Transformasi Fesyen Pakaian Muslim Di Semenanjung Tanah Melayu, 1930–1940
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
68 Jurnal Perspektif Jil. 6 Bil. 3 (68-80) ISSN 1985 - 496X Transformasi Fesyen Pakaian Muslim Di Semenanjung Tanah Melayu, 1930–1940 Muslim Dress Fashion Transformation In Malay Peninsula, 1930–1940 Nazirah bte Lee Jabatan Sejarah, Fakulti Sains Kemanusiaan Universiti Pendidikan Sultan Idris Abstrak Masyarakat Muslim di Semenanjung Tanah Melayu melalui zaman transisi sejak berakhirnya Perang Dunia Pertama. Mereka menghadapi dilema untuk memilih sama ada untuk kekal dalam nilai tradisi atau menerima nilai-nilai baru yang lazimnya disinonimkan dengan kemodenan dan kemajuan. Perkembangan yang terjadi selepas 1930 memperlihatkan bahawa Muslim di Semenanjung Tanah Melayu mempunyai karekteristik yang sangat berbeza berbanding sebelumnya. Perubahan ini penting untuk difahami kerana ia memberi kesan kepada Muslim sehingga kini. Sehubungan itu, artikel ini membincangkan transformasi tersebut dengan melihat kepada perkembangan dan perubahan yang berlaku dalam fesyen pakaian Muslim di Semenanjung Tanah Melayu. Kemunculan fesyen “baru dan moden” dalam masyarakat Muslim mencetuskan perdebatan dalam kalangan mereka. Cerapan kepada perbahasan yang berlaku dalam masyarakat pada waktu itu akan memberikan gambaran yang jelas tentang tranformasi sosial yang terjadi sepanjang 1930–1940- an. Ini kerana fesyen adalah manifestasi kepada nilai dan norma yang mendasari pandangan dan pemikiran yang popular dalam sesebuah masyarakat dalam sesuatu tempoh masa. Ringkasnya, artikel ini bertujuan untuk melihat perubahan yang mengambil tempat dalam masyarakat Muslim dan isu-isu yang timbul ekoran perubahan tersebut dalam usaha untuk memahami sejarah sosial dalam tempoh yang dinyatakan. Kata kunci Transformasi, Muslim, fesyen, budaya, pemodenan. Abstract In the post First World War, the Muslim societies in Malaya were going through a transition period. It led them to a dilemma to choose between preserving the traditional values or adapting to new values, which were usually perceived as a part of modernism and development. This development entails in the social history as the Muslim societies of Malaya after 1930 as they had different characteristics from those prior to that period. The changes that occurred within the Muslim societies are crucial to be understood as it had a huge impact to the Muslim societies in Malaysia today. Jurnal Perspektif Jil. 6 Bil. 3 (68-80) 69 ISSN 1985 - 496X Hence, this article attempts to illustrate the transformations that took place within the Muslim society especially on the changes that occurred to the fashioned that they employed in their daily life. The emergence of a “new and modern” fashion caused a heated debate among the Muslims within the period of this study. A close scrutiny on local newspapers regarding the issue of fashion offers an explanation on the social transformation that took place in 1930–1940. This argument based on the fact that the popular values and norms in a society are usually presented through the attires. This article also aims to understand issues that arose following the changes of Muslim attires in 1930–1940 in order to understand the social history of the Muslim in that period of time. Keywords Transformation, Muslim, fashion, culture, modernization Pengenalan Muslim di Semenanjung Tanah Melayu melalui zaman transisi pada tahun 1930 – 1940 kerana masyarakat Muslim pada waktu itu sedang menghadapi dilema untuk memilih nilai yang sesuai dengan etika Islam dan dalam masa yang sama memenuhi keinginan mereka untuk maju. Dilema tersebut semakin kuat ekoran perkembangan yang terjadi dalam masyarakat Muslim di peringkat antarabangsa. Ini merujuk kepada perkembangan politik di Asia Barat seperti, perubahan pentadbiran yang berlaku di Turki dan perkembangan nasionalisme di negara-negara Arab khususnya Mesir. Hubungan rapat yang terjalin di antara masyarakat Muslim di Semenanjung Tanah Melayu dengan masyarakat Muslim di Asia Barat telah mempengaruhi pemikiran masyarakat Muslim di Semenanjung Tanah Melayu dan ia telah mengakibatkan konflik dalam kalangan mereka kerana penerimaan Muslim di Semenanjung kepada idea dan isu yang dibahaskan adalah berbeza mengikut latar belakang pendidikan dan kecenderungan mereka. Selain itu, pengaruh pemikiran Barat yang menular dalam masyarakat Muslim pada tahun 1930 – 1940, ekoran daripada hubungan sosial mereka dengan pemerintah Barat serta masyarakat Eropah di rantau ini. Pengaruh tersebut semakin berkembang melalui kemasukan filem dan hiburan Barat serta perkembangan pendidikan anjuran British, khususnya selepas Perang Dunia Pertama. Kesan yang paling ketara berhubung penularan budaya dan pemikiran Barat ini boleh dikesan melalui perubahan yang terjadi dalam fesyen dan pakaian masyrakat