DE STANDAARD TOM60DE STANDAARD JAAR L2 letteren VRIJDAG 24 AUGUSTUS 2018 LANOYEVRIJDAG 24 AUGUSTUS 2018 L3 COLUMN

Happy birthday, ‘Hij is op zijn best als hij genadeloos is’ modderfokker Tom Lanoye wordt maandag 60. Dat zal niet onopgemerkt voorbijgaan. Zeven jongere collega’s en één acteur leggen WIM OPBROUCK alvast uit waarom hij voor hen een voorbeeld is en welk Tom Lanoye wordt 60. van zijn boeken ze onvergetelijk vinden. KATRIEN STEYAERT

Zoals de zee de duinen koestert. Zoals de regen de wolken kust. Zoals de zon knielt over het land. Zoals de teef haar jongen zoogt. Zoals de alpen passen in de bergen. Christophe Vekeman: Jeroen Olyslaegers: Saskia De Coster: Fikry El Azzouzi: Zo zingen wij vandaag een jubelend Hallelujah ter ‘Weg met ‘Perfect beheerste ‘Bijna een ‘De kunst van het ere van zijn zestigste verjaardag. de pudeur’ woede’ goeroe’ meeleven’ Een juichend ‘lang zal hij leven’ weerklinkt op straten en pleinen waar de bevolking zich verzamelt ‘IIn mijn jongenskamer hing naast ‘Ik vind Tom op z’n allerbest als ‘Mocht Tom kinderen gehad heb­ ‘Vooral kritiek vuurt mij aan, rond vers aangestoken vreugdevuren. Sommigen de poster van de Sex Pistols een fo­ hij genadeloos is. Zo ging Mamma ben, hij zou ze wiet hebben dus toen Tom zich uitte als een fan trekken hun kleren uit en dansen dampend en to van Lanoye en Brusselmans, de Medea bij mij door merg en been laten proberen en vervol­ van mijn werk, werkte dat niet als stampend als paarden een indianendans. Anderen baldadige tandem die in de jaren omdat hij diep afdaalt in de psyche gens boos geworden zijn een aanmoediging. Het maakte me scanderen zijn naam uit één groteske mond. Het 80 de stoffigheid van de literatuur van een moeder die haar kinderen over de slechte kwali­ vooral stil, want hij is zo’n grote buldert en schettert alom. Aanhoort zijn naam! blies. Als streekgenoot bewees Tom vermoordt. De emotionele kracht teit die ze gebruikten. inspiratie. Als zeventienjarige ver­ Lanoye! Hij is jarig! Schrijver des vaderlands! voor mij bovendien dat je die hij aan de dag legt in Sprake­ Zo is hij als mentor: hij anderden zijn columns mijn den­ Volbloed erfgenaam van Boon, Walschap, Claus en ondanks een Waaslandse, loos en de manier waarop hij in geeft veel vrijheid, maar ken. Hij was ook vaak de enige Reve. niet zeer cultureel Hanestaart dicht over zijn liefde is altijd kritisch. Ik kreeg opiniemaker die ons, mensen van Uit de lucht dwarrelen rozenblaadjes te zijner ere. hoogstaande afkomst voor René, inclusief alle onmoge­ al meer dan eens vlammende, uiter­ vreemde origine, verdedigde.’ Gouden vaandels wapperen en flapperen in de toch professioneel lijkheden, vind ik al even indruk­ aard smeuïg verwoorde mails waar­ ‘Die kunst van het meeleven be­ wind. schrijver kon worden. wekkend. Ziedaar mijn top drie.’ in hij zegt hoe oneens hij het is met heerst hij heel goed. Vanuit zijn ver­ Ik moest ook niet bang ‘Toch is mijn meest gekoesterde een column van mij. Heerlijk.’ ontwaardiging geeft hij een stem Lanoye is jarig! Stem van alarm, stem van vuur. zijn voor theatraliteit en herinnering die van Tom als per­ ‘Tom is bijna een goeroe, die me aan mensen in de marge. Denk aan Lanoye is jarig! Botergeile en kleddernatte diva geestigheid. Scènes als die in Kar­ former. Ik was 17, zag hem en viel leerde dat ik gulzig mag zijn en Het derde huwelijk, zijn ro­ van het geschreven en gesproken woord. tonnen dozen, waarin het mannelij­ achterover. Er zat een grote woede dat je tegelijk een Vlaamse slagers­ man over het schijnhuwe­ Lanoye is jarig! Karaoke Queen van de Vlaamse ke lid tussen plakjes ongebakken in zijn verzen, maar hij bracht ze zoon én een wereldse schrijver lijk tussen een homosek­ letteren. Eeuwig mooie jonge oppergod en vlees wordt gevlijd teneinde het ge­ compleet beheerst. Later zat ik nog kunt zijn. De eerste eyeopener was sueel en een asielzoek­ literaire nymfomane. not te verhogen, verlaagden voor vaak in de zaal en leerde ik vooral Doén!, zijn fantastisch vormgege­ ster. Het vormt een kri­ mij de drempel van de pudeur.’ veel over stiltes. Tom toonde ven verzameling columns die zo tiek op hoe slecht we Geef ons uw schat aan fenomenale woorden. ‘Maar hét meesterwerk blijft dat je die moet afdwin­ grappig en vol trots geschreven toen al, in 2006, omgin­ Geef ons uw dagelijkse spijkerharde column. Sprakeloos, talig zo dolzinnig dat gen zodat wat volgt zijn dat ze voor mij een gebalde gen met mensen zonder Geef ons uw boem en uw paukeslag. je het verorbert zoals je met gloei­ aanvoelt als een mo­ vuist vormden. Wind door de zuur­ papieren. Het is een van die he­ Geef ons uw kolder en kwel. ende honger een groot pak friet kerslag. Dankzij hem stofarme kamer van de literatuur!’ dendaagse verhalen waarmee Tom opeet. Tegelijk dringt Tom op heel voelde ik me deel van ‘Het mooie vind ik dat Tom in ons verwittigt, maar hij verpakt dat Niets heiliger dan uw boeken op onze plank. emotionele wijze door tot de kern een traditie en dus min­ zijn columns mistoestanden aan­ in zo’n grootse, literaire stijl dat het Wij willen zwelgen in uw magistrale oeuvre. van moeder­zoonliefde. Hij begeeft der alleen als ik bijvoor­ kaart, maar ze in zijn romans ge­ nooit pamflettistisch wordt en ik al­ Laat ons verdrinken in uw oneindige oceaan van zich op zeer glad ijs met zijn verre­ beeld ergens in Nederland stond woon toont. Denk aan de Monster­ tijd moet glimlachen. Dat literaire klinkers en medeklinkers, allitererende volzinnen en gaande beschrijvingen van de neer­ voor te lezen. Ik durf het met stel­ trilogie, waarin hij de condition activisme gecombineerd met zijn vijfvoetige jambes. Verpletter ons met uw spervuur gang van zijn ijdele moeder en dat ligheid te beweren: in onze litera­ humaine heel raak fileert. Hij zinderende Shakespeare­herwerkin­ van punten en komma’s. vind ik als lezer bijzonder span­ tuur is er zoiets als voor en na La­ schreef het zonder angst. En dan gen maakt van hem een monument. Zet ons niet op een dieet van ‘less is more’, maar nend. Het is zonder twijfel een noye.’ die sterke, zwijgende vrouwenfi­ Claus, Boon en Walschap: hij mag leid ons in bekoring en stort ons in uw paradijs vol hoogtepunt in onze naoorlogse lite­ guur: fantastisch! Dit is zijn Ver­ er gerust naast of zelfs boven gaan perverse hartstochten. Open onze aanhalingstekens. ratuur.’ driet van België.’ staan.’ Verleen ons uw verbeeldingskracht. De wereld staat niet langer in brand, hij smelt. Abke Haring: Annelies Verbeke: Filip Rogiers: Griet Op de Beeck: Volgens klimaatexperten kunnen ‘Het begin van mijn ‘Erudiet ‘Esthetische ‘Voor de eeuwigheid’ Blijf ons we het tij niet meer keren. Onze opvoeding’ én plezant’ bulderdrang’ ‘In de limousine onderweg naar verblijden met kelen drogen uit, het water is op. het Boekenbal gaf Tom dit jaar een Alleen uw woorden kunnen hier en ‘Goesting! Dat voelde ik toen ik ‘Avond na avond heb ik ze als ‘Ik mis Lanoye. Een scherpe, hartverwarmende speech waarin uw schrijfsels daar een brandhaard blussen. de eerste keer Hamlet vs Hamlet student Engelse literatuur gezien, progressieve stem als de zijne hij zich mijn literaire peter noem­ tot in de Alleen uw krinklende winklende las, de tekst die Tom voor mij had Lanoyes koningsdrama’s. Geheel in wordt vandaag weggezet als een de. Hij was het die mijn eerste ma­ eeuwigheid moedertaal kan ons bezwaard geschreven. Dat hij een rol baseer­ de geest van Shakespeare groeven preker van de politiek­correcte nuscript aan Prometheus bezorgde. gemoed en onze tranen sussen. de op het feit dat ik man en vrouw zijn teksten diep terwijl het ook la­ kerk en dat is zonde. Toen Jozef Zo is hij: ongelooflijk genereus. Je Code oranje! Streng verboden te in één lijf ben – iets wat nooit ie­ chen geblazen was. Het was voor Deleu begin jaren 90 de intellectu­ kunt hem er niet van verdenken sproeien. Geen druppel komt nog mand zo had benoemd – vond ik mij toen een belangrijk inzicht: het elen verweet dat ze niet betrokken geen gezond ego te hebben, maar uit de kraan gedropen. Ook in Kaapstad is het van een ongelooflijke pracht.’ erudiete en het plezante waren bij wat er gaande was – tegelijk helpt hij het schrijvende drinkwater op rantsoen. Wij die geen antwoord ‘Ook zijn andere theaterteksten hoeven elkaar niet uit te zwarte zondagen, multiculturalis­ broederschap vooruit.’ hebben op de grote vragen, wij kijken naar u. Wij zijn meteen van jou als speler. Tom sluiten. Voor mij is Het me, nieuwe politieke cultuur – ‘Jonge Vlaamse auteurs kunnen lezen uw literatuur in de ijdele hoop het geeft je klei die helemaal van hem goddelijke monster La­ vormde Lanoye de enige uitzonde­ niet beginnen zonder deze onbegrijpbare te begrijpen, het onzichtbare te zien. is, niet breekbaar, in een strakke noyes magnum opus ring. Hij vond bovendien een schit­ oorspronkelijke stem ge­ Laat ons niet grandioos sprakeloos achter. O Grote versvorm, en toch mag je ermee net vanwege die pretti­ terende, polemische vorm voor zijn lezen te hebben. Hij Literaire God. O Sister Brainstorm. Blijf ons boetseren wat je wil. Dat ge­ ge combinatie van diep­ boosheid.’ viert de bellettrie, zon­ verblijden met uw schrijfsels tot in de eeuwigheid. tuigt van enorme gulheid. gang en absurditeit, van ‘Gespleten en bescheten is wat der in maniërisme te Lang leve Fantasia. Lang leve de nv L.A.N.O.Y.E. Theater zit dan ook in het Vlaams­herkenbare en het epi­ mij betreft Lanoyes J’accuse...!, vervallen. Kijk naar Moge uw naam gegeiligd zijn op West­Vlaamse zijn bloed. Hij komt sche ook. Toen ik onlangs Gelukki­ waarin hij in een virtuoze taal het Sprakeloos: daarin ge­ wijze. Gebeiteld in Henegouws arduin. Gloria in naar alle repetities en ge slaven las, vond ik het wel grap­ tijdsgewricht weet te vatten. bruikt hij zijn liever­meer­ excelsis Deo. geeft, nee, roept zijn pig dat hij daarin net als in Het Hij tilde bulderdrang dan­minder­techniek om een ver­ mening. Zo oefent hij goddelijke monster een jachttafe­ naar een hoger, esthe­ haal tot leven te wekken dat gaat Happy birthday, modderfokker! een grote invloed uit.’ reel laat ontaarden in moord. Wat tisch niveau. Tegelijk, over alles wat er in zijn en ook ons ‘Toen ik op de toneelschool zou dat in psychologisch opzicht en zonder tegenspraak, leven belangrijk is.’ zat, vormde Ten oorlog het begin over hem zeggen?’ was er altijd al zijn ly­ ‘Ook als theaterauteur is hij een van mijn opvoeding als theaterma­ ‘Ik vind het vooral fijn dat er in rische kracht. Dat begon lichtend voorbeeld. Met Ten oorlog COLOFON ker en acteur. De tekst toont Toms onze letteren een prominente au­ niet met Sprakeloos. In schreef hij fluitend een dagvullend talent om een vorm uit een andere teur aan het werk is die bewijst Ieper hoorde ik Lanoye ooit programma in jambische verzen bij Hoofdredacteur: Karel Verhoeven ­ Chef DSL: Veerle Vanden Bosch ­ Artdirector: tijd te verbinden met het momen­ dat je probleemloos proza, poëzie, voorlezen uit Niemands land, zijn elkaar, waarmee hij een publiek Jan Desloover ­ Redactie: Hans Cottyn, Peter Jacobs, Jozefien Van Beek, Karel De tum. Zelf schrijf ik totaal anders, theater én performen kunt combi­ adaptaties van gedichten uit de van vandaag mateloos gefascineerd Weerdt (fotoredactie), Maryvonne Jacobs, Celine Poppe (vormgeving) ­ maar het belang van ritme en neren. Hij heeft het ons voorge­ Eerste Wereldoorlog. Daaruit hield. De meeste van de acteurs Medewerkers: Peter Goes is illustrator, Tom Naegels is schrijver en ex­ doorleefde emoties nam ik van daan. En met stijl.’ spreekt hetzelfde scherpe inzicht in kennen nu nog hele stukken van­ ombudsman van De Standaard, Marc Reynebeau is redacteur van De Standaard, Tom mee. Wat hij schrijft, snapt mens en wereld, maar dan veel buiten, gewoon omdat het zo goed Gaea Schoeters is schrijfster, Katrien Steyaert is freelancejournaliste, Filip Tielens hij. Daardoor raken zijn teksten minder luid. Als je ze allebei hebt geschreven is dat het in je systeem is theaterrecensent, Anni van Landeghem is chef opinie van De Standaard en me in het hart en zullen ze daar – verstilling en verontwaardiging – blijft zitten. Dit is voor de eeuwig­ redactrice van Tom Lanoye, Jelle Van Riet is literair journaliste ­ Coverfoto: © ook altijd blijven zitten.’ dan ben je een grote.’ heid.’ Kaat Pype ­ Contact: [email protected], 02­467.22.66 Amsterdam, 1986. © Peter Elenbaas/Hollandse Hoogte DE STANDAARD TOM60DE STANDAARD JAAR L4 letteren VRIJDAG 24 AUGUSTUS 2018 LANOYEVRIJDAG 24 AUGUSTUS 2018 L5 JAAR NA TOM JAAR LANOYE

© Peter Goes

