste kur ka rrezik gërryerje të kanalit për shkak të tabanit të dobët ose pjerrësisë së madhe të terrenit.

28 Përshkrimi i skemave të kullimit, Bashkia Patos Sistemi i kanaleve kulluese për Bashkinë Patos ka një sipërfaqe projektimi prej 3,298 ha, ka në përbërje 72.1 km kanale kullues ku 54.5 janë kanale të parë dhe 17.6 kanale të dytë kullues. Gjithsej, janë 9 sisteme kullimi. Sistemet e kullimit janë me rrjedhje të lirë. Me poshtë jepen detajet teknike dhe situata e përgjithshme për secilën skemë kullimi ne Bashkinë Patos.

Kullimi me K-13 Përshkrimi i skemës: Kjo skemë kullimi mbulon me shërbimin e kullimit Qytetin e Patosit si dhe fshatin Dukas. Skema është e gjitha me rrjedhje të lirë (me gravitet). Sipërfaqja që i nënshtrohet kullimit është 191 ha. Gjithsej janë 5.1 km kanale kullues, ku kanale kullues të parë janë 4.1 km dhe kanal kullues i dytë është 1 km. Shkarkimi i kësaj skeme është në kolektorin Roskovec-Hoxharë.

Kullimi me K-14 Përshkrimi i skemës: Kjo skemë kullimi mbulon me shërbimin e kullimit Njësinë Administrative Zharrëz, konkretisht fshatrat Sheqishtë dhe Frashër. Skema është e gjitha me rrjedhje të lirë (me gravitet). Sipërfaqja që i nënshtrohet kullimit është 219 ha. Gjithsej janë 4.9 km kanale kullues, ku kanale kullues të parë janë 2.5 km dhe kanale kullues të dytë janë 2.4 km. Shkarkimi i kësaj skeme është në kolektorin Roskovec-Hoxharë.

Kullimi me K-15-16-17-18 Përshkrimi i skemës: Kjo skemë kullimi mbulon me shërbimin e kullimit Njësinë Administrative Zharrëz, konkretisht fshatin Sheqishtë. Skema është e gjitha me rrjedhje të lirë (me gravitet). Sipërfaqja që i nënshtrohet kullimit është 380 ha. Gjithsej janë 13.2 km kanale kullues, ku kanale kullues të parë janë 10.7 km dhe kanale kullues të dytë janë 2.5 km. Shkarkimi i kësaj skeme është në kolektorin Roskovec-Hoxharë.

Kullimi me T.C.3 Përshkrimi i skemës: Kjo skemë kullimi mbulon me shërbimin e kullimit Njësinë Administrative Zharrëz, konkretisht fshatin Sheqishtë. Skema është e gjitha me rrjedhje të lirë (me gravitet). Sipërfaqja që i nënshtrohet kullimit është 316 ha. Gjithsej janë 9.2 km kanale kullues, ku kanale kullues të parë janë 6.7 km dhe kanale kullues të dytë janë 2.5 km. Shkarkimi i kësaj skeme është në kolektorin Roskovec-Hoxharë.

Kullimi direkt me Kolektorin Roskovec-Hoxharë Përshkrimi i skemës: Kjo skemë kullimi mbulon me shërbimin e kullimit Njësinë Administrative Zharrëz, konkretisht të gjithë fshatrat e saj të sipërpërmendur. Skema është e gjitha me rrjedhje të lirë (me gravitet). Sipërfaqja që i nënshtrohet kullimit është 400 ha. Gjithsej janë 3.2 km kanale kullues, ku është vetëm kanal kullues i parë janë 3.2 km. Shkarkimi i kësaj skeme është në Lumin e Semanit.

29 Kullimi me K-12 Përshkrimi i skemës: Kjo skemë kullimi mbulon me shërbimin e kullimit Njësinë Administrative Zharrëz, konkretisht fshatin Frashër. Skema është e gjitha me rrjedhje të lirë (me gravitet). Sipërfaqja që i nënshtrohet kullimit është 865 ha. Gjithsej janë 15.5 km kanale kullues, ku kanale kullues të parë janë 12 km dhe kanale kullues të dytë janë 3.5 km. Shkarkimi i kësaj skeme është në kolektorin K-13.

Kullimi me Përroin e Zharrzës K-15A Përshkrimi i skemës: Kjo skemë kullimi mbulon me shërbimin e kullimit Njësinë Administrative Zharrëz, konkretisht fshatrat Zharrëz dhe Fshati i Ri. Skema është e gjitha me rrjedhje të lirë (me gravitet). Sipërfaqja që i nënshtrohet kullimit është 175 ha. Gjithsej janë 6km kanale kullues, ku ka vetëm kanale kullues të pare dhe janë 6 km. Shkarkimi i kësaj skeme është në kolektorin Vijën e Ngjalës.

Kullimi me Përroin e Grizës Përshkrimi i skemës: Kjo skemë kullimi mbulon me shërbimin e kullimit Qytetin e Patosit, konkretisht fshatin Grizë- Lënginas. Skema është e gjitha me rrjedhje të lirë (me gravitet). Sipërfaqja që i nënshtrohet kullimit është 529 ha. Gjithsej janë 7.9 km kanale kullues, ku kanale kullues të parë janë 5.1 km dhe kanale kullues të dytë janë 2.8 km. Shkarkimi i kësaj skeme është në kolektorin Roskovec-Hoxharë.

Kullimi me Përroin e Frashërit Përshkrimi i skemës: Kjo skemë kullimi mbulon me shërbimin e kullimit Njësinë Administrative Zharrëz, konkretisht fshatin Frashër. Skema është e gjitha me rrjedhje të lirë (me gravitet). Sipërfaqja që i nënshtrohet kullimit është 223 ha. Gjithsej janë 7.1 km kanale kullues, ku kanale kullues të parë janë 4.2 km dhe kanale kullues të dytë janë 2.9 km. Shkarkimi i kësaj skeme është në kolektorin Roskovec-Hoxharë.

4.3 Përshkrimi dhe gjendja teknike e Rezervuarëve

Të dhënat mbi rezervuarët që ndodhen në territorin e Bashkisë Patos janë të pakta dhe nuk përfshijnë të gjithë karakteristikat e tyre. Skemat e ujitjes në Bashkinë Patos marrin ujë nga tre Rezervuarë, Zharrës dhe Visokë të cilët gjenden brenda kufijve të bashkisë si dhe rezervuari Kurjan i cili ndodhet në Bashkinë Roskovec dhe përdoret nga Bashkia Patos nëpërmjet një marrëveshje shfrytëzimi të lidhur midis tyre. Karakteristikat kryesore të rezervuarëve janë paraqitur në Tabelën 4-1 të mëposhtme.

30 Tabela 4-1, Digat dhe Rezervuarët e ujitjes, Bashkia Patos

Sip. Ujitje e Sip. Ujitje e Aktuale Projektuar Projektuar Sip. Aktuale Ujitje me Sip. Ujitje e me me Ngritje Sip. Ujitje me Ngritje Emri i Volumi Projektuar Gravitet Mekanike Aktuale Gravitet Mekanik Lartësia Gjerësia Rezervuarit (m3) (ha) (ha) (ha) Ujitje (ha) (ha) e (ha) (m) (m) Zharrëz 1,900,000 600 600 - 300 300 - 22 520 Kurjan 31,500,000 6,500 5,300 1,200 2,100 2,100 - 17 540 Visokë - 252 137 115 - - - - - Total 33,400,000 7,352 6,037 1,315 2,400 2,400 -

Rezervuari i Zharrzës

Gjendja e digës dhe e rezervuarit ka sot disa çështje problematike qe shtrohen për zgjidhje teknike si: rrëshqitja e dherave dhe prurjet e ujit qe shoqërohen me sasi rëre nga përrenjtë sezonalë që furnizojnë këtë rezervuar, rrezikon gjithashtu mundësia e bllokimit te shkarkuesit duke kërkuar kështu rritjen e vazhdueshme të nivelit të tij. Duke u bazuar tek sasia e sedimentimeve në rezervuar, ka rrezik qe rezervuar ai do përgjysmojë kapacitetin në 12 vitet e ardhshëm dhe do e humbi funksionin pas 25 vitesh.

Rezervuari i Kurjanit

Rezervuari i Kurjanit është jo në gjendje të mirë teknike. Mirëmbajtja e digës nuk bëhet rregullisht. Kanali kryesor ushqyes i cili vjen nga Rezervuari i Cervenit nuk mirëmbahet. Sedimentet në rezervuar janë rritur shumë dhe kapaciteti i tij është larg atij të projektuar. Të gjitha këto faktorë ndikojnë në uljen e konsiderueshme të rendimentit ujitës që mund të japë ky rezervuar.

4.4 Plani dhe organizimi i Operimit dhe Mirëmbajtjes

Ujitja-Kullimi, Realizimi i planit te mirëmbajtjes, 2017

Me mjetet e Agjencisë së Shërbimeve Publike në ujitje janë lëvizur gjithsej 30,970 m3 aluvione, në kanalet ujitëse dhe kullues gjatë vitit 2017, si dhe 14,645 m3 aluvione brenda gjysmës së parë të vitit 2018.

Kështu, brenda 2017, Agjencia e Shërbimeve Publike, vuri në gatishmëri rreth 60-70% te sistemeve të kullimit e me konkretisht kanalet e tretë e të dytë. Për vënien dhe mbajtjen në gatishmëri të sistemeve gjatë sezonit të ujitjes dhe kullimit, u pastruan ne vijë gjatësore 0.6 km kanale të pare, 6.64 km kanale të dytë dhe 16.23 km kanale të tretë Ujitës-Kullues me një ndikim prej 650 ha tokë bujqësore, në vitin 2017. Ndërsa në gjysmën e parë të vitit 2018 u pastruan 0.85 km kanale të dytë dhe 12 km kanale të tretë Ujitës-Kullues me një ndikim prej 111 ha tokë bujqësore. Tabela 4-2 është tabelë përmbledhëse e O&M për Ujitje – Kullimin në vitin 2017 si dhe Tabela 4-3 për vitin 2018

31 Tabela 4-2, Përmbledhëse për O&M Ujitje-Kullimin 2017 Emërtimi Kanale I Volum Ndikimi Kanale II Volum Ndikimi Kanale III Volum Ndikimi (km) (m3) (ha) (km) (m3) (ha) (km) (m3) (ha) Sheqishtë 3.3 4,580 141 2.98 628 9 Zharrëz 0.92 1,190 45 8.33 8,783 172 Verbas 0.6 2,340 30 0.26 338 5 2.5 3,419 53 Belina 0.7 560 40 2.56 3,776 60 Frashër 1.46 2,280 63 1.86 3,116 32 Gjithsej 0.6 2,340 30 6.64 8,908 294 16.23 19,722 326 Burimi, Sektori UK, 2018

Tabela 4-3, Përmbledhëse për O&M Ujitje-Kullimin 2018 Emërtimi Kanale I Volum Ndikimi Kanale II Volum Ndikimi Kanale III Volum Ndikimi (km) (m3) (ha) (km) (m3) (ha) (km) (m3) (ha) Sheqishtë 2.19 1,549 24 Zharrëz 0.3 405 10 4.87 6,046 77 Verbas 1.56 1,752 24 Belina 1.1 1,105 7 Frashër 0.55 680 5 2.23 3,108 34 Gjithsej 0.85 1,085 15 11.95 13,560 96 Burimi, Sektori UK, 2018

Mjete në dispozicion, ASHPF

Mjeti i vetëm në përdorim për te gjithë Bashkinë Patos, për shërbimet ë Ujitjes dhe Kullimit është një (1) Ekskavator. Ky mjet është në funksion të Sektorit të Ujitje-Kullimit Patos për të kryer mirëmbajtjet e nevojshme si për sistemet e ujitjes ashtu dhe ato të kullimit.

4.5 Inventari i pronave dhe vlera kontabël e tyre

Bazuar ligjit nr. 10296, date 08.07.2010 “Për menaxhimin financiar dhe kontrollin”, shoqëruar me pas me Udhëzimin nr. 30, date 27.12.2011 “Për menaxhimin e aktiveve ne njësitë e sektorit publik te Ministrisë se Bujqësisë, VKM nr. 1108, datë 30.12.2015, “Për transferimin nga Ministria e Bujqësisë dhe e Zhvillimit Rural tek bashkitë, të infrastrukturës së ujitjes dhe kullimit, të personelit dhe të aseteve të luajtshme e të paluajtshme të drejtorive rajonale të ujitjes dhe kullimit”, dhe Urdhrit te përbashkët te Ministrisë se Bujqësisë dhe Ministrit te Çështjeve Vendor nr. 594, date 24.11.2016 “Për transferimin kapital te aseteve nga bordi rajonal i kullimit Fier”, Bashkia Patos e ka përfunduar procesin e transferimit të aseteve por pa vlerën se tyre kapitale ne lidhje me skemat ujitëse, kulluese, pajisjeve, stacioneve dhe digat e rezervuarët.

