LITTERATUR 29 - AV MARGUNN VIKINGSTAD 03.2013

SYN OG SEGN: OG SYN fekk Marstein Plutselig Plutselig høre noen (2000), ein ektemanns noko tørre tørre noko ein ektemanns (2000), Sterk sult, plutselig kvalme neskelege relasjonar, og meir enn relasjonar, neskelege humor har entlege ff o den i tema eit vore umoral og moral samtalen om bøkene hennar. Naturleg nok, til kvardagen om skriv ho der seie, nok ein kan spele å det der aleinemor, sjølvsentrert svært ei ei perfekt og utvendig morsrolle er viktigare enn omsorg og nærheit i åpne en dør MORALSK AMORAL For Tarjei Vesaas’ debutant pris, og frå og med dette har resepsjonen jamt over òg han har konsentrert over jamt Men positiv. vore svært seg om påtakeleg Marsteins gode blikk for kor mellommen i gode det gjere å er det vanskeleg - - - - , , kan eg hugse meg meg til å le har Marsteins Sterk sult, plutselig kvalme bøker hatt ei eiga evne til å irritere meg. Lenge Lenge meg. irritere å til evne eiga ei hatt bøker var det eit slags irritasjons-kjærleiksforhold. Irritasjon over dei små, smålege, og melo ofte og ynkelegheit at det nesten er til å le høgt av. høgt å le til er nesten det at ynkelegheit og HELLER ENN Å FÅ dramaa, over detaljane, over alt det kvardags lege, over den nærgåande skildringa av dårleg kommunikasjon, over alle dei trivielle tarvelege menneska. Kva var eigentleg og så inter essant med banale episodar mellom Ho Han og i eg tenkte då eg las dei 65 tekstane i prosasam linga som debuterte Marstein med i 1998. Dei fekk meg tydelegvis verken til å humre eller le. Spørsmålet er kanskje om det var eg som Eg ser den. mangla humor. Det er ikkje berre einskilde nynorskkvinner som skriv skriv som nynorskkvinner einskilde berre ikkje er Det romanar Marsteins I Trude skjønnlitteratur. morosam konstruksjon mellom brått og så ofte personane skiftar KUNSTEN Å Å KUNSTEN YNKELEG TENKE 03.2013 SYN OG SEGN: OG SYN 28 Trude Marstein skriv skriv Marstein Trude høgt. Foto: Gyldendal HUMOR: le å til deg få kan som bøker samanheng: «Jeg vil prøve å se traumene jeg hun, ’så myndig og autoritær. [...]’ Hun vil har forårsaket eller unnlatt å forhindre som være enig i alt Trude Marstein sier. Det må noe positivt; barn med for glatt barndom blir være måten Trude Marstein sier det på, som Men altså, spørsmålet er: Finst det humor hos Marstein? Ja. lite interessante mennesker som voksne; ’det gjør at hun virker så overbevisende.» «Hun» er på motgang man vokser‘, tenker jeg.» som tenker dette, er Kjersti, hovudpersonen i Humoren i Elin og Hans skil seg deri- Kjersti Annesdatter Skomsvolds Monstermen- mot frå både Plutseleg høre noen åpne en dør, neske. Boka handlar om ME-sjuke Kjersti som og kalde sorg over ei nyleg død kone i Elin og Dette augeblikket av sentimentalitet er Ingenting å angre på og Hjem til meg. Han kan har funne ut at viss ho klarer å skrive ei bok, Hans (2002), om alt det vi menneske klarer truleg òg ei slags ærlegheit hos Ove, der han minne om Kjell Askildsens svarte og lako- vil ho bli eit menneske. Mens Kjersti går på og ikkje klarer å vere for kvarandre i Gjøre godt elskar både Silje og Marion, og viser fram det niske tone, og det ler i alle fall eg høgt av. Slik Skrivekunstakademiet i Bergen, kjem Trude (2006), og om utruskap i Ingenting å angre på banale og det litt ynkelege i situasjonen, som høyrest den noko stive og konservative Hans Marstein på besøk som skrivelærar. «Hilde», (2009) og Hjem til meg (2011). blir understreka