RAPORTI I STUDIMIT VNMS - Hidrocentrali i KALIVAÇIT Raporti i Vlerësimit të Ndikimit Mjedisor dhe Social për projektin e propozuar HEC Kalivaç
Qershor 2019 Tiranë, Shqipëri
Versioni Shqip është një përkthim i origjinalit në Anglisht vetëm për qëllim informacioni. Në rast të mospërputhjes, origjinali Anglisht do të prevalojë.
The Albanian version is a translation of the original in English for information purposes only. In case of a discrepancy, the English original will prevail.
Raporti i Vlerësimit të VNMS-së për HEC-in e propozuar të Kalivaçit Faqe 2
PËRMBLEDHJE E RAPORTIT
TITULLI I PROJEKTIT HIDROCENTRALI I KALIVAÇIT
TITULLI I RAPORTI I STUDIMIT PËR VLERËSIMIN E NDIKIMIT MJEDISOR DOKUMENTIT DHE SOCIAL (VNMS)
VËREJTJE/ PËRGATITI RISH. QËLLIMI I LËSHIMIT DATA PËRSHKRIMI
1 Draft Raport STUDIMI 00 Rishikimi i brendshëm Abkons 29/06/2019
2 Draft Raport STUDIMI 01 Rishikimi i brendshëm Abkons 15/06/2019
3 Draft Raport STUDIMI Rishikimi i brendshëm Abkons 17/06/2019
Raport Studimi 4 Përfundimtar
QËLLIMI PËRFUNDIMTAR I LËSHIMIT
KONSULENTI KONTRAKTORI
Përgatiti Kontrolloi Miratoi Kontrolloi Miratoi
Abkons sh.p.k EMËR/MBIEMË Abkons Saltus Saltus
R sh.p.k Consulting Ltd Consulting Ltd
FIRMA
DATA 12/06/2019 15/06/2019 08/08/2019
Raporti i Vlerësimit të VNMS-së për HEC-in e propozuar të Kalivaçit Faqe 3
STATUSI I
DOKUMENTIT
Përmbajtja
1. PËRMBLEDHJE EKZEKUTIVE ...... 15 2. HYRJE ………………………………………………………………………………………………………....16 2.1. AKTIVITETI I PROPOZUAR ...... 16 2.2. VENDNDODHJA E PROJEKTIT ...... 17 2.3. ARSYET PËR ZHVILLIMIN E PROJEKTIT ...... 20 2.3.1. Qëllimi i fazës së studimit ...... 23 2.3.2. Objektivat e Studimit ...... 23 2.3.3. Struktura e Raportit të Studimit ...... 23 3. KUADRI LIGJOR DHE POLITIK ...... 25 3.1. HYRJE ………………………………………………………………………………………………………….25 3.2. KUADRI LIGJOR PËR VLERËSIMIN E NDIKIMIT NË MJEDIS ...... 25 3.2.1. Procedura e Miratimit Mjedisor ...... 27 3.2.2. Legjislacioni Kombëtar Shqiptar ...... 28 3.2.3. Mbrojtja e Bio-diversitetit ...... 28 3.2.4. Mbrojtja e strukturës fizike të mjedisit ...... 31 3.2.5. Shëndeti dhe Siguria ...... 39 3.2.6. Ligje të Tjera Kombëtare të Aplikueshëm për Projektin ...... 41 3.2.7. Konventa dhe marrëveshjet ndërkombëtare ...... 42 3.2.8. Legjislacioni shqipëtar për sektorin e energjisë ...... 49 3.3. STANDARDE DHE UDHËZIME NGA PRAKTIKAT MË TË MIRA NDËRKOMBËTARE ...... 49 3.3.1. Kuadri Mjedisor dhe Social i Bankës Botërore ...... 50 3.3.2. Standardet e Performancës së IFC-së ...... 51 3.3.3. Udhëzimet e IFC-së për Angazhimin me Palët e Interesit, për Çështjet Sociale dhe Mjedisore 51 3.3.4. Udhëzimet e OBSH-së ...... 52 3.3.5. Bashkimi Ndërkombëtar për Ruajtjen e Natyrës (IUCN) ...... 52 4. PËRSHKRIMI I PROJEKTIT ...... 53 4.1. HYRJE ………………………………………………………………………………………………………….53 4.2. PËRMBLEDHJE E PROJEKTIT ...... 53 4.2.1. Të dhëna mbi terrenin ...... 53 4.2.2. Komponentët e Projektit ...... 56 4.2.3. Përshkrimi teknik i HEC-it të Kalivaçit dhe Proceset ...... 56 4.2.4. Strukturat e reja të HEC-it të Kalivaçit ...... 59
Raporti i Vlerësimit të VNMS-së për HEC-in e propozuar të Kalivaçit Faqe 4
4.2.4.1. Diga e Kalivaçit ...... 59 4.2.4.2. Galeria e devijimit ...... 59 4.2.4.3. Galeritë e presionit ...... 59 4.2.4.4. Shkarkuesi sipërfaqësor ...... 59 4.2.4.5. Godina e Centralit Elektrik ...... 60 4.2.4.6. Nënstacioni i energjisë dhe linja e transmetimit ...... 60 4.2.5. Kritere specifike të projektimit ...... 60 4.3. FAZAT E PROJEKTIT ...... 60 4.3.1. Faza Para-ndërtimit dhe Faza e Ndërtimit ...... 60 4.3.2. Faza e Operimit ...... 61 4.3.3. Faza e nxjerrjes nga përdorimi ...... 61 4.3.4. ANALIZA E ALTERNATIVAVE ...... 62 5. TË DHËNAT EKZISTUESE/BAZË BIO-FIZIKE DHE SOCIAL-EKONOMIKE ...... 63 5.1. HYRJE………………………………………………………………………………………………………….63 5.2. BURIMET BIO - FIZIKE ...... 63 5.2.1. Të dhënat bazë mbi vendndodhjen e projektit ...... 63 5.2.2. Klima dhe Kushtet Meteorologjike ...... 64 5.2.3. Hidrologjia e lumit të Vjosës në Digën e Kalivaçit ...... 65 5.2.4. Normat e Rrjedhjes Vjetore me Probabilitet të Ndryshëm ...... 66 5.2.5. Fluksi / Rrjedha e Sedimenteve ...... 66 5.2.6. Toka dhe Gjeologjia ...... 67 5.2.7. Topografia dhe Peizazhi ...... 69 5.2.8. Karakteristikat e Tokës dhe Karakteristikat Pedologjike ...... 69 5.2.9. Miniera ...... 70 5.2.10. Flora ...... 70 5.2.11. Fauna ...... 73 5.2.12. Zonat e Mbrojtura ...... 75 5.2.13. Ujërat nëntokësorё ...... 75 5.2.14. Ujërat Sipërfaqësorë ...... 76 5.3. BURIMET SOCIO-EKONOMIKE ...... 77 5.3.1. Zona e Përgjithshme ...... 77 5.3.2. Demografia ...... 79 5.3.3. Etnia dhe besimi / feja ...... 80 5.3.4. Jetesa dhe mikro-ekonomina ...... 83 5.3.5. Përdorimi i tokës ...... 84 5.3.6. Pronësia dhe fragmentimi i tokës ...... 84 5.3.7. Remitancat dhe Ndihma Sociale ...... 85 5.3.8. Përdorimi i energjisë ...... 87 5.3.9. Transporti dhe Aksesi ...... 87 5.3.10. Edukimi dhe Shkollimi ...... 87 5.3.11. Shëndetësia në zonë ...... 88
Raporti i Vlerësimit të VNMS-së për HEC-in e propozuar të Kalivaçit Faqe 5
5.3.12. Aktivitetet e zhvendosjes ...... 89 5.3.13. Trashëgimia Kulturore dhe Vlerat Social-Kulturore ...... 89 6. ANGAZHIMI ME PALËT E INTERESIT ...... 91 6.1. HYRJE...... 91 6.2. PËRMBLEDHJE ...... 91 6.2.1. Përcaktimi i angazhimit me palët e interesit ...... 91 6.2.2. Objektivat ...... 92 6.2.3. Plani i Angazhimit me Palët e Interesit (PAPI) ...... 92 6.2.4. Faza e Studimit (Scoping) ...... 93 6.2.5. Identifikimi i grupeve/palëve të interesit ...... 93 6.2.6. Njoftimi i palëve të interesit gjatë fazës së studimit ...... 93 6.2.7. Konsultimi me Publikun gjatë Fazës së Studimit ...... 93 6.3. STUDIMI I GJENDJES EKZISTUESE/ BAZË TË MJEDISIT PËR VNMS ...... 94 6.3.1. HYRJE ...... 94 6.3.2. Aktivitetet e angazhimit me palët e interesit ...... 94 6.3.3. Angazhimi me Komunitetin ...... 94 6.3.4. Angazhimi me palët e tjera të interesit dhe publikun e zakonshëm ...... 95 6.3.5. Shpërndarja e informacionit të VNMS-së ...... 95 6.3.6. Mekanizmi i ankesave ...... 97 7. VLERËSIMI I NDIKIMIT DHE METODOLOGJIA E PROCESIT TË VNMS-së ...... 99 7.1. HYRJE...... 99 7.2. FAZA E SHQYRTIMIT ...... 100 7.3. FAZA E STUDIMIT ...... 101 7.4. FAZA E STUDIMIT TË GJENDJES EKZISTUESE/BAZË DHE VLERËSIMIT TË NDIKIMEVE ...... 101 7.4.1. Përkufizimi Përfundimtar i Zonave të Influencës (ZI) për Projektin ...... 102 7.5. VLERËSIMI I NDIKIMEVE DHE METODOLOGJIA ...... 103 7.6. BALLAFAQIMI ME PASIGURITË NË VLERËSIMIN E NDIKIMEVE ...... 107 8. IDENTIFIKIMI PARAPRAK I NDIKIMEVE ...... 108 8.1. HYRJE ………………………………………………………………………………………………………...108 8.2. PROCESI I FAZËS SË STUDIMIT ...... 108 8.3. PËRSHKRIMI I NDIKIMEVE TË MUNDSHME ...... 108 8.3.1. Cilësia e ajrit ...... 108 8.3.2. Zhurmat, Vibrimet dhe Ndriçimi ...... 109 8.3.3. Mbetjet ...... 109 8.3.4. Toka dhe Gjeologjia ...... 110 8.3.5. Hidrologjia dhe Cilësia e Ujërave Sipërfaqësorё ...... 111 8.3.6. Hidro-gjeologjia dhe cilësia e ujërave nëntokësorё ...... 112 8.3.7. Flora tokësore dhe ujore ...... 113 8.3.8. Fauna tokësore dhe ujore ...... 114 8.3.9. Habitatet Tokësore dhe Ujore ...... 115 8.3.10. Ndikimer e mundshme Social Ekonomike ...... 116
Raporti i Vlerësimit të VNMS-së për HEC-in e propozuar të Kalivaçit Faqe 6
8.3.11. Ndikimi në Peizazh dhe Ndikimi Vizual ...... 116 8.3.12. Përdorimi i tokës dhe mjetet e jetesës ...... 117 8.3.13. Infrastruktura dhe Shërbimet ...... 118 8.3.14. Trafiku dhe Transporti ...... 119 8.3.15. Fusha Elektromagnetike (EMF) ...... 119 8.3.16. Trashëgimia kulturore ...... 120 8.3.17. Shëndeti dhe Siguria e Komunitetit ...... 120 8.3.18. Punësimi dhe ekonomia lokale ...... 121 8.4. NDIKIMET KUMULATIVE ...... 122 9. PËRMBLEDHJE E TERMAVE TË REFERENCËS PËR VNMS-në ...... 123 9.1. HYRJE...... 123 9.2. OBJEKTIVAT DHE PASQYRA E VNMS-së ...... 123 9.3. HAPAT E VNMS-së ...... 123 9.3.1. Studimet për gjendjen ekzistuese/ bazë ...... 124 9.3.2. Studimi i Dokumenteve ...... 124 9.3.3. Studimet në terren ...... 124 9.4. HULUMTIMET E SPECIALISTËVE ...... 125 9.4.1. Tokat ...... 125 9.4.2. Flora Tokësore ...... 125 9.4.3. Fauna tokësore ...... 126 9.4.4. Rrjedha Ekologjike ...... 126 9.4.5. Ekologjia ujore ...... 126 9.4.6. Pengesa e ujit dhe Uji në Rrjedhën e poshtme ...... 128 9.4.7. Social-ekonomik ...... 129 9.4.8. Trashëgimia kulturore ...... 129 9.5. ANGAZHIMI ME PALËT E INTERESIT ...... 130 9.5.1. Vlerësimi i ndikimit ...... 130 9.5.1.1. Identifikimi i Ndikimit, Parashikimi dhe Vlerësimi ...... 130 9.6. PLANI I MENAXHIMIT MJEDISOR DHE SOCIAL ...... 131 9.7. DOKUMENTACIONI ...... 131 9.8. DRAFT STRUKTURA E RAPORTIT TË VNMS-së ...... 131
Lista e figurave Figura 1 Kufijtë e HEC-it të Kalivaçit ...... 17 Figura 2 Vendndodhja e Projektit ...... 18 Figura 3 Hartë administrative e Vijës së Mbulimit nga Uji i rezervuarit në 113 m mbi nivelin e detit ...... 19 Figura 4 Hartë ajrore e Vijës së Mbulimit nga Uji i rezervuarit në 113 m mbi nivelin e detit ...... 20 Figura 5 INSTAT: Bilanci i energjisë elektrike, 2014-2018 ...... 21 Figura 6 Rreziku nga katastrofat natyrore në Shqipëri ...... 22 Figura 7 Procedura e VNM-së dhe afatet kohore sipas legjislacionit shqiptar ...... 28 Figura 8 Konsideratat e Shfrytëzimit të Potencialit Energjitik të Lumit Vjosa ...... 54 Figura 9 Shfrytëzimi i Vjosës (Aoos’) në pjesën e sipërme ...... 55
Raporti i Vlerësimit të VNMS-së për HEC-in e propozuar të Kalivaçit Faqe 7
Figura 10 Planimetria e përgjithshme e HEC Kalivaç ...... 57 Figura 11 Gërmimet në bregun e majtë të Digës ...... 59 Figura 12 Afati i Punimeve të Ndërtimit të HEC-it të Kalivaçit ...... 61 Figura 13 Vëzhgimet satelitore të luginës së poshtme të Vjosës me deltën në detin Adriatik dhe lagunën e Nartës...... 64 Figura 14 Harta e pellgut ujëmbledhës të lumit Vjosë ...... 66 Figura 15 Reliev i ulët kodrinor në terrenet flishor ...... 67 Figura 16 Male të larta në terren gëlqeror ...... 67 Figura 17 Relievi kodrinor flishor dhe relievi malor gëlqeror ...... 67 Figura 18 Lugina të thella në formë V, në përroin e Salarisë a) në rrjedhën e sipërme dhe b) në rrjedhën e poshtme të rrugës Tepelenë - Vlorë ...... 68 Figura 19 Toka Delluviale ...... 68 Figura 20 Alluviums ...... 68 Figura 21 Harta administrative e Shqipërisë ...... 79 Figura 22 Vështrim i përgjithshëm i procesit të VNMS-së ...... 100 Figura 23 Metodologjia e Vlerësimit të Ndikimit në Mjedis ...... 103
Lista e Tabelave
Tabela 1 Pozicioni i strukturave të HEC-it në zonën e projektit, e paraqitur në koordinata ...... 19 Tabela 2 Legjislacioni shqiptar për VNM ...... 25 Tabela 3 Legjislacioni shqiptar për biodiversitetin nё lidhje me projektin ...... 29 Tabela 4 Legjislacioni për mbrojtjen e trashëgimisë kulturore ...... 30 Tabela 5 Legjislacioni në lidhje me mbrojtjen e mjedisit fizik ...... 31 Tabela 6 Legjislacioni për shëndetin dhe sigurinë ...... 39 Tabela 7 Legjislacioni kombëtar përkatës ...... 41 Tabela 8 Konventat dhe marrëveshjet ndërkombëtare të nënshkruara / ratifikuara nga Shqipëria ...... 42 Tabela 9 LEGJISLACIONI SHQIPTAR PËR SEKTORIN E ENERGJISË ...... 49 Tabela 10 Zhvillimet në Vjosën e Sipërme ...... 55 Tabela 11 Karakteristikat kryesore të HEC-it të Kalivaçit ...... 57 Tabela 12 Flukset vjetore me probabilitet të ndryshëm tejkalimi ...... 66 Tabela 13 Parametrat e rrjedhës së pezulluar të sedimenteve në stacionin e Dorëzit ...... 66 Tabela 14 Habitatet kryesore të bimësisë në rajonin e Gjirokastrës në përqindje ...... 71 Tabela 15 Lista e llojeve të peshkut në lumin e Vjosës dhe statusi i tyre i ruajtjes ...... 73 Tabela 16 Organizimi administrativ i zonës ekzistuese social-ekonomike...... 78 Tabela 17 Popullsia në zonën e projektit ...... 80 Tabela 18 Përkatësia fetare e popullsisë rezidente ...... 80 Tabela 19 Popullsia rezidente sipas përkatësisë etnike dhe kulturore ...... 81 Tabela 20 Popullsia rezidente sipas nga gjuhës amtare ...... 82 Tabela 21 Aktiviteti ekonomik për secilën bashki ...... 83 Tabela 22 Fermat dhe zonat sipas përdorimit të tokës dhe klasat e sipërfaqes bujqësore të shfrytëzuar (UAA) (sipërfaqja në Ha), ...... 84 Tabela 23 Sipërfaqja totale dhe sipërfaqja e shfrytëzuar bujqësore sipas pronësisë, në nivel prefekture 85 Tabela 24 Popullsia sipas prefekturave 1 janar, Burimi INSTAT-i ...... 85 Tabela 25 Remitancat në milionë euro ...... 86 Tabela 26 Popullsia sipas Regjistrimit të Popullsisë në vitin 2011 dhe Regjistrit të Gjendjes Civile të vitit 2011 ...... 86 Tabela 27 Numri i familjeve, personave, kujdestarëve që marrin ndihmë sociale ...... 86 Tabela 28 Numri i shkollave për secilën bashki ...... 88 Tabela 29 Numri i qendrave të kujdesit shëndetësor ...... 88 Tabela 30 Karakteristikat e Ndikimeve ...... 104 Tabela 31 Përcaktimi / përkufizimi i porbabilitetit/gjasave të ndikimit ...... 104 Tabela 32 Matrica e Rëndësisë së Ndikimit ...... 105 Tabela 33 Vlerësimet e shkallës së ngjyrave për rëndësinë e ndikimit...... 106 Tabela 34 Shpjegimi i Rëndësisë së Ndikimit ...... 106 Tabela 35 Hierarkia e masave zbutëse ...... 107
Raporti i Vlerësimit të VNMS-së për HEC-in e propozuar të Kalivaçit Faqe 8
Tablela 36 Struktura e Raportit të VNMS-së së thelluar ...... 132
AKRONIME DHE SHKURTESAT
Shkurtime Kuptimi
BSH Banka Shqiptare Bank of Albania
BC (RB) Rasti bazë Base Case
Construction Activitity Environmental CAEMP (ANPMM) Aktivitetet e Ndërtimit Plani i Menaxhimit Mjedisor Managemetn Plan
Communications/Community Relations C/CRT (K/GMK) Komunikimi / Grupi i Marrëdhënieve me Komunitetin Team
CA (MK) Marrëveshja e Koncesionit Concession Agreement
CAI (RIP) Regjistrim dhe Inventar i Pasurive Census and Asset Inventory
CBO (OBK) Organizata me Bazë Komunitare Community Based Organization
CDP (PZHK) Plani i Zhvillimit të Komunitetit Community Development Plan
Contractor’s Environmental Management CEMP (PMMK) Plani i Menaxhimit të Mjedisit të Kontraktuesit Plan
CEU (NMK) Njësia Mjedisore e Kontraktuesit Contractor’s Environmental Unit
CFRD (DMGFT) Diga e Mbushjes me Gurë me Fytyrë Betoni Concrete faced rock fill dam
CLO (ONK) Oficeri Ndërlidhës i Komunitetit Community Liaison Officer
CLT (ENK) Ekipi i Ndërlidhjes së Komunitetit Community Liaison Team
CPR (BPP) Burimi i Përbashkët i Pasurive Common Property Resource
Marrëdhëniet e Komunitetit dhe Zhvillimi i Community Relations and Sustainable CRSD (MKZHQ) Qëndrueshëm Development
DIZ (ZND) Zona e Ndikimit Direkt Direct Impact Zone
Raporti i Vlerësimit të VNMS-së për HEC-in e propozuar të Kalivaçit Faqe 9
Shkurtime Kuptimi
DMS (VDM) Vëzhgim i Detajuar i Matjes Detailed Measurement Survey
DS (ZD) Zona e Digës Dam Site
European Bank for Reconstruction and EBRD (BERZH) Banka Evropiane për Rindërtim dhe Zhvillim Development
EC (PE) Përçueshmëria Elektrike Electrical Conductivity
Environmental Centre for Administration & ECAT (QMAT) Qendra e Mjedisit për Administrim dhe Teknologji Technology
ECT (TEE) Traktati Evropian i Energjisë European Energy Charter Treaty
EFR (LRRM) Lëshimi i Rrjedhës Mjedisore Environmental Flow Release
EIA (VNM) Vlerësimi i Ndikimit në Mjedis Environmental Impact Assessment
EIS (DNM) Deklarata e Ndikimit në Mjedis Environmental Impact Statement
EMAS (SMEA) Skema e Menaxhimit Eko dhe Auditimit Eco Management and Audit Scheme
Environmental and Social Impact ESIA Studimi i Vlerësimit të Ndikimit Mjedisor dhe Social. Assessment
ESM (MMSH) Menaxhimi Mjedisor dhe Shoqëror Environmental and Social Management
Environmental and Social Management ESMP (PMMS) Plani i Menaxhimit Mjedisor dhe Social Plan
Environmental and Social Management ESMS (SMMS) Sistemi i Menaxhimit Mjedisor dhe Social System
Environmental and Social Management ESMU (NMMS) Njësia e Menaxhimit Mjedisor dhe Social Unit
SEA (VSM) Vlerësimi Strategjik i Mjedisit Strategic Environmental Assessment
EU (BE) Bashkimi Evropian European Union
FGD (DFG) Diskutim me Fokus ne Grup Focus Group Discussion
GDA (QGJZH) Qasja Gjinore dhe e Zhvillimit Gender and Development Approach
GCC (SHKG) Shqetësimi i Konservimit Global Global Conservation Concern
Raporti i Vlerësimit të VNMS-së për HEC-in e propozuar të Kalivaçit Faqe 10
Shkurtime Kuptimi
GEF (OGM) Objekti Global i Mjedisit Global Environment Facility
GoA (QSH) Qeveria e Shqipërisë Government of Albania
GWh Giga Watt hours Giga Watt hours
HPP (PH) Projekti i Hidrocentralit Hydropower Project
HRWL (NLRRU) Niveli më i Lartë i Rregulluar i Ujit Highest Regulated Water Level
HSE (SHSM) Shëndet, Siguri dhe Mjedisi Health, Safety and Environment
HSS&E (SHSSM) Shëndet, Siguri, Social dhe Mjedisi Health, Safety, Social and Environment
IAP (NJIP) Njerëz të Interesuar dhe të Prekur Interested and Affected People
ICOLD (KNDM) Komisioni Ndërkombëtar për Digat e Mëdha International Commission on Large Dams
ICS (SKN) Specialist për Konsultim Ndikimi Impact Consultation Specialist
IFC (KNF) Korporata Ndërkombëtare e Financave International Finance Corporation
IHA (SHNH) Shoqata Ndërkombëtare e Hidrocentraleve International Hydropower Association
Integrated Rural Development IRDP (PIZHR) Programi i Integruar i Zhvillimit Rural Programme
IRR (RPP) Raporti i Problemve dhe Përgjigjeve Issues and Response Report
International Union for Conservation of IUCN (UNRN) Unioni Ndërkombëtar për Ruajtjen e Natyrës Nature
JV (SP) Sipërmarrje e Përbashkët Joint Venture
KI (IK) Informatori Kryesor Key Informant
KII (IIK) Intervista e Informatorëve Kryesorë Key Informant Interview
KPI (TKP) Tregues Kyç të Performancës Key Performance Indicator
kW Kilo Watt Kilo Watt
M&E (M&V) Monitorimi dhe Vlerësimi Monitoring and Evaluation
Raporti i Vlerësimit të VNMS-së për HEC-in e propozuar të Kalivaçit Faqe 11
Shkurtime Kuptimi
Ministry of Agriculture and Rural MARD (MBZHR) Ministria e Bujqësisë dhe Zhvillimit Rural Development
m asl (m mnd) Metra mbi nivelin e detit Metres above sea level
MTE (MTM) Ministria e Turizmit dhe Mjedisit Ministry of Tourism and Environment
MIE (MIE) Ministria e Infrastrukturës dhe Energjisë Ministry of Infrastructure and Energy
MoM (MeT) Minutat e Takimit Minutes of Meeting
MW Mega Watt Mega Watt
NEA (AKM) Agjensia Kombëtare e Mjedisit National Environmental Agency
NGO (OJQ) Organizata Joqeveritare Nongovernmental Organisation
NTS (PJT) Përmbledhje jo-teknike Non-Technical Summaries
NWC (KKU) Këshilli Kombëtar i Ujit National Water Counsel
PA (ZP) Zona e Projektit Project Area
PAA (ZPP) Zona e Prekur nga Projekti Project Affected Area
PAC (KPP) Komuniteti i Prekur nga Projekti Project Affected Community
PAP (PPP) Personi i Prekur nga Projekti Project Affected Person
Shpalosja e Këshillimit Publik /Public consultation PCD (SHKP) Public Consultation and Disclosure disclosure
PCDP Public Consultations and Disclosure Plan Public Consultations and Disclosure Plan
PID (DIP) Dokumentet e Informacionit të Projektit Project Information Documents
PRA (VPR) Vlerësimi Pjesëmarrës Rural Participatory Rural Appraisal
PRSP (PSUV) Plani i Strategjisë për Uljen e Varfërisë Poverty Reduction Strategy Plan
PS (SP) Standardi i Performancës nga KNF Performance Standard of IFC
Q10 Përmbytja me interval kthimi 10-vjeçar Flood with 10-year return interval
Q100 Përmbytja me interval kthimi 100-vjeçar Flood with 100-year return interval
Raporti i Vlerësimit të VNMS-së për HEC-in e propozuar të Kalivaçit Faqe 12
Shkurtime Kuptimi
RAP (PVR) Plani i Veprimit të Rivendosjes Resettlement Action Plan
RCC Roller Compacted Concrete dam Roller Compacted Concrete dam
ROW (DeM) E Drejta e Mënyrës Right of Way
RPF (KPR) Kuadri i Politikave të Rivendosjes Resettlement Policy Framework
RRA (VSHR) Vlerësimi i Shpejtë Rural Rapid Rural Appraisal
SAP (PVQ) Protokolli i Vlerësimit të Qëndrueshmërisë Sustainability Assessment Protocol
SD (ZHQ) Zhvillim i Qëndrueshëm Sustainable Development
SDS (SZHQ) Strategjia e zhvillimit të qëndrueshëm Sustainable Development Strategy
SES (SSE) Sondazh Socioekonomik Socioeconomic Survey
SIA (VNS) Vlerësimi i Ndikimit Social Social Impact Assessment
SMP (PMS) Plani i Menaxhimit Social Social Management Plan
SMS (SMS) Sistemi i Menaxhimit Social Social Management System
STEL (HEAS) Humbje Ekonomike Afatshkurtër Short Term Economic Loss
SSES (MSSE) Model i Sondazhit socioekonomik Sample Socioeconomic Survey
TWh Terra Watt hours Terra Watt hours
ToR (TeR) Termat e referencës Terms of Reference
UFS (SFA) Studimi i Fizibilitetit i azhurnuar Updated Feasibility Study
UN (KB) Kombet e Bashkuara United Nations
Komisioni Ekonomik i Kombeve të Bashkuara i United Nations Economic Commission of UN ECE (KEKBE) Evropës Europe
UNDP (PKBZH) Programi i Kombeve të Bashkuara për Zhvillim United Nations Development Programme
UNEP (PKBM) Programi i Kombeve të Bashkuara për Mjedisin United Nations Environment Programme
VC (KF) Komiteti i fshatit Village Committee
Raporti i Vlerësimit të VNMS-së për HEC-in e propozuar të Kalivaçit Faqe 13
Shkurtime Kuptimi
WB (BB) Banka Botërore World Bank
WBG (GBB) Grupi i Bankës Botërore World Bank Group
WPA (ZGJP) Zonë më e gjerë e projektit Wider Project Area
Raporti i Vlerësimit të VNMS-së për HEC-in e propozuar të Kalivaçit Faqe 14
1. PËRMBLEDHJE EKZEKUTIVE
Ky dokument paraqet Studimin e Vlerësimit të Ndikimit Mjedisor dhe Social (ESIA) të Hidrocentralit të Kalivaçit (Projekti i HEC-it të Kalivaç). Projekti i propozuar klasifikohet në Kategorinë A, dhe sipas udhëzuesit të Korporatës Ndërkombëtare të Financimit (IFC) për VNMS, rrjedhimisht do ti nënshtrohet një Studimi të të thelluar për VNM/VNMS. Projekti bazohet në marrëveshjen e koncesionit ndërmjet AYEN-Alb sh.a dhe Ministrisë së Infrastrukturës dhe Energjetikës në Shqipëri, e cila e konsideron atë si një zhvillim të rëndësishëm eknomik për vendin. Si i tillë, procesi i VNMS-së konsiderohet si një komponent kyç për vijueshmërinë e procesit dhe zbatimin e projektit. VNMS-ja do të përmbushë kërkesat e standardeve të IFC-së sepse ajo duhet të mbështesë vendimin nëse ky projekt mund të financohet ose jo, dhe për të ofruar garanci për ndërtimin e hidrocentralit të Kalivaçit. Njëkohësisht, kryerja e njё VNMS-ja ёshte e nevojshme për të qenë në përputhje me legjislacionin kombëtar (legjislacionin Shqiptar) dhe legjislacionin e BE-së në përgatitjen e Vleresimit Mjedisor dhe Sociale, kërkesë e nevojshme për lejet, licencat dhe për autorizime të tjera. Në përputhje me standardet dhe udhëzimet e përmendura më sipër, procesi i VNMS-së do të përbëhet nga dy faza kryesore studimi: Studimi Mjedisor dhe Social për fazën e studimit (scoping); dhe Studimi për Vlerësimin e Ndikimit Mjedisor dhe Social të VNM/VNMS-së së thelluar. Ky Raport Studimi paraqet fazën e parë të VNMS-së dhe ka si qëllim përfshirjen e palëve të interesuara në procesin e VNMS-së, duke i ftuar ata që të japin informacione apo opinione të nevojshme, si dhe të komentojnë mbi qasjen e propozuar në VNMS, me qёllim përgatitjen e mirёfilltё tё një VNMS-je të plotë e cila informon palët mbi zhvillimin e Hidrocentralit të Kalivaçit. Në këtë aspekt, janë identifikuar elementët kryesorë që paraqesin mundёsi të ndikohen nga ndërtimi, operimi dhe dekomisionimi i hidrocentralit të propozuar në Kalivaç, si ato të mjedisit biologjik, fizik dhe socio ekonomik. Në këtë Raport Studimi janë marrë në konsideratë një sërë ndikimesh mjedisore dhe sociale. Identifikimi i ndikimeve në këtë Raport është bërë nё bazё tё shqyrtimit dhe kuptimit tё kushteve mjedisore dhe sociale që mund të hasen në zonën e propozuar për zhvillim, nёpёrmjet shfrytëzimit tё informacionit tё marrë nga studimet e pavarura, studimet e mëparshme të VNM-ve, tё studimit e fizibilitetit të Hidrocentralit të Kalivaçit dhe burimeve të tjera të tё dhënave, të disponueshme dhe të publikuara. Për disa ndikime të mundshme që janë identifikuar, do të kërkohet mbledhja dhe vlerësimi i mëtejshëm i të dhënave me qëllim që të përcaktohet rëndësia e ndikimit. Ky dokument pёrfshin ndikimet e mundshme nga projekti dhe përshkruan gjithashtu dhe shkallën e studimeve përkatëse mjedisore dhe sociale që duhet të ndërmerren si pjesë e VNMS-së së plotë / të thelluar. Draft Raporti i Studimit do të qëndrojë i publikuar për 30-60 ditë, duke marrë komente, opinione apo sugjerime me shkrim nga palët e interesuara. Raporti Përfundimtar i Studimit (faza e studimit-scoping phase) do të mbështetet në këto komente, si dhe në reagimet e marra gjatë prezantimeve, konsultimeve dhe takimeve të kryera përgjatë fazës së studimit.
Raporti i Vlerësimit të VNMS-së për HEC-in e propozuar të Kalivaçit Faqe 15
2. HYRJE
Ky Raport Studimi është hartuar me kërkesë të AYEN-Alb sh.a, si pjesë e procesit të VNMS-së për hidrocentralin e propozuar pranë fshatit Kalivaç, në Bashkinë Memaliaj të Prefekturës Gjirokastër, Shqipëri (Projekti). AYEN-ALB sh.a është zhvilluesi i hidrocentralit të Kalivaçit, bazuar në Marrëveshjen e Koncesionit (MK) ndërmjet bashkimit të përkohshëm të operatorëve (JV), të kompanisë turke AYEN ENERJI A.S, me 92% dhe kompanisë shqiptare FUSHA sh.p.k, me 8% dhe Ministrinë e Infrastrukturës dhe Energjisë (MIE), Shqipëri. Sipas rekomandimeve për VNMS-të, duhet të caktohet një ekspert i pavarur për të kryer VNMS-në. ABKONS sh.p.k është emëruar si Konsulenti i cili do të kryejë procesin e VNMS-së në përputhje me legjislacionin Shqiptar, legjislacionin e BE-së dhe Standardet e IFC-së. ABKONS do të identifikojë dhe vlerësojë ndikimet e mundshme mjedisore dhe sociale në lidhje me aktivitetin e propozuar duke kryer një proces objektiv dhe të pavarur të VNMS-së, ku do të mblidhen të gjitha informacionet, komentet dhe opinionet e Palëve të Interesit dhe atyre të Ndikuara (PI&N) dhe do t’i dorëzojë pranë Ministrisë së Turizmit dhe Mjedisit (MTM), dhe Agjencisë Kombëtare të Mjedisit (AKM). Në këtë mënyrë mund të zhvillohet një proces i informuar vendim-marrje.
2.1. AKTIVITETI I PROPOZUAR Ndërtimi i HEC-it të Kalivaçit ka filluar 20 vjet më parë nëpërmjet një marrëveshje koncesioni të dhënë ndaj një kompanie italiane, e cila vijoi punën me fillimin e ndërtimit të disa pjesëve, por më pas projekti nuk u përfundua. Për këtë arsye qeveria shqiptare në vitin 2016 vendosi të rihapë tenderin për këtë projekt, duke vënë si parakusht që punët e mëparshme të papërfunduara të kryhen nga koncesionari i ri. Punimet e kryera tashmë nga koncesionari i mëparshëm në vendin e propozuar për ndërtimin e HEC Kalivaçit kanë ndikuar deri diku edhe tipologjinё e strukturave të projektit të ri. Nga ana tjetër, fillimi i punimeve në disa struktura ka paracaktuar edhe llojin e këtyre strukturave. Gërmimet, përgjatë shtratit të lumit në luginë dhe shtratit në vendin ku ndodhet diga, kanë paracaktuar aksin e digës dhe llojin e trupit të digës.
Ministria e Infrastrukturës dhe Energjisë e tenderoi sërish koncesionin, ku u përcaktuan kriteret specifike për vlerësimin e ofertave me qëllim zvogëlimin e ndikimit në mjedis dhe përmirësimin e projektit fillestar. Janë marrë në konsideratë kritikat dhe sugjerimet e bëra nga aktorët / palët e ndryshme të interesit. Gjithashtu, Ministria theksoi se vëmendje e veçantë i është kushtuar edhe ndikimit mjedisor të projektit.
Autoriteti Kontraktues (AK), Ministria e Infrastrukturës dhe Energjisё, i ka dhënë koncesionarit të përzgjedhur të gjitha të drejtat për të investuar, projektuar, ndërtuar, operuar, menaxhuar, mirëmbajtur HEC- in e Kalivaçit, në këmbim të pagesës së tarifës së koncesionit.
Koncesionari AYEN-ALB sh.a ka për qëllim ndërtimin dhe operimin e një hidrocentrali (HEC-it të Kalivaçit) nëpërmjet ndërtimit të objekteve të HEC-it, krijimit të një rezervuari dhe ndërtimit të një linje elektrike të transmetimit në territorin e bashkive Memaliaj, Tepelenë dhe Selenicë (linja elektrike e transmetimit). Objektet e tjera të përkohshme dhe të përhershme që kanë lidhje me projektin dhe që duhen ndërtuar përfshijnë, rrugët e kalimit, ngritjen e kantierit dhe kampit të punëtorëve në terren, zyrat, furnizimin me ujë dhe energji elektrike të kantierit dhe kampit, guroret, impiantin e prodhimit të betonit, impiantin e fraksionimit të materialeve të ndërtimit, dhe grumbulluesit e pluhurit, parkimin dhe zonën e mirëmbajtjes së automjeteve, etj. Hidrocentrali i Kalivaçit, përmes ndërtimit të një dige, do të krijojë një rezervuar që do të shfrytëzojë dhe përdorë ujin e lumit Vjosë. HEC-i do të ketë një kapacitet total të instaluar prej 111 MW dhe do të prodhojë mesatarisht 367 GWh/ vit. HEC-i i Kalivaçit do të ketë një rezervuar me vëllim total prej 375 milionë m3, nga të cilat 205 milionë m3 konsiderohen si volum i dobishëm për prodhimin e energjisë. Rezervuari do të krijohet nëpërmjet ndërtimit të një dige të mbushur me material të gërmuar dhe gurë me ekran betoni dhe do të vendoset në një pjesë të ngushtë të lumit, me gjerësi rreth 200 m. Pellgu ujëmbledhës i Lumit Vjosë deri në zonën e digës është rreth 5,420 km2, duke krijuar një rezervuar prej rreth 16 km2 (në 113 m m.n.d).
Raporti i Vlerësimit të VNMS-së për HEC-in e propozuar të Kalivaçit Faqe 16
Energjia elektrike e prodhuar nga HEC-i Kalivaçit, do të lidhet me rrjetin kombëtar të energjisë përmes një linje elektrike transmetimi (ajrore) rreth 29 km të gjatë (OHL), në Nënstacionin Babicë 220/110/35 kV.
2.2. VENDNDODHJA E PROJEKTIT Zona e projektit ndodhet në pjesën jugore të Shqipërisë, rreth 170-180 km në jug të Tiranës. Nga ana administrative ky territor i përket kryesisht prefekturës së Gjirokastrës dhe një zonë më e vogël i përket prefekturës së Vlorës (linja elektrike e transmetitmit). Zona është pjesë e rajonit malor jugor të Shqipërisë. Autoriteti Kontraktues garanton të drejtën për të zhvilluar dhe shfrytëzuar potencialin hidroenergjetik të pellgut të lumit të Vjosës në zonën ndërmjet Kalivaçit në lartësinë +73 m.a.s.l. dhe lartësinë +113 m m.n.d, në rrjedhën e sipërme të lumit të Vjosës, pranë qytetit të Memaliajt. Skema hidroelektrike e Kalivaçit është e vendosur në lumin e Vjosës në jug-perëndim të Shqipërisë. Zona e Kalivaçit ndodhet në Tepelenë, Shqipëri. Sipas studimit të fizibilitetit, projekti pritet të ndikojë në një sipërfaqe prej rreth 16 km2, përfshirë strukturat dhe rezervuarin që do të krijohet. Zona e HEC Kalivaç ndodhet përgjatë lumit Vjosë, rreth 19 km në veri-perëndim të qytetit të Memaliajt. Zgjerimi i zonës së projektit në sistemin koordinativ ndërkombëtar (Fig.1) kufizohet në pikat: N 40023’57.86’’; E 19048’12.12’’; N 40023’47.42’’; E 19048’2.49’’; N 40023’57.81’’; E 19047’45.46’’; N 40024’9.95’’; E 19047’57.20’’. Figura 1 Kufijtë e HEC-it të Kalivaçit
Zona e projektit dhe e strukturave të tij është studiuar nga ana topografike, duke përcaktuar saktësisht pozicionet e strukturave të HEC-it, referuar Sistemit Gjeodezik Shqiptar. Pozicionet e strukturave të HEC-it janë përcaktuar sipas karakteristikave dhe pikave aksiale të dhëna në Tabelën 1 më poshtë.
Raporti i Vlerësimit të VNMS-së për HEC-in e propozuar të Kalivaçit Faqe 17
Figura 2 Vendndodhja e Projektit
Raporti i Vlerësimit të VNMS-së për HEC-in e propozuar të Kalivaçit Faqe 18
Tabela 1 Pozicioni i strukturave të HEC-it në zonën e projektit, e paraqitur në koordinata
Përshkrimi i Nr. 1 2 3 4 Strukturës
X = 4398864 X = 4398864 1 Akset e digës Y = 4474473 Y = 4474473
Shkarkuesi X = 4398535 X = 4398593 X = 4398470 X = 4398427 2 katastofik Y = 4474166 Y = 4474217 Y = 4474356 Y = 4474323
X = 4398848 X = 4398875 X = 4398657 X = 4398651 3 Tuneli i devijimit Y = 4474323 Y = 4474341 Y = 4474646 Y = 4474628
X = 4398832 X = 4398856 X = 4398741 X = 4398751 4 Vepra e marrjes Y = 4474353 Y = 4474369 Y = 4474529 Y = 4474507
Godina e centralit X = 4398752 X = 4398712 X = 4398689 X = 4398720 5 elektrik Y = 4474504 Y = 4474487 Y = 4474541 Y = 4474555
Figura 3 Hartë administrative e Vijës së Mbulimit nga Uji i rezervuarit në 113 m mbi nivelin e detit
Raporti i Vlerësimit të VNMS-së për HEC-in e propozuar të Kalivaçit Faqe 19
Figura 4 Hartë ajrore e Vijës së Mbulimit nga Uji i rezervuarit në 113 m mbi nivelin e detit
2.3. ARSYET PËR ZHVILLIMIN E PROJEKTIT Qeveria e Republikës së Shqipërisë po punon për krijimin e një sektori energjetik të besueshëm dhe të qëndrueshëm, zhvillimi i të cilit do të bazohet në përdorimin/shfrytëzimin e të gjitha mundësive në fushën energjetike në mënyrë që të plotësojë kërkesën për energji dhe të krijojë vlerë të shtuar për qytetarët e saj, në përputhje me parimet e përgjegjësisë/përgjegjshmërisë mjedisore, ekonomike dhe sociale. Gjenerimi i energjisë elektrike është përmbushur gjithmonë pothuajse në mënyrë ekskluzive nga hidrocentralet, në vitin 2017 vendi kishte një kapacitet total të instaluar prej rreth 2,100 MW, nga të cilat 100 MW ishin termike. Shqipëria ka shfrytëzuar vetëm 35% të potencialit të vet hidroenergjetik dhe zgjerimi i ardhshëm i kapacitetit të hidrocentraleve është i mundur kryesisht përgjatë lumenjve Drin, Mat, Vjosë, Devoll dhe Bistricë. Konsumi vjetor i energjisë elektrike ishte rreth 7.1 TWh në vitin 2017 dhe kërkesa e ngarkesës në momentin e pikut ishte 1.4 GW. Shqipëria importon energji elektrike nga vendet fqinje. Ndonëse importet kanë shënuar rënie progresive gjatë dhjetë viteve të fundit pas rritjes së prodhimit të brendshëm të energjisë elektrike dhe reduktimit të humbjeve të energjisë elektrike, këto të fundit janë reduktuar nga 45% në 2013 në 23% deri në fund të 2018- s me një plan të qartë investimi dhe menaxhimi për ti reduktuar ato më tej në 17% deri në fund të vitit 2020. Edhe pse kapaciteti total i instaluar i hidrocentraleve është rritur gjatë viteve të fundit, Shqipëria është shumë e varur nga importi, veçanërisht në vitet me kohë të thatë. Në varësi të sasisë së disponueshme të ujit, furnizimi nga prodhimi i hidrocentraleve mund të ndryshojë shume.
Raporti i Vlerësimit të VNMS-së për HEC-in e propozuar të Kalivaçit Faqe 20
Figura 5 INSTAT: Bilanci i energjisë elektrike, 2014-2018
INSTAT Shqipëri: Bilanci i energjisë elektrike, 2014-2018
2014 2015 2016 2017 2018
2014 2015 2016 2017 2018 Available electricity 7,793,736 7,265,089 7,094,061 7,439,609 7,638,848 Hydro + Thermo 4,726,246 5,865,671 7,135,914 4,524,981 8,552,154 Gross import (including exchanges) 3,355,987 2,355,358 1,826,753 3,403,043 1,771,740 Gross export (including exchanges) 288,497 955,941 1,868,605 488,415 2,685,045 Electrical losses 2,783,182 2,195,837 1,985,901 1,876,138 1,783,118
Sipas Strategjisë Kombëtare për Energjinë1 2018-2030, dokumenti synon "Rritjen e sigurisë së furnizimit me energji dhe minimizimin e ndikimeve në mjedis me kosto të përballueshme për qytetarët Shqiptarë". Parimet udhëheqëse strategjike synojnë: Rritjen e sigurisë në furnizimin me energji, duke siguruar kështu rritjen e mirëqenies; Përmirësimin e besueshmërisë dhe sigurisë së furnizimit me energji elektrike; Zhvillimin e burimeve të energjisë primare të brendshme në një mënyrë të qëndrueshme dhe konkurruese; Përmirësimin e efektivitetit të kostos së sistemeve të furnizimit me energji elektrike; Arritjen e objektivave për burime të energjisë së rinovueshme dhe eficencës së energjisë siç përcaktohet në Planin Kombëtar të Veprimit për Eficencën e Energjisë dhe Burimet e Rinovueshme të Energjisë; Integrimin e tregut shqiptar të energjisë elektrike dhe gazit natyror me Kosovën, rajonin dhe tregjet europiane; Arritjen e Objektivave Kombëtare të Synuara (NDC) për Reduktimin e Emetimit të Gazeve Serë (GHGs). Duke iu referuar objektivit strategjik të Qeverisë Shqiptare të përmendur më lart, ky investim konsiderohet i rëndësishëm në lidhje me përmbushjen e nevojave të sektorit energjitik në Shqipëri, duke rritur potencialin hidroenergjitik të lumit Vjosë. Ministria e Infrastrukturës dhe Energjisё (MIE) ka shpallur fituesin e tenderit për koncesionin e hidrocentralit. Duke iu referuar kontratës, konsorciumi fitues do të investojë rreth 125.3 milionë euro për ndërtimin e hidrocentralit në lumin Vjosë. Impianti do të ketë një fuqi totale të instaluar prej 111 MW dhe prodhim vjetor prej 367 GWh. Një arrijtje e rëndësishme e projektit, do të jetë edhe minimizimi i përmbytjeve. Përmbytjet në zonat bregdetare shqiptare mund të konsiderohen si shumë të shpeshta e të rrezikshme. Sipas të dhënave historike mbi fatkeqësitë natyrore, përmbytjet në Shqipëri gjatë 10 viteve të fundit, llogariten se kanë shkaktuar rreth 54% të dëmeve dhe rreth 30 milionë dollarë humbje vjetore. Vjosa shkakton pothuajse çdo vit përmbytje në pjesën e poshtme të rrjedhës së saj. Gjatë përmbytjeve të vitit 2015 është raportuar se Vjosa ka prekur: 10,000 ha tokë, 4 fshatra, 709 shtëpi të dëmtuara, 300 biznese, 16 shkolla fillore, 10 ura
1 Strategjia Kombëtare Shqiptare për Energjinë https://qbz.gov.al/share/Z_CZm47wTD2M5se3AVu2ng
Raporti i Vlerësimit të VNMS-së për HEC-in e propozuar të Kalivaçit Faqe 21
të dëmtuara. Gjithashtu, Ministria e Bujqësisë dhe Agjencia e Menaxhimit të Emergjencave Civile shpenzon sasi të konsiderueshme fondesh për të financuar punimet civile për mbrojtje lumore, të cilat deri më tani kanë patur rezultate të pjesëshme. Megjithëse informacioni zyrtar është i kufizuar për këtë sektor në Shqipëri, më poshtë paraqiten disa informacione të mbledhura nga faqja e internetit e Zyrës së OKB-së për Reduktimin e Rrezikut nga Fatkeqësitë (UNDRR)2, që tregon efektin e përmbytjeve në Shqipëri. Figura 6 Rreziku nga katastrofat natyrore në Shqipëri3
Është praktikë e zakonshme që rezervuari i krijuar nga digat të përdoret për të ndihmuar në parandalimin e humbjes së jetëve njerëzore dhe dëmtimin e pronës, shkaktuar nga përmbytja. Kontrolli i përmbytjeve kryhet duke mbledhur ujin e plotave dhe duke e lëshuar në mënyrë të kontrolluar nën digë ose duke e ruajtur ujin për ta përdorur më vonë, për rrjedhojë ulet rreziku i përmbytjeve. Hidrocentrali i Kalivaçit, do të ketë një
2 https://www.preventionweb.net/english/ 3 https://www.preventionweb.net/countries/alb/data/
Raporti i Vlerësimit të VNMS-së për HEC-in e propozuar të Kalivaçit Faqe 22
kapacitet relativisht të madh ruajtje prej më shumë se 200 milionë m3 ujë, faktor që priret të ndihmojё në zvogёlimin e impaktit të përmbytjeve.
2.3.1. Qëllimi i fazës së studimit Ky Raport Studimi dokumenton fazën e studimit të aktiviteteve të projektit, që lidhen me procesin e VNMS- së, në përputhje me Standardet e IFC-së. Një nga objektivat kryesore të fazës së studimit është identifikimi i çështjeve, tё cilat priren tё kenё ndikime të rëndësishme mjedisore dhe sociale. Kёto ndikime lidhen me ndërtimin, operimin dhe de-komisionimin (nxjerrjen nga përdorimi) e aktivitetit të propozuar pёr t’uzgjedhur si pjesë e procesit të VNMS-së. Faza e Studimit (Scoping) synon që t'i mundësojë zhvilluesit të identifikojë dhe të zgjedhë çështjet kyçe në fillim të procesit të VNMS-së dhe të lejojë njohjen e hershme të këtyre çështjeve gjatë hartimit të projektit. Procesi i studimit ndihmon që VNMS-ja të përqendrohet në çështjet kryesore mjedisore dhe sociale. Raporti gjithashtu tregon një përmbledhje të Termave të Referencës (ToRs) për pjesën e mbetur të procesit të VNMS-së (VNMS e thelluar) dhe ofron një plan të përshtatshëm për konsultimet me grupet e interesit. Fusha e veprimit të VNMS-së gjithashtu mund të përditësohet gjatë zhvillimit të projektit dhe procesit të studimit, për shembull, si rezultat i gjetjeve të studimeve teknike shtesë ose reagimeve, komenteve apo sugjerimeve të bëra nga grupet e interesit gjatë takimeve dhe konsultimeve publike.
2.3.2. Objektivat e Studimit Objektivat kryesore të fazës së studimit, që do të ndërmerren si pjesë e procesit të VNMS-së, lidhur me projektin, janë: Përgatitja e një përshkrimi të përgjithshëm të projektit; Përshkrimi i gjendjes ekzistuese (bazë) mjedisore dhe social-ekonomike (bazuar në të dhënat dytësore); Kryerja e një identifikimi paraprak të çështjeve të mundshme mjedisore dhe social-ekonomike që lidhen me projektin e propozuar; Marrja e informacionit të hershëm nga aktorët kryesorë si mjet ndihmës në identifikimin e ndikimeve të mundshme dhe masave zbutëse; dhe, Identifikimi i mangësive të të dhënave kyçe dhe përcaktimi i një propozimi për Termat e Referencës të studimit të thelluar të VNMS-së dhe përcaktimi i një programi të përshtatshëm për konsultimet me grupet e interesit.
Ky Raport (Scoping) paraqet rezultatet e fazës së studimit për Hidrocentralin e Kalivaçit (HEC Kalivaç).
2.3.3. Struktura e Raportit të Studimit
Raporti i Studimit (Scoping Report) është strukturuar si më poshtë:
Kapitulli 1 - përfshin një hyrje të shkurtër të projektit të propozuar. Kapitulli 2 - jep një pasqyrë të kuadrit ligjor rregullator shqiptar dhe ndërkombëtar brenda të cilit do të menaxhohet ky projekt. Kapitulli 3 - përshkruan komponentët kryesorë të projektit. Kapitulli 4 - jep një pasqyrë të karakteristikave ekzistuese/bazë mjedisore, social-ekonomike dhe atyre të trashëgimisë kulturore për sa i përket fazës së studimit. Kapitulli 5 - jep një pasqyrë të shkurtër të procesit të angazhimit me grupet/palët e interesit të ndërmarra gjatë fazës së studimit. Kapitulli 6 - përshkruan qasjen e vlerësimit të ndikimeve mjedisore dhe sociale, si dhe metodologjinë.
