Heldere-Hemel-De-Recensies.Pdf
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
QUOTES ‘Lanoye slaagt waar velen faalden: eindelijk weer een goed cadeau bij de Boekenweek’ DE VOLKSKRANT ‘Lanoye demonstreert zijn benijdenswaardige klasse’ DE STANDAARD ‘Jonathan Franzen in miniatuurformaat’ HUMO ‘Pure literaire verwennerij’ HET NIEUWSBLAD ‘Een meesterlijke novelle, als door Harry Mulisch ingeblazen’ NRC-HANDELSBLAD NRC HANDELSBLAD Luchtkastelen ontploffen in meesterlijke novelle In het Boekenweekgeschenk 2012 heeft de Ze werd zwanger, trouwde met Walter, die zijn Vlaamse duivelskunstenaar Tom Lanoye de grenzeloze vrijheid inruilde voor een carrière eindfase van de Koude Oorlog op literaire wijze als landmeter en samen bouwden ze een nest op vormgegeven alsof Harry Mulisch het hem het platteland. Het huwelijk is gedesintegreerd, heeft ingeblazen. Zijn op ware gebeurtenissen haar leven ook: ze is ingeruild voor een jonger gebaseerde novelle Heldere hemel begint waar exemplaar. De kern van deze even realistische De ontdekking van de Hemel eindigt. ‘In Moskou als absurdistische novelle, waarin luchtkastelen heeft sinds kort een verlicht personage het voor ontploffen, is een theatrale scheldscène tussen het zeggen’, schrijft Mulisch in de epiloog van de verraden echtgenote en de jonge maîtresse zijn roman, ‘binnen vijf jaar wordt de Berlijnse van haar man. Vera krijgt van haar liefdesrivale muur gesloopt.’ In Lanoyes noodlotsdrama zal genadeloos een spiegel voorgehouden. Ze ziet het nog slechts vijf maanden duren voordat de wat er van haar is geworden en welk verval haar wereld definitief kantelt. tegenstandster te wachten staat. Ze besluit Kooi- gem (what’s in a name) te ontvluchten. Nog net Op 4 juli 1989 dringt een onbemand Sovjet- op tijd om niet door het neerstortende vliegtuig gevechtsvliegtuig het NAVO-luchtruim binnen te worden getroffen. Er zal één dode vallen – een en stort vlakbij Kortrijk neer. Dat incident maakt onpeilbaar verdriet, maar het incident zal nog Lanoye op meesterlijke wijze tot symptoom van geen rimpeling in de wereldgeschiedenis teweeg- desintegratie. brengen. Ten eerste van het Sovjet-systeem. Als piloot In het commandocentrum van de NAVO bij Andrej Volkonski boven Polen uit zijn haperende Brussel wordt gelaten gereageerd. Chefstaf MiG-23 springt, overdenkt hij de hervormingen Rogers beseft hooguit dat hij ‘een nieuwe missie’ van Gorbatsjov. Hangend aan zijn parachute nodig heeft. Hetzelfde geldt voor de adjunct van herinnert hij zich zijn jeugd. Vliegen wilde hij, de Vlaamse kwaliteitskrant die zijn louter com- omhoog, omhoog, omhoog. Nu daalt hij alleen mercieel ingestelde, incompetente hoofdredac- nog maar en zijn enige wens is dat zijn kist niet teur niet kan interesseren voor de dreiging van neerkomt op een stad en niemand het leven zal de MiG. De lifestyle-bijlage heeft voorrang. laten. ‘Daar is de wereld te groot voor en God te „Wij kunnen geen enkele redacteur missen voor machtig.’ zo’n spookvliegtuig.” De perfecte metafoor voor een tijdperk waarin vastgeroeste, overbodige Ooit was de wereld even groot voor zijn wereldbeelden wegsmolten zonder dat er nieuwe generatiegenoten Vera en Walter, trotse bewo- voor terug kwamen. ners van een zelfgebouwde protserige ‘fermette’ in Kooigem bij Kortrijk, waarop de MiG zal neer- Het drama van complete desintegratie op alle komen. Zij behoorden tot de hemelbestormers fronten in de persoon van Vera heeft Lanoye niet van de ‘generatie 1968’, maar werden van alleen scherpzinnig politiek geanalyseerd, maar kosmopolieten benepen burgers. Vera, heldin ook tot in het merg voelbaar gemaakt. Een top- van deze tragedie, had zich wereldburger ge- prestatie, in zo’n kort bestek. voeld, als door een windhoos opgetild en meege- zogen in de culturele en politieke bevrijdingsbe- -Elsbeth Etty wegingen. Van haar idealen is niets meer over. 13/03/2012 DE VOLKSKRANT Eindelijk weer een goed cadeau bij de Boekenweek Tom Lanoye slaagt waar velen faalden: eindelijk Naar beneden weer een goed cadeau bij de Boekenweek. Een onbemand Russisch vliegtuig stort neer in het Terwijl Lanoye de personages opvoert, vliegt de West-Vlaamse Kooigem. Een grote gebeurtenis die MiG over Duitsland en Nederland, en zeilt het aan de figuranten niet is besteed. Belgisch luchtruim binnen. Wij weten wat ze daar in het landelijke Kooigem nog niet weten: Klaar als de titel is het proza van Tom Lanoye in daar zal de kist naar beneden komen. zijn novelle Heldere hemel. Eindelijk een Boeken- weekgeschenk om trots op te zijn. Het boekje is Er is daarnet het een en ander voorgevallen, in gebaseerd op een ware gebeurtenis, legt de au- de tot ‘Moorse fermette’ omgebouwde boeren- teur uit in een noot: op 4 juli 1989, toen de Koude hoeve. Het huwelijk van Walter (landmeter) en Oorlog bijna over was, stortte een Russisch MiG- zijn vrouw Vera (copywriter) is ontploft, omdat de vliegtuig dat in Polen was opgestegen onbemand eerste er met de jeugdige Carla, die zijn dochter neer op een huis in het West-Vlaamse dorpje had kunnen zijn, vandoor is gegaan. Tussen Kooigem, bij Kortrijk. Eén dode, een jongen van melodramatische soap en scherpe satire tekent negentien. Lanoye het moderne België voor deze gelegen- heid in vogelvlucht, zoals hij dat heel uitgebreid Maar van dat inmiddels alweer vergeten drama deed in zijn Monster-trilogie (1997-2002), waarin weten de personages in Heldere hemel niets, hij ook reeds de architectonische wansmaak van zoals de figuranten van een gebeurtenis ook de zuiderburen op de hak nam. vaak pas achteraf in staat zijn zich te realise- ren wat er zo historisch aan is geweest. Op het Als de kortgerokte Carla komt vragen of Vera moment zelf heeft nagenoeg niemand een idee. ondanks alles contact wil blijven houden met Tom Lanoye is dat ongeluk nooit vergeten, en haar man, legt Lanoye haar deze woorden in de stelt zich in zijn fictieve verhaal voor wie de Rus- mond: ‘Ik had een manipulerende dragonder sische piloot was die al in Polen per parachute verwacht. Een onvoorspelbare feeks. Wat tref ik het vliegtuig verliet, en wat de Amerikanen heb- aan? Een tranerig viswijf dat ‘s morgens vroeg al ben gedacht op de Belgische NAVO-post die een naar whisky riekt. Jij hebt weer hulp nodig, Vera. Sovjet-vliegtuig aan zagen komen, en dat nog wel In je bovenkamer.’ op Independence Day. Dat is geen toeval, dat kan wel eens een aanslag zijn. Zo literair hoor je mensen nooit praten, behalve in films en op het toneel. Storend is dat niet: Kan dat, een aanslag door één vliegtuig? Jawel, Lanoyes wereld is er een van acteren en oreert Supreme Commander Van Buren, ‘de verhevigen. In zijn gulheid mag hij daarom ook geschiedenis staat bol van dat soort eenzame een kalf iets van zijn welbespraaktheid schen- wolven, zelfverklaarde martelaars, solitaire ken. Bovenal spreekt uit zijn novelle compassie kamikazepiloten. Dat is toch de les van 1914?’ met al die kleine zielen die niet weten wat er boven hun hoofd hangt, en al helemaal niet: of Geestig is ook het dilemma op de burelen van ze deel hebben aan de grote wereldgeschiedenis. een krantenredactie in Brussel, waar de adjunct En zo ja, of zoiets genade of noodlot betekent. een oude rot in het vak is die het politiek gewichtige nieuws groot wil brengen, terwijl zijn Het besef dat we schrikbarend weinig weten, is hoofdredacteur een jonge geldmaker is die alleen de grote donderslag van Heldere hemel. human interest wil, want dat verkoopt. Dus hm, wat levert een onbemand vliegtuig aan -Arjan Peters drama op? 03/03/2012 HUMO Jonathan Franzen op miniatuurformaat Op 4 juli 1989, zo bracht Humo vorige week al in haar spionagecultuur, haar wederzijdse voor- herinnering, flakkerde de Koude Oorlog een spelbare propaganda.’ laatste keer op, luttele maanden voor het ooit onwrikbaar geachte Warschaupact als een kaar- Ook aan deze kant van het Gordijn zijn de hoof- tenhuisje in elkaar begon te storten. den moe en de gloriedagen aan het front ver- worden tot vage herinneringen aan de tijd dat Eén en ander voltrok zich, of all places, op de men dacht dat ‘een confrontatie beter was dan grens van Kooigem en Bellegem: daar boorde uitzichtloze verzoening’. een Russische straaljager zich na een stuurloze - de piloot van de Mig had eieren voor zijn geld Intussen voltrekt zich boven de grond de totale gekozen toen zijn straalmotor sputterde - vlucht deconfiture van een koppel waarvan de houd- van duizend kilometer door een slaapkamer- baarheidsdatum al jaren overschreden is. In de muur, voorgoed een einde makend aan de zomer- echtelijke woonkamer treffen we de bedrogen vakantie van Wim Delaere, amper negentien. echtgenote, die tijdens een razende confrontatie ‘Een fait divers in de wereldpolitiek, een nood- met de jonge minnares van haar man terugblikt lottig drama voor een familie,’ weegt Tom Lanoye op haar eigen jaren aan het relationele front, het voorval op de kaft van zijn uitstekende overpeinzend hoe zij en haar man hun kosmo- novelle ‘Heldere hemel’: een fictieve vertelling, politische idealen en alle andere beloftes die op het raakvlak van wereldpolitiek en het ze zichzelf maakten, al snel inruilden voor een allerindividueelste malheur dat men zich kan fermette en de neuroses van de middenklasse. inbeelden. Trefzeker en met fijne vegen borstelt Lanoye zo een familiekroniek à la Jonathan Franzen, welis- Ook in ‘Heldere hemel’ is het een Sovjetpiloot waar op miniatuurformaat en in internationaal die, net niet koelbloedig genoeg, een fatale ket- verband. Even raak geobserveerd, maar minder tingreactie op gang trapt. Bengelend aan zijn afstandelijk en met meer stilistische envergure valscherm neemt Andrej - niet eens zo ver weg opgeschreven. van de scheepswerven waar Solidarnosc al enige tijd scheuren trekt in het IJzeren Gordijn - Bovenal is ‘Heldere hemel’ een evocatie van de gelaten akte van de veranderende wereld onder brutaliteit van het noodlot. Want ook in Lanoyes zijn voeten. boek kiest de op hol geslagen Mig lukraak een hoofd om op te landen, de bedes van Andrej ten Terwijl zijn Mig uit het gezicht verdwijnt, dwalen spijt: ‘Het kan niet. Daar is de wereld te groot Andrejs gedachten af naar zijn jeugdjaren op de voor en God te machtig.