(1489 -1490) Yilma Ait Muhasebe Bilan~Osu
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Saray Mutfagmm 894 -895 (1489 -1490) yilma ait Muhasebe Bilan~osu Prof. Omer Lutfi BARKAN Bu mecmuanm 239 - 379 sahifeleri arasmda, Osmanh imparatorlu gunda §ehirlerin te§ekkiil ve inki§af1 tarihi balmmndan ehemmiyetli bir konu olarak ele ahp «imaret sitelerinin kurulu§ ve i§leyi§ tarzma aid ara§· tirmalar» ismi altmda tetkik ettigimiz Muhasebe Bilanc;;olarmda mutfak masraflarma ait fiyat listeleri ehemmiyetli bir yer i§gal etmekte idi. Tilrkiye fiyat tarihi tetkikleri ic;;in k1ymeti biiyilk olan bu nevi malze menin aym tarihte Saray mutfag1 ic;;in yapilan masraf listelerindeki fiyat larla kar§1la§tmlmas1 tilrHi bak1mlardan alaka c;;ekici goriilerek, bu imka m saghyacak 'olan a§ag1daki vesikanm imaret masraflarma ait Muhasebe Cedvelleri ile birlikte, yaymlanmas1 uygun goriilmii§tilr. Saray mutfag1 masraflarma ait bulunan bahis mevzuu vesika, yukar1- da ne§rettigimiz imaret muhasebeleri gibi, istanbul'da Bayezid'deki Bele diye kiitiiphanesinde M. Cevdet Yazmalan arasmda (orta boy 91 numara· da) kay1th bulunan bilyilk Mtihasebe Defterinden c;;1kanhm§tir (sf. 1 - 14) ve Hicri 894 y1h Rebi'iil-evvelinin ba§mdan 895 senesi Safer aymm sonuna kadar (2 ~ubat 1489 - 22 Ocak 1490) gec;;en bir hesap y1h ic;;inde, Saray mutfagmm kilar emini Muslihiddin ve katib Muhidtlin tarafmdan tutulan muhasebesin1n (alti ay kadar bir zarrtan sonra) tetkik edilip katiyyet kes beden hesaplanm ihtiva etmektedir. Burada k1saca takdim ve tahlil etmek istedigimiz 894 - 895 hesap y1ll biJanc;;osuna gore, saray mutfagmm muhasebe cedvelinde I : Gelirler (Asl-1 mal) k1sm1 : A) gec;;en hesap y1h bak1yesinden, B) gec;;en y1l yap1lan bir saray diigiinii ic;;in satm ahnm1§ olan malzeme ve erzak bak1yelerinden, C) muhtelif tarihlerde hazineden para olarak odenen meblaglardan, D) un, yag, kara - ilzilm ve ilac gibi zahirenin tedariki -ic;;in maliye idaresinin Bur sa, Edirne, izmir, Filibe, Mihalic;; .. gibi merkezlerdeki Hassa Eminlerine Saray Mutfagmm 894 - 95 Y11I Muhasebe Bilangosu 381 gonderdigi «havale» ler'den ve nihayet, E) liizumsuz baz1 e§ya ile eskimi§ zahirenin sab§ bedellerinden ('ani'l-mebi'at) meydana gelen, cem'an 1 600 136 ak<;eden te§ekkiil etmektedir. • Tetkik mevzuumuz bilan<;onun II. Giderler (Vuzi'a min zalike) bolii mi.inde ise, cem'an 1 536 896 ak<;e tutarmdaki sarfiyatm tafsilati :mevcut tur. Bu hesabm A) 1 334 450 ak<;esi Saray mutfag1 i<;in yap1lm1§ olan zahi re mi.ibayaalarma harcedilmi§tir ve bu k1s1mda 100 kalem zahirenin mik dar ve fiyatlan kayithdir. B) boliimiinde kay1th 202 446 ak<;ahk masraf ise, «harc-1 saire» nam1 altmda 92 numara halinde siralanm1§ tiirlii miiba yaa ve i.icret odemelerine tahsis edilmi§tir. Sonunda «bak1yye» olarak elde 63 240 ak<;enin kald1g1 da bildirilmi§tir. Saray mutfagmm geriye kalan k1s1mlan ise, pirin<; (erz), koyun (ag nam)' un (ard)' bal-mumu (§em'-i 'asel) ve bugdaya (gendiime) ait olmak i.izere tanzim edilmi§ olan miistakil muhasebeler halinde tertiplenmi§ olub belli-ba§ll erzak nevilerinden her birinin anbara giren m1ktarlanyla nere lerden, nas1l tedarik edildiklerini kaydetmekte ve sonra da ayn boliimler de hangi maksatlarla nerelere, nas1l sarf edilmi§ olduklanm cta · gostermek tedir. .. 