Raporti i Vlerësimit të VNMS-së për HEC-in e propozuar të Kalivaçit Faqe 23
Kapitulli 7 - identifikon ndërveprimin e mundshëm të elementëve të rëndësishëm midis aktiviteteve të projektit dhe burimeve / receptorëve kryesorë, të cilët do të shqyrtohen në mënyrë më të detajuar gjatë fazave vijuese të procesit të VNMS-së. Kapitulli 8 - paraqet një përmbledhje të Termave të Referencës për kryerjen e vlerësimit të ndikimit mjedisor dhe social, si dhe strukturën e detajuar të VNMS-së së thelluar. Raporti Kryesor mbështetet nga dokumentacioni shtesë me aktorë / grupet e interesit, të paraqitur me më shumë detaje në Kapitullin 5. Drafti i Raportit të Studimit do të publikohet për 30-60 ditë, duke marrë komente me shkrim nga grupet e interesit. Këto komente së bashku me reagimet e marra gjatë konsultimeve dhe takimeve të fazës së studimit do të mbështesin përfundimin e Raportit të Studimit. Në përputhje me legjislacionin shqiptar për VNM-në4, Draft Raporti i Fazës së Studimit do të dorëzohet edhe në Ministrinë e Turizmit dhe Mjedisit (MTM) dhe në Agjencinë Kombëtare të Mjedisit (AKM), në përputhje me Standardet e IFC-së dhe legjislacionin shqiptar (Raporti i Ndërveprimit të Mjedisit sipas kërkesave të VKM-së Nr. 686) për marrjen e mendimit të Ministrisë dhe AKM-së në lidhje me procedurën dhe Termat e Referencës për studimin e plotë / të thelluar të VNM-së.
4 Legjislacioni shqiptar i referohet termit VNM dhe jo VNMS. Nëse do ti referohemi procedurës shqiptare, do të përdoret akronimi VNM. Nëse do ti referohemi një qasjeje më të gjerë të projektit HECKalivaç, do të përdoret akronimi VNMS.
Raporti i Vlerësimit të VNMS-së për HEC-in e propozuar të Kalivaçit Faqe 24
3. KUADRI LIGJOR DHE POLITIK
3.1. HYRJE Ky kapitull jep një pasqyrë paraprake të kuadrit ligjor mbi VNMS-në, Sektorin e Energjetik dhe Hidrocentraleve, dhe legjislacionin tjetër përkatës në Shqipëri, Standardeve të IFC-së dhe Direktivave të BE-së, traktateve ndërkombëtare dhe praktikave më të mira të industrisë që do të ndjekë projekti i propozuar i Hidrocentralit të Kalivaçit.
3.2. KUADRI LIGJOR PËR VLERËSIMIN E NDIKIMIT NË MJEDIS Shqipëria ka njё legjislacion specifik i cili kërkon kryerjen e Vlerësimit të Ndikimit në Mjedis. Ligji i vitit 2002 për Mbrojtjen e Mjedisit ka përcaktuar kërkesat për mbrojtjen e mjedisit, përfshirë dhe kërkesën për kryerjen e Vlerësimit të Ndikimit në Mjedis (VNM) dhe marrjen e lejes mjedisore përpara se të fillojë një projekt. Ai përcakton kërkesat monitoruese për identifikimin e ndikimit që do të ketë një projekt gjatë fazave të ndërtimit, operimit dhe rehabilitimit, si dhe kërkesat gjatë fazës së mbylljes së projektit. Ligji u zëvendësua me ligjin nr.10431, datë 09.06.2011 "Për mbrojtjen e mjedisit" i ndryshuar, i cili synon të pasqyrojë direktivat e Bashkimit Evropian dhe praktikat më të mira në lidhje me menaxhimin e mjedisit. Ligji i vitit 2011 për Mbrojtjen e Mjedisit (i ndryshuar) përcakton kuadrin ligjor të mbrojtjes së mjedisit, rregulloret dhe kompetencat institucionale, parimet e vlerësimit të ndikimit në mjedis si dhe lejet mjedisore. Ai përcakton aktivitetet që ndikojnë në mjedis, si: "çdo aktivitet ekonomik dhe social që përdor mjedisin ose një pjesë të tij, ose që shkarkon materiale dhe energji duke i ndryshuar karakteristikat e tij". Kuadri ligjor për procedurën e VNM-së5 në Shqipëri bazohet në Ligjin Nr. 10440 "Për Vlerësimin e Ndikimit në Mjedis", miratuar më 07.07.2011 dhe më pas me Ligjin Nr. 12/2015 "Për disa ndryshime në ligjin nr. 07.07.2011, Për Vlerësimin e Ndikimit në Mjedis "dhe VKM-në nr. 10 448, datë 14.07.2011" Për Lejet Mjedisore", i ndryshuar. Një kuadër i rëndësishëm ligjor për VNM-në është gjithashtu VKM nr. 686, datë 29.07.2015 "Për miratimin e rregullave, të përgjegjësive e të afateve për zhvillimin e procedurës së vlerësimit të ndikimit në mjedis (VNM) dhe procedurës së transferimit të vendimit e deklaratës mjedisore", i ndryshuar, dhe VKM nr. 247, data 30.04.2014 “Për përcaktimin e rregullave, të kërkesave e të procedurave për informimin dhe përfshirjen e publikut në vendimmarrjen mjedisore”. Kuadri ligjor dhe procedurial i rëndësishëm për ndërmarrjen e VNM-së është dhënë në Tabelën 2. Tabela 2 Legjislacioni shqiptar për VNM
Legjislacioni Përmbledhje Rëndësia në lidhje me Projektin
Ligji nr. 10431 “Për Mbrojtjen e Mjedisit: (i Duhet të kryhet VNM-ja dhe të merret ndryshuar) - ky ligj përcakton kuadrin leja mjedisore përpara se të fillohet një (09.06.2011) ligjor për mbrojtjen e mjedisit, Projekt. Ligji përcakton kërkesat i ndryshuar rregulloret dhe kompetencat monitoruese për identifikimin e ndikimit institucionale, parimet e vlerësimit të që do të ketë një projekt gjatë fazave të ndikimit në mjedis si dhe lejet ndërtimit, operimit dhe rehabilitimit, si mjedisore. Ligji bazohet në parimet e dhe kërkesat gjatë fazës së mbylljes së Bashkimit Evropian dhe praktikat më projektit. të mira për menaxhimit e mjedisit.
5Legjislacioni shqiptar i referohet termit VNM dhe jo VNMS. Nëse do ti referohemi procedurës shqiptare, do të përdoret akronimi VNM. Nëse do ti referohemi një qasjeje më të gjerë të projektit HEC Kalivaç, do të përdoret akronimi VNMS.
Raporti i Vlerësimit të VNMS-së për HEC-in e propozuar të Kalivaçit Faqe 25
Legjislacioni Përmbledhje Rëndësia në lidhje me Projektin
Ligji nr. 10440 "Për vlerësimin e ndikimit në mjedis" VNM-ja për Projektin do të dorëzohet (07.07.2011) i (i ndryshuar) - përcakton parimet e në MTM dhe AKM për kontroll, ndryshuar një VNM-je, përcakton kategoritë e rishikim dhe miratim. projekteve me ndikim në mjedis dhe përcakton përgjegjësitë dhe të drejtat e institucioneve dhe publikut në procedurën e VNM-së. Ligji përcakton kompetencat e Agjencisë Kombëtare të Mjedisit (AKM) dhe Ministrisë së Turizmit dhe Mjedisit (MTE) për sa i përket procedurës, shqyrtimit e raportit të VNM-së dhe miratimin përfundimtar të tij.
Ligji nr. 10448 "Për lejet mjedisore" (i ndryshuar) - Deklarata Mjedisore kërkohet për (14.07.2011) përcakton kushtet dhe termat e ndërtimin e hidrocentraleve (të i ndryshuar dhënies së lejeve mjedisore për rregulluara sipas ligjit 10440/2011). operatorët industrialë dhe përcakton masat për parandalimin dhe kontrollin e shkarkimit të ndotjeve dhe menaxhimin në mënyrë të sigurt të kimikateve. Në përgjithësi, objekti i kuadrit rregullator është: të parandalojë dëmtimin e mjedisit; të garantojë përputhjen me standardet e shëndetit dhe mjedisit dhe mbrojtjen nga çdo detyrim i mbetur.
Vendimi i “Për miratimin e rregullave, të Raporti i VNM-së do të përgatitet në Këshillit të përgjegjësive e të afateve për përputhje me këtë VKM. Ministrave zhvillimin e procedurës së vlerësimit (VKM) Nr.686 të ndikimit në mjedis (vnm) dhe (29.07.2015) procedurës së transferimit të vendimit i ndryshuar e deklaratës mjedisore”, i ndryshuar - Akti përcakton rregullat specifike dhe të hollësishme për procedurën, kuadrin dhe strukturën e raportit dhe shtojcave të VNM-së, afatin kohor të procedurës, kërkesën për aprovim, vendimin përfundimtar dhe monitorimin e ndikimit dhe raportimin gjatë ekzekutimit të projektit.
Vendimi i “Për përcaktimin e rregullave, të Grupet e interesit do të angazhohen / Këshillit të kërkesave e të procedurave për konsultohen gjatë gjithë procesit të Ministrave (VKM) informimin dhe përfshirjen e publikut VNM-së; një Plan për Angazhimin me Nr. 247 në vendimmarrjen mjedisore” - Akti Palët e Interesit (PAPI) është zhvilluar (30.04.2014) përcakton kërkesat specifike për dhe zbatuar nga zhvilluesi dhe konsultimin me grupet e interesit, konsulenti që në fazën fillestare të duke u fokusuar në konsultimet me procesit. komunitetet lokale. Gjithashtu jep
Raporti i Vlerësimit të VNMS-së për HEC-in e propozuar të Kalivaçit Faqe 26
Legjislacioni Përmbledhje Rëndësia në lidhje me Projektin
detaje mbi procedurën që duhet ndjekur, afatin kohor dhe botimin në media.
3.2.1. Procedura e Miratimit Mjedisor Të gjitha projektet që mund të shoqërohen me ndikime të mundshme në mjedis, para fillimit të zbatimit, duhet ti nënshtrohen një Vlerësimi të Ndikimit në Mjedis. Raporti i VNM-së dhe dokumentet e tjera të nevojshme dorëzohen në Ministrinë e Turizmit dhe Mjedisit (MTM), e cila i transferon dosjet e projektit në Agjencinë Kombëtare të Mjedisit (AKM) për shqyrtim. Projekti duhet të miratohet me Vendim / Deklaratë Mjedisore nga AKM dhe MTM, Procedura e VNM-së jepet e detajuar në VKM-në nr. 686, datë 29.07.2015 "Për miratimin e rregullave, të përgjegjësive e të afateve për zhvillimin e procedurës së Vlerësimit të Ndikimit në Mjedis (VNM) dhe procedurës së transferimit të vendimit e deklaratës mjedisore" i ndryshuar. Diagrama e procedurës së VNM-së është ilustruar në Figurën 7. Bazuar në kërkesat ligjore të Ligjit Nr.10440 / 2011, "Për Vlerësimin e Ndikimit në Mjedis" i ndryshuar, Shtojca I pika 15: Diga dhe instalime të tjera, që janë projektuar për të penguar daljen e ujit ose për të depozituar ujin në mënyrë të përhershme, ku një masë e re ose shtesë uji e penguar ose e depozituar është mbi 10 milionë m3/ ditë - Projekti i propozuar është subjekt i një VNM-je të thelluar. Ky projekt është klasifikuar si projekt që kërkon një VNM të thelluar edhe në bazë të klasifikimeve dhe procedurave të mëparshme për projekte të tilla, si dhe nga takimet me autoritetet shtetërore në kuadër të VNM-së gjatë raundit të parë të angazhimit me palët e interesit. Megjithëse legjislacioni shqiptar kërkon vetëm VNM, një raport më i plotë dhe i detajuar për Vlerësimin e Ndikimit Mjedisor dhe Social (VNMS) do të përgatitet për të përmbushur kërkesat e propozuesit të projektit dhe Standardeve të IFC-së. Sipas Ligjit Nr.10440 / 2011 (Neni 11), në përfundim të procesit të VNM-së, AKM do të vendosë nëse do të lëshojë Deklaratën Mjedisore apo nëse kërkohen studime të mëtejshme (p.sh. nëse kërkohet dhe VNM “e thelluar”). Është parashikuar që në fund të procesit të VNM-së, Ministria do të lëshojë Deklaratën Mjedisore, për këtë arsye do të bëhet aplikimi në MTM për Deklaratën Mjedisore. Dokumentet që duhet të dorëzohen në MTM së bashku me aplikimin për Deklaratën Mjedisore, përfshijnë: Raporti i Ndërveprimit me Mjedisin; Raporti i thelluar i VNM-së; Përmbledhje Jo-teknike; Raporti Teknik i përmbledhur i projekti; Një përmbledhje të procesit të konsultimit me publikun dhe palët e tjera të interesit, të kryera gjatë procesit të VNM-së; Një kopje të pagesës së tarifës së shërbimit, siç përcaktohet në legjislacionin përkatës (VKM Nr. 686); Institucionet kombëtare që luajnë rol gjatë procesit të VNM-së, përfshijnë:
Ministria e Turizmit dhe Mjedisit; Agjencia Kombëtare e Mjedisit; Drejtoria Rajonale e Mjedisit; Agjencia Kombëtare e Zonave të Mbrojtura; Administrata Rajonale e Zonave të Mbrojtura; Bashkia Gjirokastër; Bashkia Tepelenë; Bashkia Memaliaj; Bashkia Selenicë; Bashkia Mallakastër.
Raporti i Vlerësimit të VNMS-së për HEC-in e propozuar të Kalivaçit Faqe 27
3.2.2. Legjislacioni Kombëtar Shqiptar Përveç legjislacionit që lidhet posaçërisht me nevojën për një VNM, ekzistojnë politika, ligje dhe rregullore kombëtare të zbatueshme për Projektin e propozuar dhe aspektet e tij mjedisore dhe sociale. Për më tepër, Shqipëria ka zhvilluar standarde mjedisore që bazohen kryesisht në direktivat e Komisionit Europian. Standardet ekzistuese përfshijnë: mbrojtjen e bio-diversitetit; trashëgiminë kulturore, emetimet në ajër; nivelet e zhurmës; cilësinë dhe shkarkimin e ujit, dhe menaxhimin e mbetjeve. Figura 7 Procedura e VNM-së dhe afatet kohore sipas legjislacionit shqiptar
Faza e Projektimit
Njoftimi i MTM për fillimin e procedurës së Raporti i Studimit Mjedisor VNM-së
Përgatitja e Raportit të 45 ditë MTM konsulton institucionet që lidhen me VNM-së projektin dhe publikon në web për njoftim të publikut dhe marrjen e opinioneve
Planifikimi i dëgjesave me Njoftimi i AKM-së për planifikimin e dëgjesës me publiku publikun dhe Koha totale për procedurën e një intervistave VNM-je është 122 ditë
Periudha e njoftimit me poster, media etj. 30 ditë
Dëgjesa me publikun Mbikëqyrje nga AKM-ja
VNM-ja finale e cila përfshin opinionin e publikut 47 ditë
Zhvilluesi aplikon pranë MTM bën publikimin në web për MTM lëshon deklaratën MTM për deklaratën të marrë komentet e publikut mjedisore të firmosur nga mjedisore dhe marrjen e dhe vlerëson raportin e VNM-SË Ministri aprovimit
3.2.3. Mbrojtja e Bio-diversitetit MTM është përgjegjëse për ruajtjen dhe menaxhimin e burimeve natyrore në Shqipëri, përfshirë mbrojtjen e mjedisit, burimet pyjore, biodiversitetin, kullotat dhe biodiversitetin në rrjedhat ujore. Biodiversiteti në territorin e Shqipërisë mbrohet me legjislacion të veçantë dhe me mjete praktike, si; krijimi i sistemit të Zonave të Mbrojtura (ZM). Legjislacioni shqiptar për mbrojtjen e biodiversitetit dhe rëndësia për Projektin paraqitet e përmbledhur në Tabelën 3. Pushteti qendror aktualisht është duke ristrukturuar dhe decentralizuar sistemin e administrimit dhe menaxhimit të mbrojtjes së natyrës, duke u përqendruar kryesisht në burimet pyjore dhe kullotat. Qëllimi është forcimi i kuadrit ekzistues të politikave dhe kuadrit rregullator, krijimi i një administrate më efektive të ZM-ve, mundësimi i pjesëmarrjes dhe përfshirjes aktive të qeverive lokale në menaxhimin e ZM-ve, Zonave
Raporti i Vlerësimit të VNMS-së për HEC-in e propozuar të Kalivaçit Faqe 28
Pyjore dhe kullotave, mundësimi dhe lehtësimi i trajnimit të duhur të stafit të administratës dhe sigurimi i mbështetjes financiare dhe asistencës teknike për menaxhimin e ZM-ve dhe ruajtjen e biodiversitetit. Tabela 3 Legjislacioni shqiptar për biodiversitetin nё lidhje me projektin
Legjislacioni Përmbledhje Rëndësia në lidhje me Projektin
Bio-diversiteti
Karakterizimi bazë i biodiversitetit të “Ligji për mbrojtjen e biodiversitetit” Zonës së Projektit në VNM, përfshin (i ndryshuar) - Ky ligj përcakton një përshkrim të zonave të kërkesat për ruajtjen dhe mbrojtjen mbrojtura, habitateve dhe specieve e diversitetit biologjik, përfshirë të ndjeshme bazuar në një studim zonat e mbrojtura, habitatet dhe në nivel të lartë të literaturës në Ligji nr. 9587 speciet e ndjeshme. Ligji kërkon një dispozicion, e plotësuar me të (20.07.2006) vlerësim të specieve biologjike si dhënat e mbledhura si pjesë e pjesë të vlerësimit mjedisor dhe studimeve bazë në terren. Vlerësimi mbledhjes së të gjitha të dhënave i ndikimit merr parasysh ndikimet e përkatëse për procesin e vendim- mundshme në biodiversitet dhe marrjes. propozon masa zbutëse për
mbrojtjen e tij.
Zonat e Mbrojtura
"Për Zonat e Mbrojtura" - Ky ligj rregullon të gjitha çështjet që lidhen me Zonat e Mbrojtura në Shqipëri. Ai përcakton kategoritë e zonave të Projekti i ndërtimit të mbrojtura në Shqipëri, rregullat e Ligji nr. 81/2017, hidrocentraleve dhe vetë aktiviteti i menaxhimit dhe rolet në procesin e datë 04.07.2017 ndërtimit nuk ndikon në asnjë zonë vendim-marrjes. Kërkon të mbrojtur. pajtueshmëri me rregullat specifike gjatë hyrjes, punës dhe kryerjes së ndonjë aktiviteti tjetër në afërsi dhe / apo brenda zonave të mbrojtura.
"Për miratimin e listës së kuqe të Llojet me interes ruajtje bazuar florës dhe faunës së egër" (i në literaturë dhe studimet e Urdhër nr. 1280, ndryshuar) - Ky urdhër përcakton kryera së fundmi, si dhe studime datë 20.11.2013 statusin e ruajtjes së llojeve të të mëtejshme qё do të bëhen florës dhe faunës në Shqipëri. brenda fushës së VNM-së.
Ligji Nr. 81/2017 "Për Zonat e Mbrojtura" përcakton kategoritë e ndryshme të Zonave të Mbrojtura në Shqipëri dhe mënyrën e menaxhimit të tyre. Ligji shqiptar nr. 81/2017 Për Zonat e Mbrojtura përcakton 7 kategori ZM-sh, secila me shkallë të ndryshme mbrojtje, listuar si më poshtë:
Rezervë strikte natyrore / rezervat shkencore (Kategoria I); Park Kombëtar (Kategoria II); Monument Natyror (Kategoria III); Rezervat natyror i menaxhuar/park natyror (Kategoria IV); Peizazh i mbrojtur (Kategoria V); Zonë e mbrojtur e burimeve të menaxhuara (Kategoria VI); Zona e mbrojtur me interes ndërkombëtar (nuk ka kategori specifike mbrojtjeje).
Raporti i Vlerësimit të VNMS-së për HEC-in e propozuar të Kalivaçit Faqe 29
Përcaktimi i kategorisë nuk përcakton domosdoshmërisht mbrojtjen e ofruar për një zonë të mbrojtur. Informacion shtesë mbi zonat e mbrojtura në Zonën Studimore jepet në kapitullin 4 të Dokumentit Gjendja Ekzistuese/Bazë. Tabela 4 Legjislacioni për mbrojtjen e trashëgimisë kulturore
Legjislacioni Përmbledhje Lidhja me Projektin
Trashëgimia kulturore
Ligji nr. "Për trashëgiminë kulturore Monumentet e trashëgimisë 27/2018, dhe muzetë" - Të gjitha kulturore pranë zonës së datë çështjet që kanë të bëjnë me projektit janë identifikuar 17.05.2018 trashëgiminë kulturore në paraprakisht, bazuar në të Shqipëri rregullohen nga ky dhënat e marra nga literatura ligj. Ligji përcakton dhe portali ASIG. Studime të procedurat e ruajtjes dhe mëtejshme do të kryhen gjatë gjetjeve të rastësishme studimeve në terren të gjendjes (objektet arkeologjike ose ekzistuese/bazë në kuadër të sendet me vlerë për procesit të VNM-së. trashëgiminë kulturore të cilat janë zbuluar rastësisht) që do të përdoren gjatë zbatimit të Projektit.
Neni 146 i ligjit Kërkon dhe detyron Procedura e gjetjeve të personat që zbulojnë apo rastësishme do të zhvillohet dhe gërmojnë rastësisht objekte zbatohet përgjatë zonës së me vlerë për trashëgiminë ndërtimit të hidrocentralit dhe në kulturore gjatë punimeve të rast të një gjetje të rastësishme, ndërtimit, të pezullojnë autoritetet do të njoftohen sipas menjëherë punën dhe të kërkesave të ligjit. Autoritetet informojnë autoritetet lokale përgjegjëse për ruajtjen, përkatëse lokale brenda tri restaurimin dhe menaxhimin e ditëve. Autoritetet lokale monumenteve të kulturës janë përkatëse përbëhen nga DRTK-ja, e cila është nën zyra e qeverisjes vendore autoritetin e Ministrisë së Kulturës. (Bashkia), Komisariati i Drejtoria rajonale që aplikon për Policisë dhe Drejtoria këtë projekt është DRTK-ja e Rajonale e Trashëgimisë Qarkut Memaliaj. Kulturore (RDCH - DRTK) DRTK-ja verifikon situatën / gjetjet dhe raporton në Institutin e Monumenteve të Kulturës (KPM - IMK). Këto institucione janë përgjegjëse për vlerësimin e vlerës arkeologjike të objekteve të gjetura dhe përcaktimin nëse puna mund të vazhdojë ose nëse duhet të pezulluar derisa të ndërmerren studime të mëtejshme.
Raporti i Vlerësimit të VNMS-së për HEC-in e propozuar të Kalivaçit Faqe 30
Legjislacioni Përmbledhje Lidhja me Projektin
Neni 5, paragrafi 64 Përcakton ruajtjen e Deri në këtë moment projekti dhe neni 31 trashëgimisë kulturore jo nuk ka identifikuar pasuri materiale nëpërmjet masave kulturore të paprekshme (jo që synojnë ruajtjen afatgjatë materiale). të pasurive të tilla kulturore.
3.2.4. Mbrojtja e strukturës fizike të mjedisit
Shqipëria ka miratuar legjislacionin përkatës për mbrojtjen e mjedisit fizik, ku përfshihen udhëzimet, pragu dhe kufijtë e niveleve të emetimeve. Legjislacioni në lidhje me shkarkimet e ujërave, emetimet në ajër, gjenerimin e zhurmës, emetimet nga automjetet dhe pajisjet, cilësinë e karburantit, mbetjet dhe ujërat e zeza paraqitet i përmbledhur në Tabelën 5.
Tabela 5 Legjislacioni në lidhje me mbrojtjen e mjedisit fizik
Legjislacioni Përmbledhje Rëndësia në lidhje me Projektin
Uji
Ligji Nr. 111/2012 i “Për menaxhimin e integruar të Me qëllim mbrojtjen e ujërave dhe ndryshuar me Ligjin burimeve ujore” i ndryshuar me ekosistemeve ujore është e Nr. 6/2018 Ligjin Nr. 6/2018 “Për disa nevojshme të ndërmerren masa të ndryshime dhe shtesa në ligjin “Për posaçme mbrojtëse aty ku është e Menaxhimin e Integruar të nevojshme. Nё bazë të këtij ligji dhe Burimeve Ujore” bazuar në ligjeve të tjera përkatëse, direktivën 2000/60/EC mbi kuadrin përcaktohen zonat e mbrojtura. ujor. Qëllimi i ligjit përqendrohet në: Zonat e mbrojtura mund të (i) mbrojtjen dhe përmirësimin e përfshijnë si më poshtë: mjedisit ujor, të ujërave a. zonat higjieno-sanitare për sipërfaqësore, qofshin të mbrojtjen e burimeve ujore, të përkohshme apo të përhershme, të përcaktuara për prodhimin e ujit ujërave të brendshme detare, të të pijshëm; ujërave territoriale, zonave b. zonat për peshkim dhe rritjen e ekonomike ekskluzive, shelfit butakëve, sipas legjislacionit kontinental, të ujërave ndërkufitare, për peshkimin; të ujërave nëntokësore, si dhe të c. zonat për banjat termale, për statusit të tyre; (ii) mbrojtjen e trajtimin kurativ dhe rekreacion; burimeve ujore nga ndotja, d. zonat e prirura ndaj eutrofikimit shpërdorimi dhe harxhimi mbi dhe zonat në rrezik nga nitratet nevojat faktike; Ky ligj parashikon e nitritet; përkufizimin e trupave ujorë dhe e. zonat e synuara për mbrojtjen e vendos disa masa mbrojtëse dhe bimëve apo kafshëve, si dhe të kufizime përdorimi dhe kërkon që të habitateve, ku ruajtja apo miratohen të tjera nga aktet përmirësimi i statusit të ujit nënligjore. Ligji përcakton brigjet e është një element i burimeve ujore, kufizimin e rëndësishëm i mbrojtjes së tyre. veprimtarive të caktuara të Ministri përgjegjës për mjedisin, me propozim të Këshillit të
Raporti i Vlerësimit të VNMS-së për HEC-in e propozuar të Kalivaçit Faqe 31
Legjislacioni Përmbledhje Rëndësia në lidhje me Projektin
dëmshme ndërtimore në brigje6/ Basenit Ujor, përcakton Zonat e dhe zonat ujore të mbrojtura. Mbrojtura. Asnjë Plan Menaxhimi për Bregun e Lumit (RBMP / PMBL) nuk është miratuar ende për pellgun e lumit të Vjosës (lumi brenda zonës së projektit); zonat e mbrojtura ujore nuk janë përcaktuar akoma. Janë propozuar masa zbutëse për mbrojtjen e ujërave nëntokësorё dhe cilësinë e ujërave sipërfaqësorё.
VKM Nr. 177 “Për normat e lejuara të Të gjitha shkarkimet e lëngëta duhet (31.3.2005) shkarkimeve të lengëta dhe kriteret të jenë në përputhje me standardet e zonimit të mjediseve ujore dhe rregulloret shqiptare për cilësinë, pritëse” - paraqet normat e lejuara temperaturën dhe erën përpara se të për shkarkimin e elfuentëve në shkarkohen në mjedis. Normat e mjedis, dhe për mbrojtjen e shkarkimit të ujit që kanë lidhje me burimeve ujore. projektin rregullohen vetëm sipas normave të shkarkimit që kanë të bëjnë me ndërtimin e kampeve. Disa alternativa për ujërat e zeza do të vlerësohen brenda fushës së veprimit të procesit të VNM-së. Duhet theksuar se nuk ka norma për pajisjet e vogla të shkarkimit të ujërave të ndotura dhe normat aktuale konsiderojnë vetëm normat e shkarkimit të komunitetit pas trajtimit në një impiant të veçantë. Aktualisht, nuk ka norma specifike për shkarkimet e aglomerateve të vogla (siç mund të jenë nga kampet me më pak se 200 punëtorë). Në mungesë të normave të tilla të emetimit për projektin, mund të zbatohet një normë ose rregullore ndërkombëtare, por kjo duhet të bëhet duke rënë dakort me autoritetet nëpërmjet një procedure sqarimi për instalimin dhe menaxhimin e kampeve (të mundshme) në terren.
6 “Brigjet” janë rripat anësorë të tokës përgjatë deteve, liqeneve, rezervuarëve, lagunave dhe pellgjeve, si dhe përgjatë rrjedhës së shtratit të lumenjve e përrenjve. që, në funksion të përdorimit, përfshijnë të paktën dy zona: i me gjerësi 5 m në drejtim normal me tokën nga brinja e sipërme e shtratit natyror në brigjet e pjerrëta dhe 20 m nga vija e nivelit maksimal të plotave me probabilitet përsëritjeje, një herë në 25 vjet, të ujit në brigjet e sheshta, që përdoret për qëllime publike me dispozita të veçanta, ii. me gjerësi 100 m në drejtim normal me tokën nga brinja e sipërme e shtratit natyror në brigjet e pjerrëta dhe 200 m nga vija e nivelit maksimal të plotave me probabilitet përsëritjeje një herë në 25 vjet të ujit në brigjet e sheshta, në të cilën çdo veprimtari e zhvilluar përcaktohet nga organet e administrimit a menaxhimit të burimeve ujore.
Raporti i Vlerësimit të VNMS-së për HEC-in e propozuar të Kalivaçit Faqe 32
Legjislacioni Përmbledhje Rëndësia në lidhje me Projektin
VKM Nr. 379 "Për miratimin e rregullores7 për Standardi i përcaktuar nga kjo (25.5.2016) cilësinë e ujit të pijshëm"- Qëllimi i rregullore (zona e menjëhershme kësaj rregullore është të mbrojë e mbrojtjes) është konsideruar shëndetin e njeriut nga efektet e dhe do të konsiderohet më tej në dëmshme të çdo ndotje të ujit të raportin e VNM-së dhe masat destinuar për konsum njerëzor, zbutëse përkatëse do të duke siguruar që ai është i propozohen. shëndetshëm dhe i pastër. Rregullon disa çështje lidhur me, testimin e ujërave të pijshëm dhe zonat e mbrojtjes rreth puseve të ujit ose depozitimit të ujërave nëntokësore të komunitetit. Rregullorja përcakton tri zona të mbrojtura (zona tampon) nga puset e ujërave nëntokësore ose vendet e depozitimit të ujit në tokë. Zona e menjëhershme e mbrojtjes varion nga 15 deri në 100 m nga boshti i pusit ose depozita. Distanca e saktë përcaktohet në bazë të vlerësimit të formacioneve gjeologjike nga eksperti hidro- gjeologjik. Zona e dytë dhe e tretë tampon janë përreth të parës, por për ato zona rregullorja nuk i përcakton kriteret e distancës, por kufizon aktivitetet që mund të ndikojnë në cilësinë e ujit, siç janë, asgjësimi ose groposja e mbeturinave, hapjen e gropave, etj.
Ajri
Ligji nr. 162 “Për mbrojtjen e cilësisë së ajrit në Në VNM do të propozohen masat (04.12.2014 mjedis” - transpozon plotësisht zbutëse për të kufizuar ndikimin e që ka hyrë në fuqi Direktivën 2008/50/KE mbi cilësinë aktiviteteve të projektit. që nga janari 2018) e ajrit në mjedis dhe për ajër më të pastër për Evropën, si dhe Direktivën 2004/107/KE në lidhje me arsenin, kadmiumin, merkurin, nikelin dhe hidrokarburet aromatike poli ciklike në ajrin në mjedis. Ky ligj ka hyrë në fuqi më 1 janar 2018 dhe siguron kuadrin institucional, rregulloret, rolet, gjobat për garantimin e pajtueshmërisë. Ligji
7 Bazuar në Direktivën e Këshillit të KE-së 98/83 / EC të datës 3 nëntor 1998 mbi cilësinë e ujit të destinuar për konsum njerëzor) ka të bëjë me cilësinë e ujit të destinuar për konsum njerëzor.
Raporti i Vlerësimit të VNMS-së për HEC-in e propozuar të Kalivaçit Faqe 33
Legjislacioni Përmbledhje Rëndësia në lidhje me Projektin
përcakton që personat fizikë dhe juridikë, publikë ose privatë, vendas ose të huaj, kanë për detyrë të mbajnë ajrin e pastër dhe ta mbrojnë atë nga ndotja e shkaktuar nga aktivitetet që ata kryejnë në territorin e Republikës së Shqipërisë.
Emetimi nga automjetet
Udhëzimi Nr. 6527 Ministria e Mjedisit dhe Ministria e Certifikata e pajtueshmërisë teknike (24.12.2004) Transportit “Mbi vlerat e lejueshme lëshohet nga SGS Albania8 dhe të elementeve ndotës të ajrit në është e detyrueshme për të gjithë mjedis nga shkarkimet e gazrave automjetet e regjistruara në dhe zhurmave shkaktuar nga Shqipëri (me targa shqiptare). mjetet rrugore, dhe mënyrat e Pajtueshmëria me këtë udhëzim do kontrollit të tyre” i ndryshuar me të merret në konsideratë në Udhëzimin Nr. 12, datë 15.6.2010 zhvillimin e masave zbutëse të “Për disa shtesa dhe ndryshime në VNM-së. Udhëzimin nr. 6527, të datës 24.12.2004 shoqëruar me Manualin e Kontrollit të Automjeteve.
Emetimet nga transporti, automjetet dhe pajisjet
Urdhri i Ministrit të "Për miratimin e rregullores për Pajtueshmëria me këtë urdhër do Transportit dhe zbatimin e vlefshmërisë ajrore dhe të merret në konsideratë në Infrastrukturës nr. certifikimit mjedisor të avionëve dhe zhvillimin e masave zbutëse të 149 produkteve, pjesëve dhe pajisjeve VNM-së. (07.04.2014) që kanë lidhje me to, si dhe për certifikimin e organizatave të projektimit dhe të prodhimit", plotësisht të përafruara me Rregulloren e Komisionit (BE) Nr. 748/2012 të datës 3 gusht 2012, që përcakton rregullat zbatuese për certifikimin e vlefshmërisë ajrore dhe mjedisore të avionëve dhe të produkteve, pjesëve dhe pajisjeve përkatëse, si dhe për certifikimin e organizatave të projektimit dhe prodhimit.
Udhëzimi “Mbi vlerat e lejueshme të Për aktivitetin e hidrocentralit do të Nr.6527 elementeve ndotëse të ajrit në përdoren makineri të rënda, mjete
8 https://www.automotivealbania.sgs.com/
Raporti i Vlerësimit të VNMS-së për HEC-in e propozuar të Kalivaçit Faqe 34
Legjislacioni Përmbledhje Rëndësia në lidhje me Projektin
(24.12.2004) mjedis nga shkarkimet e gazrave me katër rrota dhe kamionë. dhe zhurmave shkaktuar nga mjetet Certifikata e pajtueshmërisë rrugore dhe mënyrat e kontrollit të teknike lëshohet nga SGS Albania tyre” i ndryshuar - Ky udhëzim dhe është e detyrueshme për të përfshin kërkesat për inspektimet gjithë automjetet e regjistruara në vjetore të automjeteve dhe Shqipëri (me targa shqiptare). shkarkimet e lejuara të ajrit. Të gjitha Pajtueshmëria me këtë urdhër automjetet duhet të jenë në është marrë në konsideratë në përputhje me këto norma. zhvillimin e masave zbutëse të VNM-së.
VKM "Miratimi i rregullave teknike për Për aktivitetin e hidrocentralit do të Nr.613 vlerësimin e konformitetit të përdoren makineri të rënda. (07.9.2011) zhurmës në mjedis për pajisjet e Pajtueshmëria me këtë urdhër do të instaluara në hapësira të hapura". merret në konsideratë në zhvillimin Përcakton normat e emetimit të e masave zbutëse të VNM-së. zhurmës për pajisje të caktuar që gjenerojnë zhurmë, të tilla si; gjeneratorë elektrikë, traktorë, kompresorë etj. Rregullorja përcakton pragun e përcaktuar.
VKM Nr.10 "Lidhur me miratimin e tipit të Pajtueshmëria me këtë udhëzim do (30.5.2015) traktorëve bujqësorë ose të të merret në konsideratë për zhvillin pylltarisë, rimorkiove dhe e masave zbutëse dhe rimorkiatorëve të tyre të rekomandimeve në raportin e VNM- ndërkëmbyeshëm, së bashku me së. sistemet, pjesët përbërëse dhe njësitë e tyre të ndara teknike" bazuar në Direktivën e BE-së 2003/37 / EC të datës 26.5.2003.
Zhurma
Ligji Nr. 9774, data "Për vlerësimin dhe administrimin e Gjatë aktivitetit të hidrocentralit do 12.07.2007, zhurmës në mjedis" - përcakton të përdoren makineri të rënda dhe ndryshuar me Ligjin kërkesat për mbrojtjen e mjedisit kamionë. Për procesin e VNM-së Nr. 39/2013 nga zhurma, si të shmangim dhe të me rëndësi është edhe klasifikimi i parandalojmë, zvogëlojmë dhe kohës ditore9 për përdorimin e eliminojmë efektet e dëmshme të makinerive që gjenerojnë zhurmë. ekspozimit ndaj tyre, përfshij dhe Pajtueshmëria me këtë ligj do të shqetësimet nga zhurma. Ky ligj ka konsiderohet si një dokument për qëllim të mbrojë shëndetin e përkatës për sugjerimin e masave njeriut dhe mjedisin nga efektet e zbutëse dhe menaxhimin brenda dëmshme të shkaktuara nga fushës së procesit të VNM-së. emetimet e zhurmave dhe përcakton rregullat, autoritetet, inspektimet, etj.
9 Dita e punës zgjat 13 orë, nga ora 6 e mëngjesit deri në 7 pasdite.
Raporti i Vlerësimit të VNMS-së për HEC-in e propozuar të Kalivaçit Faqe 35
Legjislacioni Përmbledhje Rëndësia në lidhje me Projektin
VKM Nr. 587, datë "Për monitorimin dhe kontrollin e Pajtueshmëria me këtë ligj do të 07.07.2010 niveleve të zhurmës në zonat konsiderohet si një dokument urbane dhe turistike" - përcakton përkatës për sugjerimin e masave rregullat dhe rregulloret për zbutëse dhe menaxhimin brenda mbrojtjen nga zhurma dhe fushës së procesit të VNM-së. administrimin e nivelit të zhurmës në zonat urbane dhe turistike.
VKM Nr. 1063 "Për miratimin e rregullit teknik “mbi Pajtueshmëria me këtë urdhër (23.12.2015) emetimin e zhurmave në ambient është marrë në konsideratë në nga pajisjet për përdorim në zhvillimin e masave zbutëse të mjedise të hapura” përcakton VNM-së. Zbatimi i këtyre rregullave normat e emetimit të zhurmës për duhet të sigurohet nga zhurmë të gjeneruar nga pajisjeve nënkontraktori bazuar në listën e të caktuara siç janë gjeneratorët e pajisjeve dhe automjeteve që do të energjisë elektrike, traktorët, përdoren për aktivitetet. kompresorët etj. Rregullorja jep kufijtë e përcaktuar (kryesisht kapacitetin e energjisë - kW).
Udhëzimi Nr. Udhëzimi rregullon nivelet e Pajtueshmëria me këtë udhëzim do 6527/2004 prodhimit të zhurmës nga të merret në konsideratë në automjetet dhe metodat e kontrollit. zhvillimin e masave zbutëse të VNM- Kjo përfshin kërkesat për së. Zbatimi i këtyre rregullave duhet inspektime vjetore të automjeteve të sigurohet nga nënkontraktori dhe përmbushjen e normave të bazuar në listën e pajisjeve dhe paracaktuara. Pajtueshmëria e automjeteve që do të përdoren për këtyre normave do të verifikohet me aktivitetet. certifikatën e kontrollit të lëshuar nga SGS Albania10.
Udhëzimi Nr.8 I Ministrisë së Mjedisit dhe Pajtueshmëria me këtë urdhër (27.11.2007) Ministrisë së Shëndetësisë mbi "Për është marrë në konsideratë në nivelet kufi të zhurmave në mjedise zhvillimin e masave zbutëse të të caktuara", përcakton vlerat VNM-së. numerike të zhurmës në zona specifike dhe synon të sigurojë mbrojtje të mjaftueshme për shëndetin e njeriut përkundrejt ekspozimit ndaj zhurmës.
Udhëzimi Nr.6527 “Mbi vlerat e lejueshme të Pajtueshmëria me këtë urdhër do (24.12.2004) elementeve ndotëse të ajrit në të merret në konsideratë në mjedis nga shkarkimet e gazrave zhvillimin e masave zbutëse të dhe zhurmave shkaktuar nga mjetet VNM-së. rrugore dhe mënyrat e kontrollit të tyre” i ndryshuar - Ky udhëzim përfshin kërkesat për inspektimet
10 https://www.automotivealbania.sgs.com/index.php
Raporti i Vlerësimit të VNMS-së për HEC-in e propozuar të Kalivaçit Faqe 36
Legjislacioni Përmbledhje Rëndësia në lidhje me Projektin
vjetore të automjeteve dhe shkarkimet e lejuara të ajrit. Të gjitha automjetet duhet të jenë në përputhje me këto norma.
Cilësia e karburantit
VKM Nr. 147 “Për cilësinë e lëndëve djegëse, Në përputhje me këtë vendim, do (21.03.2007) benzinë dhe diezel” të përdoren vetëm karburantet që gjenden në Shqipëri.
VKM Nr.781 “Për cilësinë e disa lëndëve të Në përputhje me këtë vendim, do (14.11.2012) djegshme, të lëngshme, për të përdoren vetëm karburantet që përdorim termik, civil e industrial, si gjenden në Shqipëri. dhe për përdorim në mjetet e transportit ujor (detar, lumor dhe liqenor)”
Mbetjet
Ligji Nr.10463 “Për menaxhimin e integruar të Gjatë punës së hidrocentralit do të (22.09.2011) i mbetjeve” (i ndryshuar) - synon të gjenerohen, si mbetje të rrezikshme ndryshuar mbrojë shëndetin e njeriut dhe dhe jo të rrezikshme. Menaxhimi i mjedisin dhe të sigurojë menaxhim mbetjeve është marrë parasysh në të shëndetshëm mjedisor të zhvillimin e masave zbutëse dhe do mbetjeve nëpërmjet një menaxhimi të trajtohet në Planin e Menaxhimit të integruar. dhe Monitorimit të Mjedisit (PMMM)
Ligji Nr.9 “Për miratimin e katalogut shqiptar Ky Ligj është marrë në konsideratë (18.02.2005) të klasifikimit të mbetjeve” - i cili bën në klasifikimin e mbetjeve që do të i ndryshuar klasifikimin e mbetjeve bazuar në gjenerohen gjatë ndërtimit dhe llojet e industrisë dhe vendos operimit të hidrocentralit. kriteret për vlerësimin e rrezikshmërisë së mbetjeve. Rregullorja i kodifikon llojet e mbetjeve në bazë të Katalogut Europian të Mbetjeve.
VKM Nr. 229 “Për miratimin e rregullave për Mbetjet jo të rrezikshme të (23.04.2014) transferimin e mbetjeve jo të gjeneruara gjatë ndërtimit të rrezikshme dhe të dokumentit të hidrocentralit do të transferohen transferimit të mbetjeve jo të dhe do të asgjësohen në rrezikshme” - Rregullorja e sapo përputhje me këtë direktivë. miratuar kërkon transferimin e mbetjeve nga kompani të licencuara dhe sigurimin e asgjësimit përfundimtar në objektet e miratuara. Akti kërkon dokumentimin e transferimit të
Raporti i Vlerësimit të VNMS-së për HEC-in e propozuar të Kalivaçit Faqe 37
Legjislacioni Përmbledhje Rëndësia në lidhje me Projektin
mbetjeve dhe dorëzimin e certifikatës përfundimtare të asgjësimit në Agjencinë Kombëtare të Mjedisit (AKM). Rregullorja kërkon që të gjitha kompanitë gjeneruese të mbetjeve të regjistrohen në AKM dhe të marrin një numër personal të gjenerimit të mbetjeve.
VKM Nr. 371 “Për miratimin e rregullave për Mbetjet e rrezikshme do të (11.06.2014) transferimin e mbetjeve të konsiderohen brenda fushës së rrezikshme dhe të dokumentit të veprimit të procesit të VNMS. transferimit të mbetjeve jo të Numri personal i gjenerimit të rrezikshme” - Rregullorja e miratuar mbetjeve duhet të regjistrohet në kërkon transferimin e mbetjeve nga AKM në përputhje me kërkesat e kompani të licencuara dhe sigurimin ligjit shqiptar. e asgjësimit përfundimtar në objektet e miratuara. Akti kërkon dokumentimin e transferimit të mbetjeve dhe dorëzimin e certifikatës përfundimtare të asgjësimit në Agjencinë Kombëtare të Mjedisit (AKM). Rregullorja kërkon që të gjitha kompanitë gjeneruese të mbetjeve të regjistrohen në AKM dhe të marrin një numër personal të gjenerimit të mbetjeve.
Ujërat e zeza
Ligji nr. 9115/2003 “Për trajtimin mjedisor të ujërave të Në zhvillimin e masave zbutëse të (24/07/2003) ndotura” jep rregulloret që tregojnë VNM-së do të merret në konsideratë nevojën për trajtimin e ujit të ndotur pajtueshmëria me këtë ligj. para se të shkarkohet. Neni 6 përcakton detyrimin e personave fizikë dhe juridikë, veprimtaritë e të cilëve shkarkojnë ujëra të ndotura. Personat fizikë dhe juridikë, veprimtaria e të cilëve shkarkon ujëra të ndotura, janë të detyruara të marrin masa që: a) të zvogëlojnë vazhdimisht sasinë e ujërave të përdorura që shkarkohen në mjedisin pritës; b) të zvogëlojnë shkallën e ndotjes në ujërat e shkarkuara, veçanërisht ndotjen e shkaktuar nga substancat
Raporti i Vlerësimit të VNMS-së për HEC-in e propozuar të Kalivaçit Faqe 38
Legjislacioni Përmbledhje Rëndësia në lidhje me Projektin
e rrezikshme dhe mbeturinat; c) të menaxhojë dhe trajtojë ujërat e ndotura. Për të përmbushur këto detyrime, personat fizikë dhe juridikë, aktivitetet e të cilëve shkarkojnë ujëra të ndotura, duhet të hartojnë një program masash teknike, teknologjike dhe organizative. Ky program është subjekt kontrolli nga Inspektorati i Mjedisit, autoriteti i licencimit dhe strukturat e qeverisjes vendore
3.2.5. Shëndeti dhe Siguria
Ligji Nr. 10 237, datë 18.2.2010, “Për sigurinë dhe shëndetin në punë” i ndryshuar, garanton sigurinë dhe mbrojtjen e shëndetit nëpërmjet parandalimit të rreziqeve profesionale, eleminimit të faktorëve që përbëjnë rrezik dhe aksident, informimit, këshillimit, pjesëmarrjes së balancuar, në përputhje me ligjin. Ky ligj është në zbatim të, si më më poshtë11:
Direktivës së Këshillit Europian 89/391 / EEC, datë 12 korrik 1989 "Për vendosjen e masave për nxitjen e përmirësimit në sigurinë dhe shëndetin e punëtorëve në punë"; Direktivës së Këshillit Evropian 94/33 EEC, datë 22 korrik 1994 "Për mbrojtjen e të rinjve në punë", neni 6; dhe Direktivës së Këshillit Evropian 92/85 EEC "Për vendosjen e masave për nxitjen e përmirësimeve në sigurinë dhe shëndetin në punë të punëtorëve shtatzënë dhe të punëtorëve që kanë lindur së fundmi ose janë duke ushqyer me gji".
Legjislacioni shqiptar për shëndetin dhe sigurinë dhe rëndësia e tyre për projektin janë theksuar nëTabelën 6.
Tabela 6 Legjislacioni për shëndetin dhe sigurinë
Legjislacioni Përmbledhje Rëndësia në lidhje me Projektin
Shëndeti dhe Siguria
Ligji Nr. "Për sigurinë dhe shëndetin Projekti do të veprojë në përputhje me këtë 10237/2010 në punë" (i ndryshuar) - Ky ligj ligj për të mbrojtur sigurinë e shëndetit të (18/02/2010) i rregullon kuadrin ligjor për punëtorëve të tij. Masat specifike do të ndryshuar shëndetin dhe sigurinë në përfshihen në planin e masave zbutëse. vendin e punës dhe përcakton rolet e secilës palë që i nënshtrohet ligjit.
Ligji Nr. Inspektorati Sanitar Shtetëror Projekti do të veprojë në përputhje me këtë 9863/2008 synon të mbrojë punëtorët nga ligj për të mbrojtur sigurinë e shëndetit të
11 Raportin e VNMS-së TAP-it, 2011
Raporti i Vlerësimit të VNMS-së për HEC-in e propozuar të Kalivaçit Faqe 39
Legjislacioni Përmbledhje Rëndësia në lidhje me Projektin
ndikimi i kushteve të këqija të punëtorëve të tij. Masat specifike do të punës, siç janë ekspozimi ndaj përfshihen në planin e masave zbutëse. substancave toksike, rrezatimi, zhurmat e papërshtatshme, dridhjet, mikroklimat e pafavorshme dhe kontrollon nivelin e sëmundjeve profesionale dhe aksidenteve si rezultat i kushteve të pafavorshme.
Ligji Nr. "Për ushqimin" përcakton Projekti duhet të sigurojë sigurinë e ushqimit 9863/2008 rregullat e sigurisë ushqimore të konsumuar nga punëtorët e saj. Masat (28/01/2008) në Shqipëri specifike do të përfshihen në planin e masave zbutëse.
Ligji Nr. "Për Inspektimin në Projekti është subjekt i inspektimeve / 10433/2011 Republikën e Shqipërisë”. kontrolleve për respektimin e rregullave të (16/06/2011) shëndetit dhe sigurisë.
VKM Nr. Vendimi i Këshillit të Projekti / punëdhënësi duhet të garantojë 562/2013 Ministrave në lidhje me sigurinë e punëtorëve të saj në vendin e (3/07/2013) miratimin e rregullores për punës. Në Rregulloren e Sigurisë të kërkesat minimale të Punëdhënësit, duhet të hartohet një grup sigurisë dhe shëndetit në specifik rregullash. Masat specifike do të vendin e punës. përfshihen në planin e masave zbutëse.
VKM Nr. "Për sigurinë në Instalimi i kampeve të punëtorëve duhet të 312/2010 kantier" përcakton jetë në përputhje me rregullat e këtij vendimi. (5/5/2010) rregullat e sigurisë për Masat specifike do të përfshihen në planin e aktivitetet e ndërtimit. masave zbutëse.
VKM Nr. “Për krijimin, organizimin Projekti mund të jetë subjekt i disa 410/2015 dhe funksionimin e inspektimeve që përcaktohen në (13/05/2015) inspektoratit shtetëror teknik legjislacionin dhe standardet shqiptare. dhe industrial”. Ky akt Pajtueshmëria me këto rregulla duhet të rregullon inspektimin e sigurohet nga Nën Kontraktori për që do të instalimeve që lidhen me kryejë veprimtarinë. Para fillimit të proceset industriale në operacioneve në terren dhe vendosjes së Shqipëri. pajisjeve, duhet bërë një shqyrtim fillestar i pajisjeve që do të përdoren dhe të komunikohet me inspektoratin e duhur për të përcaktuar çdo detyrim.
Vendimi Nr. “Për masat e veçanta të Projekti do të veprojë në përputhje me këtë 692/2001 sigurimit dhe mbrojtjes së ligj për të mbrojtur sigurinë e shëndetit të (13/12/2001) shëndetit në punë”. punëtorëve të tij. Masat specifike do të përfshihen në planin e masave zbutëse.
VKM Nr. “Për mbrojtjen e sigurisë Masat specifike do të përfshihen në planin e 842/2014 dhe shëndetit të masave zbutëse.
Raporti i Vlerësimit të VNMS-së për HEC-in e propozuar të Kalivaçit Faqe 40
Legjislacioni Përmbledhje Rëndësia në lidhje me Projektin
(3/12/2014) punëmarrësve nga risqet e lidhura me zhurmën në vendin e punës” kërkon që punëdhënësi të vlerësojë nivelin e zhurmës në vendin e punës dhe të sigurojë mbrojtjen e punëtorëve të tij.
3.2.6. Ligje të Tjera Kombëtare të Aplikueshëm për Projektin Tabela 7 Legjislacioni kombëtar përkatës
Legjislacioni Përmbledhje Rëndësia në lidhje me Projektin
Përdorimi i tokës dhe planifikimi i territorit
Ligji Nr. 107/2014 "Për Planifikimin dhe Ligji dhe aktet nënligjore kërkojnë që çdo Zhvillimin e Territorit" - ndërtim të deklarohet. Projekti është i Ligji ka për qëllim përkohshëm; mbrojtja e trashëgimisë integrimin e kuadrit ligjor të natyrore dhe kulturore dhe, shëndeti dhe planifikimit urban në një siguria e komunitetit, do të përfshihen në ligj të vetëm dhe, përfshin masat zbutëse të VNM-së. konceptin e mbrojtjes së trashëgimisë natyrore dhe kulturore, si dhe të shëndetit dhe sigurisë së komunitetit, për planifikimin e territorit.