av Siljes «Hm». Nettopp slik ut når han i dagane etter at kona er død, i eit den myndige og mystiske mentoren til Kjer- Sjølv hevdar Marstein i essaysamlinga Kon- får Marstein det konstruerte (Oves «eg elskar ganske tafatt forsøk prøver å sjå på henne med sti, er òg invitert til Bergen for å undervise. Ho struksjon og inderlighet (2004) at «Teksten skal deg» er kanskje ærleg i gjerningsaugeblikket, eit nytt blikk: «Noen vil vel si at hun fikk et noe meiner Marstein er av dei som skriv «kaffe- være amoralsk. En sterk litterær tekst er ver- men må òg kunne kallast eit slags fantasifos- mer behagelig vesen, men jeg vet ikke. Jeg vet trakter- og yoghurtbegerlitteratur», og Kjersti ken moralsk eller umoralsk». Ved å skape ein ter) og latterlege i den mentale trekantsituasjo- ikke. Litt mer blodfattig, kanskje.» I blandinga blir livredd for at ho òg skriv slik litteratur der distanse i tekstane sine lukkast Marstein til ei nen til å bli ganske festleg. I Ingenting å angre si av stivheit og sjenanse kunne Hans ha spa- det liksom skal bety noko at ein person set på viss grad i å opne for refleksjon rundt moral på er det mange ting og gjeremål som uroar sert inn i Dag Solstads univers, ein forfattar kaffetraktaren eller måten dei kastar yoghurt- og umoral meir enn å kome med ei uttrykt Heidi, men særleg ei kveite som blir liggande Marstein er blitt samanlikna med, og som ho begeret på. haldning. Men Marsteins distanserte og even- på eit skite golv i ein pub, bekymrar henne. sjølv har trekt fram som forbilde. Det som skil Om ein kaffitraktar ikkje nettopp betyr tuelt amoralske blikk er ingen enkel eller stabil Opphenget i at kveita må bli lagd i eit kjøle- humoren i Elin og Hans frå resten av forfattar- noko, kan ei kveite skape fin humor. Det var storleik, og Ane Farsethås’ melding i Morgen- skap, er ein annan måte Marstein skaper ein skapen, er nettopp det solstadske i romanen, truleg det eg ikkje heilt såg då eg las debuten bladet av Hjem til meg, som nettopp diskuterer rar, fin komikk i ein situasjon der det kanskje skildringa av beklemte mennesker (menn), til Marstein. Kanskje eg berre såg den myn- dette, gir meining: «Trude Marsteins seriemo- hadde vore meir nærliggande at den mentale her Hans igjen som er blitt pressa på besøk til dige forfattaren Marstein. Og altså, om dette nogame puteprat er så konstant amoralsk at murringa handla om skyld og samvit. For ein kvinneleg kollega: «Forsyn deg med mer essayet skulle vere eit forsøk på å finne den resultatet nesten blir moralsk.» historia i Ingenting å angre på er at Heidi har kake, sier hun. Plutselig, uten å ha tenkt det mest morosame bokmålsdama som skriv Men altså, spørsmålet er: Finst det humor utsett avreisa til hytta, der mann og tre barn på forhånd, reiser jeg meg, stolen velter, men skjønnlitteratur, i konkurranse med nynorsk- hos Marstein? Ja. Og korleis viser den seg? La ventar, for å få enda nokre knull med Mikkel. jeg griper den i fallet og skyver den innunder skrivande forfattarar som Agnes Ravatn, Olaug meg bruke ei scene frå Hjem til meg. Den jamt bordplaten. Jeg slår ut med hånden, men mer Nilssen og Marit Eikemo, så finst det jo faktisk utru Ove, som sjarmerande nok alltid blir for- LATTERLAUS enn å vinke henne adjø, vinker jeg henne bort, opptil fleire og i utgangspunktet kanskje meir elska i alle han puler, kjem plutseleg til å tenke I essaysamlinga Konstruksjon og inderlighet som om hun var på veg til å følge