Mellom Myte Og Marknad
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Mellom myte og marknad Diskursar og grenseforhandlingar i folkemusikk som samtidskulturell praksis Ola K. Berge Masteroppgåve i kulturstudiar, 45 studiepoeng Institutt for kultur- og humanistiske fag 2008 ”If you don't like the past, change it” William L. Burton (1994) Tittel: Mellom myte og marknad Nøkkelord: Diskursar og grenseforhandlingar på folkemusikkfeltet Forfattar: Ola K. Berge Studentnr.: 941395 Fagkode: H 366 Oppgåvetype: Masteroppgåve Studiepoeng: 45 Studium: Kulturstudiar Konfidensiell: Framsidefoto: Oddleiv Apneseth: Majorstuen 2 Forord Arbeidet med denne mastergradsoppgåva i kulturstudiar ved Institutt for kultur- og humanistiske fag på Høgskolen i Telemark, har strekt seg frå hausten 2006 til våren 2008. Oppgåva er formelt ein del av valretninga kulturadministrasjon. Eg har imidlertid ikkje latt dette stå til hinder for å skrive ei oppgåve med klare kulturanalytiske trekk. Det får stå si våge! Eg vil rette ein stor takk til hovudvegleiar Sigrid Røyseng og bivegleiar Per Mangset for konstruktiv kritikk, faglege innspel, inspirasjon og støtte under arbeidet. I den grad teoretiske og analytiske perspektiv i oppgåva er vellukka, har dei ein stor del av æra. I motsett fall er ansvaret mitt – eg høyrer ikkje alltid på fornuft. Ein stor takk til informantane som har delteke i prosjektet. Utan deira interesse og engasjement, ville arbeidet blitt trått. Eg vil dessutan rette ein generell takk til folkemusikkmiljøet; det kjennast godt å vere ein del av familien! Takk til studentar og øvrige lærarar ved master i kulturstudiar for faglege vurderingar, inspirasjon og støtte gjennom heile studietida. Takk til Majorstuen og fotograf Oddleiv Apneseth for løyve til bruk av framsidebilete. Sist, men mest: Takk til Unni, Knut, Anders, Hølje og Johannes og Mari og Ole, for støtte og tolmod i denne lange og krevjande prosessen. Utan dykk ville korkje strev eller suksess gje meining. Bø i Telemark, 9. mai 2008 Ola K. Berge 3 Innhaldsforteikning 1. Innleiing ............................................................................................. 7 1.1 Mellom myte og marknad ....................................................... 7 1.2 Problemstilling og avgrensingar ............................................. 10 1.3 Situering av emnet i tid og rom .............................................. 14 1.4 Litt lesarvegleiing ................................................................... 23 2. Teoretiske perspektiv ........................................................................ 25 2.1 Forsking på folkemusikk ......................................................... 26 2.2 Diskursar på folkemusikkfeltet ............................................... 29 2.2.1 Diskursomgrepet ........................................................ 30 2.2.2 Folkemusikkfeltet ...................................................... 37 2.3 Diskursive grenseforhandlingar .............................................. 38 2.3.1 Artikulasjon som grenseforhandling .......................... 39 2.3.2 Forhandlingar om autentisitet .................................... 42 2.3.3 Forureining av diskursen ........................................... 44 2.4 Den seinmoderne folkemusikkdiskursen ................................ 46 2.4.1 Mot ein glokal diskurs? .............................................. 46 2.4.2 Hybridisering som forureining ................................... 47 2.4.3 Refleksivitet og grenseforhandling ............................ 50 3. Metodisk framgangsmåte ................................................................. 52 3.1 Kultursosiologisk sjølvmelding .............................................. 54 3.2 Val av metode ......................................................................... 57 3.3 Utvalskriterium ....................................................................... 59 3.4 Gjennomføring og atterhald .................................................... 62 4 4. Empiriske og analytiske perspektiv ................................................. 68 4.1 Det diskursive feltet ................................................................ 69 4.1.1 Den karismatiske kunstnarrolla ................................. 70 4.1.2 Kulturminnevern ........................................................ 75 4.1.3 Staden; motkultur og antiurbanisme .......................... 81 4.1.4 Seinmoderne uviklingstrekk ...................................... 87 4.1.5 Diskursive konfliktliner ............................................ 107 4.2 Diskursive grenseforhandlingar .............................................. 113 4.2.1 Produksjon og legitimering av tradisjon .................... 113 4.2.2 Produksjon og legitimering av endring ..................... 