Spis treści/ Contents

1. Wstęp...... 4 1.1. Charakterystyka piewików …...... 5 1.2. Historia badań nad piewikami...... 6 2. Charakterystyka terenu badań...... 8 2.1. Struktura geomorfologiczna, geologiczna i pokrycie glebowe...... 8 2.2. Warunki hydrologiczne...... 9 2.3. Warunki klimatyczne...... 10 2.4. Flora i fauna PK CKKRW...... 11 2.5. Opis powierzchni badawczych...... 12 3. Materiał i metody badań...... 16 3.1. Prace terenowe i laboratoryjne...... 16 3.2. Analizy i wskaźniki...... 17 3.2.1. Analiza chorologiczna …...... 17 3.2.2. Analiza ekologiczna...... 18 3.2.3. Analiza zoocenologiczna...... 20 3.2.3.1. Dominacja osobnicza D...... 20 3.2.3.2. Stałość występowania C...... 21 3.2.3.3. Wskaźnik Q...... 21 3.2.3.4. Współczynnik wierności W...... 21 3.2.3.5. Różnorodność gatunkowa...... 22 3.2.3.6. Podobieństwo zgrupowań...... 24 4. Wyniki badań...... 25 4.1. Analiza ilościowa zgrupowań piewików na powierzchniach badawczych...... 25 4.2. Analiza jakościowa...... 104 4.3. Wskaźniki różnorodności i równomierności gatunkowej...... 104 4.4. Podobieństwa zgrupowań piewików na badanych powierzchniach...... 105 4.5. Analiza chorologiczna...... 107 4.6. Analiza ekologiczna...... 111 5. Wykaz wybranych gatunków odłowionych w trakcie badań...... 114 6. Omówienie wyników...... 120 7. Podsumowanie i wnioski...... 129 8. Piśmiennictwo...... 132 Summary...... 143 2 Monographs of the Upper Silesian Museum No 13: 1–144 Bytom, 17.04.2020

Łukasz Junkiert*, Jacek Gorczyca

Zgrupowania piewików (Hemiptera: Fulgoromorpha et Cicadomorpha) wybranych zbiorowisk roślinnych Parku Krajobrazowego Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich

Instytut Biologii, Biotechnologii i Ochrony Środowiska, Uniwersytet Śląski, ul. Bankowa 9, 40-007 Katowice * email: [email protected]

Abstract: Planthopper and leafhopper communities (Hemiptera: Fulgoromorpha et Cicadomorpha) of selected plant associations of The Landscape Park of The Cistercian Landscape Compositions of Rudy Wielkie. The study presents the results of the faunistic research of planthoppers and leafhoppers of Rudy Landscape Park – a protected area in southern Poland, within Silesian Voivodeship. Qualitative research was conducted between 2011 and 2014 on the whole area of Rudy Landscape Park. Quantitative studies were conducted between 2012 and 2013 on 15 selected research plots within the following phytosociological classes: Molinio-Arrhenatheretea, Nardo-Callunetea, Koelerio galucae-Corynephoretea canescentis, Trifolio-Geranietea sanguinei, Artemisietea vulgaris and Vaccinio-Piceetea. During researches 175 species of planthoppers and leafhoppers was recorded in Rudy Lanscape Park, the number constituting about 32% of the polish fauna. Among the collected specimens one species is recorded for the first time in Poland –Recilia horvathi (Then, 1896), five species are new to Upper Silesia:Alebra coryli Le Qense, 1976, Macropsis albae Wagner, 1950, Streptanus confinis (Reuter, 1880), Kelisia praecox Haupt H., 1935, Ribautodelphax imitans (Ribaut, 1953). Alien species associated with trees, like Japananus hyalinus (Osborn, 1900) and Stictocephala bisonia (Kopp et Yonke, 1977) has been also collected during the researches. The structure of planthoppers and leafhoppers communities was analysed on the basis of coefficients such as dominance (D), constancy (C), ecological importance (Q) and fidelity (W). The species diversity was based on the following coefficients: Brillouin Ĥ coefficient, Shannon-Weaver’s H’ coefficient, the impsonS ’s (I’) diversity index and Pielou J’ evenness index. Within the plant association 10 communities of planthoppers and leafhoppers were distinguished – among which three were connected with forest association and seven with herbaceous associations. A chorological analysis indicated that European and Euro-siberian species were most numerous in the area of the Park. An ecological analysis indicated that the mesohigrophilous, mesoheliophilous and oligothopic were the most abundant groups of species. The most of species were regarded as second degree monophagous ones which overvinter in the stage of egg.

Key words: Upper Silesia, Rudy Landscape Park, Hemiptera, Cicadomorpha, Fulgoromorpha, insect communities, zoocenological analysis, seasonal dynamics of abundance, ecology 3 1. Wstęp

Badania podjęte nad zgrupowaniami piewików (Cicadomorpha et Fulgoromorpha) obejmowały obszar Parku Krajobrazowego Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich. Za wyborem tego terenu przemawiało kilka istotnych czynników. Park ze względu na zachowane naturalne siedliska i zróżnicowanie przyrodnicze jest niezwykle cennym element Górnego Śląska o wysokim walorze krajobrazowym. Najważniejszy element Parku stanowią zwarte kompleksy lasów rudzkich i pszczyńskich oraz uzupełniająca je sieć hydrograficzna rzek: Rudy, Pszczynki, Gostyni i Korzeńca. Park usytuowany jest u wylotu Bramy Morawskiej, która ze względów biogeograficznych stanowi miejsce przenikania gatunków z południowej Europy. Jest to główny szlak migracyjny, który kształtuje faunę południowej Polski (Morcinek-Kalita & Brody 2004, Mastaj 2008). Ze względu na zwarty charakter, stan zachowania, a także warunki fizjogeograficzne teren Parku, a w szczególności kompleksy leśne stanowią bardzo ważny korytarz ekologiczny pomiędzy strefami podgórskimi Karpat i Sudetów, oraz między dorzeczami Wisły i Odry. Zróżnicowanie siedlisk powoduje, że opisany ciąg ekologiczny spełnia także rolę makroostoi, z których liczne gatunki mogą migrować na tereny Śląska i dalej do północnych części kraju. Stan poznania entomofauny Parku, pomimo jego walorów i dużej bioróżnorodności jest raczej niezadowalający. W ostatnim czasie z inicjatywy Zespołu Badawczego Zoologów Wydziału Przyrodniczego Uniwersytetu Śląskiego przeprowadzone zostały badania na dwóch grupach pluskwiaków: czerwcach (Coccoidea) (Simon & Herczek 2010), oraz mszycach (Aphidoidea) (Trela & Herczek 2014). Dlatego wydawało się właściwe prowadzenie badań nad pozostałymi grupami pluskwiaków. W ten szereg doskonale wpisują się piewiki. Owady te będąc ważnym elementem ekosystemów lądowych tworzą w nich charakterystyczne wielogatunkowe zgrupowania o złożonej strukturze i dynamice liczebności (Ramensky 1952, Klimaszewski et al. 1980a, 1980b, Łuczak & Wierzbowska 1981, Gębicki 1983, Nickel & Hildebrandt 2003). Piewiki stanowią grupę szczególnie przydatną w badaniach zoocenologicznych, w których najbardziej interesujące są zgrupowania gatunków o podobnych wymaganiach ekologicznych, które żyją w jednym miejscu i czasie oraz wykorzystują te same źródła pokarmu. W zgrupowaniach takich istnieje regulacja ilościowa, wynikająca z konkurencji. Pomiędzy gatunkami współwystępującymi w danych zbiorowiskach ustalają się stosunki ilościowe, które tworzą strukturę dominacyjną. Kompleksowe określenie struktury biocenozy jest praktycznie niemożliwe, dlatego podejmuje się badania wycinkowe, w których obiektem zostaje wybrana tylko pewna grupa gatunków wchodzących w skład ekosystemu (Trojan 1992). W oparciu o powyższe założenia, badania nad zgrupowaniami piewików prowadzili liczni autorzy (Andrzejewska 1965, Schiemenz 1969, Gębicki et al. 1977, Gębicki 1979, Andrzejewska 1979, Klimaszewski et al. 1980a, 1980b, Gębicki 1983, Györffy & Körmöczi 1987, Brown et al. 1992, Chudzicka 1995, Szwedo et al. 1998, Nickel & Hildebrandt 2003, Nemec 2003, Gaj et al. 2009, Świerczewski & Wojciechowski 2009). Termin „zgrupowanie” przyjęto tu za Ramensky (1952), Łuczakiem & Wierzbowską (1981) oraz Pawlikowskim (1985). Ze względu na szczególne walory przyrodnicze Parku Krajobrazowego, znaczenie ekologiczne piewików, a także niedostateczne opracowanie entomofauny Parku podjęto przeprowadzenie badań, odnoszących się nie tylko do sporządzenia listy gatunków piewików zamieszkujących ten obszar, ale obejmujących również możliwie najszerszy zakres uwarunkowań ekologicznych, których wyrazem jest złożona struktura oraz dynamika liczebności występowania poszczególnych gatunków. W niniejszej pracy założono następujące cele:

