Sicco Mansholt [1908—1995], Duurzaam-Gemeenzaam SICCO ANSHOLT
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
fax. ?W • :•, '•'••• ^5 *4 ffr," Pi Sicco Mansholt [1908—1995], Duurzaam-Gemeenzaam SICCO ANSHOLT, [1908—1995] Duurzaam-Gemeenzaam o Met dank aan Wim Kok, Jozias van Aartsen, Franz Fischler, Louise Fresco, Frans Vera, Riek van der Ploeg, Aart de Zeeuw, Piet Hein Donner, Paul Kalma, Herman Verbeek, Marianne Blom, Cees Van Roessel, Hein Linker, Jan Wiersema, Corrie Vogelaar, Joop de Koeijer, Wim Postema, Jerrie de Hoogh, Gerard Doornbos en Wim Meijer. Redactie Dick de Zeeuw, Jeroen van Dalen en Patrick de Graaf Schilderij omslag Sam Drukker Ontwerp Studio Bau Winkel (Martijn van Overbruggen) Druk Ando bv, 's-Gravenhage Uitgave Ministerie van Landbouw, Natuurbeheer en Visserij Directie Voorlichting Bezuidenhoutseweg 73 postbus 20401 2500 EK 's-Gravenhage Fotoverantwoording Foto schilderij omslag, Sylvia Carrilho; Jozias van Aartsen, Directie Voorlichting, LNV; Riek van der Ploeg, Bert Verhoeff; Piet Hein Donner, Hendrikse/Valke; Paul Kalma, Hans van den Boogaard; Herman Verbeek, Voorlichtingsdienst Europees Parlement; Marianne Blom, AXI Press; Gerard Doornbos, Fotobureau Thuring B.V.; Wim Meijer, Sjaak Ramakers s(O o <D o CD i 6 ra ro 3 3 Q CT O O) T 00 o o Inhoud 1 o Herdenken is Vooruitzien u 55 Voorwoord 9 Korte schets van het leven van Sicco Mansholt 13 De visie van Sicco Mansholt Wetenschappelijk inzicht en politieke onmacht 19 Minder is moeilijk in de Europese landbouw 26 Minder blijft moeilijk in de Europese landbouw 54 Een illusie armer, een ervaring rijker 75 Toespraken ter gelegenheid van de Mansholt herdenking Sicco Mansholt, Sociaal Democraat, Boer, Bestuurder en Europeaan, Wim Kok 95 Sicco Mansholt als Minister en als strateeg, Jozias van Aartsen 102 Mansholt als begründer der europaischen Landwirtschafspolitik, Franz Fischler 111 Symposium ter gelegenheid van de Mansholtdag 20 maart 1997 Hef Spanningsveldf?) tussen Landbouw en Natuur De stille omwenteling, Louise Fresco 117 Over overeenkomsten en verschillen en het ontstaan van mentale modellen, Frans Vera 121 Hef Spanningsveldf?) tussen Milieu en Economie Tweesnijdende zwaarden in milieu en economie, Riek van der Ploeg 129 Tweesnijdende zwaarden in milieu en economie: een commentaar, Aart de Zeeuw 142 Hef Spanningsveldf?) tussen Ondernemerschap en Sociale Gerechtigheid Ondernemerschap en Sociale Gerechtigheid: Schibbolets van een voorbije tijd?, Piet Hein Donner 149 Ondernemerschap en Sociale Gerechtigheid: Een commentaar, Paul Kalma 158 Duurzame Landbouw in Perspectief Duurzaam is niet duur, Herman Verbeek 167 Verhalen uit het veld Boerin ziet vooruit, Marianne Blom 173 Landbouw is gebaat bij een kringloop systeem, Cees van Roesel 177 Brood en Vrijheid: van tuinder tot biologisch groenteboer, Hein Linker 180 Duurzaam wordt misbruikt, Jan Wiersema 186 Een boerin over genetische manipulatie en biotechnologie, Corrie Vogelaar 191 Zonder beschermend beleid heeft vernieuwing in de landbouw geen kans, Joop de Koeijer 196 De natuur is ons vertrouwen waard, Wim Postema 200 Beleidsvisies Landbouwpolitiek en Duurzaamheid, Jerrie de Hoogh 207 Bij veilig en duurzaam hoort waardering veelzijdige taken van boer en tuinder, Gerard Doornbos 213 Duurzame Landbouw en Financiering, Wim Meijer 218 t > r ï J b3 •*•*•"/.