VKM Nr. 408 Rregullorja për zhvillimin e Kjo rregullore specifikon llojin e objekteve që (13.5.2015 i territorit. kërkojnë leje ndërtimi. Duhet kërkuar një leje ndryshuar me paraprake për ndërtimin e kampeve në terren. VKM Instalimi i strukturave të lëvizshme kërkon 231/2017) leje paraprake (ose deklarim të punëve) të lëshuara nga bashkia.
Ligji Nr. "Për Mbrojtjen e Tokës Projekti është i detyruar të informojë 9244/2004 Bujqësore" përcakton autoritetet lokale për çdo dëmtim të tokës statusin e mbrojtjes të bujqësore nga veprimtaria e tij. Autoritetet fushave bujqësore të vlerësojnë dëmin dhe kërkojnë që përdoruesi dhëna. i tokës të kthejë në gjendjen e mëparshme tokën bujqësore. Do të propozohen masa zbutëse në VNMS.
Ligji Nr. "Për krijimin dhe Departamenti i administrimit së tokës në 8752/2001 funksionimin e strukturave secilën bashki është përgjegjës për (26/03/2001) për administrimin dhe menaxhimin e tokës dhe dhënien me qira të i ndryshuar mbrojtjen e tokës", tokës shtetërore. Ky autoritet do të jetë disa herë. ndryshuar me ligjin nr. përgjegjës për koordinimin e procedurave
Raporti i Vlerësimit të VNMS-së për HEC-in e propozuar të Kalivaçit Faqe 41
Legjislacioni Përmbledhje Rëndësia në lidhje me Projektin
10257/2010 rregullon zbatuese dhe kryerjen e kompensimit gjatë çështjet e përdorimit të zbatimit të projektit. tokës dhe përputhshmërinë e tyre me Planifikimin Rajonal.
Substancat eksplozive dhe shpërthyese
Vendimi Nr. Ky vendim përcakton Eksplozivët, të përgatitur për përdorim në 467/2011 procedurat për lëshimin e ndërtimin e hidrocentraleve do të jenë (29/06/2011) lejeve për import, eksport burim dridhjeje. Kontraktori do të jetë dhe prodhim për përdorim përgjegjës për respektimin e të gjitha civil të lëndëve plasëse. kërkesave të këtij vendimi. Institucioni qeverisës është Ministria e Mbrojtjes, e cila është përgjegjëse për dhënien e licencave. Pas vlerësimit nga komisioni i licencimit në Ministrinë e Mbrojtjes, leja e importit lëshohet për një periudhë njëvjeçare, me të drejtë rinovimi.
Vendimi Nr. Ky vendim përcakton Projekti duhet të zbatojë rregullat e importit të 533/2005 (07/08/ procedurat për eksplozivëve. Kërkesa për importimin e 2005) i lëshimin e lejeve për eksplozivëve dhe dokumentacioni i kërkuar / ndryshuar me import, eksport dhe nevojshëm duhet të dorëzohet në Ministrinë e 467/2011 prodhim për përdorim Mbrojtjes. civil të lëndëve plasëse.
3.2.7. Konventa dhe marrëveshjet ndërkombëtare
Shqipëria ka nënshkruar një sërë marrëveshjesh ndërkombëtare që kanë lidhje me Projektin
Tabela 8 Konventat dhe marrëveshjet ndërkombëtare të nënshkruara / ratifikuara nga Shqipëria
Konventa / Të Rëndësia në lidhje me Përmbledhje Marrëveshje ratifikuara Projektin
Të përgjithshme
Konventa e Aarhusit Konventa Autoritetet publike duhet të bëjnë për të drejtën e përcakton një çfarë të jetë e nevojshme për të publikut për të pasur sërë të drejtash mundësuar që publiku dhe 26 Tetor informacion, për të që ka publiku organizatat joqeveritare mjedisore, 2000 marrë pjesë në në lidhje me që mund të ndikohen nga projekti, vendim-marrje dhe për mjedisin; të komentojnë mbi propozimet për t’iu drejtuar gjykatës përfshirë të projekte që ndikojnë në mjedis, apo
Raporti i Vlerësimit të VNMS-së për HEC-in e propozuar të Kalivaçit Faqe 42
Konventa / Të Rëndësia në lidhje me Përmbledhje Marrëveshje ratifikuara Projektin
për çështjet e mjedisit drejtën e mbi planet dhe programet që lidhen (1998) publikut për të me mjedisin. Komentet e bëra pasur duhet të merren në konsideratë në informacion, për vendimmarrje dhe të jepet të marrë pjesë informacion për vendimet në përfundimtare dhe arsyet e kësaj vendimmarrje vendim-marrje. dhe për t’iu drejtuar gjykatës për çështjet e mjedisit12.
Ndryshimet klimatike
Konventa Kuadër e Kombeve të Bashkuara mbi Ndryshimet Klimatike (UNFCCC) ka qenë vendimtare në trajtimin e ndryshimeve klimatike dhe nevojën për një reduktim të Konventa Kuadër e shkarkimit të Kombeve të Bashkuara Meqenëse Shqipëria e ka gazeve serrë. mbi Ndryshimet nënshkruar konventën, duhet të Objektivi 01/12/1994 Klimatike (UNFCCC) bëhen të gjitha përpjekjet për të përfundimtar i (1992) që ka hyrë në kufizuar gazrat serrë (GHGs). Konventës fuqi në vitin 1994 është stabilizimi i përqendrimit të gazeve serrë (GHG) në atmosferë në një nivel të tillë që do të parandalonte ndikimin e rrezikshëm të njeriut në sistemin klimatik.
Marrëveshja e Parisit Marrëveshja e 21/09/2016 Projekti duhet të miratojë masa
12 http://ec.europa.eu/environment/aarhus/index.htm
Raporti i Vlerësimit të VNMS-së për HEC-in e propozuar të Kalivaçit Faqe 43
Konventa / Të Rëndësia në lidhje me Përmbledhje Marrëveshje ratifikuara Projektin
në COP21 në Paris Parisit bazohet zbutëse për të minimizuar emetimin më 12 dhjetor 2015, në Konventën e e gazrave serrë. hyri në fuqi më 4 Ndryshimeve nëntor 2016 Klimatike për luftën kundër ndryshimeve klimatike13.
Protokolli i Kiotos është një marrëveshje ndërkombëtare e lidhur me Konventën Kuadër të Kombeve të Projekti duhet të miratojë masa Bashkuara mbi Protokolli i Kiotos 01/04/2005 zbutëse për të minimizuar emetimin Ndryshimet e gazrave serrë. Klimatike; nënshkruesit angazhohen për vendosjen e objektivave kombëtare për reduktimin e emetimeve14.
Uji
Shmangia ose Konventa për minimizimi i Mbrojtjen dhe Zona e studimit ndodhet në pellgun efekteve Përdorimin e Ujërave 5 janar ujëmbledhës të lumit Vjosë. Vjosa negative në Ndërkufitare dhe 1994 rrjedh në drejtim të veriut për në burimet ujore Liqeneve Detin Adriatik. dhe në cilësinë Ndërkombëtare (1992) e ujit
Bio-diversiteti
Shmangni ose minimizoni Konventa, sipas Parimit 17, kërkon efektet e që VNM-ja të ndërmerret për Konventa mbi pafavorshme aktivitetet e propozuara të cilat ka të Diversitetin Biologjik mbi habitatet 5 Prill 1994 ngjarë të kenë një ndikim të (CBD) (1992) dhe speciet e konsiderueshëm negativ në mjedis rëndësishme, dhe është subjekt i një vendimi të zonat e një autoriteti kompetent kombëtar. përcaktuara si
13 http://unfccc.int/files/paris_agreement/application/pdf/qa_paris_agreement_entry_into_force.pdf 14 https://unfccc.int/process-and-meetings/the-kyoto-protocol/what-is-the-kyoto-protocol
Raporti i Vlerësimit të VNMS-së për HEC-in e propozuar të Kalivaçit Faqe 44
Konventa / Të Rëndësia në lidhje me Përmbledhje Marrëveshje ratifikuara Projektin
zona natyrore ndërkombëtare të mbrojtura; ruajtja, përdorimi në mënyrë të qëndrueshme dhe të barabartë të biodiversitetit.
Konventa synon të sigurojë ruajtjen e specieve të egra të florës dhe faunës dhe habitateve të tyre. Vëmendje e veçantë i kushtohet specieve në rrezikuara dhe Ekzistojnë zona të mbrojtura nga specieve Unioni Ndërkombëtar për Ruajtjen Konventa për mbrojtjen vulnerabël, e Natyrës (UNMN - IUCN) përfshirë e florës dhe faunës së përfshirë dhe kategorinë 1a (Rezerva Strikte egër dhe habitateve 2 Mars speciet Natyrore), Kategoria II (Park natyrore në Europë 1998 shtegtare të Kombëtar), Kategoria III (Konventa e Bernit) rrezikuara dhe (Monument Natyre) dhe Kategoria (1976) vulnerabël15; IV (Zonë e Menaxhimit të shmangia ose Specieve). minimizimi i efekteve të padëshirueshme mbi habitatet dhe speciet e rëndësishme, zonave të përcaktuara si zona natyrore ndërkombëtare të mbrojtura.
Të shmangen Konventa për Ruajtjen ose Sipas kësaj konvente, ekzistojnë e Specieve Shtegtare minimizohen 1 Shtator rezoluta dhe instrumente specifike, (Kafshëve të egra) efektet 2001 siç janë planet e veprimit për (Konventa e Bonit) negative mbi speciet, që zbatohen në Shqipëri. (1979) speciet
15 https://www.coe.int/en/web/conventions/full-list/-/conventions/treaty/104
Raporti i Vlerësimit të VNMS-së për HEC-in e propozuar të Kalivaçit Faqe 45
Konventa / Të Rëndësia në lidhje me Përmbledhje Marrëveshje ratifikuara Projektin
shtegtare.
Marrëveshja për Ruajtjen e Shpendëve Afrikan-Euro- aziatik të Ujit (MRSHAEU - AEWA) mbulon 254 specie zogjsh të varur ekologjikisht nga ligatinat për të paktën një pjesë të ciklit të tyre vjetor. Të gjitha llojet (MRSHAEU - AEWA) kalojnë Në zonën e studimit mund të Marrëveshja për kufijtë gjenden specie dhe habitate që Ruajtjen e Shpendëve ndërkombëtarë 1 Shtator mbrohen nga kjo marrëveshje. Në Afrikan-Euro-aziatik të gjatë migrimit të 2001 VNM do të propozohen masat Ujit (1995) tyre dhe zbutëse për mbrojtjen e florës dhe kërkojnë faunës. habitate të një cilësie të mirë për mbarështim / shumim, si dhe një rrjet vendesh të përshtatshme për të mbështetur udhëtimet e tyre vjetore16. Shmangni ose minimizoni efektet negative mbi llojet e zogjve shtegtarë të ujit
KTNSRR (CITES Konventa mbi tregtinë Në zonën e studimit janë - Konventa mbi ndërkombëtare të identifikuar specie dhe habitatet Tregtinë specieve të rrezikuara 27 Qershor perkatёse, të rrezikuara dhe të Ndërkombëtare të faunës dhe florës së 2003 kërcënuara. Në VNM janë të Specieve të egër (KTNSRR - identifikuar masat zbutëse për Rrezikuara të CITES) (1975) mbrojtjen e florës dhe faunës. Faunës dhe
16 https://www.cms.int/en/legalinstrument/aewa
Raporti i Vlerësimit të VNMS-së për HEC-in e propozuar të Kalivaçit Faqe 46
Konventa / Të Rëndësia në lidhje me Përmbledhje Marrëveshje ratifikuara Projektin
Florës së Egër) është një marrëveshje ndërkombëtare ndërmjet qeverive. Qëllimi i saj është të sigurojë që tregtia ndërkombëtare e specieve të bimëve dhe kafshëve të egra të mos kërcënojë mbijetesën e tyre17.
Trashëgimia kulturore
Shmangia e efekteve të padëshirueshme mbi zonat e trashëgimisë kulturore shqiptare dhe Në zonën e Studimit janë botërore; identifikuar zona të trashëgimisë Konventa për Mbrojtjen minimizimi i kulturore dhe natyrore, përfshirë e Trashëgimisë efekteve të 10 korrik dy vende të trashëgimisë botërore. Kulturore dhe Natyrore pafavorshme 1989 Për mbrojtjen e trashëgimisë Botërore (1989) mbi vendet e kulturore janë propozuar masa panjohura dhe zbutëse. të paprekshme të trashëgimisë kulturore, mbi asetet materiale dhe çdo infrastrukturë tjetër.
Puna
Konventa e 29-të e Qëllimi dhe ILO-s, Konventa e objekti i saj janë 25 qershor Punës së Detyruar të ndalojë 1957 Në projekt do të jenë të (1930) dhe ILO 105 përdorimin e 27 shkurt punësuar punëtorë lokalë. Shfuqizimi i Konventës punës së 1997 së Punës së Detyruar detyruar në të (1957)) gjitha format e
17 https://www.cites.org/eng/disc/what.php
Raporti i Vlerësimit të VNMS-së për HEC-in e propozuar të Kalivaçit Faqe 47
Konventa / Të Rëndësia në lidhje me Përmbledhje Marrëveshje ratifikuara Projektin
saj, pavarësisht nga natyra e punës ose sektori i veprimtarisë në të cilën mund të kryhet.
Mbron të drejtat e punëtorëve dhe Konventa 87 e ILO-s, punëdhënësve Liria për tu Mbledhur për "t'u 3 qershor Në projekt do të jenë të punësuar dhe Mbrojtja e të bashkuar me 1957 punëtorë lokalë. Drejtës për Organizim organizata të (1948) caktuara sipas dëshirës pa autorizim paraprak”.
Konventa parashikon që Konventa 98 e ILO-s punëtorët të jenë “Mbi të drejtat e në gjendje të 3 qershor Në projekt do të jenë të punësuar punëtorëve për tu bashkohen me 1957 punëtorë lokalë organizuar dhe për sindikatat dhe të negociata kolektive” angazhohen në negociata kolektive.
Secili Anëtar, me anë të mjeteve të përshtatshme të metodave në veprim për përcaktimin e normave të Konventa 100 e ILO-s shpërblimit, nxit, “Konventa për dhe për aq kohë 03 qershor Në projekt do të jenë të punësuar shpërblim të sa është në 1957 punëtorë lokalë barabartë” (1951) përputhje me këto metoda, siguron që, për të gjithë punëtorët, për punë të njëjtë të aplikohet parimi i shpërblimit të barabartë për
Raporti i Vlerësimit të VNMS-së për HEC-in e propozuar të Kalivaçit Faqe 48
Konventa / Të Rëndësia në lidhje me Përmbledhje Marrëveshje ratifikuara Projektin
punëtorët meshkuj dhe femra.
3.2.8. Legjislacioni shqipëtar për sektorin e energjisë
Tabela 9 LEGJISLACIONI SHQIPTAR PËR SEKTORIN E ENERGJISË
Legjislacioni Përmbledhje Rëndësia në lidhje me Projektin
Ligji Nr. 125/2013, Për koncesionet dhe Neni 4 i ligjit kërkon që Operatori i datë 25/04/2013, i partneritetin publik privat Marrëveshjes së Koncesioneve të jetë në ndryshuar me 1. Qëllimi i këtij ligji është përputhje me legjislacionin mjedisor gjatë 88/2014 krijimi i një kuadri të zbatimit të veprimtarisë së tij. favorshëm dhe të Projekti do të veprojë në përputhje me qëndrueshëm për standardet mjedisore kombëtare dhe promovimin, absorbimin ndërkombëtare. dhe krijimin e lehtësirave për investime që realizohen si koncesione publike / partneritete publike.
VKM nr.147, datë Për miratimin e rregullores Ndërtimi i digës / dambës fillon pas marrjes 18/03/2004 për sigurinë e digave dhe së lejes së ndërtimit, sipas ligjit nr.8405, datë të dambave. 17.9.1998 "Për planifikimin urban", të ndryshuar, dhe sipas kërkesave të ligjit nr.8402, datë 10.9.1998 "Për kontrollin dhe disiplinimin e punimeve të ndërtimit, të ligjit nr.8681, datë 2.11.2002 "Për Projektimin, Ndërtimin, Përdorimin dhe Mirëmbajtjen e Digave dhe Dambave" dhe kërkesave të kësaj rregulloreje.
3.3. STANDARDE DHE UDHËZIME NGA PRAKTIKAT MË TË MIRA NDËRKOMBËTARE
Institucionet financiare ndërkombëtare, kanë udhëzime për plotësimin e kërkesave të tyre për vlerësimin e ndikimeve mjedisore dhe sociale (E&S - M&S) dhe vënë theksin në arritjen e rezultateve të qëndrueshme mjedisore dhe sociale. Ato gjithashtu kanë standarde mjedisore dhe kufizime për emetimet dhe shkarkimet. Gjithashtu janë të specifikuara një numër masash të rëndësishme për zbutjen e ndikimeve tё projekteve të tilla, siç është, rikthimi në gjendjen e mëparshme (nëse është e nevojshme).
Raporti i Vlerësimit të VNMS-së për HEC-in e propozuar të Kalivaçit Faqe 49
Projekti teknik dhe ky proces i VNMS-së18 bazohen në udhëzimet përkatëse të publikuara nga Banka Botërore dhe Korporata Ndërkombëtare e Financimit (IFC) dhe për këtë arsye pritet të përmbushin kërkesat mjedisore si institucione të mundshme kredidhënëse. VNMS-ja do të bazohet në të dhënat mjedisore, sociale dhe të dhëna të tjera bazë, karakteristikat specifike të terrenit dhe specifikimet teknike të projektit dhe masat zbutëse të zbatueshme për hidrocentralet në përputhje me Direktivat e BE-së, Politikat e Bankës Botërore dhe Udhëzimet Mjedisore, Shëndetësore dhe të Sigurisë; Standardet e Performancës së IFC-së dhe do të jetë në përputhje me legjislacionin dhe procedurat zyrtare shqiptare. Si e tillë, është pranuar në parim që projektet e zhvilluara në kuadër të këtij programi duhet tu referohen Standardeve të Performancës së IFC-së. VNMS-ja do të përgatitet në përputhje me udhëzimet e mëposhtme ndërkombëtare:
Standardet dhe udhëzimet ndërkombëtare të praktikave më të mira, përfshirë standardet e performancës së IFC-së për qëndrueshmërinë mjedisore dhe sociale. Kjo përfshin udhëzimet e botuara nga Banka Botërore, Organizata Botërore e Shëndetësisë (OBSH) dhe Bashkimi Ndërkombëtar për Ruajtjen e Natyrës (BNRN - IUCN); Praktikat e mira ndërkombëtare të industrisë (GIIPs); Marrëveshjet dhe konventat ndërkombëtare përkatëse të cilat i ka nënshkruar Shqipëria, të botuara nga Organizata e Kombeve tё Bashkuara (OKB), Organizata Ndërkombëtare e Punës (ILO) dhe palët e tjera; si dhe Organizata Ndërkombëtare për Standardizim (ISO) (përfshirë ISO 9001:2015 (Sistemet e Menaxhimit të Cilësisë), ISO 14001:2015 (Sistemet e Menaxhimit Mjedisor), dhe ISO 18001: 2004 (Teknologjia e informacionit - Identifikimi i frekuencës së radios për menaxhimin e sendeve)25.
3.3.1. Kuadri Mjedisor dhe Social i Bankës Botërore
Nga 1 tetori i vitit 2018, Banka Botërore zbaton Kuadrin Mjedisor dhe Social (KMS - ESF) për të gjitha investimet e reja të financimit të projekteve. Kuadri mjedisor dhe social i Bankës Botërore përcakton angazhimin e Bankës Botërore për një zhvillim të qëndrueshëm, nëpërmjet një politike bankare dhe një sërë Standardesh Mjedisore dhe Sociale që janë hartuar për të mbështetur projektet e kredi-marrësve, me qëllim për ti dhënë fund varfërisë ekstreme dhe për të promovuar begatinë e përbashkët.
Dhjetë (10) Standardet Mjedisore dhe Sociale përcaktojnë standardet që kredi-marrësi dhe projekti duhet të përmbushin gjatë ciklit të jetës së projektit, si më poshtë:
Standardi Mjedisor dhe Social 1: Vlerësimi dhe Menaxhimi i Ndikimeve dhe Rreziqeve Mjedisore dhe Sociale; Standardi Mjedisor dhe Social 2: Puna dhe Kushtet e saj; Standardi Mjedisor dhe Social 3: Efikasiteti i Burimeve dhe Parandalimi dhe Menaxhimi i Ndotjes; Standardi Mjedisor dhe Social 4: Shëndeti dhe Siguria e Komunitetit; Standardi Mjedisor dhe Social 5: Blerja e Tokës, Kufizimet në Përdorimin e Tokës dhe Zhvendosja e Detyrueshme; Standardi Mjedisor dhe Social 6: Ruajtja e Bio-diversitetit dhe Menaxhimi i Qëndrueshëm i Burimeve të Gjalla Natyrore; Standardi Mjedisor dhe Social 7: Popujt Indigjenë / Komunitetet Lokale Tradicionale Historikisht të Dobëta në Afrikën Sub-Sahariane; Standardi Mjedisor dhe Social 8: Trashëgimia kulturore; Standardi Mjedisor dhe Social 9: Ndërmjetësit financiarë; dhe Standardi Mjedisor dhe Social 10: Angazhimi me palët e interesit dhe shpërndarja e informacionit.
18 Legjislacioni shqiptar i referohet termit VNM dhe jo VNMS. Nëse do ti referohemi procedurës shqiptare, do të përdoret akronimi VNM. Nëse do ti referohemi një qasjeje më të gjerë të projektit HEC Kalivaç, do të përdoret akronimi VNMS.
Raporti i Vlerësimit të VNMS-së për HEC-in e propozuar të Kalivaçit Faqe 50
3.3.2. Standardet e Performancës së IFC-së
IFC zbaton Standardet e Performancës për të menaxhuar rreziqet dhe ndikimet sociale dhe mjedisore dhe për të rritur mundësinë e zhvillimit në sektorin privat. Standardet e Performancës mund të aplikohen nga institucione të tjera financiare që zgjedhin t'i zbatojnë ato për projekte në tregjet në zhvillim. Tetë (8) Standardet e Performancëssë bashku, përcaktojnë standardet që duhet të përmbushë një projekt gjatë gjithë ciklit të një investimi të bërë nga IFC ose institucione të tjera përkatëse financiare. Bazuar në Standardet e Performancës së IFC-së mbi Qëndrueshmërinë Mjedisore dhe Sociale, të miratuara me 1 Janar të vitit 2012, kërkohet të zbatohen;
Standardi i Performancës 1: Vlerësimi dhe Menaxhimi i Ndikimit dhe Rreziqeve Mjedisore dhe Sociale; Standardi i Performancës 2: Puna dhe Kushtet e saj; Standardi i Performancës 3: Efikasiteti i Burimeve dhe Parandalimi i Ndotjes; Standardi i Performancës 4: Shëndeti dhe Siguria e Komunitetit; Standardi i Performancës 5: Blerja e tokës dhe zhvendosja e detyruar; Standardi i Performancës 6: Ruajtja e Bio-diversitetit dhe Menaxhimi i Qëndrueshëm i Burimeve Natyrore të Gjalla; Standardi i Performancës 7: Popujt indigjenë; Standardi i Performancës 8: Trashëgimia kulturore.
Në lidhje me kërkesat shqiptare për VNM-në19, aplikimi i Standardeve të IFC-së kërkon procese shtesë, si më poshtë:
1. Fokusimi në fazën e studimit: një proces nëpërmjet të cilit bëhen konsulta/takime me palët e interesit për të dhënë kontributin e tyre në identifikimin e çështjeve kryesore që duhet të studiohen si pjesë e procesit të VNMS-së. Ky Raport Studimi për procesin e VNMS-së është përgatitur në zbatim të kësaj kërkese. 2. Plani i Angazhimit me Palët e Interesit: paraqet një qasje gjithëpërfshirëse për komunikimin dhe konsultimin me palët e identifikuara të interesit gjatë gjithë ciklit të jetës së projektit. 3. Fokusimi në çështjet sociale: ndërsa legjislacioni shqiptar i referohet kryesisht ndikimeve mjedisore, qasja e IFC-së përqendrohet gjithashtu në identifikimin e ndikimeve në komunitetet e prekura/ndikuara dhe përcaktimin e masave zbutëse të nevojshme për tu ndjekur/zbatuar.
3.3.3. Udhëzimet e IFC-së për Angazhimin me Palët e Interesit, për Çështjet Sociale dhe Mjedisore
Ky Raport Studimi është përgatitur në përputhje me praktikat më të mira të paraqitura në udhëzimet e IFC- së, dhe në veçanti:
2018 Qëndrimi mbi çështjet mjedisore, shëndetësore dhe të sigurisë për projektet e hidrocentraleve20; 2007 Udhëzimet e Sistemit MSHS për Transmetimin dhe Shpërndarjen e Energjisë Elektrike21; 2007 Udhëzimet për Mjedisin, Shëndetin dhe Sigurinë22; 2007 Manual për Angazhimin me Palët e Interesit23;
19 Legjislacioni shqiptar i referohet VNM-së dhe jo VNMS-së. Nëse do ti referohemi procedurës shqiptare, do të përdoret akronimi VNM. Nëse do ti referohemi një qasjeje më të gjerë të HEC-it të Kalivaçit, do të përdoret akronimi VNMS. 20 https://www.ifc.org/wps/wcm/connect/cefc36ec-9916-4ec4-b5ac-1d99602a3ef3/GPN_EHSHydropower.pdf?MOD=AJPERES 21 https://www.ifc.org/wps/wcm/connect/66b56e00488657eeb36af36a6515bb18/Final+- +Electric+Transmission+and+Distribution.pdf?MOD=AJPERES 22 https://www.ifc.org/wps/wcm/connect/554e8d80488658e4b76af76a6515bb18/Final+- +General+EHS+Guidelines.pdf?MOD=AJPERES 23 https://www.ifc.org/wps/wcm/connect/938f1a0048855805beacfe6a6515bb18/IFC_StakeholderEngagement.pdf?MOD=AJPERES
Raporti i Vlerësimit të VNMS-së për HEC-in e propozuar të Kalivaçit Faqe 51
2009 Manual i praktikave më të mira për zgjidhjen e ankesave të komuniteteve të ndikuara nga projekti24; 2009 Manual për Zgjidhjen e Problemeve të ardhura si rezultat i Migrimit të Brendshëm të shkaktuar nga Projekti25; dhe 2009 Hyrje në Vlerësimin e Ndikimit në Shëndet26.
3.3.4. Udhëzimet e OBSH-së
Udhëzimet e të OBSH-së që lidhen me projektin dhe që janë përdorur në kuadër të këtij Raporti Studimi, përfshijnë:
Udhëzimet e OBSH-së për Cilësinë e Ajrit /WHO Air Quality Guidelines (2005)27; Udhëzimet e OBSH-së për zhurmën në komunitet / WHO Guidelines for Community Noise (1999)28; and Udhëzimet e OBSH-së për cilësinë e ujit të pijshëm / WHO Guidelines for Drinking Water Quality (2011)29.
3.3.5. Bashkimi Ndërkombëtar për Ruajtjen e Natyrës (IUCN)
Lista e Kuqe e IUCN-së e Specieve të Kërcënuara30, është një nga sistemet më të njohura të vlerësimit objektiv për klasifikimin e statusit të bimëve, kafshëve dhe organizmave të tjerë të kërcënuar me zhdukje. Ajo përmban kriteret dhe kategoritë e qarta për klasifikimin e statusit të ruajtjes së specieve të caktuara në bazë të probabilitetit të tyre për tu zhdukur.
Lista e Kuqe e IUCN-it (2017) për Shqipërinë është përdorur për të përshkruar florën dhe faunën brenda Zonës së Studimit.
24 https://www.ifc.org/wps/wcm/connect/cbe7b18048855348ae6cfe6a6515bb18/IFC%2BGrievance%2BMechanisms.pdf?MOD=AJPER ES&CACHEID=cbe7b18048855348ae6cfe6a6515bb18 25 http://documents.worldbank.org/curated/en/415141468176677099/pdf/626310PUB0Proj00Box0361488B0PUBLIC0.pdf 26 https://www.ifc.org/wps/wcm/connect/a0f1120048855a5a85dcd76a6515bb18/HealthImpact.pdf?MOD=AJPERES 27https://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/69477/WHO_SDE_PHE_OEH_06.02_eng.pdf;jsessionid=8F4BA767DF15C66FF6 77BCF52BF85383?sequence=1 28 https://infrastructure.planninginspectorate.gov.uk/document/2322958 29 https://apublica.org/wp-content/uploads/2014/03/Guidelines-OMS-2011.pdf 30 https://www.iucn.org/resources/conservation-tools/iucn-red-list-threatened-species
Raporti i Vlerësimit të VNMS-së për HEC-in e propozuar të Kalivaçit Faqe 52
4. PËRSHKRIMI I PROJEKTIT
4.1. HYRJE Autoriteti Kontraktues (AK), Ministria e Infrastrukturës dhe Energjetikës i ka dhënë koncesionarit të gjitha të drejtat për të investuar, projektuar, ndërtuar, operuar, menaxhuar dhe mirëmbajtur HEC-in e Kalivaçit, në këmbim të pagesës së tarifës së koncesionit. Ky koncesion do të zgjasë 35 vjet pas nënshkrimit të marrëveshjes, nga 8 qershori 2018 deri më 8 qershor 2053. Koncesionari ka përgjegjësinë që të zëvendësojë të gjithë infrastrukturën ekzistuese, që do të ndikohet nga zhvillimi i projektit. Marrëveshja Koncesionare (MK) garanton të drejtën për të zhvilluar potencialin hidroenergjetik të pellgut të lumit të Vjosës në zonën ndërmjet Kalivaçit në lartësinë +73 m.a.s.l. dhe lartësinë +113 m.a.s.l, në rrjedhën e sipërme të lumit të Vjosës, pranë qytetit të Memaliajt. Kapaciteti total i instaluar do të jetë 111 MW që do të zhvillohet në një impiant gjenerimi, sipas kërkesave të Autoritetit Kontraktues. Ndërtimi i HEC-it të Kalivaçit ka filluar 20 vjet më parë nëpërmjet një marrëveshje koncesioni të dhënë një kompanie italiane e cila bëri disa punime të pjesshme, por projekti nuk u përfundua. Prandaj, qeveria shqiptare, në vitin 2016, vendosi të hapë tenderin për projektin, duke vënë si parakusht që punët e mëparshme të paplotësuara duhet të plotësohen nga koncesionari i ri. Punimet e kryera tashmë nga koncesionari i mëparshëm në vendin e propozuar për HEC-in e Kalivaçit kanë ndikuar deri diku në planimetrinë e re të strukturave. Nga ana tjetër, fillimi i punimeve në disa struktura ka paracaktuar llojin e këtyre strukturave. Gërmimet, përgjatë shtratit të lumit në luginë dhe shtratit në vendin ky ndodhet diga, kanë paracaktuar aksin dhe llojin e trupit të digës. Për këtë arsye procesi i projektimit nuk ka filluar me një proces shqyrtimi dhe klasifikimi të mundësive për zhvillim, por me diskutimin dhe vlerësimin e detajuar të planimetrisë së përcaktuar tashmë të HEC-it dhe strukturave. HEC-i i Kalivaçit përdor një rezervuar kryesor në Kalivaç (HRWL + 110 m a.s.l.) përgjatë shtratit të lumit për poshtë rrjedhës së Kalivaçit, në një lartësi prej +73 m mbi nivelin e detit. Rritja maksimale e lejuar e nivelit të rezervuarit gjatë kalimit të mbushjes së projektuar të rezervuarit, do të jetë 110 m mbi nivelin e detit.
4.2. PËRMBLEDHJE E PROJEKTIT
4.2.1. Të dhëna mbi terrenin Vjosa është një lumë që rrjedh në Greqinë veri-perëndimore dhe Shqipërinë jug-perëndimore. Gjatësia totale e tij është rreth 272 kilometra, nga të cilat 80 kilometrat e para janë në Greqi dhe 192 kilometrat e tjera janë në Shqipëri. Skema hidro-elektrike e Kalivaçit është e vendosur në lumin e Vjosës në jug-perëndim të Shqipërisë. Zona e Kalivaçit ndodhet në Bashkinë Memaliaj, në Shqipëri. Në Shqipëri, burimet hidroenergjetike të lumit të Vjosës janë menduar të përdoren prej kohësh. Studimet filluan në fillim të viteve '70 dhe koncesioni i parë i HEC-it të Kalivaçit u nënshkrua në vitin 1997. Koncesioni i parë i nënshkruar më shumë se 20 vjet më parë, është ndryshuar disa herë dhe data e operimit është shtyrë vazhdimisht. Qeveria shqiptare vendosi ta ndërpresë kontratën ekzistuese dhe të hapë një ofertë të re tenderimi për projektin, duke vënë si parakusht që punët e mëparshme të paplotësuara, të plotësohen nga koncesionari i ri. Punimet e kryera tashmë nga koncesionari i mëparshëm në vendin e propozuar për HEC-in e Kalivaçit kanë ndikuar deri diku në vendosjen e strukturave. Nga ana tjetër, fillimi i punimeve në disa struktura ka paracaktuar llojin e këtyre strukturave. Gërmimet, përgjatë shtratit të lumit në luginë dhe shtratit në vendin ky ndodhet diga, kanë paracaktuar aksin dhe llojin e trupit të digës . Plani kohor në Figurën 8, tregon shkurtimisht se çfarё ishte planifikuar fillimisht deri në koncesionin e ri të ditëve të sotme.
Raporti i Vlerësimit të VNMS-së për HEC-in e propozuar të Kalivaçit Faqe 53
Figura 8 Konsideratat e Shfrytëzimit të Potencialit Energjitik të Lumit Vjosa
Konsideratat e Shfrytëzimit të Potencialit Energjitik të Lumit Vjosa
Departamenti i Hidroteknikës Unviersiteti Politikik Tiranë Studion potenciali HidroEnergjitik të Lumit Vjosa
Instituti i Studimeve Hidroteknike Ministria e Ndërtimit Plotëson dhe vlerëson opsionet Kryen studime të detajuara
Korporata Elektro Energjitike Konçension BOT HEC Kalivaç Studion 2 opsione te tjera Konçensinari BEG spa
Data e fillimit të Punimeve Civile Data e fillimit të Operimit Konçensinari BEG spa Konçensinari BEG spa
Rishikim i datës së Operimit Rishikim i datës së Operimit Konçensinari BEG spa Konçensinari BEG spa
Ri-tenderimi i Konçensionit Ministria e Infrastruktures dhe Energjisë
Përzgjidhet një konçensionar i ri Ayen - Alb
Raporti i Vlerësimit të VNMS-së për HEC-in e propozuar të Kalivaçit Faqe 54
Ndërkohë, në pjesën greke të lumit të Vjosës (i njohur si Aoos, në Greqi), ndërhyrja e parë ishte ndërtimi i HEC-it të Pigait, në vitin 1984, shumë afër burimit kryesor të Vjosës. Përafërsisht, 100 milionë m3 uji mbahen çdo vit për të furnizuar liqenin e hidrocentralit të Aoos-it.
Figura 9 Shfrytëzimi i Vjosës (Aoos’) në pjesën e sipërme31
Tabela e mëposhtëme tregon disa nga zhvillimet e digave/rezervuarëve në pjesën e sipërme të Vjosës, sipas regjistrit të digave të mëdha në Greqi.
Tabela 10 Zhvillimet në Vjosën e Sipërme32
Kapaciteti Lartësia Diga Lumi Viti Rezervuarit Qëllimi Koordinatat Prefektura e Digës (mi m3)
39°50'13.60" N Piges Aoou Aoos 1989 78 m 144,3 HEC Janina 21°04'02.96" E
Voithitiko HEC 39°49'01.80"N Janina Aoos 1990 40 m Pigon Aoou 21°04'56.76"E
Pente HEC 39°49'57.10"N Janina Aoos 1990 30 m Alonia 1 21°03'31.30"E
Pente HEC 39°49'49.60"N Janina Aoos 1990 17 Alonia 2 21°03'30.00"E
31 http://alter-project.eu/wp-content/uploads/2018/12/FLOOD_EVENTS_ROILOS_DEC-2018.pdf 32 http://www.eeft.gr/Fragmata_Elladas_201311.pdf
Raporti i Vlerësimit të VNMS-së për HEC-in e propozuar të Kalivaçit Faqe 55
Kapaciteti Lartësia Diga Lumi Viti Rezervuarit Qëllimi Koordinatat Prefektura e Digës (mi m3)
Politses 1 Aoos 1990 18 HEC 39°49'18.60"N Janina 21°04'19.30"E
Politses 2 Aoos 1990 15 HEC 39°49'19.70"N Janina 21°04'27.08"E
4.2.2. Komponentët e Projektit Planifikimi i Skemës Hidroelektrike të Kalivaçit është zhvilluar në bazë të projektit origjinal të planimetrisë së mëparshme të impiantit, pasi shumica e punëve të strukturave të HEC-it kanë filluar (nga koncesionari i mëparshëm) dhe vendndodhja e tyre është e përcaktuar. Rikryerja e argumentimeve teknike apo ekonomike për të ndryshuar planimetrinë origjinale të strukturave të HEC-it, nuk ka qenё e nevojshme Si rezultat, vetëm një mundësi zhvillimi është identifikuar dhe marrë në konsideratë për vlerësimin e mëtejshëm të potencialit hidroenergjitik të lumit të Vjosës dhe degëve të tij, ndërmjet lartësisë 113 m mbi nivelin e detit dhe lartësisë 73 m mbi nivelin e detit, afër fshatit Kalivaç. Hidrocentrali i Kalivaçit, ndodhet në një diferencë kuote rreth 37m, në një shtrirje prej rreth 16 km përgjatë lumit të Vjosës. Vepra e Marrjes është e vendosur në rezervuarin e krijuar nga një digë e mbushur me gurë, 43 m e lartë (Diga e Kalivaçit). Godina e Centralit Elektrik ndodhet në bregun e djathtë të lumit të Vjosës, direkt në rrjedhën e poshtme të digës, dhe pika e shpërndarjes është direkt në lumë. Në kuadër të projektit do të ndërtohen gjithashtu linja e re e transmetimi për të kryer lidhjen e Projektit me rrjetin shqiptar. HEC-i i Kalivaçit do të lidhet me nënstacionin e Babicës 220/110/35 KV nëpërmjet një linje 29 km të gjatë, me qark të dyfishtë 220 kV. Megjithatë, opsioni përfundimtar për lidhjen e HEC-it të Kalivaçit me Rrjetin Kombëtar të Transmetimit do të vendoset së bashku me Operatorin Kombëtar Shqiptar të Transmetimit në fazën e projektit të detajuar.
4.2.3. Përshkrimi teknik i HEC-it të Kalivaçit dhe Proceset Hidrocentrali i Kalivaçit shfrytëzon një diferencë kuote prej 37 m, në lartësinë mes 110 m mbi nivelin e detit dhe 73 m mbi nivelin e detit (mnd). Komponentët kryesorë të projektit janë: Diga e Kalivaçit përbëhet nga një digë me sipërfaqe betoni e mbushur me gurë, 43 m e lartë. Niveli normal i ujit (NN/HRWL) është në lartësinë 110 m mbi nivelin e detit. Shkarkuesi do të ketë 4 porta. Rezervuari i digës ka një vëllim ruajtje normal prej rreth 205 milionë m³ dhe vëllim ruajtje në pikën e vdekjes prej rreth 170 milionë m3; Tuneli i devijimit, 340 m i gjatë do të ndërtohet në bregun e djathtë dhe brenda trupit të digës; Vepra e marrjes së ujit është me zgarë për pengimin e mbeturinave dhe portë me shinë. Tuneli i presionit përbëhet nga një tunel 250 m i gjatë brenda trupit të digës dhe mbi tunelin e devijimit; Ndërtesa/godina e centralit do të vendoset në sipërfaqen e bregut të djathtë të lumit; Kanali i shkarkimit të ujit poshtë digës do e dërgojë ujin sërish në lumin e Vjosës. Ndërtesa/godina e Centralit ka një njësi turbine Francis dhe dy njësi turbine Kaplan me kapacitet total të kombinuar prej 111 MW. Tensioni i linjës së transmetimit është 220 kV dhe prodhimi mesatar vjetor i përgjithshëm i energjisë është 366.62 GWh. Vendndodhja e zonës së ambienteve të përkohshme është identifikuar kryesisht nga studimet e kryera në zyrë dhe mund të jenë subjekt përshtatjeje. Sipërfaqet e sheshta të përshtatshme janë përgjithësisht në afërsi dhe brenda një distance të arsyeshme nga vendi i ndërtimit të Hidrocentralit të Kalivaçit. Zonat e përkohshme të kampit dhe pajisjeve janë të vendosura në zonat që janë përdorur gjatë periudhës së ndërtimit të mëparshëm. Ato janë të vendosura pranë digës në pjesën e poshtme të rrjedhës dhe pranë
Raporti i Vlerësimit të VNMS-së për HEC-in e propozuar të Kalivaçit Faqe 56
vendndodhjes së godinës së centralit elektrik. Objektet ekzistuese në terren pritet të kenë një rinovim të plotë. Planimetria skematike e Hidrocentralit të Kalivaçit është paraqitur në figurën e mëposhtme Figura 10 Planimetria e përgjithshme e HEC Kalivaç
Tabela 11 Karakteristikat kryesore të HEC-it të Kalivaçit
Përshkrimi Njësia HEC-i i Kalivaçit
Zona e pellgut të drejtpërdrejtë ujëmbledhës km2 5420
Koefiçienti i rrjedhjes l/s/km2 26,88
Koefiçienti mesatar i rrjedhjes m3/s 145.7
Volumi mesatar vjetor Mm3/vit 4598
I disponueshëm për prodhimin e energjisë Mm3/vit 4221
Rezervuari
Volumi i dobishëm Mm3 205
Volumi i vdekur Mm3 170
Sipërfaqja e rezervuarit km2 16.0
m mbi Niveli / Lartësia e shtratit të lumit në digë nivelin e 73 detit.
Raporti i Vlerësimit të VNMS-së për HEC-in e propozuar të Kalivaçit Faqe 57
Përshkrimi Njësia HEC-i i Kalivaçit
m mbi HRLW - Niveli më i lartë normal i ujit nivelin e 110 detit.
m mbi LRWL - Niveli më i ulët normal i ujit nivelin e 95 detit.
m mbi Niveli ujit në anën e poshtëme te digës nivelin e 73 detit.
Rënia bruto maksimale m 37
Rënia neto maksimale (në Qmax) m 36.3
Godina e Centralit Elektrik
Gjatësia e tubacionit të dërgimit km 0.25
Vendndodhja e godinës së centralit Sipërfaqja
Numri i njësive 2+1
Lloji i turbinës 2 Kaplan + 1 Francis
Shkarkimi maksimal i turbinës m3/s 2×156 + 1x28
Kapaciteti i instaluar (fuqia) MW 102 + 9
Ekuivalenti mesatar i energjisë kWh/ m3 0,086
Prodhimi mesatar vjetor i energjisë GWh 366.62
Gërmimet, përgjatë shtratit të lumit në luginë dhe shtratit në vendin ku ndodhet diga, kanë paracaktuar aksin e digës dhe llojin e trupit të saj. Gërmimi i brigjeve dhe ruajtja e një pjese të madhe të materialit të gërmuar e kanë paracaktuar llojin e digës, digë e mbushur me material gërmimi dhe gurë. Figura 11 tregon gjendjen aktuale të punimeve në HEC-in e Kalivaçit. Përfundimi i disa punimeve në galerinë/tunelin e devijimit, përfshirë punimet me beton të armuar, përcakton pozicionin e strukturave të devijimit dhe gjithashtu llojin e strukturës. Lartësia / niveli në hyrje dhe dalje të galerisë/tunelit të devijimit dhe kapaciteti hidraulik, tashmë janë paracaktuar.
Raporti i Vlerësimit të VNMS-së për HEC-in e propozuar të Kalivaçit Faqe 58
Figura 11 Gërmimet në bregun e majtë të Digës
4.2.4. Strukturat e reja të HEC-it të Kalivaçit
4.2.4.1. Diga e Kalivaçit
Akset e Digës së HEC Kalivaçit do të jenë në të njëjtin vend si në projektin e mëparshëm, pasi ndërtimi i disa prej strukturave ka filluar (dhe ndaluar) dhe ndryshimi i vendndodhjes së akseve të digës do të krijonte vështirësi nё kombinimin e planimetrive tё strukturave të reja.
4.2.4.2. Galeria e devijimit Ndërtimi i galerisë/tunelit të devijimit ka filluar (dhe është ndaluar) aty ku fillimisht janë bërë gërmimet dhe gjithashtu, kanë filluar disa punime përforcuese.
Galeria/tuneli e devijimit është projektuar në bregun e djathtë të luginës së lumit dhe diga mbështetet në formacionet shkëmbore në skajet e luginës gëlqerore.
Akset e galerisë/tunelit së devijimit nuk do të ndryshojnë nga projekti i mëparshëm.
4.2.4.3. Galeritë e presionit
Galeritë e tunelit të presionit do të vendosen në anën e djathtë të digës, mbi strukturën e devijimit dhe në të njëjtin vend si në projektin e mëparshëm. Struktura e tunelit të presionit përbëhet nga dy galeri të veçanta me diameter 6.5 m.
4.2.4.4. Shkarkuesi sipërfaqësor
Shkarkuesi sipërfaqësor do të vendoset në bregun e majtë të luginës së lumit dhe digës, mbështetur në formacionet gëlqerore. Shkarkuesi sipërfaqësor do të ketë katër porta radiale, me një trampolinë dhe një basen për shuarjen e energjisë. Në anën e majtë të kanalit të shkarkimit do të projektohet një kanal automatik sipërfaqësor shkarkimi me lartësi të kreshtës në 110.0 m mbi nivelin e detit (HRWL).
Raporti i Vlerësimit të VNMS-së për HEC-in e propozuar të Kalivaçit Faqe 59
4.2.4.5. Godina e Centralit Elektrik
Godina e centralit elektrik do të vendoset në anën e djathtë, në drejtim të rrjedhës, poshtë digës së Kalivaçit. Në ndërtesën/godinën e centralit do të instalohen tre turbina dhe pajisje të tjera ndihmëse. Dy nga turbinat do të jenë tip Kapllan Vertikal dhe një turbinë e vogël tip Francis.
4.2.4.6. Nënstacioni i energjisë dhe linja e transmetimit
Nënstacioni do të vendoset në anën e djathtë të bregut të lumit afër centralit elektrik. Nga nënstacioni do të fillojë linja 220 kV e Transmetimit të energjisë për në nënstacionin e Babicës ku do të integrohet në Sistemin Kombëtar të Transmetimit të Energjisë në Shqipëri.
4.2.5. Kritere specifike të projektimit
Optimizimi i lartësisë së digës, kapacitetit të instaluar dhe prerjet tërthore kanë qenë pjesë e Studimit të Fizibilitetit. Në projektin e detajuar teknik, prerjet tërthore mund të modifikohen kur të përcaktohet kontrata e punëve ndërtimore dhe do të bёhen të njohura kostot margjinale të përshtatjes së dimensioneve.
Për Digën e Kalivaçit, vetëm një tip është studiuar në Studimin e Fizibilitetit: Digë me sipërfaqe betoni e mbushur me gurë (CFRD). Lloje të tjera nuk janë diskutuar, sepse nga projekti i mëparshëm kishte filluar mbushja e disa argjinaturave të digës dhe nga ana ekonomike nuk do të ishte me interes për të prishur punimet e kryera dhe për të ndryshuar llojin e saj, si për shembull, në: Diga me Beton Kompakt (RCC) ose Diga me material vendi, me një shtresë asfalti ose argjile në qendër (ACC).
4.3. FAZAT E PROJEKTIT
4.3.1. Faza Para-ndërtimit dhe Faza e Ndërtimit
Plani i përgjithshëm i zbatimit mund të ndahet në një fazë para-ndërtimi dhe një fazë ndërtimi.
Puna që do të kryhet në Fazën Para-Ndërtimit përfshin aktivitetet kryesore si më poshtë:
1. Kryerjen e VNM / VNMS-së; 2. Zhvillimi i Tenderit dhe "Projekti i Detajuar / i Zbatimit”33; 3. Marrja e licencave dhe lejeve; 4. Marrja e tokës dhe shpronësimi; 5. Përcaktimi i Kontratave të Ndërtimit; 6. Financimi.
Shumica e këtyre aktiviteteve duhet të përfundojnë para fillimit të ndërtimit. Proceset kyçe si; marrja e tokës, e licencave dhe lejeve, duhet të përfundojnë para fillimit të punimeve të ndërtimit. Zgjidhja e këtyre çështjeve kryesore është gjithashtu një parakusht për të realizuar "Mbylljen financiare", pasi kredi-dhënësit do të kërkonin konfirmimin mbi mundësinë e përdorimit të tokës dhe lejet e tjera para nënshkrimit të një marrëveshjeje financiare.
Në Marrëveshjen Koncesionare, fillimi i fazës së ndërtimit quhet 'Data e fillimit të punimeve të ndërtimit', e cila do të ndodhë kur të jenë plotësuar një sërë parakushtesh nga Koncesionari dhe Autoriteti i dhënies së Koncesionit.
33 Përcaktuar në Marrëveshjen e Koncesionit si: "Projekti i Detajuar / i Zbatimit" nënkupton propozimin e projektit për çdo impiant, i cili ë do të dorëzohet nga Koncesionari kur të bëjë aplikimin për leje Ndërtimi ".
Raporti i Vlerësimit të VNMS-së për HEC-in e propozuar të Kalivaçit Faqe 60
Për HEC-in e Kalivaçit Faza e Ndërtimit do të përfundojë jo më vonë se 30 muaj pas 'Datës së Fillimit të Punimeve të Ndërtimit'.
Afati i Punimeve të Ndërtimit është dhënë në figurën e mëposhtme: Figura 12 Afati i Punimeve të Ndërtimit të HEC-it të Kalivaçit
Leje dhe VNMS Mobilizim Ndërtim Shfrytëzim Licenca
4.3.2. Faza e Operimit Autoriteti Kontraktues (AK), i ka dhënë koncesionarit të gjitha të drejtat për të investuar, projektuar, ndërtuar, operuar, menaxhuar dhe mirëmbajtur HEC-in e Kalivaçit, në këmbim të pagesës së tarifës së koncesionit. Ky koncesion do të zgjasë 35 vjet pas nënshkrimit të marrëveshjes, nga 8 qershori 2018 deri më 8 qershor 2053. Prodhimi mesatar i energjisë në një vit hidrologjik mesatar vlerësohet të jetë i barabartë me 366.2 GWh të akumuluara për centralin elektrik. Puna e hidrocentralit është planifikuar për pikun e operimit të përditshëm. Rezervuari si magazinim afatshkurtër prej 205 milionë m3 në Digën e Kalivaçit mund të përdoret gjithashtu për rregullim sezonal, nëse një mënyrë e tillë operimi do të jetë me dobi në të ardhmen. Megjithëse operimi i përfundimtar i rezervuarit dhe turbinave do të udhëhiqet nga çmimi i energjisë dhe sasia e ujit në hyrje për të përcaktuar volumin optimal të ujit që do të arrijë çmimin më të lartë të mundshëm të shitjes së energjisë, procedurat e detajuara të operimit do të përgatiten para operimit. Këto procedura gjithashtu do të zgjidhin nevojat për: Rrjedhjen e vazhduar mjedisore; Ujitjen në skemat egzistuese poshtë HEC-it; Parandalimin ose zvogëlimin e përmbytjeve, nxjerren e kontrolluar të ujit edhe në situata ekstreme, në mënyrë që sasia e ujit të lumit që hyn në rezervuar të jetë më e vogël sesa ajo që shkarkohet prej tij; Procedura lajmërimi në kohë që lidhen me sigurinë e digës, përmbytjet ose ndonjë ngjarje tjetër të papritur; Monitorimin e përdorimit të ujit dhe sigurimin e ujit të mjaftueshëm si për prodhimin e energjisë ashtu edhe për nevojat tjera të komunitetit; Trajnimin e stafit gjatë fazës së planifikimit dhe funksionimit.
Në këtë fazë nuk është e mundur të japim një përkufizim më të saktë të regjimit të rrjedhës nga diga. Kërkesat mbi mjedisin dhe ujitjen, të vlerësuara gjatë studimit të fizibilitetit, duhet të përcaktohen paraprakisht me saktësi dhe të llogariten si kufizime tek rregullat e operimit/funksionimit.