4 • poznanie składu gatunkowego piewików na obszarze Parku Krajobrazowego Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich (sporządzenie listy gatunków) • wyznaczenie zgrupowań piewików związanych z wybranymi zbiorowiskami roślinnymi Parku na podstawie ich struktury dominacji oraz stopnia powiązania z tymi zbiorowiskami • zbadanie dynamiki zmian sezonowych wybranych gatunków piewików (w oparciu o dominantów i subdominantów) w określonych zbiorowiskach roślinnych • określenie stałości występowania piewików oraz ich stopnia powiązania z badanymi zbiorowiskami roślinnymi • określenie gatunkowej różnorodności biologicznej w badanych zbiorowiskach roślinnych • przeprowadzenie analizy chorologicznej • przeprowadzenie analizy ekologicznej

1.1. Charakterystyka piewików Piewiki (Fulgoromorpha Evans, 1946 i Cicadomorpha Evans, 1946) należą do rzędu pluskwiaków (Hemiptera) (Dietrich 2009). Jeszcze do nie dawna uważane były za jednorodną grupę taksonomiczną – Auchenorrhyncha Duméril, 1806, niemniej jednak dziś większość badaczy dzieli piewiki na dwa blisko spokrewnione taksony w randze podrzędów: Fulgoromorpha i Cicadomorpha (Campbell et al. 1995, 1996, Sorensen et al. 1995, Von Dohlen & Moran 1995, Bourgoin & Campbell 2002). Taki pogląd odzwierciedlają także badania materiału kopalnego (Bourgoin et al. 2004, Szwedo et al. 2004), a wyniki niektórych analiz pozwalają nawet wnioskować o dość bliskim pokrewieństwie Fulgoromorpha i Heteroptera (Bourgoin et al. 1997). Mimo zgodności większości autorów z powyższą koncepcją, przeprowadzone w ostatnich latach badania morfologiczne oparte na redukcji sklerytów przy podstawach pierwszej pary skrzydeł (Yoshizawa & Saigusa 2001), a także te dotyczące procesu oogenezy i struktury jajników u piewików (Szklarzewicz et al. 2007) wskazują na bliskie pokrewieństwo Fulgoromorpha i Cicadomorpha. Do wspólnych cech morfologicznych, które odróżniają piewiki od pozostałych grup Hemiptera należy zaliczyć: • 3-członowe czułki, których ostatni człon przekształcony jest w szczeciniastą witkę • obecność i położenie nasady wargi dolnej (labium), która jest odsunięta od sternitu przedtułowia • narząd tympanalny (aparat dźwiękowy), obejmujący u większości piewików trzy pierwsze sternity odwłokowe (Dietrich 2009).

Piewiki są bardzo liczną grupą fitofagów o kłująco-ssącym aparacie gębowym. Występują na całym świecie i zasiedlają większość ekosystemów lądowych, wszędzie tam gdzie występują charakterystyczne dla nich rośliny żywicielskie. Zamieszkują również tereny podlegające jak i już zmienione w skutek antropopresji (Nickel & Hildebrandt 2003). Owady te odgrywają istotną rolę w biocenozach będąc ważnym elementem łańcuchów pokarmowych (Nickel 2003). Zasiedlają wszystkie piętra roślinności: od warstwy zielnej, aż po korony drzew. Liczne gatunki piewików wykazują ścisłe powiązania troficznie z wybranymi gatunkami roślin, co powoduje, że są związane z konkretnymi biocenozami (Chudzicka 1981, Nickel 2003). Większość piewików to gatunki wyspecjalizowane troficznie

5 – mono- i oligofagi występujące przede wszystkim na roślinnach nasiennych (Ossiannilsson 1978), rzadziej związane są z mszakami, skrzypami czy paprotnikami (Wheeler 2003, Wilson 2005). Badania prowadzone przez Nickela (2003) na terenie Niemiec, wykazały, że 2/3 występujących w Niemczech gatunków piewików związanych jest zaledwie z 6 rodzinami roślin: Poaceae, Cyperaceae, Fagaceae, Betulaceae, Salicaceae i Rosaceae, z czego ponad 30% tych owadów występuje na Poaceae (Nickel 2003). Piewiki odgrywają również rolę w przenoszeniu patogenów roślinnych będąc wektorami wirusów i bakterii, w tym fitoplazm (Nowacka & Hoppe 1969, Raatikainen 1970, Nielson 1979, Kamińska et al. 2001, Mizell et al. 2003, Battle et al. 2008) i mykoplazm (Kochman & Książek 1964, Kochman & Węgorek 1997, Kamińska & Soika 2001, Klejdysz & Wałkowski 2008), jak również patogennych grzybów (Nickel 2003), przez co mogą wpływać na obniżenie produktywności upraw (Andrzejewska 1962, Łuczak 1978). Również gatunki nie będące wektorami chorób, mogą w czasie masowych gradacji powodować poważne straty (Wilson 2005). Znaczące szkody wyrządzają także piewiki obcego pochodzenia. W Europie zanotowano dotychczas kilkanaście gatunków obcych (Arzone et al. 1986, Seljak 2002, Mifsud et al. 2010, Świerczewski & Stroiński 2011a), z czego 3 odnotowano na terenie Polski: Stictocephala bisonia Kopp & Yonke, 1977 (Świerczewski & Stroiński 2011a), Graphocephala fennahi Young, 1977 (Soika & Łabanowski 2000) i Japananus hyalinus (Osborn 1900, Walczak et al. 2012). Do tej pory z Europy wykazano około 2080 gatunków piewików, z czego ponad 900 występuje w Europie Środkowej (Holzinger et al. 1997, Hoch 2010). Na terenie Polski zanotowano dotychczas (włącznie z prezentowanym tutaj Recilia horvathi) 553 gatunki piewików (Świerczewski & Gębicki 2003b, Chudzicka 2004, Simon & Szwedo 2005, Trilar et al. 2006, Gaj et al. 2009, Świerczewski & Stroiński 2011a, 2011b, Świerczewski & Walczak 2011a, 2011b, Walczak et al. 2012, 2013, Gębicki et al. 2013, Musik et al. 2013, Taszakowski & Walczak 2015, Walczak & Jeziorowska 2015, Musik et al. 2018).