118 4.2.3 Makt; tradisjonalitet og pragmatisme ........................ 127 5. Oppsummering og avslutning .......................................................... 135 6. Litteratur ........................................................................................... 142 7. Vedlegg ............................................................................................... 148 5 6 1. Innleiing 1.1 Mellom myte og marknad Måndag 26. mars 2007 kunne ein lese følgjande i ei pressemelding frå folkemusikkfestivalen Jørn Hilme-stemnet på Landslaget for Spelemenn (LfS)1 sine nettsider folkemusikk.no: Rekordstor festival for norsk folkemusikk Torsdag denne veka sleppte Jørn Hilme-stemnet i Valdres programmet for sommarens festival. Her møter kremen av norske utøvarar eit ungt publikum som er meir interessert i musikk enn i nasjonalromantikk. Improvisasjon og møte på tvers av sjangrar pregar programmet 22.-29. juli. Programmet er rekordstort med nær 30 konsertar i tillegg til ei rekke andre arrangement. Denne kanskje uskuldige teksten rommar faktisk mykje av både tematikken og problemstillingane eg ynskjer å belyse i denne mastergradsoppgåva. Ei rask analyse kan kanskje klargjere poenget mitt: Sentralt står påstanden om ein festival for eit ”ungt publikum meir interessert i musikk enn nasjonalromantikk”. Implisitt ligg altså at ein også kan snakke om eit ”eldre publikum meir interessert i nasjonalromantikk enn musikk”. Slik eg les denne teksten, kan ein då trekkje ut at ein opererer med to polar blant publikummet og utøvarane til Jørn Hilme-stemnet, dei unge, pragmatiske, utan behov for nasjonalromantisk innpakking av ein musikk som dei forøvrig helst ynskjer å forholde seg fritt til – improviserande og på tvers av sjangrar. Denne gruppa kan ein gjerne kalle den nye generasjonen av folkemusikkentusiastar. På den andre sida finn ein, i ei slik oppstilling, den eldre garde. Dei er framleis knytt til ei nasjonalromantisk framstillingsverd, som med sine bunader, laftestover og spelemannsmytologi er like viktig som den reine og uforfalska musikken og dansen dei heldt fast ved. Denne gruppa kunne ein kalle nettopp 1 Landslaget for Spelemenn er den største av fleire norske folkemusikkorganisasjonar. 7 den eldre garde. Etter som Jørn Hilme-stemnet på mange vis er eit godt tverrsnitt av det norske folkemusikkfeltet2, kan ei slik framstilling fungere som eit bilete på heile det norske folkemusikkmiljøet. Som ein ser, blir det indikert eit brot i tradisjonen i teksten. Om ein gjeng ut frå at det tross alt er musikk det handlar om, og som er det viktigaste her, hevdar arrangøren at noko no er til det betre. Ein festival som endeleg tek musikken på alvor, ikkje ei nasjonalromantisk ramme eller kontekst, er tilgjengleg for publikum. Her må ein ha i mente at dette er ei pressemelding, med denne typen tekst sitt krav til å setje ei sak på spissen. Det er likevel interessant at det er nettopp nasjonalromantikken og eit eldre publikum (utan at dette siste er nemnt konkret i teksten) som er valt som symbol på kva som no tydeleg er passé. Her formeleg ristar ein av seg hundre år med nasjonsbygging, fossebrus, tussar og troll. Som ein fugl Føniks reiser tradisjonen seg, men no tydeleg lettare til sinns, ungdomleg, improviserande og crossing- over. Ingen gamle bygdeoriginalar som sit dagen lang og høyrer på hardingfelegnikk her; ingen treige spelemenn med statiske slåttar blåtta for variasjon; og sist men ikkje minst ein ny type musikar, ein som er open og lydhør for andre sjangrar, den pragmatiske og frilyndte spelemannen. Den eldre garden, tradisjonalisten, med sin hang til nasjonalromantiske verdiar og estetiske karegoriar, har blitt sjølve symbolet på det den nye vinen blant folkemusikarar og folkemusikkarrangørar fryktar aller mest, det museale. Det stivna uttrykket, utan rom for personleg fridom og utan rom for eit handslag frå korkje Stein Østbø eller Trond Giske3. Heilt frå eg som ungdom kom inn i folkemusikkmiljøet, har eg høyrt ulike variantar av spørsmål som i varierande grad og på ulikt vis har problematisert eller stilt seg kritisk til utviklinga innan norsk folkemusikk. Dei har kome både 2 Ein tradisjonsrik kappleik i eit tungt tradisjonsområde, som i dag blir drive av ei ung, entusiastisk og semiprofesjonell leiing. 3 Hhv. musikkjournalist i VG og sittande kulturminister (2008), begge viktige portvakter på musikkfeltet (og folkemusikkfeltet). 8 frå miljøet sjølv, eller frå andre. Dei har dels uttrykt kritikk for manglande fornying, ein slags musealisering av tradisjonen, eller det omvendte, ei for rask utvikling der ein har kasta over bord alt som gamalt og godt er, til fordel for det nye og ”moderne”. Det har dessutan omfatta heile innhaldet i folkemusikk som kulturelt uttrykk, altså både musikalsk og sosial praksis. Så langt er vel dette neppe noko unikt for folkemusikkfeltet.