Muslim. Sebahagian Muslim di Semenanjung Tanah Melayu mula menggantikan pakaian tradisional mereka dengan pakaian “baru dan moden”. Perubahan ini menimbulkan perdebatan yang hangat dalam kalangan masyarakat Muslim kerana mereka melihat perkembangan ini dengan pandangan yang berbeza. Bagi golongan yang mendokong kemodenan demi kemajuan bangsa, perkembangan tersebut dianggap sebagai petanda kemajuan, manakala sebahagian Muslim menganggap perkembangan tersebut sebagai permulaan kepada keruntuhan dan kehilangan identiti mereka. Masyarakat Muslim melalui perubahan dalam sejarah sosial dan pendidikan mereka pada tahun 1930-an sehingga 1940. Artikel ini cuba mengupas kesan perubahan tersebut kepada kehidupan masyarakat Muslim dengan melihat kepada perubahan fesyen pakaian Muslim di rantau ini. Ini kerana, kajian lalu sepertimana yang dinyatakan dalam perbincangan di atas memperlihatkan bahawa norma dan nilai dalam agama 70 Jurnal Perspektif Jil. 6 Bil. 3 (68-80) ISSN 1985 - 496X yang dianuti serta polisi kebangsaan merupakan faktor-faktor penting yang menentukan jenis pakaian dan fesyen yang diterima pakai dalam sesebuah masyarakat. Pemahaman kepada perubahan fesyen Muslim diharap akan dapat memberikan pemahaman yang jelas kepada perkembangan sejarah sosial Muslim di rantau ini sebelum tercetusnya Perang Dunia Kedua. Perkembangan dan perubahan fesyen pakaian masyarakat Muslim, 1930 – 1940 Pemilihan pakaian dipengaruhi oleh nilai utama yang mendasari hidup seseorang. Allner (1997) dalam kajiannya berhubung trend pakaian di Amerika Syarikat memperlihatkan bahawa fesyen dan warna pakaian berkait rapat dengan agama yang dianuti oleh seseorang. Dengan itu, pakaian lazimnya menjadi kayu ukur untuk menafsirkan identiti seseorang. Fareena Alam (2006) sebagai contohnya menyatakan bahawa penggunaan tudung di kalangan wanita Muslim di Eropah adalah gambaran identiti mereka sebagai penganut agama Islam dan komitmen mereka kepada agama tersebut. Pakaian juga dijadikan sebagai satu simbol yang menentukan penerimaan atau penolakan seseorang dalam sesebuah kumpulan. Bekas perdana menteri Britain sebagai contohnya menyatakan bahawa wanita British Muslim yang mengenakan tudung adalah golongan yang tidak mampu untuk berintegrasi dengan masyarakat umum di Britain (H. Ali, 2006). Selain itu, penggunaan tudung juga membawa konotasi tertentu kepada pemakainya dalam kalangan masyarakat. Suriani Suratnam (2011) dalam kajiannya tentang wanita Muslim tidak bertudung di Singapura menyatakan bahawa wanita-wanita berkenaan memilih untuk mengabaikan pemakaian tudung kerana tidak mahu terikat dengan identiti Melayu-Islam yang dianggap akan menghadkan kebebasan mereka. Kajian Suriani Suratnam juga memperlihatkan bahawa pemilihan pakaian memberi kesan kepada tindak tanduk seseorang dalam pergaulan sosial mereka. Jelasnya, pakaian memberi kesan yang besar dalam menentukan sejauh mana penerimaan seseorang di dalam sesebuah kumpulan atau masyarakat. Kesan tersebut tidak hanya terhad kepada pergaulan harian malahan turut memberi kesan dalam urusan rasmi. Valarie Amiraux (2013) menyatakan bahawa pemakaian tudung, skaf dan purdah menyebabkan wanita Muslim di Eropah berhadapan diskriminasi dalam bidang perundangan di samping cabaran berhadapan dengan sentimen Islamophobia. Ringkasnya, kajian berhubung pakaian memperlihatkan bahawa pemilihan pakaian berkait rapat dengan nilai dan identiti seseorang dan ia membawa kesan yang signifikan dalam hubungan sosial seseorang. Dalam sejarah sosial di Malaysia, isu pakaian mendapat perhatian dalam akhbar yang diterbitkan sepanjang tempoh kajian ini. Perkembangan nasionalisme Melayu dalam 1930-an mendorong masyarakat supaya menjadi lebih peka kepada perkara yang menjadi imej dan identiti Melayu. Dalam tahun 1930-an, konflik yang terjadi di antara masyarakat Melayu dan Arab menyebabkan masyarakat Melayu terdorong untuk menggantikan nilai yang dianggap mewakili budaya Arab dengan sesuatu yang ‘baru’. Kesungguhan tersebut boleh dilihat melalui perbincangan berhubung penggantian bahasa Arab dalam ibadat khutbah dan gesaan untuk menggunakan tulisan rumi yang Jurnal Perspektif Jil. 6 Bil. 3 (68-80) 71 ISSN 1985 - 496X dibincangkan di dalam akhbar-akhbar yang diedarkan di Semenanjung Tanah Melayu (Sebagai contoh lihat; Warta Malaya 21 Ogos, 1940; Warta Malaya. Julai, 31 1940; Warta Jenaka. 4 Mei, 1939; Utusan Zaman. 6 September, 1941.Majlis. September 26,1938). Ringkasnya, masyarakat Melayu dalam tempoh ini berusaha untuk membentuk imej yang sesuai untuk identiti mereka. Walau bagaimanapun, menurut Mohden, F. R. (1993: 13-14), masyarakat Muslim ketika itu menghadapi kesukaran untuk bersatu dan menentukan nilai dan norma yang diterima dalam masyarakat secara kolektif. Sebahagian daripada masyarakat Muslim menerima nilai ‘baru’- Barat- selagi ia selari dengan Islam manakala sebahagian yang lain menolak