382 Omer L1ltfi Barkan MUHASEBE-1 IHRACAT-1 MATBAH-1 'AMIRE ' Be-ma'rifet-i Musliheddin, emin-i kilar ve Muhiddin el-katib 'An gurre-i 1 14 Rebi'il-evvel sene 894 ila gayet-i Safer-i'l-muzaffer sene 895 (Vrk. • ) Tahriren fi 2 Razamani'l-mubarek sene 895 I Asl-1 mal, fi sene 1 600 136 A) 'An bak1yye-i muhasebe-i sene-i miaziye 'An tahvil-i hod1§an 2 'An gurre-i Rebi'il-evvel sene 893 ila gayet-i Saferi'l-muzaffer sene 894 . .. .. .. .. .. .. 41053 B) 'An bak1yye-i harc-1 me'kulat-1 'urs-1 3 milbarek der istan bul Ma'a ba'z1 harc-1 cihaz-1 §ehzadegan 4 ve gayruhu be-ma'rifet-i hod1§an 2 'An 13 Receb sene 893 ila 'a§ir-i Muh.arrem sene 895 .. .. : .. .. .. .. .. .. .. .. 189 674 C) 'An h1zane-i 'amire, bid-defe'at 5 1 037 ooo Def'a fi 1) 9 Ra. s. 894 .. 60 000 10) 5 N. s. 894 60 000 2) 28 » » » 60000 11) 26 » » » 30000 3) 21 R. )) )) 60000 12) 3 L. )) )) 60 000 4) 17 Ca. » » 60 000 13) 16 » » » 60 000 5) 11 c. » » 60 000 14) gurre-i Za. s. 894 . 60 000 6) 25 » » » 40 000 15) 2 z. s. 894 ... 60 000 7) 16 R. » » 67 000 16) 23 » » » ..... 60000 8) 15 :;;. » » 60 000 17) 15 M. » 895 . .. 60 000 9) 26 » » » ..... 20 000 18) 26 » » » .. 100 000 0 D) 'An-i'I havalat . ....... 309 536 1) 'An tahvil-i Mevlana kad1-i Bursa ve Hayreddin emin-i Harc-1 Hassa der Bursa be-cihet-i beha-i revgan ve ard ve gendilm 1 ve bulgur ve tarha- na ve gayruha .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 73 556 a) 'An beha-i revgan-1 sade, 34 kantar 64 lodra 12 301 b) » » ard-1 simid, 57,5 mudden 37 375 c) Beha-i gendi.im-i kube s 11 » 5 654 d) » bulgur 11 » 6 534 e) » tarhana 11,5 » 8 464 fl » fi.ilflil 1 kantar 1 000 g) » zencebil 5 vak1yye 175 h) » dargm 10 » 53cf 1) •v'~ e~k.A ..:..~l_rl L \ ~ 2) Jl.!..)_,;... (Kendileri) 3) , IJ'~(Di.iglin) 4) .j\('.ll.Jf'~ )\•":" C-',;.. 5) ..::.i\A;..J~ 6) ..:.,~l_,l.1.:_,.- 7) l"..l~)J .))I (Un ve bogday) 8) •./.. (DogillmU\'l) 9) J,\(' -~v- (Kabil marmalatl) Sa ray Mutfag-mm 894 - 95 Y1ll Muhasebe Bilangosu 383 i) Beha-i murabba-1 klibili o 1 vak1yye 50 j-) » magz-1 kolrnar 10 3 » 12 k) » meviz-i l)ami 5 » 60 I) » §erab-1 hmnmaz i i _ 2 » ve 370 derahim n/a 142 m) » edviye-i mlitenevvi'a be-cihet-i etibba-i hassa 559 n) » revgan-1 belesan J2, 14 vak1yye 700 2) 'An tahvil-i Mevlana Aiaeddin kad1-i izmir be 3 cihet-i beha-i meviz-i stirh i ve badam 1'J ve in cir ve gayruha . .. .. .. .. .. .. .. .. _ 14 887 a) Be-cihet-i beha -i meviz-i slirh, 102 kantar 4 488 b) Beha-i meviz-i siyah 102 » 3 060 c) » badam 29 » 4 843 d) » incir 32 » 1145 e) » zerd-ah1 H 2,5 » 100 f) » nardan '.16 1 » 130 g) » gararha 11 (1] 39 k1t'a 423 ti) » sepet-i meyve [ 2] 39 » 136 i) Ucret-i hammalan-1 mezkQ rin illi !stanbul ma'a adet-i resm-i kabban-1 meviz ve gayruha 562 3) 'An tahvil-i Atmaca, ·atik-1 Mahmut Pa§a 'An k1st-1 bac-1 bazar-1 esb ve gayruha der Edirne Be-ma'rifet-i Mevlana Muhiddin kad1-i Edirne 'An gurre-i Rebi'il-ahir sene 894 be-cihet-i be ha-i revgan-1 sacte, 10 kantar, 77 lodra . .. 