● ● 1995 Lanoye krijgt de 45ste 2008 Atropa. De wraak van ● Arkprijs van het Vrije Woord. ● de vrede gaat in première in 1● 1988 Lanoyes debuutroman ● 2004 Aan de Boerentoren het Toneelhuis in een regie ● 1958 Tom Emiel Gerardine verschijnt: Alles moet weg, 1996 Lanoye en zijn vriend, ● onthult Lanoye 650 vierkante van Guy Cassiers. 2017 Viert het twintigjarige Aloïs Lanoye komt ter wereld over een student die René Los, laten hun 2002 De trilogie wordt meter gedicht, vormgegeven ● ● jubileum van Ten oorlog met op 27 augustus als jongste ● gemakkelijk geld wil samenleefcontract registreren. afgerond met Boze tongen. Er door Dooreman. 2009 Sprakeloos, Lanoyes 2012 Heldere hemel, het een solotournee. zoon van een slager. ● 1985 Lanoyes eerste scheppen. Later verfilmd door ● verschijnt een bibliofiele ● veelgeprezen roman over de Boekenweekgeschenk over Edward II, bewerking van het ● 1980 De dichtbundel Maar prozaboek: de verhalenbundel Jan Verheyen. 1997 Het goddelijke monster, ● editie, verpakt in een 2005 Lanoye publiceert dood van zijn moeder, begint een Russisch koningsdrama van 1968 De slagerszoon krijgt nog zo goed als nieuw Een slagerszoon met een ● het eerste deel van Lanoyes 2000 Deel twee van de koekjesdoos, waarop Lanoye Stadsgedichten: de gedichten aan een zegetocht. Het boek gevechtsvliegtuig dat ● Christopher Marlowe. zijn eerste bril. verschijnt in eigen beheer. brilletje. Hij koppelt er een 1991 Kartonnen dozen. Belgische trilogie, wordt een trilogie, Zwarte tranen, krijgt staat afgebeeld als broer van en speeches die hij schreef als haalt de shortlists van alle neerstort in een Vlaams 2014 Hamlet vs Hamlet gaat Paranoia en angst zijn de ● ● theatertournee aan. ● bestseller. de Gouden Uil Publieksprijs. koning Boudewijn. stadsdichter. Daarnaast grote prijzen en krijgt de gehucht, scheert hoge toppen. in première. Abke Haring thema’s van Lanoyes roman 1970 Gaat naar de 1982 Begint zijn carrière als ● 1992 Na Zwarte Zondag richt Première van Ten oorlog door Schlachten!, de Duitse versie Lanoye bewerkt de war poets verschijnen ook de bundeling Gouden Uil Publieksprijs. ● krijgt een Theo d’Or voor de Zuivering. middelbare school aan het performer met Jamboree. 1986 Mooie jonge goden, een Lanoye met onder anderen de Blauwe Maandag van Ten oorlog, krijgt de in Niemands land. Gedichten De meeste gedichten, en de ● 2013 Krijgt de Constantijn beste vrouwelijke hoofdrol. Sprakeloos wordt verfilmd. Sint­Jozef Klein Seminarie in ● bundel met verhalen van Hugo Claus Charta ’91 op, een Compagnie: Lanoye bewerkte Innovationspreis op het uit de Groote Oorlog. theatertekst Fort Europa. 2011 Bloed en rozen, een Huygensprijs voor zijn hele ● ● Sint­Niklaas, waar hij les 1983 Rozegeur & maneschijn aanstormend talent. Onder beweging die de verrechtsing de acht koningsdrama’s van Theatertreffen in Berlijn. ● ● theatervoorstelling over oeuvre. 2015 De toneelstukken Gaz 2018 Tom Lanoye wordt 60. krijgt van dichter Anton Van verschijnt, een bundel ‘helse anderen Tom Lanoye, Stefan wil tegengaan. De beweging Shakespeare en maakte er Lanoye komt op als 2003 Tom Lanoye wordt 2006 Het derde huwelijk. Jeanne d’Arc en Gilles de Publiceert Gelukkige slaven, en Koningin Lear worden Wilderode. kritieken’. Het boek is Hertmans, Herman ligt aan de basis van het één grote 12 uur durende lijstduwer voor Agalev bij de aangesteld als de eerste ● Rais, staat op het festival van een roman over een verziekte opgevoerd. Een interactieve versie van deze ● vormgegeven door Gert Brusselmans, Marc cordon sanitaire rond het theatermarathon van. gemeenteraadsverkiezingen in stadsdichter van Antwerpen. 2007 Lanoye krijgt een Avignon. geglobaliseerde wereld die te ● tijdlijn van tekenaar Peter 1976 Studeert Germaanse Dooreman, het begin van een Mijlemans, Frank Albers, Vlaams Blok. Trekt langs de Vlaamse Antwerpen. Hij wordt Boze tongen krijgt de jury­ én eredoctoraat van de Lanoye schrijft De Russen! groot en te chaotisch is 2016 Bundelt een aantal Goes vindt u online op filologie en sociologie in samenwerking die nog altijd Guido Van Heulendonk en Oprichting van de nv theaters met de monoloog verkozen, maar neemt zijn de publieksprijs van de Antwerpse universiteit voor voor regisseur Ivo van Hove. geworden voor gewone spraakmakende speeches en www.standaard.be/tijdlijn­ Gent. voortduurt. Rudi Hermans. L.A.N.O.Y.E. Gespleten en bescheten. mandaat niet op. Gouden Uil. zijn stadsdichterschap. Het is een ode aan Tsjechov. stervelingen. polemieken in Revue Lanoye. lanoye DE STANDAARD TOM60DE STANDAARD JAAR L6 letterenDE BALANS 40 JAAR SCHRIJVERSCHAP VRIJDAG 24 AUGUSTUS 2018 LANOYEVRIJDAG 24 AUGUSTUS 2018 L7

schrijvers en manuscripten, of in de vormgeving en promotie van hun uitgaven. En ze kregen, Hoe bestoft het mede daardoor, maar moeilijk literaire systeem in toegang tot de zoveel grotere, De eeuwigheid de jaren 80 was, maar ook altijd argwanende Ne­ derlandse boekhandel. Wie het blijkt uit de grote wilde ‘maken’, kon toen maar nieuwsgierigheid beter meteen in Nederland uit­ geven, waar de literaire nieuws­ naar de vele jonge gierigheid het grootst was, ook is voor later debutanten van dat omdat zowel grote als kleine decennium, Tom uitgeverijen er immer concur­ reerden in de zoektocht naar Lanoye voorop nieuwe afzetmarkten en nieuw talent – zie: Tom Lanoye, maar ook Herman Brusselmans of Eriek Verpale. Dat alles maakte het in Vlaanderen voor jonge schrij­ vers lastig om maatschappelijk Dat klinkt, net als in de pole­ iets te betekenen, hoeveel er mieken in het boekje, als amper ook op het spel leek te staan. door ironie getemperde groot­ De literaire hemelbestormers Toen Tom Lanoye debuteerde, zag de Vlaamse spraak. Maar naast een portie van ‘mei ’68’ waren de volgende, literatuur er helemaal anders uit. Van die vrijblijvende jeugdige branie, niet altijd van territoriumdrift spreekt er vooral urgentie uit, vrij te pleiten mandarijntjes ge­ omwenteling is hij zowel een exponent als een het verlangen om via de litera­ worden in het literaire systeem mededader geworden. Hij bracht de literatuur in tuur ook iets wezenlijks te zeg­ van redacties en jury’s. Ook de gen over de als verstard, nihilis­ literaire kritiek toonde zich niet de nieuwe multimediale wereld en hij gaf ze tisch, corrupt en hypocriet erva­ altijd tuk op vernieuwing. urgentie als opdracht. MARC REYNEBEAU ren dagelijkse werkelijkheid. En In 1979 hadden enkele proza­ dan was ook de literaire vader­ schrijvers van de nood een moord noodzakelijk. deugd gemaakt door zich te ma­ Provoceren maakte daar deel nifesteren als ‘de stille genera­ van uit. Literatuur hoorde meer tie’: ze vonden het al voldoende n de jaren 80 beleefde de geverij: de bundel ‘helse kritie­ hier nauwelijks iets gezegd te te zijn dan dat aangenaam tijd­ dat ze konden schrijven in de Vlaamse literatuur zo’n op­ ken’ Rozegeur & maneschijn. worden’ – zo bekend was hij er verdrijf voor fijne luiden, meer luwte en waren niet geïnteres­ Ivallende bloei dat, zuchtte li­ Een jaar later volgden de poë­ al. dan de therapeutische herken­ seerd in ophef of spektakel. teratuurprofessor Hugo Brems, ziebundels In de piste en Bag­ De Vlaamse literaire bloei in ning bij de lezer of meer dan, Door zichzelf zo te profileren, alleen al het opsommen van alle ger, en nog eens een jaar later de jaren 80 was zowel een teken voor de auteur, het van zich af met een verzamelnaam, als een debutanten hem ‘in ademnood’ de verhalenbundel Een slagers­ van rijkdom als een blijk van ar­ schrijven van een midlifecrisis. merk, speelden ze echter net in bracht. Het Brusselse Paleis voor zoon met een brilletje. In 1988 moede. De rijkdom lag in het In het verzet tegen die beknel­ op wat ze dachten te bestrijden: Schone Kunsten (nu: Bozar) ver­ verscheen zijn eerste roman, Al­ ongewoon grote aanbod van 1988. © Filip Claus ling konden oudere schrijvers de nieuwe maatschappelijke zamelde in 1991 21 ‘nieuwko­ les moet weg, in 1989 debuteerde nieuwe literatuur, het gevolg als Gerard Walschap, Hugo tendensen van mediatisering en mers’ uit dat decennium in de hij in alweer een ander genre, van onder meer de geletterdheid Claus, Ivo Michiels, Paul de Wis­ commercialisering die in de ja­ tentoonstelling Nieuwe namen. met het (samen met Herman en de mondigheid die het pelaere of Walter van den ren 80 vanuit de economie en Dat betekent dat toen gemid­ Brusselmans geschreven) toneel­ Vlaamse onderwijs de jeugd Broeck (en, postuum, Louis Paul de politiek overwaaiden naar de deld elk semester een debutant stuk De Canadese muur. Daar bood. De golf van de jaren 80 Boon, Willem Elsschot en zelfs cultuur en de literatuur. zich opmaakte om het Vlaamse zat een plan achter. In de vroege heeft geleid tot de inmiddels on­ Paul van Ostaijen) als voorlo­ Ook schrijvers zouden daar­ literaire erfgoed te verrijken. jaren 80 had Lanoye in een de­ betwiste oeuvres van, naast vele pers gelden en (opnieuw) erken­ door een brand met een eigen Dat aantal, 21, was niet toevallig bat op de Boekenbeurs al zijn anderen, Stefan Hertmans, Koen ning krijgen. imago moeten worden, om her­ gekozen: het symboliseerde vol­ ambitie uiteengezet: zich voor Peeters, Peter Verhelst, Kristien De armoede die tegenover de­ kenbaar te zijn en zich op ‘de wassenheid. De expo beperkte zijn dertigste als een oeuvre­ Hemmerechts, Luuk Gruwez en ze rijkdom stond, was die van markt’ te bewijzen. Dit waren zich tot een selectie; uitgeverij­ schrijver professioneel toeleggen Pol Hoste – en Tom Lanoye. De het gevestigde Vlaamse literaire tenslotte de jaren van het opko­ en brachten toen tot vijftien, op al die genres; wie daar toen tijd heeft uit dat brede aanbod bestel. Dat was nog strak hiërar­ mende neoliberalisme en econo­ soms twintig debuten per jaar met scepsis op reageerde, kreeg van toen ook veel namen ge­ chisch georganiseerd; er heerste misme, waarin de grenzen tus­ uit. dus heel snel ongelijk. Van al wied. Sommigen vielen literair een romantisch idealisme dat sen kwantitatieve en kwalitatie­ Debuteren was al een hype op zijn generatiegenoten deed nie­ te licht uit, anderen gaven er vaak diende als vrijbrief voor ve normen vervaagden. Pu­ zichzelf – dat dit kon, suggereert mand hem dat na. snel de brui aan. Soms was dat amateurisme; de ideologische blieksbereik, oplagen, ratings, dat de lezers (en de kritiek) wel Ondertussen had Lanoye zijn wieden letterlijk; talenten als verzuiling speelde nog een grote kijk­ en luistercijfers, maar ook degelijk graag een nieuwe stem vaste uitgever gevonden in wat Rita Demeester, Patricia De rol en in literaire clubjes zetten reclame en publieke profilering, wilden lezen en horen. En zoals toen, zeker literair, nog altijd Martelaere, Kamiel Vanhole, niét het professionalisme, maar onder meer via de media, gin­ de naam van de tentoonstelling het magische centrum van het Eriek Verpale of J.M.H. Berck­ de gezapigheid en het confor­ gen meer dan ooit tevoren een liet uitschijnen, kwam het erop­ heelal was: Amsterdam, bij uit­ mans stierven jong. misme de toon. Literatuur was, rol spelen. En alles moest snel­ aan een ‘nieuwe naam’ te wor­ geverij Bert Bakker (later Pro­ oneerbiedig gezegd, een chique ler; een boek dat zich niet bin­ den; schoolvorming of een geza­ metheus). Toen het Nederlandse Jeugdige grootspraak vrijetijdsbesteding voor leraren nen de zes maanden had bewe­ menlijk programma kwam er weekblad De Tijd in 1986 zijn Dit was echter ook een gene­ en ambtenaren. zen, verdween uit de belangstel­ niet aan te pas. Even opmerke­ lezers wilde laten kennismaken ratie die volwassen geworden De dichter Eddy Van Vliet ling en de rekken in de boek­ lijk: de meesten schreven proza, met de Vlaamse literaire scène, was in een niet langer ongecom­ noemde het Vlaamse proza in handel. zowel romans als verhalen (een schreef de gezaghebbende maar pliceerde wereld, in een tijd van de Nederlandse Volkskrant in Viel tot dan alleen literair in de laatste decennia van de allerminst van nieuwlichterij te economische crisissen, energie­ 1979 zelfs ‘volstrekt waardeloos’. prestige te halen in de traditie vorige eeuw kortstondig uit zijn verdenken criticus Wam de crisissen, werkloosheid, politieke Vlaamse schrijvers, aldus de im­ van de zogeheten Staatsprijzen sluimer gewekt genre). Voor Moor over Lanoye: ‘over één of milieuschandalen en interna­ mer scherpe criticus Leo Geerts (nu de Ultima’s), nieuwe, door poëzie geldt nu eenmaal een la­ jonge Vlaamse schrijver behoeft tionale spanningen, de nucleaire in 1980 in het Nederlandse grote bedrijven gesponsorde li­ gere publicatiedrempel, maar