Kështu, me date 1 shkurt 2016, përfaqësuesit e Drejtorisë Rajonale te Ujitjes dhe Kullimit Fier qe është ne varësi te Ministrisë se Bujqësisë dhe përfaqësuesve te Bashkisë Patos nënshkruan një proces verbal për transferimin e skemave te ujitjes sipas Tabelës 4-4. Pas verifikimit te pasurisë se transferuar tek Bashkia Patos, komisionet e te dy palëve hartuan inventarin ne forme tabelare ku evidentohet vetëm një sistem ujitës FR 36, qe për fat nuk zbërthehet ne emërtimin e veprës se ujitjes (kanali), gjatësinë e kanaleve te dyte, sipërfaqen qe jo mbulon ne ha, vlera kontabël, amortizimi dhe viti i ndërtimi i pjesëve përbërëse te skemës. https://mapcarta.com/18713698

32

Tabela 4-4, Inventari fizik

Skema Burimi Ujor Mënyra e Kanale I Kanale Kanale III ujitëse, Kodi furnizimit km II km km FRU 36 Rezervuari Zharez Lumi Zharrëz 29 NI (*) NI FRU 17 STP Zharrëz Stacion Pompimi NI NI NI FRU 38 Rezervuar Ruzhdie Rezervuar NI NI NI FRU 24 Rezervuar Patos Rezervuar NI NI NI Burimi: Bashkia Patos, proces verbal I transferimit te skemave ujitëse, date 01.02.2016 Shënim: NI, Nuk është e identifikuar

Tabela 4-5, Vlera kontabël e inventarit kontabël te aseteve ujitëse dhe kulluese

Skema Burimi Ujor Vlera e objektit Rezervuar Kanale Kanale ndërtesë STP, ujitëse, Ujitëse Kulluese Makineri, Kodi Leke Leke Leke Leke Pajisje FRU 36 Rezervuari Zharrëz 16,726,079 4,279,674 12,446,395 FRU 17 STP Zharrëz 0 0 0 FRU 38 Rezervuar Ruzhdie 0 0 0 FRU 24 Rezervuar Patos 0 0 0 FRU 3 Ujëmbledhësi Kujan 13,314,734 13,314,734 FRK 7, Kullimi Beline- 1,174,420 1,174,420 8 Zharrëz, Sheqishte Gjithsej ne leke 31,215,233 4,279,674 25,761,126 1,174,420 0 Burimi: Transferimi kapital i aseteve, date 16.01.201

Nga proces verbali i transferimit te skemave ujitëse, date 01.02.2016, është rakorduar zyrtarisht se skemat FRU 17 Stacion Pompimi, Rezervuari Ruzhdie dhe Rezervuari Patos nuk kane qene asnjëherë ne Inventarin e Bordit te kullimit Fier, prandaj dhe nuk ka asnjë dokumentacion qe ta shoqërojë këtë transferim.

Gjithashtu, ne proces verbal citohet se te paktën e vetmja skeme qe ata marrin ne dorëzim (FRU 36) diga e rezervuarit te Zharrezes dhe shkarkuesi katastrofik i tij dhe ujëlëshuesi me diametër Ø 711 mm, spesor 7.1mm e qe perbehet nga puseta e marrjes se ujit te ujëlëshuesit është ne kuotën 63.85 janë ne gjendje shume te mire, ndërsa me dalje te tubacionit ne kuotën 62.15mm dhe tubacioni me Ø 700 mm jane ne gjendje pune pra funksionale. Ajo qe duhet theksuar eshte saracineska ne dalje te ujëlëshuesit me Ø 700 mm e cila eshte e pranuar ng ate gjitha palet qe eshte me difekt pasi ajo rri e hapur gjate gjithe kohes duke shkarkuar nje prurje uji rreth 150l/sek. Per reference, me kaq furnizimohet me uje per konsum publik, madje te pijshëm direkt nga rubineti e gjithë ish bashkia Korçë për rreth 80,000 banore.

Dokumentacioni i dorëzuar nga Drejtoria Rajonale e Ujitjes dhe Kullimit Fier për reference Tabela 4-5 “Vlera kontabël e inventarit fizik te aseteve ujitëse dhe kulluese” nuk e trajton skemën e kullimit FRK 7, 8 Beline-Zharrëz-Sheqishte nga pikëpamja teknike por vetëm si vlere kontabël.

33 Proces verbali i transferimit te skemave ujitëse, date 01.02.2016 përmban:

• Fragmente te hartës Zharrëz 1:25000, reference Figura 4-1.

• Grafiku i sipërfaqes dhe vëllimit te ujit ne rezervuarin e Zharrëzës, reference Figura 4- 2, i azhurnuar ne vitin 1984. Aty specifikohet, kuota 67 m, niveli maksimal i ujit 65 m te cilit i korrespondon një vëllim uji gjithsej rreth 1,990,000 m3 për te furnizuar 30 ha toke. Ne date 8.08.2001 niveli i ujit i matur rezultoi 63 m, ndërsa niveli i vdekur rezultoi ne kuotën 61.5 m. Pra nëse niveli i ujit ka rene nga 65 m ne 63.85 m, pra kemi humbur rreth 400,000 m3 ujë qe ky basen shërbente për te ujit deri ne vitin 2001. Ky rezervuar është rehabilituar ne vitet 2005 – 2007 me financim te Bankës Botërore.

• Pasaporta e Digës se Rezervuarit te Sharrëzës, reference Figura 4-3

• Kopje e regjistrit te digave te mëdha sipas Komisionit ndërkombëtar te Digave te Mëdha, International Commission on Large Dams ICOLD (http://www.icold-cigb.net/)

• Kopje e pasqyrës se ujit ne rezervuarit te Zharrëzës shoqëruar me konstatime gjate kontrollit/inspektimeve, për reference Figura 4-4, Ky regjistër tregon se inspektimi kryhej një here ne jave, inspektimi i fundit është kryer me date 28 dhjetor 2015 nga dega teknike e Drejtorisë Rajonale e Ujitjes dhe Kullimit, Fier dhe nga kjo date ky regjistër nuk është plotësuar me nga ana e Bashkisë Patos. Ne këtë tabele vëllimi i vdekur është shënuar 860.000 m3, ndërkohë për fat te keq nuk ka asnjë informacion për kuotën e ujit ne Rezervuar (ne m), vëllimi total i ujit (ne m3), dhe vëllimi neto i ujit (ne m3). E vetmja ane pozitive e këtij dokumenti është se tek kolona qe duhet te tregoje situatën ne te cilën inspektori e gjen rezervuarin shënohet shabllon “ne rezervuarin e Zharrezes nuk ka probleme”.

Figura 4-1, Fragmente të hartës Zharrëz 1:25000

34 Figura 4-2, Grafiku i sipërfaqes dhe vëllimit të ujit në rezervuarin e Zharezes

Figura 00 Pasaporta e digës se Rezervuarit te Zharrezes

Figura 4-3, Pasaporta e digës se Rezervuarit te Zharrëzës

35 Figura 4-4, Kopje e kopertines se regjistrit dhe faqja e dunsit e plotesuar për pasqyrën e ujit të grumbulluar në rezervuarin e Zharrëzës

36 5.0 Burimi dhe cilësia e ujit për ujitje

5.1 Burimet sipërfaqësore dhe nëntokësore për ujitje

Liqenet/Rezervuarët

Liqeni i Zharrëzës ndodhet pranë fshatit Zharrëz, në Njësinë Administrative me të njëjtin emër. U ndërtua në vitin 1964 dhe ka një kapacitet prej 2.1 milion m3 ujë. Prej tij furnizohen kanalet vaditëse, të cilat përshkojnë fushat pjellore, pjesë e bashkisë.

Liqenet e Ruzhdies dhe Gjinoqarës ndodhen te dyja në Njësinë Administrative Ruzhdie, respektivisht me rreth 17 ha dhe 9 ha, te cilat u ndërtuan në vitet 1970 me qellim për ujitjen e tokave bujqësore qe shtrihen buzë lumit Gjanicë. Këto basene ujore “strehojnë” një varietet peshqish te ndryshëm, çka i bën të përshtatshëm për ushtrimin e industrisë se peshkimit.

Ujëvarat e Siqecës ndodhen në Njësinë Administrative Ruzhdie në pjesën veriore të fshatit Siqecë. Gjithsej janë 3 (tre) ujëvara me një distancë rreth 100 m larg njëra – tjetrës. Lartësia e tyre varion nga 4 deri ne 7 metër janë me ujë gjatë gjithë vitit.

Industria e naftës

Industria e naftës është faktori kryesor ndotës në territorin e bashkisë Patos ku problemet kryesore janë: • Sasi të mëdha nafte nga rafineria shkarkohen në mjedisin rrethues. • Ujërat e ndotura që përmbajnë papastërti të naftës, shkarkohen në një kanal duke kontaminuar lumin Gjanica e duke krijuar në këtë mënyrë rrezik për kontaminimin e ujit të pijshëm të zonës. • Rafineria shkarkon në atmosferë një sërë ndotësish toksikë të ajrit.

Toka është e ndotur për shkak të mbetjeve industriale, më të dukshme janë puset e braktisura të naftës dhe pajisjeve të braktisura të këtyre puseve. Në territorin e Bashkisë Patos gjendet një depozitë nafte dekantimi që jo vetëm ndot ujërat sipërfaqësor dhe nëntokësor por edhe tokën. Zona e Zharrëzës dhe Belinës kanë cilësi të dobët të ajrit për shkak të afërsisë me zonën naftëmbajtëse. Në zonën e Patosit aktualisht nxirren 400 ton naftë e papërpunuar në ditë, nga 2 000 ton që nxirreshin dikur.

Fusha, për fat të keq, është burim i një kontaminimi të lartë të tokës, ujërave nëntokësorë dhe ajrit. Familjet që jetojnë në afërsi të saj janë të ekspozuara ndaj rreziqeve të mëdha për shëndetin. Ka disa burime që kontaminojnë rëndë tokën dhe ujërat nëntokësore. Sipas ekspertëve kombëtarë, puset e ujit të pijshëm furnizohen nga një shtresë ujëmbajtëse e cekët, e cila mbrohet vetëm prej një shtrese argjilore.

Puset e naftës depërtojnë shtresën argjilore duke lejuar kontaminimin e ujit të pijshëm nga hidrokarburet. Pompat në fushë nuk mirëmbahen siç duhet dhe prej tyre rrjedhin sasi të mëdha nafte në mjedisin përreth. Nafta transportohet nga pompat për tek impiantet përpunuese paraprake përmes tubacioneve të naftës. Edhe këto tubacione nuk mirëmbahen siç duhet, duke çuar në rrjedhje dhe humbje të sasive të mëdha të naftës.

37 Zona Naftë nxjerrëse në Zharrëz është ndotur rëndë me hidrokarbure. Në Zharrëz ndotja e ajrit, ujit e tokës nga industria e naftës është e theksuar për shkak të llojit të veprimtarisë dhe teknologjisë së vjetër të përdorur nga industritë e sektorit. Sipas Ministrisë së Mjedisit, zona e Patos Marinzës, për shkak të industrisë shumëvjeçare të hidrokarbureve është një nga tre zonat më të ndotura në Shqipëri - nga 31 zona të nxehta mjedisore ose ‘hotspote’ të identifikuara.

Në këtë fushë naftëmbajtëse gjenden shumë pellgje me mbetje hidrokarburesh, dhjetëra hektarë tokë bujqësore e ndotur dhe më shumë se 100 kilometra lumenj e përrenj që transportojnë çdo ditë drejt detit Adriatik mbetje të industrisë së naftës. Edhe pse kjo ndotje industriale vazhdon prej dekadash, institucionet përgjegjëse për monitorimin e mjedisit apo të shëndetit të qytetarëve nuk parashikojnë në programet e punës së tyre vjetore kryerjen e analizave të specializuara për pasojat që ndotja sjell në shëndetin e popullatës.

Gjatë monitorimit të mjedisit, qendrat e prodhimit të naftës janë burim ndotje të ajrit me anë të gazrave që çlirohen nën veprimin e temperaturës, apo të ujërave të përrenjve e lumenjve si dhe tokave të fermerëve që gjenden pranë këtyre puseve apo gropave, që sidomos gjatë shirave fryhen dhe shkaktojnë ndotjen e tyre.

Kështu, siç përshkruhet edhe me sipër shfrytëzimi prej gati 85-vjetësh i kësaj fushe naftëmbajtëse nuk ka qenë pa pasoja për mjedisin. Një raport i Agjencisë Kombëtare të Mjedisit, AKM, i publikuar pas shpërthimit të pusit P29A në Prill të vitit 2015 pranon se në fushën naftëmbajtëse të Patos Marinzës, industria e naftës nuk është menaxhuar sipas standardeve mjedisore, duke e renditur atë përkrah rrjetit të vatrave të nxehta mjedisore që kanë nevojë për ndërhyrje dhe rehabilitim. https://ëëë.reporter.al/ndotja-e-mjedisit-nga-hidrokarburet-sjell-semundje-dhe-varferi-ne- zonat-naftenxjerrese-video/.