2 775 4) 'An tahvil-i Mustafa Zagra ve Ahmed veled-i Mahmud 'An k1st-1 ~elttik-i Filibe ve gayruha 18 'An evvel-i Nevruz , el-vaki' fi 16 Rebi'il-evvel sene 892, be-ma'rifet-i birazer-i emin Be-cihet-i beha-i revgan-i sade, 150 kantar .. .. .. .. 30167 5) 'An tahvil-i Bali emin-i ~endere-i 19 Ankara Be-cihet-i beha-i revgan ve gayruhu 15 113 a) Revgan-1 siide, 50 kantar 13 418 b) Katik ve penir 20 1 695 6) 'An tahvil-i Muhiddin Beg emm-1 Gelibolu, be-cihet-i beha-i 'asel, 73 vak1yye 446 7) 'An tahvil-i ivez, emin-i vilayet-i Saruhan be-ci- [1) Be-cihet-i nihiiden-i badam ve meviz. [2) Be-cihet-i nihiiden-i mezkurin. I 10) ,;l~)_,) Y•A (Ha§ha§ usaresi) 11) Jl~ ':"'Ir! (Kuzu kulag-1 §Urubu) 12) ..:, l-1! ~ J.J ( Pelesenk yag-1 denilen bir ilac) 13) tr~ :r.,.. (Kirm1z1 Uzlim) 14) t" b4 (Badem) 15) _,1 1.)Jj 16) .jl .)JV ' (Nar suyu) 17) \• ;I.)- (Hararlar) 18) )JJJ'. 19) •)~ ~· I ·20) ~. (Peynir) 384 Omer Lutfi Barkan het-i beha-i 'asel 21 ma'a kiraye ve hare, 3 kan- tar ve 18 vak1yye . 1 120 8) 'An tahvil-i Alaeddin emin-i K1z11ca-Tuzla, be-cihet-i beha-i meviz-i razak1 22 ma'a kiraye ve hare, 4 kantar . .. .. .. 626 9) 'An tahvil-i Muhiddin, emin-i hasha-i Mihali<;, be-cihet-i beha-i ard, be-mudd-1 tstanbul, 474 mudden ve 11,5 keyl<;e K1ymet, tahminen 170 846 E) 'An-i'l-mebi'at 23 ... ... .. ... ... ... ... ... ... .. 22 873 Beha-i 1) erz ki kohne §Ud, 1 mud 9 keyl<;e ... ... 263 2) tarhana ve kahk ... ... ... .. .. ... ... ... .. .. .. 125 4 3) revgan-1 telh '.! ki 'an 'urs man de bud 20, 84,5 kantar ... .... ... ... ... ... ... ... .. ... .. ... .. 20 280 4) leblebii 25 ki an 'urs-i miibarek man de bud 20 17 kantar 35 lodra ... ... ... .. ... ... .. ... 1484 5) sanad1k-1 §eker ki an Bursa amed, 27 k1t'a ... 120 6) pastirma ... ... ... ... .. .. ... ... ... ... .. ... .. \ 104 7) <;erebene-i nuhas 21 ki kohne §Ud, 2 k1t'a ... ... .. 130 8) mu§amma' ki ba-§eker 'an . Bursa amede bud 28 15 klt'a ... ... ... .. ... ... .. ... ... .. .. .. 182 9) Ci.ill ( <;Ul) ki ba §eker-i mezkur amede bud 2-8 16 k1t'a ... ... .. ... ... ... ... 185 n 9 Vuzi'a min zalike : , fi sene 1 536 896 A) Harc-1 ma,tbah-1 'amire, fi sene ... ... .. ... .. .. 1334450 Beha.-i ' 1) si.ikker-i nebat ao 81 vak1yye ve 270 dirhem 6 068 2) si.ikker-i miikerrer 33 kantar 79 lodra 42 092 3) siikker-i harci 55 )) 6 » 44 869 4) asel 245 )) ve 1 vak1yye t 44 789 5) revgan-1 sade 789 )) ).) 44 lodra 203 419 6) meviz-i siirh-i ra- zak1 211 )) ))• 90 » 12 7) meviz-i siyah 211 )) )) 5 » 6 966 8) kay1s1 40 )) ))• 52 » 9 794 3 1 9) alU-i siyah 36 » >~ 15 » 4124 10) badam 91 » )'• 25 » 15 311 11) incir 36 » >' 86 » 1401 21) J-'- (Bal) 22) Jj; j_JA 23) ..:,.l.:~tl.J.c (Sat1lll1l§ §eylerden) 24) u'-.JJ 2; (Kolza veya hardal tohumu yag1) 25) _,~l~l 26) ..)J'_o...1i·l.