Kunsten Å Tenke Ynkeleg
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
AV MARGUNN VIKINGSTAD KUNSTEN Å LITTERATUR TENKE YNKELEG Det er ikkje berre einskilde nynorskkvinner som skriv morosam skjønnlitteratur. I Trude Marsteins romanar skiftar personane så ofte og brått mellom konstruksjon og ynkelegheit at det nesten er til å le høgt av. HELLER ENN Å FÅ meg til å le har Marsteins MORALSK AMORAL bøker hatt ei eiga evne til å irritere meg. Lenge For Sterk sult, plutselig kvalme fekk Marstein var det eit slags irritasjons-kjærleiksforhold. Tarjei Vesaas’ debutant pris, og frå og med Irritasjon over dei små, og ofte smålege, melo- dette har resepsjonen jamt over vore svært dramaa, over detaljane, over alt det kvardags- positiv. Men jamt over har han òg konsentrert lege, over den nærgåande skildringa av dårleg seg om Marsteins påtakeleg gode blikk for kor kommunikasjon, over alle dei tarvelege og vanskeleg det er å gjere det gode i mellommen- trivielle menneska. Kva var eigentleg så inter- neskelege relasjonar, og meir enn humor har essant med banale episodar mellom Ho og moral og umoral vore eit tema i den offentlege Han i Sterk sult, plutselig kvalme, kan eg hugse samtalen om bøkene hennar. Naturleg nok, eg tenkte då eg las dei 65 tekstane i prosasam- kan ein nok seie, der ho skriv om kvardagen til linga som Marstein debuterte med i 1998. Dei ei svært sjølvsentrert aleinemor, der det å spele HUMOR: Trude Marstein skriv fekk meg tydelegvis verken til å humre eller ei perfekt og utvendig morsrolle er viktigare bøker som kan få deg til å le le. Spørsmålet er kanskje om det var eg som enn omsorg og nærheit i Plutselig høre noen høgt. Foto: Gyldendal mangla humor. Eg ser den. åpne en dør (2000), ein ektemanns noko tørre 28 SYN OG SEGN: 03.2013 SYN OG SEGN: 03.2013 29 samanheng: «Jeg vil prøve å se traumene jeg hun, ’så myndig og autoritær. [...]’ Hun vil har forårsaket eller unnlatt å forhindre som være enig i alt Trude Marstein sier. Det må noe positivt; barn med for glatt barndom blir være måten Trude Marstein sier det på, som Men altså, spørsmålet er: Finst det humor hos Marstein? Ja. lite interessante mennesker som voksne; ’det gjør at hun virker så overbevisende.» «Hun» er på motgang man vokser‘, tenker jeg.» som tenker dette, er Kjersti, hovudpersonen i Humoren i Elin og Hans skil seg deri- Kjersti Annesdatter Skomsvolds Monstermen- mot frå både Plutseleg høre noen åpne en dør, neske. Boka handlar om ME-sjuke Kjersti som og kalde sorg over ei nyleg død kone i Elin og Dette augeblikket av sentimentalitet er Ingenting å angre på og Hjem til meg. Han kan har funne ut at viss ho klarer å skrive ei bok, Hans (2002), om alt det vi menneske klarer truleg òg ei slags ærlegheit hos Ove, der han minne om Kjell Askildsens svarte og lako- vil ho bli eit menneske. Mens Kjersti går på og ikkje klarer å vere for kvarandre i Gjøre godt elskar både Silje og Marion, og viser fram det niske tone, og det ler i alle fall eg høgt av. Slik Skrivekunstakademiet i Bergen, kjem Trude (2006), og om utruskap i Ingenting å angre på banale og det litt ynkelege i situasjonen, som høyrest den noko stive og konservative Hans Marstein på besøk som skrivelærar. «Hilde», (2009) og Hjem til meg (2011). blir understreka av Siljes «Hm». Nettopp slik ut når han i dagane etter at kona er død, i eit den myndige og mystiske mentoren til Kjer- Sjølv hevdar Marstein i essaysamlinga Kon- får Marstein det konstruerte (Oves «eg elskar ganske tafatt forsøk prøver å sjå på henne med sti, er òg invitert til Bergen for å undervise. Ho struksjon og inderlighet (2004) at «Teksten skal deg» er kanskje ærleg i gjerningsaugeblikket, eit nytt blikk: «Noen vil vel si at hun fikk et noe meiner Marstein er av dei som skriv «kaffe- være amoralsk. En sterk litterær tekst er ver- men må òg kunne kallast eit slags fantasifos- mer behagelig vesen, men jeg vet ikke. Jeg vet trakter- og yoghurtbegerlitteratur», og Kjersti ken moralsk eller umoralsk». Ved å skape ein ter) og latterlege i den mentale trekantsituasjo- ikke. Litt mer blodfattig, kanskje.» I blandinga blir livredd for at ho òg skriv slik litteratur der distanse i tekstane sine lukkast Marstein til ei nen til å bli ganske festleg. I Ingenting å angre si av stivheit og sjenanse kunne Hans ha spa- det liksom skal bety noko at ein person set på viss grad i å opne for refleksjon rundt moral på er det mange ting og gjeremål som uroar sert inn i Dag Solstads univers, ein forfattar kaffetraktaren eller måten dei kastar yoghurt- og umoral meir enn å kome med ei uttrykt Heidi, men særleg ei kveite som blir