Selim Ileri'nin Eserlerinde Yeme Içme Kültürü
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Yeni Türk Edebiyatı Bilim Dalı SELİM İLERİ’NİN ESERLERİNDE YEME İÇME KÜLTÜRÜ Uğur ÖZTEK Yüksek Lisans Tezi Ankara, 2019 SELİM İLERİ’NİN ESERLERİNDE YEME İÇME KÜLTÜRÜ Uğur ÖZTEK Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Yeni Türk Edebiyatı Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi Ankara, 2019 iv ÖZET ÖZTEK, Uğur. Selim İleri’nin Eserlerinde Yeme İçme Kültürü, Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 2019. Edebi eserler içinde yaratıldığı toplumun kültürel unsurlarını içerirler. Bu kültürel unsurlara dâhil edebileceğimiz en önemli başlıklardan biri kuşkusuz yeme içme kültürüdür. Selim İleri’nin eserleri yeme içme kültürüne ait birçok unsuru barındırmaktadır. Yazar, farklı türde yazdığı eserlerinde yeme içme unsurlarını ve mekânlarını kullanma noktasında Türk edebiyatında önemli bir yere sahiptir. Yazar, özellikle İstanbul Kitaplığı serisinde yer alan İstanbul Yalnızlığı, İstanbul İlk Romanımda Leylak, İstanbul Seni Unutmadım, İstanbul Hatıralar Kolonyası, İstanbul Lale ile Sümbül, İstanbul’un Sandık Odası, İstanbul Mayısta Bir Akşamdı, İstanbul’un Tramvayları Dan Dan!, Yaşadığım İstanbul, İstanbul Bu Gece Yine Sensiz ve sadece yemek yazılarından oluşan Oburcuk Mutfakta isimli eserlerinde çocukluğunun, gençliğinin ve yetişkinliğinin İstanbul’unu anlatır. Yazar bu eserlerinde kentin yeme içme kültürüne, yeme içme mekânlarına, ev içi hayatında yeme içmenin rolüne sıklıkla değinmiştir. Yazarın yeme içme kültürü çerçevesinde görüp anlattıkları, kendisinin kurmaca eserlerinde de ortaya çıkmıştır. Bu çalışmada Selim İleri’nin 1968-2018 yılları arasında yazmış olduğu roman, öykü, deneme, anı ve tiyatro metinlerinde geçen yeme içme kültürüne ait unsurların tematik bir incelemesi yapılmıştır. Anahtar Sözcükler Çağdaş Türk edebiyatı, gündelik yaşam, yeme içme, Selim İleri, mutfak, adab-ı muaşeret, kültür çalışmaları v ABSTRACT ÖZTEK, Uğur. Food Culture in Selim İleri’s Works, Master Thesis, Ankara, 2019. Literature contains the elements of the society that was created in. One of the most important items we can include these cultural elements without a doubt is food culture. Selim İleri’s works contain a lot of elements belong to food culture. In the different genres of literary outputs he wrote, the author has an important place on using the aspects of food culture and the environment. The author, especially in the series called İstanbul Kitaplığı, İstanbul Yalnızlığı, İstanbul İlk Romanımda Leylak, İstanbul Seni Unutmadım, İstanbul Hatıralar Kolonyası, İstanbul Lale ile Sümbül, İstanbul’un Sandık Odası, İstanbul Mayısta Bir Akşamdı, İstanbul’un Tramvayları Dan Dan!, Yaşadığım İstanbul, İstanbul Bu Gece Yine Sensiz, and the one consists of food stories Oburcuk Mutfakta tells the İstanbul of his childhood, youth and adulthood. The author often mentions the city’s eating habits, eating places, the role of eating in the house. The author’s narratives he frames as food culture appears in his fiction as well. In this study, the food culture elements mentioned in the novels, stories, essays, memories and theatre scripts that Selim İleri wrote between 1968-2018 were researched thematically. Key Words: Modern Turkish Literature, Daily life, eat and drink, Selim İleri, kitchen, etiquette, cultural works vi İÇİNDEKİLER KABUL VE ONAY ................................................................................................................... i YAYIMLAMA VE FİKRİ MÜLKİYET HAKLARI BEYANI ............................................................... ii ETİK BEYAN ........................................................................................................................ iii ÖZET .................................................................................................................................. iv ABSTRACT ........................................................................................................................... v İÇİNDEKİLER ....................................................................................................................... vi TABLOLAR DİZİNİ.............................................................................................................. viii ÖNSÖZ ............................................................................................................................... ix GİRİŞ ................................................................................................................................... 1 1. BÖLÜM: YEME İÇME KÜLTÜRÜ ......................................................................................... 6 Yemek ve Yaşam Tarzı ............................................................................................................... 