Zona naftë nxjerrëse Patos-Marinëz, Ballsh e Kuçovë, është e ndotur rëndë me hidrokarbure. Në fushat e naftës në Patos–Marinzë, ujërat sipërfaqësore dhe nëntokësore po ndoten rëndë nga puset e naftës, pompat, tubacionet, impiantet para trajtuese. Ujërat me përmbajtje mbetjet të naftës po shkarkohen në lumë duke ndotur Gjanicën dhe mbase edhe duke ndikuar në cilësinë e ujërave të destinuara për konsum publik.

Figura 5-1 Pikat e Monitorimit të Cilësisë së Ujit për Bashkinë Patos dhe Fier, Ministria e Turizmit dhe Mjedisit

Burimi: USAID/Valu Add 38 Monumente natyrore

Në territorin e bashkisë Patos ka potencial për zona te reja që ti shtohen “pasurisë” kombëtare te Zonave të Mbrojtura nga ana Mjedisore si p.sh.:

• Pyjet e Drenies, ndodhen në Njësinë Administrative Ruzhdie, në fshatin Drenie. Pylli shtrihet ne një sipërfaqe rreth 680 ha. Pyjet veshin pothuajse të gjitha kodrat e fshatit Drenie dhe ku si varietet pemësh pyjore dominojnë pisha dhe lisi.

• Rrapi i Zhugrit, ndodhet në Njësinë Administrative Ruzhdie, në qendër të fshatit Ruzhdie. Ai është rreth 420 m mbi nivelin e detit dhe ka një diametër 2.5 m, mendohet të jetë rreth 300 vjeçar.

• Rrepet e Peshkopijave, ndodhen në lagjen Ofiçinë të Patosit. Ekzistojnë 3 rrepe me largësi 50 m nga njëri-tjetri me lartësi 25 – 30 m dhe vjetërsi rreth 500 vjeçare. Aty ka pas kaluar lumi Gjanicë. Bashkia është e mendimit se te tre këto Rape plotësojnë kriteret për t’u shpallur si Monument Natyror.

• Pema e Ullirit, është mbjelle më së shumti në Njësinë Administrative Ruzhdie, duke mbuluar pothuajse gjithë kodrat e kësaj njësie. Kjo kulturë bujqësore kultivohet masivisht nga fermerët e të gjitha fshatrave të zonës. Sipërfaqja me ullishte për këtë njësi llogaritet 500 - 800 rrënjë ulliri. Gjithashtu, në këtë zonë ushtrojnë aktivitet te suksesshëm dhe tetë fabrika të përpunimit te vajit te ullirit.

Referuar hartës për zonat me rrezik natyror (gjeorrezikut) të Shqipërisë në juglindje të territorit të bashkisë ka rrëshqitje dhe shkëputje aktive të dherave ndërsa në kufirin jugor ka ujëra të ndotura nëntokësore.

5.2 Institucioni përgjegjës dhe monitorimi i cilësisë së ujit të Lumit Seman

Monitorimi i cilësisë së ujit është i rëndësishëm për mbrojtjen e mjedisit, menaxhimin e ujërave, identifikimin e shkaktarëve të ndotjes deri në dhënien e rekomandimeve përkatëse sipas problematikave të identifikuara. Agjencia Kombëtare e Mjedisit realizon çdo vit një program monitorimi me një frekuencë 4 herë/vit, ku sigurohet një bazë të dhënash të cilat përdoren në hartimin e Raportit të Gjendjes së Mjedisit. Klasifikimi i cilësisë së lumenjve përcaktohet në bazë të parametrave fiziko-kimikë duke i krahasuar me normat e lejuara të përcaktuara në Direktivën Kuadër të Ujit të BE. Treguesit që monitorohen për stacionet lumore janë temperatura, pH, alkalinitet, saliniteti, përcjellshmëria elektrike, oksigjeni i tretur, NKO, NBO5, nitritet, nitratet, amoniaku, Ptotal, PO4 dhe lënda pezull.

Përsa i përket pikës së marrjes së mostrave në lumin Seman që i përket Bashkisë Fier por impakton dhe cilësinë e ujerave qe kalojnë ne Bashkinë Patos është AL60R_Se20 L.Seman, si reference Tabela 5-2. Periudha e monitorimit i përket Janar – Dhjetor 2016, ku Baseni i Semanit është nga më të ndoturat dhe klasifikohet në Klasën V – Gjendje e keqe ku lumi i Gjanicës ndikon dukshëm në cilësinë e këtij baseni ku klasifikohet në lumenjtë më të ndotur, si pasojë e ndikimit dhe presionit të shkarkimeve urbane dhe industriale ku gjendja vazhdon të jetë njëjtë me vitet e mëparshme (viti 2014 dhe 2015).

39 Tabela 5-2, Stacioni i Monitorimit të Lumit Seman

Kodi Baseni Lumi Emërtimi Koordinatat gjeografike AL60R_Se20 Baseni i Lumi Semani Seman (Se), 40.75039722 19.57935 Semanit Mbrostari (Fieri – ne lumin Seman tek Ura e Mbrostarit (Al_RV_18) Burimi: Agjencia Kombëtare e Mjedisit, Raporti i Gjendjes se Mjedisit, 2017

Rezultatet e tregueseve që monitorohen për stacionin me kod Se5 në Lumin Seman jepen në Tabelën 5-3, ku klasifikimi i përgjithshëm kategorizohet ne Klasën IV, gjendja e keqe.

Tabela 5-3, Rezultatet e Monitorimit te Lumit Seman

Kodi Stacioni Klasa Klasa, Klasa Klasa, Klasa, Klasa, Klasifikimi Baseni O2 NBO5 NH4 NO2 NO3 P-total Përgjithshëm Seman Se5 L. V Seman, I IV III II I III IV Tejkalon Mbrostar Burimi: Raporti i Gjendjes se Mjedisit, AKM, 2016

Kuadri ligjor referent në lidhje me cilësinë e ujit dhe monitorimit: • Ligji nr.10431, datë 09.06.2011 “Për mbrojtjen e mjedisit” • Vendimi nr., 1189, date 18.11.2009 “Për rregullat dhe procedurat për hartimin dhe zbatimin e programit kombëtar te monitorimit te mjedisit” • Vendimi nr. 177, date 31.03.2005 “ Për normat e lejuara të shkarkimeve të lëngat dhe kriteret e zonimit të mjediseve ujore pritëse” • Vendimi nr. 246, date 30.4.2014” Për përcaktimin e normave të cilësisë së mjedisit për ujërat sipërfaqësorë” • Vendimi nr. 267, date 7.5.2014 “Për miratimin e listës së substancave prioritare në mjediset ujore” • Ligji nr. 27, datë 17.03.2016 “Për menaxhimin e kimikateve” dhe tre aktet nënligjore të tij.

40 6.0 Burimet Njerëzore

6.1 Niveli aktual i stafit

Drejtoria e zhvillimit bujqësor, blegtorial, pyjor, mjedisit dhe kontrollit të ushqimit

Drejtoria e zhvillimit bujqësor, blegtorial, pyjor, mjedisit dhe kontrollit të ushqimit ka sot ne stafin e saj 12 punonjës. Drejtoria është e organizuar me tre sektorë si: sektori i bujqësisë, pyjeve dhe mjedisit, Sektori i zhvillimit blegtoral dhe kontrollit ushqimor dhe sektori i bordit të kullimit. Për reference Tabela 6-1.

Tabela 6-1, Stafi drejtues, Drejtoria e zhvillimit bujqësor, blegtoral, pyjor, mjedisit, kontrollit të ushqimit

Emër Mbiemër Pozicioni Niveli i Edukimit

Novrus Toska Drejtor i zhvillimit bujqësor, blegtoral, pyjor, mjedisit Veteriner, arsim i larte dhe kontrollit të ushqimit Maksim Çepele Përgjegjës, Sektori i bordit të kullimit Agronom, arsim i mesëm

Sofika Golloshi Përgjegjëse, Sektori i bujqësisë, pyjeve dhe mjedisit Agronom, arsim i larte

Fejzi Nuhaj Përgjegjës, Sektori blegtorisë dhe kontrollit ushqimor Veteriner, arsim i larte

Burimi: Drejtoria e Burimeve Njerëzorë, 2018

Sektori i Bordit të Kullimit

Sektori i bordit të kullimit është ne varësi direkte nga dy administratoret e njësive Zharrëz dhe Ruzhdije si dhe në dhe varësi indirekte nga Drejtori i Drejtorisë së zhvillimit bujqësor, blegtoral, pyjor dhe kontrollit të ushqimit në Bashki. Sektori harton dhe kontrollon programin e mirëmbajtjes të të gjithë sistemeve ujitëse dhe kulluese, përgatit hartën e të gjithë kanaleve ujitëse dhe kulluese, harton preventiva ne lidhje me vëllimin e punës të mirëmbajtjes se të gjithë kanaleve ujitëse dhe kulluese, përcakton cilat kanale janë me prioritare për pastrim, kontrollon cilësinë e punëve dhe kuotat për pastrimin e kanaleve kullues, përcakton sasinë e karburantit qe do te nevojitet për te kryer mirëmbajtjen , përgatit situacionin e orëve të punës së ekskavatorit dhe karburantin e harxhuar. Për reference Tabela 6-2.

Tabela 6-2, Punonjësit e sektorit te bordit të kullimit

Emër Mbiemër Pozicioni Niveli i Edukimit

Maksim Çepele Përgjegjës, Sektori i Bordit të Kullimit Agronom, i mesëm shkolla bujqësorë “Kolidima” Frashër Spiro Kullolli Punëtor të Bordit të Kullimit Shkolla e mesme e përgjithshme (1970) Eduart Kothere Punëtor të Bordit të Kullimit Shkolla e mesme e përgjithshme (1968) Burimi: Drejtoria e Burimeve njerëzore, 2018

Prefekti i Qarkut Fier ka për detyre te kërkojë here pas here një informacion mbi shfrytëzimin dhe mirëmbajtjen e digave/dambave/rezervuarëve ne Bashkinë Patos. Ing. Agim Lisi, raportonte teknikisht ne lidhje me digat/dambat/rezervuarët ne Bashkinë Patos. Me largimin e tij nga Bashkia, ky detyrim nuk i është ngarkuar ende asnjë punonjësi te Bashkisë. Bashkia Patos nuk ka asnjë specialist te paktën te edukuar ne inxhinieri hidroteknike dhe hidraulike.

41 Sektori i bordit të kullimit është ne varësi direkte nga dy administratoret e njësive Zharrëz dhe Ruzhdije ku respektivisht kane nga 8 dhe 3 punonjës gjithsej për te gjithë detyrimet qe ato kane ne njësitë e tyre. Njësia Zharrëz ne lidhje me bujqësinë si dhe shërbimin e ujitjes dhe kullimit angazhon një specialist për administrimin, mbrojtjen e tokës dhe zhvillimit të bujqësie si dhe një topograf, për reference tabela 6-3.

Tabela 6-3, Punonjësit e njësive te administrimit, përgjegjës për ujitjen dhe kullimin Emër Mbiemër Pozicioni Niveli i Edukimit

Arben Semanjaku Administrator, Njësia Administrative Zharrëz Akademia e policisë, arsim i larte Lindita Pepa Specialist i adminis, mbrojtjes së tokës, zhvillimit Agronomi me arsim te bujqësisë larte Vasillaq Gjika Topograf Topograf me arsim te mesëm Agim Mesuti Administrator , Njësia Administrative Ruzhdije Veteriner me arsim te mesëm Burimi: Drejtoria e Burimeve njerëzore, 2018

Sektori i bujqësisë, pyjeve dhe mjedisit

Referuar rregullores se brendshme te Bashkisë Patos, kuptohet se sektori i bujqësisë, ka një përgjegjës te ngarkuar kryesisht me token bujqësore ndërsa specialisti i këtij sektori është i ngarkuar me punët dhe detyrat qe I përkasin bujqësisë si: verifikimi ne terren dhe zgjidhja e ankesave te fermerëve, ndjek zbatimin e projekteve për përdorimin dhe mbrojtjen e tokës bujqësore si dhe përpilon listat e fermerëve që kanë tokë bujqësore dhe dërgon dokumentacionin pranë Drejtorisë së të ardhurave vendore të Bashkisë për arkëtimin e taksës së tokës bujqësore. Për reference Tabela 6-4.

Tabela 6-4, Punonjësit e Sektorit te bujqësisë, pyjeve dhe mjedisit

Emër Mbiemër Pozicioni Niveli i Edukimit

Sofika Golloshi Përgjegjëse, Sektori i bujqësisë, pyjeve dhe mjedisit Agronome, me arsim te larte Fatos Sanxhaku Specialist i bujqësisë Agronom me arsim te larte Ledio Boja Topograf Gjeodet ende ne Universitet Burimi: Drejtoria e Burimeve Njerëzore, 2018

Mbrojtja e mjedisit si pjese e Sektorit te bujqësisë, pyjeve dhe mjedisit

Duke konsideruar se Bashkia Patos ka 2 nga 33 zonat me te ndotura ne Shqipëri (hot-spot) ajo me shume te drejte ka një specialist mjedisi qe sipas rregullores se brendshme ai mbron mjedisin nga ndotja dhe dëmtimi qe mund t’i behën Bashkisë nga personat juridik dhe fizike, vendas ose te huaj. specialisti i mbrojtjes se mjedisit, ka varësi nga Përgjegjësi i Përgjegjësi i Sektorit të bujqësisë dhe pyjeve.