etter meg. opplagde døme på det enn Trude Marstein. på Silje, ei av dei mange han ligg med, mens skriv Marstein om humor: «Humor er fun- Blikket hennes inneholder ikke sinne eller Som Kjersti Annesdatter Skomsvold med han elskar med Marion, kvinna han lever damentet i leseropplevelsene mine.» Slik redsel eller medlidenhet, bare den dypeste sitt rare og vittige blikk på seg sjølv og verda. saman med på det tidspunktet: karakteriserer ho den humoren ho sjølv er ute håpløshet på mine vegne.» Nokre bokmålsdamer eg har ledd høglytt av i «Vi elsket lenge, Marion lå på magen, så etter: «Det er en humor som er både myk og sommar, er Avsagd hagle-redaksjonen (Ingvild på siden, jeg kom ikke til for å kysse henne, veldig kald, trist, og så sår, og svart; humoren MOROSAME MEDSØSTRER Hedemann Rishøi, Øyunn Rishøi Hedemann, men det var Marions kropp, og lukten hennes, i de små overraskelsene, i bruddene med det «’Jeg har lyst å bli som Trude Marstein,’ sier Marianne Røise Kielland og Ingrid Røise Kiel- jeg kom til å savne henne forferdelig hvis hun forventede, i kombinasjonen av følelser som gikk fra meg. Fargerike sommerklær lå i den virker uforenlige. Jeg syns egentlig ikke det er åpne kofferten på gulvet. Jeg elsker deg, sa jeg, morsomt, men jeg syns det er veldig morsomt. jeg prøvde å kysse henne. Jeg elsker deg, jeg Men jeg ler ikke, det er sjelden jeg ler. Det er elsker deg, sa jeg, og jeg husket hva Silje sa da ikke den typen humor jeg mener.» I Ingenting å angre på er det mange ting og gjeremål som uroar jeg sprakk og utbrøt at jeg elsket henne, hun At den humoren ein finn i Marsteins bøker, sa: Hm. Jeg kjente henne så godt nå, og visste ikkje er til å le høgt av, er til ei viss grad sant. I Heidi, men særleg ei kveite som blir liggande på eit skite golv hvilket arsenal av betydning og følelser som lå Plutselig høre noen åpne en dør ligg ein eventu- i den lyden. Hm. Jeg ble på gråten ved tanken ell humor til dømes i det heilt ekstreme med- i ein pub, bekymrar henne. på Siljes hm. Jeg viklet Marions lokker rundt vitet mora har overfor seg sjølv og dottera og i fingrene, håret luktet henne.» ein floskel sett inn i ein ganske ny meinings-

30 SYN OG SEGN: 03.2013 SYN OG SEGN: 03.2013 31 HØST PÅ land), som i det siste nummeret av den gjen- eller mot vår vilje rører ved kvardagen og livet nomhola tidsskriftpublikasjonen mellom til kvarandre. anna gir livreddande tips til dei som er ramma Det komiske i denne romanen er nær knytt av pretensiøsitet. I spalta «Vi bare lurer» ret- til sjølve forteljemåten: straumen av stemmer, tar dei ymse relevante spørsmål, som kva som der alle får tildelt det same, knappe språket, 4.9: Gaute Heivoll 9.10: Forfatter og filmskaper skjer om ein byter ut «stad» i forfattarnamn og straumen av informasjon der alle og alt møter Tove Nilsen Lucía Puenzo møter med namnet på ein gnagar, og får slikt som verkar like viktige og like uviktige. Ein seier «eminent forteller» Dag Solmus, Rune Slagrotte og Johan Hars- noko dumt på jobben, ei har nettopp fått bryst- Pedro Carmona-Alvarez – T. Larsen, Dagsavisen hamster. Dei gjer seg i tillegg ekstra relevante kreft, mens ei anna har fått ny frisyre. Her «Briljant! Sjelden har noen skildret Mengele i eit Marstein-essay ved å stille spørsmålet kva eit eksempel på det tankelause, det fjerne og og hans åndsfrender like imponerende» 11.9: Shani Boianjiu – Der Spiegel om Wakolda ein skal gjere med forfattarar som faktisk har