4.3.3. Faza e nxjerrjes nga përdorimi
Jetëgjatësia e pritshme gjatë së cilës hidrocentrali do jetë në shërbim/operim është 50 vjet. Nxjerrja nga përdorimi e Digës, rezervuarit të HEC-it dhe strukturave/objekteve të tjera shoqëruese do të kryhet në përputhje me legjislacionin që do të jetë në fuqi në atë kohë, gjithmonë në bashkëpunim me autoritetet rregullatore përkatëse. Kërkesat përfundimtare të nxjerrjes nga përdorimi do të merren parasysh në fazën
Raporti i Vlerësimit të VNMS-së për HEC-in e propozuar të Kalivaçit Faqe 61
e projektimit duke siguruar që do të jenë të vlefshme të gjitha alternativat e mundshme. HEC Kalivaç do të përdorë ujin e lumit të Vjosës vetëm për të prodhuar energji dhe për ta lëshuar përsëri pa i ndryshuar karakteristikat e tij fizike apo kimike, por sedimentimi që mund të krijohet në rezervuar mund të sjellë probleme me cilësinë. Cilësia e sedimenteve të depozituara duhet të monitorohet periodikisht gjatë fazës së operimit dhe nxjerrjes nga përdorimi, me qëllim që të përcaktohet alternativa më e mirë për trajtimin e tyre.
4.3.4. ANALIZA E ALTERNATIVAVE
Siç përmendet më sipër, zhvillimi i Hidrocentralit të Kalivaçit sipas marrëveshjes së re koncesionare, ka alternativa të kufizuara për shkak të kërkesës për tu zhvilluar në vazhdim të punimeve ndërtimore të filluara nga projekti i mëparshëm. Në studimin e fizibilitetit thuhet: "Disa nga punimet në strukturat e HEC-it të Kalivaçit kanë filluar tashmë dhe nuk ka ndonjë arsye teknike dhe ekonomike për ndryshimin e skemës, llojin e strukturave dhe planin e HEC-it". Ky arsyetim mbështetet si më poshtë:
Diga me sipërfaqe betoni e mbushur me gurë (CFRD) në Kalivaç i garanton jetëgjatësi rezervuarit. Tuneli i devijimit i kombinuar me me tunelin e presionit ndodhen në të njëjtin vend në bregun e majtë të lumit dhe digës. Ndërtesa/godina e Centralit ndodhet pikërisht në pjesën e poshtme të digës në bregun e majtë. Nënstacioni ndodhet shumë afër godinës së centralit elektrik në zonën e sheshtë në bregun e majtë. Kanali i shkarkimit për kontrollin e prurjeve/përmbytjeve ndodhet në bregun e djathtë të lumit.
Të gjitha përpjekjet për optimizimin e skemës janë zhvilluar në mënyrë të tillë për të përcaktuar rrjedhën e turbinës, numrin dhe kapacitetin e instaluar të tyre.
Raporti i Vlerësimit të VNMS-së për HEC-in e propozuar të Kalivaçit Faqe 62
5. TË DHËNAT EKZISTUESE/BAZË BIO-FIZIKE DHE SOCIAL- EKONOMIKE
5.1. HYRJE Ky kapitull përshkruan kushtet ekzistuese/bazë mjedisore dhe social-ekonomike. Zona për studim gjatë fazës së studimit përfshin rajonin e përgjithshëm rreth zonës së Projektit të propozuar. Kushtet ekzistuese/bazë të përshkruara në këtë kapitull, në shumë raste, janë të përshkruara në nivel rajonal apo edhe kombëtar pasi ato bazohen kryesisht në të dhënat sekondare/dytësore të mbledhura gjatë fazës së studimit. Përshkrimi specifik i aspekteve mjedisore dhe social-ekonomike që i referohen vendndodhjes së saktë të hidrocentralit të propozuar dhe kushteve ekzistuese do të përcaktohen gjatë fazës së studimit bazë dhe do të përfshihen në Raportin e thelluar të VNMS-së. Në rastet kur kërkohet informacion i mëtejshëm mbi vlerësimin e ndikimit, të dhënat primare bazë do të mblidhen si pjesë e studimeve specifike të VNMS-së dhe këto do të mbushin çdo boshllëk/mangësi informacioni për kapitullin e gjendjes ekzistuese/bazë të raportit të VNMS-së. Publikimi i fundit "Vjosa në Shqipëri - një ekosistem lumor me rëndësi Evropiane34”, shkrim i botuar në vitin 2018 dhe bazuar në studimet e kryera në terren, jep një pasqyrë dhe informacion mbi speciet e gjetura në ekosistemin lumor Vjosë-Aoos. Ky botim u mor në konsideratë gjatë shqyrtimit të fazës së studimit në kombinim me botimet e tjera ekzistuese dhe të publikuara.
5.2. BURIMET BIO - FIZIKE
5.2.1. Të dhënat bazë mbi vendndodhjen e projektit Vjosa (Shqip) ose Aoös (Greqisht) është një lum që shtrihet në Greqinë veri-perëndimore dhe Shqipërinë jug-perëndimore, me gjatësi totale rreth 272 km, nga të cilat 80 km e para janë në Greqi dhe 192 km e tjera janë në Shqipëri. Lumi Vjosë/ Aoös ushqehet nga disa degë, si Voidomatis, Sarantaporos, Drino dhe Shushica. Ajo ka një zonë ujëmbledhëse prej 6,710 km2, nga të cilat 2,085 km2, ose rreth 31% janë në Greqi. Burimi i Vjosës është në Greqi, pikërisht në malet Pindus pranë fshatit Vovousa. Një liqen artificial është ndërtuar në një lartësi prej 1,350 m mbi nivelin e detit dhe që nga viti 1987 ka një digë hidrocentrali. Lumi i Vjosës rrjedh nëpër Parkun Kombëtar Vikos-Aoös, ku formon kanione të thepisura dhe më pas rrjedh nëpër qytetin e Konitsa-s, ku bashkohet me Voidomatis-in. Ajo hyn në Shqipëri pranë Çarshovës, ku bashkohet me Sarantaporos-in dhe pastaj vazhdon në veri-perëndim përmes zonave të Përmetit, Këlcyrës, Tepelenës (ku bashkohet me Drinon), Memaliajt, Selenicës dhe Novoselës. Mё pas, derdhet në Detin Adriatik, në veriperëndim të Vlorës; grykëderdhja e lumit ndodhet brenda kufijve të peizazhit të mbrojtur Vjosë-Nartë. Vjosa shkarkon, mesatarisht 204 m³/s në detin Adriatik. Zona e projektit ndodhet në pjesën jugore të Shqipërisë, dhe është rreth 170-180 km në jug të Tiranës. Nga ana administrative, i takon prefekturës së Gjirokastrës dhe një zonë shumë e vogël prefekturës së Vlorës. Zona është pjesë e rajonit malor jugor të Shqipërisë. Bashkia Memaliaj është Bashkia më e ndikuar nga zhvillimi i projektit. Qyteti i Memaliajt, u krijua si një qendër e vogël industriale në vitin 1946. Qyteti mbështeti industrinë e minierave të qymyrit në zonë, një nga prodhuesit më të rëndësishëm të qymyrit gjatë komunizmit. Pas rënies së regjimit komunist, minierat nuk ishin më ekonomikisht me interes dhe miniera e qymyrit u mbyll. Kjo krijoi një bllokim apo pengesë të ekonomisë së qytetit dhe shumë nga banorët e saj migruan në zona të tjera.
34https://www.researchgate.net/profile/Fritz_Schiemer/publication/329281223_The_Vjosa_River_corridor_a_riverine_ecosystem_of_ European_significance/links/5c2e8245458515a4c70a64c7/The-Vjosa-River-corridor-a-riverine-ecosystem-of-European- significance.pdf
Raporti i Vlerësimit të VNMS-së për HEC-in e propozuar të Kalivaçit Faqe 63
Bashkia e re e Memaliajt përbëhet nga gjashtë njësi administrative: Memaliaj, Memaliaj Fshat, Luftinjë, Buz, Krahës dhe Qesarat. Këto njësi administrative aktualisht janë pjesë e rajonit të Gjirokastrës. Hidrocentrali i Kalivaçit do të ndërtohet në lumin e Vjosës rreth 16 km poshtë qytetit të Memaliajt.
5.2.2. Klima dhe Kushtet Meteorologjike
Për shkak të shtrirjes së madhe të ujëmbledhësit të Vjosës, nga kufiri greko-shqiptar deri në detin Adriatik, është e kuptueshme që zonat klimatike të pellgut ujëmbledhës do të jenë të ndryshme. Megjithatë, ndikimi i detit në luginën e Vjosës shfaqet përmes erës dhe pasqyrohet në tiparet e veçanta klimaterike të ujëmbledhësit të Vjosës. Figura 13 tregon gjarpërimin e rrjedhës së sipërme të Mifolit dhe kryqëzimin ndërmjet rrjedhës së lumit që gjarpëron dhe gërshetohet për poshtë rrjedhës.
Figura 13 Vëzhgimet satelitore të luginës së poshtme të Vjosës me deltën në detin Adriatik dhe lagunën e Nartës.
Në përgjithësi, mbizotëron klima mesdhetare, me të gjitha tiparet e saj të veçanta, të tilla si; klima tipike mesdhetare, kodrinore dhe malore. Në pjesën më të ftohtë të vitit, aktiviteti i motit është më i theksuar dhe shoqërohet me mot me re dhe reshje, të cilat gjatë stinës së dimrit në zonën lindore marrin formën e dëborës. Stina e dimrit karakterizohet nga reshjet e shumta, shpesh në formën e stuhive të shiut. Gjatë pjesës së ngrohtë të vitit, sidomos në verë, ka përhapje të motit anticiklon me temperatura të larta dhe me pak reshje, deri në thatësirë, gjë që shkakton reduktimin e burimeve ujore. Pavarësisht kësaj, lumi i Vjosës dallohet për stabilitet të burimeve ujore, madje edhe gjatë periudhës së ngrohtë të vitit, krahasuar me lumenjtë e tjerë në vend. Një nga elementet klimatike që ka ndikim të drejtpërdrejtë në burimet ujore të një vendi janë pa dyshim reshjet. Zona ujëmbledhëse e Vjosës përfshin zonat hidrografike të Drinosit dhe Shushicës, të cilat dallohen për sasi të mëdha të reshjeve në të gjithë rajonin jugor të Shqipërisë. Këtu pjesa më e madhe e reshjeve bie në malet që kufizohen me Vjosën nga perëndimi, Malin e Lungares, Malin e Çikës, Malin e Gjerë dhe Malin e Kurveleshit, ku reshjet mesatare vjetore i kalojnë 1500 mm dhe arrijnë deri në 2300 mm. Sasi e rëndësishme reshjesh vjetore shihet gjithashtu në masivin malor Dhëmbel - Trebeshinë - Nemerçkë. Në drejtim të shpatit të djathtë të Vjosës, ka një rënie të dukshme dhe të menjëhershme të reshjeve. Kjo ndodh për faktin se masat ajrore të ngopura nga deti e shkarkojnë pjesën më të madhe të reshjeve në brezin e parë të maleve përballë detit (në Malin e Çikës, Malin e Gjerë) dhe pastaj në brezin e dytë (Lunxhëri-Bureto). Pjesa e mbetur derdhet në anën e djathtë lindore të Vjosës. Kështu, ndërsa në Kuç dhe Nivicë ka rreth 2300
Raporti i Vlerësimit të VNMS-së për HEC-in e propozuar të Kalivaçit Faqe 64
mm në vit, në Kardhiq 2310 mm, në Gjirokastër 1860 mm dhe në Llongo rreth 2000 mm, në shpatin lindor ka më pak reshje, si në Leskovik 1170 mm, në Gërmenj 1250 mm, në Peshtan 968 mm, në Përmet 1250 mm dhe në Këlcyrë 1290 mm.
5.2.3. Hidrologjia e lumit të Vjosës në Digën e Kalivaçit Lumi i Vjosës, me një sipërfaqe totale prej 6,710 km2 dhe gjatësi 272 km, është lumi më i gjatë në Shqipërinë jugore. Lumi i Vjosës buron jashtë territorit shqiptar, në shpatin jugor të maleve Voljakallid, të cilat shtrihen në jug të malit Pindus në Greqi. Para se të hyjë në Shqipëri, Vjosa bashkohet me Vojdomaren (nga e majta) dhe menjëherë pas hyrjes në territorin shqiptar, bashkohet me degën kryesore të Sarandaporos, që vjen nga territori grek. Jashtë territorit të Shqipërisë, zona e mbulimit është 2,085 km2, e cila përfaqëson 31.1% të zonës së përgjithshme ujëmbledhëse dhe gjatësia e saj në territorin grek është 85.6 km. Brenda territorit shqiptar Vjosa hyn si një lumë i formuar dhe kalon përmes ultësirës midis maleve të Nemerçkës nga veriperëndimi dhe maleve të Leskovikut dhe Grabovës nga verilindja. Që nga hyrja në territorin shqiptar deri në Dragot, lumi formon një luginë të shoqëruar me tarraca lumore nga të dyja anët ose vetëm nga njëra anë. Shtrati i lumit në këtë pjesë është i ngushtë dhe brigjet e tij përbëhen nga konglomerate. Në pjesën Këlcyrë - Dragot, Vjosa hyn në një luginë erozioni me drejtim lindje-perëndim, që kalon nëpër struktura antiklinale, të tilla si Malet Nemerçkë - Dhembel nga mali i Trebeshinës dhe më tej poshtë rrjedhës malet Lunxhëri - Golik nga mali Shëndëlli. Këtu lugina ka formë "V"-je dhe përgjithësisht është simetrike. Veçantia e kësaj pjese është fakti se masivi gëlqeror antiklinal Nemerçkë - Dhëmbel, si dhe Trebeshinë dhe Shëndëlli i kullojnë ujërat e tyre në Grykën e Këlcyrës drejtpërdrejt në Vjosë, ku më e rëndësishmja është i ashtuquajturi burimi "Uji i Zi", një normë rrjedhe që shkon në disa m3/s. Zona hidrografike e Vjosës pas Dragotit dhe pas bashkimit me lumin Drinos deri në derdhjen në det, karakterizohet nga një luginë më e gjerë.
Në vendet ku takon masive gëlqerore, ka krijuar gryka të ngushta, si p.sh. gryka e Dorëz-Kalivaçit, e cila është rreth 4 km e gjatë dhe rreth 150 m e gjerë. Për poshtë grykës së Poçemit, shtrati i lumit të Vjosës zgjerohet shumë dhe i zvogëlohet pjerrësia, duke krijuar mundësi për depozita zhavorri dhe rëre. Pasi bashkohet me lumin e Shushicës dhe deri në det, shtrati i lumit gradualisht ngushtohet dhe kalon nëpër kthesa të shumta dhe ka brigje të thella. Vjosa bashkohet me shumë degë. Përveç dy degëve kryesore, Drinosit dhe Shushicës, të cilat në fakt mund të konsiderohen si lumenj të veçantë për shkak të zonës së tyre të madhe ujëmbledhëse dhe sasisë së ujit, ka gjithashtu një sërë përrenjsh me një zonë ujëmbledhëse deri në 300 km katrore. Kështu, nga hyrja në territorin shqiptar deri në Dragot, bashkohet me përroin e Çarshovës (90.8 km2), Langaricës (337 km2), Lemnicës (103 km2) dhe Dishnicës (173 km2) nga ana e djathtë dhe me përroin e Zagorit (171.6 km2) nga e majta. Lumi Drinos, po ashtu si Vjosa, buron në Greqi. Në territorin grek, zona ujëmbledhëse e Drinosit është 256 km2, që përfaqëson 19.4% të të gjithë zonës, ndërsa gjatësia e tij është 23 km. Degët kryesore që derdhen në lumin Drinos janë Suha (264.9 km 2) nga ana e djathtë dhe përroi i Kardhiqit (181.9 km2) nga e majta. Një nga karakteristikat kryesore hidrografike të lumit Drinos është fakti se disa nga ujërat e tij rrjedhin nën tokë, përmes masivit gëlqeror të Malit të Gjerë, për të furnizuar burimin ujor të "Syrit të Kaltër" në Bistricë, jashtë pellgut ujëmbledhës të Drinos. Lumi Drinos ka një nivel mesatar që shkon nga 687 në 746 m mbi nivelin e detit, pjerrësi që shkon nga 21 në 28% dhe gjerësi mesatare të pellgut ujëmbledhës nga 10.1 deri në 15.7 km. Lumi i Shushicës është dega e dytë e Vjosës për nga madhësia. Ai buron nga Zhuri i Kuçit, por bëhet lumë tamam pas bashkimit me burimet ujore të Kuçit. Dy degët kryesore që derdhen në Shushicë janë përroi i Vranishtit nga ana e majtë dhe përroi i Smokthinës nga e djathta. Shushica dallohet gjithashtu për furnizimin me ujëra karstike të nëndheshme, si p.sh. në zonën e Kurveleshit. Niveli mesatar i Lumit të Shushicës shkon nga 759 to 540 m mbi nivelin e detit, pjerrësia shkon nga 21 në 28% dhe gjerësia mesatare e pellgut ujëmbledhës nga 8.8 deri në 10.1 km.
Raporti i Vlerësimit të VNMS-së për HEC-in e propozuar të Kalivaçit Faqe 65
Figura 14 Harta e pellgut ujëmbledhës të lumit Vjosë
5.2.4. Normat e Rrjedhjes Vjetore me Probabilitet të Ndryshëm Për llogaritjen e normave vjetore të rrjedhës/fluksit me probabilitet të ndryshëm sipas studimit të fizibilitetit, janë bazuar në serinë vjetore të rrjedhës/fluksit të marrë nga stacionet hidrologjike. Metoda përfshinte një analizë statistikore e cila përdorte software-in "SAFARHY". Bazuar në këtë tё dhёnё, u testuan shpërndarjet Normal, Log-Normal dhe Pearson III, të cilat pastaj iu nënshtruan një testi statistikor Khi2 për të përcaktuar se cila prej këtyre shpërndarjeve të mundshme ishte më e përshtatshmja për serinë në studim. Nga analiza doli se shpërndarjet më të mira ishin Log-Normal dhe Pearson III. Rezultatet janë dhënë në tabelën e mëposhtme: Tabela 12 Flukset vjetore me probabilitet të ndryshëm tejkalimi
Siguria në % Stacioni 1 2 5 10 25 50 75 90
Dorëz 286 263 232 207 171 143 122 102
5.2.5. Fluksi / Rrjedha e Sedimenteve
Rrjedha e sedimenteve është një karakteristikë e rëndësishme e regjimit hidrologjik të ujëmbledhësve të lumenjve. Të dhënat mbi rrjedhën e materialeve të ngurta janë parametra thelbësorë gjatë fazës së projektimit dhe funksionimit (operimit) për punë të ndryshme hidroteknike. Në rrjetin hidrografik të lumit të Vjosës ka pasur disa zona matjeje ku është kryer vëzhgimi i rrjedhës së materialeve tё ngurta pezull. Në mënyrë të veçantë, matja e rrjedhës së materialeve të ngurta pezull është kryer për stacionet në Çarshovë, Përmet dhe Urën e Leklit (nga stacionet që janë marrë në shqyrtim). Periudha e vëzhgimit ka filluar që nga hapja e këtij stacioni deri në vitin 1990, kur janë ndërprerë vëzhgimet. Rezultatet e llogaritjeve përkatëse për periudha shumëvjeçare janë dhënë në tabelën e mëposhtme.
Tabela 13 Parametrat e rrjedhës së pezulluar të sedimenteve në stacionin e Dorëzit
Stacioni F (km2) Q (m3/s) Turbullira mesatare Rrjedha e (gr/m3) sedimenteve (kg/s)
Vjosa Dorëz 5420 145.7 1000 146
Raporti i Vlerësimit të VNMS-së për HEC-in e propozuar të Kalivaçit Faqe 66
5.2.6. Toka dhe Gjeologjia Nga kufiri me Greqinë deri në Dragot, lumi Vjosa formon një luginë me një profil të thellë në formë V-je, me tarraca nga të dy anët e brigjeve. Pasi kalon fshatin Dragot dhe bashkohet me lumin Drinos, lumi Vjosa derdhet në një luginë të gjerë, duke u shndërruar nga një lumë malor në një regjim relativisht të qetë rrjedhjeje, ku krijohen kushte për depozitimin e rërës dhe zhavorrit falë shtratit të sheshtë të lumit (2-3%) . Ekzistojnë dy pamje morfologjike, përkatësisht kodrinore dhe malore, që lidhen me terrenet me flishor dhe terrenin gëlqeror. Relievi i flisheve përfaqësohet nga kodra të ulëta dhe të rrumbullakosura (300-550m mnd), të prera nga një rrjet shumë i shpeshtë i përrenjëve për shkak të erozionit të shkallës së lartë të komponentit litologjik të butë me argjilë të butë (Foto 15). Shpatet e kodrës kanë përgjithësisht pjerrësi drejt luginës së lumit. Përkundrazi, relievi i terreneve gëlqerore është më i thepisur dhe përbëhet nga male më të larta (mbi 2.000 m a.s.l), kryesisht në jug të luginës së lumit Vjosa (Foto 16). Disa degë rrjedhin në lumin Vjosa. Midis tyre, lumenjtë Drinos dhe Bença rrjedhin në jug të rezervuarit që do të krijohet nga hidrocentrali i Kalivaçit. Lumi Drinos ka një lartësi mesatare ujëmbledhëse që varion nga 687 deri në 746 mbi nivelin e detit, një pjerrësi ujëmbledhëse që varion nga 21 deri në 28% dhe një gjerësi mesatare nga 10.1 deri në 15.7 km. Rrjedhat e terreneve kodrinore të flisheve formojnë lugina të ngushta deri të gjera por të cekëta, ndërsa përrenjtë në shpatet gëlqerore formojnë lugina të ngushta në formë V. Kjo për shkak se përrenjtë malore e rrjedhat ujore fillojnë nga lartësi prej 2.000 m dhe mbarojnë në luginën e lumit Vjosa, me lartësi mesatare 100-110 m mnd, duke zotëruar energji të lartë erozive. Përrenjtë e Salarisë janë një përfaqësues tipik i luginave të thella në formë V (Foto 18).
Figura 15 Reliev i ulët kodrinor në terrenet Figura 16 Male të larta në terren gëlqeror flishor
Figura 17 Relievi kodrinor flishor dhe relievi malor gëlqeror
Raporti i Vlerësimit të VNMS-së për HEC-in e propozuar të Kalivaçit Faqe 67
Figura 18 Lugina të thella në formë V, në përroin e Salarisë a) në rrjedhën e sipërme dhe b) në rrjedhën e poshtme të rrugës Tepelenë - Vlorë
Në zonën e prekur nga projekti, tokat përbëhen nga grimca të imëta (argjile dhe dhera të imët) dhe lidhen me formacionet e mëposhtme gjeologjike: Eluvium -Dhera eluvial zhvillohen në majë të kodrave të rrafshëta për shkak të eluvivimit që janë një tërësi procesesh fizike - kimike dhe biologjike që ndryshojnë shkëmbin në tokë. Zakonisht është i pranishëm në melasa dhe formacione flishore dhe në një masë më të vogël në shkëmbinj gëlqeror, ku është i ndërprerë dhe më i hollë. Në përgjithësi, është në kushte natyrore. Në formacionet e melasë dhe flisheve trashësia e saj arrin rreth 0.3-0.5m, ndërsa në shkëmbinjtë gëlqeror deri në 0,1-0,2m. Diluvium - toka diluviale zhvillohet mbi shpatet dhe veçanërisht në këmbët e tyre. Ato janë më të shpërndara përgjatë shpateve të terreneve me flishe dhe melasa dhe janë më të trasha kur shpatet mbulohen nga shkurre të cilat i mbrojnë nga erozioni intensiv dhe gjithashtu nga rrëshqitjet e mundshme të tokës. Kur shpatet përfshihen nga rrëshqitjet e dheut, diluviumet u bëhen më të trashë në pjesën e poshtëme të shpateve (Foto 19). Aluvionet - janë të përhapura në rrafshinë përgjatë të dy anëve të lumit Vjosa dhe vendosen në majën e seksionit aluvial. Ato përbëjnë tokën bujqësore që kultivohet më së shumti. Seksioni vjen vazhdimisht në rënie me zonën e trashë të vadozës së grurit dhe mbaron me ujë të pastër - që mbart zhavorr aluvial (Foto 20).
Figura 19 Toka Delluviale Figura 20 Alluviums
Raporti i Vlerësimit të VNMS-së për HEC-in e propozuar të Kalivaçit Faqe 68
5.2.7. Topografia dhe Peizazhi Masa totale e ujëmbledhësit të lumit të Vjosës është 6,710 km2 nga të cilat 4,365 km2 janë në territorin shqiptar. Në pjesën e sipërme Vjosa kalon nëpër një varg kanionesh të pjerrëta midis Përmetit, Këlcyrës dhe Dragotit, të rrethuar nga gryka të pjerrëta që kryqëzohen me zona dhe ishuj të mëdha aluviale. Pas Dragotit lugina e lumit zgjerohet, me përjashtim të grykës së Kalivaçit dhe Poçemit. Në qytetin e Tepelenës - para dhe pas bashkimit me lumin Drino – vërehen rripa të mëdha rëre dhe zhavorri të formuar nga gërshetimi i lumit, dominojnë peizazhin fluvial. Pas Selenicës pjerrësia e lumit zvogëlohet, lugina bëhet e gjerë dhe lumi gjarpëron tutje. Vjosa derdhet në detin Adriatik në veri të lagunës së Nartës, një zonë e shpallur "Rezervë Natyrore“35. Degë të rëndësishme janë Sarandoporo, Lengarica, Drino (sipërfaqja e ujëmbledhësit 1,302 km2), Benca dhe Shushica (sipërfaqja e ujëmbledhësit 715 km2)36. Gjeo-morfologjia e përgjithshme e pellgut të Vjosës karakterizohet nga orientimi VP-JL i strukturave të mbi vendosura dhe pllakave tektonike. Lugina e Vjosës dhe degëve kryesore të saj ndjekin linjat tektonike të paracaktuara të sistemit të çarjeve tektonike alpine. Mesi i luginës rrethohet nga vargmale me një lartësi prej 300 m në veri deri në 2000 m mbi nivelin e detit në jug. Vargmali i Gribes evidentohet me majën e tij më të lartë. Mali i Kudhësit (1907 m) e ndan Vjosën në veri dhe në verilindje nga lugina e Shushicës në jugperëndim. Në Poçem, lumi ndodhet midis dy vargmaleve paralele të përbëra nga gurë gëlqerorë dhe flish. Përgjatë rrjedhës, lumi i Vjosës (zona e Projektit) dhe zona kodrinore krijojnë zona të vogla që janë burimi kryesor i aktivitetit bujqësor në zonë. Dallohen dy tarraca me sipërfaqe të përgjithshme prej rreth 400 ha, të rrafshëta, me një pjerrësi prej 2-5%. Fshatrat që shtrihen në kodrat dhe që preken nga rezervuari janë: Shesh (Allkaj-Salari), Sinanaj, Qesarat, Memaliaj fshat, Dhemblan, Krahas, Iliras.
5.2.8. Karakteristikat e Tokës dhe Karakteristikat Pedologjike Në mes të lumit të Vjosës dhe në zonën përreth, karakteristikë kryesore e tokave bujqësore është se janë relativisht pjellore, të tipit aluvijal, të cilat vijnë kryesisht nga depozitimi aluvijal gjatë procesit të depozitimit të sedimenteve gjatë rrjedhës, gjithashtu si pasojë e aktivitetit diluvial dhe rrëshqitjes së dheut. Materialet bazë / shkëmbinjtë mbi të cilët (ose nën ndikimin e të cilëve) formohen tokat, përbëhen nga depozitat e karbonatit dhe flishit të Kretakut të Sipërm deri në Oligocenë e Mesme. Depozitat e Kretakut të Sipërm përfaqësohen nga depozita neritike, të përbëra nga gëlqerorë të dolomitizuar në pjesën e poshtme. Në pjesën e sipërme të Kretakut të Sipërm depozitat përfaqësohen nga Rudistët gëlqerorë të ndërtuara në formë biologjike. Një shtresë sedimentare është vërejtur gjatë Eocenit deri në Oligocenin e Mesëm. Gjatë Oligocenit të Mesëm, për shkak të lëvizjeve tektonike, depozitat dolën në sipërfaqe dhe rrjedhimisht gurët gëlqerorë të Kretakut të Sipërm u gërryen. Llojet kryesore të tokës janë si më poshtë: Luvisolet formohen në depozita koluviale dhe/apo aluviale të përbëra nga materiale të pa konsoliduara. Profili i tyre dallohet për shtresat B të thella dhe argjilore, të paraqitura me A, B, C me ngjyrë kafe deri në kafe në të verdhë të shtresës A. Fluvisolet formohen në materiale sedimentare të kuaternarit me origjinë detare, lumore dhe ranore, të përziera me baltë dhe argjilë. Tokat janë të sheshta dhe ndodhen në të dy anët e lumenjve: Shesh, Sinanaj, Kalivaç. Profili i tyre është i thellë. Për shkak të depozitimit të materialeve në periudha të ndryshme, shtresat pedogjenetike nuk janë të dukshme. Fenomeni i shtresëzimit dhe sedimentimit është i dukshëm në këto toka. Arenosolet janë toka më pak të zhvilluara në kontekstin pedogjenetik, me strukturë ranore; me një profil që arrin 100 cm. Këto toka kanë tipare gileike dhe kalifike. Këto toka ndodhen në të dy anët e Ilirasit dhe Qesaratit dhe janë formuar nga sedimentet e mbetura nga ujërat pas përmbytjeve periodike. Këto toka kanë një potencial të lartë bujqësor dhe teknologjitë bujqësore janë të përshtatshme. Bazuar në konceptin e
35 Fritz Schiemer, Anton Drescher, Christoph Hauer & Ulrich Schwarz: Korridori i lumit Vjosa: një ekosistem lumor me rëndësi evropiane Flusslandschaft von europaischer Bedeutung 36 Durmishi C., Daja S., Ago B., Dindi E., Sinojmeria A., Nazaj S.J., Qorri A., Muci R., 2018: Sinteza e parametrave gjeologjike, hidro- gjeologjike, sedimentologjike dhe tiparet gjeo-turistike të Pellgut të Vjosës. Acta ZooBot Austria 155,
Raporti i Vlerësimit të VNMS-së për HEC-in e propozuar të Kalivaçit Faqe 69
aftësive, tokat janë mesatarisht pjellore. Sasia e lëndës organike, azotit dhe fosforit është në nivelin mesatar. Rendimenti është gjithashtu i moderuar; jonxhë dhe foragjere të tjera kultivohen shpesh dhe prodhimi i tyre është i lartë për shkak të ujit të bollshëm që nevojitet për një prodhim sa më të mirë. Në këndvështrimin e përshtatshmërisë, potenciali i zonës është i kufizuar për shkak të temperaturave të ulëta gjatë sezonit të dimrit dhe lagështisë së lartë në luginën e Vjosës. Sipas klasifikimit shqiptar (IST, 1992) toka është në kategoritë III, IV dhe V. Të mbjellat kryesore që kultivohen janë, foragjere, grurë, misër dhe dru frutorë, si; arra dhe ullinj. Bujqësia nuk është shumë intensive dhe bimësia dominohet nga foragjeret dhe bimët barishtore të ulëta. Materiali bazë në sipërfaqen e rrafshët është i llojit aluvial 'i pa konsoliduar'. Struktura është argjilore, pa gurë në sipërfaqe (<10%), sipërfaqe të thellë (> 75 cm), sipërfaqe të sheshtë (<6% pjerrësi), me shkallë të ulët erozioni dhe e drenazhuar mirë.
5.2.9. Miniera
Bashkia e Memaliajt ende ka burime minerale në formën e rezervave të qymyrit me fuqi të lartë kalorifike (ngrohëse) (por me përmbajtje të lartë squfuri, 3 herë më e lartë se standardet e BE-së). Prej më shumë se dy dekadash kjo minierë është e mbyllur dhe askush nuk ka shfaqur interes nga njësitë shtetërore apo private për ripërdorimin e saj. Në planin e ardhshëm strategjik, Bashkia e Memaliajt mund të parashikojë mundësinë që zona e minierës të vazhdojë të ketë karakter industrial jo minerar dhe të mund të shërbejë si një qendër aktivitetesh biznesi në fusha të caktuara të industrisë dhe shërbimeve (linja prodhimi, depo / magazina, park logjistik, etj.).
5.2.10. Flora Pellgu i lumit të Vjosës dhe degëve të tij të rëndësishme, quajtur si lumi i egër i Evropës, është lumi kryesor i jugut të Shqipërisë . . Pellgu i tij karakterizohet nga një tipologji e gjerë ekosistemesh biologjike, specie të egra të florës dhe vegjetacionit, peizazhi i bukur, me 9 Zona të Mbrojtura dhe një numër të madh monumentesh natyrore. Ky rajon është i njohur për bujqësinë dhe blegtorinë, pyjet, kullotat, bimët medicinale, ujin (ujërat sipërfaqësorë dhe nëntokësorё) dhe ka potencial të rëndësishëm për zhvillimin socio-ekonomik, trashëgiminë kulturore, historike dhe fetare. Më shumë se 700 lloje bimësh të larta janë raportuar nga Malo37 (2010) në doktoraturën e tij rreth florës dhe bimësisë së rrethit të Gjirokastrës; rreth 12 lloje ishin të reja për Shqipërinë, 40 lloje ishin sub-endemike dhe 30 lloje ishin të rralla ose të rrezikuara (Malo & Shuka 2008a, 2009, 2013); Viola acrocerauniensis dhe Stachys sericophylla (Malo & Shuka 2008b, Shuka & Malo 2009), për shembull, janë specie endemike të rajonit. Specie të tjera endemike janë raportuar kohët e fundit, p.sh. Campanula longipetiolata, Gymnospermium. Brigjet e lumit dhe sipërfaqet shkëmbore përgjatë degëve të tij dhe kullotat gëlqerore alpine të pellgut ujëmbledhës strehojnë tre specie të tjera të kërcënuara që janë në listën e kuqe të IUCN-it: Aesculus hippocastanum (Allen & Khalea 2017), Galanthus reginae-olgae (Davis 2011), and Solenanthus albanicus (Delipetrou 2011), të listuara përkatësisht si të rrezikuara C2a(i), të rrezikuara B2ab(iii,v), dhe në rrezik B1ab(v)+2ab(v). Disa nga këto vende aktualisht janë nën presion nga zhvillimi i hidrocentraleve të vegjël malor, dhe Hypericum haplophylloides, e gjetur në kanionin e Luzatit dhe në livadhet subalpine të luginës së Drinosit (Tan et al. 2011). Në dunat ranore ose lagunat janë të pranishme speciet e rralla ose reliktet, si Anacamptis morio ssp. caucasica, Ephedra distachya, Narcissus tazetta, Nymphaea alba, Nuphar lutea, Nymphoides peltata, specie të ndryshme të Orchis, Ophrys, Limonium dhe Scilla; gjithashtu janë të pranishme speciet me shpërndarje disi të kufizuar, si Petrosimonia oppositifolia, Senecio vernalis, Tamarix hampeana, Peucedanum arenarium, Pholiurus panonicus etj. Marsilea quadrifolia breshka ujore relikt është konfirmuar verbalisht, nga botanisti i ndjerë Kozma Buzo, që gjendet në Deltën e Vjosës; megjithatë, gjatë studimeve në terren të kryera në ketë rajon kohët e fundit, kjo specie nuk u gjet.
37 Malo S., 2010: Studimi i diversitetit bimor në rrethin e Gjirokastrës. Teza e PhD (PhD Theses), FNS, UT
Raporti i Vlerësimit të VNMS-së për HEC-in e propozuar të Kalivaçit Faqe 70
Llojshmëria e specieve bimore është e rëndësishme për industrinë bimore medicinale dhe aromatike. Rreth 380 lloje Bimë Mjekësore dhe Aromatike (BMA/MAP) janë regjistruar brenda pellgut ujëmbledhës, 330 prej të cilave janë specie të egra (Miho & Shuka, 2017). Flora dhe vegjetacioni i pellgut ujëmbledhës të Vjosës janë studiuar rrallë, pothuajse vetëm në dhjetë vitet e fundit. Është e vështirë të konstatohet numri i përgjithshëm i bimëve të larta për gjithë ujëmbledhësin e Vjosës. Për të kuptuar më mirë vegjetacionin rajonal, më poshtë do të përshkruhen karakteristikat e florës në nivel rajoni më të madh, atij të Gjirokastrës. Zona e Tepelenës numëron më shumë se 60 bimë medicinale, si: sherebela, bliri, dëllinja, pelini, dafina, gjembi i bardhë dhe çaji i malit, të cilat mblidhen të gjitha në sasi të mëdha në mënyrë të ligjshme e të paligjshme.
Në Bashkinë Qendër Tepelenë është ngritur një qendër për përzgjedhjen, përpunimin dhe paketimin e sherbelës dhe rigonit. Në Gjirokastër, mblidhen gjithashtu, sherebela, rigoni, gjembi i bardhë, bliri dhe lulebleta. Drejtoritë e mbrojtjes së pyjeve kanë bërë kontrata me firmat e ligjshme duke respektuar kuadrin ligjor për mbledhjen e bimëve sipas kushteve teknike. Bio-diversiteti në rajonin e Gjirokastrës nënkupton dy aspekte: aspektin gjenetik (shumëllojshmërinë e specieve) dhe aspektin ekologjik (shumëllojshmërinë e ekosistemeve). Shumëllojshmëria e kushteve klimatike dhe tokësore ka bërë të mundur që të ketë një mori zgjedhjesh: Nga 208 lloje pyjesh dhe shkurresh, 179 janë gjetur në Shqipëri. 71% e të gjitha llojeve gjenden në Gjirokastër dhe Përmet, ndërsa 52% janë gjetur në Tepelenë (Mullaj, A, 20-31). Disa nga bimët e rralla të Shqipërisë (që kërcënohen të zhduken) janë: shkurrja e kaduces, që gjendet më së shumti përgjatë luginave të Vjosës dhe Drinos, ku gjenden kryesisht shkurre dhe shelgje, por edhe pyje të pishës mesdhetare, lisit, etj. Në kodrat e Libohovës, Dropullit, Tepelenës, Memaliajt, Buzit, Krahësit dhe në luginën e Vjosës gjenden pyje me bimësi të rrëmujshme dhe pishë të zezë, me pishë mesdhetare dhe pa specie endemike.
Pyjet e lisit mesdhetar gjenden në Dropullin e Sipërm, Krahës dhe Luftinjë (Ekosistemi i Tokës në Rajonin e Gjirokastrës, Sinani 201138). Shumë lloje lulesh ndihmojnë në zhvillimin e bletarisë. Prerja, djegia dhe aktiviteti i mbi-kullotjes së vazhdueshme, kanë shkaktuar dëme në pothuajse 20% të sipërfaqes së shtresës bimore, sidomos në pyjet me pisha mesdhetare në masivin malor të Malit të Gjerë, në kodrat e Libohovës, Valaresë dhe Tepelenës. Tabela 14 Habitatet kryesore të bimësisë në rajonin e Gjirokastrës në përqindje
Emërtimi Rajoni i Gjirokastrës
Sipërfaqet e banuara, tokat bujqësore, uji dhe terrenet jo prodhuese 2 %
Kullota alpine ku predominojnë barishtet 4,3 %
Formacione druri ku predominon rrepet 0,8 %
Formacione druri ku predominojnë habitatet e shkozës dhe lisit 49,2 % të ulët
Formacione druri ku predominon lisi italian dhe shkurret 38,4 %
38 https://www.researchgate.net/publication/270622479_The_Earth_Ecosystem_In_The_Region_Of_Gjirokastra
Raporti i Vlerësimit të VNMS-së për HEC-in e propozuar të Kalivaçit Faqe 71
Emërtimi Rajoni i Gjirokastrës
Formacione druri ku predominon bredhi maqedonas 2,5 %
Formacione druri ku predominon pisha e zezë dhe bredhi 1,4 % maqedonas
Formacione druri ku predominon lisi maqedonas 0,9 %
Formacione druri ku predominon ahu dhe bredhi maqedonas 0,3 %
Formacione me shkurre në toka kullotë 0,2 %
Burimi: Albina Sinani, “Ekosistemi i Tokës në Rajonin e Gjirokastrës” Rreth 49.2% e sipërfaqes së habitateve kryesore të bimësisë së rajonit janë të zëna nga formacionet e drurit ku predominon shkoza dhe lisi i ulët, 38.4% predominon lisi Italian dhe shkurret dhe vetëm 12.4% janë me të tjera. 38.6% e habitateve të bimësisë janë të zakonshme në zonën e Gjirokastrës, 32.4% në Përmet dhe 29% në Tepelenë (Statistikat vjetore, 30). Niveli i lisit është më i rëndësishmi, pasi mbulon 42% të sipërfaqes pyjore në rajonin e Gjirokastrës. Ai shtrihet në një lartësi prej 600-1000 m, në brezin e tokave kafe. Më të zakonshmet janë lisi dhe frashri, të cilët ndërtojnë masivë të rëndësishëm pyjorë në Pogon, Kardhiq, Zagori dhe në malin e Nëmërçkës, Dangëllisë, Carcoves, Petranit dhe Piskovës; të cilat tani po përdoren në mënyrë të ligjshme dhe të paligjshme. Ka edhe zona të vogla me gështenja të cilat përdoren si material ndërtimi, etj. Pema e limonit është e përhapur në rajonin e Tepelenës; lulet e tij mblidhen dhe eksportohen si bimë medicinale. Ky nivel bimësie është dëmtuar ndjeshëm nga ndërhyrjet njerëzore, sepse ndodhet shumë pranë zonave rurale të banuara dhe përdoret si dru zjarri, ushqim për kafshët gjatë dimrit, si dhe si material ndërtimor. Bredhi Mesdhetar mbulon 7.3% të sipërfaqes pyjore të rajonit dhe ndodhet në lartësitë 1000-1500 m mbi nivelin e detit, në brezin e tokave malore kafe dhe gri. Pema e bredhit të Maqedonisë dhe Greqisë ka vlera të larta biologjike dhe gjendet në pyjet e Dropullit të Sipërm Kardhiqit, Fushëbardhës, Zhulatit, Prongjit, Zagorisë, Hotovës, Petran-Carcovës, Buzës së Bredhit, Luzatit - Qendër dhe Kurveleshit.
Ky brez është pak i zhvilluar në Tepelenë, Bençë, Nivicë, Peshtan, Luzat and Hormovë. Pema e bredhit përdoret si material ndërtimi dhe gjithashtu për nxjerrjen e rrëshirës. Ky nivel zëvendëson nivelin e ahut, i cili përbën një masiv të vogël në zonën verilindore të malit të Nëmërçkës, në rajonin e Përmetit. Pylli i Grehotit (komuna Carçovë) në Nemerçkë, ndodhet në lartësinë 1400 m, zë 45 hektarë dhe ka vlera biologjike dhe mjedisore. Aty mund të gjenden 5 lloje bredhi, 4 lloje ahu, 1 lloj shkoze e bardhë dhe lloje të tjera.
Hormoqi / Pishat janë të vendosura në lartësitë 1500-1800 m dhe mbulojnë 0.9% të sipërfaqes pyjore të rajonit. Llojet kryesore të pemëve janë pisha e zezë, panja e malit, një lloj i veçantë bredhi dhe pisha e malit, që ndodhet në Kardhiq në rreth 230 hektarë, dhe në Kerre (një pjesë e së cilës është dëmtuar nga zjarret). Kullotat dhe shkurret sub-alpine ndodhen në vargmalet Trebeshinë - Dhëmbel - Nemerçkë, Shëndelli - Lunxheri - Bureto dhe Murgane - Mali i Gjerë - Shtugare. Është niveli më i lartë i bimëve (1800-2484 m mbi nivelin e detit) dhe mbulon 36.4% të sipërfaqes së përgjithshme të rajonit. Është shumë e pasur me bimë barishtore, të cilat formojnë kullota natyrore verore me vlera të mëdha ushqyese, të përdorura nga delet dhe dhitë të cilat japin produkte cilësore (produkte bio); këto produkte kërkohen shumë në vendet e tjera.
Raporti i Vlerësimit të VNMS-së për HEC-in e propozuar të Kalivaçit Faqe 72
Përveç bimëve barishtore, mund të gjenden shkurre, si; murrizi dhe dëllinja. Lugina e Vjosë - Carçovës ka dy karakteristika: është rajoni i vetëm në Shqipëri ku janë gjetur formacione të shqopës së kuqe (në Përmet me një sipërfaqe prej 42 hektarësh) e cila është bimësi endemike me vlera të larta biologjike dhe shkencore.
5.2.11. Fauna Pas vitit 1990 gjuetia ka qenë gjithnjë e më spontane. Sot habitatet e faunës dhe speciet e rralla janë pre e gjuetisë së paligjshme dhe të pakontrolluar, përdorimit të eksplozivëve dhe pesticideve dhe përkeqësimit të kushteve të zhvillimit, për shkak të shpyllëzimit, zjarreve ose zhurmës.
Për këto dhe arsye të tjera, disa specie të rralla, si; dhia e egër, dreri, derri i egër, lepujt e egër dhe thëllëza e malit janë pothuajse në zhdukje (Sinani 2011b). Gjuetia e ligjshme, sipas të gjitha rregullave, do të ishte shumë fitimprurëse për komunitetet lokale. Një interes të veçantë mund të përbejë Rezervati i Gjuetisë në Carcovë, pjesë e pronës pyjore Petran-Carcovë, i cili gjendet në rajonin e Seran - Perat - Carcovës (Enciklopedia e Tepelenës, 184) deri në Saranpador dhe mbulon një sipërfaqe rreth 1000 hektarë. Flora e tij përbëhet nga shkurre mesdhetare, të cilat para vitit 1945 formonin një masiv natyror pyjor pothuajse të virgjër që kishin edhe një faunë të pasur. Gjatë viteve 1968-1980, kur u punua një sipërfaqe e madhe toke për shkak të rëndësisë së madhe që i kushtoi qeveria e kohës bujqësisë, habitatet e shumicës së specieve u shkatërruan. Insektet: Më shumë se 150 specie të insekteve me krahë (flatra) (Pterygota) janë mbledhur nga habitatet e ndryshme ujore dhe tokësore në kategorinë V të IUCN-it (peizazh i mbrojtur / panoramë detare e mbrojtur) Zona Vjosë - Nartë (Paparisto 2001, Shkëmbi et al. 2015, Shkëmbi et al. 2018 po aty, Cuvelier et al. 2018) (Fig. 9). Ata janë të përhapur në mes specieve Lepidoptera (63 specie), Coleoptera (43), Odonata (28), Orthoptera (7), dhe të tjerë. Janë raportuar lulëzime masive, madje edhe të specieve të rrezikuara me cikël jete polyvoltine, siç janë insecetet Thaumetopoea pit-yocampa, cunea Hyphantria dhe Malusosoma neustria. Gjithsej 28 specie Odonata, të njohura deri tani për ujëmbledhësin e Vjosës, janë renditur të gjitha në Shtojcën II (IUCN, 2010). Nga Lista e Kuqe Shqiptare (MoE 2013), lloje të rëndësishme të rrezikuara që meritojnë të përmenden janë: fluturat: Dingy Skipper (Erynnis tages), Skipper Inky (Erynnis marloyi), Alexanor (Papilio alexanor), Monarku afrikan (Danaus chrysippus), Dryad (Minois dryas), Hermit (Chazara briseis), Grayling Tree (Hipparchia statilinus), Southern White Admiral (Limenitis reducta), the Cinnabar Moth (Tyria jacobaeae), etj. Në ujërat e deltës së Vjosës, janë regjistruar edhe jo vertebrorë ujorë të rrezikuar në shkallë kombëtare (MoE 2009), përfshirë një numër të madh gastropodësh, bivalvash dhe krustacesh (më shumë se 40 lloje gjithsej).
Informacione të tjera mbi grupet e ndryshme jo vertebrore të lumit të Vjosës janë dhënë nga Degasperi (Komnenov, Bauernfeind, Paill et al., Graf et al., Rabitsch, Rabl & Kunz, Wagner et al. dhe Beqiraj et al. (2018 Vjosa në Shqipëri - një ekosistem lumor i një rëndësie evropiane). Lista e specieve të peshkut të gjetura në lumin e Vjosës, statusi kombëtar i ruajtjes të tyre dhe ai i IUCN-it (Shumë të rrezikuar (SHRR - CR), të rrezikuar (RR - N), Rrezik më të ulët (në varësi të ruajtjes) (LR / cd) , Të rrezikuara (VU), më pak shqetësues (LC)), renditja e tyre në Shtojcën II (specie të faunës të mbrojtura në mënyrë strikte) dhe Shtojcën III (specie të faunës të mbrojtura) në Konventën e Bernës. Tabela 15 Lista e llojeve të peshkut në lumin e Vjosës dhe statusi i tyre i ruajtjes39
Lista e kuqe e Specia / lloji Habitati Dukuria Lista e kuqe Konventa kombëtare IUCN-it e Bernës
Petromyzon Anadromous vendase VU LC III marinus
Acipenser sturio Anadromous vendase EN CR II
39 Burimi: Acta ZooBot Austria 2018 - The Vjosa in Albania – a riverine ecosystem of European significance. / Vjosa në Shqipëri - një ekosistem lumor i një rëndësie evropiane.
Raporti i Vlerësimit të VNMS-së për HEC-in e propozuar të Kalivaçit Faqe 73
Lista e kuqe e Specia / lloji Habitati Dukuria Lista e kuqe Konventa kombëtare IUCN-it e Bernës
Acipenser naccarii Anadromous vendase EN CR II
Anguilla anguilla Katadromous vendase - CR -
Alosa fallax Anadromous vendase VU LC -
Alburnoides aff. Ujë i ëmbël vendase - - III prespensis
Alburnus scoranza Ujë i ëmbël vendase - LC -
Barbus prespensis Ujë i ëmbël Endemike LRcd LC -
Carassius spp. Ujë i ëmbël jovendase - - -
Chondrostoma Ujë i ëmbël Endemike LRcd* NT III* nasus
Gobio skadarensis Ujë i ëmbël Endemike LRnt* EN -
Luciobarbus Ujë i ëmbël Endemike - LC - albanicus
Pachychilon pictum Ujë i ëmbël Endemike - LC III
Pelasgus Ujë i ëmbël Endemike - NT - thesproticus
Pseudorasbor Ujë i ëmbël jovendase - LC - aparva
Squalius platyceps Ujë i ëmbël Endemike - LC -
Cobitis ohridana Ujë i ëmbël Endemike LRcd LC -
Oxynoemacheilus Ujë i ëmbël Endemike - VU - pindus
Oncorhynchus Ujë i ëmbël jovendase - - - mykiss
Salmo farioides Ujë i ëmbël vendase - - -
Chelon aurata Ujë i kripur vendase - - -
Chelon labrosus Ujë i kripur vendase - LC -
Chelonramada Ujë i kripur vendase - - -
Chelonsaliens Ujë i kripur vendase - - -
Mugilcephalus Ujë i kripur vendase - LC -
Atherina boyeri - vendase - LC -
Gambusia Ujë i ëmbël jovendase - LC - holbrooki
Aphanius fasciatus Ujë i ëmbël vendase EN LC II
Raporti i Vlerësimit të VNMS-së për HEC-in e propozuar të Kalivaçit Faqe 74
Lista e kuqe e Specia / lloji Habitati Dukuria Lista e kuqe Konventa kombëtare IUCN-it e Bernës
Dicentrarchus Ujë i kripur vendase - LC - labrax
Platichthys flesus Ujë i kripur vendase VU LC -
5.2.12. Zonat e Mbrojtura Nuk ka zona të mbrojtura të vendosura afër vendit të propozuar. Zona të mbrojtura, të tilla si; Zona e Peizazhit të Mbrojtur Vjosë - Nartë dhe Parku Kombëtar Hotovë - Dangelli janë larg nga zona e projektit të propozuar. 1. Peizazhi i Mbrojtur Vjosë - Nartë – ndodhet rreth 30 km në distancë ajrore nga HEC-i (pjesa veri- perëndimore); 2. Parku Kombëtar Hotovë - Dangelli – ndodhet rreth 42 km në distancë ajrore nga HEC-i (pjesa jug- lindore). Duke iu referuar studimit paraprak dhe Geoportalit ASIG, pranë zonës së projektit ndodhen pesë (5) monumente natyre, të listuar si më poshtë: 1. Rrepet e Donies, Kalivaç - rreth 535 m nga zona e projektit; 2. Rrapi i Qesaratit - përafërsisht 340 m nga zona e projektit; 3. Mogilat e Vasjarit - përafërsisht 484 m nga zona e projektit;
4. Rrapi i Dames - përafërsisht 2 200 m nga zona e projektit;
5. Rrepet e Dervenit- brenda zonës së projektit. Rrepet e Dervenit: monument natyre i ndodhur brenda zonës së ndikuar nga projekti, por që aktualisht është shkatërruar (pemët janë prerë). Kjo është verifikuar edhe vëzhgimit paraprak në terren, kryer në datë 17.01.2019. Megjithatë, ky vlerësim paraprak duhet të konfirmohet me AKZM-në (Agjencinë Kombëtare të Zonave të Mbrojtura) nëpërmjet një komunikimi zyrtar. Duke iu referuar studimit paraprak të dokumenteve dhe Geo-portalit ASIG, ekzistojnë tre (3) monumente të trashëgimisë kulturore (monumente arkeologjike) pranë zonës së projektit, një pranë fshatit Leshnjë, një pranë fshatit Qesarat dhe tjetri në fshatin Kordhaj. Për sa u përket monumenteve të trashëgimisë kulturore (monumenteve arkeologjike) të identifikuara në studimin paraprak, ato do t'i nënshtrohen një vlerësimi të hollësishëm gjatë fazës së studimeve bazë (gjendjes ekzistuese) të VNM / VNMS-së.