Ai ka për detyre ndjeke veprimtarinë e Ndërmarrjes se Pastrim Gjelbërimit dhe Ndërmarrjes Komunale ne lidhje me ndotjen e mjedisit, i përgjigjet problemeve specifike te komunitetit për ndotje në mjedis si dhe përpunon propozime dhe plane veprimi për parandalimin e ndotjes ne zona te ndryshme.

42 Tabela 6-4, Mbrojtja e Mjedisit, Sektori i bujqësisë, pyjeve dhe mjedisit

Emër Mbiemër Pozicioni Niveli Edukimit

Blerta Troka Përgjegjëse, Sektori i bujqësisë, pyjeve dhe Mësuese biologjie për mjedisit arsimin e mesëm e te larte Burimi: Drejtoria e Burimeve njerëzore, 2018

Në bashkëpunim me Agjencisë Rajonale të Mjedisit, Zj. Troka grumbullon të dhëna për gjendjen e mjedisit dhe harton raportin për gjendjen e mjedisit, kryen studime për zgjerimin dhe përmirësimin e shërbimit te pastrimit dhe menaxhimit sa me te mire mjedisit, merr informacion nga Drejtoria e Shëndetit Parësor për analizat e ujit të pijshëm dhe komunikon me Shoqërinë aksionere ujësjellës-kanalizimeve për problemet që dalin.

Njësia e brendshme e Emergjencave Civile

Bashkia Patos, është një bashki relativisht e vogël prandaj nuk ka ngritur një strukturë te përhershme për emergjencat civile, por një njësi te brendshme. Me një vendim te Kryetares se Bashkisë, nr. 13/1 , date 29.06.2018, “Për ndryshimin e njësisë se brendshme te Emergjencave Civile” është caktuar dhe përbërja e njësisë se emergjencave civile gjithsej me tre punonjës qe veç detyrave qe ato kane ne Bashki do te luajnë rrolin e caktuar kryetar dhe anëtar ne ketë njësi te brendshme. Për reference Tabela 6-5.

Njësia e brendshme e Emergjencave Civile duhet te ketë minimumi te përbehet dy nen njësi si ajo e Vlerësimit dhe Përballimit, si dhe njësia për Kryerjen e Procedurave dhe Parandalimit. Njësia e Brendshme e Emergjencave Civile, e Bashkisë patos nuk ka asnjë Inxhinier Hidroteknik i cili është shume i rëndësishëm ne rast te përmbytjeve ose një Inxhinier Mjedisi ose Kimist ne rast te ndotjeve nga zona naftëmbajtëse.

Tabela 6-5, Punonjësit e Njësisë se brendshme te Emergjencave Civile

Emër Mbiemër Pozicioni Niveli Edukimit

Arben Shperdheja Kryetar i njësisë se emergjencave civile, njëherësh dhe Me arsim te larte përgjegjës i sektorit te shërbimeve publike te Bashkisë

Nurke Hazizaj Anëtare e njësisë se emergjencave civile, njëherësh dhe Juriste, me arsim juriste pranë Drejtorisë së Legjislacionit dhe Prokurimit te larte Publik Rushan Behari Anëtar i njësisë se emergjencave civile, njëherësh dhe Me arsim te larte Specialist i menaxhimit të aseteve pranë Drejtorisë së Legjislacionit dhe Prokurimit Publik Burimi: Drejtoria e Burimeve njerëzore, 2018

Marketing, Njësi mbështetëse ne Bashki për promovimin e produkteve bujqësore

Për të promovuar produktet e ndryshme bujqësore, Bashkia e Patosit në bashkëpunim me organizata jo fitimprurëse, shkollat, etj., rekomandohet qe te organizoje panaire të hapur në natyrë, ku fermerët e zonës te prezantojnë prodhimet e tyre, sidomos ato prodhimet e vërteta bio aq te kërkuara sot ne treg, duke synuar kështu dhe zhvillimin e të gjithë zonave bujqësore te bashkisë. Në këto panaire duhet te bëhen bashkë edhe drejtuesit e të gjithë institucioneve vendore kufitare, pasi njësite me te vërtetë ndahen nga kufij administrative, ndërsa produktet bujqësore “nuk i njohin” ato. Pra I rekomandojmë Bashkisë qe ti japë shume rëndësi teknikave të promovimit, marketingut, ambalazhimit, apo mënyrës së ekspozimit të produkteve te fermerëve ne Patos.

43 Drejtoria e Ujitjes dhe e Kullimit Fier, Ministria e Bujqësisë dhe e Zhvillimit Rural

Administrata e Drejtorisë së Ujitjes dhe të Kullimit Fier, drejtohet nga drejtori i saj MSc. Ing. Evarist Kolici, Inxhinier Hidroteknik dhe Hidraulik me eksperience te gjate ne sektorin e shërbimeve te ujitjes dhe kullimit. Struktura organizative, drejtori dhe numri i punonjësve te kësaj drejtorie miratohen nga Ministri i Bujqësisë dhe Zhvillimit Rural.

Bazuar tek Urdhri i Ministrit te Bujqësisë dhe Zhvillimit Rural, nr. 20/1, date 1.01.2016 “Për miratimin e strukturës dhe organikes se Drejtorisë se Ujitjes dhe Kullimit”, zyra qendrore ne Fier përbehet nga 6 sektorë si ai i financës dhe administrata, sektori teknik (futet edhe Fieri), sektori i zonës se Lushnjës, sektori i zonës se Vlorës, sektori i zonës se Gjirokastrës (Saranda e përfshirë) dhe sektori i hidrovoreve dhe makinerive.

Drejtori i Drejtorisë se Ujitjes dhe Kullimit, Fier ka ne organiken e saj rreth 75 punonjës gjithsej. Administrata e saj drejtohet nga drejtori qe e menaxhon punën nëpërmjet stafit ekzekutiv te saj i cili përbehet nga 6 përgjegjës te sektorëve te sipërcituar.

Përgjegjësi i sektorit te zonës se Fierit është njëherësh edhe përgjegjës për sektorin teknik për te gjithë drejtorinë e madhe dhe ai ka varësi direkete nga Drejtori i Drejtorisë së Ujitjes dhe Kullimit, Fierit. Sektori teknik ka gjithsej 3 punojnë ne organike sipas Tabelës 6-6.

Tabele 6-6, Përbërja e sektorit Teknik të ujitjes dhe kullimit

Përbërja e sektorit Profesioni teknik Përgjegjës Sektori Ing Hidroteknik

Specialist Ing Hidroteknik

Teknik i mesëm Tografe, matematike

Rekomandojmë qe specialistja e mjedisit te njihet ne mënyrë specifike me VKM nr.411, date 13.05.2015 ”Mbi procedurat dhe kushtet për dhënien e përsëritjen e licencës se koncesionit te naftësjellësve për importimin eksportimin dhe transportimin e naftës bruto. Gjithashtu, te njihet me Programin Kombëtar të Monitorimit të Mjedisit, si dhe te kërkojë qe te shtohet ne monitorim dhe një pike e rëndësishme me Lumit Seman , qe kalon ne Patos. Reference: faqja 35, web page: http://www.akm.gov.al/assets/pkmm-.

Rekomandojmë gjithashtu qe specialistja e mjedisit te kërkojë te dhëna tek Agjencia Kombëtare e Mjedisit për piken e monitorimit te ujit # 35, Kodi i Stacionit: AL60R_Se20, Baseni Semanit , Lumi Seman, Seman (Se), Mbrostari (Fieri) – në lumin Seman tek Ura e Mbrostarit (Al_RV_18) me gjatësi 40.8º dhe gjerësi gjeografike 19.6º.

Bazuar tek VKM Nr.742 datë 09.09.2015 "Për funksionimin dhe menaxhimin e regjistrit të shkarkimit e transferimit të ndotësve, miratimin e listës së veprimtarive dhe ndotësve, që janë subjekt i këtij regjistri, si dhe formularit të deklarimit të të dhënave për shkarkimet dhe transferimin e ndotësve nga operatori, Ministria e Mjedisit, duhet te ketë plotësuar te dhënat mbi Bankers Petroleum LTD.

44 Ne raportin e gjendjes kombëtare ne mjedis 2017, citohet se Bankers Petroleum LTD, ka si aktivitet kryesor nxjerrjen e naftës, ku sasia e shkarkimeve është bërë me anë të llogaritjeve dhe jo nga monitorimi i vazhdueshëm. Nga kjo kompani vlen të theksohet sasia e metaleve të rënda të shkarkuara në tokë si: Arsenic (As) 15.8 kg/vit; Krom (Cr) 460 kg/vit; Baker (Cu) 96.3 kg/vit; Nikeli (Ni) 535 kg/vit; plumbi (Pb) 96 kg/vit dhe Zinku (Zn) 232 kg/vit. Reference: http: //extëprlegs1.fao.org/docs/pdf/alb164074.pdf

6.2 Kapacitete profesionale menaxhimi për punonjësit e Ujitjes dhe Kullimit

Trajnimi për Bordet e Kullimit është një cikël modulesh si pjesë e setit të kurseve të zhvilluara të financuara nga Banka Botërore në kuadër të "Kontratës Nr. MAFCP / CS / 009 për periudhën nga muaji Tetor në vitin 2015 deri ne mars te vitit 2018. Kjo mbështetje përfaqëson një përpjekje të përbashkët të Qeverisë përfaqësuar nga Ministria e Bujqësisë dhe Zhvillimit Rural dhe e donatorëve të huaj në sektor për të forcuar kapacitetin menaxhues të personelit të Bordeve të Kullimit/Drejtorive Rajonale dhe Njësive të Qeverisjes Vendore.

Janë hartuar e realizuar gjithsej 9 Module trajnimi si Moduli 1- Menaxhimi dhe kontabiliteti i të ardhurave dhe shpenzimeve financiare, Moduli 2-Plani i shërbimit te ujitjes, Moduli 3-Planet e shërbimit të ujitjes, Moduli 4, 5, shembuj praktik, Moduli 6-Funksionimi dhe Mirëmbajtja e Stacioneve të Pompimit. "Trilogjia" ose Modulet 7, 8, 9 mbulojnë pjesën ligjore dhe procedurale të krijimit dhe funksionimit të elementit bazë të qasjes së re në Shqipëri për ngritjen e strukturave të Organizatës së Përdoruesve të Ujit.

45 7.0 Fermerët e shërbyer dhe prodhimet bujqësore

7.1 Fermerët e shërbyer dhe prodhimet bujqësore sipas skemave kryesore të ujitjes

Nga të dhënat e raportuara nga çdo Njësi Administrative, në Tabelën 7-1, jepet numri i fermerëve që shërbehen si dhe kulturat kryesore bujqësore të prodhuara për çdo skemë kryesore të ujitjes.

Tabela 7-1, Fermerët e shërbyer dhe prodhimet bujqësore sipas skemave të ujitjes kryesore

Nr. i Skema Ujitëse Degët Përbërëse Fshatrat që shërben Kulturat Kryesore fermerëve Zharrëz 105 Foragjere (8,910 kv) Direkt nga V.M.K 2 Perime (4,322 kv) 361 ha Totali 105 Perime sera (2,840 kv) Drithera (878 kv) Zharrëz 105 Foragjere (8,910 kv) Elektro-Pomp 2 Perime (4,322 kv) 130 ha Totali 105 Perime ne sera (2,840 kv) (jashtë funksioni) Drithera (878 kv)) Beline 203 Foragjere (76,800 kv) Perime (15,230 kv) Dega V 4 Drithëra (4,892 kv) Skema Ujitëse 254 ha Totali 203 Perime sera (1,700 kv) Rezervuari Kurjan Rrush (960 kv) Frasher 495 Foragjere (86,400 kv) Sheqishte 334 Perime (30,851 kv) Dega V 5 Drithëra (11,122 kv) 510 ha Totali 829 Perime sera (2,500 kv) Rrush (1,155 kv) Zharrez 105 Foragjere (61,920 kv) Verbas 154 Perime (23,555 kv) Dega V 6 Grize-Lënginas 131 Perime sera (15,940 kv) 516 ha Drithëra (9,610 kv) Totali 390 Rrush (954 kv) Dukas 450 Foragjere (12,540 kv) Dega U-1 Grize-Lënginas 132 Perime (7,632 kv) 137 ha Banaj 164 Drithëra (3,622 kv) (jashtë funksioni) Ullinj (3,444 kv) Totali 746 Skema Ujitëse Rrush (2,078 kv) Rezervuari Visokë Ruzhdie 194 Foragjere (52,815 kv) Dega V-1 Siqelce 122 Perime (11,904 kv) 115 ha Gjinoqare 185 Ullinj (7,167 kv) (jashtë funksioni) Drenie 88 Rrush (6,045 kv) Totali 589 Drithëra (6,010 kv) Dega e Majte Zharrez 105 Foragjere (8,910 kv) 389 ha Perime (4,322 kv) Totali 105 Perime sera (2,840 kv) Skema Ujitëse Drithera (878 kv) Rezervuari Zharrëz Dega e Djathte Zharrez 105 Foragjere (8,910 kv) 155 ha Perime (4,322 kv) Totali 105 Perime sera (2,840 kv) Drithera (878 kv)

Burimi: Drejtoria Rajonale Fier, Drejtoria e Zhvillimit Bujqësor, Blegtoral, Pyjor dhe Kontrollit të Ushqimit, Bashkia Patos, 2017

Nga të dhënat e Tabelës 7-1, shikohet që kanalet kryesore ujitëse janë: Skema Ujitëse Rezervuari Kurjan, konkretisht Dega V 5 me 829 fermerë dhe Dega V 6 me 390 fermerë duke vijuar me Degen V 4 me 203 fermerë. Skemat ujitëse kryesore qe janë funksionale në total i shërbejnë 1,737 fermerëve dhe kulturat kryesore të prodhuara nga këto skema dominohen nga foragjeret, perime, perime në sera duke vijuar me drithërat dhe rrushin.

