Studia Gnesnensia
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
STUDIA GNESNENSIA STUDIA GNESNENSIA TOM XXIII Gniezno 2009 REDAKTOR Ks. dr hab. Marek Pyc, prof. UAM RECENZENCI TOMU Ks. prof. zw. dr hab. Kazimierz Śmigiel (UKW Bydgoszcz) Ks. prof. zw. dr hab. Henryk Wejman (US Szczecin) Dr hab. Bogusław Kochaniewicz OP, prof. UAM POMYSŁ OKŁADKI Radosław Karbowiak SKŁAD KOMPUTEROWY I KOREKTA Prymasowskie Wydawnictwo Gaudentinum Sp. z o.o. ISSN 0239-9407 Za zezwoleniem władzy duchownej REDAKCJA STUDIA GNESNENSIA PL, 62-200 Gniezno, ul. Seminaryjna 2, tel. +48 061 426 46 61 WYDAWcA: Prymasowskie Wydawnictwo Gaudentinum Sp. z o.o. 62-200 Gniezno, ul. Kancl. J. Łaskiego 11, tel. (061) 426 36 51, www.gaudentinum.pl DRUK: Gaudentinum (Drukarnia cyfrowa) PISMO ŚWIĘTE I PATROLOGIA Dariusz ADAMCZYK Studia Gnesnensia Tom XXIII (2009) 5–53 RELEKTURA PSALMÓW CYTOWANYCH W EWANGELIACH SYNOPTYCZNYCH Księga Psalmów jest zbiorem 150 pieśni o treści religijnej. Są one wyrazem uczuć i religijnej myśli poszczególnych jednostek, jak również całego ludu Bo- żego. Powstawały na przestrzeni wielu wieków. Wiele z nich, zanim przybrało ostateczną postać, podlegało przez długi czas adaptacjom. Kościół pierwotny przyjął Psalmy, odczytując je w sensie chrystologicznym. Wskazują one na ta- jemnice życia Mesjasza i na założony przez Niego Kościół. Zostały one przejęte, jako piękny zbiór modlitw. Psalmy są modlitwą i świadczą o modlitwie. chociaż powstały w środowisku Starego Testamentu, są one modlitwą wszystkich ludzi, wszystkich czasów. Taka kwalifikacja Psalmów wynika z najwyższej aprobaty, jaką uzyskały od chrystusa, który uznał je za modlitwę. Tymi modlitwami po- sługiwał się często sam Jezus chrystus i Jego Apostołowie. Jezus odczytywał w Psalmach zbawczy plan Boga, który realizował się w Jego osobie. Psalmy doskonale oddają tęsknotę za Bogiem. Są wzorem pobożności. W okresie prze- śladowań, stanowiły podporę nadziei chrześcijańskiej. Psalmy uczą bezwarun- kowego zaufania Bogu i Jego łaskawości1. W życiu Jezusa wypełniło się pragnienie doświadczenia Boga w życiu czło- wieka. „Bóg oczekiwany w osobie Mesjasza-Króla, Bóg upragniony w pieśniach Por. M. czajkowski, Słowo blisko ciebie, Warszawa 1983, s. 47 nn; A. Strus, Śpie- wajcie nam pieśni Syjonu (Księga Psalmów), w: Wprowadzenie w myśl i wezwanie ksiąg biblijnych, t. 7: Pieśni Izraela, red. J. Frankowski, Warszawa 1988, s. 100; L. Stachowiak, Księga Psalmów, w: Wstęp do Starego Testamentu, red. L. Stacho- wiak, Poznań 1990, s. 352 nn; S. Łach, Księga Psalmów. Wstęp – Przekład z oryginału – Komentarz – Ekskursy, Poznań 1990, s. 68-73; E. charpentier, Czytając Stary Testament, Włocławek 1993, s. 131; H. Witczyk, Psalmy. Dialog z Bogiem, Katowi- ce 1995, s. 12 n; J. S. Synowiec, Wprowadzenie do Księgi Psalmów, Kraków 1996, s. 217-220; M. Gołębiowski, Idee mesjańskie w Psalmach, Włocławek 1996, s. 91 n; D. Adamczyk, Starotestamentalne cytaty w Ewangelii według świętego Mateusza i ich zastosowanie w aktualnych polskich podręcznikach do katechizacji. Studium biblijno-katechetyczne, Kielce 2006, s. 105 n. Dariusz ADAMCZYK pielgrzymów wędrujących do «domu Pana», Bóg odkrywany w medytacji mędrców Izraela, stał się w chrystusie