5.2.13. Ujërat nëntokësorё Brenda zonës së rezervuarit Kalivaç që do të krijohet janë të pranishëm akuiferët e mëposhtëm: Akuifer me porozitet intra-granular dhe potencial të lartë - të mesëm ujëmbajtës në zhavorrishtet dhe tarracave të shtratit të lumit Ky akuifer shtrihet përgjatë luginës së lumit Vjosa, nga fshati Damës deri në fshatin Kalivaç dhe është i përbërë nga depozitat Kuaternare (Qp-h - Pleistoceni Holocene dhe Qh - Holocene). Karakterizohet kryesisht nga uji i lumit Vjosa dhe në një masë më të vogël nga reshjet, përrenjtë dhe akuiferët anësorë. Ky akuifer është i papërcaktuar dhe përmban ujëra nëntokësore me nivel freatik të lirë sepse kryesisht është i mbuluar nga dhera me përshkueshmëri të ulët. Rrjedha e tij ujore nëntokësore është përgjithësisht paralele me rrjedhën e ujit të lumit Vjosa.
Raporti i Vlerësimit të VNMS-së për HEC-in e propozuar të Kalivaçit Faqe 75
Akuifer me porozitet intra-granular dhe potencial mbajtës uji të mesëm - të ulët të formacioneve të shpatit si koluviumet Ky akuifer përbëhet nga depozita koluviale të përzier në rrëzë të shpateve gëlqerore. Më së shumti ngarkohet nga reshjet dhe në një masë më të vogël nga akuiferët anësorë. Nga ky akuifer dalin burime të vogla që tregojnë një regjim tipik sezonal. Akuifer me depërtueshmëri dhe porozitet - të copëtuar dhe me kapacitet shumë të ulët të mbajtjes së ujit. Ky akuifer lidhet me:
Melasa Tortoniane të përbëra nga gurë guri, siltstoni dhe gur ranor; Melasa Langhian e përbërë nga marl, argjilë karbonati, gur gëlqeror litotamnia; Melasa burdigariane të përbërë nga marl, argjila marly, alevrolit dhe gur ranor.
Shtrihet si një brez i gjerë nga Memaliaj në jug në Allkomemaj në veriperëndim dhe kufizohet me formacionet e flisheve Oligocene në të dy anët lindore dhe perëndimore. Është e pranishme si "ishuj" të vegjël juglindje - veriperëndim të zonës në zonën e Qesarat. Përbëhet nga ndërlidhjet e gurëve gur, alevrolit dhe gur ranor që zhyten në drejtim të lindjes me kënd prej 30 - 45 °. Më së shumti ngarkohet nga reshjet dhe më pak nga akuiferët anësorë. Akuifer me porozitet të thyer – karstik. Mediumi i këtij akuiferi përbëhet nga:
Gëlqeror i trashë i Eocenit; Gur gëlqeror me shtresa të holla të Paleocenit; Gëlqeror biomikrite me shtresa të holla deri të trasha; Përshkueshmëria e këtij akuiferi sillet brenda intervalit të gjerë, nga shumë i lartë në i ulët, i kushtëzuar ndërmjet të tjerëve formon intensitetin e procesit karstik. Reshjet paraqesin burimin kryesor të rimbushjes së akuiferit karstik që lidhet me shtrirjen e tij të gjerë mbi rajonin malor Kurveleshi. Infiltrimi efektiv është rreth 0.5-0.7 që do të thotë se reshjet rreth 700-1000ml prezantojnë në akuifer. Shkarkimi i ujërave nëntokësorë nga akuiferi karstik si burime që dalin rrëzë shpateve përgjatë luginës së lumit (burimi karstik i Bambullit në fshatin Kordhaj) ose në kontaktin e gurit gëlqeror karstik me formacione flishore të padepërtueshëm (burimet “Lugjet e Dhemblanit). Këto më vonë rrjedhin si burime të ndara përgjatë një largësie prej 3-4 km që përcaktohet nga kontakti midis gurit gëlqeror dhe fluturimit. Formacionet jo përshkrues, jo ujëlëshues Ajo lidhet me formacionet kryesisht gur ranor-baltë Oligocene të flisheve dhe mbulesës prej dherash me rërë të akuiferit aluvial. Këto formacione karakterizohen nga përshkueshmëria shumë e ulët e cila nuk lejon rrjedhjen e ujërave nëntokësorë dhe kullimin e tij përmes burimeve.
5.2.14. Ujërat Sipërfaqësorë Zona e Pellgut ujëmbledhës të Vjosës është rreth 6710 km2 , nga të cilat 4455 km2 janë në territorin e Shqipërisë dhe një sipërfaqe prej 2805 km2 i takon territorit grek (Ihme 2008).
Degët kryesore të Vjosës në Greqi janë Sarandoporos dhe Voidomare. Në territorin shqiptar lumi i Vjosës përfaqëson një rrjet hidrografik kompleks (Pano 198440). Degët kryesore janë lumi Drinos dhe Shushicës. Shushica ka një pellg ujëmbledhës prej 715 km2, një rrjedhje mesatare prej 24.2 m3/s dhe një koeficient rrjedhjeje prej 0.53. Degët kryesore të saj janë përroi i Smokthinës, Vajzës dhe Vllahinës. Degë të tjera të rëndësishme janë përroi i Carshovës, Langaricës, Lemnicës, Dishnicës dhe Zagorisë me pellg ujëmbledhës respektivisht, 90km2, 337 km2, 103 km2, 173 km2 dhe 171.6 km2. Lumi i Bencës dhe përrenjtë e Luftinës dhe Salarisë janë gjithashtu degë të Vjosës.
40 Pano N., 1984: Hidrologjia e Shqipërisë. Insituti i Hidro-meteorogjisë, Akademia e Shkencave.Tiranë.
Raporti i Vlerësimit të VNMS-së për HEC-in e propozuar të Kalivaçit Faqe 76
3 Shkarkimi mesatar shumëvjeçar i lumit të Vjosës është Q0=195m /s me një koeficient rrjedhjeje prej 0.61. Vëllimi vjetor i ujit është rreth 6.2 miliardë m3 (Pano 2015) 82 % e të cilave gjatë periudhës së lagësht (tetor- maj) dhe 18% gjatë periudhës së thatë (qershor-shtator). Ajo ushqehet nga reshjet dhe ujërat nëntokësorё. Kontributi i ujërave nëntokësore në ujin e Vjosës është rreth 31% të totalit të saj. Sasia e reshjeve në pellgun ujëmbledhës rritet nga pjesa juglindore e saj në drejtim të pjesës veriperëndimore. Sasia mesatare e reshjeve në pjesën juglindore varion nga 1170 mm / vit në Leskovik deri në 1290 mm / vit në stacionin hidrometeorologjik të Këlcyrës. Sasia më e madhe e reshjeve shihet në zonat që korrespondojnë me zinxhirin malor Trebeshinë - Dhembel - Nëmërçkë, Mali i Gjerë, Kurvelesh dhe Malin e Cikës. Ato variojnë nga 1890 mm / vit në Gjirokastër në 2300 mm / vit në Nivicë dhe Kuç. Cilësia e ujërave të Vjosës konsiderohet "shumë e mirë" në pjesën e sipërme të basenit, deri aty ku bashkohet me Langaricën. Në segmentin e lumit pasi kalon nëpër Përmet, uji kategorizohet në klasin II ("i mirë"). Përgjatë rrjedhës së ujit cilësia e ujit klasifikohet ndërmjet klasit II dhe III për shkak të derdhjes së ujërave të zeza nga qendrat urbane pa i përpunuar. Si, Përmeti, Gjirokastra, Tepelena, Kelcyra dhe Memaliaj, me afërsisht 100,000 banorë. Për shkak të gurit gëlqeror relativisht të thatë, karbonatët i dominojnë kripërat natyrore në ujërat e lumit. Zona përreth territorit të zonave të propozuara është drenazhuar, uji i këtij lumi përdoret kryesisht për bujqësi dhe për qëllime të ndryshme shtëpiake. Përgjatë rrjedhës, thuhet se merr mbetje të industrisë, ujërat e zeza shtëpiake dhe ujërat e zeza të pa trajtuara të qyteteve, si: Përmeti, Gjirokastra, Tepelena dhe Memaliaj.
Cilësia e ujit të Vjosës klasifikohet në; “e mirë dhe shumë e mirë”, pjesa e sipërme në klasin e parë dhe pjesa e mesit në klasin e dytë. Ndikimet kryesore në degradimin e cilësisë së ujit janë: ujërat e zeza të katër qyteteve dhe sedimenteve të lartpërmendura, sidomos argjiloret që vijnë nga dega e Luftinjës dhe Krahasit të cilat e bluajnë shistën e argjilës përgjatë rrugës së tyre. Makronutrientët, metalet e rënda dhe hidrokarburet në lumin e Vjosës janë në sasi të ulëta duke e klasifikuar atë si një lumë më të pastër në Shqipëri. Prania e patogjenëve është e moderuar për shkak të faktorëve të përmendur më lart.
5.3. BURIMET SOCIO-EKONOMIKE
5.3.1. Zona e Përgjithshme Sipas Reformës së Re Territoriale, Shqipëria ndahet në 12 qarqe, 61 Bashki dhe 373 Njësi Administrative (ish-Komunat)41. Qeveria lokale shqiptare është e organizuar në dy nivele.
Bashkitë dhe Njësitë Administrative; Prefekti dhe këshill i qarkut. Bashkitë drejtohen nga një kryetar i zgjedhur. Njësitë Administrative formohen nga një ose më shumë qytete, qyteza ose fshatra brenda territorit të Bashkisë dhe qeverisen nga një administrator i emëruar. Gjithashtu, çdo fshat përfaqësohet nga një kryeplak, i cili është në varësi të kryetarit të Bashkisë. Tradicionalisht, kryepleqtë zgjidheshin mes të moshuarve të cilët përgjithësisht zgjidhin mosmarrëveshjet midis banorëve dhe i këshillonin fshatarët për çështje të ndryshme, por në ditët e sotme roli i tyre është më shumë si përfaqësues i fshatarëve në çështjet administrative. Nivelet e dyta më të mëdha të qeverisjes vendore janë qarqet. Këshilli i qarkut përbëhet nga kryetari i Bashkive dhe nga këshilltarët, ndërsa Prefekti emërohet nga Qeveria Qendrore (Këshilli i Ministrave). Zona e projektit shtrihet nga pjesa veri-perëndimore e Gjirokastrës dhe pjesa lindore e qarkut të Vlorës. Ajo zhvillohet në territorin e Bashkive, pjesë e qarqeve të Gjirokastrës dhe Vlorës: respektivisht Bashkitë Memaliaj dhe Tepelenë të cilat janë pjesë e Qarkut të Gjirokastrës dhe Bashkitë Selenicë dhe Vlorë, pjesë e Qarkut të Vlorës.
41 Ligji për Reformën Territoriale 115/2014 http://prefektitirane.gov.al/wp-content/uploads/2017/10/Ligj_115-2014_31.07.2014.pdf dhe Ligji 139/2015 për Qeverisjen Vendore https://shtetiweb.org/wp- content/uploads/2016/03/LIGJI_139_2015_PER_VETEQEVERISJEN_VENDORE1.pdf
Raporti i Vlerësimit të VNMS-së për HEC-in e propozuar të Kalivaçit Faqe 77
Projekti zhvillohet në tetë njësi administrative të të katër bashkive të përmendura më sipë sipër të cilat janë: Krahës, Qesarat, Memaliaj Fshat, Qendër Tepelenë, Lopës, Sevaster, Vllahinë, Qendër Vlorë. Një listë e detajuar e të gjitha qarqeve, komunave dhe njësive administrative, fshatrat e të cilave do të jenë pjesë e bazës social-ekonomike është dhënë në Tabelën 16. Tabela 16 Organizimi administrativ i zonës ekzistuese social-ekonomike.
Nr. Qarku Bashkia Njësitë administrative Fshatrat
1 Krahës Kalivaç, Leshnje, Përparim, Lulëzim,
2 Memaliaj Memaliaj Fshat Memaliaj Fshat, Vasjar, Mirinë
3 Qesarat Qesarat, Ilirias, Anë-Vjosë, Toç Gjirokastër 4 Qendër Tepelenë Dukaj (Kordhaj), Salari
Tepelenë Sinanaj, Dhëmbla, Lap Martalloz, 5 Lopës Matohasanaj, Dorëz
6 Sevaster Shkozë, Sevaster, Golimbas Selenicë 7 Vlorë Vllahinë Mallkeq, Gërnec, Ondriç, Peshkëpi
8 Vlorë Qendër Vlorë Xhyherinë, Babicë e Madhe
Zona e drejtpërdrejtë e studimit të projektit për vlerësimin e aspekteve ekzistuese/bazë sociale përfshin vendbanimet afër dhe brenda zonës së prekur nga projekti. Kjo konsiderohet të jetë zona më e ndikuar (zona kryesore e ndikuar) dhe prandaj do të studiohet në detaje më të hollësishme në fazat e ardhshme të procesit të VNMS. Zona e studimit klasifikohet në dy zona.Zona e parё pёrfshin vendbanimet e prekura drejtpërdrejt nga liqeni (shumë të ndikuara) dhe që i përkasin Bashkisë së Memaliajt dhe, në një masë më të vogël, asaj të Tepelenës. Ndёrsa zona e dytë pёrfshin vendbanimet që do të ndikohen nga linja elektrike e transmetimit ku projekti pritet të shkaktojë një ndikim më të vogël ose indirekt, zonë që i përket Bashkisë Selenicë dhe, në një masë më të vogël, asaj të Vlorës. Në zonën e përgjithshme të studimit ndodhen 27 vendbanime. Vendbanimet e Bashkisë Memaliaj, si: Kalivaçi, Qesarati, Ilirasi, Anë Vjosa janë qendrat kryesore urbane në komunën e Memaliajt, ku priten ndikimet kryesore të projektit. Prandaj, janë planifikuar studime më të hollësishme në fazat e ardhshme të procesit të VNMS për zonat e prekura nga projekti.
Raporti i Vlerësimit të VNMS-së për HEC-in e propozuar të Kalivaçit Faqe 78
Figura 21 Harta administrative e Shqipërisë
5.3.2. Demografia Shqipëria ka një popullsi rezidente prej 2,821,977 banorësh, sipas regjistrimit kombëtar të bërë në vitin 201142. Popullsia e Shqipërisë filloi të bjerë duke filluar që nga viti 1990, si pasojë e emigrimit masiv. Krahasuar me regjistrimin e mëparshëm të vitit 200143, popullsia është ulur me 8%.
42 INSTAT Census Data - Të Dhënat e Regjistrimit (2011) 43 INSTAT Census Data - Të Dhënat e Regjistrimit (2001)
Raporti i Vlerësimit të VNMS-së për HEC-in e propozuar të Kalivaçit Faqe 79
Tabela e mëposhtme jep të dhëna të përmbledhura mbi regjistrimin e vitit 2011 rreth popullsisë së përgjithshme dhe gjininë për secilën zonë të ndikuar nga projekti. Tabela 17 Popullsia në zonën e projektit44
Banorë Nr. Qarku Bashkia Njësitë administrative Total Meshkuj Femra
1 Krahës 2.554 1.282 1.272
2 Qesarat 1.379 697 682 Memaliaj 3 Memaliaj Fshat 1.606 832 774 Gjirokastër 4 Qyteti i Memaliajt 2.647 1.336 1.311
5 Qendër Tepelenë 3.179 1.665 1.514 Tepelenë 6 Lopes 723 379 344
7 Sevaster 1.720 904 816 Selenicë 8 Vlorë Vllahinë 3.111 1.562 1.549
9 Vlorë Qendër Vlorë 7.621 3.816 3.805
5.3.3. Etnia dhe besimi / feja Feja në zonën e projektit pasqyron raportin e përgjithshëm të fesë së deklaruar në vend, ku vërehet një përqindje më e lartë e ndjekësve të fesë Islame në krahasim me atë të Krishterimit. Sipas regjistrimit/censusit të vitit 201145 përkatësia fetare e popullsisë rezidente në secilin nga qarqet është paraqitur në Tabelën 18. Tabela 18 Përkatësia fetare e popullsisë rezidente46
Qarku Përkatësia fetare Popullsia rezidente Përqindja e popullsisë rezidente
Myslimanë suni 27.815 38,54
Myslimanë Bektashi 6.118 8,48
Katolikë të krishterë 1.493 2,07
Ortodoksë të krishterë 12.583 17,43
Ungjilltarët e krishterë 59 0,08 Gjirokastër Të krishterë të tjerë 50 0,07 Besimtarë pa fe të përcaktuar * * 6.050 8,38
Ateistë 4.550 6,30
Të tjera 52 0,07
Preferojnë të mos përgjigjen 10.945 15,16
44 Burimi Censusi i INSTAT-it 2011 45 Regjistrimi i INSTAT-it 2011 * Personat që u përgjigjën: "Unë nuk i përkas asnjë feje, por jam besimtar" 46 Burimi: Regjistrimi i INSTAT-it 2011
Raporti i Vlerësimit të VNMS-së për HEC-in e propozuar të Kalivaçit Faqe 80
Qarku Përkatësia fetare Popullsia rezidente Përqindja e popullsisë rezidente Nuk është relevante / nuk e thonë 2.461 3,41
Myslimanë suni 74.013 42,14
Myslimanë Bektashi 1.903 1,08
Katolikë të krishterë 3.369 1,92
Ortodoksë të krishterë 24.125 13,74
Ungjilltarët e krishterë 109 0,06
Të krishterë të tjerë 126 0,07 Vlorë Besimtarë pa fe të përcaktuar * * 19.627 10,97
Ateistë 10.563 6,01
Të tjera 60 0,03
Preferojnë të mos përgjigjen 36.749 20,92 Nuk është relevante / nuk e thonë 5.356 3,05
Sipas regjistrimit/censusit të vitit 2011 etnia dhe përkatësia fetare e popullsisë rezidente në secilin nga qarqet është paraqitur në Tabelën 19. Tabela 19 Popullsia rezidente sipas përkatësisë etnike dhe kulturore47
Popullsia Përqindja e popullsisë Qarku Etnia rezidente rezidente
Shqiptare 56.193 77.86
Greke 5.363 7.43
Maqedonase 1 0.00
Malazeze 1 0.00
Aromune 688 0.95
Gjirokastër Rome 91 0.13
Egjiptiane 21 0.03
Të tjera 56 0.08
Preferojnë të mos përgjigjen 8.729 12.09
Nuk është relevante / nuk e 1.033 1.43 thonë
Shqipe 120.637 68.68 Vlorë Greke 12.079 6,88
47 Burimi: Regjistrimi/Census i INSTAT-it 2011
Raporti i Vlerësimit të VNMS-së për HEC-in e propozuar të Kalivaçit Faqe 81
Popullsia Përqindja e popullsisë Qarku Etnia rezidente rezidente
Maqedonase 7 0.00
Malazeze 1 0.00
Arumune 876 0.50
Rome 282 0.16
Egjiptiane 15 0.01
Të tjera 55 0.03
Preferojnë të mos përgjigjen 38.253 21.78
Nuk është relevante / nuk e 3.435 1.96 thonë
Gjuha zyrtare e zonës është gjuha shqipe, megjithëse qytetarët dallohen për dialektin e tyre në gjuhën e përbashkët. Sipas Regjistrimit të Popullsisë 2011, popullsia rezidente sipas gjuhës së çdo qarku është paraqitur në Tabelën 20.
Tabela 20 Popullsia rezidente sipas nga gjuhës amtare48
Popullsia Përqindja e popullsisë Qarku Gjuha amtare rezidente rezidente
Shqipe 67.337 93.30
Greke 4.051 5.61
Maqedonase 0 0.00
Rome 55 0.08
Gjirokastër Aromune 618 0.86
Italiane 4 0.001
Të tjera 39 0.05
Nuk është relevante / nuk e 72 0.10 thonë
Shqipe 165.595 94.28
Greke 9.412 5.36
Maqedonase 7 0.00
Rome 15 0.01 Vlorë Aromune 361 0.21
Turke 29 0.02
Italiane 41 0.02
Të tjera 50 0.03
48 Burimi: Regjistrimi i INSTAT-it 2011
Raporti i Vlerësimit të VNMS-së për HEC-in e propozuar të Kalivaçit Faqe 82
Popullsia Përqindja e popullsisë Qarku Gjuha amtare rezidente rezidente Nuk është relevante / nuk e 130 0.07 thonë
Të dhëna më të sakta në lidhje me zonën e studimit të projektit do të mblidhen gjatë studimit bazë.
5.3.4. Jetesa dhe mikro-ekonomina
Aktiviteti ekonomik i zonës së studimit të projektit është përqendruar kryesisht në bujqësi dhe në biznesin e vogël. Në përgjithësi ky biznes është biznes familjar ose biznes i mesëm në zonat më të mëdha urbane. Tabela më poshtë tregon aktivitetet ekonomike për të gjitha bashkitë që ishin aktive në vitin 201749.
Tabela 21 Aktiviteti ekonomik për secilën bashki
Aktivitetet e Bujqësia, Transporti shërbimit të Informacioni Shërbim Bashkia pylltaria dhe ndustria Ndërtimi Tregtia dhe hotelerisë dhe të dhe komunikimi e të tjera peshkimi magazinimi ushqimit
Memaliaj 12 63 48 - 19 153 6 -
Selenicë 31 90 47 - - 368 9 43
Tepelenë 33 147 80 6 69 389 27 16
Vlorë 521 2.432 1.296 78 1.155 560 297 318
Ekonomia e Bashkisë Memaliaj karakterizohet nga dominimi i bizneseve të vogla dhe familjare. Shumica e aktiviteteve të biznesit (rreth 52%) janë të përqendruara në sektorin e bujqësisë dhe blegtorisë. Këta sektorë përfaqësojnë pothuajse gjysmën e prodhimit dhe punësimit. Aktivitetet ekzistuese bujqësore dhe blegtorale synojnë jo vetëm përmbushjen e nevojave familjare, por edhe të gjenerojnë të ardhura. Fermerët zakonisht kanë ngastra të vogla të veçuara me një përmasë totale të vlerësuar për familje prej rreth 1-1.5 ha. Kjo e kufizon aktivitetin dhe prodhimin bujqësor50. Sektori i shërbimeve është më i zhvilluari në Bashkinë Tepelenë. Ky sektor përfaqëson gjysmën e prodhimit dhe punësimit dhe është rritur vazhdimisht, me një normë mesatare vjetore prej 1-2%. Në vitet e fundit rritja është e lidhur ngushtë me aktivitetet e turizmit. Përveç kësaj, dhe me aktivitetet e lehta industriale që përbëhen nga bizneset ushqimore (Uji mineral Tepelena), por edhe përpunimi i bimëve medicinale që mbështesin rritjen e ekonomisë lokale në zonë. Për sa u përket aktiviteteve bujqësore, ata janë më të interesuar për rritjen e blegtorisë sesa për bujqësinë, për shkak të fragmentimit të tokës51. Kontribuesi kryesor në ekonominë e Bashkisë së Selenicës është bitumi që ka të njëjtin emër (Selenicë Bitumen), i cili është produkt i njohur. Ekonomia e kësaj Bashkie mbështetet fuqimisht si në bujqësi dhe në aktivitetet për rritjen e bagëtisë.
Bashkia e Vlorës ka numrin më të madh të bizneseve të regjistruara për shkak të faktit që është një nga komunat më të rëndësishme dhe të zgjeruara në Shqipërinë e Jugut, që ka një port tregtar në detin Jon dhe gjithashtu ekonomi të bazuar në turizëm dhe shërbime, duke llogaritur në këto mënyrë një numër të madh aktivitetesh ekonomike.
49 INSTAT Aktivitetet ekonomike të bashkive 50 Plani Operacional i Zhvillimit Lokal (Bashkia Memaliaj https://www.undp.org/content/dam/albania/docs/STAR/Bashkia%20Memaliaj.pdf 51 Plani Operacional i Zhvillimit Lokal (Bashkia Memaliaj https://www.undp.org/content/dam/albania/docs/STAR/Bashkia%20Memaliaj.pdf
Raporti i Vlerësimit të VNMS-së për HEC-in e propozuar të Kalivaçit Faqe 83
5.3.5. Përdorimi i tokës Shqipëria ka një sipërfaqe të përgjithshme prej 28,748 km2, nga të cilat 24% janë tokë bujqësore (696,000 ha), 36% pyje (1,014 milion ha), 15% kullota dhe livadhe (423,000 ha) dhe 25% tokë jo produktive, përfshirё tokat malore, tokat urbane dhe ujërat. Shqipëria ka sipërfaqen më të vogël të tokës bujqësore për banor (0.22 hektarë), në rajon. Tabela 22 Fermat dhe zonat sipas përdorimit të tokës dhe klasat e sipërfaqes bujqësore të shfrytëzuar52 (UAA) (sipërfaqja në Ha),
Sipërfaqja e shfrytëzuar bujqësore (UAA)
Totali i sipërf Sipërfaqja e Sipërfaqe aqes Kulturat pa Sipërfaqe jo- Prefekturat Tokë e Kullota të Total së e shfrytëzuar pyll bujqësor punue përhershm Bahçe shfryt përhers bujqësore e shme e ëzuar hme bujqë sore - UAA
NUMRI I FERMAVE
Gjirokastër 10.365 9.296 3.245 3.745 7.799 1.723 226 5.575 10.398
Vlorë 18.171 13.029 12.594 4.174 12.340 3.512 550 7.557 18.387
Sipërfaqja (ha)
Gjirokastër 56.947 9.187 1.011 46.601 148 938 1.084 209 59.178
Vlorë 81.374 17.301 6.270 57.581 222 2 660 1.672 331 86.037
Zonat e sheshta përgjatë luginës së Vjosës përdoren për qëllime bujqësore, kryesisht kultura vjetore, por jo vetëm. Zona kodrinore përdoret kryesisht për kultura shumëvjeçare (ullinj, vreshta, etj.).
Përdorimi i përgjithshëm i tokës bujqësore brenda zonës së studimit, kryesisht i përqendruar përgjatë luginës së Vjosës, është identifikuar si ndjeshmëri kyçe për projektin për shkak të produktivitetit dhe ndikimeve që ka. Informacioni përkatës do të mblidhet gjatë fazës së studimit të gjendjes ekzistuese/bazë.
5.3.6. Pronësia dhe fragmentimi i tokës Duke qenë një vend malor, Shqipëria karakterizohet nga një sasi e vogël e tokës bujqësore. Në nivel prefekture, të dhënat e INSTAT-it paraqesin informacionet e mëposhtme: Sipërfaqe e ulët e tokës Bujqësore/ Sipërfaqe e lartë pyjesh, Gjirokastër (16/64); E balancuar (e përzier), Vlorë (23/29). Kjo përqindje tregon tokën bujqësore të kufizuar në krahasim me pyjet dhe "llojet e tjera të tokës”. Tabela e mëposhtme përpiqet të japë disa informacione të përgjithshme lidhur me pronësinë e tokës bujqësore.
52 INSTAT, www.instat.gov.al
Raporti i Vlerësimit të VNMS-së për HEC-in e propozuar të Kalivaçit Faqe 84
Tabela 23 Sipërfaqja totale dhe sipërfaqja e shfrytëzuar bujqësore sipas pronësisë, në nivel prefekture53
Në Sipërfaqja Në Sipërfaqja Me Në pronësi Me qira përdorim bujqësore e Në pronësi përdorim Prefekturat totale qira tjetër shfrytëzuar tjetër
Gjirokastër 25.171 12.585 11.103 1.483 22.939 10.848 10.895 1.196
Vlorë 52.801 25.671 25.193 1.937 48.138 22.064 24.324 1 750
Shpërndarja relativisht e barabartë e tokës bujqësore në familjet rurale në vitet '90 ka shkaktuar një fragmentim ekstrem të pronësisë së tokës. Numri i lartë i pronarëve të tokave e komplikon vendim-marrjen për zhvillime, si dhe për shfrytëzim bujqësor në shkallë të gjerë të tokës.
Disa ngastra toke kanë cilësi të dobët për tu përdorur për qëllime bujqësore. Megjithëse fragmentimi i tokës është një nga çështjet kryesore me të cilat ballafaqohet Shqipëria, ku mungojnë informacionet statistikore apo informacionet e tjera. Gjithashtu, çështja e kthimit / kompensimit të të drejtave pronësore është ende e pazgjidhur. Kthimi i tokës bujqësore është diskutuar që nga viti 1993, kur ligji fillestar 7698 për kthimin e pronës ish-pronarëve e ka përjashtuar këtë kategori. Zbatimi i këtij ligji vazhdon të jetë jo i plotë. Ndërtesat e paligjshme: Gjatë viteve 1990 shumë parcela u ndanë dhe u ndërtua në toka pa autorizim të ligjshëm. Këto veprime kanë pasur si rezultat krijimin e zonave joformale urbane në periferi të qyteteve, zonave të përqendruara hotelerie dhe turizmi në bregdet, ndërtesa tregtare dhe shërbimi të shpërndara në autostrada, dhe shtëpi në fushat bujqësore jashtë qendrave të fshatit. Parcela të tilla të paautorizuara të tokës dhe ndërtimet e paligjshme tani përbëjnë një pjesë të madhe të të gjitha pronave të paluajtshme.
5.3.7. Remitancat dhe Ndihma Sociale Pas rënies së komunizmit në vitet '90, kanë ndodhur disa cikle emigrimi, të cilat mund të konsiderohen intensive, të parregullta dhe në zhvillim, si rezultat i veprimeve të kombinuara të ndikimeve ekonomike dhe të politikës. Numri i saktë i emigrantëve është i pamundur të vlerësohet. Megjithatë, sipas UNDP-së, në vitin 201754, numri i emigrantëve shqiptarë që aktualisht jetojnë dhe punojnë jashtë vendit është vlerësuar në 1.15 milion. Sipas INSTAT-it, popullsia e rajonit të Gjirokastrës është zvogëluar gjatë viteve të fundit me një normë prej 2-5% çdo vit, ndërsa ajo e rajonit të Vlorës është e qëndrueshme me një tendencë të vogël drejt rritjes. Tabela 24 Popullsia sipas prefekturave 1 janar, Burimi INSTAT-i
Qarku/Prefekturat 2015 2016 2017 2018 2019
Gjirokastër 69.557 68.020 65.939 62.952 61.423
Vlorë 188.399 188.033 188.795 189.282 189.311
Në këtë kontekst, të ardhurat nga remitancat kanë pasur një ndikim të rëndësishëm në ekonominë shqiptare që nga vitet 1990. Sipas Bankës së Shqipërisë (qershor 201855) remitancat përbëjnë një element të rëndësishëm në statistikat e bilancit të pagesave në Shqipërisë. Gjatë periudhës 2008-2017, raporti i
53 INSTAT, www.instat.gov.al 54 Kombet e Bashkuara, Departamenti i Çështjeve Ekonomike dhe Sociale, Ndarja e Popullsisë (2017). Trendi i Numrit të Emigrantëve: Rishikim 2017 (baza e të dhënave e Kombeve të Bashkuara, POP/DB/MIG/Stock/Rish.2017). 55 Remitancat sipas Bankës Shqiptare https://www.bankofalbania.org/rc/doc/Remitancat_Revista_eng_12103.pdf
Raporti i Vlerësimit të VNMS-së për HEC-in e propozuar të Kalivaçit Faqe 85
remitancave ndaj PBB-së ishte mesatarisht 9.1%. Kjo ka pësuar vetëm një rënie të lehtë në periudhën e krizës globale, pa ndikuar në kontributin e rëndësishëm të kësaj pike në kuadrin makroekonomik të vendit. Tabela e mëposhtme paraqet vlerësimin e Bankës së Shqipërisë, për të gjithë vendin. Tabela 25 Remitancat në milionë euro56
Remitancat (Mil Euro) 2013 2014 2015 2016 2017 2018
Hyrja e Remitancave 964,81 1.073,25 1.165,11 1.179,84 1.157,95 1.236,96
Nga të cilat
Të ardhura nga puna 189,23 250,05 271,20 279,75 285,49 309,47 Transfertat personale 775,58 823,20 893,91 900,09 872,47 927,49
Dalja e Remitancave 143,45 134,77 138,27 132,72 94,51 97,51
Nga të cilat
Të ardhura nga puna 35,09 30,44 25,89 19,40 22,52 24,54 Transfertat personale 108,36 104,32 112,38 113,32 71,99 72,97
Bazuar në regjistrimin e vitit 201157 dhe Regjistrit të Gjendjes Civile të të njëjtit vit, kjo për të gjitha bashkitë e zonave të projektit, diferenca midis dy shifrave shpjegohet me faktin që numri që paraqet migracionin në këto zona, nuk është pasqyruara ende në Regjistrit të Gjendjes Civile. Më poshtë tabela që pasqyron ndryshimet e këtyre të dhënave, e cila tregon numrin e mundshëm të emigruesve.
Tabela 26 Popullsia sipas Regjistrimit të Popullsisë në vitin 2011 dhe Regjistrit të Gjendjes Civile të vitit 2011
Popullsia sipas Censusit të vitit Popullsia sipas Regjistrit të Nr. Bashkia 2011 Gjendjes Civile në vitin 2011
1 Memaliaj 10.657 21.476
2 Tepelenë 8.949 16.371
3 Selenicë 18.476 35.793
4 Vlorë 104.827 195.848
Numri i familjeve që marrin ndihmë sociale, për secilën nga bashkitë, është paraqitur në tabelën e mëposhtme58.
Tabela 27 Numri i familjeve, personave, kujdestarëve që marrin ndihmë sociale59
56 Bank of Albania https://www.bankofalbania.org/Botime/Remitancat_Nje_mbeshtetje_per_zhvillim.html 57 Regjistrimi i INSTAT-it 2011 58 Star project http://star2lgm.com/sq/ 59 Star project http://star2lgm.com/sq/
Raporti i Vlerësimit të VNMS-së për HEC-in e propozuar të Kalivaçit Faqe 86
Nr. kujdestarëve që marrin Nr. i personave Nr. i familjeve që marrin ndihmë sociale për shkak të Nr. Bashkia me aftësi të asistencë sociale anëtarëve të familjes me kufizuara aftësi të kufizuara
1 Memaliaj 539 310 70
2 Tepelenë 390 563 73
3 Selenicë 233 817 146
4 Vlorë 780 5473 415
5.3.8. Përdorimi i energjisë Burimi i prodhimit të energjisë në Shqipëri dominohet nga hidrocentralet, të cilat përbëjnë pothuajse gjysmën e konsumit të energjisë në Shqipëri. Pavarësisht nga prodhimi i hidrocentraleve në Shqipëri, brenda zonës së studimit, familjet përdorin energjinë elektrike, lëndën drusore dhe gazin si burim kryesor energjie për përdorim familjar.
Gjatë fazës së ndërtimit, do të nevojitet energji elektrike për kampin e ndërtimit dhe për pajisjet dhe makineritë e tjera të nevojshme në terren. Në kantier do të ndërtohen objekte për administratën, fjetore dhe objekte të tjera, të cilat do të kenë nevojë për energji elektrike. Pritet gjithashtu të ketë një konsum të madh të energjisë elektrike dhe të disa lloje karburantesh për makineritë. Gjatë fazës së funksionimit, projekti do të jetë një burim i rëndësishëm i prodhimit të energjisë së gjelbër.
5.3.9. Transporti dhe Aksesi Projekti i propozuar ndodhet në fshatin Kalivaç dhe do të përdorë infrastrukturën ekzistuese, rrugë kombëtare, rajonale dhe rurale. Në këtë fazë, nuk parashikohet ndërtimi i ndonjë rruge kalimi të re në zonën e ndërtimit. Megjithatë, rrugët ekzistuese mund të kenë nevojë për tu përmirësuar për sa u përket përmasave dhe kapacitetit mbajtës. Përmirësimi i rrugëve konsiderohet një ndikim pozitiv në perspektivën social-ekonomike. Mund ta ketë rritje të trafikut në zonat e ndikuara nga projekti, për shkak të rritjes së lëvizjeve të automjeteve dhe makinerive të rënda dhe si pasojë e devijimit të pjesës së rrugës nacionale që do përmbytet. Mund të ndikohen gjithashtu pjesë të tjera të rrugëve rurale të fshatrave brenda zonës së projektit dhe zonave përreth. Gjithashtu, si pasojë e punimeve të ndërtimit të digës dhe mbushjes së rezervuarit, përmbytet 2.800m rrugë nacionale që lidh jugun e Shqipërisë, duke përfshirë edhe komunat Memaliaj, Tepelenë, Gjirokastër, Përmet, Këlcyrë, Sarandë, Delvinë, Konispol.
5.3.10. Edukimi dhe Shkollimi Rajoni i Gjirokastrës është një qendër e rëndësishme kulturore në Shqipëri. Banorët, edukimin dhe shkollimin e konsiderojnë të rëndësishëm për zhvillimin e jetës së tyre sociale dhe profesionale. Shkolla e parë në këtë qytet u hap në mars 1908. Në ditët e sotme rajoni numëron shumë shkolla fillore dhe të mesme dhe gjithashtu një universitet publik në shumë disiplina të teknologjisë dhe tregtisë, degëve ekonomike dhe ekspertizës lidhur në këto fusha. Edhe fshatrat dhe komunat përreth kësaj zone kanë shkolla fillore dhe në disa zona të mëdha dhe shkolla tetëvjeçare (që është një nivel i detyrueshëm arsimor) që mbulojnë nevojat e të gjithë fëmijëve dhe adoleshentëve nga zonat përreth.
Raporti i Vlerësimit të VNMS-së për HEC-in e propozuar të Kalivaçit Faqe 87
Numri i çerdheve, kopshteve, shkollave fillore dhe të mesme për secilën bashki është paraqitur në tabelën e mëposhtme60. Tabela 28 Numri i shkollave për secilën bashki61
Bashkia Niveli i shkollimit Memaliaj Tepelenë Selenicë Vlorë
Nr. i Çerdheve 0 1 0 3
Çerdhe Numri i nxënësve 0 17 0 71
Nr. i mësuesve 0 2 0 3
Nr. i Kopshtit 18 16 21 49
Kopsht Numri i nxënësve 337 301 475 3.297
Nr. i mësuesve 31 34 31 210
Nr. i shkollave 32 23 22 45 Shkollë fillore nëntë vjeçare (9 Numri i nxënësve 1.106 932 1.378 10.382 vjeçare) Nr. i mësuesve 94 118 135 782
Nr. i shkollave 5 1 8 12
Shkollë e mesme Numri i nxënësve 380 276 468 4.314
Nr. i mësuesve 36 21 50 289
5.3.11. Shëndetësia në zonë Në përgjithësi, në shumicën e fshatrave të zonës ka një qendër shëndetësore. Këto qendra shëndetësore ofrojnë shërbimet bazë dhe ndihmën e parë. Qendra kryesore shëndetësore ose spitali kryesisht ndodhet në qytet. Informacioni i duhur lidhur me shëndetin e komunitetit në zonë do të mblidhet gjatë fazës së studimeve bazë të VNMS-së. Numri i qendrave të kujdesit shëndetësor, poliklinikave dhe shërbimeve ambulatore për secilën bashki është paraqitur në tabelën e mëposhtme62. Tabela 29 Numri i qendrave të kujdesit shëndetësor
Numri i qendrave të Nr. i shërbimeve Nr. Bashkia Nr. i poliklinikave kujdesit shëndetësor ambulatore
1 Memaliaj 6 1 29
2 Tepelenë 4 1 21
3 Selenicë 6 1 2
4 Vlorë 9 1 38
60 Star project http://star2lgm.com/sq/ 61 Star project http://star2lgm.com/sq/ 62 Star project http://star2lgm.com/sq/
Raporti i Vlerësimit të VNMS-së për HEC-in e propozuar të Kalivaçit Faqe 88
5.3.12. Aktivitetet e zhvendosjes Duke iu referuar praktikave më të mira ndërkombëtare dhe në veçanti standardit të performancës IFC PS 5 (Blerja e Tokës dhe Zhvendosja e Padëshiruar), Zhvendosja e Padëshiruar konsiderohet si një proces i planifikimit dhe zbatimit të aktiviteteve të cilat zgjidhen në mënyrë të tillë që të zbusin efektet e dëmshme të zhvendosjes. Zhvendosja e Padëshiruar i referohet si zhvendosjes fizike (zhvendosjes ose humbjes së banesës) ashtu edhe zhvendosjes ekonomike (humbjes së pasurisë ose një mundësie që çon në humbje të burimeve të të ardhurave ose mjeteve të tjera të jetesës) si rezultat i marrjes së tokës dhe / apo kufizimeve mbi përdorimin e tokës63. Në rastin e zhvendosjes fizike, Investitori do të zhvillojë një Plan Veprimi për Zhvendosjen i cili të mbulojë, së paku, kërkesat e parashikuar në PS 564. Aktivitetet e zhvendosjes mund të përfshijnë pagesën e kompensimit sipas kostos së zhvendosjes, ndihmën e përkohshme për tu zhvendosur, masat për përmirësimin ose rivendosjen e standardeve të jetesës, dhe masat për tu ofruar mundësi atyre që janë zhvendosur për të përmirësuar ekonomikisht ose për të rikthyer mënyrën e tyre të jetesës. Parashikohet bёrja e regjistrimit tё popullsisë dhe inventarit të pasurive për mbledhjen e të dhënave dhe identifikimin e personave të cilët do të zhvendosen nga projekti; do të përcaktohet se kush do të jetë i përshtatshëm për kompensim dhe asistencë, dhe moslejimin e personave të papërshtatshëm, siç janë oportunistët, të kërkojnë përfitime.
Investitori duhet të përcaktojë një afat të caktuar për pranimin. Informacioni në lidhje me afatin do të dokumentohet mirë dhe do të shpërndahet në të gjithë zonën e projektit. Aktualisht, investitori ka kryer një identifikim paraprak të objekteve shtetërore dhe pronave që ndodhen brenda zonës së rezervuarit në një lartësi prej 113 m mbi nivelin e detit. Kategoritë e këtyre pronave janë si më poshtë:
Shkolla Fillore dhe Nëntë Vjeçare e Qesaratit; Ndërtesa shtetërore, (njësia administrative e Qesaratit dhe qendra kulturore); Ndërtesa elektrike; Linjat elektrike, të tensionit të ulët dhe të lartë; Stacionet e pompave; Rrugë (kombëtare dhe lokale); Ura.
Inventari i detajuar i të gjitha pronave private dhe publike që do të ndikohen nga projekti do të kategorizohet dhe regjistrohet gjatë regjistrimit të popullsisë dhe inventarit të pronave (CAI).
5.3.13. Trashëgimia Kulturore dhe Vlerat Social-Kulturore Rajoni i Gjirokastrës dhe i Vlorës janë përfaqësues të rëndësishëm arkeologjikë dhe kulturor, jo vetëm për Shqipërinë, por edhe për rajonin e Ballkanit. Sipas një raporti paraprak65 të botuar nga Ministria e Kulturës, dëshmia më e hershme e veprimtarisë njerëzore daton nga epoka e Paleolitit të Sipërm, Paleolitit të Mesëm dhe Bronzit, sipas gjetjeve sipërfaqësore në një vend të quajtur Luadh në fshatin Dukaj.
Kjo thekson faktin se lugina e Vjosës ishte e banuar nga njerëzit e hershëm. Zona më e rëndësishme e trashëgimisë kulturore të zonës është kalaja e vendosur në veri të qytetit të Tepelenës; një pozicion gjeografik që ndihmonte në mbrojtjen e kështjellës. Sipas burimeve historike, në
63 Standardi i Performancës së IFC-së 5 “Blerja e Tokës dhe Zhvendosja e Padëshiruar 64 Standardi i Performancës së IFC-së 5 “Blerja e Tokës dhe Zhvendosja e Padëshiruar 65 Ministry of Culture Survey Report http://www.asha.gov.al/wp- content/uploads/2016/06/Raporti%20paraprak%20i%20sondazheve%20arkeologjike%20%20ne%20fshatin%20%20Dukaj- Tepelene.pdf
Raporti i Vlerësimit të VNMS-së për HEC-in e propozuar të Kalivaçit Faqe 89
shekullin e 19-të kjo kështjellë ishte rezidenca e dytë e Ali Pashë Tepelenës, një sundimtar shqiptar osman që shërbeu si pasha e një pjese të madhe të Rumelisë perëndimore, territoret evropiane të Perandorisë Osmane. Zona është e mirënjohur për iso-polifoninë, muzikë folklorike tradicionale shqiptare e përfshirë në listën e trashëgimisë së paprekshme kulturore të UNESCO-s66. Zhanri karakterizohet nga një ritëm i ngadalshëm, ton i ulët dhe vargje të vogla. Shumica e këngëve më të njohura u referoheshin Heronjve ose detajeve të një beteje midis heroit shqiptar dhe armikut.
66 UNESCO Intangible cultural heritage https://ich.unesco.org/en/RL/albanian-folk-iso-polyphony-00155
Raporti i Vlerësimit të VNMS-së për HEC-in e propozuar të Kalivaçit Faqe 90
6. ANGAZHIMI ME PALËT E INTERESIT
6.1. HYRJE Një komponent i rëndësishëm i procesit të VNMS-së është të kërkojë pikëpamje, mendime dhe shqetësime mbi aktivitetet e propozuara të projektit nga grupet e ndryshme të interesit, duke përfshirë përfaqësuesit e komuniteteve lokale, organizatat joqeveritare (OJQ), agjencitë qeveritare dhe çdo palë të interesuar që mund të ketë lidhje me aktivitetet e propozuara. Qasja dhe pjesëmarrja e publikut në vendimmarrjen mjedisore është e parashikuar në kuadrin ligjor dhe institucional shqiptar, veçanërisht në Ligjin nr. 8672/2000 (datë 26/10/2000), "Për aderimin e Shqipërisë në Konventën e Aarhusit". Mekanizmi dhe rëndësia e konsultimit publik është gjithashtu i vendosur sipas Kreut III të Ligjit Nr. 10440/2011, i cili kërkon një konsultim gjithëpërfshirës gjatë VNM-ve për projektet e renditura në Shtojcën 1 (projektet që futen në aneksin 2 nuk kërkojnë dëgjesa publike) Vendimi nr. 247, datë 30.04.2014, "Për rregullat, kërkesat dhe procedurat për informimin dhe përfshirjen e publikut në vendimmarrjen mjedisore" lidhet me dhënien e informacionit gjatë procedurës së VNM-së. Kjo përfshin marrjen e informacionit dhe organizimin e konsultimeve dhe dëgjesave publike me qëllim rritjen e ndërgjegjësimit të publikut për ndikimet e mundshme të projektit në mjedis gjatë fazës së hartimit të VNM- së. Palët e interesit kanë të drejtë të ankohen kundër akteve, veprimeve ose mosveprimeve gjatë procesit të thelluar të VNM-së dhe publikimit. Gjatë procesit të VNMS-së, zhvilluesi merr përsipër konsultimin e grupeve të interesit dhe gjithashtu të organizojë dhe zhvillojë një dëgjesë publike me qeverinë lokale, OJQ-të dhe publikun e gjerë Mendimet e tyre duhet të përgatiten dhe të dorëzohen me dokumentet e aplikimit. Prandaj, është parakusht kryerja e konsultimeve publike para aplikimit për deklaratë mjedisore. Aktivitetet e projektit, si dhe gjetjet e VNMS- së, duhet të publikohen për konsultim, dhe grupet e interesit dhe palëve të tjera të interesuara / të ndikuara u jepen 20 ditë kalendarike kohë për të paraqitur komente. Takimet/dëgjesat publike duhet të bëhen në fund të periudhës së shpërndarjes së informacionit.
6.2. PËRMBLEDHJE Ky seksion përshkruan aktivitetet që janë kryer gjatë procesit të VNMS-së për angazhimin dhe konsultimin me aktorët kyç gjatë fazës së studimit. Ai gjithashtu përshkruan procesin nëpërmjet të cilin janë identifikuar aktorët/palët e interesit, mjetet me të cilat është kryer angazhimi, rezultatet e aktiviteteve të angazhimit deri më sot dhe veprimet që Projekti do të ndërmarrë për të shpërndarë informacionin tek palët e interesuara gjatë fazave të ardhshme të procesit. Ky dokument gjithashtu përshkruan kornizën e një plani për të siguruar që aktorët/palët e interesit të vazhdojnë të jenë të angazhuar gjatë gjithë procesit të VNMS-së dhe deri në ndërtimin e objekteve/veprave të HEC-it, gjithashtu edhe gjatë fazës së operimit të tij.
6.2.1. Përcaktimi i angazhimit me palët e interesit Angazhimi me palët e interesit është baza për ndërtimin e marrëdhënieve të forta, konstruktive dhe të përgjegjshme me ato, duke qenë një faktor thelbësor për menaxhimin e suksesshëm të projektit. Qëllimi i angazhimitme palët e interesit është krijimi dhe mbajtja e një marrëdhënie konstruktive me një sërë aktorësh të jashtëm gjatë gjithë jetës së projektit. Nisja e procesit të angazhimit që në fazat e hershme ndihmon në sigurimin e qasjes në kohë të publikut në të gjithë informacionin përkatës dhe u jep palëve të interesuara një mundësi për të dhënë komente/sugjerime në hartimin e projektit dhe vlerësimin e ndikimeve. Nëse ka rreziqe apo ndikime jo të favorshme nga një projekt, konsultimi duhet të jetë gjithëpërfshirës dhe t'u ofrojë palëve të interesit mundësi për të shprehur pikëpamjet e tyre. Në përputhje me udhëzimet aktuale të IFC-së, konsultimi duhet të sigurojë 'konsultime paraprake, të lira dhe të informuara për komunitetet e ndikuara' (IFC, 2012). Me fjalë të tjera, konsultimi efektiv kërkon zbulimin paraprak të informacionit përkatës dhe adekuat lidhur me Projektin për t'u mundësuar palëve të interesit të kuptojnë rreziqet, ndikimet dhe mundësitë apo përfitimet nga projekti.
Raporti i Vlerësimit të VNMS-së për HEC-in e propozuar të Kalivaçit Faqe 91
Programi i konsultimit të Projektit synon të sigurojë që shqetësimet e palëve të interesit të merren parasysh, të zgjidhen dhe të përfshihen në procesin e zhvillimit, veçanërisht gjatë hartimit të VNMS. Qëllimi i angazhimit me palët e interesit gjatë kësaj faze të procesit të VNMS-së është që të ofrojë detaje të mëtejshme mbi projektin dhe një mundësi për palët e interesuara që të japin mendime/sugjerime mbi fushën e veprimit, qasjen e studimeve dhe identifikimin e çështjeve kryesore, si dhe opinione rreth masave zbutëse përkatëse dhe planeve të menaxhimit që do të adresohen në raportin e thelluar të VNMS. Qëllimi kryesor i angazhimit është prezantimi i projektit te insitucionet shtetërore, agjencitë qeveritare, OJQ-të dhe grupet e tjera kyçe, si dhe te komunitetet lokale dhe publiku në përgjithësi, për të krijuar kanale komunikimi për të marrë dhe trajtuar reagimet apo opinionet e tyre.
6.2.2. Objektivat Procesi i angazhimit me palët e interesit është hartuar në përputhje me standardet ndërkombëtare, duke përfshirë Standardet e Performancës së IFC-së.
Fokusi është tek vendosja e komunikimit të dyanshëm ndërmjet kompanisë dhe palëve të interesit.
Kjo ndihmon për tu siguruar që ndikimet e mundshme të identifikohen, vlerësohen dhe trajtohen duke u konsultuar me komunitetet e ndikuara nga Projekti dhe gjithashtu për tu siguruar se masat zbutëse/menaxhuese apo përmirësuese janë hartuar duke pasur në konsideratë siç duhet reagimet publike dhe kontributet aktive të publikut. Për këtë Projekt, objektivat kryesore për angazhimin me palët e interesit janë:
Për të informuar dhe ndërgjegjësuar grupet/palët e interesit në lidhje me Projektin; Për të mbledhur informacione në nivel lokal në mënyrë që të përmirësohet kuptimi i kontekstit mjedisor dhe social; Për të kuptuar më mirë çështjet e rëndësishme lokale; Për ti mundësuar palëve të interesit të futen në procesin e planifikimit të projektit; Për të marrë parasysh pikëpamjet e palëve të interesit në zhvillimin e masave efektive zbutëse dhe planeve të menaxhimit; dhe Për të hedhur themelet për angazhimin e vazhdueshëm me palët e interesit në fazat e ardhshme të projektit.