dreiging inbegrepen. Hoop was weekblad Haagse Post, werken teraire prijzen beloofden de lau­ doorgaans zijn er niet zoveel le­ iets van vroeger, de toekomst ‘in een vacuüm’: geen kritiek, reaten vooral een flinke zak zers die erop zitten te wachten. was op voor ze begonnen was. geen uitgeverijen, geen tijd­ geld, plus de dubieuze spanning ‘De enige bedoeling van dit schriften, geen publieke discus­ van longlists en shortlists, cul­ Meerjarenplan boekje’, zo liet Lanoye achter op sie. Dit alles zou net in Rozegeur minerend in een rechtstreeks op Tot die golf nieuwe, veelal erg Lanoye kon geen zijn eersteling Rozegeur & mane­ & maneschijn het mikpunt van tv uitgezonden prijsuitreiking. jonge schrijvers behoorde ook schijn weten, ‘is de wereld ach­ Lanoyes polemische provocaties De sponsor kreeg daar graag Tom Lanoye. En lui was hij al­ schrijver worden ter te laten zoals ik hem heb worden. wat publieke en mediatieke lerminst. Na enkele bescheiden zonder eerst een aangetroffen: doortrapt, gemeen, zichtbaarheid voor in ruil, wat poëziebundeltjes die hij vanaf lasterlijk en spuuglelijk. Daar­ Stille generatie een probleem kon zijn als de 1980 in kleine oplagen in eigen literaire vadermoord mee zijn tevens de belangrijkste Vlaamse uitgeverijen toonden lauweren naar ‘moeilijke’, al te beheer had uitgebracht, publi­ te plegen kwaliteiten van dit literaire pa­ zich in die tijd zelden bereid om ceerde hij in 1983, als 25­jarige, reltje opgesomd. Ik hoop dat u te investeren in nieuwe litera­ voor het eerst bij een heuse uit­ erin stikt.’ 2008. © Jimmy Kets 2003. © Thomas Vanhaute tuur, in de begeleiding van b Lees verder op blz. L8 DE STANDAARD TOM60DE STANDAARD JAAR L8 letteren VRIJDAG 24 AUGUSTUS 2018 LANOYEVRIJDAG 24 AUGUSTUS 2018 L9

b Vervolg van blz. L7 Lanoye koos daarentegen voor een professionalisering als ‘literaire middenstander’. Hij wilde, zo zei hij in 1988 in Hu­ rebelse of anderszins niet tot de mo, geheel in de geest van de mainstream behorende auteurs tijd, ‘de eerste literaire yuppie in zouden gaan. Hoe dan ook: pu­ Vlaanderen’ worden. In 1992 zag blieke erkenning was niet langer de nv L.A.N.O.Y.E. het levens­ voor wie in het pantheon van de licht, met een maatschappelijk Staatsprijzen werd opgenomen, kapitaal van 1,25 miljoen frank. ze hing voortaan af van hoeveel Schrijven was werken en handel geld te rapen viel met de ge­ drijven, en dat hoorde behoor­ sponsorde prijzen. lijk betaald te worden. Voor het leveren van behoorlijke mar­ Mooie jonge goden chandise zou de schrijver zich Kort door de bocht samenge­ dan ook niet langer laten af­ vat: in de jaren 80 ruimde de al­ schepen met een schouderklop­ oude ideologische bevoogding je, een fles wijn of een kunst­ V.l.n.r. Tom van de literatuur het veld voor boek. Lanoye, Gerard een commerciële en mediatieke In dat literaire ondernemer­ Walschap, Hugo bevoogding. De maatschappelij­ schap creëerde Lanoye zijn ei­ Claus en Walter ke context van het schrijver­ gen merk en een eigen niche, van den Broeck, schap veranderde ingrijpend. zelfs met eigen logo’s, met een 1986. Tom Lanoye en zijn boezem­ brilletje op T­shirts ter begelei­ © Filip Claus vriend en studiegenoot Herman ding van zijn eerste verhalen­ Brusselmans hadden dat uitste­ bundel, of met opmerkelijke kend begrepen. Geen ‘stille’, wel­ kapsels en monturen. Zelfs zijn licht met valse bescheidenheid Wase accent lijkt hij uit te spe­ behepte generatie voor hen. In len. Tegelijk bemoeit hij zich in­ een bloemlezing jonge literatuur tens met de vormgeving van zijn presenteerden zij zich assertief boeken, waarvoor hij in Gert onder de door Brusselmans be­ Dooreman een vertrouweling dachte titel Mooie jonge goden vond, en organiseert hij mee het (1985). Even uitdagend gaven hele circus van promotie rond jonge dichters collectieve bun­ zijn werk. In 1983 had Hugo dels uit als Golden boys (1985) Claus, of, liever, diens Amster­ en Twist met ons (1987), onder damse uitgeverij De Bezige Bij, impuls van ‘postmodernist’ Dirk het voorbeeld gegeven bij het Van Bastelaere, een kritisch zeer verschijnen van de roman Het beslagen uitdager van het oude verdriet van België. literaire regime. In de mix van ernst en ironie Eventjes leken Brusselmans waarmee Lanoye spreekt over en Lanoye als een duo te opere­ zijn ondernemerschap, ook in Met Ivo Michiels ren. Maar ze gingen elk op een Alles moet weg, laat hij blijken en een foto van heel aparte manier om met de dat hij zich best bewust is van Louis Paul Boon commerciële context. Brussel­ de ambivalentie van de commer­ op de achter­ mans maakte zichzelf conse­ cialisering en de valkuilen er­ grond, 2003. quent en met veel bijval tot een van. Maar hij wil daar niet de © Wim Daneels © fotomontage ds typetje, waarvan de grove bek dupe van worden, wel de nieu­ vooral een kwetsbaar ego moet we mogelijkheden exploiteren. verbergen en dat vandaag vaker Cooreman, Jan Decleir, Béatrice Del­ diept hij materiaal op uit de collectie stof levert voor de societyru­ Op de planken vaux, Els Dottermans, Tom Van Dyck, van de bibliotheek. briek dan voor, voor zover ze Lanoye presenteert zich graag poëziefestivals, de literaire tour­ programmatische verbonden­ Paul Goossens, Koen van Kaam, Han www.dekrook.be nog bestaat, de literaire bijlage. theatraal geregisseerd door nees van Behoud de Begeerte, heid. Vandaag is elke schrijver Jubilee Kerckhoffs, Rachida Lamrabet, Hilde hemzelf als publiek performer de poetry slams. Niet dat La­ haast een ‘school’ op zichzelf, Van Mieghem, Guy Mortier, Junior van zijn proza en zijn poëzie. noye dat alles heeft uitgevon­ met een individueel programma. Mthombeni, Connie Palmen, Josse De De literaire tour Hij was een van de eersten die den; in Nederland had onder In zijn schrijven is Lanoye geen Pauw, Fania Sorel, Mai Spijkers, Ingrid Vanaf 20 september gaat Lanoye met de literatuur weghaalden uit de meer Jules Deelder al het voor­ vormelijke vernieuwer, zeker op tournee Vander Veken, Katelijne Verbeke, Vic Jubilee Lanoye op tournee door Vlaan­ Van Lanoyes moraal leeskamer of de academie en op beeld gegeven. Maar Lanoye niet in zijn poëzie die vooral ro­ De Wachter en Tuur De Weert. Tot be­ deren en Nederland, en dat tot in ju­ het podium brachten als evene­ maakte het tot zijn eigen merk. mantisch