fråverande, som viser seg i alle generasjonar i Evighetens folk kjenner ingen frykt ein gnagar i namnet sitt, og ramsar opp Anne Gjøre godt, men her hos Anna, dottera til jubi- «A dark, riveting window into the mind-state 16.10: Litterær lesbing Oterholm, Albert Camus, og Trude Marsvin. lanten Karoline: «Mamma har reist igjen, sier of Israel’s younger generation … marks the Bra humor! jeg. Fra sitt eget femtiårslag. Mathias presser arrival of a brilliant writer» med minikonsert meg mot pikken sin, den er helt hard, det kjen- – The Wall Street Journal Linda Eide, Linda Klakken, Tuva Syvertesen og Valkyrien Allstars FRÅ LATTERLEG TIL FESTLEG ner jeg tydeleg, han kan bare få holde på, det Den halvgalne Avsagd hagle-redaksjonen driv er helt greit for meg, jeg løfter til og med det 18.9: Nordisk råds NÆRLESNING tekst og humor i fritt trav og slik i ei anna ret- ene beinet litt og presser meg mot ham. Det litteraturpris-nominerte Fredag 13.9: The Wire: ning enn Marstein. Marstein på si side skriv er jo helt utrolig, sier jeg, men det driter jeg i. Nils-Øivind Haagensen Er tv-serien den nye romanen? ein uttenkt litteratur, og kanskje er det slik at Jeg snakker ikke med henne lenger uansett.» møter John Erik Riley Pål Sletaune m.fl. humoren hennar er plassert og kjem til live i Humoren hos Marstein blir eit verkemiddel spennet mellom det nøye planlagde hos forfat- som avslører kva som skjer i dei ulike medvita, 25.9: Baader-Meinhof Fredag 11.10: Marilyn Monroe taren og det tankelause hos romanfigurane. kor raske og ofte lite samanhengande byks og Blekingegadebanden Med Jenny Tunedal, Fredrik Engelstad Gjøre godt, som Marstein fekk kritikarprisen medvitet tar. Marstein koplar kjensler og tan- Steve Sem-Sandberg og Peter Øvig Knudsen og Karin Haugen for, rommar eit mylder av stemmer der den kar som i utgangspunktet verkar uforeinlege, i samtale med Mattis Øybø litterære teknikken kan minne om George og den humoren som oppstår her, er med på NACHSPIELFOREDRAG Perecs Livet bruksanvisning, romanen som tek å skape ei slags ufrivillig opning i det mentale 2.10: Roy Jacobsen og Fredag 27.9: Torgrim Eggen for seg ein bygard i Paris, rom for rom, og forsvarsverket hos dei ulike personane. Frank A. Jenssen: om David Bowie fortel livet til dei som framleis er der, eller dei Det fine og karakteristiske ved humoren i Havet, fisken og folket som ein gong budde der. Marstein konsentre- Trude Marsteins bøker er at han viser korleis «gjør leseren klokere» terningkast 6 Fredag 18.10: Ragnar Hovland rer skildringa av dei 118 menneskelagnadene i banal ærlegheit og beklemt konstruksjon lett – G. Hjeltnes, VG om De usynlige om Velvet Underground sin roman til ei heit helg i juli, og i sentrum kan gå frå å vere latterleg til å bli festleg. Det for alle stemmene og hendingane er Elve- steget tar Marstein ved hjelp av eit velutvikla og Nico bredden hotell og ein 50-årsjubilant. Ut av det blikk for kunsten å tenke ynkeleg, som røper LØRDAGSFOREDRAG breie prespektivet veks det fram eit bilde og ei at ho òg har eit ganske velutvikla blikk for å om verdensrommet kjensle av det banale, det tilfeldige og alle mis- tenke morosamt! forståingane mellom oss menneske som med

Det fine og karakteristiske ved humoren i Trude Marsteins bøker er at han viser korleis banal ærlegheit og beklemt konstruksjon lett kan gå frå å vere latterleg til å bli festleg. Billetter og fullt program på litteraturhuset.no 32 SYN OG SEGN: 03.2013