46 Gjithashtu duhet të theksohet që nga këto skema kryesore ujitëse, 3 skema janë jashtë funksionit, ku i korrespondojnë 1,440 fermerëve të cilët aktualisht vetshërbehen dhe kulturat bujqësore kryesore që prodhohen nga këto fshatra dominohen nga foragjere, perime, ullinj, rrush dhe drithëra. Ky numër i madh fermerësh duhet konsideruar, në radhë të parë duke i shërbyer nëpërmjet rehabilitimit të skemave ujitjese të dëmtuara si dhe duke vendosur ato në regjistrin e fermerëve të shërbyer.

Për me shume detaje në lidhje numrin e fermerëve për çdo fshat të Njësive Administrative dhe lagjeve të Bashkisë Patos referojuni Aneksit 3 “Të dhëna mbi popullsinë dhe numrin e fermerëve për çdo fshat dhe Nja”.

47 8.0 Aspekte financiare dhe rregullatore

Bazuar tek Ligji nr. 24/2017 “Për administrimin e ujitjes dhe të kullimit” përcaktohet se burimet e të ardhurave për bashkinë përbëhen nga:

• tarifa vjetore e mirëmbajtjes së infrastrukturës së ujitjes dhe të kullimit; • tarifa e shërbimit të ujitjes; • fonde nga Buxheti i Shtetit, që u transferohen bashkive, sipas përcaktimeve të ligjit vjetor të Buxhetit të Shtetit apo legjislacionit të financave vendore; • burime të tjera nga të ardhurat e veta; • donacione, grante dhe të ardhura të tjera të ligjshme.

Miratimi i tarifave vjetore të mirëmbajtjes së infrastrukturës dhe tarifave te shërbimit të ujitjes miratohen nga Këshilli Bashkiak. Me poshtë secili nga burimet e te ardhurave te sipërcituara zbërthehen jo vetëm si detyrim ligjor por dhe tregohet sesi ai është i zbatuar ne Bashkinë Patos.

8.1 Tarifa vjetore e mirëmbajtjes së infrastrukturës

Në bazë të Ligjit nr. 24/2017 “Për administrimin e ujitjes dhe të kullimit”, neni 17, Bashkia është përgjegjëse për mbledhjen e tarifës vjetore të mirëmbajtjes për çdo sipërfaqe toke, brenda zonës së saj të shërbimit të ujitjes. Afati i pagesës së kësaj tarife është brenda datës 31 janar të çdo viti. Tarifa vjetore e mirëmbajtjes i njoftohet, me shkrim, zotëruesit të tokës dhe llogaritet duke iu referuar madhësisë së sipërfaqes së saj, në përpjesëtim me madhësinë e përgjithshme të zonës së shërbimit të ujitjes. Kjo tarifë përfshin shpenzimet e mirëmbajtjes vjetore të sistemit të ujitjes, shpenzimet për përgatitjen e këtij sistemi për stinën e ardhshme të ujitjes dhe koston e pastrimit të kanaleve kulluese.

8.2 Tarifa e shërbimit të ujitjes

Në bazë të ligjit nr. 68/2017 “Për financat e vetëqeverisjes vendore” Bashkitë (Këshilli Bashkiak) kanë të drejtë të vendosin tarifa për një shërbim që këto njësi ofrojnë apo për një të drejtë që u jepet individëve, personave fizikë dhe/ose juridikë. Niveli i këtyre Tarifave orientohet në mbulimin e kostos së shërbimit publik të ofruar nga njësia e vetëqeverisjes vendore.

Njësitë e vetëqeverisjes vendore krijojnë të ardhura nga minimumi këto tarifa vendore:

• tarifa për shërbimin e ujitjes dhe të kullimit,

• tarifa për mbledhjen dhe largimin e mbetjeve,

• tarifa për furnizimin me ujë dhe kanalizimet

• tarifa për zënien dhe përdorimin e hapësirës publike dhe të fasadave.

Në rastin e “Tarifës për Shërbimin e Ujitjes dhe Kullimit”, Bashkia (Këshilli Bashkiak) vendos një tarifë shërbimi për çdo shpërndarje të ujit për ujitje në bazë të kërkesës së çdo fermeri.

48 Bazuar në Ligjin nr. 24/2017 “Për administrimin e ujitjes dhe të kullimit”, neni 18, ka dy mënyra për llogaritjen e Tarifës së Shërbimit të Ujitjes dhe Kullimit:

• Tarifa e shërbimit të ujitjes e cila llogaritet sipas sipërfaqes së ujitur dhe numrit të ujitjeve ose vëllimit të ujit të përdorur për çdo ujitje apo kohëzgjatjes së ujitjes dhe çmimit për njësi kohe.

• Tarifa e shërbimit të ujitjes për njësi e cila llogaritet duke iu referuar shpenzimeve për shfrytëzimin e sistemit të ujitjes dhe të shpërndarjes së ujit për ujitje, përfshirë çdo shpenzim të bërë për furnizimin e një rezerve të tillë ujore.

Bashkia Patos aktualisht nuk aplikon asnjë nga tarifat vjetore të mësipërme të mirëmbajtjes dhe shërbimit të Ujitjes dhe Kullimit.

Vlen te theksojmë se në fushën e administrimit të ujërave duhet te konsiderohet edhe pagesa e detyrimeve qe rrjedhin nga VKM nr. 662, datë 21.09.2016 “Për miratimin e tarifave të përdorimit të ujit dhe të shkarkimeve të lëngëta”, VKM nr. 342, datë 04.05.2016 “Për miratimin e kufijve territorial dhe hidrografik të baseneve ujore në RSH dhe qendrën dhe përbërjen e këshillit të secilit prej tyre”, si dhe VKM nr. 416, datë 13.05.2015 “Për miratimin e kushteve të përgjithshme e të posaçme, dokumenteve shoqëruese, afatit të vlefshmërisë, formularëve të aplikimit për autorizim dhe leje, procedurave të shqyrtimit e vendimmarrjes dhe formateve të autorizimit e lejes për përdorim të burimeve ujore”.

8.3 Fonde nga Buxheti i Shtetit

Një nga burimet më të rëndësishme të financimit te Sektorit të Ujitjes dhe Kullimit është Buxheti i Shtetit. Më poshtë janë paraqitur dy mënyrat që përdoren për të financuar sektorin nga fondet e Buxhetit të Shtetit:

• Transferta e Pakushtëzuar – janë fonde që buxheti qëndror ia transferon pushtetit vendor, për përballimin e veprimtarive dhe të funksioneve që përcaktohen në aktet ligjore dhe nënligjore në fuqi. Si rregull i përgjithshëm, transferua e pakushtëzuar duhet t’u sigurojë Njësive të Qeverisjes Vendore diferencën mes kostos së ushtrimit të funksioneve (nevojat për shpenzime) dhe të ardhurave që ato krijojnë në mënyrë të pavarur (kapaciteti fiskal). Duke qenë se Njësitë e Qeverisjes Vendore -të janë të ndryshme për sa i përket nevojave dhe kapacitetit fiskal, në një sistem efikas dhe të barabartë të ndarjes së transfertës së pakushtëzuar duhet të merren parasysh diferencat tek të dy këta faktor.

• Transferta Specifike - një prej funksioneve që financohen nga Transferta Specifike e Buxhetit të Shtetit është “Ujitja dhe Kullimi”. Në këtë transfertë, njësive të vetëqeverisjes vendore i është akorduar fondi për ujitjen dhe kullimin. Në këtë fond bëjnë pjesë fondet për pagat dhe sigurimet shoqërore të punonjësve si dhe shpenzimet operative. Arsyeja e kryerjes së kësaj transferte është sigurimi që standardet dhe kriteret e ofrimit të shërbimit në fjalë të bëhen në përputhje me kuadrin ligjor dhe nënligjor në fuqi.

Njësitë e vetëqeverisjes vendore mund të shtojnë fonde nga të ardhurat e tyre për të rritur cilësinë e shërbimit në këtë sektor.

49 8.4 Grant nëpërmjet Fondit të Qeverise Qendrore

Nëpërmjet Grantit Konkurrues e cila miratohet nëpërmjet një VKM për shpërndarjen dhe detajimin e fondit të investimeve për funksionin e ujitjes dhe të kullimit për Bashkitë. Me anë të një VKM Bashkia Patos ka marre si grant nga Qeveria Qëndrore rreth 9,055,200 Lekë të cilat kanë qenë të destinuara për blerjen e një ekskavatori për kryerjen e operimit dhe mirëmbajtjes të sistemit të Ujitjes dhe Kullimit në këtë bashki.

8.5 Burime të tjera nga të ardhurat e veta

Ne baze te Ligjit nr.9632, datë 30.10.2006 “Për sistemin e taksave vendore” (i ndryshuar ne 2017). Taksa mbi tokën bujqësore, taksa mbi ndërtesat dhe taksa mbi truallin përfshihen si pjesë e taksës së pasurisë së paluajtshme.

Kështu, disa rregulla të përbashkëta të taksës mbi pasurinë e paluajtshme janë:

• Llogariten si detyrim vjetor i taksapaguesit. Nëse pasuria e taksueshme krijohet, tjetërsohet ose zhduket brenda kësaj periudhe, detyrimi i taksapaguesit llogaritet proporcionalisht vetëm për periudhën e të drejtës së pronësisë,

• Kategoritë minimale të bazës së taksës sipas klasifikimit dhe nivelet respektive të taksës mbi tokën bujqësore dhe mbi truallin (jo hapësirë publike), jepen përkatësisht, në Tabelën 8-1 dhe 8-2,

• Këshilli bashkiak vendos për nivelin e taksës, që do të zbatohet për çdo kategori minimale të bazës së taksës, të parashikuar në tabelën 8-4, në kufijtë plus-minus 30 për qind të nivelit tregues të taksës për kategorinë përkatëse. (Njëlloj shprehet Neni 5, Ligji nr. 68/2017 “Për financat e vetëqeverisjes vendore”: Për taksën e pasurisë së paluajtshme, këshilli bashkiak vendos nivelin e taksës në kufijtë plus 30 për qind dhe minus 30 për qind të nivelit tregues të taksës për kategorinë përkatëse.)

Tabela 8-1, Kategoritë minimale dhe nivelet treguese të taksës mbi tokën bujqësore

Klasifikimi sipas rretheve 1 2 3 4 Tiranë Shkodër Gjirokastër Bulqizë Durrës Elbasan Përmet Has Kavajë Berat Pogradec Kukës Krujë Korçë Librazhd Tropojë Lezhë Delvinë Dibër Pukë Lushnjë Kurbin Mat Mirditë Fier Peqin Skrapar Malësi e Madhe Vlorë Kuçovë Mallakastër Gramsh Sarandë Devoll Ersekë Tepelenë Burimi: Aneksi 2, Ligjit nr.9632, datë 30.10.2006 “Për sistemin e taksave vendore” i ndryshuar

Sistemi i vlerësimit të tokës bujqësore, i aplikuar në Shqipëri sipas studimit të bonitetit, dallon me sistemet kryesore ndërkombëtare të vlerësimit të tokës. Bazuar në klasifikimin ekzistues të bonitetit, toka bujqësore klasifikohet në 10 kategori. Tokat e kategorisë së I-rë përfaqësojnë tokat më të mira për kultivimin e bimëve, ndërsa ato të kategorisë së X-të përfaqësojnë tokat më pak të përshtatshme për këtë qëllim.