6.2.3. Plani i Angazhimit me Palët e Interesit (PAPI) Për të përmbushur objektivat për angazhimin me palët e interesit, Konsulenti ka hartuar një plan të mirëpërcaktuar përgjatë gjithë ciklit të jetës së Projektit. Plani e parashtron procesin e konsultimit dhe shpërndarjes së informacionit bazuar në Standardet e IFC- së. Plani i Angazhimitme Palët e Interesit (PAPI) përbëhet nga katër faza të listuara si më poshtë: 1. Faza e studimit; 2. Studimi i gjendjes ekzistuese të mjedisit për VNMS-së (studimi bazë); 3. Shpërndarja e informacioneve të VNMS-së; dhe, 4. Ekzekutimi i Projektit (parakusht për angazhimin me palët e interesit gjatë fazave të ndërtimit dhe të funksionimit). Plani i Angazhimit të Palëve të Interesit është udhërrëfyesi i procesit të konsultimit dhe angazhimit të tyre për Projektin. Në këtë plan jepet një qasje sistematike për angazhimin me palët e interesit që do ta ndihmojë kompaninë që me kalimin e kohës të zhvillojë dhe mbajë një marrëdhënie konstruktive me këto grupe interesit gjatë gjithë kohëzgjatjes së Projektit. Qëllimi i PAPI-it është përmirësimi dhe lehtësimi i vendim-marrjes dhe krijimi i një atmosfere të të kuptuarit të aktiviteteve të projektit i cili në mënyrë aktive përfshin njerëzit e ndikuar nga projekti dhe palët e tjera të interesuara në kohën e duhur, duke u dhënë mundësi të shprehin mendimet, sugjerimet dhe shqetësimet e
Raporti i Vlerësimit të VNMS-së për HEC-in e propozuar të Kalivaçit Faqe 92
tyre. PAPI është një mjet i dobishëm për menaxhimin e komunikimit ndërmjet kompanisë dhe grupeve/palëve të interesit.
6.2.4. Faza e Studimit (Scoping) Faza e studimit të VNMS-së synon të integrojë problemet e palëve të interesit brenda procesit të VNMS-së që në një fazë e hershme. Kjo fazë bën të mundur që palët e interesit të ngrenë çështje shqetësuese dhe të bëjnë sugjerime për rritjen e përfitimeve nga Projekti i propozuar. Gjithashtu u jep palëve të interesit mundësinë për të vlerësuar alternativat dhe për të kontribuar me njohuritë e nevojshme lokale në këtë proces. Një objektiv i rëndësishëm i procesit të publikimit të studimit të VNMS-së është që të lejojë grupet e interesit të japin mendime mbi Projektin. Në këtë aspekt, Konsulenti do të parashikojë një proces që u mundëson palëve të interesit që ti drejtojnë komentet dhe sugjerimet e tyre me shkrim Kompanisë (nëpërmjet një faqe interneti të dedikuar - www.kalivachpp.com ) pasi të jenë kryer takimet e konsultimeve.
6.2.5. Identifikimi i grupeve/palëve të interesit Gjatë fazës së studimit është përcaktuar një listë paraprake e grupeve/palëve të interesit të projektit. Këto palë interesi përbëhen nga individë, grupe dhe organizata, të cilët mund të ndikohen apo që ka të ngjarë të ndikohen në mënyrë të drejtpërdrejtë ose të tërthortë nga Projekti, dhe që kanë interes për projektin ose që mund të ndikojnë në Projekt.
Lista është përgatitur duke përdorur udhëzimet ndërkombëtare të IFC-së dhe ka marrë në konsideratë grupet e mëposhtme:
Autoritetet shtetërore kombëtare, rajonale dhe lokale; Drejtuesit e komunitetit lokal (kryepleqtë e fshatrave); Pjesëtarët e komunitetit, përfshi dhe nëngrupet e rrezikuara; Organizatat joqeveritare kombëtare, rajonale dhe lokale (OJQ) që veprojnë në fushat e mjedisit dhe sociale.
Lista e grupeve të mundshme të interesit ilustrohet në Shtojcën E dhe do të rishikohet vazhdimisht (zgjerohet ose zvogëlohet sipas nevojës) gjatë gjithë fazave të ardhshme të studimit të VNMS-së.
6.2.6. Njoftimi i palëve të interesit gjatë fazës së studimit Njoftimi i palëve të interesit është kryer përmes një ftese të përgatitur për takimet me palët e interesit në mënyrë që të prezantohet Projekti i propozuar dhe për ti ftuar ato që të marrin pjesë në aktivitetet e fazës së studimit. E njëjta metodë do të përdoret për ftesën gjatë Konsultimeve Publike të fazës së studimit. Të gjitha letrat e njoftimit u janë shpërndarë grupeve/palëve kryesore të interesit të identifikuara sipas renditjes së paraqitur në Shtojcën E. Po ashtu përmbajtja e letrës së njoftimit është dërguar me email tek këto grupe/palë interesi. Forma të tjera njoftimi të përdorura për shpërndarjen e informacionit dhe konsultimet e fazës së studimit përfshijnë vendosjen e afisheve / posterave në zona të dukshme publike në fshatrat e ndikuara nga projekti dhe në qytetin e Memaliajt.
6.2.7. Konsultimi me Publikun gjatë Fazës së Studimit Angazhimi i parë me grupet e interesit filloi me përcatimin e palëve. Angazhimi në këtë fazë ka qenë përmes takimeve të mbajtura në zyra (kryesisht në zyrat e grupeve të interesit) për institucioneve Kombëtare, Rajonale dhe Lokale ndërsa takimet me OJQ-të u organizuan në dy grupe, dhe u mbajtën në Tiranë.
Raporti i Vlerësimit të VNMS-së për HEC-in e propozuar të Kalivaçit Faqe 93
Takimet me komunitetin lokal67 janë mbajtur në vendin e tyre për të lehtësuar pjesëmarrjen dhe gjithashtu për t'u dhënë atyre mundësinë për të folur në mënyrë të qartë dhe të lirshme. Të gjitha këto takime janë organizuar në bashkëpunim me autoritetet lokale. Takimet me palët e interesit janë planifikuar në Tiranë, si dhe në rrethe për të lehtësuar pjesëmarrjen e të gjithë grupeve të interesit, në veçanti komunitetet rajonale dhe lokale, përfshirë kryepleqtë e fshatrave që udhëtojnë nga zona të largëta. Qëllimi i kësaj faze angazhimi është: Prezantimi i projektit dhe procesit të VNMS-së tek grupet/palët kryesore të interesit; Identifikimi i mëtejshëm i grupeve/palëve të interesit që kanë lidhje me Projektin Mbledhja e opinioneve/mendimeve të grupeve/palëve të interesit mbi projektin e propozuar dhe të sigurohen që këto mendime apo sugjerime të integrohen në procesin e vlerësimit të ndikimeve; Për të kuptuar çdo çështje të ngritur nga grupet/palët e interesit, e cila do duhet të zgjidhet gjatë fazës së studimeve të gjendjes ekzistuese/bazë dhe studimeve të tjera të nevojshme.
Përveç kësaj, do të ketë dy takime për konsultime me publikun gjatë fazës së studimit; njëri prej tyre është për të paraqitur draftin e parë të raportit të studimit, i cili do të publikohet në faqen e internetit të Kompanisë në mënyrë që të marrë komentet e palëve të interesit dhe tjetri për publikimin e Raportit Përfundimtar të Studimit.
6.3. STUDIMI I GJENDJES EKZISTUESE/ BAZË TË MJEDISIT PËR VNMS
6.3.1. HYRJE Aktivitetet e angazhimit të kryera në fazën e studimit të VNMS-së do të përfshijnë konsultime për të informuar grupet lokale të interesit në lidhje me projektin, për të marrë shqetësimet e tyre kryesore, për të ngritur çështjet e nivelit të lartë dhe për të informuar rreth zhvillimit të masave zbutëse për Projektin. Ky konsultim do të bëjë të mundur që ekipi i VNMS-së të përmirësojë analizën e VNMS-së duke marrë reagime shtesë mbi qasjen e VNMS-së, çështjet kyçe dhe analizën e ndikimeve të mundshme (siç është vlerësimi i rëndësisë së tyre).
6.3.2. Aktivitetet e angazhimit me palët e interesit Konsultime të mëtejshme mund të kryhen me grupet/palt e interesit që janë konsultuar gjatë fazës së studimit. Kjo mund të përfshijë takime dhe konsultime gjatë procesit të VNM/VNMS-së me institucionet qeveritare si më poshtë, por pa u kufizuar në:
Ministrinë e Turizmit dhe Mjedisit (MTM); Agjencinë Kombëtare të Mjedisit (AKM); Bashkitë; Drejtoritë Rajonale të Mjedisit; Institucione të tjera përkatëse.
6.3.3. Angazhimi me Komunitetin Angazhimi me Komunitetin në këtë fazë të VNMS-së është vendosur në mënyrë të tillë që të mbledhë të dhëna social-ekonomike që do të përfshihen në Studimin e gjendjes ekzituese/bazë të zonës së projektit. Të dhënat e gjendjes ekzistuese/bazë mbulojnë përfshijnë anketimin/pyetësorët në terren si një element kyç i studimit social-ekonomik dhe shëndetësor. Do të mblidhet informacion mbi fushat apo aspektet me interes, brenda "Zonës së Influencës (ZI)".
67 Shënim: Për fshatrat që janë shumë afër njëri-tjetrit, takimet e komunitetit zhvillohen në të njëjtin vend për të dy komunat, por kjo mund të ndryshojnë me kohën.
Raporti i Vlerësimit të VNMS-së për HEC-in e propozuar të Kalivaçit Faqe 94
Vëzhgimi në terren do të kryhet nëpërmjet një sondazhi të plotë terreni për komunitetin e ndikuar direkt, duke konsideruar një mbledhje cilësore të të dhënave në vend. Në anën tjetër, Zona e Influencës (ZI) do të merret në konsideratë për kryerjen e sondazheve/kampionimeve “model” në mënyrë që të mbulohet e gjithë zona e ndikuar nga projekti.
Për këtë studim do të bëhet një shpërndarje paraprake gjeografike e zonës, bazuar në:
popullsinë / banorët për çdo fshat; zonën e fshatit (ndikimin e projekti në m2); mbulimin dhe tipologjinë e tokës / parcelave / shtëpive të të gjithë zonës së projektit për çdo fshat (duke përfshirë tokat / kullotat / fermat / banesat / zonat e biznesit, të jetesës, etj.); zbulimin e çdo pike me interes - për secilin fshat.
Aktivitete të tjera të rëndësishme përfshijnë të kuptuarit nëse ka ndonjë pikë të ndjeshme që mund të kërkojë ndryshime të projektit aktual, pengesave apo zonave që kërkojnë zbatimin e masave të posaçme/specifike zbutëse. Përveç kësaj, ekipi duhet të vëzhgojë mënyrën e zgjerimit të vendbanimeve, me çfarë shpejtësie dhe në cilin drejtim rriten ato (domethënë, në drejtim të objekteve apo larg vendndodhjes së tyre) përveç vendeve me veprimtari të planifikuar në të ardhmen.
Vëzhgimet në terren do të përfshijnë edhe profilizimin e infrastrukturës sociale dhe shëndetësore dhe vëzhgime të trafikut. Ekipi i projektit nëpërmjet studimit të dokumenteve (në zyrë) dhe zbulimit e pjesshëm të sipërfaqes do të identifikojë vendet e trashëgimisë kulturore. Vëzhgimet në terren do të kërkojnë regjistrimin e pikave të GPS-it dhe të paktën dy fotografi për secilin prej vendeve në fjalë. Të gjitha informacionet, përfshirë një përshkrim të detajuar të terrenit dhe çdo çështje të mundshme, do të regjistrohen në një regjistër me të dhëna dhe foto. Çdo ditë do të përdoret një fletë e re për të regjistruar pikat / të dhënat dhe fotot.
DPI (Dokumenti Përmbledhës i Informacionit)-i ose dokumente të tjera informative (p.sh. fletushka) do ti shpërndahen komunitetit përpara takimeve të konsultimit. Kjo do të shpjegojë projektin dhe procesin e VNMS-së në terma të thjeshtë dhe do të japin detaje mbi datat dhe vendet për takimet e konsultimit me komunitetin.
Rezultatet e këtyre konsultimeve dhe reagimeve do të paraqiten në raportin e thelluar të VNM/VNMS-së.
6.3.4. Angazhimi me palët e tjera të interesit dhe publikun e zakonshëm Gjatë fazës së studimit, do të përgatitet një dokument i shkurtër informativ me informacione rreth aktiviteteve të angazhimit me palët e interesit në lidhje me Projektin. Ky dokument do të ofrojë një përshkrim të shkurtër të projektit dhe procesit të VNMS-së në terma të thjeshtë në mënyrë që të kuptohet lehtësisht nga publiku i gjerë.
Bashkangjitur DPI-së, do të jetë një fletë Regjistrimi dhe Komentimi e cili u jep grupeve/palëve të interesit mundësinë për të dhënë kontributin e tyre dhe për të shprehur mendimet, sugjerimet dhe komentet e tyre lidhur me projektin e propozuar.
DPI do të përdoret gjatë konsultimit publik me grupet e interesit për fazën e studimit dhe do të përdoret më tej si një mjet njoftimi për aktivitetet shtesë të angazhimit gjatë procesit të VNMS-së. Përveç kësaj, mjetet e tjera informimi mund të jenë dokumente të tilla si; fletushka, postera, fletëpalosje, etj.
6.3.5. Shpërndarja e informacionit të VNMS-së Përveç legjislacionit që lidhet posaçërisht me nevojën për një VNM/VNMS, ekzistojnë politika, ligje dhe rregullore kombëtare të zbatueshme për Projektin e propozuar dhe aspektet e tij mjedisore dhe sociale. Për më tepër, Shqipëria ka zhvilluar standarde mjedisore që bazohen kryesisht në direktivat e Komisionit Europian. Standardet ekzistuese përfshijnë: mbrojtjen e biodiversitetit; trashëgiminë kulturore, emetimet në
Raporti i Vlerësimit të VNMS-së për HEC-in e propozuar të Kalivaçit Faqe 95
ajër; nivelet e zhurmës; cilësinë dhe shkarkimin e ujit, dhe menaxhimin e mbetjeve. Pas botimit dhe dorëzimit të draft Raportit të Studimit të VNMS-së në MTM (Ministria e Turizmit dhe Mjedisit), ai do t'i nënshtrohet një rishikimi nga ekspertët e MTM-së, AKM-së dhe institucioneve të tjera kombëtare, rajonale dhe vendore, si dhe rishikimit nga specialistë të jashtëm të fushave përkatëse (ekspertë mjedisorë dhe socialë). Të gjitha komentet, sugjerimet dhe pyetjet që lidhen me raportin dhe projektin mund të drejtohen në faqen zyrtare të internetit të Kompanisë. Pas periudhës së shqyrtimit të Raportit të Studimit të VNMS- së, gjetjet do të mblidhen dhe adresohen sipas procedurave dhe udhëzimeve në përputhje me Standardet e IFC-së. Mbështetësit e projektit do të duhet të ndërmarrin veprimet e duhura për të adresuar këto gjetje dhe komentet e marra nga autoritetet publike dhe qeveritare për Raportin e Studimit të VNMS-së. Kjo mund të kërkojë studime shtesë, rishikimin e tekstit të Raportit të Studimit të VNMS-së për të korrigjuar apo sqaruar përmbajtjen, apo edhe zhvillimin e veprimeve shtesë të menaxhimit. Pas përfundimit të veprimeve të kërkuara për të rregulluar gjetjet, draft Raporti i Studimit të VNMS-së do të finalizohet dhe MTM-ja do të lëshojë autorizimin për VNM/VNMS-në e thelluar.
Figura 17 Plani i miratimit të VNM-së sipas legjislacionit shqiptar
Faza e Projektimit
Njoftimi i MTM për fillimin e procedurës së Raporti i Studimit Mjedisor VNM-së
Përgatitja e Raportit të 45 ditë MTM konsulton institucionet që lidhen me VNM-së projektin dhe publikon në web për njoftim të publikut dhe marrjen e opinioneve
Planifikimi i dëgjesave me Njoftimi i AKM-së për planifikimin e dëgjesës publikun dhe me publiku Koha totale për procedurën e një intervistave VNM-je është 122 ditë
Periudha e njoftimit me poster, media etj. 30 ditë
Dëgjesa me publikun Mbikëqyrje nga AKM-ja
VNM-ja finale e cila përfshin opinionin e publikut 47 ditë
MTM bën publikimin në web Zhvilluesi aplikon pranë MTM lëshon deklaratën për të marrë komentet e MTM për deklaratën mjedisore të firmosur nga publikut dhe vlerëson raportin mjedisore dhe marrjen e Ministri aprovimit e VNM-SË
Raporti i Vlerësimit të VNMS-së për HEC-in e propozuar të Kalivaçit Faqe 96
6.3.6. Mekanizmi i ankesave
Gjatë fazës së parandërtimit dhe fazës së ndërtimit, mund të parashikohet që njerëzit e ndikuar nga projekti apo komuniteti të kenë ankesa dhe pakënaqësi kundrejt aktiviteteve të projektit. Në këtë mënyrë është e rëndësishme të sigurohemi që këto ankesa do të pranohen, të hetohen dhe, brenda një kohë të shkurtër, të zgjidhen të gjitha ankesat e hapura.
Qëllimi i procedurës së Mekanizmit të Ankesave është të merren dhe të regjistrohen ankesat dhe të sigurohemi që të gjitha ankesat dhe pakënaqësitë e palëve të interesit, përfshirë popullsinë lokale të ndikuar nga Projekti, të marrin një përgjigje të përshtatshme. Kompania ka për detyrë të menaxhojë dhe të trajtojë ankesat dhe pakënaqësitë. Ajo do të marrë, regjistrojë, t’ja komunikojë departamentit kompetent dhe do të mbikëqyrë përgjigjet e ankesave dhe kërkesave të grupeve/palëve të interesit.
Kompania do të krijojë një mekanizëm ankesash në mënyrë që të jetë në dijeni dhe tu përgjigjet shqetësimeve të grupeve të interesit dhe për të mundësuar zgjidhjen e ankesave të grupeve të interesit. Mekanizmi i ankesave do t'i adresojë shqetësimet menjëherë dhe në mënyrë të efektshme, duke përdorur një proces të kuptueshëm dhe transparent që është i përshtatshëm në aspektin kulturor dhe lehtësisht të qasshëm për të gjitha segmentet e grupeve/palëve të interesit të prekura, pa kosto dhe pa ndëshkim.
Mekanizmat e ankesave paraqiten në kërkesat e praktikave më të mira ndërkombëtare për projekte të ngjashme. Mekanizmi i ankesave duhet të presë ankesat dhe lehtësojë zgjidhjen e shqetësimeve të komuniteteve të ndikuara duke shmangur përdorimin e mjeteve juridike apo administrative.
Procesi kërkon hapat e mëposhtëm:
Identifikimi; Regjistrimi dhe kategorizimi; Njohja / pranimi Hetimi / përgjigjja; Komunikimi i përgjigjes dhe kërkesa për reagim / përgjigje nga grupet/palët e interesit; dhe Mbyllja.
Për tu siguruar që mekanizmi i ankesave është aktiv, gjithëpërfshirës dhe i përshtatshëm nga ana kulturore, grupet/palët e interesit kanë në dispozicion disa metoda komunikimi për të raportuar ankesat.
Ato janë:
Me gojë: Grupet/palët e interesit mund të kontaktojnë zyrat e kompanisë në numrat e mëposhtëm 0035544510010 / 1. Ankesat verbale u drejtohen përfaqësuesve të kompanisë, të cilët do të plotësojnë formularin e ankesës me të gjitha detajet e kërkuara dhe t'ia kalojnë atë Menaxherit të Angazhimit me Palët e Interesit në zyrën qendrore; dhe Me shkrim: Grupet/palët e interesit mund të paraqesin ankesën e tyre duke plotësuar një formular ankese që do të jetë në dispozicion në faqen e internetit të kompanisë ose më thjeshtë, ata mund të dërgojnë shqetësimin e tyre me e-mail në adresën [email protected] ose me shkrim në adresën e mëposhtme: HPP Kalivaç http://kalivachpp.com/contact/ Email: [email protected] Tel 0035544510010/1
Është e rëndësishme që të regjistrohen të gjitha ankesat e dhëna dhe të ndiqen të gjitha ankesat e pranuara në një mënyrë gjithëpërfshirëse dhe në kohë.
Raporti i Vlerësimit të VNMS-së për HEC-in e propozuar të Kalivaçit Faqe 97
Ankesat mund të jenë një tregues i shqetësimeve në rritje të grupeve/palëve të interesit (reale dhe të perceptuara) dhe mund të përshkallëzohet nëse nuk identifikohen dhe zgjidhen. Kështu që, menaxhimi i ankesave është një komponent jetik/kyç i menaxhimit të grupeve/palëve të interesit dhe një aspekt i rëndësishëm i menaxhimit të rrezikut për një projekt.
Raporti i Vlerësimit të VNMS-së për HEC-in e propozuar të Kalivaçit Faqe 98
7. VLERËSIMI I NDIKIMIT DHE METODOLOGJIA E PROCESIT TË VNMS-së
7.1. HYRJE
Ndikim konsiderohet çdo ndryshim i një burimi ose receptori i cili shkaktohet nga ekzistenca e një komponenti të Projektit ose nga ekzekutimi i një aktiviteti që ka lidhje me Projektin. Vlerësimi i ndikimeve dhe përfitimeve të mundshme që lidhen me Projektin e propozuar kërkon një metodologji të përshtatshmepër të përcaktuar me saktësi rëndësinë e ndikimeve të parashikuara në mjedisin rrethues biologjik, fizik dhe social - ekonomik.
Për fazën e vlerësimit të ndikimit gjatë procesit të VNMS-së do të përdoret një sistem i përcaktuar qartë për të vlerësuar ndikimet në mënyrë që të arrihen objektivat e mëposhtme:
Zbatimi i një vlerësimi analitik dhe vlerësimi i ndikimeve që lidhen me aktivitetet e zhvillimit të propozuar të HEC Kalivaç dhe objekteve të tij; Përcaktimi i prioriteteve dhe përcaktimi i masave zbutëse/lehtësuese dhe masave përmirësuese për ndikimin e parashikuar; dhe, Garantimi i masave zbutëse të zbatueshme dhe të përcaktuara mirë për të zvogëluar ndikimet negative, për të rritur përfitimet dhe për të përpiluar një program të përshtatshëm monitorimi për ndikimet e mundshme të mbetura.
Procesi i vlerësimit të ndikimit për këtë VNMS është ilustruar në figurën e mëposhtme. Përveç kësaj, parimet dhe hapat e metodologjisë së vlerësimit të ndikimit janë përshkruar në paragrafët e mëposhtëm.
Raporti i Vlerësimit të VNMS-së për HEC-in e propozuar të Kalivaçit Faqe 99
Figura 22 Vështrim i përgjithshëm i procesit të VNMS-së
PROCESSET E VNMS-SE
Angazhimi I Paleve Raporti fillestar te Interesit
Faza e pare e Shqyrtimi dhe konsultimeve Kategorizimi I projektit
Zhvillimi I Planit te Angazhimit Lista dhe Raporti I me Palet e Interesit
Shqyrtimit Faza e Shqyrtimit e Faza
Aprovimi Klientit
Mbledhjea e te dhenave nga literatura Faza e dyte e
konsultimeve
Worshop mbi Studimet
Rishikim nga eksperte te pavarur Draft Raport Studimi dhe Terma Reference
Publikimi I Draft Raportit Faza e Studimit e Faza Raport Final I Studimit Takime me palet e (Bashke me komentet) Interesit dhe Publikun
Aprovimi Klientit
Studimet Baze
SE Faza e trete e - Vleresimi I Ndikimeve konsultimeve
dhe Masat Zbutese
VNMS
Rishikim nga eksperte te pavarur
Draft Raporti i VNMS Faza e Faza
Raporti Final i VNMS Rifreskim i listes se Paleve te Interesit Publikimi I Raportit te VNMS-se Takime me Palet e Interesit dhe Grupet e Aprovimi Klientit fokusit Burimi: Abkons 2019, përshtatur sipas Udhëzimeve të IFC-së
7.2. FAZA E SHQYRTIMIT
Faza e shqyrtimit është faza fillestare e procesit të përshkruar në Procedurën e IFC-së për Vlerësimin Mjedisor dhe Social të Projekteve në mënyrë që të vendoset nëse kërkohet VNMS-ja për Projektin e propozuar dhe të përcaktohet shkalla e analizës së nevojshme mjedisore.
Raporti i Vlerësimit të VNMS-së për HEC-in e propozuar të Kalivaçit Faqe 100
Qëllimi i procesit të shqyrtimit është të vendosë për natyrën dhe shtrirjen e vlerësimit mjedisor të nevojshëm për projektin e propozuar. Në përputhje me Standardet e IFC / Bankës Botërore, projektet kategorizohen sipas kategorive të rishikimit mjedisor A, B, C ose FI. Klasifikimi i një projekti varet nga lloji, vendndodhja, ndjeshmëria dhe shkalla e projektit, si dhe natyra dhe madhësia/magnituda e ndikimeve të tij të mundshme. Në përputhje me këto kërkesa, niveli i parë i vlerësimit të ndikimit përfshin identifikimin paraprak dhe shqyrtimin e ndikimeve të mundshme mjedisore duke parashikuar ndërveprimet aktivitetit - mjedis. Kjo kërkon kuptimin e aktiviteteve të projektit (përshkrimin e projektit), vendodhjen e projektit (përshkrimin bio- fizik dhe social-ekonomik), dhe ndërveprimin me komponentët mjedisorë.
Kjo fazë tashmë është përfunduar dhe ka konfirmuar nevojën për VNMS. Për informacione shtesë referojuni Shtojcës A - Lista e Kontrollit për Fazën e Shqyrtimit.
7.3. FAZA E STUDIMIT
Në fazën e studimit, çështjet kyçe të identifikuara gjatë fazës së shqyrtimit do të hetohen më tej përmes analizës së dokumenteve në zyrë dhe mbledhjeve me grupet/palët e interesit për të konstatuar nëse është i nevojshëm informacion shtesë për të vlerësuar kushtet e gjendjes ekzistuese/bazë dhe ndikimet e mundshme brenda Zonës së Projektit. Vlerësimi i dokumenteve në zyrë përfshin shqyrtimin e të dhënave të zbatueshme mjedisore dhe sociale të mbledhura nga burime të jashtme dhe informacionet dhe studimet e publikuara më parë për Zonën e Projektit.
Përfaqësuesit e Konsulentit dhe Investitorëve të Projektit do të takohen me grupet/palët e identifikuara të interesit (p.sh. autoritetet qeveritare, agjencitë dhe zyrtarët, autoritetet rajonale dhe lokale, agjencitë dhe zyrtarët, dhe OJQ-të e interesuara) dhe përfaqësuesit e komuniteteve lokale për të diskutuar fushën / qëllimin e studimit të propozuar duke përfshirë alternativat dhe kriteret për vlerësimin e ndikimit dhe përcaktimin e studimeve bazë shtesë që do të kërkohen për një analizë gjithëpërfshirëse. Objektivat kryesore për fazën e studimit janë:
Identifikimi i grupeve/palëve të interesit dhe informimi i tyre për projektin e propozuar dhe procesin e VNMS-së; Ofrimi i mundësisë që grupet/palët e interesit të identifikojnë çdo çështje dhe shqetësim që lidhet me Projektin e propozuar që në fazat e hershme; Identifikimi i fushave që mund të jenë subjekt i ndikimeve të mundshme ose që mund të shkaktojnë probleme mjedisore dhe sociale të cilat mund të kërkojnë hetime të mëtejshme në procesin e VNMS-së (përfshirë rezultatet fillestare të fazës së shqyrtimit); Garantimi i një përkufizimi paraprak për Zonat e Influencës (ZI) për projektin me qëllim kryerjen e studimeve të thelluara gjatë fazës së studimeve të gjendjes ekzistuese në terren; Përcaktimi i një përmbledhje të termave të referencës (ToR) për studimet e vlerësimit të gjendjes ekzistuese/bazë dhe të vlerësimit të ndikimit në përgjigje të inputeve/informacioneve fillestare të marra nga palët e interesit; dhe, Publikimi i draft Raportit të Studimit të VNMS-së për tu rishikuar nga palët e interesit dhe për të marrë komente apo sugjerime rreth tij. Pas identifikimit të ndikimeve paraprake gjatë fazës së shqyrtimit dhe fazës së studimit, do të ndërmerret një vlerësim i hollësishëm i të gjitha ndikimeve të mundshme mjedisore dhe social-ekonomike si pjesë e VNM/VNMS-së së thelluar.
7.4. FAZA E STUDIMIT TË GJENDJES EKZISTUESE/BAZË DHE VLERËSIMIT TË NDIKIMEVE
Bazuar në çështjet kyçe të identifikuara gjatë fazës së studimit, do të mblidhen informacionet e disponueshme për kushtet ekzistuese mjedisore dhe sociale (gjithashtu të referuara si kushtet ekzistuese/bazë). Në rastet kur do të konsiderohete nevojshme, ky informacion do të plotësohet me studime dhe anketime të cilat do të kryhen në terren. Studimet e gjendjes ekzistuese/bazë të burimeve fizike,
Raporti i Vlerësimit të VNMS-së për HEC-in e propozuar të Kalivaçit Faqe 101
biologjike, social - ekonomike (përfshirë ato sociale, ekonomike dhe shëndetësore) ofrojnë një pikë referimi mbi bazën e të cilave mund të vlerësohen ndryshimet apo ndërveprimet e ardhshme që lidhen me një projekt dhe njëkohësisht ofrojnë informacione për monitorimet e performancës mjedisore në të ardhmen.
Në përgjithësi, informacioni për gjendjen ekzistuese/bazë bazohet në studimet e specializuara në terren, grumbullimin e të dhënave dytësore dhe ndërveprimet apo konsultimet me grupet e interesit gjatë vizitave në terren. Informacioni dytësor për studimin e gjendjes ekzistuese/bazë do të merret nga informacioni i disponueshëm publikisht, përfshirë literaturën aktuale shkencore, literaturën jo-teknike (raportet mjedisore, artikujt dhe dokumentet e tjera të VNM-së dhe VSM-së nëse janë të disponueshme), bazat e të dhënave në internet dhe burime të tjera dytësore të të dhënave.
Për projektin e propozuar të HEC Kalivaç, do të studiohen aspektet e mëposhtme mjedisore dhe sociale, në kuadër të studimit të VNMS-së lidhur me Zonën e Projektit, por pa u limituar vetëm në:
Cilësia e ajrit; Cilësia e tokës; Ujërat sipërfaqësorë në rrjedhën e sipërme dhe të poshtme të rezervuarit që do të krijohet, duke përfshirë përrenjtë, moçalet e ujërave të ëmbla, rrëketë dhe kanalet e ujitjes dhe kullimit; Ujërat nëntokësorë brenda zonës së influencës; Zhurmat, vibrimet dhe ndriçimi në mjedis; Flora dhe Fauna, (përfshirë faunën e zogjve dhe ekologjinë ujore); Zonat e Mbrojtura; Trashëgimia kulturore; Vlerësimi i Fshatrave dhe Përdorimi / Mbulesa e Tokës; Aspektet social-ekonomike (të dhënat primare dhe sekondare mbi të ardhurat, arsimin, shëndetësinë, aftësitë); Faktorët demografikë; Organizimi shoqëror; Nevojat dhe vlerat shoqërore; Infrastruktura Rrugore dhe Gjendje e Shtresave të Rrugëve; Prodhimi i Mbetjeve; Fusha Elektro-Magnetike (EMF).
7.4.1. Përkufizimi Përfundimtar i Zonave të Influencës (ZI) për Projektin
Shtrirja e efektit të një aktiviteti të projektit në një burim të veçantë fizik, biologjik apo social do të jetë e ndryshme dhe do të përkufizohet me termin Zonë Influence (ZI). Duke iu referuar projektit të propozuar, do të ketë një zonë të caktuar ndikimi për çdo aspekt / përbërës të mjedisit, përfshirë aspektin social-ekonomik. Identifikimi paraprak i Zonave të Influencës është kryer; megjithatë mund të ketë ndryshime gjatë studimit të gjendjes ekzistuese/bazë nëse do të konsiderohet e nevojshme nga specialistët përkatës të ekipit të konsulentit për Hidrocentralin e Kalivaçit.
Në rastet kur projekti përfshin elemente, aspekte dhe objekte fizike të identifikuara në mënyrë specifike, të cilat mund të gjenerojnë ndikime, rreziqe dhe ndikime mjedisore dhe sociale, ato do të identifikohen në kontekstin e zonës së influencës të projektit. Kjo Zonë Influence do të përfshijë si më poshtë:
Zona që ka të ngjarë të ndikohet nga: (i) projekti68 dhe aktivitetet dhe objektet e klientit që janë në pronësi, operim apo menaxhim të drejtpërdrejtë (përfshirë kontraktorët) dhe që janë pjesë e
68 Burimi: Standardi 1 i Performancës së IFC-së - Shembujt përfshijnë vendet e projektit, nxjerrjen direkte të ajrit dhe pellgut ujëmbledhës ose korridoret e transportit.
Raporti i Vlerësimit të VNMS-së për HEC-in e propozuar të Kalivaçit Faqe 102
projektit;69 (ii) ndikimet nga zhvillimet e paplanifikuara, por të parashikueshme, të shkaktuara nga projekti që mund të ndodhin më vonë ose në një vend tjetër; apo (iii) ndikimet indirekte të projektit mbi biodiversitetin ose ekosistemin në të cilat varet jetesa e komuniteteve të ndikuara. Objektet e tjera70, të cilat janë objekte që nuk financohen si pjesë e projektit dhe që nuk do të ishin ndërtuar apo zgjeruar nëse nuk do ishte projekti, dhe pa të cilat, projekti nuk do të ishte i zbatueshëm. Ndikimet kumulative71 që rezultojnë nga ndikimet shtesë, në zonat apo burimet e përdorura, ose të ndikuara drejtpërdrejt nga projekti, nga zhvillimet e tjera ekzistuese, të planifikuara apo të përcaktuara në mënyrë të arsyeshme në kohën kur kryhet procesi i identifikimit të rreziqeve dhe ndikimeve.
Konsulenti konsideron se Zonat e Influencës do të ndryshojnë në varësi të komponentit ose aspektit të mjedisit dhe llojit të efektit, por në secilin rast është përcaktuar që të përfshijë të gjithë Zonën e Projektit ku ka mundësi që të rezultojnë ndikime të rëndësishme.
7.5. VLERËSIMI I NDIKIMEVE DHE METODOLOGJIA Faza e Vlerësimit të Ndikimeve do të bazohet në rezultatet e studimit të gjendjes ekzistues/bazë për Hidrocentralin e Kalivaçit. Së pari do të shmangen rreziqet dhe ndikimet e mundshme mjedisore dhe sociale, ose nëse nuk shmangen, do të minimizohen sa të jetë e mundur përmes masave zbutëse/lehtësuese të identifikuara. Mund të përdoret kompensimi i ndikimeve negative. Do të rivlerësohen ndikimet e mbetura, duke e marrë si të mirëqenë se janë zbatuar masat e propozuara zbutëse. Rezultatet gjeofizike dhe social- ekonomike do të integrohen në raportin e thelluar të VNMS-së, i cili do të jetë dokumenti kryesor në të cilin bazohen vendim-marrjet mjedisore në lidhje me projektin. Hapat e përfshirë në fazën e vlerësimit të ndikimeve janë përshkruar më me hollësi më poshtë.
Vlerësimi i ndikimit mjedisor dhe social që do të përdoret për projektin e propozuar (për HEC-in e Kalivaçit) bazohet në një qasje që kombinon Magnitudën e Ndikimit dhe Ndjeshmërinë e Receptorit për të përcaktuar Rëndësinë e Ndikimit. Metodologjia që do të përdoret për të identifikuar dhe vlerësuar ndikimet e mundshme të Projektit të Propozuar është përshkruar në figurën e mëposhtme.
Figura 23 Metodologjia e Vlerësimit të Ndikimit në Mjedis
Parashikimi Vlerësimi i Shmangia e Ndikime që i Ndikimit Ndikimit Ndikimit mbeten
Hapi i parë i metodologjisë së vlerësimit mjedisor është parashikimi i ndikimeve të mundshme që lidhen me aktivitetet e projektit. Ky hap përfshin parashikimin e asaj që ka të ngjarë të ndodhë me burimet mjedisore dhe receptorët socialë si pasojë e ndërtimit dhe funksionimit të hidrocentralit.
Hapi i dytë konsiston në vlerësimin e ndikimeve të parashikuara. Ndikimet mjedisore dhe sociale mund të jenë të një natyre, lloji dhe shkalle të ndryshme. Në varësi të kushteve ekzistuese të mjedisit dhe
69 Burimi: Standardi 1 i Performancës së IFC-së - Shembujt përfshijnë korridoret e transmetimit të energjisë, tubacioneve, kanaleve, tuneleve, rrugëve të kalimit, zonave të mbledhjes së mbeturinave, kampeve të ndërtimit dhe tokave të kontaminuara (p.sh., dheu / toka, ujërat nëntokësore, ujërat sipërfaqësorë dhe sedimentet). 70 Burimi: Standardi 1 i Performancës së IFC-së - Objektet e tjera që kanë lidhje mund të përfshijnë hekurudhat, rrugët, termocentralet ose linjat e transmetimit, tubacionet, shërbimet, depot dhe terminalet logjistike. 71 Burimi: Standardi 1 i Performancës së IFC-së - Ndikimet kumulative kufizohen në ato ndikime që përgjithësisht konsiderohen si të rëndësishme bazuar në shqetësime shkencore dhe / ose shqetësime të Komuniteteve të prekura. Shembuj të ndikimeve kumulative përfshijnë: rritjen e emetimeve të gazta në një çlirim ajri; reduktimin e rrjedhave ujore në një ujëmbledhës për shkak të mbi tërheqjes së ujit; rritjen e ngarkesës së sedimenteve në një pellg ujëmbledhës; ndërhyrjen në kanalet migratore ose në lëvizjen e kafshëve të egra; ose rritjen e trafikut dhe numrit të aksidenteve për shkak të rritjes së trafikut të automjeteve në rrugët e komunitetit.
Raporti i Vlerësimit të VNMS-së për HEC-in e propozuar të Kalivaçit Faqe 103
ndërveprimit me aktivitetet e projektit, efektet e ndikimit mund të jenë të drejtpërdrejta, të tërthorta, të nxitura apo kumulative. Për këtë VNMS, teknikat sasiore dhe cilësore për klasifikimin e ndikimeve janë paraqitur në tabelat e mëposhtme.
Tabela 30 Karakteristikat e Ndikimeve72
Karakteristikat Emërtimi
Pozitive; Natyra Negative.
Direkt; Indirekt; Lloji I shkaktuar/nxitur; Kumulativ.
Lokal; Rajonal; I zgjeruar Ndërkombëtar; Ndërkufitar.
I Përkohshëm; Afatshkurtër; Kohëzgjatja Afatgjatë; I Përhershëm.
Shkalla Nuk ka përcaktime fikse për këtë karakteristikë.
Frekuenca Nuk ka përcaktime fikse për këtë karakteristikë.
Sapo karakteristikat e ndikimit të jenë të qarta dhe të kuptueshme, karakteristikat e treguara më sipër do të përdoren për të përcaktuar magnitudën e çdo ndikimi të mundshëm. Magnituda është një kombinim dhe funksion i karakteristikave të ndikimit si më poshtë :
Shtrirjes; Kohëzgjatjes; Shkallës; Frekuencës; dhe, Probabilitetit/gjasave. Tabela 31 Përcaktimi / përkufizimi i porbabilitetit/gjasave të ndikimit73
Probabiliteti/Gjasa e Ndikimit - probabiliteti/gjasat që një ndikim do të ndodhë
S’ka gjasa Ndikimi nuk ka gjasa të ndodhë.
Ka të ngjarë / Ndikimi ka gjasa / mund të ndodhë duke marrë parasysh shumicën e mundet kushteve.
E sigurtë Ndikimi do të ndodhë.
72 Burimi: ERM 73 Burimi: ERM
Raporti i Vlerësimit të VNMS-së për HEC-in e propozuar të Kalivaçit Faqe 104
Në thelb, magnituda jep shkallën e ndryshimit që ndikimi ka të ngjarë ti bëjë burimit / receptorit. Si në rastin e zgjerimit dhe kohëzgjatjes, vetë emërtimet e magnitudës përdoren në mënyrë të përgjithshme dhe në burimet / receptorët, por përkufizimet për këto përcaktime do të ndryshojnë në bazë të burimeve / receptorëve, siç jepet më poshtë. Përcaktimet universale të magnitudës janë:
Ndikim Pozitiv ose Negativ; Ndikim i papërfillshëm; Ndikim i vogël; Ndikimi mesatar; Ndikim i madh.
Përveç përshkrimit të magnitudës së ndikimit, hapi tjetër kryesor i nevojshëm për të caktuar rëndësinë e një ndikimi të dhënë është përcaktimi i ndjeshmërisë ose rëndësisë së burimit / receptorit të ndikuar. Ashtu si në rastin e magnitudës, vetë përcaktimi i ndjeshmërisë / rëndësisë është universal, por përkufizimet për këto përcaktime do të ndryshojnë në bazë të resurseve / receptorëve. Përcaktimi universal i ndjeshmërisë / cenueshmërisë / rëndësisë është:
E ulët; Mesatare; dhe, E lartë.
Kur të jenë përcaktuar karakteristikat e magnitudës së ndikimit dhe ndjeshmërisë / rëndësisë së burimit apo receptorëve, mund të caktohet rëndësia e secilit ndikim. Për vlerësimin e kësaj VNMS-je do të zbatohen kategoritë e mëposhtme për vlerësimin e rëndësisë së ndikimit:
Ndikim Pozitiv ose Negativ; Rëndësi e papërfillshme; Rëndësi e vogël; Rëndësi e moderuar; dhe Rëndësi e madhe.
Përveç kësaj, sapo të jetë përcaktuar vlerësimi i magnitudës dhe ndjeshmërisë / rrezikshmërisë / rëndësisë, do të përcaktohet Rëndësia e Ndikimit duke përdorur matricën e treguar në tabelën e mëposhtme.
Tabela 32 Matrica e Rëndësisë së Ndikimit74
Ndjeshmëria / Rreziku / Rëndësia e Burimit / Receptorit Rëndësia e ndikimeve E ulët Mesatare E lartë
E E papërfillshme E papërfillshme E papërfillshme papërfillshme
E vogël E papërfillshme E vog E moderuar Magnituda e Ndikimeve Mesatare E vogël E moderuar E madhe
E madhe E moderuar E madhe E madhe
74 Burimi: Përshtatur nga ERM
Raporti i Vlerësimit të VNMS-së për HEC-in e propozuar të Kalivaçit Faqe 105
Më poshtë paraqitet një tabelë me ngjyra për vlerësimet negative dhe pozitive.
Tabela 33 Vlerësimet e shkallës së ngjyrave për rëndësinë e ndikimit75
Vlerësime negative Vlerësime pozitive E papërfillshme E papërfillshme E vogël E vogël E moderuar E moderuar E madhe E madhe
Matricat dhe vlerësimet me ngjyra janë universale për të gjithë burimet / receptorët, dhe të gjitha ndikimet ndaj këtyre burimeve / receptorëve, pasi vlerësimet specifike të burimit / receptorit ose ndikimit, janë përdorur në caktimin e magnitudës dhe ndjeshmërisë të cilat janë integruar në matricë. Tabela më poshtë jep një kontekst të asaj çfarë tregojnë vlerësimet e ndryshme rëndësisë së ndikimit.
Tabela 34 Shpjegimi i Rëndësisë së Ndikimit
Një ndikim me rëndësi të papërfillshme është kur një burim / receptor (përfshirë njerëzit) nuk do të ndikohet në asnjë formë nga një aktivitet i caktuar ose efekti i parashikuar konsiderohet të jetë "i pandjeshëm" ose i padukshëm nga variacionet e natyrale të terrenit. Një ndikim është me rëndësi të vogël kur një burim / receptor do të përjetojë një efekt të dukshëm, por madhësia e ndikimit është mjaft e vogël (me ose pa masa zbutëse) dhe / ose burimi / receptori është me ndjeshmëri / rrezikshmëri / rëndësi së ulët. Në çdo rast, madhësia duhet të jetë brenda standardeve të zbatueshme. Një ndikim me rëndësi të moderuar ka një madhësi ndikimi që është brenda standardeve të zbatueshme, por bie diku poshtë pragut nën të cilin ndikimi është i vogël, deri në një nivel që mund të jetë vetëm një shkelje e një kufiri ligjor. Është e qartë se për të hartuar një aktivitet në mënyrë që efektet e tij vetëm shmangin shkelin ligjin dhe / apo shkaktojnë një ndikim të madh, nuk është praktika më e mirë për tu përdorur. Pra, theksi për ndikime të moderuara është që të tregohet se ndikimi është reduktuar në një nivel të aq të ulët sa është e arsyeshme (ALARP). Kjo nuk do të thotë patjetër që ndikimet me rëndësi të moderuar duhet të reduktohen në të vogla, por që ndikimet e moderuara të jenë duke u menaxhuar në mënyrë efektive dhe efikase.
Një ndikim me rëndësi të madhe është ai ku mund të tejkalohet një kufi ose standard i pranuar, ose kur ndodhin ndikime të mëdha në burime / receptorë me vlerë të lartë / të ndjeshme. Qëllimi i vlerësimit të ndikimit është të arrihet në një pozicion ku Projekti të mos ketë ndonjë ndikim të madh, sigurisht jo nga ato që do të zgjasin në afat të gjatë ose që do të shtriheshin në një zonë të madhe. Megjithatë, për disa aspekte mund të ketë ndikime të mbetura të mëdha edhe pasi të jenë ndërmarrë të gjitha masat zbutëse (p.sh. është aplikuar ALARP). Një shembull mund të jetë ndikimi vizual i një objekti. Atëherë është detyra e rregullatorëve dhe grupeve të interesit të peshojnë faktorët negativë kundrejt atyre pozitivë, si p.sh. punësimi, etc., në marrjen e një vendimi për Projektin.
Hapi i tretë i metodologjisë së vlerësimit është përcaktimi i masave përkatëse zbutëse. Ky konsiderohet si një komponent kyç i procesit të VNMS-së që shqyrton mënyrat praktike për të shmangur ose reduktuar ndikimet e mundshme të rëndësishme të projektit të propozuar. Përveç kësaj, këto masa zbutëse të identifikuara, më pas përfshihen në Projektin e propozuar si angazhime të Investitorit. Qëllimi i zbutjes është parandalimi, minimizimi apo menaxhimi i ndikimeve të rëndësishme negative sa të jetë e mundur, ALARP)76 si dhe optimizimi dhe maksimizimi i çdo përfitimi potencial të Projektit, aty ku është e mundur. Për këtë
75 ISO 14000 family - Environmental management, https://www.iso.org/iso-14001-environmental-management.html 76 Sa më ulët që të jetë e arsyeshme (ALARP) është pika në të cilën kostoja dhe përpjekjet (koha dhe vështirësitë) e zvogëlimit të mëtejshëm të rrezikut janë jashtëzakonisht joproporcionale ndaj reduktimit të rrezikut të arritur.
Raporti i Vlerësimit të VNMS-së për HEC-in e propozuar të Kalivaçit Faqe 106
VNMS, zbutja do të synojë që të sigurojë aty ku të jetë e mundur, që ndikimet e mundshme të zbuten në burim dhe jo të lehtësohen nëpërmjet rehabilitimit pasi të ketë ndodhur ndikimi.
Hapi i katërt i metodologjisë së vlerësimit është rivlerësimi i ndikimeve të mbetura pas zbatimit të masave zbutëse. Këto ndikime zakonisht njihen si ndikime të mbetura. Meqenëse masat zbutëse do të zbatohen për të zvogëluar ndikimet në 'sa më të ulëta që të jetë e mundur' ALARP, ato mund të mos eliminohen tërësisht. Është e rëndësishme të kuptohet rëndësia e këtyre ndikimeve të mbetura për të përcaktuar disa forma monitorimi ose matjesh për të kontrolluar këto ndikime.
Qasja e ndërmarrë për të përcaktuar masat zbutëse, bazohet në një hierarki tipike të vendimeve dhe masave, siç përshkruhet më poshtë.
Tabela 35 Hierarkia e masave zbutëse77
Hierarkia e masave zbutëse për aktivitetet e planifikuara të projektit
Shmangia në Burim; Zvogëlimi në burim Opsioni Shmangia ose zvogëlimi në burim është në thelb 'projektimi' i Projektit në mënyrë të tillë më i që të hiqet një aspekt/faktor që shkakton ndikim (p.sh. Eliminimi i derdhjes/hedhjes së preferuar mbetjeve) ose alternimi (p.sh. ulja të vëllimit të mbetjeve). Shpesh quhet minimizim. Zvogëlimi në terren Kjo përfshin shtimin e një elementi në projektin bazë për të zbutur ndikimin - kontrolli i ndotjes futet brenda kësaj kategorie. Zvogëlimi në Receptor Nëse një ndikim nuk mund të zvogëlohet në vend atëherë masat mund të zbatohen jashtë tij - një Shembull i kësaj do të ishte përdorimi i ‘varkës së shpëtimit’ për të ndihmuar në kontrollin e nivelit të ndërhyrjes në aktivitetin e peshkimit. Riparimi ose korrigjimi Disa ndikime përfshijnë dëme të pashmangshme në një burim, p.sh. çrregullime të tokës. Riparimi në thelb përfshin masat e rehabilitimit dhe kthimit në gjendjen e mëparshme, siç janë mbyllja e kampeve bazë ose rehabilitimi i zonave të prekura/ndikuara nga projekti. Kompensimi Kur nuk janë të mundura apo plotësisht efektive mënyra të tjera zbutëse, atëherë në një Opsioni farë mase, mund të jetë i përshtatshëm kompensimi, për humbje, dëmtime dhe ndërhyrje më pak i të përgjithshme . preferuar
7.6. BALLAFAQIMI ME PASIGURITË NË VLERËSIMIN E NDIKIMEVE
VNMS-ja është një proces që merret me të ardhmen dhe ka pasiguri (gjëra të papritura) të pashmangshme që lindin midis parashikimeve të bëra dhe asaj që do të ndodhë gjatë zhvillimit të Projektit. Kurdo që të jetë e mundur, parashikimet e ndikimit do të bëhen duke përdorur të dhënat në dispozicion, por kur ka pasiguri të mëdha, do të deklarohen në Raportin e VNMS-së. Aty ku ndjeshmëria e një burimi për ndonjë aktivitet të caktuar është e panjohur dhe magnituda e ndikimeve nuk mund të parashikohet, ekipi i punës për VNMS- në do të përdorë një qasje konservatore dhe përvojën e tij profesionale për të gjykuar nëse ka të ngjarë të ketë ndonjë ndikim të rëndësishëm apo jo dhe do ta raportojë atë sipas specifikave/veçorive që ketë.
77 ISO 14000 family - Environmental management, https://www.iso.org/iso-14001-environmental-management.html
Raporti i Vlerësimit të VNMS-së për HEC-in e propozuar të Kalivaçit Faqe 107
8. IDENTIFIKIMI PARAPRAK I NDIKIMEVE
8.1. HYRJE
Ky kapitull paraqet identifikimin paraprak dhe vlerësimin e ndikimeve mjedisore dhe sociale të Projektit. Ai përcakton ndikimet që shkaktohen nga:
Aktivitetet gjatë fazës së ndërtimit; dhe, Aktivitetet gjatë fazës së funksionimit.
8.2. PROCESI I FAZËS SË STUDIMIT
Në fazën e studimit (faza aktuale e projektit), çështjet kryesore të identifikuara gjatë fazës së shqyrtimit do të hetohen më tej përmes analizës së dokumenteve në zyrë dhe mbledhjeve me grupet/palët e interesit për të konstatuar nëse është i nevojshëm informacion shtesë për të vlerësuar kushtet e gjendjes ekzistuese/bazë dhe ndikimet e mundshme brenda Zonës së Projektit. Vlerësimi i dokumenteve në zyrë përfshin shqyrtimin e të dhënave mjedisore dhe sociale të mbledhura nga burime të jashtme dhe informacionet dhe studimet e publikuara më parë për Zonën e Projektit.
Pas identifikimit gjatë fazës së shqyrtimit dhe studimit të ndikimeve, do të ndërmerret një vlerësim i hollësishëm i të gjitha ndikimeve të mundshme mjedisore dhe social-ekonomike si pjesë e VNMS-së së thelluar.
8.3. PËRSHKRIMI I NDIKIMEVE TË MUNDSHME
8.3.1. Cilësia e ajrit Faza e ndërtimit
Gjatë fazës së ndërtimit mund të ketë ndotje të ajrit dhe gjenerim pluhuri (grimca pezull) si rezultat i punimeve të ndërtimit (operimit të makinerive të rënda, automjeteve dhe lëvizjeve në trafikut rrugor). Emetimet kryesore në ajër do të vijnë nga burimet e lëvizshme dhe / apo të palëvizshme, siç janë automjetet e punës në rrugë të pashtruara, makineritë me karburant, përdorimi i pajisjeve të rënda, etj. Pluhuri i shkaktuar nga pastrimi i tokës / bimësisë dhe nga puna e pajisjeve gurëthyes / apo makineri që prodhojnë beton, gjithashtu mund të ndikojë në cilësinë e ajrit. Sasia e pluhurit që do gjenerohet, do të varet nga sezoni në të cilin do të bëhet ndërtimi dhe drejtimi i erës.