1.2. Historia badań nad piewikami Pierwsze badania dotyczące piewików w Polsce pochodzą sprzed 200 lat i zawierają informacje o występowaniu 19 gatunków na terenie Dolnego Śląska (Weigel 1806). Następne prace o charakterze faunistycznym ukazały się w połowie XIX wieku i koncentrowały się na obszarze Polski południowej, obejmując głównie teren Ojcowskiego Parku Narodowego (Waga 1854a, 1854b, 1857, 1860), okolic Krakowa oraz Tatr (Nowicki 1868, 1870; Stobiecki 1915), Galicji (Łomnicki 1884), a także tereny Górnego i Dolnego Śląska (Waga 1856, 1857, Letzner 1871, Wocke 1874). W wieku XX badania nad piewikami objęły już teren całego kraju i do dnia dzisiejszego w Polsce powstało około 300 prac dotyczących tych owadów. Najważniejszą publikacją pozostaje „Katalog Fauny Polski” (Nast 1976b). Badania nad zgrupowaniami piewików w Polsce miały swój początek w latach 50-tych XX wieku (Andrzejewska 1959). Prace prowadzone na łąkach użytkowych odnosiły się do zagęszczenia i struktury liczebności, a także rozmieszczenia owadów w piętrach roślinności (Andrzejewska 1961, 1964, 1965, 1966, 1971, 1999). Prowadzono także badania mające na celu określenie liczebności i biomasy piewików na łąkach nawożonych (Andrzejewska 1976, 1979a, 1979b, 1991, Chudzicka 1989). Liczni autorzy podjęli się także prowadzenia badań nad populacjami piewików związanych z roślinami użytkowymi, takimi jak ziemniaki (Gromadzka 1970, Bilewicz-Pawińska & Grabarczyk 1991), zboża (Nowacka 1968, 1973, 1977, 1982), słonecznik (Nowacka & Bielejewski 1978), czy rośliny ozdobne (Soika & Kamińska 2000).

6 Ważny trend, który przyczynił się do rozwoju badań nad piewikami wyznaczyły publikacje dotyczące zgrupowań tych owadów w obrębie zbiorowisk roślinnych. Pionierskie obserwacje w tym zakresie prowadził w Europie Kuntze (1937). W krajach ościennych badano zgrupowania związane z różnymi zbiorowiskami roślinnymi (między innymi łąkami, murawami psammofilnymi i kserotermicznymi, a także lasami): w NiemczechK ( untze 1937, Doskočil & Hůrka 1962, Musil 1958, Schiemenz 1969, 1971, 1973, 1976, 1977, Hiebsch et al. 1978, Witsack 1997, 1999), na Ukrainie (Logvinenko 1961, 1964), w Czechach (Klimeš et al. 1991). Na północy Europy badania prowadzono w Estonii (Vilbaste 1979) i Finlandii (Linnavuori 1952). Prace o charakterze zoocenotycznym podejmowano również na Węgrzech (Györffy 1982, Györffy & Körmöczi 1987), oraz w Jugosławii (Tanasijevic 1962 za: Nowacka 1965), gdzie starano się scharakteryzować zgrupowania piewików związanych z uprawami. W Polsce prowadzono prace dotyczące zgrupowań piewików łąk wilgotnych, szuwarów, torfowisk i trzęsawisk na terenie Kotliny Biebrzy, Kotliny Nowotarskiej, Bieszczad, Górnego Śląska i Sudetów (Gębicki et al. 1982, Szwedo 1992, Szwedo et al. 1998, Gaj et al. 2009), zbiorowisk leśnych i borowych Biebrzy, Pińczowa, Ojcowa, Białowieży oraz Gór Stołowych (Gębicki 1983, Gębicki et al. 1982, Szwedo 1992, Chudzicka 1995, Gaj et al. 2009), muraw psammofilnych i kserotermicznychG ( ębicki 1987, Świerczewski 2004, Świerczewski & Wojciechowski 2009), a także urbicenoz miejskich (Chudzicka 1982, Walczak 2005, Walczak et al. 2014). Należy nadmienić, iż w międzyczasie były prowadzone badania o charakterze zoocenologicznym obejmujące również pozostałe grupy pluskwiaków (Hemiptera), przede wszystkim Aphidinea (Hałaj & Wojciechowski 1996, 1998, Depa & Wojciechowski 2009; Trela & Herczek 2014) oraz Heteroptera (Herczek 1983, 1987, Lis 1991, Gorczyca 1994), a także dotyczące innych grup owadów: chrząszczy (Coleoptera) (Starzyk 1979, Wąsowska 1996, Smoleński 2000), wciornastków (Thysanoptera) (Sierka 2008), oraz błonkówek (Hymenoptera) (Pawlikowski 1985, 1990, 1992). Na obszarze Górnego Śląska jeszcze do połowy lat siedemdziesiątych fauna piewików była bardzo słabo poznana (Gębicki 1979). „Katalog Fauny Polski” podaje zaledwie 91 gatunków tych owadów (Nast 1976). Sytuacja zmieniła się w drugiej połowie lat 70-siątych, kiedy przeprowadzono badania zoocenologiczne nad zgrupowaniami piewików, mszyc i koliszków rejonu huty „Katowice” (Gębicki et al. 1977, Gębicki 1979, Klimaszewski et. al. 1980a i 1980b). Celem prac było zdobycie danych o strukturze zgrupowań przed uruchomieniem emitorów huty Katowice. Tak duży obiekt przemysłowy miał potencjalnie silnie oddziaływać na okoliczną przyrodę, dlatego możliwe było poznanie charakteru i tempa przemian zachodzących w zoocenozach terenów przemysłowych (Gębicki 1979). Równolegle prowadzono również badania na Pustyni Błędowskiej (Jasińska 1980). Do lepszego poznania fauny Górnego Śląska przyczyniła się także inwentaryzacja kolekcji piewików Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu (Bokłak et al. 2003). Kolejne badania prowadzone były w Parku im. Romana Stachonia w Katowicach (Gaj & Pilarczyk 2003), na hałdach Rudy Śląskiej i Mikołowa (Simon & Szwedo 2005) oraz nad urbicenozami Sosnowca (Walczak 2005). Nowych danych na temat fauny piewików Górnego Śląska dostarczyły również prace prowadzone w południowej części Wyżyny Wieluńsko-Woźnickiej (Świerczewski & Błaszczyk 2011), a także na kilku stanowiskach położonych w Obniżeniu Górnej Warty (Walczak 2008). Listę gatunków piewików uzupełniają ostatnio przeprowadzone prace (Walczak 2011; Walczak et al. 2012, Musik et al. 2013, Walczak et al. 2014, Musik et al. 2018).