50 Tokat e kategorisë së I-rë deri në të IV-t shtrihen kryesisht në zonën fushore dhe në luginat e lumenjve dhe identifikohen në përgjithësi si tokat me cilësi më të mira dhe me potencial të lartë për bujqësinë intensive. Tokat e kategorisë së V-të deri në të X-të shtrihen kryesisht në zonat kodrinore dhe malore dhe karakterizohen nga terreni i pjerrët, horizonti i cekët, ekspozimi ndaj erozionit si dhe mungesa e infrastrukturës. Këto toka përbëjnë një burim me vlerë për t’u përdorur sidomos për kultivimin e pemëve frutore, por duke bërë investime suplementare. Tabela 8-2, Vlera e taksës në lekë/hektar/vit

Klasifikimi sipas 1 2 3 4 kategorisë së tokës I 5 600 4 200 2 800 1 400 II 4 900 3 500 2 100 1 200 III 4 200 2 800 1 400 1 100 IV 3 600 2 300 1 350 1 000 V 3 000 1 900 1 250 900 VI 2 400 1 600 1 200 800 VII-X 1 800 1 400 1 100 700 Burimi: Aneksi 2, Ligjit nr.9632, datë 30.10.2006 “Për sistemin e taksave vendore” I ndryshuar

Në Tabelën 8-2 paraqitet ndarja sipas kategorive të tokës bujqësore dhe sistemit të vlerësimit të saj, sipas studimit të bonitetit për çdo Njësi Administrative të Bashkisë Patos . Kështu Bashkia Patos gjatë vitit 2017, bazuar në sipërfaqen e tokës së ndarë me Ligjin 7501, e detajuar sipas kategorive përkatëse për secilën Njësi Administrative në Tabelën 8-3, dhe në Vlerën e Taksës së detajuar për çdo kategori sipas Tabelës 8-2, ka realizuar të ardhura në vlerën 15,254,000 Lekë.

Tabela 8-3, Sipërfaqja e tokës bujqësorë sipas bonitetit të saj (në ha)

Klasifikimi sipas Qendër Njësia adminis. Njësia adminis. Gjithsej sipas kategorisë së tokës Patos Ruzhdie Zharrëz llojit te tokës K1 (ha) 12.19 4.40 16.59 K2 (ha) 106.61 69.40 499.50 675.51 K3 (ha) 160.08 310.20 1,163.80 1634.08 K4 (ha) 523.08 245.80 326.50 1095.38 K5 (ha) 220.07 353.90 41.60 615.57 K6 (ha) 93.42 90.60 184.02 K7 (ha) 70.72 70.72 K8-10 (ha) Gjithsej (ha) 1,186.17 1,069.90 2,035.80 4,291.87 Burimi i të dhënave është Bashkia Patos ndërsa përpunimi i tyre u realizua nga VA/USAID 2018

Nga Tabela e mësipërme vihet re se Bashkia Patos ka rreth 3,500 ha tokë bujqësore që i përkasin kategorisë 1 deri në 4. Nga të dhënat e raportuara nga Bashkia Patos, rezulton se norma e arkëtimit gjatë vitit 2017 për këtë kategori të ardhurash, ka qenë rreth 76%, ose e thënë ndryshe janë arkëtuar rreth 11,522,351 Lekë nga 15,254,000 Lekë qe ishte planifikuar. Në tabelën 8-4 më poshtë tregon në mënyrë të detajuar vlerat e arkëtuara te Taksës së Tokës Bujqësorë për secilën Njësi Administrative dhe nënndarjeve respective te tyre në Bashkinë Patos.

Ligji nr. 9244, date 17.6.2004 “për mbrojtjen e tokës bujqësore” i ndryshuar ka për qellim te përcaktojë parimet, rregullat dhe institucionet për ruajtjen dhe përmirësimin ne mënyrë te qëndrueshme te funksioneve qe përmbush toka bujqësore dhe, ne veçanti, pjellorinë e saj; te harmonizoje te drejtat dhe përfitimet, qe rrjedhin nga pronësia mbi token bujqësore, me detyrimet dhe përgjegjësitë për mbrojtjen dhe përdorimin e saj te qëndrueshëm; dhe te ruaje

51 dhe te rehabilitojë tokën bujqësore nga veprimi i dëmshëm i faktorëve te ndryshëm klimatike dhe njerëzore.

Në këtë ligj (nr. 9244 / 2004) citohet se autoriteti përgjegjës për mbrojtjen e tokës bujqësore, për te gjithë territorin ne juridiksionin e tij, është Këshilli Bashkiak i cili veç detyrave te tjera është i ngarkuar edhe me krijimin ne buxhetin e Bashkisë të fondit për mbrojtjen e tokës bujqësore me burime nga tatimi për tokën bujqësore. Shuma vjetore e këtij fondi do të shërbejë për masat mbrojtëse për tokën bujqësore, ajo do te jete jo me pak se 40% e fondit te krijuar dhe ai do te miratohet nga Këshilli Bashkiak në mbështetje te rekomandimeve te këshillit te qarkut si dhe gjendjes konkrete te territorit te bashkisë.

Tabela 8-4 Sipërfaqja e tokës bujqësore sipas bonitetit të saj (në ha) dhe vlera e arkëtuar për Taksën e Tokës Bujqësore për secilën Njësi Administrative

Vlera e arkëtuar e Qyteti dhe Njësite Kat I Kat II Kat III Kat IV Kat V Kat VI Kat VII Taksës se Tokës Administrative Bujqësore në ha në ha në ha në ha në ha në ha në ha (në Lekë) Bashkia Qendër: 12.19 106.61 160.08 523.08 220.07 93.42 70.72 3,019,147

lagjja Naftëtari NI NI NI NI NI NI NI lagjja “1 Maj” NI NI NI NI NI NI NI lagjja “E Re” NI NI NI NI NI NI NI lagjja “29 Marsi” NI NI NI NI NI NI NI lagjja “M.Matohiti” 7.19 - 2.3 6.26 1.86 1.39 - 80,721 Fshati Kuqar 0.55 0.72 172.59 26.83 1.65 - 321,090 Fshati Dukas 5 106.06 99.55 131.67 11.77 3.45 5.31 1,389,791 Fshati Reres - - 8.06 82.28 65.17 6.64 2.39 302,976 Fshati Margëllic - - - 49.39 - - 3.55 53,824 Fshati Rusinje - - - - 50.00 50.00 50.00 Fshati - - 49.00 30.65 45.40 - 2.80 666,331 Lënginas/Grize Fshati Banaj - - 0.45 50.25 19.040 30.29 6.67 204,414 Njësia Administrative 69.4 310.2 245.8 353.9 90.6 974,894 Ruzhdie: Fshati Gjinoqare 7.6 90 70 69.5 20 339,000 Fshati Ruzhdie 7.5 80.2 90 91.5 23 558,894 Fshati Drenie 23.8 40 45.3 73.3 34.6 132,000 Fshati Kasnic 60 64,000 Fshati Siceq 30.5 100 40.5 59.6 13 220,000 Njësia Administrative 1,163.8 4.40 499.50 326.50 41.60 7,528,310 Zharrëz: 0 Fshati Zharrëz 4.40 218.00 436.60 79/00 12.00 2,373,440 Fshati I Ri Fshati Frashër - 130.80 94.20 - - 756,320 Fshati Verbas - 35.00 134.00 11.00 - 511,290 Fshati Belinë - 4.40 155.00 201.00 29.60 2,011,450 Fshati Sheqishte - 112.00 344.00 35.00 - 1,875,810 Vlera e arkëtuar e Taksës se Tokës Bujqësore, gjithsej 11,522,351 Burimi i te dhënave është Bashkia Patos ndërsa përpunimi i te tyre u realizua nga VA/USAID 2018

52 8.6 Të ardhurat dhe Shpenzimet për Vitin 2017 (plani dhe realizimi)

Të ardhurat për sektorin e ujitjes dhe kullimit të Bashkisë Patos për vitin 2017 janë detajuar tek tabela 8-5.

Tabela 8-5, Të ardhurat për sektorin e ujitjes dhe kullimit, Bashkia Patos, 2017 në 000 lekë Te ardhura nga taksa e Fonde për Sektorin e tarifa për Bashkinë Patos Ujitjes dhe Kullimit/ SUK

Nr. Te ardhura Plan Fakt Plan Fakt Te ardhura nga taksa e tokës bujqësore (40% për 1.0 SUK) 15,254 11,522 0 0 2.0 Te ardhura nga tarifa shërbimit te ujitjes 0 0 3.0 Te ardhura nga tarifa e mirëmbajtjes ujitje e kullimin 0 0 4.1 Grant specific i trashëguar nga viti 2016 647 647 4.2 Grant specifik, 2017 9,403 4,612 4.3 Grant specifik shtese për vitin 2017 189 0 5.0 Grant i Q.Q. (VKM) 9,055 9,055

Gjithsej 15,254 11,522 19,296 14,314 Burimi: Drejtoria e Financës dhe Buxhetit, Bashkia Patos dhe Valu Add 2018

Nga tabela e mësipërme duket qartë se të vetmet burime financimi për sektorin e Ujitjes dhe Kullimit janë Granti Konkurrues dhe Granti Specifik i dhënë nga Qeveria Qëndrore për operimin dhe mirëmbajtjen e të gjithë sistemit. Vlen të theksohet fakti se gjatë vitit 2017 në të ardhurat e Sektorit së Ujitjes dhe Kullimit mungojnë disa zëra kryesorë si më poshtë vijon:

• Të ardhurat nga Taksa e Tokës Bujqësore - Bazuar në kuadrin Ligjor dhe nënligjor në fuqi, 40% e këtyre të ardhurave duhet të alokohet si transfertë për sektorin e Ujitjes dhe Kullimit. Duke marrë për bazë të ardhurat e planifikuara nga Bashkia Patos nga Taksa e Tokës Bujqësore, të ardhurat e munguara për vitin 2017 nga ky zë rezulton të jetë rreth 6.1 milionë Lekë.

• Të ardhurat nga Tarifa e Shërbimit të Ujitjes – Siç e theksuam edhe më sipër, aktualisht Bashkia Patos nuk aplikon një tarifë të tillë për shërbimin e Ujitjes dhe Kullimit, por nëse marrim për bazë tarifën e miratuar dhe të aplikuar për vitin 2017 nga Bashkia Elbasan (150 lekë/dynym) dhe sipërfaqen e cila ka pasur akses për Ujitje gjatë vitit 2017 në Bashkinë Patos (rreth 1,515 ha), të ardhurat e munguara nga ky zë për vitin 2017 rezulton të jetë rreth 2.3 milionë lekë.

• Te ardhurat nga Tarifa Vjetore e Mirëmbajtjes se Infrastrukturës së Ujitjes dhe Kullimit – Edhe në këtë rast Bashkia Patos nuk aplikon një tarifë përkatëse por duke marrë për bazë tarifën e mirëmbajtjes së miratuar dhe aplikuar nga Bashkia Elbasan gjatë vitit 2017 (100 Lekë/dynym) dhe sipërfaqen që ka akses për Ujitje gjatë vitit 2017 (rreth 1,515 ha), e ardhura e munguar nga ky zë për vitin 2017 është rreth 1.5 milionë Lekë.

Për sa më sipër, në Tabelën 8-6 paraqitet në mënyrë të përmbledhur fondet që do të alokoheshin për Sektorin e Ujitjes dhe Kullimit nëse do të realizoheshin të ardhurat e përmendura më sipër:

53 Tabela 8-6, Të Ardhurat potenciale për sektorin e Ujitjes dhe Kullimit, Bashkia Patos, 2017 në 000 lekë Fonde për Sektorin e Ujitjes dhe Kullimit/ SUK

Nr. Të ardhura Plan Fakt Te ardhura nga taksa e tokës bujqësore (40% për 1.0 SUK) 6,100 6,100 2.0 Te ardhura nga tarifa shërbimit te ujitjes 2,500 2,000 3.0 Te ardhura nga tarifa e mirëmbajtjes ujitje e kullimin 1,500 1,200 4.1 Grant specifik i trashëguar nga viti 2016 647 647 4.2 Grant specifik, 2017 9,403 4,612 4.3 Grant specifik shtese për vitin 2017 189 0 5.0 Grant i Q.Q. (VKM) 9,055 9,055

Gjithsej 29,394 23,614

Në tabelën 8-6, në llogaritjen e të ardhurave faktike nga “Tarifa e shërbimit të ujitjes” dhe nga “Tarifa e mirëmbajtjes së infrastrukturës se U&K”, është supozuar një normë arkëtimi rreth 80% e cila përkon edhe me normën e arkëtimit të “Taksës së Tokës Bujqësore”.

Tabela 8-7, Shpenzimet për Sektorin e Ujitjes dhe Kullimit në Bashkinë Patos, viti 2017 në 000 lekë Buxheti vjetor Paga Sigurime Shpenzime Investime Institucioni

Plan Fakt Plan Fakt Plan Fakt Plan Fakt Plan Fakt Grant konkurrues qe i vjen 9,055 9,055 9,055 9,055 Bashkisë nga QQ.