\llI* ; - f. Sicco Mansholt [1908—1995], Duurzaam-Gemeenzaam CD 3 Q O) O) 00 o O) Voorwoord g o Sicco Mansholt heeft in zijn actief en dynamisch leven zijn energie, inventiviteit en u co maatschappelijke inzet niet alleen gegeven aan de Nederlandse en Europese landbouw, maar ook aan andere, grote maatschappelijke vraagstukken zoals sociale gerechtigheid en inkomensverdeling, energievoorziening, armoede en honger, de wapenwedloop en de milieu- en natuur-verwaarlozing. Daarbij stelde hij altijd het probleem en niet zijn persoon centraal. Hij zocht in een kritische dialoog koortsachtig en doelgericht naar oplossingen. Oplossingen op lange termijn, wel te verstaan. Sicco was een meester in het strategisch vooruitzien. Hij ontwikkelde door middel van heldere analyses, visies die op de langere termijn het algemeen maatschappelijk belang dienden. Dus niet alleen het belang van boeren en tuinders sec, maar ook dat van burgers, het milieu, de natuur, de armen en onmachtigen. En dat deed hij vanuit de overtuiging dat de duurzame belangen van de landbouw alleen maar gewaarborgd zijn wanneer de landbouw in een brede, ook internationale, maatschappelijke context geplaatst wordt. Wat overigens niet alleen geldt voor de landbouw maar ook voor andere sectoren van de samenleving. Sicco Mansholt's daden stoelden op 3 hoofdlijnen: - Solidariteit met de armen, zowel dichtbij als veraf; - Zorg voor al het leven en een grote liefde voor milieu en natuur, inclusief de agrarische natuur; - Een sterk besef van persoonlijke en politiek-maatschappelijke democratie (nooit meer een totalitaire despotieü). De volgende voorbeelden illustreren dit: Tijdens de periode Drees introduceerde Sicco Mansholt, in de lijn van Tinbergen, de eerste begrotingsposten voor 'ontwikkelingshulp'. Dit deed hij mede op basis van een rede van Koningin Juliana in Leiden waaraan hij vele gedachten had bijgedragen. In zijn periode van Europees landbouwcommissaris gaf hij ook regelmatig blijk van zijn inzichten in de problematiek van de Noord-Zuid Relatie, de wereldvoedsel- voorziening, de kernenergie en de ontwapening. Als minister, nog in de periode van de wederopbouw na de tweede wereldoorlog, werd hij tijdens zijn reizen naar India en Pakistan geconfronteerd met de problemen van erosie, gronduitputting en watergebrek. Toen was zijn zorg over het milieu en daarmee zijn zorg over duurzame landbouw en voedselvoorziening al heel concreet en politiek aan de orde. Het rapport van Meadows (Club van Rome) was voor hem dan ook geen 'eye- opener' maar de bevestiging van datgene waarover hij al zo lang zorgelijk was. Een zorg die hij ook al uitdroeg in vele lezingen, veelal tevergeefs omdat de welvaartsgroei geen waarschuwingen verdroeg. In tegenstelling tot wat vaak beweerd wordt is Mansholt na zijn lange politieke loopbaan (1945-1973) geen andere Mansholt geworden. Hij bleef zijn eigen strategische visies op de landbouw binnen een breed maatschappelijk kader, trouw. En hij bleef zijn boeren en hun ecologisch en sociaal te rechtvaardigen inkomens- belangen, ook trouw. Waar hij onder leed was dat in de politiek naar het vanzelf- sprekende zo zelden