7 2. Charakterystyka terenu badań

Park Krajobrazowy Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich powołany został na mocy Rozporządzenia Wojewody Katowickiego z dnia 23 listopada 1993 r., zgodnie z Ustawą z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody. W obecnych granicach Park obejmuje obszar 49 387 ha. co czyni go największym w Polsce. Od północy i południa przylega do niego pięć stref otulinowych, których łączna powierzchnia wynosi 14 010 ha. Park jest usytuowany w południowo-zachodniej części województwa śląskiego pomiędzy Woszczycami, Orzeszem, ujściem rzeki Rudy do Odry, Raciborzem, Dziergowicami, okolicami Tworoga Małego, wzdłuż rzeki Bierawki do Knurowa, dalej do Czerwionki, Orzesza, wchodniej granicy Raciborza, Lysek, Suminy, ujscia Rudy do Zalewu Rybnickiego, Żor i granicy Woszczyc (Rostański 1994). W ujęciu geograficznym Park położony jest w zdecydowanej części na Płaskowyżu Rybnickim, od zachodu z kolei przylega do Kotliny Raciborskiej, na pograniczu makroregionu Niziny i Wyżyny Śląskiej. Główną oś hydrograficzną Parku stanowi rzeka Ruda, która wraz z dopływami Suminą i Bierawką należy do dorzecza Odry, natomiast niewielki fragment wschodniej części Parku należy do dorzecza Wisły. Ochroną prawną objęto zwarte kompleksy lasów rudzkich i pszczyńskich, łąki, nieużytki towarzyszące gęstej sieci rzecznej, a także bardzo popularne w tym rejonie stawy rybne oraz inne elementy przestrzenne bezpośrednio lub pośrednio związane z zapoczątkowaną tu 750 lat temu działalnością Cystersów. Wzajemne przenikanie się elementów przyrodniczych i kulturowych stanowi charakterystyczną cechę tego obszaru. Ważną przesłankę do utworzenia parku krajobrazowego stanowiła ponad to ochrona korytarza ekologicznego łączącego dorzecza górnej Wisły i górnej Odry, a poprzez Bramę Morawską również struktury przyrodnicze Europy Środkowej ze strukturami przyrodniczymi Południowej Europy (Mastaj 2008). Obfitość wód, szczególnie powierzchniowych, przyczyniła się do znacznego zróżnicowania warunków siedliskowych, a co za tym idzie do rozwoju wielu cennych gatunków flory i fauny. Dostępność wód odgrywała również kluczowe znaczenie w gospodarce cystersów. Ze względu na rekreacyjno – turystyczne funkcje obszarów chronionych istotną cechą położenia jest bezpośrednie sąsiedztwo takich miast jak: Gliwice, Racibórz, Rybnik, Żory. Ośrodkiem węzłowym jest miejscowość Rudy w gminie Kuźnia Raciborska, znana przede wszystkim z lokalizacji pocysterskiego zespołu klasztorno – pałacowego (www.zpk.com.pl).

2.1. Struktura geomorfologiczna, geologiczna i pokrycie glebowe Pod względem geomorfologicznym Obszar Parku Krajobrazowego Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich wraz z otuliną położony jest w obrębie Kotliny Raciborsko-Oświęcimskiej, niemniej jednak większość tego obszaru przypada na Kotlinę Raciborską, a południowo wschodni fragment w okolicach Rybnika i Żor stanowi obszar wododzielny z Kotliną Oświęcimską. Jego zasięg obejmuje kilka mniejszych jednostek geomorfologicznych w randze regionów: południowo-wschodnią część Niecki Kozielskiej, fragment Przełomowej Doliny Górnej Odry, Wysoczyznę Gaszowicką, Wysoczyznę Wilczy, fragment Wysoczyzny Rachowickiej oraz północno zachodnią część Wysoczyzny Golejowskiej, a także Doliny Bierawki i Doliny Rudy (Klimek & Starkel 1972, Szczypek & Waga 1994). Teren ten oddzielony jest od Wyżyny Śląskiej krawędzią o charakterze tektonicznym (Szczypek & Waga 1994).

8 Rozpatrując położenie Parku na tle jednostek geologicznych, znajduje się on w obrębie neogeńskiego zapadliska przedkarpackiego, częściowo nałożonego na warcyjskie zapadlisko górnośląskie. W regionie tym wyróżnia się dwa piętra strukturalne: starsze – warcyjskie i młodsze – alpejskie. Podczwartorzędowa powierzchnia zbudowana jest głównie z osadów piętra alpejskiego (mioceńskiego), a w niewielkim stopniu piętra warcyjskiego (karbońskiego). Utwory obu pięter ukazują się miejscami na powierzchni terenu (Kotlicki & Kotlicka 1980, Haisig 2003). Utwory powierzchniowe na terenie Parku reprezentowane są wyłącznie przez luźne skały osadowe, głównie czwartorzędowe, brak jest wychodni starszych skał ilastych. Karbońskie piaskowce i łupki z pokładami węgla kamiennego występują pod cienką warstwą utworów czwartorzędowych w obrębie Płaskowyżu Rybnickiego. W obrębie Kotliny Raciborskiej miejscami występują karbońskie osady miocenu: iły i piaski z syderytami, łupki ilaste z gipsem i anhydrytem. Osady czwartorzędowe mają różne pochodzenie – glacjalne, fluwioglacjalne, fluwialne, eoliczne, i organogeniczne. Są to przede wszystkim osady złożone w przeszłości przez wody odpływające z lodowców, a także przez same masy lodu. Dużą powierzchnię zajmują również utwory eoliczne - lessy, piaski, naniesione przez wiatry działające na przedpolu ustępujących lodowców. Niewielkie znaczenie w mezolicie utworów powierzchniowych Parku mają osady rzeczne. Na obszarze Parku można wyróżnić16 typów wydm, które powstały u schyłku epoki lodowcowej. Najmłodsze holoceńskie formy ukształtowania terenu reprezentowane są głównie przez starorzecza i aktywne zakola (Mastaj 2008). Większą część Parku zajmują gleby bielicowe, jednak najbardziej cenne są gleby bagienne i czarne występujące w obrębie wilgotnych dolin (Szczypek 1997, Kuczera & Waga 1998). Bardzo ważną rolę w kształtowaniu powierzchni Parku odegrała wielusetletnia działalność ludzka, stąd powszechne są na terenie Parku liczne formy antropogeniczne. Zasobność dorzecza Rudy, Suminy i Bierawki w wody powierzchniowe stała się podstawą gospodarki zorganizowanej przez cystersów. Założenia przestrzenne, które cystersi realizowali na terenie Parku – sieć dróg, układ osiedli (z położonymi centralnie Rudami Wielkimi), system budowli hydrotechnicznych, a także szyby i kopce po eksploatacji rud żelaza – przetrwały od średniowiecza do czasów dzisiejszych. Niemniej jednak większość przekształceń antropogenicznych pochodzi z okresu po rewolucji przemysłowej XIX wieku, a najwięcej z czasów współczesnych (Mastaj 2008).