6 Besin, Halk Hekimliği ve Halk Takvimi ....................................................................................... 9 Yemek ve İnanışlar .................................................................................................................. 11 Yemek, Toplumsal Güç ve Çatışma ......................................................................................... 15 Yemeğin Nostaljik Değeri ve Kültürel Değişim ........................................................................ 21 Sofra Adabı ve Temel Yeme İçme Araçlarının Gelişimi ........................................................... 24 2.BÖLÜM: YEME İÇME KÜLTÜRÜNÜN EDEBİYAT İLE OLAN İLİŞKİSİ VE SELİM İLERİ İÇİN YEME İÇME KÜLTÜRÜ ................................................................................................................. 39 3. BÖLÜM: YEMEK TARİFLERİ ............................................................................................. 49 4. BÖLÜM: GÜNDELİK YAŞAM İÇERİSİNDE YEME İÇME KÜLTÜRÜ ........................................ 64 4.1. Sofra Adabı ve Mutfak Yaşantısı ...................................................................................... 65 4.2. Özel Gün Sofraları ............................................................................................................ 77 4.3. Halk Hekimliği .................................................................................................................. 85 4.4. Halk Takvimi ..................................................................................................................... 93 5. EDEBİYATÇI / SANATÇI SOFRALARI VE YEME İÇME UNSURLARI ÜZERİNDEN EDEBİ ESERLERE ATIFLAR .......................................................................................................................... 101 6. BÖLÜM: TOPLUMSAL ÇATIŞMA BAĞLAMINDA YEME İÇME KÜLTÜRÜ ........................... 119 7. BÖLÜM: NOSTALJİ VE KÜLTÜREL DEĞİŞİM BAĞLAMINDA YEME İÇME KÜLTÜRÜ ............ 152 7.1. Kültürel Değişim Ekseninde Yeme İçme Mekânlarının Nostaljik Değeri ........................ 170 SONUÇ ............................................................................................................................ 194 KAYNAKÇA ...................................................................................................................... 200 vii EK 1. SELİM İLERİ İLE YEME İÇME KÜLTÜRÜ ÜZERİNE BİR SÖYLEŞİ ..................................... 210 EK 2. TEZ ÇALIŞMASI ORİJİNALLİK RAPORU ...................................................................... 235 EK 3. TEZ ÇALIŞMASI ETİK KOMİSYON MUAFİYET FORMU ................................................. 237 viii TABLOLAR DİZİNİ TABLO 1: YEMEK TARİFLERİ DİZİNİ…………………………………………………………………………………………52 ix ÖNSÖZ İnsan ve yemek arasındaki ilişki en başında bedensel bir ihtiyacı karşılamak üzerine kuruluyken insanın yemeği temin etme süreçlerinin değişmesi, ateşin icadıyla beraber yemeği pişirmeyi denemesi, pişirirken çeşitli araçlar kullanması ve yemeğin tüketimi esnasında göstermiş olduğu alışkanlıkları kaba davranıştan ince davranışa doğru değiştirmesi, insan ile yemek arasındaki ilişkiyi yalnızca bedensel bir ihtiyaç olmaktan çıkarıp kültürel bir etkileşim kimliğine büründürmüştür. İnsanın yeme içme unsurlarıyla kurduğu kültürel birikim antropoloji, sosyoloji ve son yıllarda kültür çalışmaları sahasında incelenmeye değer bulunmuştur. Bunların yanında yeme içme kültürüne ait unsurları barındıran birçok edebi eser de bulunmaktadır. Bu tez, Selim İleri’nin eserlerindeki yeme içme unsurlarının gündelik yaşam içerisindeki konumuna, yarattığı kültürel hayata, edebiyat ve sanat camiasıyla olan ilişkisine, yeme içme mekânlarına, toplumsal çatışmalardaki rolüne ve hatırlama kültürü ve nostaljik duygu içerisindeki simgesel rolüne odaklanmaktadır. Selim İleri’nin eserlerini farklı açılardan değerlendiren tezler yazılmıştır. Bu tezler arasında İleri’nin hayatı, sanatı ve eserlerini inceleyen çalışmalar1 olduğu gibi yazarın eserlerini İstanbul, kadın, dostluk, kültür, sinema gibi tematik2, metinlerarasılık, eleştiri, okur merkezli inceleme ve karşılaştırmalı edebiyat bağlamında kuramsal3 ve dilbilimsel4 açıdan inceleyen çalışmalar da mevcuttur. Çalışmanın konusuna en yakın olanları, Ayşe Güçlü’nün Selim İleri’nin Eserlerinde Kültür Unsurları, Özlem Çan’ın Selim İleri’de İstanbul ve Gülten Kayışlı’nın Selim İleri’nin Eserlerinde İstanbul Teması isimli çalışmalardır. Bu 1 Bkz. Bilhan, 1998; Harmancı, 2006; Sayın, 2006; Mengi, 2009. 2 Bkz. Bildirici, 2006; Toprak, 2007; Güçlü, 2008; Öksüz, 2009, Çan, 2009; Kayışlı, 2010; Özhan, 2010; Akgöğ, 2013. 3 Bkz. Gümüş, 1991; Yıldız, 1999; Teoman, 1999; Yenidoğan, 2013; Çopur, 2016. 4 Bkz. Mahmood, 2015. x çalışmalar içerisinde Selim İleri’nin eserlerinde