geluisterd wordt. Omdat de strategie en de objectieve wetenschappelijke analyse bij hem de basis voor het beleid op zowel lange als korte termijn vormden, vertoonden zijn activiteiten en beslissingen vanaf het begin een grote mate van continuïteit en consistentie. Dat kenmerkt de staatsman die hij was! 10 Mansholt's leven is gekenschetst door lange termijn-denken en wetenschappelijke analyse. Door zorg voor de continuïteit van het landbouwbedrijf en van de voedselvoorziening, binnen een verantwoord gebruik van de ruimte die het milieu en de natuur daarvoor bieden. En door solidair te zijn met de armen en de rechtelozen. Deze bundel wil hierop terugblikken en vooruitkijken en is daarom als volgt samengesteld: - Een korte schets van het leven van Sicco Mansholt. - Vier artikelen van Mansholt waarin de essentie van zijn visie en beleid duidelijk geëtaleerd worden, een testament dus. - Een reeks voordrachten uitgesproken ter gelegenheid van de Mansholt herdenkingsdag, met thema's en spanningsvelden die Mansholt na aan het hart lagen: Landbouw en Natuur, Milieu en Economie, Ondernemerschap en Sociale Gerechtigheid; - Een reeks artikelen over de toekomst van duurzame landbouw, geschreven door boerinnen, boeren en beleidsmakers. Deze artikelen zijn veelal hartekreten en geschreven vanuit een grote bezorgdheid voor de toekomst van onze landbouw. E Ter afsluiting herhaal ik graag enkele woorden uit de speech van minister Van Aartsen: m 'Wat mij vooral aanspreekt in Sicco Mansholt is dat hij het strategisch denken als leidraad © nam voor de dagelijkse besluitvorming. Een strategie waarbij de kwaliteit van de § samenleving centraal staat en de landbouw een onlosmakelijk onderdeel is van deze i samenleving. j§ Een strategie die vanwege zijn consistentie uit te leggen is aan de politiek en aan de boeren. % Q Dat leidt ook tot vertrouwen in elkaar. ^» 57 En vertrouwen is nodig om gezamenlijk vooruitgang te maken.' T§ § O) -c n I o 8 55 Dick de Zeeuw, initiatiefnemer van de Mansholt herdenking, plv. voorzitter van de Milieu Effect Rapportage Commissie. 11 E ra o g <D O O I Is Q 5? O) T CO o o> 4w Korte schets van het leven van Sicco Mansholt 1 ra o Op 13 september 1908 werd Sicco Leendert Mansholt geboren op de boerderij 'Torum' ,Ü w in de Westpolder onder Ulrum (Groningen). Zijn vader, Lambertus Helprig (Bertus), had het bedrijf- 110 hectare groot - twee jaar tevoren in pacht overgenomen van grootvader Derk Roelfs. Sicco groeide op in de polder, met één broer en drie zussen, onder de hoede van zijn moeder Wabien, de dochter van de Heerenveense kantonrechter en schoolopziener Sicco Leendert Andreae. Zijn moeder huldigde traditionele opvattingen over 13 opvoeding en gezin. Als lerares staatswetenschappen aan de hogere burgerscholen, gaf ze haar kinderen thuis les gedurende de eerste twee jaren van hun lagere schooltijd. De Mansholts vormden geen traditionele hereboerenfamilie tussen standgenoten op de Groninger klei. Wabien Andreae had haar man leren kennen toen zij als secretaris van de SDAP in het kiesdistrict Zuidhorn een spreekbeurt vervulde in het tamelijk confessionele Ulrum. Zij was toen al meer dan een decennium lang politiek actief, een jaar of vier in Amsterdam, waar zij haar eerste