2.2. Warunki hydrologiczne Obszar Parku Krajobrazowego CKKRW i jego otuliny w przeważającej części (98,2%) należy do zlewni Odry, tylko niewielki fragment (1,8%) wschodniej części Parku należy do zlewni Wisły. Zlewnię Odry stanowią dwa główne dopływy II rzędu: Bierawka i Ruda, która stanowi oś hydrograficzą Parku. Jej długość wynosi 50,6 km, obszar źródliskowy rzeki znajduje się w pobliżu wsi Baranowice. Następnie przepływa prze Żory gdzie otrzymuje poważny ładunek zanieczyszczeń (Jankowski 1994), które powodują, że wody rzeki nie odpowiadają normom żadnej z klas czystości. Ruda przyjmuje kilka dopływów prawo i lewostronnych, z których najważniejszym jest lewostronna Nacyna. Obydwie rzeki uchodzą do Zbiornika Rybnickiego oddanego do użytku w 1971. Zbiornik towarzyszy elektrowni „Rybnik” i jest przeznaczony głównie do celów chłodniczych, a także w mniejszym stopniu przeciwpowodziowych, rekreacyjnych oraz jako osadnik zanieczyszczeń naniesionych przez rzeki. Włączenie wód zbiornika w cykl obiegu chłodniczego spowodowało, iż jego reżim termiczny oraz właściwości fizyko-chemiczne uległy daleko idącym przekształceniom

9 antropogenicznym (Jankowski 1994). Kolejnym znaczącym dopływem Rudy jest Sumina, która pierwotnie uchodziła bezpośrednio do Odry. Sumina jako jedyna rzeka tej wielkości na obszarze Parku prowadzi wody w II klasie czystości, dlatego też w jej górnym biegu zlokalizowano liczne stawy hodowlane. Północną granicę Parku na odcinku od Orzesza do Goszyc stanowi rzeka Bierawka, znacznie zanieczyszczona przez ośrodki miejsko- przemysłowe: Knurów oraz Czerwionkę-Leszczyny, a także przez wody dołowe kopalń węgla kamiennego (www.slaskie.pl). Wymienione cieki wodne wraz z pomniejszymi dopływami budują, szczególnie na obszarach leśnych, bardzo dobrze rozwiniętą sieć rzeczną i ze względu na swoje bogactwo same w sobie stanowią niebagatelną wartość przyrodniczą (Oleś 1994). W systemie wodnym Parku ważną rolę odgrywają liczne zbiorniki wodne, w większości stawy hodowlane oraz zalewiska powyrobiskowe (Mastaj 2008). Cały zespół zbiorników utrzymuje na terenach przyległych wysoki poziom wód podziemnych, co sprawia, iż przyległe łąki są podmokłe. Obfitość wód, zwłaszcza powierzchniowych przyczyniła się do znacznego zróżnicowania warunków siedliskowych, a co za tym idzie do rozwoju wielu cennych gatunków flory i fauny. Jednym z najważniejszych zespołów zbiornikowych jest Rezerwat „Łężczok”. W jego skład wchodzą głównie stawy hodowlane, jednak ze względu na formę ochrony nie można na jego obszarze prowadzić gospodarki rybnej w pełni rynkowej. Jest on doskonałym punktem orientacyjnym oraz miejscem odpoczynku ptactwa przelatującego (Jankowski 1994) i stanowi znakomite miejsce lęgowe. Wodom powierzchniowym towarzyszą ich znaczne zasoby zgromadzone pod ziemią – są to m.in. wody kopalnej doliny pra-Rudy, które stanowią największą wartość hydrogeologiczną okolicy (Kuczera & Waga 1998) i objęte są ochroną jako zasoby wód podziemnych (Mastaj 2008).

2.3. Warunki klimatyczne Obszar Parku cechuje się klimatem typowym dla strefy umiarkowanej o przejściowym charakterze między oceanicznym a kontynentalnym (Szczypek 1997). Czynnikiem, który w zasadniczy sposób kształtuje klimat Parku jest cyrkulacja atmosferyczna związana z wędrówką mas powietrza o różnym położeniu geograficznym, czego rezultatem jest duża niestabilność stanów pogody, znaczne wahania temperatury powietrza i rzadkie pojawianie się długich mroźnych zim (Szafer 1976). Średnia roczna temperatura osiąga wartość od 8,1°C do 8,4°C. Najniższa odnotowana średnia roczna wynosi 4°C, a najwyższa 13°C (Szczypek 1997; Kruczała 2000). Najniższe temperatury w okresie zimowym przypadają na styczeń i sięgają -31°C, a najwyższe w okresie letnim przypadają na lipiec i osiągają 35°C. Niższe temperatury notuje się w obrębie Kotliny Raciborskiej, gdzie pokrywa śnieżna jest grubsza i zalega dłużej, a w kotlinowych obniżeniach zjawiskiem specyficznym są inwersje pogodowe i częste mgły, z kolei na Płaskowyżu Rybnickim średnie roczne temperatury są ponad 1°C wyższe od terenów sąsiadujących, a w jego wschodniej części notuje się znacznie mniej opadów. Średnia roczna suma opadów osiąga wartości między 700-800 mm (Kruczała 2000). Taki stan rzeczy ma związek ze zwiększoną liczbą opadów utrzymywanych przez ośrodki miejsko-przemysłowe, które emitują do atmosfery znaczne ilości ciepła (Szczypek 1997). Najwyższe sumy miesięczne przypadają zwykle na lipiec, natomiast najniższe na luty lub marzec (Absalon & Leśniok 1999). Średnia roczna wilgotność względna powietrza wynosi 78-81% (Kruczała 2000). Na terenie Parku dominują wiatry z kierunków południowo-wschodnich (Rostański 1997). Średnie usłonecznienie rzeczywiste jest stosunkowo niskie i wynosi ponad 1 400 godzin rocznie (Woś 2010), okres wegetacji trwa 200-300 dni, a pokrywa śnieżna utrzymuje się tu od 60 do 90 dni (Rostański 1997). 10 2.4. Flora i fauna PK CKKRW Szata roślinna Parku ukształtowała się w holocenie, po ustąpieniu ostatniego zlodowacenia plejstoceńskiego. Tworzyły ją niemal wyłącznie zespoły leśne (Morcinek- Kalita & Brody 2004). Do dzisiaj ekosystem leśny przetrwał głównie na terenach nieatrakcyjnych dla rolnictwa z powodu nieurodzajnych, piaszczystych gleb (rozległy kompleks lasów rudzkich w północnej i środkowej części Parku Krajobrazowego) oraz w miejscach trudno dostępnych ze względu na zabagnienie lub niekorzystną rzeźbę terenu (jary, stoki) (www.zpk.com.pl). W kulturowym krajobrazie PKCKKRW dominującym elementem są lasy gospodarcze, będące pozostałością dawnej Puszczy Śląskiej. Od początku XX wieku proteguje się tu sosnę, ze względu na zapotrzebowanie na jej drewno. Lasy są mozaikowo przemieszane z intensywniej użytkowanymi terenami rolniczymi (Czylok 1994). Pod względem przyrodniczym Park zajmuje część dawnej Puszczy Śląskiej zwanej Lasami Raciborskimi, obecnie znacznie przekształconymi przez gospodarkę leśną (Rostański 1994). Prawie cały obszar leśny znajdujący się na obszarze Parku i jego otuliny należy do Skarbu Państwa, w imieniu którego gospodarkę leśną prowadzi Państwowe Gospodarstwo Leśne „Lasy Państwowe”. Na terenie Parku i jego otuliny występują wszystkie typy siedliskowe lasów terenów nizinnych, z wyjątkiem boru suchego. Lasy o charakterze zbliżonym do naturalnego zajmują zaledwie 89,95 ha co stanowi ok. 1% powierzchni leśnej Parku. Lesistość terenu wynosi około 57%. W zachowanych drzewostanach liściastych przeważają: buk zwyczajny, dąb szypułkowy, grab pospolity, a miejscami także lipa drobnolistna oraz jesion wyniosły. W zabagnionych fragmentach dolin rzek i potoków oraz na obrzeżach stawów, na żyźniejszych glebach brunatnych i madach występują lasy olszowe z przewagą olszy czarnej. W trakcie badań geobotanicznych wyróżniono tu ponad 40 zbiorowisk roślinnych, w tym 11 zespołów leśnych oraz zbiorowiska półnaturalne na przekształconych przez człowieka obszarach nieleśnych (Mastaj 2008). Na roślinność nieleśną składają się zbiorowiska zaroślowe, wodne, bagienne, torfowiskowe, trwałych użytków zielonych, okrajkowe, porębowe, segetalne, a także ruderalne. Na obszarze Parku brak jest typowych siedlisk kserotermicznych. Najnowsze prace florystyczne potwierdziły występowanie 63 gatunków roślin naczyniowych objętych ochroną gatunkową. Natomiast 28 innych gatunków chronionych wyginęło tu na stanowiskach naturalnych w ciągu ostatnich stu lat (Mastaj 2008). Florę Parku wzbogacają gatunki przybyłe w sposób naturalny z różnych krain geograficznych, między innymi: z Niziny Węgierskiej przez Bramę Morawską, z Karpat i z Sudetów (www.zpk.com.pl). Na obszarze Parku Krajobrazowego odnotowano 14 gatunków płazów, 6 gatunków gadów, 236 gatunków ptaków oraz 56 gatunków ssaków. Spośród ptaków 154 gatunki należą do awifauny lęgowej, a pozostałe to gatunki przelotne, zimujące bądź zalatujące przypadkowo. Spośród kręgowców uznawanych za zagrożone w skali kraju, zakwalifikowanych do “Polskiej czerwonej księgi zwierząt” w granicach Parku przystępują do rozrodu: traszka grzebieniasta, bąk, bączek, hełmiatka, bielik, zielonka, podróżniczek rożeniec, kania czarna, koszatka i popielica oraz przedstawiciel nietoperzy - borowiaczek. Do chronionych gatunków ptaków gnieżdżących się na terenie Parku należą: podgorzałka, bąk, bączek, bocian czarny, bocian biały, trzmielojad, kania czarna, bielik, błotniak stawowy, kropiatka, zielonka, derkacz, żuraw, rybitwa rzeczna i czarna, zimorodek, dzięcioł zielonosiwy, czarny i średni, lelek, świergotek polny, podróżniczek, jarzębiatka, muchołówka mała i białoszyja, gąsiorek i ortolan. Ochronie (także prawem wspólnotowym) podlegają także piskorz, traszka grzebieniasta, kumak nizinny, mopek, nocek duży, bóbr europejski, wydra oraz wilk. Również fauna bezkręgowców obejmuje gatunki rzadkie i cenne, wśród owadów to m.in. kozioróg dębosz i pachnica dębowa, natomiast przedstawicielem skorupiaków jest rak rzeczny zagrożony całkowitym wymarciem (Mastaj 2008). 11 Najbogatszym przyrodniczo terenem w obrębie PKCKKRW jest kompleks leśno-stawowy “Łężczok” w okolicach Raciborza, będący obecnie jedynym rezerwatem w granicach Parku. Ochronę prawną “Łężczoka” przez uznanie za rezerwat przyrody wprowadzono w 1957 roku w celu zachowania wielogatunkowego lasu łęgowego, alei zabytkowych drzew, starorzeczy rzeki Odry ze stanowiskiem kotewki orzecha wodnego oraz miejsc lęgowych awifauny. Rezerwat przyrody “Łężczok” zajmuje około 400 ha, w tym 134 ha powierzchni leśnej i 247 ha stawów (www.zpk.com.pl).