en belijdend is. Inno­ sluit leest de jarige een tekst voor die ni volgend jaar. In deel een gaat La­ ligt de systematiek ment – als een beleving, zou het Met de zichtbaarheid van hun verend is de pragmatiek van hoe Feest ­ De zestigste Het boek hij centraal acht in zijn carrière. noye in op verzoekjes van het publiek: niet in een ideologie vandaag heten. Met Jamboree imago konden schrijvers ook Be­ hij ermee omgaat. verjaardag van Tom Een dag voor de verjaardag verschijnt www.begeerte.be/2018/tom­lanoye­60 op de hem kenmerkende excentrieke, organiseerde hij al in 1982 zijn kende Vlamingen worden, gin­ Politiek behoort hij onmis­ 60 jaar Lanoye. Groepsportret met bril­ theatrale en koppige wijze leest hij of een utopie, maar eerste tournee. gen ze columns schrijven (La­ kenbaar tot wat vandaag wel va­ Lanoye wordt lang en letje (Prometheus). Lanoyes vaste re­ fragmenten uit zijn oeuvre. Online uitsluitend in zijn Het succes van die optredens noye eerst in De Zwijger, het ker denigrerend de politiek­cor­ grondig gevierd. In dacteur Anni van Landeghem en dito De tentoonstelling kunnen lezers op voorhand hun favo­ literaire werk toonde aan wat hij en Brussel­ Nederlandse Propria Cures en recte linkse kerk heet. Zeker de vormgever Gert Dooreman mochten in Van 7 september tot 6 oktober loopt de riete passages aanvragen. mans al vermoedden: dat het Humo) of werden ze welbe­ opgang van het toenmalige Antwerpen, in Gent en in zijn archieven duiken en ontdekten tentoonstelling en het vlees werd woord Het tweede deel wordt ingepalmd door potentiële publiek voor litera­ spraakte, soms cassante gasten Vlaams Blok in 1991 heeft hem heel Vlaanderen en niet eerder gepubliceerde teksten en in De Krook in Gent, de stad waar het de impro­jazz­lit­act Bloednoot©, waar­ tuur, zeker jongeren, groter was op televisie, ook in niet­literaire gepolitiseerd en zijn werk diep Nederland. Met de zeldzaam beeldmateriaal. Het feest­ voor hem, toen nog een student, alle­ bij contrabassist Nicolas Rombouts en dan wat het traditionele literaire programma’s. Terwijl Brussel­ in de actualiteit gedrukt. Daarin boek, een ‘scrapbook’, is op groot for­ maal begon. De multimediale expo drummer Teun Verbruggen woordka­ bestel in zijn dufheid kon berei­ mans zijn imago uitbouwde, ontwikkelt hij niet de systema­ fanfare voorop. maat uitgegeven in een genummerde toont vooral de grafische en vormelijke baal en taalmuziek maken bij de tek­ ken. En dat de tot dan gebruike­ ontwikkelden Lanoye en ook tiek van een ideologie of een en gelimiteerde oplage. (zie blz. L10­11) kant van zijn werk. Die gaat van ont­ sten van Lanoye. De twee muzikanten lijke plechtstatige ernst drin­ Kristien Hemmerechts zich tot utopie, maar een eigen moraal, Het eerste exemplaar wordt gepresen­ werpen voor boekcovers en theateraffi­ en de schrijver repeteren niet. U weze In zijn schrijven is gend nood had aan humor, sati­ de nieuwe moralisten van hun een attitude, waarvan de syste­ teerd op zondag 26 augustus op de ches tot een selectie uit zijn bibliofiele gewaarschuwd. Lanoye geen re en spektakel, aan een update tijd, altijd klaar met een vaak matiek alleen in zijn literaire Cultuurmarkt van Vlaanderen in Ant­ edities en meest dierbare manuscrip­ www.begeerte.be/2018/jubilee­lanoye vormelijke vooral, wat Lanoye ook letterlijk controversiële mening over de werk ligt: hoe kunnen mensen, werpen. Om 11.10 uur wordt Lanoye ten. Op de opening interviewt Lanoye deed met Shakespeare of de actualiteit. van wie hij vooral de ambivalen­ op de Groenplaats geïnterviewd door Gentenaren die voor hem belangrijk vernieuwer, zeker dichters van de Eerste Wereld­ tie benadrukt, staan tegenover zijn huidige opvolger als stadsdichter, waren bij zijn eerste stappen op het li­ De Grote Oorlog niet in zijn poëzie die oorlog. Er viel te leren dat het Moraal als attitude wat er gebeurt in hun eigen we­ Maud Vanhauwaert (zie blz. L20). Na teraire en performance­pad. Tom Lanoye is als bewerker van oor­ vooral romantisch en potentieel voor de literatuur zelf De literaire wereld waarin reld? dat optreden rijdt hij in een konings­ Bovendien houdt Lanoye in De Krook logsgedichten aanwezig op de slotdag groter was en niet langer hoefde Tom Lanoye debuteerde, gelijkt Zo passeren alle actuele the­ blauwe Triumph, begeleid door de Ko­ op woensdagavonden drie geïmprovi­ van GoneWest, Peace to the world op belijdend is. te eindigen bij het klassieke in niets nog op die van vandaag; ma’s – extremisme, macht en ninklijke Socialistische Harmonie De seerde lezingen aan de hand van lite­ 25 augustus op de Grote Markt in Innoverend is hoe boek. Dat het ook een kwestie dat was onoverkomelijk en van machtsmisbruik, Europa, radica­ Toekomst uit Sint­Niklaas, naar de raire objecten. Eentje over excentrieke Ieper. De bebrilde schrijver treedt op van verpakking en presentatie die omslag is Lanoye zowel een lisering, seksuele en andere vor­ Bourla. In de inkomhal lezen vrienden bibliofiele edities, een andere over het de vredesmanifestatie aan om 17.55 uur. pragmatisch hij was, van multimedialiteit en lo­ exponent als een medeplichtige. men van diversiteit, traditie, en collega’s vanaf 12 uur tijdens een verband tussen literatuur, zetwerk, om­ Andere deelnemers zijn onder anderen ermee omgaat catie: ook in het theater dus. Met het verdwijnen van de hië­ multiculturaliteit, migratie, wat voorleesmarathon drie uur lang hoogte­ slagontwerp en affichedesign, en tot Donovan, Einstürzende Neubauten, Er­ Daar vloeien voor Lanoye poë­ rarchie verdween ook de over­ al niet – in zijn werk. Die urgen­ punten uit zijn oeuvre voor. Onder hen slot een ode aan het meest stiefmoe­ win Mortier, Arsenal, Saskia De Coster zie, proza en theater in elkaar. zichtelijkheid waar die structuur tie blijft zijn handelsmerk, de Fikry El Azzouzi, Gilda De Bal, Gène derlijk behandelde genre van vandaag: en Willem Vermandere. Daaruit stammen de nieuwe op steunde: de ideologische en eeuwigheid is voor later. Bervoets, Lieve Blancquaert, Anneleen de theaterliteratuur. Voor elke lezing www.gonewest.be DE STANDAARD TOM60DE STANDAARD JAAR L10 letterenBLIKVANGER HET JUBILEEBOEK VRIJDAG 24 AUGUSTUS 2018 LANOYEVRIJDAG 24 AUGUSTUS 2018 L11

Hoe een kleine middenstander groots werd