Grant specifik 10,239 5,259 1,656 834 276 139 7,471 3,639 0 0 i QQ

Gjithsej 19,294 14,314 1,656 834 276 139 7,471 3,639 9,055 9,055

Burimi: Drejtoria e Buxhetit, Bashkia Patos dhe Valu Add 2018

Nga tabela e mësipërme vihet re se realizimi i shpenzimeve për vitin 2017 për sektorin e Ujitjes dhe Kullimit është rreth 75% i Planit Vjetor. Gjithashtu nga të dhënat e mësipërme vihet re se pjesa më e madhe e shpenzimeve të parealizuara i përkasin Shpenzimeve të Operimit dhe Mirëmbajtjes.

Gjithashtu vihet re një mosrealizim i shpenzimeve edhe ne zërin e pagave dhe sigurimeve shoqërore të cilat kanë një realizim rreth 50%. Kjo reflekton qartë mundësinë që ka Bashkia Patos për zgjerimin e sektorit të Ujitjes dhe Kullimit duke punësuar punonjës të rinj dhe të kualifikuar përkatësisht për sektorin në fjalë.

Nga të dhënat e mësipërme duket qartë se arsyeja e mosrealizimit të shpenzimeve për Operimin dhe Mirëmbajtjes vjen si pasojë e mungesës së aftësisë teknike/profesionale për realizimin e aktiviteteve përkatëse në këtë sektor. Një zgjidhje për këtë situatë mund të ishte rekrutimi i një stafi të kualifikuar i cili do të bënte të mundur realizimin e aktiviteteve të operimit dhe mirëmbajtjes në një mënyrë më eficiente.

54 9.0 Konkluzione dhe rekomandime

Shërbimi i Ujitjes dhe i Kullimit ne varësi te Bashkisë Patos, por dhe pronësia e sistemeve te ujitjes dhe kullimit, janë përgjegjësi dhe prone e re e bashkisë qysh ne vitin 2015. Aktualisht, ky raport ka “fotografuar” situatën me te cilën Bashkia ka përballuar me sukses integrimin e shërbimeve për vitin e pare pas transferimit te shërbimeve dhe pronësisë duke bere te gjitha përpjekjet për t’ju përgjigjur kërkesave ne rritje për ujitje dhe kullim.

Bujqësia është një sektor me peshë në ekonominë e Bashkisë Patos ku 34% e popullsisë jetojnë në zona ku mbizotëron ekonomia bujqësore ndërsa numri i fermerëve që zhvillojnë aktivitet bujqësor është mbi 70 % për te gjithë Bashkinë.

Me gjithë punën e madhe te realizuar ne 2017 për vënien në gatishmëri të sistemeve ujitëse pati zona apo fshatra të veçanta pa mundësi për te realizuar mirëmbajtjen e kanaleve qe kalojnë ne afërsi te pronës se tyre. Për këtë qellim duhet te plotësohen strukturat me fuqinë e përshtatshme punëtore dhe drejtuese, pasi ne 2017 ka patur disa fshatra ku nuk pati aspak mirëmbajtje qofte edhe me punëtorë krahu.

Një problem madhor për sektorin ujitjes dhe kullimit është se ne disa raste bankinat e kanaleve janë kthyer ne rruge për qarkullimin e fermerëve apo te mjeteve ose prodhimeve te tyre. Flota e mjeteve pranë te bashkisë ne funksion te shërbimit te ujitjes dhe kullimit është shume e limituar, 1 ekskavator.

Projekti PLGP-USAID bazuar ne analizën e kapitujve te mësipërme, do te vijoje me rekomandimet dhe konkluzionet te cilat janë grupuar sipas: • Aspekteve Institucionale dhe ligjore • Aspekteve Teknike dhe të Operimit • Shërbimit ndaj Fermerëve • Aspekteve Financiare dhe Rregullatore

Aspekte Institucionale dhe ligjore • Ne Bashki duhet te qartësohen kompetencat pasi shërbimi i ujitjes dhe kullimit dhe digave është sot “pa te zotin”, • Rregullorja e brendshme e bashkisë është e pakoordinuar me sektorin përgjegjës te U&K • Duhet te parashikohet hartimi i një kontrate shërbimi me fermerin për shërbimin dhe tarifat e qe do te aplikohen për vitin 2019 ne lidhje me U&K • Rishikimi i burimet njerëzore, pasi ato janë jo vetëm te pamjaftueshme, por edhe se mungojnë specialistet kryesore si p.sh. inxhinieri hidroteknik qe duhet te drejtoje këtë sektor, • Bashkia nuk ka kontraktuar një institucion për matjen e cilësinë e ujit për ujitje, kërkesë kjo qe rrjedh nga ligji i vetëqeverisjes vendore, aq me tepër qe ne këtë Bashki ka probleme te ndotjes se ujit dhe te tokës nga puset e vjetra dhe ato ne përdori per nxjerrjen e hidrokarbureve,

55 Aspekte Teknike dhe të Operimit • Domosdoshmëri: Hartimi i regjistrit te sipërfaqeve te ujitjes, • Nevoje urgjente: Regjistri i sipërfaqeve te kullimit, pasi nëse sigurohet kullimi, cilësia e tokës rritet me 30%. Theksojmë se vetëm nëse sigurohet kullimi mund te bëjmë fjale për mbjellje te kulturave bujqësore. • Te ngrihen grupe pune, me një plan pune me detyra dhe afate ne lidhje me vlerësimin e inventarit fizik por edhe kontabël te aseteve te U&K (përfshirë edhe digat) • Përditësim i hartave faktike te U&K, pasi hartat janë te vitit 1972 dhe nuk pasqyrojnë një realitet te asaj qe do te përfaqësonte infrastrukturën e U&K ne 2018 • Drejtoria e Bujqësisë dhe agronomet duhet te rakordojnë, mbledhin dhe planifikojnë kërkesat javore të ujitjes dhe te orareve javore të ujitjes, • Domosdoshmëri është hartimi i manualeve të dhe procedurave te Operimit dhe mirëmbajtjes, • Me rendësi “jetike” për sistemet e U&K është dhe regjistri i mirëmbajtje dhe operimit, i cili nëse kryhet me rigorozitet dhe profesionalizëm do i zgjasë jetën aseteve edhe 25% me shume nga sa thotë “etiketa” e tyre e shitjes, • Krijimi i sistemit të informimit të Sistemit te Informacionit Gjeografik (GIS) për sistemet e U&K bazuar tek sistemi i identifikimit të parcelave të tokës (LPSI) është një rekomandim qe nëse realizohet do te beje diference shume pozitive për këto shërbime, • Bashkia duhet te plotësojë regjistrimin e tokës bujqësore edhe për ish Bashkinë Patos, • Shtimi i flotës se mjeteve te punës si p.sh. një ekskavator me krahë mesatar me goma dhe një rimorkiator për transportin e mjetit,

Shërbimi ndaj Fermerëve • Të dhëna kryesore të regjistrimit të fermerëve, duhet të paktën të përmbajnë informacionet e mëposhtme: o Emër e mbiemër te fermerit apo familjes fermerë o Adresën e banesës o Numrin e kartës së identitetit për kryetarin e familjes o Faturimi dhe procedurat e pagesës

• Identifikimi dhe mbledhja e të dhënave për të gjithë fermerët me sistemet ujitje kullimit që veprojnë me sisteme të pavarur.

• Përgatitja e një platforme të plotë te kompjuterizuar të dhënash me informacione për fermerët për çdo Njësi Administrative.

56 Aspekte Financiare dhe Rregullatore

• Riorganizimi i Sektorit të Ujitjes dhe Kullimit pranë Bashkisë Patos – një riorganizim i tillë nënkupton në radhë të parë zgjerimin e tij duke rekrutuar dhe përfshirë në të punonjës të kualifikuar specifikisht për sektorin në fjalë. Kjo do të bënte të mundur dhënien e seriozitetit dhe rëndësisë së duhur këtij sektori mjaft të rëndësishëm për të gjithë zonën e Bashkisë Patos.

• Marrja e masave në drejtim të respektimit dhe zbatimit rigoroz të akteve Ligjore dhe Nënligjore përkatëse në lidhje me transferimin e 40% të të ardhurave nga taksa e tokës bujqësore për Sektorin e Ujitjes dhe Kullimit.

Një nga nevojat emergjence është marrja e masave përkatëse dhe angazhimi i Bashkisë Patos për të bërë të mundur kalimin e fondeve përkatëse, nga të ardhurat e mbledhura nga Taksa e Tokës Bujqësore, për Sektorin e Ujitjes dhe Kullimit.

• Vendosja sa më shpejt e Tarifave përkatëse të Shërbimit të Ujitjes dhe të Mirëmbajtjes së Sistemeve të Ujitjes dhe Kullimit.

Në këtë kuadër duhet të merren masa të menjëhershme për miratimin nga Këshilli Bashkiak dhe implementimin nga SUK dhe Drejtoria e Taksave dhe e Tarifave vendore, të Tarifës së Shërbimit të Ujitjes dhe Tarifës së Mirëmbajtjes së Sistemeve të Ujitjes dhe Kullimit. Tarifat e mësipërme janë një zë i munguar në të ardhurat totale të sektorit në fjalë.

• Rritja e nivelit të të ardhurave (faturimeve)

Një nevojë emergjente, për të bërë të mundur rritjen e nivelit të të ardhurave (faturimeve), është inventarizimi dhe krijimi i një “database” të klientëve (fermerëve) që përfitojnë nga shërbimi i Ujitjes dhe Kullimit. Gjithashtu duhen marrë masat përkatëse, nëpërmjet inspektimeve të ndryshme, për të ulur numrin e përfituesve të paligjshëm të shërbimit të ujitjes dhe kullimit dhe kthimin e tyre në klientë të regjistruar.

• Marrja e masave për të bërë të mundur rritjen e nivelit të arkëtimeve të Taksës së Tokës Bujqësore.

Një nga masat më emergjente është ndryshimi i akteve ligjore dhe nënligjore ne fuqi duke parashikuar aty masat administrative përkatëse (gjoba, etj.) për kundra vajtjet në rastet e mospagimit të taksës së tokës bujqësore apo tarifave të mirëmbajtje dhe të shërbimit të ujitjes dhe kullimit.

• Hartimi i një metodologjie të detajuar për mënyrën e llogaritjes së tarifave përkatëse në sektorin e Ujitjes dhe Kullimit.

Hartimi i një metodologjie të tillë duhet patjetër të shoqërohet me një model financiar të integruar i cili do të shërbejë si një instrument për të llogaritur një tarifë sa më të drejtë dhe të përballueshme por që gjithashtu të sigurojë një qëndrueshmëri financiare për shërbimin/sektorin në fjalë. Në modelin financiar duhet të jenë të integruara si pjesa teknike (si p.sh. plani vjetor i Operimit dhe Mirëmbajtjes) ashtu dhe pjesa ekonomiko- financiare (si p.sh. shpenzimet e planifikuara për të realizuar planin vjetor te Operimit dhe Mirëmbajtjes, te ardhurat e nevojshme për të bërë të mundur mbulimin e kostove të operimit dhe mirëmbajtjes, projektimi i tarifës përkatëse, etj.) për të bërë të mundur parashikimin e një tarife të saktë e cila do të shërbejë për përmbushjen e objektivave përkatës të sektorit të Ujitjes dhe Kullimit.

57 • Hartimi i manualeve dhe procedurave në lidhje me çështjet financiare dhe administrative.

Është e domosdoshme hartimi i manualeve të ndryshme dhe procedurave përkatëse në fusha të ndryshme si p.sh. çështjet administrative dhe financiare, procedurat në lidhje me procesin e auditimit, etj.

• Duhet të tregohet kujdes që në modelin financiar të integruar të përfshihet edhe tarifa e detyrueshme për përdorimin e burimeve ujore për ujitje në mënyrë që të kemi një projeksion sa më të saktë dhe gjithëpërfshirës të Tarifës së Shërbimit të Ujitjes.

• Gjithashtu, Bashkia duhet te paraqesë një kërkesë për tu pajisur me autorizim (6 muaj) ose leje (5 vjet) te përdorimit te burimeve ujore për ujitjen.

9.1 Plani i shërbimit të ujitjes, 2018

Plani i shërbimit të ujitjes është një instrument qe i vjen ne ndihme te gjithë institucioneve përgjegjëse për shërbimet e ujitjes dhe kullimit. Një here qe plani vjetor i shërbimit të ujitjes është hartuar dhe aprovuar nga Bashkia Patos, strukturave përgjegjëse te saj i mbetet qe ky dokument/plan te përditësohet (një vit me pare) për vitin e ardhëm.

Ne ketë mënyrë, lehtësohet dialogu mes institucione te Bashkisë dhe Qeverise Qendrore përgjegjëse për ujitjen dhe kullimin, orientohet drejt zbatimi i planeve te veçanta dhe te përbashkëta mes institucioneve madje dhe drejtoria e buxhetit e cila duhet te shpërndaje fondet ka mundësi te njoftohet shume kohe me pare duke shmangur te gjitha ato procedura e prokurime si ne kushte emergjence.