Bogiem-w-historii, Bogiem-z-nami. Przyjście króla, by sądzić ziemię, doznanie łaski i miłości Jahwe, oglądanie oblicza Pana w Jego świątyni – stały się wydarzeniem definitywnym we wcieleniu Syna Bożego. To, co w teologii dogmatycznej nazywamy synkatabasis – condescendentia (zstąpienie ku nam), nie jest niczym innym jak wypełnieniem, w autentycznym tego słowa znaczeniu, modlitwy psalmów prorockich, liturgicznych i mądrościowych”2. W osobie chrystusa wypełnił się los człowieka wyrażony w Psalmach dziękczyn- nych i hymnach Izraela. Jest to rzeczywistość zdeterminowana przez poczucie szczęś- cia z odnalezienia swego życia w Bogu. Afirmacja wielkich rzeczy dokonanych przez Pana była podstawowym motywem toda – dziękczynienia Izraela. W takiej właśnie afirmacji ujmuje misję chrystusa katecheza apostolska. W Dziejach Apostolskich czytamy, że Bóg potwierdził posłannictwo Jezusa Nazarejczyka niezwykłymi czynami, cudami i znakami. Dokonał tego wśród Izraelitów (por. Dz 2,22). często powtarzana centralna prawda o zmartwychwstaniu chrystusa, stanowi koronne świadectwo prze- konania Apostołów, że psalmiczna toda Izraela wypełniła się w Chrystusie. To w Jego osobie dokonało się pełne uwielbienie Boga za dzieła przez Niego dokonane3. Apostołowie są heroldami Zmartwychwstałego. W pewien sposób utożsamiają się oni z Psalmistami. Kierują do wszystkich ludzi wezwanie do uwielbienia Boga za wielkie rzeczy, jakich dokonał w Chrystusie. Święty Paweł wzywa chrześcijan do śpiewania Psalmów na zebraniach. W Liście do Efezjan czytamy: „Napeł- niajcie się Duchem, przemawiając do siebie wzajemnie w psalmach i hymnach, i pieśniach pełnych ducha, śpiewając i wysławiając Pana w waszych sercach” (Ef 5,18 n; por. Kol 3,16). Święty Paweł wtrącony do więzienia, razem ze swoim towarzyszem Sylasem, zadziwiają współwięźniów pogodą ducha, wyrażającą się w modlitwie. W Dziejach Apostolskich czytamy: „O północy Paweł i Sylas modlili się, śpiewając hymny Bogu. A więźniowie im się przysłuchiwali” (Dz 16,25)4. Współczesnemu człowiekowi potrzeba zrozumienia Psalmów. Trzeba prze- łamać barierę języka, kultury i mentalności. Te utwory należy sobie przyswoić. Przekazywać ich bogactwo treści katechizowanym. Psalmy dotykają całych pokładów naszej duszy. Rozważając Psalmy, następuje przeniesienie religijnego doświadczenia psalmisty na nasz osobisty teren. One przekazują nam duchowość wypowiedzianą w tej poetyckiej modlitwie5. A. Strus, art. cyt., s. 101. Na temat idei króla mesjańskiego w Starym Testamen- cie patrz: J. Paściak, Biblijny obraz Chrystusa Króla, Ruch Biblijny i Liturgiczny 25(1972)3, s. 169-179. Por. A. Strus, art. cyt., s. 101 n. Por. tamże, s. 102. Por. tamże, s. 103 n; D. Adamczyk, dz. cyt., 106 nn. RELEKTURA PSALMÓW CYTOWANYCH W EWANGELIACH SYNOPTYCZNYCH Psalmami modlił się chrystus. Są to również modlitwy dla nas. Modląc się Psalmami, modlimy się razem z chrystusem. Zachowujemy łączność z tradycją, z tymi, którzy stworzyli te modlitwy, z całym narodem wybranym. W ten sposób modlitwa Psalmami staje się modlitwą całej wspólnoty mesjańskiej i eschato- logicznej. To Jezus chrystus ukazał swoim uczniom charakter Psalmów, wyni- kający z ich podwójnej roli. Z jednej strony jest to ludzka modlitwa. człowiek usiłuje