rietrapsraket. Tom naast theatraal georkestreer­ Lanoye heeft dat de optredens, ook gadgets, Dwoord een nieuwe be­ T­shirts, opzettelijk lelijk uit­ tekenis gegeven. Met de gevoerde briefkaarten en – 3 stunt van 1997 (roman: Het welja – een doek van 650 goddelijke monster, toneel: vierkante meter op de Ant­ Ten oorlog, theatertournee: werpse Boerentoren, dat ver­ Gespleten en bescheten) was volgens in stukken en brok­ hij niet aan zijn proefstuk ken te gelde werd gemaakt toe, en het was evenmin zijn via een veiling. laatste. Nu hij zijn zestigste Vanzelfsprekend heeft dat verjaardag viert is het weer soort bevlogen passie gevol­ van dattum: een boek gen gehad voor hoe zijn 1 (Groepsportret met brilletje), werk eruitziet. Van de aller­ een tentoonstelling (in Gent­ eerste eigenbeheeruitgave tot se stadsbibliotheek De de meest buitenissige biblio­ Krook) en een tournee (Jubi­ fiele editie (3), Tom voert lee Lanoye). mee de regie. En dus moest Van bij de vroege gedich­ dit feestelijke boek de hand­ ten – waaronder de instant tekening krijgen van Doore­ klassieker ‘Gent­Wevelgem’ – man. De man die – we doen stak hij van wal met een hier een greep – ook instond aplomb waarvan hij nooit voor de tekening bij ‘Gent­ meer zou afwijken. State­ Wevelgem’ (4), de samen­ ments maken was zijn doel, werking met Herman Brus­ taal zijn middel. selmans voor De Canadese Toen ik na veertig jaar muur van een trefzekere van dat exuberante schrijver­ vorm voorzag (2) en het schap mocht grasduinen in vroege motto ‘Vandaag op de zijn archieven, viel me op planken, morgen ertussen’ dat wat me al zo lang ver­ op een poster op bruin pak­ 4 trouwd was een veel grotere papier (5). Wie in 2001 deze omvang had dan ik had ver­ krant al las zal het zich mis­ moed. Dat zijn oeuvre niet schien herinneren: de opinie­ gering is, is natuurlijk gewe­ stukken in De Standaard ten. Maar de kilo’s en kilo­ werden toen een maand lang meters aandacht die hij bij rond gedichten van de war elke stap in zijn carrière poets gedrapeerd, door Tom heeft weten te wekken, ver­ bewerkt, door Dooreman in baasden zelfs mij. Niet alleen beeld gebracht (1). zijn immer kritische geest ‘Ik wil me uiten om te welde uit elke archiefdoos kunnen innen’, met die woor­ op, maar evenzeer de gulle den stak Tom enkele decen­ generositeit die de weg hielp nia geleden de neus aan het bereiden voor collega­schrij­ raam. De kleine zoon van vers, acteurs of andere kun­ een kleine middenstander, stenaars. die voor al het andere de za­ En of ik nu een briefwis­ ken bij voorkeur groot en seling opspitte, toespraken of groots ziet. gelegenheidsbijdragen, tel­ ANNI VAN LANDEGHEM kens weer ging een noodza­ kelijk sérieux vergezeld van die vrolijk stemmende bruta­ Tekst: Lanoye en Van liteit, waarmee hij vriend, Landeghem/Vorm: Dooreman vijand én zichzelf ongeremd 60 jaar Lanoye. te kijk zette. Groepsportret met brilletje. Het ‘hoe’ heeft voor Tom Prometheus, 240 blz., altijd evenveel gewogen als genummerde exemplaren, het ‘wat’. Bij hem kreeg je, groot formaat, 60 € 2 5 DE STANDAARD TOM60DE STANDAARD JAAR L12 letterenINTERVIEW SCHRIK VAN NIETS VRIJDAG 24 AUGUSTUS 2018 LANOYEVRIJDAG 24 AUGUSTUS 2018 L13 ‘Kom maar op, jonkies, doe maar eens beter!’

p zijn dertigste had Tom schrijft dat iedereen goed vindt, Lanoye al een dichtbun­ Tom Lanoye, de vleesgeworden Hoorn des kan het niet anders dan slecht Odel, een roman, een ver­ zijn.’ halenbundel, een toneelstuk, een Overvloeds, moest en zou een in faam, aandacht verzameling kritieken en een so­ Intussen ben jij het ‘duffe literai­ lovoorstelling op zijn conto, én en liefde badende schrijver worden. De Shake­ re establishment’ waar je veertig kon hij leven van zijn pen. Hij jaar geleden zo wild tegenaan moet als door de duivel bezeten speare van de Lage Landen! Of de Molière. Of de trapte. Stond dat ook in het sce­ hebben gewerkt, maar zelf vond nario? Lanoye zijn oogst wel het min­ Edmond Rostand, ook goed. Hij schreef het ‘Zeker! Wie rond zijn vijftig­ ste. Hij had alleen maar ijverig ste niet tot een of ander esta­ uitgevoerd wat in zijn script scenario en had het daarna alleen nog te volgen. blishment hoort, is een loser. stond. Nu, dertig jaar later, is Die heeft het niet gemaakt. Kijk, hij verlost van die terreur tegen ‘Nóg liever ga ik de annalen in als Tom Lanoye, als je begint, zeg je dingen als zichzelf. ‘Ik voel me vrijer’, be­ “Oh Hugo Claus! Ofschoon ik u weert hij, maar hoe graag ik natuurlijk.’ JELLE VAN RIET, FOTO KAAT PYPE bewonder,/ Zonder u voel ik mij hem ook wil geloven, de Lanoye veel gezonder!” Want zo’n Claus die ik spreek thuis, in zijn Ant­ – dandy, mediageniek, in alle werpse palazzo (voor de liefheb­ genres even meesterlijk, afijn, bers: ook u kunt het bezoeken, ons grootste literaire fenomeen leest u gewoon de roman Zuive­ ever – is natuurlijk heel intimi­ ring), is nog steeds een fanatie­ derend. Wil je als jonge gast je ke, gulzige, hemelbestormende plaats veroveren, dan moet je je en tomeloos ambitieuze woord­ zien bij horen weer samen te geef ik nu ook weer niet zoveel niet heb opgetreden, heb ik le wel trappend van hem losma­ geweldenaar. De scenarioschrij­ voegen. Vergeet niet dat de lite­ details dat het gênant wordt. En cafard omdat die adrenaline­ ken. Om dan op een gegeven ver, regisseur én hoofdrolspeler ratuur uit een orale traditie dan blijkt plotseling dat al het schuif dicht blijft. Daarom doe moment zelf dat meubelstuk te van de duizend­en­een bedrijven voortkomt en pas met de boek­ daaraan voorafgaand frivool en ik nu twee keer per week stevige worden dat uitdaagt om er te­ tellende tragikomedie Het leven drukkunst tot de boekvorm ver­ expressionistisch woordgeweld cardiotraining: ik moet die ener­ genaan te schoppen. Nu zijn van Tom Lanoye. oordeeld is geraakt. Voor mij is nodig was om de naakte emotie gie kwijt en bovendien wil ik Herman Brusselmans, Kristien Lanoye speelt zijn vele rollen literatuur zonder live beleving te kunnen neerschrijven en om ook het lichamelijk verval be­ Hemmerechts en ik de Grote met verve, maar wie is hij écht? een anomalie. Mijn universum is via de stijl uit te drukken hoe perken. Zo lang ik kan, zal ik Drie van onze generatie en die­ ‘Indien ik iets ben’, zei hij toen in essentie theatraal en tragiko­ erg het is als de