Plani i shërbimit të ujitjes përshtat dhe akomodon veç te tjerave dëshirat e fermerëve për te mbjelle kulturat e tyre te preferuara te koordinuara këto edhe me politikat e bujqësisë qe ka Bashkia Patos ne planin e saj ekonomiko-financiar si dhe aftësinë për ti mundësuar ujë dhe kullim tokave bujqësore madje edhe fermerit me te skajshëm te Bashkisë.

Plani i shërbimit të ujitjes është një instrument shumë i vlefshëm qe rekomandohet edhe nga Ministria e Bujqësisë dhe e Zhvillimit Rural. Disa elemente te këtij plani ne konsulentë edhe me ministrinë janë paraqitur sime poshtë:

Hartat e zonës së ujitur Janë udhërrëfyeset e vetme me te cilat U&K, Patos punon sot prandaj ato duhet të ruhen në një vend të sigurt, të thatë dhe të vihen në dispozicion për përdorim sipas nevojës.

Regjistrimi i pronave, Kompetence e plote e Bashkisë. regjistrimi i sistemit te U&K tek ZRPP

Skicat e sistemit të ujitjes Te hartohen me dore çdo vit. Njëlloj si hartat ato duhet ë ruhen në një vend të sigurt dhe të thatë dhe të vihen në dispozicion për përdorim sipas nevojës.

Regjistri i fermerëve/ Duhet të përditësohet çdo vit me fermerët e rinj dhe te hiqen përdoruesve të ujit fermerët që nuk duan te zhvillojnë aktivitet bujqësor.

58 Regjistri i Sipërfaqes Duhet te kryhen sondazhe për realizimin e shërbimeve te U&K dhe me tej ato të përditësohen rregullisht me një frekuence kohore te mire përcaktuar ne kalendar

Regjistri i Ujitjes Të pasurohet me te dhënat mbi vendndodhjen e ngastrës dhe madhësia duhet të transferohen nga Regjistri i Sipërfaqes

Zona e planifikuar e bimëve duhet të regjistrohet para fillimit të sezonit, zonat aktuale të ujitura dhe tarifat e paguara duhet të regjistrohen pasi bëhet shërbimi i ujitjes

Kërkesat javore të ujitjes Bashkia duhet te marre kërkesat e ujitjes të mbledhura nga fermerët dhe kërkesat për ujë nga kanale sekondare e me pas t’i përcillen operatorit kryesor të kanaleve

Oraret javore të ujitjes Furnizimet e ujitjes në dispozicion të planifikuara dhe të shpërndara nga Mjeshtrit e Ujit

Regjistri i mirëmbajtjes: Parashtron punimet e detajuara të mirëmbajtjes të planifikuara dhe Veprimet, frekuenca, aktualisht të përfunduara historiku

59

ANEKSE

60 Aneks 1, Bibliografia • Dokumenti i nismës për hartimin e planit të përgjithshëm vendor, Bashkisë Patos, 2018 • Studimi mbi zhvillimin e bujqësisë ne Bashkinë Patos, 2018 • INSTAT-CENSUS 2011 • Benchmarking 2017 • Plani i tranzicionit për shërbimin e furnizimit me ujë dhe kanalizimeve, 2016

Bujqësia, Baza Ligjore: • Ligji nr. 6/2018, datë 8.2.2018 Për disa ndryshime dhe shtesa në ligjin nr. 111/2012, “Për menaxhimin e integruar të burimeve ujore” • Ligji nr.139∕2015 "Për Vete qeverisjen Vendore" • Ligji nr. 8752 date 26.03.2001. “Për krijimin dhe funksionimin e strukturave për administrimin e mbrojtjes se tokës” te ndryshuar • Ligji nr. 8312, date 26.03.1998 "Për tokat bujqësore te pandara", te ndryshuar • Ligj nr. 16/2012, "Për disa shtesa ne ligjin 8752 date 26.03.2001,per krijimin dhe funksionimin e strukturave për administrimin dhe mbrojtjen e tokës" • Ligj nr. 130/2014 “Për disa shtesa dhe një ndryshim ne ligjin nr. 8752, date 26.03.2001 për krijimin dhe funksionimin e strukturave te administrimit dhe mbrojtjes se tokës” te ndryshuar. • Ligji nr. 131/2014, “Për një ndryshim dhe shtese ne ligjin 9244 date 17.06.2004 Për mbrojtjen e tokës”, të ndryshuar • Ligji nr. 9948, datë 07.07.2008 "Për shqyrtimin e vlefshmërisë ligjore te krijimit te titujve te pronësisë mbi token bujqësore te ndryshuar" • Ligj nr. 171/2014, “Për përfundimin e procedurave ligjore te kalimit te tokës bujqësore te ish Ndërmarrjeve Bujqësore ne pronësi te përfituesve”. • Ligj Nr. 172/2014,"Për disa shtesa dhe ndryshime ne Ligjin Nr. 9948, datë 07.07.2008 "Për shqyrtimin e vlefshmërisë ligjore te krijimit te titujve te pronësisë mbi token bujqësore “të ndryshuar. • VKM nr. 709, datë 29.10.2014 “Për miratimin e strategjisë nder sektorialë për zhvillimin rural dhe bujqësor, 2014-2020”

61 Aneksi 2, Lista e bashkëpunëtorëve

Bashkëpunëtorë Pozicioni Institucioni

Rajmonda Balilaj Kryetare Bashkia Patos Klaudio Alisinaj Nenkryetar Bashkia Patos Arben Semanjaku Administrator Njësia Administrative Zharrëz Agim Mesuti Administrator Njësia Administrative Ruzhdije Nurke Hazizaj Koordinatore e Studimit Drejtoria e Legjislacionit dhe Prokurimit Publik Anisa Petani Drejtoreshe Drejtoria e Planifikimit dhe Kontrollit të Zhvillimit Novruz Toska Drejtor Drejtoria e Zhvillimit Bujqësor, Blegtoral, Pyjor, Mjedisit dhe Kontrollit të Ushqimit Vasillaq Gjika Topograf Njësia administrative Zharrëz Sofika Golloshi Përgjegjëse, Sektori i bujqësisë, Drejtoria e Zhvillimit Bujqësor, Blegtoral, Pyjor, pyjeve dhe mjedisit Mjedisit dhe Kontrollit të Ushqimit Lindita Pepa Specialiste e adminis, mbrojtjes së Njësia administrative Zharrëz tokës, zhvillimit bujqësisë Shkeliqim Beiraj Drejtor Drejtoria e Burimeve Njerëzore dhe Legjislacionit Fatos Sanxhaku Agronom Njësia e administrimit Ruzhdie Agim Mesutaj Administrator Njësia e administrimit Ruzhdie Elsa Goxhaj Koordinatore Projektesh Drejtoria e Politikave dhe Monitorimit të Shërbimit Rushan Behari Specialist i menaxhimit të aseteve Drejtoria e Legjislacionit dhe Prokurimit Publik Bahrie Goxhaj Specialiste Gjendja Civile Maksim Çepele Përgjegjës, Drejtoria e Zhvillimit Bujqësor, Blegtoral, Pyjor, Sektori i bordit të kullimit Mjedisit dhe Kontrollit të Ushqimit Vergjinesha Isufaj Specialiste Gjendja Civile Blerina Troka Specialiste e Higjienës dhe Mjedisit Drejtoria e Zhvillimit Bujqësor, Blegtoral, Pyjor, Mjedisit dhe Kontrollit të Ushqimit Xheni e financës Finance Financa Arben Shperdheja Kryetar i njësisë se emergjencave dhe Përgjegjës I sektorit te shërbimeve publike te civile Bashkisë Afërdita Finance Blerta financë Irfan Tarelli Drejtor i përgjithshëm Ministria e Bujqësisë dhe e Zhvillimit Rural Vladimir Pashaj Specialist Ministria e Bujqësisë dhe e Zhvillimit Rural Shqiponja Musaraj Specialist Ministria e Bujqësisë dhe e Zhvillimit Rural Qanie Fetahu Specialist Ministria e Bujqësisë dhe e Zhvillimit Rural

62 Aneksi 3, Të dhëna mbi popullsinë dhe numrin e fermerëve për çdo fshat dhe Nja.

Popullsia Familje Qyteti / Njësi administrative Lagje / Fshatra 2017 (nr.) Fermerë

Lagjia Naftëtari 3,665 0 Lagjia “1 Maj” 4,192 0 Lagjia “E Re” 5,902 0 Lagjia “29 Marsi” 4,054 0 Lagjia 63 3,654 “M.Matohiti” NB Patos - 355 Fshati Kuqar 963 284 Bashkia Qendër Fshati Dukas 4,648 450 Fshati Reres 1,372 260 Fshati Margëllic 1,004 124 Fshati Rusinje 282 85 Fshati Lënginas- 262 1,408 Grizë Fshati Banaj 753 164 Totali 31,019 2,047 Fshati Gjinoqare 972 185 Fshati Ruzhdie 870 194 Fshati Drenie 386 88 Ruzhdie Fshati Kasnic 589 95 Fshati Siceq 533 122 Totali 3,350 684 Fshati Zharrëz 2,168 522 Fshati i Ri 998 NI-I Fshati Frashër 1,036 495 Zharrëz Fshati Verbas 1,041 154 Fshati Belinë 1,272 203 Fshati Sheqishte 1,944 334 Totali 8,475 1,708 Bashkia Patos gjithsej 82.1 42,838 4,439

63 Aneks 4, Kanalet Ujitëse dhe Gadishmëria

65 Aneksi 5, Inventar i Dorëzimit të Infrastrukturës së Ujitjes Rezervuareve, Sektori Patos, datë 16.02.2016

66 Aneks 6, Organigrama e Ministrisë së Bujqësisë dhe Zhvillimit Rural

Burimi: http://www.bujqesia.gov.al/al/ministria/organigrama-e-mbzhr

Aneksi 7, Kundravajtja Administrative dhe Penale

LIGJ Nr. 24/2017 “PËR ADMINISTRIMIN E UJITJES DHE TË KULLIMIT”

Neni 46 Kundërvajtjet administrative

1. Kur nuk përbëjnë vepër penale, përbëjnë kundërvajtje administrative dhe ndëshkohen si të tilla: a) ndërtimi, rehabilitimi ose modifikimi i një sistemi ujitjeje apo kullimi pa lejen përkatëse; b) dëmtimi i sistemit të ujitjes, i sistemit të kullimit ose i veprave të mbrojtjes nga përmbytja; c) ndërtimi i paautorizuar mbi sistemet e ujitjes, sistemet e kullimit ose veprat e mbrojtjes nga përmbytja; ç) ndërtimi ose ngritja e çdo ndërtese apo strukture, mbjellja e pemëve më afër se 8 metra nga bordura e kanalit kryesor (vija e takimit të sipërfaqes së tokës me skarpatën e kanalit kullues ose vija e takimit të skarpatës së jashtme të bankinës së kanalit ujitës me sipërfaqen e tokës), ose e një sistemi kryesor kullimi, apo më afër se 4 metra nga bordura e çfarëdo kanali ujitjeje ose kullimi; d) mosmbajtja e regjistrave të përcaktuar në nenin 40 të këtij ligji; dh) mosmbajtja e llogarive financiare, në përputhje me nenin 41, të këtij ligji; e) mosparaqitja siç duhet e informacionit dhe e dokumentacionit, në përputhje me pikën 1, të nenit 44, të këtij ligji; ë) pengimi, bllokimi ose ndalimi në mënyra të tjera i stafit të autorizuar për inspektimin e infrastrukturës, në përputhje me pikën 2, të nenit 45, të këtij ligji. 2. Drejtoritë e ujitjes dhe të kullimit, bashkitë dhe organizatat, në rast se konstatojnë kundër- vajtjet e parashikuara në shkronjat “a”, “b”, “c” e “ç”, të pikës 1, të këtij neni, njoftojnë Inspektoratin Kombëtar të Mbrojtjes së Territorit. Kundërvajtjet administrative dënohen me 50 mijë lekë gjobë dhe kundërvajtësi është i detyruar të përballojë shpenzimet për rikthimin e objektit të dëmtuar në gjendjen e mëparshme. 3. Kundërvajtjet e parashikuara në shkronjat “d”, “dh”, “e” dhe “ë”, të pikës 1, të këtij neni, dënohen me 25 mijë lekë gjobë, sipas rastit, nga ministria ose bashkia. 4. Të ardhurat e vjela nga gjobat për kundërvajtjet administrative, të përcaktuara në këtë nen, derdhen në Buxhetin e Shtetit.

KODI PENAL I REPUBLIKËS SË SHQIPËRISË i Përditësuar deri në janar 2008

Neni 157 Shkatërrimi i rrjetit të ujitjes

Shkatërrimi apo dëmtimi me dashje i kanaleve ujitëse dhe kulluese ose veprave që lidhen me to, përbën kundërvajtje penale dhe dënohet me gjobë ose me burgim gjer në dy vjet.

68 Aneksi 8, Galeria e fotove në terren

Foto 1, Rezervuari i Zharrzës

Foto 2 & 3 – Kanali i Parë Ujitës i Sistemit të Kurjanit, Parcela Problematike 81

69 Foto 4,5,6 – Kanali i Parë Kullues Nj.A. Zharrëz

70