liggande Marstein er blitt samanlikna med, og som ho begeret på. haldning. Men Marsteins distanserte og even- på eit skite golv i ein pub, bekymrar henne. sjølv har trekt fram som forbilde. Det som skil Om ein kaffitraktar ikkje nettopp betyr tuelt amoralske blikk er ingen enkel eller stabil Opphenget i at kveita må bli lagd i eit kjøle- humoren i Elin og Hans frå resten av forfattar- noko, kan ei kveite skape fin humor. Det var storleik, og Ane Farsethås’ melding i Morgen- skap, er ein annan måte Marstein skaper ein skapen, er nettopp det solstadske i romanen, truleg det eg ikkje heilt såg då eg las debuten bladet av Hjem til meg, som nettopp diskuterer rar, fin komikk i ein situasjon der det kanskje skildringa av beklemte mennesker (menn), til Marstein. Kanskje eg berre såg den myn- dette, gir meining: «Trude Marsteins seriemo- hadde vore meir nærliggande at den mentale her Hans igjen som er blitt pressa på besøk til dige forfattaren Marstein. Og altså, om dette nogame puteprat er så konstant amoralsk at murringa handla om skyld og samvit. For ein kvinneleg kollega: «Forsyn deg med mer essayet skulle vere eit forsøk på å finne den resultatet nesten blir moralsk.» historia i Ingenting å angre på er at Heidi har kake, sier hun. Plutselig, uten å ha tenkt det mest morosame bokmålsdama som skriv Men altså, spørsmålet er: Finst det humor utsett avreisa til hytta, der mann og tre barn på forhånd, reiser jeg meg, stolen velter, men skjønnlitteratur, i konkurranse med nynorsk- hos Marstein? Ja. Og korleis viser den seg? La ventar, for å få enda nokre knull med Mikkel. jeg griper den i fallet og skyver den innunder skrivande forfattarar som Agnes Ravatn, Olaug meg bruke ei scene frå Hjem til meg. Den jamt bordplaten. Jeg slår ut med hånden, men mer Nilssen og Marit Eikemo, så finst det jo faktisk utru Ove, som sjarmerande nok alltid blir for- LATTERLAUS enn å vinke henne adjø, vinker jeg henne bort, opptil fleire og i utgangspunktet kanskje meir elska i alle han puler, kjem plutseleg til å tenke I essaysamlinga Konstruksjon og inderlighet som om hun var på veg til å følge etter meg. opplagde døme på det enn Trude Marstein. på Silje, ei av dei mange han ligg med, mens skriv Marstein om humor: «Humor er fun- Blikket hennes inneholder ikke sinne eller Som Kjersti Annesdatter Skomsvold med han elskar med Marion, kvinna han lever damentet i leseropplevelsene mine.» Slik redsel eller medlidenhet, bare den dypeste sitt rare og vittige blikk på seg sjølv og verda. saman med på det tidspunktet: karakteriserer ho den humoren ho sjølv er ute håpløshet på mine vegne.» Nokre bokmålsdamer eg har ledd høglytt av i «Vi elsket lenge, Marion lå på magen, så etter: «Det er en humor som er både myk og sommar, er Avsagd hagle-redaksjonen (Ingvild på siden, jeg kom ikke til for å kysse henne, veldig kald, trist, og så sår, og svart; humoren MOROSAME MEDSØSTRER Hedemann Rishøi, Øyunn Rishøi Hedemann, men det var Marions kropp, og lukten hennes, i de små overraskelsene, i bruddene med det «’Jeg har lyst å bli som Trude Marstein,’ sier Marianne Røise Kielland og Ingrid Røise Kiel- jeg kom til å savne henne forferdelig hvis hun forventede, i kombinasjonen av følelser som gikk fra meg. Fargerike sommerklær lå i den virker uforenlige. Jeg syns egentlig ikke det er åpne kofferten på gulvet. Jeg elsker deg, sa jeg, morsomt, men jeg syns det er veldig morsomt. jeg prøvde å kysse henne. Jeg elsker deg, jeg Men jeg ler ikke, det er sjelden jeg ler. Det er elsker deg, sa jeg, og jeg husket hva Silje sa da ikke den typen humor jeg mener.» I Ingenting å angre på er det mange ting og gjeremål som uroar jeg sprakk og utbrøt at jeg elsket henne, hun At den humoren ein finn i Marsteins bøker, sa: Hm. Jeg kjente henne så godt nå, og visste ikkje er til å le høgt av, er til ei viss grad sant. I Heidi, men særleg ei kveite som blir liggande på eit skite golv hvilket arsenal av betydning og følelser som lå Plutselig høre noen åpne en dør ligg ein eventu- i den lyden. Hm. Jeg ble på gråten ved tanken ell humor til dømes i det heilt ekstreme med- i ein pub, bekymrar henne. på Siljes hm. Jeg viklet Marions lokker rundt vitet mora har overfor seg sjølv og dottera og i fingrene, håret luktet henne.» ein floskel sett inn i ein ganske ny meinings- 30 SYN OG SEGN: 03.2013 SYN OG SEGN: 03.2013 31 HØST PÅ land), som i det siste nummeret av den gjen- eller mot vår vilje rører ved kvardagen og livet nomhola tidsskriftpublikasjonen mellom til kvarandre. anna gir livreddande tips til dei som er ramma Det komiske i denne romanen er nær knytt av pretensiøsitet.