2.5. Opis powierzchni badawczych Materiał do badań ilościowych zbierano na 15 powierzchniach badawczych wyznaczonych w obrębie różnych zbiorowisk roślinnych. Podano także lokalizację terenu badań w systemie UTM (CA: 05,06,15,16,25,26,34,35,36,44,45) (Ryc. 1.), oraz lokalizację na mapie poglądowej Parku Krajobrazowego CKKRW (Mapa 1.). Powierzchnie badawcze wyznaczone do badań jakościowych odwiedzano regularnie w odstępach czasu mniej więcej dwutygodniowych (szczegółowy opis w rozdziale Metodyka). Powierzchnie wytypowano w określonych zbiorowiskach roślinnych (na podstawie konsultacji z dr Agnieszką Błońską z Instytutu Biologii, Biotechnologii i Ochrony Środowiska Uniwersytetu Śląskiego Uniwersytetu Śląskiego). Powierzchnie 1., 2. (Stanica) i 3. (Tworóg Mały) obejmowały wilgotne łąki z klasy Molinio- Arrhenatheretea (rząd: Molinietalia caeruleae; związek: Calthion palustris). Zbiorowisko to powstaje na podłożu gleb mineralnych pod wpływem przemiennego użytkowania wilgotnych łąk, koszonych raz w roku wczesnym latem, a następnie aż do jesieni wykorzystywanych jako pastwisko dla bydła (Matuszkiewicz 2008). Łąka zlokalizowana w Tworogu Małym to zbiorowisko wilgotnej łąki z udziałem Cirsium rivulare oraz innych gatunków higrofilnych rzędu Molinietalia jak Scirpus sylvaticus, Lysimachia vulgaris, Lotus uliginosus, Angelica sylvesrtis, Cirsium oleracerum, C. palustre, Deschampsia caespitosa oraz Lychnis flos- cuculi. Skład gatunkowy utrzymuje się dzięki regularnym zabiegom agrotechnicznym - koszenie (Simon & Herczek 2010) oraz nawożenie w celu podniesienia jakości produkcji. Łąki w Stanicy to zbiorowiska z Juncus effus. Są to wilgotne, nie użytkowane od kilku sezonów łąki z rzędu Molinietalia, o czym świadczy wyraźny udział gatunków higrofilnych jak Lysimachia vulgaris, Deschampsia caespitosa, Cirsium palustre, Angelica sylvesrtis, czy Lotus uliginosus. Reprezentują one najprawdopodobniej grupę zbiorowisk łąkowo- pastwiskowych związku Caltion. Dominacja Juncus effus może świadczyć o tym, iż jest to zdegenerowana postać zespołu Junco-Cynosuretum. Na skutek zmian użytkowania łąk oraz prawdopodobnie zmian stosunków wodnych obserwuje się zakłócenie stosunków florystycznych oraz wkraczanie Calamagrostis epigeios, który zaczyna opanowywać płat (Simon & Herczek 2010). W przypadku powierzchni 2. obserwuje się także zarastanie płatu Prunus serotina oraz w mniejszym stopniu także Pinus silvestris. Powierzchnie 4. (w Bargłówce) i 5. (w Przeryciu) porastają murawy bliźniczkowe z klasy Nardo-Callunetea (rząd: Nardetalia; związek: Violion caninaae) należące do zespołu Hieracium pilosella-Nardus stricta. Są to półnaturalne i antropogeniczne zbiorowiska, które wykształciły się w obecnej postaci na skutek działalności człowieka. Powierzchnie powstały prawdopodobnie na skutek ekstensywnego użytkowania jako pastwiska lub małowartościowe nienawożone łąki. Są to tak zwane psiary niżowe, w Polsce bardzo pospolite w całym kraju, wszędzie jednak zajmują małe powierzchnie, a ich znaczenie jest ściśle lokalne (Matuszkiewicz 2008). Obydwie badane powierzchnie to ubogie florystycznie płaty z udziałem gatunków muraw bliźniczkowych: Agrostis capillaris, Nardus stricta,

