In Memoriam Neil Armstrong Curiosity geland Interview met André Kuipers Bestuur De Nederlandse Vereniging voor Ruimtevaart (NVR) werd in Het bestuur van de NVR wordt gekozen door de 1951 opgericht met als doel belangstellenden te informeren leden en bestaat uit: over ruimteonderzoek en ruimtetechniek en hen met elkaar in Voorzitter Dr. Ir. G.J. Blaauw contact te brengen. Nog altijd geldt: Secretaris B. ten Berge De NVR stelt zich tot doel de kennis van en de belangstelling voor Penningmeester Ir. J.A. Meijer de ruimtevaart te bevorderen in de ruimste zin. Algemeen bestuurslid Ir. P.J. Buist De NVR richt zich zowel op professioneel bij de ruimtevaart be- Drs. T. Masson-Zwaan trokkenen, studenten bij ruimtevaart-gerelateerde studierich- Ir. R. Postema tingen als ook op andere belangstellenden en biedt haar leden Dr. Ir. C. Verhoeven en stakeholders een platform voor informatie, communicatie en activiteiten. De NVR representeert haar leden en streeft na Ir. L. van der Wal een gerespecteerde partij te zijn in discussies over ruimtevaart Redactie ‘Ruimtevaart’ met betrekking tot beleid, onderzoek, onderwijs en industrie, zowel in Nederlands kader als in internationaal verband. De Ir. P.A.W. Batenburg NVR is daarom aangesloten bij de International Astronautical Ir. P.J. Buist (contactpunt bestuur-redactie) Federation. Ook gaat de NVR strategische allianties aan met Ir. E.A. Kuijpers zusterverenigingen en andere belanghebbenden. Leden van de Ing. M.C.A.M. van der List NVR ontvangen regelmatig een Nieuwsbrief en mailings waarin Ir. M.O. van Pelt georganiseerde activiteiten worden aangekondigd zoals lezin- Ir. K. van der Pols gen en symposia. Alle leden ontvangen ook het blad “Ruimte- Ir. H.M. Sanders MBA vaart”. Hierin wordt hoofdzakelijk achtergrondinformatie gege- Ir. F.J.P. Wokke ven over lopende en toekomstige ruimtevaartprojecten en over ontwikkelingen in ruimteonderzoek en ruimtetechnologie. Zo NVR ereleden veel mogelijk wordt aandacht geschonken aan de Nederlandse Ir. D. de Hoop inbreng daarbij. Het merendeel van de auteurs in “Ruimtevaart” Prof. Dr. C. de Jager is betrokken bij Nederlandse ruimtevaartactiviteiten als weten- Drs. A. Kuipers schapper, technicus of gebruiker. Het lidmaatschap kost voor Ir. J.H. de Koomen individuele leden € 30,00 per jaar. Voor individueel lidmaatschap P. Smolders en bedrijfslidmaatschap: zie website. Prof. Ir. K.F. Wakker Namens het NVR-Bestuur: Nederlandse Vereniging voor Ruimtevaart (NVR) Voor u ligt de vierde uitgave van Ruimtevaart in 2012. In totaal zijn Richelle Scheffers hiermee dit jaar al 160 bladzijden Ruimtevaart uitgegeven. Kapteynstraat 1 Het is weer een gevarieerd nummer geworden met o.a. aandacht 2201 BB Noordwijk voor twee activiteiten georganiseerd door de NVR, namelijk het [email protected] mini-symposium over Active Space Debris Removal en de essay- ISSN 1382-2446 competitie. Beide artikelen zijn in het Engels geschreven en we zijn zeer benieuwd wat onze lezers daarvan vinden. We zijn erg Vormgeving en Opmaak gelukkig dat het ledenaantal van de vereniging flink toeneemt, Esger Brunner/NNV en voor een gedeelte is dat met niet-Nederlands sprekende leden. Vandaar dat we als vereniging communiceren in zowel het Neder- Drukker lands als het Engels. Ten Brink, Meppel De prijsuitreiking van de essaycompetitie werd gedaan door André Kuipers in het Artis Planetarium. Ook in een ander artikel Website NVR geven we aandacht aan André, in de vorm van een interview door Piet Smolders dat werd afgenomen vlak na zijn terugkomst uit de ruimte. We zijn erg vereerd dat astronaut Lodewijk van den Berg bereid was om een in memoriam over Neil Armstrong te schrijven. Verder is er aandacht voor de ESA ministersconferentie die plaats- vindt rond de tijd dat dit blad bij u in de bus ligt, en voor twee van onze bedrijfsleden: Lionix en cosine. Het artikel over de ministers- conferentie geeft ook meteen aan hoe lastig het is om de actua- liteit te volgen in een uitgave als Ruimtevaart. We hebben nog op het laatste moment een nawoord toegevoegd om het heuglijke nieuws te melden dat een gedeelte van de voorgenomen bezui- Bij de voorplaat nigingen op het ruimtevaartbudget teruggedraaid zal worden (in Deze beroemde voetafdruk is gemaakt en gefotografeerd door Buzz Aldrin, elk geval voor de nabije toekomst). en niet, als vaak gedacht, de eerste stap in het maanstof van de onlangs We danken alle auteurs voor hun bijdragen. overleden Neil Armstrong (waarvan helaas geen foto bestaat). Het is niettemin het symbool van Neil’s “That’s one small step for a man, a giant Peter Buist leap for mankind”. [foto: NASA] 2 Ruimtevaart 2012 | 4 Neil Armstrong Neil deed gewoon zijn “Astronaut of Astronauts” 4 werk 6 Astronaut Lodewijk van den Berg over Herinneringen aan Neil Neil Armstrong. Armstrong, die op 25 augustus overleed. Space in the year 2071 Microthrust: ver de Het eerste winnende essay van de 8 ruimte in op een vaatje NVR wedstrijd. 