Megjithatë, mund të parashikohet që ndikimi i mundshëm të jetë në nivele të ulëta dhe të menaxhohet lehtësisht me masat e duhura zbutëse (p.sh. gjatë periudhës së verës, kontrolli i pluhurit në zonat e punës mund të menaxhohet me anë të spërkatjes me ujë duke përdorur kamionë/bot me ujë).
Faza e Funksionimit
Gjatë fazës së funksionimit, emetimet kryesore potenciale mund të rezultojnë nga çlirimi i gazrave serrë (GHG) për shkak të kalbjes së materialit organik brenda në ujë pas ndërtimit të digës (Rezervuarit/liqenit) së Hidrocentralit të Kalivaçit. Duke iu referuar studimeve të mëparshme të kryera në digat e hidrocentraleve me kapacitet të madh ruajtës, ekzistojnë rreziqe potenciale të cilat mund të krijojnë kushte për një rrjedhje të ulët të ujit, gjë që mund të çojë në shtresëzim termik të konsiderueshëm dhe si rrjedhojë të krijojë kushte anoksike në shtresat e ftohta të fundit të ujit të rezervuarit. Në këtë rast, gazrat serë lëshohen në formën e metanit, i cili konvertohet në dioksid karboni (CO2) ndërkohë që ngihet drejt sipërfaqes përmes kolonës së ujit.
Raporti i Vlerësimit të VNMS-së për HEC-in e propozuar të Kalivaçit Faqe 108
Konsulenti do të kryejë një Studim të Cilësisë së Ajrit. Bazuar në rezultatin e studimit të cilësisë së ajrit, kushtet meteorologjike dhe simulimet, do të përcaktohen emetimet e CO2 të parashikuara nga krijimi i rezervuarit. Përveç kësaj, këto të dhëna dhe rezultate duhet të krahasohen me standardet përkatëse të cilësisë së ajrit (standardet kombëtare dhe ndërkombëtare) për të përcaktuar rëndësinë e ndikimit dhe masat e propozuara zbutëse (nëse është e nevojshme) në mënyrë që të mos ndikojnë në mjedis.
Në fazën pasardhëse të VNMS-së duhet të bëhen studime të mëtejshme. Një Studim i Cilësisë së Ajrit do të kryhet për të dy fazat, të ndërtimit dhe të funksionimit.
8.3.2. Zhurmat, Vibrimet dhe Ndriçimi Faza e ndërtimit
Gjatë fazës së ndërtimit, zhurmat dhe ndriçimi i gjeneruar pritet të jenë afatshkurtër, me intensitet të ulët deri në të mesëm dhe të lokalizuar, të kufizuar brenda zonës së kantierit të projektit. Zhurmë do të gjenerohet edhe gjatë lëvizjes së automjeteve dhe punimeve të makinerive të rënda për shkak të punimeve të gërmimit për disa ndërtesa dhe objekte të nevojshme për ndërtimin e HEC Kalivaç.
Vibrimet do të gjenerohen vetëm gjatë fazës së ndërtimit për shkak të punimeve të gërmimit në tokë brenda zonës së projektit. Gjatë kësaj faze mund të përdoret mënyra konvencionale e shpimit dhe shpërthimit. Shpërthimi ka të ngjarë të jetë i nevojshëm për disa nga masat shkëmbore për procesin e gërmimit dhe hapjes së tunelit. Gjithashtu, ekskavatorët konvencionale do të përdoren në sipërfaqen e materialit shkëmbor, të cilat mund të shkaktojnë vibrime/dridhje lokale në zonat e punës.
Faza e Funksionimit
Gjatë fazës së funksionimit, zhurma në ambient do të gjenerohet nga funksionimi i turbinave. Mund të parashikohet që ndikimet e mundshme do të jenë lokale dhe të kufizuara brenda zonës së projektit, në distancë të konsiderueshme nga ndërtesat e banuara / banorët. Ndërkohë që zhurma e turbinave gjatë operimit do të menaxhohet vetëm brenda ndërtesës së termocentralit, e cila do të projektohet dhe ndërtohet në mënyrë të tillë që ti menaxhojë ato efekte. Vlerësimi paraprak për prodhimin e zhurmës së ambientit gjatë fazës së funksionimit tregon ndikime minimale në mjedis dhe në receptorët e njeriut.
Nuk ka ndikime të parashikuara nga vibrimet/dridhjet gjatë fazës së operimit të HEC-it. Ndikimet nga ndriçimi nuk mund të vlerësohen në këtë fazë, kështu që do të kërkohet informacion i mëtejshëm nga zhvilluesi për ti vlerësuar këto ndikime në mënyrën e duhur.
Në fazën pasardhëse të VNMS-së duhet të bëhen studime të mëtejshme.
8.3.3. Mbetjet
Faza e ndërtimit
Gjatë fazës së ndërtimit, do të gjenerohen mbetje nga gërmimi (dhera dhe gurë) si rezultat i punimeve të ndryshme në tokë. Në mënyrë operative zhvilluesi do të zbatojë regjimin e riciklimit për punimet në mbushjen e digës dhe punët rehabilituese, dhe si rezultat nuk ka gjasa të ketë sasi të mëdha mbetjesh që do të shkaktonin një efekt të konsiderueshëm në mjedis. Vetëm një sasi e vogël e materialit të tepërt të gërmuar (dhera natyralë) nuk do të jetë i përshtatshëm për tu ripërdorur në punimet e ndërtimit. Sasia e saktë e materialeve të panevojshme / të tepërta (materialet e gërmuara gjatë fazës së ndërtimit) do të llogariten nga Klienti gjatë procesit të VNMS-së dhe do të detajohen në raportin e thelluar të VNM / VNMS-së.
Duke marrë parasysh llojet e ndryshme të punimeve që do të kryhen dhe materialet e tepërta që do të gjenerohen, duket se do të ketë ndikime të mundshme në mjedis. Ndikimet e mundshme mund të vijnë si rezultat i menaxhimit jo të mirë nga ana e Kontraktorit. Gjatë kësaj faze do të gjenerohen edhe lloje të tjera mbeturinash urbane të ngurta nga aktivitetet njerëzore (aktivitetet e fuqisë punëtore) dhe punët ndërtimore.
Raporti i Vlerësimit të VNMS-së për HEC-in e propozuar të Kalivaçit Faqe 109
Mbetjet urbane mund të përfshijnë një sërë materialesh jo të rrezikshme, përfshirë: drurin, mbetjet organike, letrën, kartonin, plastikën dhe materialet e paketimit të pajisjeve, veglave dhe makinerive që do të përdoren brenda zonës së projektit. Prandaj, asgjësimi i mbetjeve të ngurta dhe materialit të tepërt të gërmuar (dhera natyralë) gjatë fazës së ndërtimit duhet të përcaktohet në bashkëpunim të ngushtë me autoritetet lokale (Bashkitë Memaliaj dhe Tepelenë).
Llojet e tjera të mbetjeve që mund të krijohen gjatë ndërtimit përfshijnë mbetjet e rrezikshme dhe ujërat e zeza. Asgjësimi / trajtimi jo i duhur i mbetjeve të rrezikshme dhe ujërave të zeza, si dhe hedhja e tyre së bashku me mbeturinat urbane do të përbënin një rrezik të lartë për ndotjen e mjedisit.
Faza e Funksionimit
Gjatë fazës së funksionimit, në hidrocentral do të gjenerohen mbetje minimale, kryesisht nga aktivitetet njerëzore (si mbetje plastike, letre/kartoni, mbetje organike, etj.). Nuk pritet që të gjenerohen mbetje inerte dhe mbetje të rrezikshme. Kështu që, ndikimet e mundshme konsiderohen të jenë shumë më të ulëta se ato gjatë fazës së ndërtimit.
Për të dy fazat e projektit, do të bëhet një studim i detajuar brenda fushës së VNMS-së për gjenerimin dhe menaxhimin e mbeturinave. Të gjitha mbetjet që do të gjenerohen do të klasifikohen në përputhje me VKM- në Nr. 99/2005 "Për miratimin e Katalogut Shqiptar të Klasifikimit të Mbetjeve", i ndryshuar.
8.3.4. Toka dhe Gjeologjia Faza e ndërtimit
Aktivitetet e ndërtimit që lidhen me Projektin e propozuar mund të çojnë në çrregullime të konsiderueshme të tokës në një sërë vendesh, përfshirë vendndodhjen e digës, godinës së centralit elektrik, zonën e guroreve, kampeve të punëtorëve dhe rrugëve të kalimit. Heqja e shtresës së sipërme të tokës (dheut vegjetal) dhe pastrimi i bimësisë do të bëhet në të gjitha zonat e planifikuara për ndërtimin e impiantit të hidrocentralit. Heqja e shtresës së sipërme të tokës dhe bimësisë mund të rezultojë në ndryshime të regjimit të kullimit dhe rrjedhës sipërfaqësore të ujit në zonë, sidomos gjatë stinës së lagësht dhe si rezultat të jetë potencial për rritjen e erozionit në sipërfaqen e zonës së projektit.
Duke iu referuar studimeve ekzistuese të pavarura që janë kryer78, shumica e tokave në Zonën e Projektit janë të ndjeshme ndaj erozionit. Këto toka mund të ekspozohen ndaj një rreziku në rritje të erozionit dhe degradimit të tokës (p.sh. përmes punimeve të gërmimit në tokë dhe ngjeshjes për shkak të punimeve të tjera ndërtimore), të cilat më pas mund të çojnë në turbullim dhe sedimentim të rrjedhave ujore.
Ndikime të tjera mund të përfshijnë ngjarje aksidentale (derdhjet, rrjedhjet dhe lëshimet e pakontrolluara) për shkak të pranisë së materialeve të rrezikshme në zonë, përfshirë karburantin. Përveç kësaj, ruajtja dhe trajtimi i mbetjeve të rrezikshme dhe jo të rrezikshme brenda zonës mund të paraqesë rrezik për kontaminimin e mundshëm të tokës, veçanërisht në rastet e zbatimit të praktikave jo të përshtatshme të menaxhimit të mbeturinave.
Këto rreziqe do të merren në konsideratë brenda fushës së VNMS-së dhe do të zbuten duke zbatuar në mënyrë efektive praktikat standarde të menaxhimit dhe ruajtjes së dheut, menaxhimit të mbeturinave dhe mirëmbajtjes së vendit brenda zonës së ndërtimit.
78 Acta ZooBot Austria 2018: Vjosa në Shqipëri - një ekosistem lumor i një rëndësie evropiane.
Raporti i Vlerësimit të VNMS-së për HEC-in e propozuar të Kalivaçit Faqe 110
Faza e Funksionimit
Gjatë fazës së funksionimit, ndikimet e mundshme do të jenë më të vogla. Megjithatë, ndikimet e mundshme të parashikuara mund të përfshijnë erozionin e shtratit të lumit për shkak të shkarkimeve të ujit të hidrocentralit përgjatë rrjedhës.
Po ti referohemi literaturës mbi ndërtimin e digave të hidrocentraleve të mëdha, zakonisht sasia e sedimenteve reduktohet në zonën që është menjëherë poshtë digës, për shkak të kapjes së sedimenteve në rrjedhën e sipërme të rezervuarit.
Ndikime të tjera të mundshme të hidrocentraleve të mëdha, përfshijnë transportin e sedimenteve. Hidrocentrali i Kalivaçit do ta ndryshojnë transportin e sedimenteve për shkak se do e mbajë sedimentin që vjen nga rrjedha e sipërme e digës, në rezervuarin që do të krijohet, dhe gjithashtu, për shkak të sasisë dhe periodicitetit të lëshimit të ujit, gjë që mund të rrisë erozionin e poshtëm dhe të zvogëlojë forcën e ujit për ti transportuar sedimentet. Kjo mund të ketë një ndikim të rëndësishëm në morfologjinë e lumit në rrjedhën e poshtme të digës, ku forma e erozionit, transportit dhe depozitimit përgjatë lumit në drejtim të rrymës në HEC-in e propozuar të Kalivaçit mund të zhvendoset gradualisht derisa të krijohet një status quo e re me kalimin e kohës.
Në fazën pasardhëse të VNMS-së duhet të bëhen studime të mëtejshme.
8.3.5. Hidrologjia dhe Cilësia e Ujërave Sipërfaqësorё Faza e ndërtimit
Gjatë fazës së ndërtimit, rrjedha e lumit të Vjosës do të devijohet përreth zonës së ndërtimit të digës, duke rezultuar në ndryshime të lokalizuara dhe ndërprerje të rrjedhave ekzistuese të ujit dhe mënyrave të kullimit gjatë gjithë periudhës së ndërtimit. Edhe pse, do të merren në konsideratë kushtet aktuale të zonës së digës, e cila tashmë është ndryshuar për shkak të punëve ndërtimore të mëparshme të kryera për këtë hidrocentral.
Kjo mund të ketë efekte në habitatet e lumenjve dhe tek përdoruesit e ujit në afërsi të vendit të ndërtimit, edhe pse këto ndikime mund të jenë shumë të lokalizuara dhe të marra brenda kontekstit të shqetësimit të përgjithshëm të shkaktuar nga vetë aktivitetet e ndërtimit, nuk ka gjasa të jenë të mëdha. Përveç kësaj, regjimi i rrjedhës përgjatë lumit mund të mbetet kryesisht e pandryshuar pasi sasia e ujit të propozuar për tu lëshuar gjatë ndërtimit, nuk përbën ndonjë sasi të konsiderueshme për rrjedhën apo të krijojnë ndonjë sasi të madhe ruajtje, që do të ndikonte në hidrografinë e përmbytjeve.
Një ndikim tjetër që mund të ndodhë është përkeqësimi i cilësisë së ujit. Rreziqet kryesore të cilësisë së ujit që mund të ndodhin nga ndërtimi i digës lidhen me derdhjen aksidentale të lëndëve djegëse dhe lubrifikantëve (në rast të ngjarjeve të paplanifikuara) në vendin e ndërtimit dhe menaxhimin e papërshtatshëm të mbeturinave dhe ujërave të zeza nga fuqia punëtore dhe stafi.
Faza e Funksionimit
Gjatë fazës së funksionimit, si ndikim kryesor mund të konsiderohet transformimi i një pjese të lumit nga rrjedha e lirë në mbledhjen e ujit në një liqen. Ndryshimi i rrjedhës së ujit në një pjesë të lumit Vjosë nga rrjedhë e lirë në liqen, do të ketë ndikim në habitatin natyror të zonës së projektit, florës dhe faunës, përfshirë edhe ndikimin në peizazh dhe ndikimin vizual. Gjithashtu, nga mbushja me ujë e rezervuarit të liqenit do të preken disa rrjedha uji (përrenj/lumenj) të zonës.
Ndikime të tjera mund të ndodhin gjatë periudhës së mbushjes së rezervuarit të liqenit. Pas ndërtimit, mund të ketë presion të lartë për ta mbushur, sa më shpejt që të jetë e mundur, rezervuarin e HEC-it të Kalivaçit, prandaj ka mundësi që një sasi e konsiderueshme e rrjedhës së lumit të futet në rezervuar derisa mbushja të jetë e plotë dhe turbina të fillojë punë. Vetëm në rast se ka rrjedha të mjaftueshme kompensimi përgjatë
Raporti i Vlerësimit të VNMS-së për HEC-in e propozuar të Kalivaçit Faqe 111
rrjedhës gjatë periudhës së mbushjes (për të gjithë përdoruesit e ujit, duke përfshirë rrjedhën ekologjike dhe atë të ujitjes) atëherë kjo mund të ketë një ndikim të rëndësishëm në kushtet e mjedisit në rrjedhën përgjatë vendndodhjes së digës. Kjo çështje do të shqyrtohet në analizën e ndikimit dhe do të bëhen rekomandime për një regjim të përshtatshëm të çlirimit të ujit bazuar në praktikat më të mira të vendit dhe ato ndërkombëtare.
Gjatë funksionimit normal të digës, dhe veçanërisht kur hidrocentrali i propozuar mund të jetë më i përshtatshme për momentin e pikut të gjenerimit, rregullimi i rrjedhave përmes turbinave mund të krijojë ndryshimin e regjimit të rrjedhës (përfshij momentet e një rrjedhe të ulët, vërshimet e mëdha dhe të vogla dhe ndryshueshmërinë e rrjedhës) së lumenjve përgjatë rrjedhës, të cilët mund të kenë një ndikim të konsiderueshëm në habitatet ujore dhe lumore përgjatë rrjedhës, duke ndikuar në aspekte të tilla, si; sedimentet e shtratit, peshqit dhe makro-jo vertebrorët, cilësinë e ujit dhe bimësinë bregore. Ndonëse lëshimi i ujit për ujitje rregullohet sipas kritereve dhe kushteve të AK-së ndërmjet investitorit dhe Ministrisë së Energjisë, funksionimi i HEC-it mund të shkaktojë probleme për sasinë e ujit për ujitje për shkak të faktorëve që lidhen me grafikët e prodhimit të energjisë ose të prodhimeve bujqësore. Kanalet ujëmbledhëse dhe kanalet pas Kalivaçit (Vjosë-Levan-Fier dhe skema të tjera të ujitjes, përfshij stacionet e pompave të ujitjes), kanë nevojë për afërsisht 40 m3/sec (komentet e Ministrisë së Bujqësisë dhe Zhvillimit Rural).
Problemet me cilësinë e ujit mund të ndodhin si në rezervuar edhe përgjatë rrjedhës së poshtme të lumit Vjosë, për shkak të një sërë faktorësh. Përderisa përdorimi kryesor i ujit të rezervuarit është të vënë në punë hidrocentralet, ndikimet e mundshme në cilësinë e ujit mund të ndikojnë në habitatet ujore, si dhe mund ndikojnë peshkimin në rrjedhën e poshtme dhe / ose furnizimin me ujë.
Problemet e mundshme që lidhen me aspektin e cilësisë së ujit mund të renditen si më poshtë:
Zhdukja jo e plotë e bimësisë në zonën e rezervuarit përpara përmbytjes mund të çojë në përhapjen e dekompozimit të lëndëve organike në shtratin e rezervuarit, gjë që më pas mund të rezultojë në gjenerim të gazit metan dhe mund të ulet niveli i oksigjenit në ujë, kështu që mund të ketë ndikimi tek speciet e peshkut. Në varësi të modeleve të shtresimit dhe thellësisë së zonës eufotike në zonën që përmbytet (d.m.th. një thellësi e tillë uji në një digë që është e ekspozuar mjaftueshëm ndaj dritës së diellit sa për t'u bërë fotosinteza), temperatura, oksigjeni në ujë, turbullira dhe përqendrimi i lëndëve ushqyese mund të ndryshojnë në mënyrë drastike nëse e krahasojmë me mjedisin e mëparshëm të ujit të rrjedhshëm të lumit. Këto ndryshime mund të jenë përcaktuese të faktit se cilat specie mund të përshtaten, cilat mund të vdesin dhe të cilat mund të bëhen të dëmshme nga përmbytja. Koha e lëshimit të ujit në drejtim të rrymës dhe thellësia në të cilën bëhen këto shkarkime, mund të ndikojnë në temperaturën, përqëndrimin e oksigjenit, ngarkesën e sedimenteve dhe përqendrimin e lëndëve ushqyese në ujin e lëshuar, gjë e cila mund të ndikojë potencialisht rrjedhën e lumit dhe gjallesat që jetojnë në të.
Në fazën pasardhëse të VNMS-së duhet të bëhen studime të mëtejshme.
8.3.6. Hidro-gjeologjia dhe cilësia e ujërave nëntokësorё
Faza e ndërtimit
Gjatë fazës së ndërtimit ekziston rreziku potencial që ndotësit të hyjnë në mjedisin ujor (në Ujërat nëntokësorë dhe sipërfaqësorë) nga rrjedhja e ujërave sipërfaqësore dhe / apo në rast të ngjarjeve të paplanifikuara. Vërshimi i lumenjve gjithashtu mund të përbëjë rrezik të lartë për aksidente gjatë fazës së ndërtimit. Megjithatë, gjasat e këtyre ndikimeve të mundshme mund të parashikohen si të ulëta në rast se marrim parasyh se gjatë gjithë kohës po ndiqen praktikat më të mira.
Raporti i Vlerësimit të VNMS-së për HEC-in e propozuar të Kalivaçit Faqe 112
Një pjesë e konsiderueshme e puseve ekzistuese dhe / ose objekteve të komunitetit (p.sh. stacioni i pompave në fshatin Kordhaj) brenda zonës së projektit, ka shumë të ngjarë që të ndikohen nga punimet e ndërtimit. Në zonën e propozuar për digësn, mund të rezultojë një tjetër ndikim potencial nga punimet e ndërtimit, ndikim i cili mund të lindë nga aktivitetet e drenazhimit për ndërtimin e themelit të digës. Mund të parashikohet që këto ndikime do të jenë të lokalizuara dhe nuk paraqesin ndonjë efekt të konsiderueshëm për zonat e banuara përgjatë vendndodhjes së digës së propozuar. Nuk ka të ngjarë që të ketë ndonjë pus ekzistues për furnizimin me ujë ose puse tw tjera në afërsi të zonës së ndërtimit të digës, të cilat do të ndikohen nga aktivitetet e sipërpërmendura të drenazhimit.
Faza e Funksionimit
Gjatë fazës së funksionimit, rezervuari do të mbulojë një sipërfaqe prej rreth 16 km2, përfshirë të gjitha puset ekzistuese të furnizimit me ujë dhe puset brenda zonës së projektit. Rezervuari i HEC-it të propozuar të Kalivaçit mund ta ngrejë nivelin e ujit në rrjedhën e sipërme të digës. Gjeologjia e zonës (veçanërisht zonat e thyera dhe zonat e prekura nga erozioni) që rrethon digën mund të ndikojë në masën në të cilën ndodhin ndryshimet në regjimin e ujërave nëntokësore përgjatë rrymës dhe në zonën e përmbytur nga diga.
Ndryshimi i ujërave nëntokësore të zonës së Projektit të propozuar dhe zonës përreth ka të ngjarë të kenë ndikime sociale për shkak të përmbytjes së puseve të furnizimit me ujë të fshatrave të prekura (p.sh.puset individuale) dhe në stacionin e furnizimit me ujë të qytetit Memaliaj, i cili ndodhet në fshatin Kordhaj. Për sa u përket aspekteve mjedisore dhe sociale, ka gjasa që të ketë ndikime, të cilat do të vlerësohen më tej në fazat e mëposhtme të VNMS-së.
8.3.7. Flora tokësore dhe ujore
Faza e ndërtimit
Duke marrë parasysh këtë tipologji dhe madhësi të projektit, pra, të ndërtimit të hidrocentralit, projekti do të rezultojë në ndryshim të habitatit të florës. Ndërtimi i digës dhe i objekteve të lidhura me të do të përfshijnë veprimtari të shumtë të pajisjeve, hapësirave të magazinimit të materialeve dhe hapësirave administrative (p.sh. Kampeve të ndërtimit etj.), të cilat do të çojnë në heqjen dhe / apo pengimin e bimësisë në zonat e prekura nga projekti. Kjo mund të ndikojë kryesisht në parcelat bujqësore, tokat e braktisura, habitatet bregdetare dhe bimësinë kodrinore (përfshirë pyjet). Në përgjithësi, si rezultat i punimeve të ndërtimit, pastrimi i zonës do të shkaktojë heqjen e bimësisë (florës dhe bimëve të egra) dhe fragmentim të përhershëm të habitatit lokal brenda zonës së projektit.
Ndërtimi i rrugëve të reja të kalimit dhe rehabilitimi i rrugëve ekzistuese mund të rezultojë gjithashtu në heqjen dhe / ose prekjen e bimësisë së zonave të tjera. Përveç kësaj, ndërtimi i Linjës së Tensionit të Lartë në nënstacionin e Babicës, do të rezultojë në pastrimin e bimësisë, edhe pse ka të ngjarë që zonat e prekura do të përfshijnë vetëm vendet e propozuara për vendosjen e kullave elektrike. Në këtë rast, spastrimi i bimësisë do të kufizohet vetëm në zonat e punës për instalimin e kullave elektrike.
Ndikime të tjera që kanë lidhje me ndërtimin e HEC-it, mund të përfshijnë aksidentet / ngjarjet e paplanifikuara. Në varësi të mënyrës së menaxhimit të mbetjeve, menaxhimit të derdhjeve dhe largimit të përkohshëm të tokës, ndikimet mund të ndjehen në florë dhe faunë. Megjithatë, gjasat që të ndodhin ngjarje aksidentale dhe të paplanifikuara konsiderohen shumë të ulëta nëse marrim parasysh se gjithmonë janë ndjekur praktikat më të mira të menaxhimit.
Faza e Funksionimit
Përmbytja e tokës nga rezervuari i liqenit të Hidrocentralit të Kalivaçit do të rezultojë në humbjen e drejtpërdrejtë të bimësisë, sidomos të vegjetacionit bregor, si dhe bimësisë së kodrave dhe zonave të pyllëzuara. Sapo rezervuari të mbushet plotësisht, mund të krijohen ligatina dhe mbijë bimësi bregore përgjatë bregut të tij (zonës së bregut). Funksionimi i rezervuarit, duke përfshirë veprimtarinë e tij në
Raporti i Vlerësimit të VNMS-së për HEC-in e propozuar të Kalivaçit Faqe 113
momentin e pikut dhe momentet e ngritjes së nivelit të ujit, mund të përcaktojë llojet e bimësisë që krijohen në zonën e re të bregut të rezervuarit.
Mund të parashikohet që nivele relativisht të qëndrueshme të ujit mund të rezultojnë me bimësi relativisht homogjene ujore përgjatë bregut të rezervuarit. Në rast të luhatjeve të konsiderueshme të përditshme ose javore të nivelit të ujit, mund të kemi një shumëllojshmëri më të larmishme të bimësisë bregore që shpërthen sipas ndryshimeve periodike të nivelit të ujit. Prania e rezervuarit mund të ndryshojë tabelën e ujërave nëntokësore në zonën direkt përreth rezervuarit (zonën e re bregore), e cila gjithashtu mund të ndikojë në përbërjen dhe dendësinë e bimësisë në afërsi të rezervuarit. Madhësia dhe drejtimi i këtij efekti mund të varet nga toka (cilësia e tokës) dhe topografia, pasi këta faktorë mund të ndikojnë në kapacitetin e zhvillimit të llojeve të reja të bimëve dhe / ose habitateve në zonë.
Efektet të tjera të mundshme mund të ndodhin për shkak të reduktimit të rrjedhës së lumit poshtë përgjatë rrjedhës.
Funksionimi i digës mund të zvogëlojë sasinë e ujit që thith bimësia bregore përgjatë rrjedhës së digës, gjë që mund të ndryshojë përbërjen e bimësisë bregore. Rrjedha e lumit të Vjosës ofron lëndë ushqyese thelbësore, sedimente, mbeturina të trasha dhe komponentë të tjerë kritikë për ekosistemin dhe habitatet bregore. Gjithashtu, ligatinat bregore mund të thahen për shkak të mungesës së rrjedhës.
Rezervuarët e mëdhenj shpesh kalojnë në eutrofikim, gjë që mund të rrisë prodhuesit primarë (fitoplanktonin dhe zooplanktonin) dhe nxisë rritjen e bimësisë ujore. Llojet e barërave të këqija ujore mund ti degradojnë ekosistemet ujore duke u rritur dhe përhapur me shpejtësi, duke formuar qilime të dendura lundruese të bimësisë që mbyt bimësinë vendase, duke kufizuar dritën në mjedisin nënujor dhe duke ulur nivelet e oksigjenit në ujë.
Shkatërrimi/dekompozimi i lëndës organike (p.sh. bimësisë drusore) në rezervuar mund të rezultojë në shkarkim të gazrave serrë (GHG), veçanërisht të dioksidit të karbonit (CO2) dhe metanit (CH4). Sasia e këtyre gazeve që mund të prodhohet, në përgjithësi varet nga sasia e bimësisë që përmbytet nga rezervuari, sipërfaqja e përgjithshme e rezervuarit dhe shkalla e fluksit. Rekomandohet fort që Kontraktori të heqë / pastrojë të gjithë bimësinë brenda zonës së projektit para përmbytjes nga rezervuari i liqenit.
Në fazën pasardhëse të VNMS-së duhet të bëhen studime të mëtejshme.
8.3.8. Fauna tokësore dhe ujore
Faza e ndërtimit
Ndryshimi i habitateve të florës për shkak të punimeve të ndërtimit do të ndikojë gjithashtu në habitatet përkatëse për speciet e faunës. Rritja e trafikut dhe njerëzve në zonë do të kontribuojë në shqetësimin e specieve të faunës që lëvizin apo jetojnë zakonisht në zonë, si p.sh. llojet e shpendëve.
Punimet e ndërtimit në zonën e digës mund të shkaktojnë efekte në faunën ujore; megjithatë ndikimet që kanë lidhje me to, mund të menaxhohen dhe zbuten përmes zbatimit të praktikave më të mira të punës. Aktivitete të tjera që mund ti shtojnë ndikimet në faunë, përfshijnë shkarkimet e pluhurit gjatë procesit të gërmimit, gjenerimi i zhurmës dhe dridhjeve dhe lëvizja e automjeteve. Këto aktivitete ndërtimi mund të kenë ndikim tek kafshët e ndjeshme ndaj shqetësimeve dhe mund të shkaktojnë zhvendosjen e tyre të përkohshme nga habitatet aktuale. Gjithashtu, ndërtimi i rrugëve të reja për të mundësuar kalimin për në zonat e ndërtimit mund të shkaktojë fragmentimin e habitateve tokësore, duke shkaktuar gjithashtu shqetësimin dhe zhvendosjen e kafshëve të egra.
Faza e Funksionimit
Raporti i Vlerësimit të VNMS-së për HEC-in e propozuar të Kalivaçit Faqe 114
Mbushja e rezervuarit me ujë mund të rezultojë në zhvendosjen ose mbytjen e faunës tokësore nga përmbytja e pyje përreth dhe habitateve të hapura pyjore. Vdekshmëria për shkak të mbytjes ka gjasa të jetë më e përhapur tek kafshët tokësore dhe tek kafshët e vogla me lëvizshmëri të kufizuar. Nëse përmbytja ndodh gjatë sezonit të thatë kur zvarranikët janë në gjumë “letargjik, këto specie mund të përballen me mbytje masive.
Përmbytja e rezervuarit të Hidrocentralit të Kalivaçit mund të shkaktojë një ndryshim të kushteve të habitateve, gjë që mund të shtojë begatinë e zooplanktonit dhe të ketë një ndikim të mëvonshëm në faunën ujore dhe tokësore.
Numri dhe diversiteti i specieve ujore të lumenjve (peshqit e lumenjve dhe makro-jo vertebrorët) mund të ulet dhe anasjelltas, bollëku dhe shumëllojshmëria e llojeve lakustrine (fitoplanktonit, zooplanktonit, peshqve lakustrine dhe makro - jovertebrorëve) mund të rritet. Prania e rezervuarit mund të shkaktojë një zhvendosje të llojeve të kafshëve të egra tokësore nga ripariane (bregore) në lakustrine. Për shembull, rezervuari mund të zvogëlojë habitatet e specieve të egra që kërkojnë ujë të rrjedhshëm (disa zogjve insekt ngrënës dhe lakuriqëve të natës) por rrisin habitatin e ushqimit për kafshë të egra që preferojnë ujërat e ndenjura apo ato që lëvizin ngadalë, si zogjtë e ujit. Gjithashtu, rezervuari mund të rrisë perimetrin e bregut ekzistues të lumit dhe mund të rrisë habitatin bregor të kafshëve të egra.
Përmbytja mund të mbulojë trungjet e pemëve dhe bimët e tjera, të cilat mund të rrisin ndjeshëm habitatin e disponueshëm për makro-jovertebrorët, molusqet, kërmijtë dhe midhjet dhe të gjenerojnë lëndë ushqyese për zinxhirin ushqimor të peshqve.
Prania e digës potencialisht mund të zvogëlojë përmbytjet në rrjedhën e poshtme, duke reduktuar ligatinat bregore dhe faunën ujore dhe tokësore që shumohet, kultivohet dhe / ose shtohet në këto habitate. Mënyrat e lëvizjes së peshqve dhe specieve të tjera ujore mund të bllokohen nga diga, gjë që mund të çojë në një ulje të mundshme të specieve të peshkut. Në këtë rast, projekti duhet të sigurojë patjetër një rrugë kalimi të sigurt të peshqve që do ti lejonte speciet e peshqve të kalonin përmes pjesës së poshtme të lumit pa u prekur apo bllokuar nga diga.
Në fazën pasardhëse të VNMS-së duhet të bëhen studime të mëtejshme.
8.3.9. Habitatet Tokësore dhe Ujore
Faza e ndërtimit
Gjatë fazës së ndërtimit, efektet e mundshme në habitatet tokësore lidhen me humbjen dhe / apo shqetësimin e zonave bregore dhe llojeve të tjera të bimësisë në afërsi të aktiviteteve ndërtimore sipas veprave të propozuara. Humbja ose shqetësimi i bimësisë bregore mund të shkaktojë rritje të erozionit në bregun e lumit në afërsi të zonave të ndërtimit. Veprimtaria e pajisjeve të mëdha dhe vendosja e pajisjeve të nevojshme për Hidrocentralin e Kalivaçit do të shkaktojë largimin dhe / apo shqetësimin e bimësisë, duke rezultuar në lehtësimin e fenomeneve të erozionit në tokën e prekur dhe procesin e ngjeshjes, duke rritur kështu shpejtësinë e rrjedhjes dhe erozionin e habitateve poshtë shpatit.
Efektet në habitatet ujore gjatë fazës së ndërtimit të Projektit kanë të bëjnë me devijimin e rrjedhave sipërfaqësore (sidomos në lumin e Vjosës për shkak të ndërtimit të digës së HEC-it), rritjen e sedimentimit për shkak të aktiviteteve ndërtimore dhe humbje të drejtpërdrejtë dhe shqetësim të habitateve ujore të lumit në zonën ngjitur përreth zonave të ndërtimit. Pritet që këto efekte të lidhura me fazën e ndërtimit në habitatet ujore të ndodhin brenda zonës së projektit dhe të jenë më të vogla në madhësi dhe shkallë krahasuar me efektet gjatë fazës së operimit të Projektit (përmbytja për shkak të krijimit të rezervuarit).
Raporti i Vlerësimit të VNMS-së për HEC-in e propozuar të Kalivaçit Faqe 115
Faza e Funksionimit
Ndryshimi i regjimit të thellësisë dhe të rrjedhës për shkak të krijimit të rezervuarit mund të rezultojë në ndryshimin e mikroklimës në zonë dhe të ndryshojë temperaturën e sipërfaqes së ujit brenda dhe poshtë rrjedhës së zonës së prekur. Rritja e temperaturës së ujit mund të ndikojë në përshtatjen e habitateve ujore për peshqit dhe makro-jo vertebrorët dhe mund të shkaktojë një zhvendosje të përbërjes së specieve në specie më të përgjithësuara që tolerojnë një gamë të gjerë kushtesh të temperaturës dhe që mund të përshtaten lehtë me kushtet e reja të krijuara nga ndërtimi i rezervuarit.
Regjimi i rrjedhës natyrore, siç është rrjedha ekologjike (dhe rrjedhat për ujitje) janë faktorë të rëndësishëm në përcaktimin e karakteristikave morfologjike të digës në pjesën e poshtme të HEC-it, kështu që ndikojnë drejtpërdrejt në vlerën e habitatit. Duke iu referuar studimeve të fundit, Lumi i Vjosës është i njohur për raste të shpeshta përmbytjeje. Dihet gjithashtu se në përgjithësi flukset formuese të habitative shpesh mund të korrespondojnë me fluksin e volumit të lartë gjatë rasteve të përmbytjeve. Përveç kësaj, funksionimi i digës (dhe fluksi i mjedisit dhe rrjedhave të ujitjes) mund të kufizojë madhësinë ose kohëzgjatjen e rasteve të nivelit të lartë dhe kjo mund të pengojë progresin natyror të formimit të habitatit ujor në lumin e Vjosës dhe potencialisht të rezultojë në ndryshime në përbërjen e specieve, densitetin dhe diversitetin e faunës ujore në rrjedhën e poshtme të digës së HEC-it të Kalivaçit.
Funksionimi i Hidrocentralit të Kalivaçit gjithashtu mund të ndërpresë mekanizmat natyrore të transportit të sedimenteve, sidomos të zhavorrit dhe kalldrëmit të trashë, dhe sasia e disponueshme e nënshtresave të trasha në rrjedhën e poshtme të digës mund të bjerë. Shterimi i nënshtresës së trashë mund të zvogëlojë habitatin e shumimit të peshkut dhe nënshtresën e jovertebrorëve (makro-jovertebrorëve, molusqeve dhe krustazave).
8.3.10. Ndikimer e mundshme Social Ekonomike
Kjo pjesë përshkruan ndikimet e mundshme në mjedisin social-ekonomik si rezultat i ndërtimit dhe funksionimit të Projektit. Ndikimet sociale shpesh janë më pak të prekshme dhe ka më shumë mundësi që të shoqërohen me rreziqe. Vlerësimi i ndikimit social-ekonomik peshon kostot social-ekonomike kundrejt përfitimit social-ekonomik. Analiza përfshin pasojat për të gjithë komunitetin dhe të gjitha llojet e ndikimeve, aty ku është e mundur,
Ndikimet e mundshme social-ekonomike paraqiten si për fazën e ndërtimit dhe fazën e funksionimit të projektit të propozuar HEC Kalivaç.
8.3.11. Ndikimi në Peizazh dhe Ndikimi Vizual
Faza e ndërtimit
Zona e projektit ndodhet në një zonë shumë të dukshme, pranë rrugës kombëtare Levan-Tepelenë dhe fshatrave përreth, përfshirë edhe qytetin e Memaliajt. Gjatë ndërtimit të digës së hidrocentraleve apo objekteve të tjera të lidhura me të, do të ketë një ndikim të dukshëm vizual. Punimet e ndërtimit do të përfshijnë gërmimet, strukturat tokësore, guroret, grumbujt e dheut, sallat e punës, etj., të cilat do të jenë të dukshme për banorët vendas të kësaj zone dhe për kalimtarët / vizitorët përgjatë rrugës kombëtare Levan- Tepelenë.
Faza e Funksionimit
Si pasojë e projektit hidro-energjitik, krijimi i rezervuarit është i natyrshëm. Faza e funksionimit do të ketë një rezervuar prej rreth 16 km2. Ndikimi vizual i rezervuarit ka konotacione pozitive ose negative, në varësi të qëndrimit subjektiv të vëzhguesit. Mendohet që shumica e njerëzve do ta konsiderojnë rezervuarin e ri si një element pozitiv në peizazh pasi do të ofrojë mundësi për aktivitete të reja ekonomike dhe rekreative.
Raporti i Vlerësimit të VNMS-së për HEC-in e propozuar të Kalivaçit Faqe 116
Përveç kësaj, ndikim në peizazh do të ketë dhe linja e transmetimit, e cila do të shfaqet si karakteristikë e re në peizazhin ekzistues.
8.3.12. Përdorimi i tokës dhe mjetet e jetesës
Faza e ndërtimit
Meqë aktivitetet e ndërtimit do të kryhen në një zonë ekzistuese, ndikimet në përdorimin e tokës parashikohen të jenë më pak të konsiderueshme në disa pjesë të zonës së projektit. Edhe pse nuk ka shumë gjasa, ekziston një mundësi e vogël që toka të humbasë për shkak të ndërtimit dhe pranisë së elementëve të përkohshëm të projektit, siç janë instalimet e përkohshme mbi tokë, guroret dhe linjat e transmetimit.
Vendndodhja dhe sipërfaqja e saktë e kampit të ndërtimit dhe infrastrukturës përkatëse është përcaktuar në një plan paraprak të Organizimit të Punës nga Investitori. Kryesisht këto objekte shkaktojnë zaptim të përkohshëm të tokës gjatë kryerjes së veprimtarive ndërtimore.
Nuk është përcaktuar ende ku do të jenë të vendosura guroret dhe gropat e materialeve të ndërtimit të digës.
Për sa i përket linjës së transmetimit, në studimin e fizibilitetit diskutohen disa mundësi. Gjurma e saktë ende duhet të projektohet në detaje; megjithatë koncesionari sugjeroi që rruga që lidh HEC-in me nënstacionin e Babicës në Vlorë duhet të jetë e vetmja që duhet marrë parasysh. Gjatë ndërtimit të linjës së transmetimit, toka e përkohshme do të përdoret si brez pune; bimësia do të pastrohet vetëm brenda gjurmës së linjës së transmetimit. Ndikimet do të jenë të përkohshme në kulturat vjetore, të cilat mund të rriten sapo toka të rikthehet në gjendjen e mëparshme.
Faza e Funksionimit
Marrja e përhershme e tokës për objektet e projektit do të ndryshojë përdorimin e saj, veçanërisht të tokës bujqësore që përdoret për prodhimin e kulturave të përhershme (p.sh. ullinj, pemishte, vreshta). Ndikimi kryesor gjatë fazës së operimit është humbja e tokës dhe aseteve për shkak të përmbytjes nga rezervuari.
Humbja e tokës, shtëpive, bimëve për shkak të përmbytjes janë efekte të drejtpërdrejta dhe afatgjata të projektit.
Nga vlerësimi paraprak, sapo të përfundojë ndërtimi i digës dhe rezervuari të fillojë të mbushet, do të preket gjithë toka që përfshihet në gjurmën e përmbytjes.
Janë afërsisht 16 km2 që do të përmbyten në lartësinë 113 mbi nivelin e detit.
Ndikimet për shkak të përmbytjes mund të përfshijnë mbulimin e plotë të çdo ngastre toke të mundshme brenda gjurmës. Po ti referohemi identifikimit paraprak, brenda gjurmës së përmbytjes ka shtëpi dhe objekte apo shërbime të tjera infrastrukturore. Gjithashtu, përmbytja do të mbulojë tokat që përdoren për përdorim të përbashkët të burimeve natyrore, siç janë pyjet dhe kullotat.
Pjesa më e madhe e tokës bujqësore të fshatrave të vendosura brenda gjurmës së përmbytjes do të mbulohen nga uji. Gjithashtu, disa shtëpi, stalla bagëtish dhe objekte shërbimi që janë identifikuar, mund të përmbyten plotësisht dhe si pasojë do të jetë e nevojshme të zhvendosen. Përveç humbjes së tokës dhe pasurisë, komunitetet ka të ngjarë të përballen me çrregullimin e mënyrës së jetesës dhe të strukturës shoqërore; disa prej të cilave mund të jenë ndikime afatgjata ose të përhershme. Me fjalë të tjera, zhvendosja fizike e familjeve mund të rezultojë në ndërprerjen e praktikave tradicionale dhe sociale.
Ndikimet mund të shtrihen edhe në komunitetet pritëse (zonat ku mund të vendoset popullsia e zhvendosur). Këto mund të përfshijnë: ndryshime kulturore, rritje të rreziqeve shëndetësore dhe konkurrencë më të
Raporti i Vlerësimit të VNMS-së për HEC-in e propozuar të Kalivaçit Faqe 117
madhe për burime dhe mundësi ekonomike. Investitori duhet të zhvillojë një Plan Veprimi për Zhvendosjen, për të identifikuar masat përkatëse për rivendosjen, kompensimin dhe rehabilitimin e popullsisë së prekur/ndikuar.
Përveç zhvendosjes, do të ketë familje që mund të humbasin një pjesë të konsiderueshme të tokës së tyre. Projekti i propozuar do të shkaktojë çrregullim të mënyrës së jetesës, sepse për disa, aktiviteti bujqësor i familjes mund të jetë burimi kryesor i të ardhurave. Në këtë kontekst, ku pas krijimi të rezervuarit do të mbulohen sasi të konsiderueshme toke, duhet të gjenden më pas alternativa për tokë. Gjithashtu, në të njëjtin kontekst, mund të ketë familje që mund të humbasin shtëpitë për shkak të përmbytjes, por jo tokën e tyre bujqësore. Në këtë aspekt, komuniteti që do të zhvendoset mund të ketë frikë që do të humbasë kontrollin mbi tokën dhe burimet e saj. Kjo çështje do të studiohet më tej.
Në fazën aktuale të studimit, ndikimet e mundshme dhe kompensimi i humbjes së tokës dhe aseteve mund të jenë të pasakta, por do të bëhen studimet përkatëse të detajuara, në hapat e ardhshëm të procesit të marrjes dhe blerjes së tokës. Mund të ketë ngatërresa në lidhje me proceset e kompensimit dhe risistemimit dhe konflikte mbi pronësinë dhe regjistrimin e tokës, që është një çështje e trashëguar në vite në Shqipëri, duke filluar nga Reforma e Tokës në vitin 1991. Procesi i kompensimit dhe risistemimit duhet të jetë jashtëzakonisht i saktë për të shmangur këto lloj ngatërresash.
Përveç ndikimeve të mundshme të përmendura më sipër, do të kryhet një vlerësim më i plotë pas studimit të gjendjes ekzistuese/bazë të mjedisit dhe aspekteve socio-ekonomike, të cilat do të përfshihen në raportin e thelluar të VNM / VNMS-së.
8.3.13. Infrastruktura dhe Shërbimet
Faza e ndërtimit
Gjatë fazës së ndërtimit, sistemet e furnizimit me ujë mund të ndikohen nga rritja e trafikut mbi sistemet e tubacioneve, kur ato janë afër ose nën rrugë. Mund të ketë ndikime të mundshme në rrugë, të cilat mund të dëmtohen për shkak të rritjes së trafikut dhe kjo mund të përkeqësojë rrezikun e rrëshqitjes së dheut. Prania e punëtorëve në terren gjatë punimeve të ndërtimit mund të përbejë presion për pajisjet apo shërbimet aktualisht në gjendje jo të mirë (të ujit, të energjisë elektrike, rrugët dhe qendrat shëndetësore).
Masat për akomodimin e punonjësve që do të ofrohet në terren nuk dihen ende; megjithatë, mund të supozohet se çdo kërkesë infrastrukturore për këtë akomodim do të zhvillohet nga Projekti dhe nuk do të ndikojë në objektet ekzistuese të komunitetit.
Ndikimi kryesor në infrastrukturën rrugore do të jetë në rrugën kombëtare Levan-Tepelenë e cila do të përmbytet dhe dëmtohet në rreth 2.8 km gjatësi, në pjesën e rrugës pranë fshatrave Iliras dhe Qesarat. Segmente të tjera të rrugë që do të përmbyten janë ato që lidhin fshatrat me njëri-tjetrin (si rrugë të shtruara dhe të pashtruara) si dhe rrugët e pashtruara të kalimtarëve që lidhin lagjet (Zotaj dhe Shehaj) me njëra- tjetrën dhe me rrugën kombëtare. Gjithashtu, në fshatin Qesarat, objekte të tjera mund të ndikohen nga krijimi i rezervuarit, si: shkolla, qendra shëndetësore dhe shërbime të tjera infrastrukturore, të cilat do të identifikohen në fazat e mëtejshme.
Ndikime pozitive në infrastrukturë që kanë lidhje me fazën e ndërtimit, do të jenë; përforcimi dhe asfaltimi i rrugëve ekzistuese, ndërtimi i rrugëve të reja dhe investimet e bëra nga zhvilluesi i projektit nëpërmjet projekteve për komunitetin lokal.
Kohëzgjatja e ndikimeve negative është e kufizuar në periudhën e fazës së ndërtimit. Ndërkohë kohëzgjatja e ndikimeve pozitive ka të ngjarë të vazhdojë edhe pas fazës së ndërtimit.
Faza e Funksionimit
Raporti i Vlerësimit të VNMS-së për HEC-in e propozuar të Kalivaçit Faqe 118
Ndikimi kryesor gjatë fazës së funksionimit është nga krijimi i rezervuarit. Stacionet e pompave mund të përmbyten dhe duhet të zëvendësohen me ndonjë burim tjetër. Ndryshimi i nivelit të ujit të lumenjve përgjatë rrjedhës, pritet të ketë ndikime negative, siç është: mungesa e ujit për të mbjellat apo për kafshët. Gjithashtu, humbja e mundshme e rrugëve, urave, rrugëve, pikave të kalimit mund të ketë ndikime të mëdha.
Projekti do të shfrytëzojë rrugët publike për transportin e lidhur me Projektin dhe frekuenca e lëvizjes së automjeteve do të jetë dukshëm më e ulët se ajo gjatë fazës së ndërtimit.
Në fazën pasardhëse të VNMS-së duhet të bëhen studime të mëtejshme.
8.3.14. Trafiku dhe Transporti
Faza e ndërtimit
Gjatë fazës së ndërtimit, intensiteti i trafikut do të rritet për shkak të transportit të pajisjeve dhe makinerive të rënda, të cilat mund të kenë ndikim në komunitetet lokale që aktualisht përdorin dhe jetojnë përgjatë rrugëve ku do të kalojnë automjetet e projektit, përfshirë rrugët dytësore.
Ndërtimi i digës do të kërkojë sasi të mëdha materialesh ndërtimi dhe furnizime të tjera, disa prej të cilave mund të dërgohen në kantier me kamionë të cilët ka të ngjarë të kalojnë pranë shtëpive të banorëve (edhe pse rrugët e sakta të kalimit për në kantier, ende nuk janë përcaktuar). Gjithashtu, transportimi i mbetjeve (si psh., dherave naryralë të gërmuar) nga zona e Projektit mund të ndikojë në transportin lokal.
Rruga për në kantier është e paasfaltuar dhe trafiku përmes këtyre zonave mund të shkaktojë ndërprerjen e aktiviteteve të përditshme dhe rritje të pluhurit dhe zhurmës nga trafiku i makinave. Rrugët rurale janë më të ndjeshme ndaj intensitetit të trafikut për shkak të gjerësisë (së vogël) së rrugës kështu që mund të ketë probleme në aksesin në transportin lokal. Gjithashtu, për shkak të natyrës rurale të komuniteteve të prekura, ata mund të jenë përballur me pak trafik deri tani, gjë që e rrit ndjeshmërinë e tyre ndaj shqetësimeve.
Siguria në rrugë mund të jetë gjithashtu një çështje e rëndësishme për banorët që nuk janë mësuar me kaq shumë trafik.
Faza e Funksionimit
Gjatë fazës së operimit, ndryshe nga faza e ndërtimit, intensiteti i trafikut do të jetë shumë më i ulët. Punonjësit e përhershëm do të jenë përdoruesit më të zakonshëm të rrugëve lokale, por vetëm në orët të caktuara të ditës, p.sh., në oraret e ndërrimit të turneve.
8.3.15. Fusha Elektromagnetike (EMF)
Faza e ndërtimit
Gjatë ndërtimit të linjës elektrike të transmetimit nuk janë parashikuar ndikime të mundshme, përveç humbjes së përkohshme të tokës bujqësore në një sipërfaqe të vogël. Humbje të përhershme të tokës do të ketë aty ku do të instalohen shtyllat elektrike dhe rrugët e kalimit për tek vendndodhja e shtyllave, por sipërfaqja e nevojshme është relativisht e vogël. Linja e transmetimit do të jetë në proces për ndërtimin dhe instalimin e pajisjeve përkatëse. Meqenëse linja e transmetimit të energjisë elektrike dhe stabiliment i HEC- it nuk do të jenë në punë, nuk do të ketë ndonjë ndikim në lidhje me fushën elektromagnetike (EMF).
Faza e Funksionimit
Gjatë fazës së funksionimit të pajisjeve elektrike të godinës së centralit të HEC-it, do të ketë zhvillim të fushave elektrike dhe magnetike. Linjat e energjisë elektrike dhe pajisjet e tensionit të lartë konsiderohen si burim i frekuencave të energjisë, fushave elektrike dhe magnetike, të cilat mund të kenë një efekt të
Raporti i Vlerësimit të VNMS-së për HEC-in e propozuar të Kalivaçit Faqe 119
kuptueshëm në shëndet. Fushat elektromagnetike (EMF) janë linja të padukshme force që lëshon dhe rrethon çdo pajisje elektrike (p.sh. linjat e energjisë elektrike dhe pajisjet elektrike). Fuqia e fushave elektrike dhe magnetike është një funksion i voltazhit (forca rritet me rritjen e voltazhit), distancës së përçuesit nga toka dhe distanca anësore nga linja tek receptori. Të dy fushat, si ajo elektrike dhe ajo magnetike pësojnë ulje të shpejtë me rritjen e distancës.
Deri më sot, ende nuk ka të dhëna empirike që tregojnë efektet negative në shëndet nga ekspozimi ndaj niveleve të zakonshme të fushave dhe pajisjeve elektromagnetike79. Megjithatë, ndërkohë që dëshmitë e dëmeve në shëndet janë të paketa, gjithsesi janë të mjaftueshme për të justifikuar një lloj shqetësimi80.
8.3.16. Trashëgimia kulturore
Faza e ndërtimit
Aktivitetet e ndërtimore që i shkaktojnë shqetësime tokës, përfshij zaptimin e përhershëm dhe të përkohshëm mund të shkaktojnë ndikime të rëndësishme në trashëgiminë kulturore dhe gjetjet arkeologjike, nëse ka. Ka mundësi që burimet kulturore dhe / ose trashëgimia kulturore të humbasin si rezultat i Projektit të propozuar. Në këto kushte, një studim i detajuar mbi trashëgiminë kulturore do të identifikojë çdo burim të rëndësishëm të trashëgimisë kulturore.