12 Hieracium pilosella, oraz Calluna vulgaris (Simon & Herczek 2010). W ciągu ostatnich lat obserwuje się samorzutne zarastanie płatów Tanacetum vulgare oraz Pinus sylvestris (pow. 7) i Prunus serotina, które następuje w wyniku zaprzestania wypasu na wybranych płatach. Powierzchnie 6. i 7. (w Przeryciu) oraz 8. (w Tworógu) założono w obrębie muraw napiaskowych z klasy Koelerio galucae-Corynephoretea canescentis (rząd: Corynephoretalia canestentis; związek: Corynephorion canescentis) należących do zespołu Spergulo vernalis-Corynephoretum. Murawy te rozwijają się w trakcie zarastania luźnych piasków na siedliskach niewapiennych na pobrzeżach lasów lub terenach odlesionych, zrębach czy ugorach powstałych w wyniku degradacji lub zniszczenia pierwotnej roślinności naturalnej, czyli są to tzw. siedliska wtórne (Matuszkiewicz 2008). Powierzchnie w Przeryciu to ubogie florystycznie płaty zdominowane przez Agrostis capillaris. Rozwijają się na nieużytku porolnym, o czym świadczy pozostałość chwastów polnych (np. Fallopia convolvulus, Mellandrium album). W płatach występują także gatunki siedlisk ubogich i piaszczystych jak Rumex acetosella, Festuca ovina. Płat ten opanowany jest przez rozłogowe i kłączowe trawy – Calamagrostis epigejos i Elymus repens (Simon & Herczek 2010). Trzecia z muraw położona w Tworogu jest suchą murawą psammofilną w formie zdegradowanej. Powierzchnia zdominowana jest przez wąskolistne trawy: Agrostis capillaris i Festuca ovina. Widoczny jest także udział gatunków kserotermicznych takich jak Thymus pulegioides czy Euphorbia cyparissias. Powierzchnie 9. (Tworóg Mały) i 10. (Brantołka) porastają wrzosowiska, należące do klasy Nardo-Callunetea (rząd: Calluno-Ulicetalia; związek: Pohlio-Callunion), ale do odrębnego zespołu Pohlio-Callunetum. Są to elementy zbiorowiska zastępczego borów świeżych i występują powszechnie na porębach, pasach przeciwpożarowych, przydrożach wśród borów czy nawet w miejscach silnego prześwietlenia drzewostanu sosnowego w lesie. W składzie florystycznym znaczną rolę odgrywają gatunki charakterystyczne klasy Vaccinio-Piceetea, co wynika z kontaktów przestrzennych (Matuszkiewicz 2008). Wybrane powierzchnie badawcze to zbiorowiska z udziałem Calluna vulgaris oraz gatunków klasy Nardo-Callunetea takich jak Nardus stricta, Hieracium pilosella, Hypericum parforatum. Składem florystycznym oraz fizjonomią nawiązują do zespołu Pohlio-Callunetum (Simon & Herczek 2010). Zbiorowisko w Tworogu Małym wykształciło się tuż przy leśnej drodze pod linią wysokiego napięcia, natomiast ziorowisko w Brantołce między pasem przeciwpożarowym a torami kolejowymi na piaszczystym, ubogim w składniki mineralne podłożu. W przypadku obydwu płatów obserwuje się także samoistne zarastanie takimi gatunkami drzew jak Pinus silvestris, Prunus serotina, Quercus robur oraz Betula pendula. Powierzchnia 11. (Kuźnia Raciborska) obejmowała zbiorowisko okrajkowe z klasy Trifolio-Geranietea sanguinei, która obejmuje światło- i ciepłolubne zbiorowiska bylin stanowiące charakterystyczny składnik pewnych układów ekotonowych. Jako zbiorowiska naturalne występują w postaci wąskiego pasa w strefie kontaktowej niektórych zbiorowisk leśnych lub zaroślowych ze zbiorowiskami trawiastymi (murawy kserotermiczne, suche łąki itp.) tworząc charakterystyczny „okrajek” (Matuszkiewicz 2008). Powierzchnia 12. (Kuźnia Raciborska) obejmowała zbiorowisko leśne z klasy Vaccinio- Piceetea (rząd: Cladonio-Vaccinietalia; związek: Dicrano-Pinion), gdzie w drzewostanie przeważały sosny. Powierzchnia obejmuje naturalne leśne zbiorowisko w typie siedliskowym świeżego i częściowo wilgotnego boru mieszanego (Matuszkiewicz 2005). Badana powierzchnia znajdowała się na skraju boru sosnowego, w runie oprócz borówki występował również sit i wyraźnie widać było wkraczanie gatunku z rodzaju Agrostis. Powierzchnia 13. (Kuźnia Raciborska) obejmowała młodnik brzozowo-sosnowy, z jednostkową domieszką buka (Fagus sylvatica) – porastających teren pożarzyska. Pożar 13 miał miejsce w 1992 roku i zniszczył 9062 ha lasu. Na większości zniszczonej powierzchni wypaliły się systemy korzeniowe drzew, natomiast na całej powierzchni spalony został poziom próchniczny gleb. Zniszczone zostały rośliny runa leśnego a także nasiona drzew i krzewów. Na powierzchnie gleby opadła kilkunasto centymetrowa warstwa popiołu (Pietras-Bereżańska 1997 za Simon & Herczek 2010). Gatunkami dominującymi w runie są: Calamagrostis epigejos i Deschampsia flexuosa. Powierzchnia 14. (Stanica) obejmowała zbiorowisko boru mieszanego z klasy: Vaccinio- Piceetea (rząd: Cladonio-Vaccinietalia; związek: Dicrano-Pinion) w zespole Querco roboris- Pinetum. Zespół, który reprezentują powierzchnie obejmuje naturalne leśne zbiorowiska dębowo-sosnowe w typie siedliskowym świeżego i częściowo wilgotnego boru mieszanego. Występuje na słabo zbielicowanych mezotroficznych glebach gliniasto-piaszczystych zasadniczo na obszarach bezświerkowych i bezbukowych. Występuje tu charakterystyczna kombinacja gatunków, w której przeważają elementy rzędu Vaccinio-Picetetalia ze stałym udziałem grupy gatunków o szerszej amplitudzie ekologicznej, przechodzących z klasy Querco-Fagetea. Ważna jest także struktura naturalnego drzewostanu, w którym

Ryc. 1. Lokalizacja terenu badań w systemie UTM (CA: 05, 06, 15, 16, 25, 26, 34, 35, 36, 44, 45) (www.entomo.pl – zmodyfikowana). Fig. 1. The localization of the research area of Rudy Landscape Park.