11 vloeibaar zout Elektrische voortstuwing voor nanosatellieten. “Soms was ik eventjes cosine en 3D-One één met de kosmos” 3D-videocamera vindt toepassing in 16 de ruimtevaart en op aarde. 19 Een persoonlijk interview met André Kuipers. European Space Agency Mars Curiosity Mission (ESA) Ministerial 22 Foto-overzicht van de landing van NASA’s Marsrover. 26 Conference De organisatie van de komende ESA ministersconferentie. Active Space Debris Waar blijven de ruimte- Removal Symposium 28 vliegtuigen? 32 Verslag van het NVR/SpaceNed In dit vervolgartikel worden de symposium over ruimtepuin. huidige plannen voor ruimtevlieg- tuigen bekeken. Fotonica voor satelliet- Ruimtevaartkroniek communicatie 38 Alle lanceringen en belangrijke ruimtevaartgebeurtenissen tussen 2 42 De Nederlandse activiteiten op het gebied van fotonica. juni 2012 en 31 oktober 2012 Ruimtevaart 2012 | 4 3 Neil Armstrong “Astronaut of Astronauts” 5 augustus 1930 – 25 augustus 2012 Lodewijk van den Berg eil Armstrong werd geboren hij terugkeerde naar de universiteit om NASA astronautengroep. Hij werd daarna in Wapakoneta, Ohio. Zoals zijn studie af te maken. al snel uitgekozen als commandant zoveel astronauten kwam hij Zijn eerste baan na zijn afstuderen was voor de eerste vlucht, Gemini-8, waarbij van oorsprong uit een kleine bij de National Advisory Committee for getracht werd om twee ruimteschepen Ngemeente waar hij ook opgroeide. Hij Aeronautics (NACA), de voorganger van met elkaar te koppelen. Kort daarna werd was al op jonge leeftijd geïnteresseerd in NASA. Hij was daar testpiloot en maakte hij geselecteerd, als een van de beman- de vliegtuigwereld, en kreeg zijn eerste toen al naam door succesvolle proefvluch- ningsgroepen voor missies naar de maan, vliegbrevet op 16-jarige leeftijd, dus nog ten te maken met supersnelle vliegtuigen samen met Buzz Aldrin en Michael Collins. voordat hij een autorijbewijs kon krijgen. zoals de X-15, die was uitgerust met raket- Oorspronkelijk was zijn vlucht gepland als Hij studeerde aeronautical engineering op voortstuwing en besturing door middel de tweede die op de maan moest landen, Purdue University met een beurs van het van kleine raketmotortjes. Bij deze expe- maar een verandering in het schema van ministerie van defensie, maar die studie rimenten was hij niet alleen de piloot van NASA maakte zijn vlucht de eerste. Later moest hij onderbreken door het conflict in het voertuig, maar ook een actief lid van heeft hij zelf daarom ook vaak gezegd dat Korea. Gedurende die oorlog was hij voor de ontwerpgroep. Deze activiteiten gaven er vrij veel toeval in het spel was in de ge- een periode van drie jaar piloot bij de U.S. hem onmiddellijk een voorsprong op beurtenissen die hem uiteindelijk de eer- Navy (waarbij hij een keer werd neerge- andere astronaut-kandidaten, en in 1963 ste mens op de maan maakten. De manier schoten door luchtdoelgeschut), waarna werd hij geselecteerd voor de tweede waarop hij gedurende de laatste minuten 4 Ruimtevaart 2012 | 4 de landingsmodule van Apollo-11 bestuur- de om een geschikte landingsplaats te vinden was ook gedeeltelijk gebaseerd op zijn eerdere ervaringen met het besturen van een voertuig met behulp van kleine raketten, de eerder genoemde X-15. Na zijn maanvlucht, en al de festiviteiten en erkenning die daarop volgden, heeft hij al vrij snel de astronautengroep verlaten. Zijn landing op de maan beschouwde hij gewoon als een taak die vervuld moest worden. Hij voelde zich ongemakkelijk in de publiciteit en was een veel meer beschouwend persoon geworden, een verandering die bij veel astronauten na een verblijf in de ruimte plaats vindt. Zijn levensmotto was altijd: dienstverle- ning, taakvervulling en bescheidenheid. Deze principes volgend heeft hij nog vele jaren gediend als deputy associate admi- nistrator bij NASA, als universiteitspro- fessor, in de ruimtevaartindustrie, en als lid van verschillende wetenschappelijke en technologische commissies. De enige keer dat hij weer volop in het spotlicht kwam te staan was in 2010 gedurende de discussies over de reorganisatie van het NASA ruimteprogramma. Zijn mening was dat, door een langdurige onderbre- king van de bemande ruimtevaart na het uit dienst nemen van de Space Shuttle, de Verenigde Staten haar leiderschap in de ruimte zou verliezen, en dat de gedurende vele jaren opgedane ervaring langzaam Standbeeld van Neil Armstrong op Purdue University. [foto: P.J. Buist] aan zou verdwijnen. Recente gebeurte- nissen hebben aangetoond dat het voor Amerika verstandig geweest zou zijn om Lodewijk van den Berg aan Neils opvattingen meer aandacht te besteden. Lodewijk van den Berg is geboren op 24 maart