Faza e Operimit
Studimi mbi trashëgiminë arkeologjike dhe kulturore do të përcaktojë nëse do të ketë ndikim të përhershëm nga ndërtimi i digës dhe rezervuarit.
8.3.17. Shëndeti dhe Siguria e Komunitetit
Faza e ndërtimit
Siguria e komuniteteve mund të ndikohet nga punimet e ndërtimit për shkak të rritjes së ngarkesës së trafikut në rrugët lokale, përfshij edhe rrugët dytësore. Kam mundësi të ndikohet komuniteti përgjatë rrugëve të transportit ose ata që aktualisht përdorin dhe jetojnë përgjatë rrugëve, përfshij edhe ato sekondare ku do të kalojnë automjetet e projektit. Një rritje e ndjeshme e nivelit të trafikut, e kombinuar me një numër faktorësh, përfshij kushtet e këqija të rrugëve aktuale dhe mosnjohjen si duhet të sigurisë rrugore nga komunitetet që aktualisht përdorin dhe jetojnë përgjatë rrugës, ka gjasa të rrisë numrin e aksidenteve.
Edhe pse mund të kuptohet se çdo kërkesë për zhvillim infrastrukture për akomodimin e fuqisë punëtore do të zhvillohet nga Projekti dhe nuk do të ketë ndikim në objektet ekzistuese të komunitetit, ekziston rreziku që fuqia punëtore e punësuar gjatë periudhës së ndërtimit të Projektit, të ndikojë në statusin shëndetësor të komuniteteve. Origjina dhe gjendja shëndetësore e fuqisë punëtore (disa prej të cilëve mund të rekrutohen jashtë zonës) dhe normat e tyre kulturore, mund të ndikojnë në natyrën dhe shkallën e këtyre rreziqeve. Gjithashtu, vendosja e fuqisë punëtore në kampe pranë bashkësive lokale mund të shkaktojë përçarje dhe bezdisje.
Duhet të zhvillohen dhe zbatohen plane për menaxhimin e ndërveprimit midis komunitetit lokal dhe fuqisë punëtore.
Faza e Funksionimit
79 International Commission on Non-Ionizing Radiation Protection (ICNIRP) (2001); International Agency for Research on Cancer (2002); U.S. National Institute of Health (2002); Advisory Group to the Radiation Protection Board of the UK (2001), and U.S. National Institute of Environmental Health Sciences (1999)). 80 U.S. National Institute of Environmental Health Sciences (2002)
Raporti i Vlerësimit të VNMS-së për HEC-in e propozuar të Kalivaçit Faqe 120
Gjatë fazës së funksionimit, mund të ketë risk për sigurinë e komuniteteve si rezultat i aktiviteteve të funksionimit të projektit, veçanërisht atyre që lidhen me trafikun. Kjo do të thotë, komunitetet përgjatë rrugëve të transportit që aktualisht jetojnë përgjatë këtyre rrugëve ku do të kalojnë automjetet e projektit.
Në disa aspekte, projektet e digave mund të përmirësojnë mirëqenien e popullsisë rreth zonës së rezervuarit. Disa nga ndikimet pozitive të projektit, mund të jenë: infrastrukturë e përmirësuar ose infrastrukturë e re, rritje e peshkimit në rezervuar, gjë që mund të jetë burim aktivitetesh të reja ekonomike dhe ri-krijuese/rekreative.
Megjithatë, ka mundësi që përmbytja e rrjedhës së sipërme të digës mund të çojë në përmbytje të puseve dhe gropave septike, duke çuar në ndotjen e burimeve të ujit të pijshëm me mbetje njerëzore. Gjithashtu, krijimi i rezervuarit mund të rrisë numrin e insekteve, veçanërisht të mushkonjave dhe mizave të cilat gjithashtu, mund të kenë efekte të dëmshme për popullsitë që po përshtatet me mjedisin e ri. Kjo do të ketë efekte të mëdha të drejtpërdrejta dhe indirekte, përfshij profilin shëndetësor, të kanalizimeve dhe higjienës në zonat që rrethojnë rezervuarin.
8.3.18. Punësimi dhe ekonomia lokale
Faza e ndërtimit
Projekti i propozuar është planifikuar të ketë një fazë ndërtimi prej 24 deri në 36 muaj. Projekti pritet të ketë nevojë për një fuqi të konsiderueshme të drejtpërdrejtë punëtore që do të rekrutohet kryesisht nëpërmjet kontraktorëve dhe do të përfshijë role të kualifikuara dhe të pakualifikuara, shumica e të cilave do të jenë të përkohshme.
Faza e ndërtimit pritet të ketë përfitime ekonomike për ekonomitë familjare dhe lokale, si rezultat i krijimit të vendeve të punës të drejtpërdrejta / të tërthorta dhe krijimit të vendeve të punës, rritjes së të ardhurave të familjeve nëpërmjet pagave dhe shpenzimeve të bëra nga Projekti. Zhvillimi i aftësive nëpërmjet trajnimeve në punë dhe përvojës së krijuar nga puna e kryer është një tjetër ndikim pozitiv. Gjithashtu, mund të ketë një rritje të përfitimeve për komunitetin dhe ekonominë lokale, si rezultat i prokurimit lokal të materialeve për ndërtim dhe shërbime të tjera për furnizimin e projektit.
Të gjitha punët kryesore që kërkojnë pak kualifikim ose nuk kërkojnë fare, duhet të kryhen nga banorët lokalë.
Shkalla e lartë e papunësisë mes të rinjve gjysmë të kualifikuar do të thotë se shumica e fuqisë punëtore pak të kualifikuar që kërkohet për fazën e ndërtimit do të gjendet brenda zonës. Prandaj ka të ngjarë që shumica e përfitimeve të Projektit do të mbeten brenda në rajonit.
Përveç punësimit direkt dhe atij indirekt, rritja e aktivitetit ekonomik të furnizuesve të Projektit dhe rritja e shpenzimeve të Projektit, detyrimisht do të rezultojë në rritje të punësimit dhe në gjenerimin e të ardhurave.
Nga ana tjetër futja e fluksit të përkohshëm të punëtorëve të jashtëm shoqërohet me një rritje të dobësisë dhe ndjeshmërisë së komuniteteve lokale në patologji të ndryshme shoqërore, si; rritje të krimit, alkoolizmit, rritje të rrezikut të përhapjes së sëmundjeve ngjitëse, rritje të sasisë së trafikut dhe rritje të rrezikut për aksidente, etj.
Kohëzgjatja e ndikimeve do të jetë kryesisht e kufizuar në fazën e ndërtimit, prandaj do të jetë afatshkurtër.
Faza e Funksionimit
Faza e Funksionimit të Projektit pritet të fillojë në vitin 2023 dhe të vazhdojë deri në vitin 2053. Numri i punonjësve të përhershëm të nevojshëm për këtë fazë nuk dihet ende. Aty ku ka njerëz të aftë, kompania dhe kontraktorët e saj do ti rekrutojnë njerëzit për këto pozicione nga zona përreth Projektit. Bazuar në
Raporti i Vlerësimit të VNMS-së për HEC-in e propozuar të Kalivaçit Faqe 121
kapacitetin e vlerësuar të fuqisë punëtore në zonë, shumica e personave të rekrutuar nga zona dhe rajoni do të jetë për pozicione pak të kualifikuara dhe të pakualifikuara.
Gjatë kësaj faze, pozicionet e tjera do të kërkojnë aftësi teknike mbikëqyrëse dhe menaxheriale,të cilat kanë më pak gjasa të gjenden në nivel lokal dhe prandaj do të merren nga jashtë
HEC-i do krijojë rezervuarin si një pasojë e pashmangshme. Përtej konotacioneve të ndryshme, projektet e mëparshme tregojnë se krijimi i rezervuarit është burim i mundshëm për aktivitete të reja ekonomike dhe ri- krijuese. Krijimi i një mikroklime, peizazhi dhe ndikimi vizual mund të jenë tërheqëse për zhvillimin e turizmit.
Për më tepër, përparësia e zonës është se qytetet më të afërta, Tepelena dhe Gjirokastra janë të mirënjohura për zonat arkeologjike dhe janë mjaft të populluara me turistë. Përdorimi i këtij fakti dhe fakti që rruga kombëtare kalon përgjatë rezervuarit mund të bëjë që zona të përfshihet në agjendën e turistëve.
8.4. NDIKIMET KUMULATIVE
Ndikimet kumulative janë ato ndikime që rezultojnë nga efektet e njëpasnjëshme, në rritje dhe / apo të kombinuara të një veprimi, projekti ose aktiviteti (të referuara në mënyrë të përbashkët në këtë dokument si "zhvillime") kur u shtohen atyre ekzistuese, të planifikuara dhe / apo të parashikuara për të ardhmen. Për arsye praktike, identifikimi dhe menaxhimi i ndikimeve kumulative kufizohet në ato efekte që përgjithësisht njihen si të rëndësishme bazuar në shqetësime shkencore dhe / apo në shqetësimet e komuniteteve të ndikuara81.
Ndikimet kumulative janë përkufizuar në mënyrë specifike si ndikime që:
Shkaktohen nga akumulimi i veprimeve të kaluara, të tanishme dhe të ardhshme; Efekti i përgjithshëm, përfshirë efektet direkte dhe indirekte, a shkaktohet mbi një burim, ekosistem dhe komunitet njerëzor për të gjitha veprimet, pavarësisht se kush i ka ndërmarrë ato; Rezulton nga akumulimi i efekteve të ngjashme ose ndërveprimi sinergjik i efekteve të ndryshme, si atyre pozitive dhe negative; dhe, Duhet të analizohet kapaciteti i burimeve specifike, ekosistemeve dhe komuniteteve njerëzore për t'i përshtatur këto ndikime kumulative.
Për të kuptuar projektin ose kontributin e përgjithshëm të aktiviteteve në ndikimet në Hidrocentralin e Kalivaçit dhe në një rajon më të gjerë në zonën e propozuar për zhvillim, kërkohet që të bëhet një Vlerësim i Ndikimit Kumulativ (VNK) brenda fushës së Raportit të plotë të VNMS-së. Në këtë aspekt, objektivat e vlerësimit në fazat e mëtejshme të VNMS-së do të jenë:
Njohja dhe identifikimi se si projekti mund të kontribuojë në impaktet kumulative mbi elementët mjedisorë dhe socialë me vlerë mbi të cilët zhvillimet e tjera ekzistuese ose të ardhshme mund të kenë gjithashtu efekte të dëmshme; dhe, Zhvillimi i masave për të siguruar që këto ndikime të shmangen dhe / apo minimizohen/zvogëlohen sa më shumë të jetë e mundur.
81 Komunitetet e prekura janë përcaktuar si komunitete lokale të prekura drejtpërdrejt nga projekti (IFC Standard 1 i Performancës, paragrafi 1)
Raporti i Vlerësimit të VNMS-së për HEC-in e propozuar të Kalivaçit Faqe 122
9. PËRMBLEDHJE E TERMAVE TË REFERENCËS PËR VNMS- në
9.1. HYRJE
Faza e shqyrtimit dhe vlerësimit paraprak të ndikimeve paraqet hapin fillestar të procesit të VNMS-së. Ky hap ndiqet nga faza e studimit të ndikimeve/ndërveprimeve të mundshme të Projektit. Kjo përfshin konsultime me grupet kyçe të interesit të cilat përfshijnë: autoritetet qeveritare, autoritetet rajonale dhe lokale, si dhe komunitetin. Një nga rezultatet kyçe të studimit është krijimi i Termave të Referencës për një studim të plotë dhe të thelluar të VNMS-së. Studimet e VNMS-së do të kryhen në funksion të marrjes së miratimit dhe licencimit mjedisor të Projektit.
Ky kapitull shërben si seksion orientimi për Termat e Reference për procesin e VNMS-së dhe përcakton, si më poshtë:
objektivat dhe një pasqyrë të procesit të VNMS-së; studimet të specializuara; aktivitetet e angazhimit me palët e interesit; vlerësimin e ndikimeve të mundshme; strukturën e pasqyrës së raportit të VNMS-së; dhe planin i përkohshëm të procesit të VNMS-së.
Këto pjesë janë përshkruar më tej në paragrafet e mëposhtme.
9.2. OBJEKTIVAT DHE PASQYRA E VNMS-së
Dihet se planifikimi gjithëpërfshirës dhe menaxhimi i çështjeve mjedisore dhe social-ekonomike janë thelbësore për ekzekutimin e çdo projekti të suksesshëm. Si i tillë, procesi i VNMS-së kërkon të integrojë plotësisht vlerësimet mjedisore dhe social-ekonomike në ciklin e jetës së Projektit.
Për të mbështetur këtë, do të kryhet një VNMS e integruar, në përputhje me standardet e IFC-së dhe kërkesat shqiptare si më poshtë:
Ligji Nr. 10431, datë 09.6.2011 "Për Mbrojtjen e Mjedisit", i ndryshuar Ligji Nr. 10440, datë 07.07.2011 "Për Vlerësimin e Ndikimit në Mjedis", i ndryshuar VKM Nr. 686, datë 29.07.2015 "Për miratimin e rregullave, të përgjegjësive e të afateve për zhvillimin e procedurës së vlerësimit të ndikimit në mjedis (VNM) dhe procedurës së transferimit të vendimit e deklaratës mjedisore", i ndryshuar. VKM Nr. 247, datë 30.04.2014 “Për përcaktimin e rregullave, të kërkesave e të procedurave për informimin dhepërfshirjen e publikut në vendimmarrjen mjedisore”. Qëllimi i VNMS-së do të jetë vlerësimi i ndikimeve të mundshme të projektit dhe aktiviteteve të lidhura me projektin në mjedis (përfshij burimet biofizike, biologjike dhe social-ekonomike) dhe aty ku është e mundur, të hartohen masat zbutëse ose përmirësuese për të eliminuar, zvogëluar ose shmangur ndikimet negative në mjedis.
9.3. HAPAT E VNMS-së
Studimi i VNMS-së do të zhvillohet nga një kompani lokale (Abkons sh.p.k), e cila ka kualifikimet dhe regjistrimet e nevojshme me përfshirjen me një konsulent ndërkombëtar për të siguruar kontrollin teknik dhe kontrollin e cilësisë.
Pas fazës së studimit të projektit, ekipi i punës për VNMS-në do të:
Raporti i Vlerësimit të VNMS-së për HEC-in e propozuar të Kalivaçit Faqe 123
Të bëjë përditësimin dhe finalizimin e përshkrimit të projektit teknik ndërkohë që gjenden detaje të reja inxhinierike, duke punuar ngushtë me inxhinierët e projektit për të konfirmuar detaje të tilla si; planimetrinë përfundimtare të objekteve dhe planet e ndërtimit dhe operimit; të kryejë konsultime shtesë dhe të përmirësojë më tej fushën e veprimit të VNMS-së sipas nevojës; të mbledhë të dhëna shtesë për gjendjen ekzistuese/bazë nëpërmjet studimit të dokumenteve dhe studimeve në terren për të plotësuar një përshkrim gjithëpërfshirës të kushteve mjedisore dhe sociale; të zhvillojë masa zbutëse dhe përmirësuese dhe të hartojë një plan të menaxhimit mjedisor dhe social (PMMS, referojuni Seksionit 7.6.2) përfshirë një metodikë monitorimi; dhe të raportojë gjetjet në raportin e thelluar të VNM/VNMS-së.
9.3.1. Studimet për gjendjen ekzistuese/ bazë
Për të dhënë një kuptim të plotë të kushteve ekzistuese/bazë mjedisore dhe sociale (burimeve dhe receptorëve) në zonën e ndikimit të projektit, do të kryhen studime të mëtejshme të dokumenteve dhe studime në terren. Si më poshtë gjenden aspektet që do të studiohen:
Tokat; Flora tokësore dhe ujore; Fauna tokësore; Rrjedha ekologjike dhe ndikimet e lidhura me ekologjinë ujore të rrjedhës së lumit; Cilësia e ujit, si brenda zonës së përmbytjes (në lumin Vjosë) dhe përgjatë rrjedhës; Ndikimet social-ekonomike; dhe Trashëgimia kulturore.
Këto aspekte do të studiohen dhe vlerësohen më tej në fazën e VNMS-së nëpërmjet studimeve të specializuara. VNMS-ja do të identifikojë, hetojë dhe adresojë siç duhet, të gjitha çështjet mjedisore dhe sociale në mënyrë që të informojë të gjithë grupet/palët e interesit dhe t'u japë autoriteteve informacion të mjaftueshëm për të marrë një vendim të informuar për sa i përket projektit të propozuar.
9.3.2. Studimi i Dokumenteve
Do të ndërmerren studime të mëtejshme të dokumenteve për të gjetur të dhënat mjedisore për studimin e VNM-së. Materialet që do të merren parasysh përfshijnë edhe VNM.VNMS-të e tjera, artikujt e publikuar, raportet, hartat dhe fotografitë.
Konsulenti do të shqyrtojë studime të ngjashme duke iu referuar projekteve përkatëse dhe do të marrë çdo informacion publik. Përveç kësaj, do të bëhen kërkime në literaturë për të identifikuar hulumtimet dhe raportet shkencore të disponueshme publikisht me rëndësi për vendin e projektit dhe zonën e përgjithshme rreth saj.
Së fundi, studimet inxhinierike të projektit do të rishikohen për informacion sasior mbi elementët mjedisorë. Studimet, të cilat mund të nxjerrin të dhëna të dobishme, do të përfshijnë: hulumtime gjeoteknike, studime të procesit dhe veprimtarisë së burimeve ujore, studime të kullimit të ujërave sipërfaqësorë dhe studime të emetimeve në ajër.
9.3.3. Studimet në terren
Të dhënat kryesore do të mblidhen nga studimet në terren të kryera nga specialistë biofizike dhe social- ekonomie. Do të përdoren specialistë me kualifikime pikërisht në zonën e burimeve dhe me njohuri mbi kushtet lokale. Specialistët vendas do të përdoren për të ofruar udhëzime teknike dhe sigurim të cilësisë. Në mënyrë të veçantë, vëzhgimet do të mbulojnë elementët mjedisorë të mëposhtëm:
Raporti i Vlerësimit të VNMS-së për HEC-in e propozuar të Kalivaçit Faqe 124
mjedisin fizik – ujërat sipërfaqësorë, ujërat nëntokësorë, tokën, ajrin, zhurmën e ambientit dhe rreziqet natyrore; Mjedisin biologjik – ekologjinë e ujërave sipërfaqësë dhe ekologjinë e tokës, speciet e florës dhe faunës; Mjedisin social-ekonomik dhe kulturor - popullsinë, përdorimin e tokës / modelet e pronësisë së tokës, qëndrimin, strukturën e komunitetit, punësimin, shpërndarjen, shëndetin publik, trashëgiminë kulturore, të dhënat mbi arsimin, të dhënat mbi fenë, aftësitë, zakonet, qëllimet dhe qëndrimet.
9.4. HULUMTIMET E SPECIALISTËVE
Informacioni i marrë nëpërmjet të dhënave sekondare të disponueshme ofroi një pasqyrë të aspekteve mjedisore dhe social-ekonomike të Zonës së Projektit. Qëllimi i inputeve të specializuara në këtë fazë studimi është validimi i të dhënave sekondare, identifikimi i boshllëqeve të të dhënave dhe propozimi i një plani studimi për VNMS-në. Ky plan studimi ka për qëllim trajtimin e të gjitha mangësive të të dhënave të disponueshme në mënyrë që të kryhen studime gjithëpërfshirëse të specializuara për të vlerësuar dhe trajtuar siç duhet këto ndikime mjedisore dhe sociale të identifikuara.
Gjatë fazës së VNM/VNMS-së së hidrocentralit të propozuar të Kalivaçit janë propozuar studimet e mëposhtme profesionale:
9.4.1. Tokat
Ky studim është përcaktuar për të identifikuar dhe përcaktuar praninë, shpërndarjen dhe shtrirjen e llojeve të tokës në Zonën e Projektit. Objektivat lidhen drejtpërdrejt me aftësinë e tokës, ndërsa aspektet e përdorimit të tokës do të mbulohen kryesisht nga studimi social-ekonomik.
Ky studim do të përbëhet nga vëzhgimet në terren në një rrjet të zgjedhur, mbështetur nga teknika e parashikimit të planifikimit të tokës. Të dhënat e mëposhtme do të merren në vendet e identifikuara:
Forma e tokës, e klasifikuar sipas Organizatës së Kombeve të Bashkuara për Ushqimin dhe Bujqësinë (FAO); Thellësia e tokës; Cilësia e vlerësuar; Përdorimi aktual i tokës; dhe Aftësitë e tokës.
Vetitë e tokës do të vlerësohen dhe kategorizohen në klasa të aftësisë së tokës, duke përdorur qasjen e praktikës më të mirë. Do të anketohet dhe do të përcaktohet përdorimi i të gjitha praktikave të përdorimit të tokës. Ky proces do të lehtësohet nga fotografitë ajrore të disponueshme për Zonën e Projektit.
9.4.2. Flora Tokësore
Gjatë vlerësimit bazë, informacioni do të nxirret nga të dhënat ekzistuese dytësore dhe nga puna paraprake në terren për të prodhuar një hartë të bimësisë. Kjo hartë do të ndihmojë studimin në përcaktimin e vendeve në terren për analizën e llojeve të bimësisë dhe vlerësimin e humbjes së biomasave në zonën e përmbytjes nga rezervuari dhe linjës së transmetimit. Shkalla dhe përbërja e llojeve të bimësisë do të verifikohet duke përdorur vëzhgimet në terren. Gjithashtu do të merren kampione të bimësisë bregore në rrjedhën e poshtme të digës në zona të arritshme, për të përcaktuar ndikimet e mundshme të regjimit të ndryshuar të rrjedhës Të dhënat do të analizohen duke përdorur teknika multivariabël si për klasifikimin edhe koordinimin. Pasi të klasifikohen, të dhënat e mësipërme të mbledhura në terren, do të mundësojnë përgatitjen e një hartë të përditësuar të bimësisë. Nga të dhënat e studimit dhe vëzhgimet shtesë dhe mbledhja e materialeve në zonë, do të përpilohet një listë e specieve, ku do të bëhet një vlerësim të sasisë relative të specieve. Në
Raporti i Vlerësimit të VNMS-së për HEC-in e propozuar të Kalivaçit Faqe 125
këtë mënyrë, mund të theksohet ndikimi i mundshëm mbi çdo specie, veçanërisht në ato të rralla dhe të rrezikuara, endemike dhe pranë-endemike, si dhe në llojet e mbrojtura. Duke përdorur hartën e bimësisë dhe të dhënat e tjera shtesë të grumbulluara, do të përpilohet edhe një hartë e ndjeshmërisë së bimësisë së zonës së Projektit dhe rrethinave të saj. Kjo do të përdoret për të informuar PMMS-të në mënyrë që të shmangen zonat e ndjeshme dhe do të ndihmojë në planifikimin e planimetrisë së infrastrukturës, sidomos për rrugët e kalimit, vendndodhjen e kampit të ndërtimit, vendndodhjen e pikave/gropave të grumbullimit (nëse ka) dhe në drejtimin e linjave të transmetimit. Në masat e rekomanduara zbutëse në PMMS, mund të përfshihen misione shpëtimit për specie specifike, nëse ka.
9.4.3. Fauna tokësore
Inventari paraprak i habitateve kryesore të identifikuara të florës tokësore do të përdoret për të ndihmuar në studimin e specializuar të faunës.
Qëllimi i studimit është të sigurojë një listë të përditësuar të specieve të njohura dhe që mund të hasen në Zonën e Projektit në lidhje me statusin e tyre global, kombëtar dhe lokal. Do të identifikohen llojet endemike, migruese dhe ato të Listës së Kuqe që ndodhen në Zonën e Projektit dhe do të vlerësohet ndikimi i zhvillimit të propozuar në statusin e tyre vendor dhe global. Gjithashtu, do të vlerësohen ndryshimet e mundshme të diversitetit të faunës dhe sasisë dhe ndikimet e mundshme të digës së propozuar dhe infrastrukturës së saj në faunë. Gjithashtu do të vlerësohet nëse zhvillimi i propozuar mund të paraqesë ndonjë kërcënim të rëndësishëm për ndonjë specie.
9.4.4. Rrjedha Ekologjike
Nuk ka përkufizim standard për rrjedhat ekologjike, mirëpo një përshkrim i mirë i përgjithshëm është dhënë nga Unioni Ndërkombëtar për Ruajtjen e Natyrës (IUCN) në një deklaratë përpara Forumit të 3 Botëror të Ujit në Kioto, si më poshtë:
"Një rrjedhë ekologjike” nënkupton sigurimin e sasisë së ujit brenda lumenjve dhe sistemeve të ujërave nëntokësore për të ruajtur ekosistemet e rrjedhës dhe përfitimet e tyre, ku sistemi i lumenjve apo i ujërave nëntokësore i nënshtrohet përdorimeve konkurruese të ujit dhe rregullimeve të rrjedhës".
Rrjedhat ekologjike janë më shumë se flukse minimale të përcaktuara në bazë të kushteve hidrologjike. Përkundrazi, ato janë rrjedha që janë projektuar në mënyrë optimale për të lejuar përdorimin shumëfunksional të ujit, përfshirë funksionet ekologjike të ujit dhe integritetin e sistemeve të lumenjve dhe ligatinave. Këto funksione, ose 'shërbime të ekosistemit', përfshijnë: sigurimin e ujit të pijshëm të pastër, ruajtjen e biodiversitetit, burimet ujore si burim ushqimi, mbrojtjen nga përmbytjet dhe përdorime të ndryshme të tjera ri-krijuese, kulturore ose fetare.
Megjithëse ekzistojnë metoda të ndryshme për kryerjen e vlerësimeve të rrjedhave ekologjike (EFAs), ato ndahen në katër grupe të veçanta, përkatësisht metodat e indeksit hidrik, metodat e vlerësimit hidrik, metodat e simulimit të habitateve dhe metodologjitë holistike (Acreman dhe Dunbar, 2004).
Metoda e zgjedhur holistike EFA, duhet të përfshijë një vlerësim të integruar të efekteve dhe përfitimeve mjedisore, sociale dhe ekonomike. Metodologjia EFA që duhet të miratohet duhet të jetë e përcaktuar sipas niveleve të rrezikut mjedisor dhe / ose social-ekonomik, të dhënave dhe ekspertizës së disponueshme.
9.4.5. Ekologjia ujore
Qëllimi i këtij studimi të specializuar është përcaktimi i statusit ekologjik ujor bazë të zonës së Projektit. Këto të dhëna do të përdoren për të vlerësuar shëndetin ekologjik të lumit të Vjosës dhe degëve të tij brenda zonës së Projektit, ndaj të cilit mund të kryhet monitorimi i ardhshëm me qëllim përcaktimin e këtyre ndikimeve si rezultat i Projektit. Studimi do të përfshijë:
Raporti i Vlerësimit të VNMS-së për HEC-in e propozuar të Kalivaçit Faqe 126
Makro-jovertebrorët ujorë jetojnë në fund të lumenjve dhe pjesën më të madhe të jetës së tyre janë të zhytur në ujë. Prandaj cilësia e ujit do të ketë ndikim në shëndetin dhe mbijetesën e tyre. Përshtatja natyrore siguron tolerancë dhe reagime të ndryshme ndaj shqetësimeve dhe ndotjes. Përbërja e një komuniteti të rrjedhës mund të përdoret si një tregues i cilësisë së ujit dhe më saktësisht i gjendjes ekologjike ose shëndetit të lumit në një vend të caktuar. Specialistët do të identifikojnë një metodë të përshtatshme për të përcaktuar llojet e makro-jovertebrorëve ujorë. Kjo metodë do të masë ndryshimet në komunitetin bentik në përgjigje të ndryshimit të cilësisë së ujit dhe kushteve të tjera në lumë. Prandaj do të jetë një masë e drejtpërdrejtë e efekteve të ndryshimit të kushteve në komunitetin e jovertebrorëve. Vendet e përshtatshme do të përzgjidhen në terren dhe llojet e pranishme do të përcaktohen duke përdorur metodologjinë e identifikuar. Zonat e përcaktuara do të kontrollohen për të përcaktuar kushtet bazë përpara zhvillimit të projektit.
Përcaktimi i specieve të peshkut. Speciet e peshkut njihen ndërkombëtarisht si një nga treguesit më të rëndësishëm të shëndetit të lumenjve. Vlerësimi i integritetit biologjik të një lumi shpesh bazohet në indekse që përdorin atributet e grumbullimeve të peshkut, siç është diversiteti i llojeve dhe sasia. Ky lloj vlerësimi, në kombinim me vlerësimin e grupeve të tjera të biotës, kontribuon në një kuptim të gjendjes aktuale ekologjike të lumit. Puna në terren do të përfshijë identifikimin e specieve dhe do të plotësohet me informacion nga të dhënat lokale të disponueshme. Do të theksohet prania / mungesa e peshqve të rëndësishëm.
Përcaktimi i Integritetit të Habitatit. Integriteti i habitatit të një lumi i referohet ruajtjes së një përbërje të ekuilibruar të karakteristikave fiziko-kimike dhe të habitatit në kohë dhe hapësirë. Këto kushte janë të krahasueshme me karakteristikat natyrore dhe habitatet e një rajoni. Vlerësimi i integritetit të habitatit shikohet nga një perspektivë e habitateve të zonave bregdetare dhe zonave bregore. Vlerësimi bazohet në interpretimin e devijimit me gjendjen referuese. Informacioni mbi ndryshimet e kushteve të referencës interpretohet në aspektin e modifikimit dhe lidhet me faktorët që e drejtojnë sistemin; përkatësisht hidrologjia, gjeo-morfologjia dhe kushtet fiziko-kimike. Vlerësimi i Integritetit të Habitatit në-Lumë do të bazohet në pesë grupe metrike, përkatësisht:
Modifikimi hidrologjik o Rrjedha bazë; o Rrjedha zero; dhe o Përmbytjet. Modifikimi fiziko-kimik o pH; o Lëndët ushqyese; o Temperaturën e ujit; o Qartësinë e ujit; o Përqendrimin e oksigjenit; dhe o Helmet/lendët toksike. Modifikimin e shtratit o Sedimentimin; dhe o Rritja e benthosit (algave). Modifikimin e brigjeve o Karakteristikat margjinale; dhe o Karakteristikat jo-margjinale.
Raporti i Vlerësimit të VNMS-së për HEC-in e propozuar të Kalivaçit Faqe 127
Modifikimi i lidhjes o Gjatësor; dhe o Anësor.
Vlerësimi i Integritetit të Habitatit Bregor të zonës do të bazohet në pesë grupe metrike, përkatësisht:
Modifikimin e habitatit o Rrjedhën bazë; o Rrjedhën zero; o Rrjedhën mesatare dhe shkarkimet; dhe o Përmbytjet.
Strukturën e brigjeve o Margjinale; dhe o Jo-margjinale. Lidhja e zonës bregore o Anësore; dhe o Gjatësore.
Do të përcaktohet Kategoria e Integritetit të Habitatit (d.m.th. e pa modifikuar ose e natyrshme krahasuar me shumë të modifikuar). Do të vendosen kushtet bazë kundrejt të cilave mund të krahasohen vlerësimet e ardhshme.
Kampionet Diatom: Kur kampioni ujor i biotës nuk është i përshtatshëm për shkak të kufizimeve të habitatit, do të mblidhen kampionet e diatomit. Lloje të ndryshme diatomike zënë habitate të përshkruara nga atribute specifike fiziko-kimike dhe biologjike. Diatomat gjithashtu kanë treguar se janë tregues të besueshëm të problemeve specifike të cilësisë së ujit. Kampionët do të grumbullohen nëpërmjet "procesit te seleksionimit . Kampionet e mbledhura do të dërgohen për identifikim laboratorik në nivel speciesh dhe do të analizohet përbërja e komunitetit të tyre, dhe do të bëhet një vlerësim i shëndetit të lumit.
Përcaktimi i Grupit Odonata: Odonatat e rritura (llojet e pilivesave) njihen në mbarë botën si tregues të habitateve cilësore në ekosisteme. Mbledhja e të dhënave bazë do të përfshijë grumbullimin e informacionit mbi speciet e pranishme dhe do të vihen re preferencat e tyre për habitatet. Speciet do të mblidhen për verifikim laboratorik në rastet kur identifikimi në terren nuk është i mundur.
9.4.6. Pengesa e ujit dhe Uji në Rrjedhën e poshtme
Bazuar në kohën e llogaritur të qëndrimit të ujit pa lëvizur dhe në cilësinë e ujit që hyn, do të diskutohet gjendja e mundshme e lëndëve ushqyese brenda tij.
Përveç kësaj, dhe në bazë të të dhënave të tilla, si: meteorologjia lokale, sasia e rrjedhave të lumenjve (dhe rrjedhave të tjera) dhe sasia e ujit që del, si dhe në karakteristikat e zonës së propozuar të digës, llogariten nivelet e mundshme të shtresëzimit brenda ujit, duke përdorur ekuacione të njohura empirike. Mbi këtë bazë, do të llogaritet prania e kushteve anësore dhe shtresëzimi i temperaturës brenda ujëmbledhësit të propozuar. Ky informacion do të përdoret në përcaktimin e strategjive për lëshimin e ujit poshtë ujëmbledhësit të propozuar.
Raporti i Vlerësimit të VNMS-së për HEC-in e propozuar të Kalivaçit Faqe 128
9.4.7. Social-ekonomik
Qëllimi i këtij studimi të specializuar është të japë karakteristikat e kushteve ekzistuese social-ekonomike të Zonës së Projektit, duke dhëne kështu bazën fillestare për të parashikuar ndryshimet gjatë fazës së ndërtimit dhe fazës së operimit të projektit, si dhe përcaktimin e ndjeshmërisë së popullsisë së prekur ndaj shqetësimit dhe aftësinë për ta përballuar një shqetësim të tillë. Kjo do të mundësojë identifikimin dhe vlerësimin e ndikimeve të mundshme që vijnë si rezultat i Projektit dhe marrjen e masave për zbutjen e ndikimeve të mundshme negative dhe për rritjen e ndikimeve të mundshme pozitive.
Të dhënat sekondare do të vërtetohen dhe mbështeten nga kryerja e anketave apo vëzhgimeve social- ekonomike në zonën e Projektit. Vëzhgimet në terren do të përfshijnë verifikimin e komuniteteve rurale, familjeve, piketave social-ekonomike përkatëse dhe intervistave në shtëpi.
Objektivat e Vlerësimit të Ndikimit Social mund të përmblidhen si më poshtë:
Të përcaktohet zona e ndikuar nga Projekti dhe personat që kanë lidhje me këto zona; Të bëhet një përshkrim i hollësishëm i njerëzve që jetojnë dhe punojnë në zonën e ndikuar nga projekti, përfshirë të gjithë informacionin demografik; Të përshkruhen të gjitha aktivitetet ekonomike dhe mënyrat e jetesës në zonën e ndikuar nga projekti; Për të përshkruar në tërësi strukturat e pronësisë së tokës dhe përdorimet e tokës, përfshirë një përshkrim të të gjithë përdoruesve të tokës, p.sh. banorët, bujqësinë, qiraxhinjtë, fermerët; Të numërojë numrin e familjeve të ndikuara drejtpërdrejt që jetojnë dhe / apo punojnë (në mënyrë zyrtare dhe jo zyrtare) në zonën e projektit të prekur drejtpërdrejtë; Të përshkruajë statusin arsimor, përfshirë nivelin arsimor, aftësitë, edukimin dhe sasinë dhe cilësinë e objekteve arsimore; Të përshkruajë gjendjen shëndetësore, duke përfshirë sëmundjet e zakonshme, shkaqet e sëmundjeve dhe llojin, sasinë dhe cilësinë e objekteve të kujdesit shëndetësor; Të sigurojë një pasqyrë të të gjithë infrastrukturës në zonën e Projektit; Të identifikojë ndikimet sociale dhe ekonomike që do të rezultojnë nga Projekti; dhe Të propozojë masat e përshtatshme zbutëse për adresimin e ndikimeve të identifikuara.
Do të përcaktohet një proces metodologjik rigoroz, i mbrojtur dhe i përshtatshëm për kontekstin lokal, objektivat e studimit dhe audienca e synuar (p.sh. një kombinim i sondazheve në familje dhe me fokus grupe). Do të përvijohet metoda e kampionimit që do të përdoret për të përzgjedhur të anketuarit dhe do të përgatiten mjetet e përshtatshme të anketimit.
9.4.8. Trashëgimia kulturore
Studimi i specializuar arkeologjik do të përcaktojë prezencën (ose jo) e vendeve me rëndësi arkeologjike ose kulturore në Zonën e Projektit, në mënyrë që të sigurohet që projekti i propozuar nuk do të shkaktojë shkatërrimin e këtyre vendeve.
Fushat e identifikuara në vlerësimin e gjendjes ekzistuese/bazë si zona me rëndësi kulturore dhe / apo të trashëgimisë kulturore do të studiohen me qëllim që të identifikohet dhe dokumentohet prania e strukturave ose objekteve me interes arkeologjik dhe zonat me rëndësi kulturore.
Vendndodhjet e identifikuara (nëse ka) do të shënohen në GPS për tu hedhur më vonë në hartë. Do të mblidhen materiale litike dhe / apo materiale të tjera përkatëse për të krijuar një koleksion referimi. Çdo material i grumbulluar do të regjistrohet, studiohet dhe përshkruhet, me referencë të qartë sipas njësinë përkatëse të grumbullimit dhe të vendndodhjes. Mbetjet arkeologjike të grumbulluara nga çdo njësi grumbullimi do të përpunohen veçmas, sipas llojit të materialit (gurë, kocka, qeramikë, metal, etj.).
Raporti i Vlerësimit të VNMS-së për HEC-in e propozuar të Kalivaçit Faqe 129
Çdo vendndodhje e re që prodhon artifakte do të identifikohet me kujdes, dhe zona do të vendoset në një hartë Zonat gjithashtu do të fotografohen në mënyrë sistematike. Të dhënat e regjistruara do të përmbajnë, të paktën elementët e mëposhtëm:
Biografi përshkruese të vendeve dhe zonës përreth tyre në aspektin mjedisor; Projektin teknik të kufijve të zonës dhe planimetrinë, të dhënat fotografike dhe kartografike dhe referencat në GPS. Të dhënat fotografike do të organizohen nga njësia vendore dhe njësia e mbledhjes së tyre; dhe Puna në terren (strategjia, toka, shpërndarja e zonës) do të përshkruhet në mënyrë hartografike. Hartat duhet të prodhohen në shkallën 1:50 000.
Regjistrimi fotografik do të përfshijë një bazë të dhënash të imazhit ilustrues të sedimenteve, tokave, karakteristikave mjedisore dhe karakteristikave përkatëse të zonës së Projektit, duke ndërtuar kështu një bazë të dhënash të plotë arkeologjike për zonën.
Do të përgatitet një procedurë për trajtimin e gjetjeve të rastit gjatë ndërtimit të projektit, sipas kërkesave të Standardit 8 të Performancës së IFC-së.
9.5. ANGAZHIMI ME PALËT E INTERESIT
Pas përfundimit të konsultimit fillestar të fazës së studimit, do të ndërmerren aktivitete shtesë për angazhimin me grupet e interesit gjatë studimit të VNMS-së. Këto aktivitete të angazhimit me palët e interesit do të përfshijnë konsultime gjatë studimit të kushteve ekzistuese/bazë social-ekonomik dhe publikimin e raportit të VNMS-së sipas procesit dhe kërkesave të Standardeve të IFC.
9.5.1. Vlerësimi i ndikimit
9.5.1.1. Identifikimi i Ndikimit, Parashikimi dhe Vlerësimi
Pasi të merren të dhënat nga studimi bazë, do të kryhet VNMS-ja duke ndjekur hapat e mëposhtëm:
1. Identifikimi i Çështjeve të Mundshme Mjedisore dhe Ndikimeve: Kjo do të bëhet duke identifikuar çështjet e mundshme mjedisore dhe ndikimet (përfshirë ato sociale) për shkak të zhvillimit të propozuar si për ngjarjet rutinë dhe për ato aksidentale. Të gjitha ndikimet duhet të identifikohen dhe vlerësohen, qofshin ato pozitive apo negative, të dobishme ose të padobishme, kumulative, afatshkurtra ose afatgjata, të përkohshme ose të përhershme, të drejtpërdrejta ose të tërthorta, që mbeten ose të momentit. Do të përdoren teknika që lidhin aktivitetet e projektit me elementë të veçantë të mjedisit. Këto teknika do të çojnë në përmirësimin e numrit të ndikimeve që do të studiohen. Ndikimet e lidhura dhe të mundshme të projektit të propozuar do të identifikohen dhe përshkruhen për faza të ndryshme të projektit. Këto do të përfshijnë ndikimet që rezultojnë nga: Vendndodhja / zona e projektit; Aktivitetet e instalimit të projektit; Aktivitetet operacionale/funksionale të projektit; dhe Braktisja / nxjerrja e projektit jashtë përdorimit. 2. Vlerësimi dhe Interpretimi i Ndikimeve: Rëndësia e secilit ndikim do të vlerësohet. Një vlerësim i tillë do të përfshijë krahasimin me standardet kombëtare, ndërkombëtare, ato ndërkombëtare të industrisë dhe konsensusin e opinionit. 3. Zbutja dhe Kontrolli i Ndikimit: Të gjitha ndikimet e rëndësishme të identifikuara do të merren parasysh për zbutje dhe kontroll nëpërmjet strategjive parandaluese, reduktuese / përmirësuese dhe kurative dhe masave të kontrollit. Masat do të identifikohen, përshkruhen dhe rekomandimet e përfshira në zhvillimin e propozuar për minimizimin ose shmangien e ndikimeve kyçe. Aty ku efektshmëria e masave lehtësuese është e pasigurt, ose varet nga supozimet rreth procedurave operative, programet e monitorimit dhe / ose veprimtaria e hidrocentralit / procedurat e menaxhimit do të përcaktojnë praktikën e duhur.
Raporti i Vlerësimit të VNMS-së për HEC-in e propozuar të Kalivaçit Faqe 130
9.6. PLANI I MENAXHIMIT MJEDISOR DHE SOCIAL
PMMS-të, të cilët do të përfshijë aspektet sociale përveç aspekteve mjedisore, duhet të përcaktojnë udhëzimet për të siguruar përputhshmërinë e zbatimit të projektit me procedurat, praktikat dhe rekomandimet e përshkruara në raportin e VNMS-së. Në këtë mënyrë, do të sigurojë që zotimet e përfshira në vlerësim të menaxhohen plotësisht dhe që impaktet e paparashikuara dhe të paidentifikuara të projektit të detajohen dhe zgjidhen. Plani duhet të sigurojë informacion të paktën në lidhje me:
Rekrutimin e personelit dhe caktimin e përgjegjësive; Përputhshmërinë e projektit të detajuar me koncept idenë; Përputhshmërinë e aktiviteteve të instalimit me praktikat dhe metodat standarde të specifikuara; Përputhshmërinë e aktiviteteve të instalimit dhe të operimit me praktikat dhe filozofitë standarde të specifikuara; Procedurat për trajtimin e ndryshimeve dhe modifikimeve të projektit; Udhëzimet e inspektimit, auditimit dhe monitorimit për të gjitha fazat e projektit; dhe Nxjerrja jashtë përdorimit e projektit.
9.7. DOKUMENTACIONI
Procesi i VNM 82/ VNMS-së duhet të dokumentohet në përputhje me kërkesat rregullatore dhe udhëzimet. Rezultatet teknike / momentet e shkrimit të raportit për të pasqyruar fazat e ndryshme të procesit të VNM / VNMS-së jepen më poshtë:
Draft Raporti i Studimit të VNMS-së në përputhje me Standardet e IFC-së – Raporti Aktual; Raporti final i publikimit të Studimit të VNMS-së kur të ketë zgjidhur të gjitha komentet dhe vërejtjet e bëra nga autoritetet rregullatore dhe grupet e interesit. Raporti i Ndërveprimit Mjedisor në përputhje me kërkesat shqiptare (për dorëzimin tek autoritetet kombëtare); Hartimi i draft raportit të thelluar të VNM / VNMS-së në përputhje me Ligjin Shqiptar dhe Standardet e Performancës së IFC-së; Publikimi i Raportit Jo-Teknik të VNM / VNMS-së, në përputhje me kërkesat e ligjit shqiptar; dhe Raporti final i VNM/ VNMS-së së thelluar kur të ketë zgjidhur të gjitha komentet dhe vërejtjet e bëra nga autoritetet rregullatore dhe grupet e interesit.
Grupi i Projektit do të përgatisë Raportin e Studimit të VNMS-së dhe Raportit të Ndërveprimit Mjedisor dhe ta verë në dispozicion të MTM-së dhe Agjencisë Kombëtare të Mjedisit (AKM), të cilat pritet të shprehin mendimin e tyre mbi aspektet kryesore mjedisore dhe sociale që duhet të konsiderohen brenda fushës së veprimit të VNM / VNMS-së së thelluar.
Pas studimeve të gjendjes ekzistuese/ bazë dhe përgatitjes së raportit të VNM/VNMS-së, një Përmbledhje Jo-Teknike e Raportit do të publikohet në faqen zyrtare të internetit të AKM-së dhe HEC-it të Kalivaçit. Raporti përfundimtar i VNM / VNMS-së së thelluar do të finalizohet pas pranimit të komenteve / sugjerimeve nga grupet e interesit dhe takimet e konsultimeve publike. Pas përfundimit, raporti do të dorëzohet në MTM dhe AKM për vendim-marrjen përfundimtare mbi projektin e propozuar.
9.8. DRAFT STRUKTURA E RAPORTIT TË VNMS-së
Në Tabelën 35 është paraqitur struktura e propozuar e përmbajtjes së raportit të VNMS-së.. Struktura e propozuar ndjek udhëzimet e përcaktuara nga IFC, Standard i integruar me kërkesat e ligjit shqiptar (VKM-
82 Legjislacioni shqiptar i referohet VNM-së dhe jo VNMS-së. Nëse do ti referohemi procedurës shqiptare, do të përdoret akronimi VNM. Nëse do ti referohemi një qasjeje më të gjerë të HEC-it të Kalivaçit, do të përdoret akronimi VNMS.
Raporti i Vlerësimit të VNMS-së për HEC-in e propozuar të Kalivaçit Faqe 131
në nr.686, datë 29.07.2015 "Për miratimin e rregullave, të përgjegjësive e të afateve për zhvillimin e procedurës së vlerësimit të ndikimit në mjedis (VNM) dhe procedurës së transferimit të vendimit e deklaratës mjedisore" i ndryshuar. Përmbajtja mund të ndryshohet gjatë zhvillimit të Projektit ose në bazë të gjetjeve nga konsultimete e vazhdueshme, megjithatë është parashikuar që përmbajtja e raportit të VNMS-së do të jetë në përputhje me kuadrin ligjor të sugjeruar.
Tablela 36 Struktura83 e Raportit të VNMS-së së thelluar
Numri i Përmbajtja Shënime / Shpjegime kapitullit Faqja e titullit, falenderimet, autorët dhe kontribuesit, Pjesa e parë tabela e përmbajtjes (përfshirë listën e shifrave, tabelave dhe hartave) Përmbledhje Jo-Teknike, Përmbledhje e gjithë raportit të VNMS-së në një gjuhë të 1 Ekzekutive thjeshtë në mënyrë që të kuptohet lehtësisht nga publiku i gjerë. Diskuton kuadrin politik, ligjor dhe administrativ brenda të cilit është kryer VNMS-ja. Identifikon marrëveshjet Kuadri ligjor, rregullator dhe 2 ndërkombëtare mjedisore dhe sociale në të cilat vendi politik është palë.
Përshkruan me përpikmëri projektin e propozuar dhe kontekstin gjeografik, ekologjik, social dhe atë kohor, duke përfshirë çdo investim të jashtëm që mund të Përshkrimi i projektit dhe 3 kërkohet (p.sh. rrugët e kalimit, furnizimin me ujë dhe elementëve të tij objektet e depozitimit të lëndës së parë dhe produkteve). Përfshin një hartë që tregon zonën e projektit dhe zonën e ndikuar nga projekti. Vlerëson kushtet ekzistuese dhe dimensionet e zonës së studimit dhe përshkruan kushtet përkatëse fizike, biologjike dhe social-ekonomike, duke përfshirë çdo ndryshim të parashikuar përpara fillimit të projektit. Informacionmbi të dhënat e Gjithashtu, merr në konsideratë aktivitetet e zhvillinit 4 gjendjes ekzistuese/bazë të aktuale dhe ato të propozuara brenda zonës së projektit, mjedisit por jo të lidhura drejtpërdrejt me projektin. Të dhënat duhet të jenë në përputhje me vendimet rreth vendndodhjes së projektit, projektimit, operimit ose masave zbutëse. Kjo pjesë tregon saktësinë, besueshmërinë dhe burimet e të dhënave. 5 Vlerësimi social-ekonomik Parashikon dhe vlerëson ndikimet e mundshme pozitive dhe negative të projektit, në aspektin sasior sa të jetë e mundur. Identifikon masat zbutëse dhe çdo ndikim Ndikimet mjedisore dhe 6 negativ të mbetur që nuk mund të zbutet. Zbulon sociale mundësitë për zhvillimin mjedisor dhe shoqëror. Identifikon dhe vlerëson shtrirjen dhe cilësinë e të dhënave të disponueshme, boshllëqet kryesore të të
83 Struktura e Raportit të VNMS-së është përkufizuar në tabelën e mësipërme. Struktura e Raportit të VNM-së do të jetë në përputhje me kërkesat e ligjit shqiptar (VKM-në nr.686, datë 29.07.2015 "Për miratimin e rregullave, të përgjegjësive e të afateve për zhvillimin e procedurës së vlerësimit të ndikimit në mjedis (VNM) dhe procedurës së transferimit të vendimit e deklaratës mjedisore" i ndryshuar.
Raporti i Vlerësimit të VNMS-së për HEC-in e propozuar të Kalivaçit Faqe 132
Numri i Përmbajtja Shënime / Shpjegime kapitullit dhënave dhe pasiguritë që lidhen me parashikimet dhe specifikon temat që nuk kërkojnë vëmendje të mëtejshme.
Sistematikisht krahason alternativa të mundshme me vendin e propozuar të projektit, teknologjinë, projektimin dhe operimin - duke përfshirë situatën "pa projekt" - në aspektin e ndikimeve të tyre të mundshme në mjedis; mundësinë e zbutjes së këtyre ndikimeve; kapitalin dhe Analiza e alternativave, të kostot e tyre periodike; përshtatshmërinë e tyre në identifikuara dhe të kushte lokale; dhe kërkesat e tyre institucionale, 7 dakorduara në Raportin e trajnuese dhe monitoruese. Për secilën nga alternativat, Studimit Mjedisor dhe përcakton sasinë e ndikimeve mjedisore sa të jetë e Social mundur, dhe i bashkëngjit vlerat ekonomike aty ku është e mundur. Deklaron bazën për përzgjedhjen e projektit të caktuar të propozuar dhe arsyeton nivelet e rekomanduara të emetimit dhe qëndrimin për parandalimin dhe reduktimit e ndotjes.
Plani i Menaxhimit Mjedisor Mbulon masat zbutëse, monitoruese dhe forcimin 8 dhe Social, përfshirë institucional. nxjerrjen nga përdorimi Mbulon rezultatet e takimeve dhe konsultimeve të ndërmarra si pjesë e VNMS-së, si dhe planin dhe Plani dhe të dhënat dokumentacionin e komunikimit, si dhe planet për përmbledhëse të 9 konsultime të mundshme në të ardhmen. Do të Konsultimeve me Publikun identifikojë aktorët kryesorë të projektit dhe do të dhe Komunikimeve paraqesë reagimet e tyre në Projektin e Hidrocentralit të Kalivaçit. Përmbledh konkluzionet që janë bërë në bazë të Përfundimi vlerësimeve si dhe përshkruan çdo rekomandim tjetër.
Lista e individëve dhe organizatave.që kanë përgatitur raportin e VNMS-së. Referencat - materiale të shkruara të botuara dhe të pabotuara, të përdorura në Shtojca përgatitjen e studimit. Regjistrimi i takimeve për konsultime, përfshij konsultimet për marrjen e pikëpamjeve të informuara të personave të prekur dhe organizatave joqeveritare lokale
Raporti i Vlerësimit të VNMS-së për HEC-in e propozuar të Kalivaçit Faqe 133
Numri i Përmbajtja Shënime / Shpjegime kapitullit (OJQ). Të dhënat specifikojnë çdo mjet tjetër përveç konsultimeve (p.sh. sondazhet) që janë përdorur për të marrë pikëpamjet e grupeve të prekura dhe OJQ-ve lokale. Tabelat që paraqesin të dhënat përkatëse të referuara ose të përmbledhura në tekstin kryesor. Lista e raporteve që kanë lidhje me projektin.
Raporti i Vlerësimit të VNMS-së për HEC-in e propozuar të Kalivaçit Faqe 134