przeniknąć tajemnicę zbawczych zamiarów Boga. Z drugiej zaś strony, Psalmy stanowią odpowiedź Boga, która zawiera zapowiedź zrealizowania tej tajemnicy w historii człowieka. W tej podwójnej roli teksty Psalmów są cytowane w całym Nowym Testamencie6. Wszyscy synoptycy zamieszczają w Ewangeliach kanonicznych starote- stamentalne cytaty z Księgi Psalmów. Należy ona do najczęściej cytowanych Ksiąg starotestamentowych w Nowym Testamencie7. W Ewangelii Mateusza w dziesięciu miejscach są formalnie przytaczane teksty Psalmów. Dotyczy to następujących Psalmów: 8, 22, 78, 91, 110 i 118. Ewangelia Marka zawiera pięć cytatów z Księgi Psalmów. Są to teksty z Psalmów: 22, 110 i 118. Natomiast w Ewangelii Łukasza znajduje się osiem takich miejsc. Dotyczy to Psalmów: 6, 31, 91, 110 i 118. 1. „Aniołom dał rozkaz o tobie, aby cię strzegli” (Ps 91,11 n - Mt 4,6; Łk 4,10 n) cytat z Psalmu 91 to słowa: „Bo swoim aniołom dał rozkaz o tobie, aby cię strzegli na wszystkich twych drogach. Na rękach będą cię nosili, abyś nie uraził swej stopy o kamień” (Ps 91,11 n). Zamieszczają go dwaj synoptycy: Mateusz i Łukasz w ramach perykopy o kuszeniu Jezusa (Mt 4,1-11; Łk 4,1-13). cały Ps 91 jest tekstem dydaktycznym o Bożej opiece8. Wiąże się on ze świątynią, ponieważ mieszkanie Boga musi być szczególnym miejscem Bożej opieki. W wolnym przekładzie Jana Kochanowskiego ten Psalm jest znany jako popularna pieśń religijna pod tytułem „Kto się w opiekę”. Zasadnicza myśl tego Psalmu dotyczy ufności Bogu. Bóg chroni od niebezpieczeństw tego, kto Mu zaufa. Powierza go w opiekę swoim aniołom9. Por. A. Strus, art. cyt., s. 100 nn; E. charpentier, dz. cyt., s. 131; D. Adamczyk, dz. cyt., 108. Por. L. Stachowiak, Księga Psalmów, s. 382; D. Adamczyk, dz. cyt., s. 108. Por. S. Łach, Gatunki Psalmów, miejsce ich powstania i struktura, Zeszyty Naukowe KUL 15(1972)2, s. 5. Por. J. S. Kselmann, M. L. Barre, Księga Psalmów, w: Katolicki komentarz biblijny, red. W. chrostowski, Warszawa 2001, s. 508; Benedykt XVI, Jezus z Nazaretu, Kraków 2007, s. 42; D. Adamczyk, dz. cyt., s. 119; tenże, Walka Jezusa z kuszącym Dariusz ADAMCZYK Aniołowie występujący w Psalmach są potężnymi wykonawcami rozkazów Jahwe. Ich zadaniem jest między innymi strzeżenie ludzi, którzy uciekają się do Boga10. Bóg strzeże swoich wybranych przez aniołów, aby nie dopuścić do ich upadku. Jest tu odniesienie do Bożej obietnicy z Wj 23,20, gdzie czytamy: „Oto Ja posyłam anioła przed tobą, aby cię strzegł w czasie twojej drogi i doprowadził cię do miejsca, które ci wyznaczyłem”. Ta obietnica dotycząca całego Izraela, odnosi się do każdego człowieka11. Bóg sam opiekuje się człowiekiem przez anio- łów, aby nic złego mu się nie stało. Dzięki pomocy aniołów, człowiek pobożny uniknie niebezpieczeństw. Psalmista używa różnych metafor na oznaczenie tych niebezpieczeństw: „Będziesz stąpał po wężach i żmijach, a lwa i smoka będziesz mógł podeptać” (Ps 91,13; por. Hi 5,22; Syr 39,20; Iz 11,8; Łk 10,19)12. Podstawowa prawda omawianego Psalmu brzmi: Bóg jest opiekunem po- bożnych. Każdy wierny Bogu znajduje się pod Jego opieką. On posyła swoich aniołów, aby strzegli ludzi na wszystkich ich drogach. czytamy o tym w różnych tekstach biblijnych (por. Rdz 24,7; Tb