taal wegvalt. voluit spelen, goed wetende – nen wij op onze beurt als blik­ hij in 2013 de Constantijn Huy­ misch. Al mijn helden, van Sprakeloos is mijn Kapellekens­ ziedaar mijn acteursziel – dat semafleider en projectielenvan­ gensprijs ontving, ‘dan ben ik Claus tot Komrij, beheersen het baan.’ zodra het doek valt, het ook af­ ger. Awel, laat maar komen! Met een auteur van stemmen. Van lichtvoetige maskerspel en ge­ gelopen is.’ dat scrap book gooi ik ook wel theater, van voordracht, van re­ bruiken het om de horreur en Hoezo? Noemde jij de Constan­ een baksteen op tafel voor de toriek, van zingzang zonder zin­ de kwaadaardigheid aan te kij­ tijn Huygensprijs niet ‘een aan­ Je kwam de letteren binnenge­ jonkies: kom maar op, doe het gen. En daarbij vloeien alle gen­ ken. Daarom ook vind ik wellui­ moedigingspremie voor een on­ stormd als performer. Was je, me maar eens na, doe maar res, alle disciplines, van essay dende wanhoop een goede defi­ stuimig en piepjong talent, dat gesteld dat je geen succes had eens beter!’ tot poëzie, gewoon in elkaar nitie van poëzie: zij geeft cadans het beste van zichzelf nog lang gehad, wel blijven schrijven? over. Zoals het hoort, volgens aan de gitzwarte condition hu­ niet heeft getoond’? ‘Goh, ik had – denk ik – naar ‘Aanvaardt mij neemt mij/ ziet mij. Zoals het moet. Want alles maine. Een zuivere klacht is ‘Boon heeft na De Kapelle­ allerlei redenen gezocht om de mij staan (…) Oh kijkt dan. is theater, proza op kop. Zo sta niet om aan te horen, maar een kensbaan toch ook nog Het geu­ mensen dom en achterlijk te Houdt van mij’ – was die smeek­ ik in het leven, en zo schrijf ik klaaglied is nog altijd een lied.’ zenboek geschreven? Na Sprake­ verklaren, want over mijn schrij­ bede van de Boerentoren aan de ook.’ Ziehier, wellicht, de sleutel loos mailde Mark Uytterhoeven verschap heb ik nooit getwijfeld. kathedraal niet ook die van La­ tot (het werk van) Tom Lanoye: Door hun vele maskerades zag me dat ik mijn hoogtepunt had Natuurlijk zit ik weleens in de noye aan de wereld? alles is theater ofte een met men wel niet meer wie Claus en bereikt en dus beter kon stop­ knoop met een zin, maar artis­ ‘Dat project illustreert vooral bloedige ernst te spelen spel. Komrij echt waren. pen, maar godzijdank zijn Sina­ tieke twijfel als “ik ben een op­ dat mijn schrijverschap er een is ‘Theater wordt nog vaak met ‘Juist, en ook ik speel nooit tra, Hazes en Bowie blijven zin­ lichter” ken ik niet. Altijd was van megalomaan uitpakken. Van mépris bekeken, maar juist via helemaal mezelf. Maar ik laat gen. Ik mis misschien wat on­ er die onwrikbare overtuiging me niet laten afremmen door het spel wordt de werkelijkheid wel af en toe een glimp zien van stuimigheid eigen aan de jeugd, dat ik zou gaan leven van schrij­ bedenkingen als “Is dat niet wat het waarachtigst uitgedrukt. Al de man achter het masker, maar ik heb nu wel veel meer ven en optreden, en mijn eigen overdreven?”. Ik ben niet ge­ wil ik hier meteen aan toevoe­ waardoor ook de maskerades metier. Ik schrijf nog elke keer stijl zou ontwikkelen, mijn eigen maakt voor de kleine zwarte gen dat mijn soort theater altijd zelf plots hun volle betekenis met de absolute overtuiging dat merk zou worden. Je kunt dat doos, maar voor het grote podi­ vertrekt vanuit de tekst en de krijgen. Ik wil naakt zijn en op­ het om het finale boek voor de overmoed of dommigheid noe­ um en beheers dat ook. Com­ poëzie – de la musique avant nieuw beginnen, dichtte Van Os­ mensheid gaat. Zonder die drive men, maar net zoals ik op der­ pensatiedrang, juist. Aangezien toute chose. Als ik vaak stukken taijen. Anders dus dan Claus, moet je effectief stoppen en dat tien jaar mijn toenmalig liefdes­ ik klein ben, moest ik ook in de van Shakespeare bewerkt heb, Komrij en Grunberg ben ik niet ga ik niet doen. Schrijven is idool ondersteboven zag hangen, klas al mondiger en grappiger dan wel omdat ze in essentie bang voor pathetiek. Al blijft het mijn leven! Ik sleutel nog altijd zijn mooie buik zag en instant zijn dan de rest wilde ik de aan­ over taal gaan. Shakespeare is een delicate evenwichtsoefening, met veel lol aan een tekst en ge­ begreep “dit betekent meer”, zo dacht vasthouden. En ook thuis bovenal een superieur dichter.’ zeker in een tijd die ofwel op­ niet nog altijd ongelooflijk van ook wist ik: ik ben een schrijver. was ik als jongste van vijf, het zichtig op sentimentaliteit mikt het podium. Als ik een tijdje Optreden ben ik vooral gaan kakkernestje én de entertainer. Je adagium luidt ‘Vandaag op de ofwel haar met man en macht doen omdat ik voor acteurs wil­ Als slagerszoon ben ik trouwens planken, morgen ertussen’. Of­ bestrijdt met cynisme en mini­ de schrijven en aan den lijve opgeleid om te entertainen, wel: het leven eindigt met een fi­ malisme. Hoe kan ik nu nog een wilde ondervinden wat het bete­ want de middenstand is een es­ asco maar tot die tijd doe ik als­ pure emotie laten zien zonder kent om op een podium te staan sentiële theatersituatie. In een of de wereld een schouwtoneel dat het exhibitionistisch wordt met tekst. Puur technisch: hoe slagerij moeten ook praatjes en is en speel ik mijn rol? voor mij en voyeuristisch voor komt een zin over? Welk woord grappen worden uitgewisseld, ‘Ja, waarbij mijn grote rol die de lezer? – ziehier de hele inzet ‘Ik schrijf nog elk zet je achteraan als je een wil je dat de klanten terugko­ van assembleur is. De afgelopen van Sprakeloos. Die roman staat punch wilt geven? Dat heb ik op men. En dan was er natuurlijk veertig jaar, zo bewijze mijn of valt bij de constante rolwisse­ boek met de absolute het podium geleerd. Ik denk nog die excentrieke moeder, die feestboek Lanoye 60. Groepspor­ ling van zoon naar schrijver en overtuiging dat het niet dat ik één zin heb geschre­ bij diverse liefhebbersgezel­ tret met een brilletje, heb ik ge­ van entertainer weer naar chro­ om het finale boek ven die niet goed bekt. En qua zocht naar een concept om de li­ niqueur, maar aan ’t eind lach succes heb ik niet te klagen, teratuur en alle theatrale ele­ ik de emotie niet weg, om­ voor de mensheid toch? Op enkele negatieve kritie­ menten die daar historisch ge­ zwachtel ik haar niet met wit en gaat’ ken na dan, maar als je iets b Lees verder op blz. L14