14 Lokalizacja powierzchni badawczych na terenie PK CKKRW. PK terenie na 1. Lokalizacja badawczych Mapa powierzchni Park. Rudy Landscape of plots of particularstudy localization 1. The Map

15 współpanującymi gatunkami lasotwórczymi są sosna i dęby, przy czym większe znaczenie ma tutaj Quercus robur (Matuszkiewicz 2008). Runo badanej powierzchni uległo silnej cespityzacji, w wyniku czego zdominowane jest przez Carex brizoides, w poszyciu występowały pojedyncze Sorbus aucuparia oraz przedstawiciele Rubus spp. Powierzchnia 15. (Pilchowice) obejmowała zbiorowisko ruderalne z klasy Artemisietea vulgaris, które jest wybitnie antropogenicznym zbiorowiskiem roślin wieloletnich, przeważnie stanowiące drugą (po zespołach rzędu Sisymbrietalia) fazę zarastania terenów ruderalnych (Matuszkiewicz 2005). Zbiorowisko na badanej powierzchni powstało na ugorze porolnym w skutek zaprzestania prac agrotechnicznych i nawiązujące do zbiorowisk segetalnych. Oprócz gatunków typowych dla zbiorowisk tej klasy takich jak Artemisia vulgaris, Carduus crispus, czy Rumex obtusifolius, na powierzchni zanotowano również gatunki z rodzajów Solidago, Calamagrostis oraz rośliny towarzyszące uprawom zbóż: Papaver rhoeas oraz Centaurea cyanus L. Systematyka zbiorowisk roślinnych podana została za Matuszkiewicz (2008) oraz Matuszkiewicz et al. (2012), natomiast nazwy gatunkowe roślin podano za Mirek et al. (2002). Przy oznaczaniu roślin korzystano z opracowań: Rutkowska 1984, Rostański & Rostański 2003, Urbisz & Urbisz 2004, Rutkowski 2004, www.atlas-roslin.pl.

3. Materiał i metody badań

3.1. Prace terenowe i laboratoryjne Badania nad piewikami na terenie PKCKKRW prowadzono od maja 2011 do maja 2014 roku, przy czym badania ilościowe objęły 2 sezony wegetacyjne 2012-2013. Na wybranym terenie do badań ilościowych wyznaczono 15 powierzchni badawczych, obejmujących różne zbiorowiska roślinne, na których pobierano próby w regularnych mniej więcej 14 dniowych odstępach czasu, niekiedy terminy kolejnych zbiorów mogły ulec przesunięciu (+/- 3 dni) ze względu na niekorzystne warunki atmosferyczne. Materiał odławiano za pomocą standardowego czerpaka entomologicznego (Ø = 35 cm), zaczynając od początku maja do połowy października (12 zbiorów w ciągu jednego sezonu wegetacyjnego). Za pojedynczą próbę przyjęto tu 100 uderzeń czerpakiem - 25 uderzeń w czterech transektach o szerokości 1 m i długości około 10 m każdy (metoda 4x25). Metoda czerpakowania pozwala na odłów dużej liczby okazów jak również gatunków (Gromadzka & Trojan 1967) i z powodzeniem była stosowana przez licznych autorów (Łuczak & Wierzbowska 1959, Andrzejewska & Kajak 1966, Gębicki et al. 1977, Gębicki 1979, Klimaszewski et al. 1980a, 1980b, Stewart 2002). Badania jakościowe prowadzono na obszarze całego Parku na losowo wybranych powierzchniach w obrębie różnych siedlisk. Używano tutaj również czerpaka entomologicznego, dodatkowo otrząsano drzewa i krzewy do czerpaka i na parasol entomologiczny. Stosowano też metodę „na upatrzonego” polegającą na bezpośrednim przeglądaniu roślin i odławianiu zauważonych osobników. Metody te są szczególnie wydajne przy sporządzaniu listy gatunków piewików i ich roślin żywicielskich (Nickel 2003). Owady z czerpaka wybierane były za pomocą ekshaustora i umieszczane w szklanych probówkach, następnie usypiane za pomocą octanu etylu (CH3COOC2H5), którym nasączano korek. Czasem, w przypadku bardzo dużej liczby osobników w próbie, owady usypiano wkładając probówki do zamrażalnika. Każdą fiolkę oznaczano etykietą informującą o dacie zbioru i dokładnej lokalizacji miejsca zebrania okazów. Zebrany w ten sposób materiał był następnie oznaczany w laboratorium. Do prawidłowej determinacji 16 zdecydowanej większości gatunków niezbędne było wykonanie glicerynowych preparatów mikroskopowych poszczególnych elementów bloku genitalnego, a także elementów aparatu dźwiękowego samców, które wypreparowywano, a następnie gotowano w 10% roztworze KOH. Preparacji dokonywano zgodnie z powszechnie stosowaną w tej grupie owadów procedurą (Knight 1965). Oznaczone okazy następnie naklejano na kartoniki entomologiczne, używając kleju na bazie alkoholu poliwinylowego, a następnie kartoniki z przyklejonymi owadami nabijano na szpilki entomologiczne. Pod okazami podpinano ich bloki genitalne, które także naklejano na kartoniki. Tak wypreparowane okazy zaopatrywano w etykietkę z nazwą gatunkową oraz informacją dotyczącą dokładnej lokalizacji odłowienia owada, jak również o okolicznościach odłowu. W większości przypadków zebrany materiał oznaczono w oparciu o następujące klucze: Dlabola 1954, Logvinenko 1975, Ossiannilsson (1978, 1981, 1983), Holzinger et al. (2003) oraz Biedermann & Niedringhaus (2004), wykorzystano także liczne opracowania szczegółowe odnoszące się do niektórych rodzajów, w tym: do rodzaju Muellerianella Wagner, 1963 (Booij 1981), Ribautodelphax Wagner, 1963 (Bieman 1987), Utecha Emeljanov 1996 (Gębicki 2003), Aphrodes Curtis, 1833 (Tišečkin 1998), Alebra Fieber, 1872 (Gillham 1991), Forcipata DeLong & Caldwell, 1936 (Gniezdilov 2000), Kybos Fieber, 1866 (Dworakowska 1976; Mühlethalter et al. 2009), Eupteryx Curtis, 1833 (Le Quesne 1974), Zyginidia Haupt, 1929 (Dworakowska 1970c), Zygina Fieber, 1866 (Dworakowska 1970a), Arboridia Zachvatkin, 1946 (Dworakowska 1970b), Balclutha Kirkaldy, 1900 (Knight 1987), Macrosteles Fieber, 1866 (Gajewski 1961), Doratura J. Sahlberg, 1871 (Dworakowska 1968b), Rhopalopyx Ribaut, 1939 (Dmitriev 1999), Elymana DeLong, 1936 (Dworakowska 1968a) i Arthaldeus Ribaut, 1947 (Remane 1960). Nazewnictwo gatunków piewików oraz ich układ systematyczny przyjęto za publikacją Nickel & Remane (2002). Informacje dotyczące chorologii oraz ekologii poszczególnych gatunków piewików zaczerpnięto z opracowań fauny piewików Niemiec (Nickel & Remane 2002, Nickel 2003), a także prac innych autorów (Ossiannilsson 1978, 1981, 1983, Giustina della & Remane 1991, Lauterer 1995). a także z opracowań polskich autorów (Szwedo 1999, Pilarczyk & Szwedo 2005, Simon & Szwedo 2005, Świerczewski 2007, Świerczewski & Wojciechowski 2009, Walczak et al. 2014) oraz w oparciu o obserwacje własne. Dane dotyczące zebranych gatunków piewików przedstawione zostały w Tabeli 1 i Tabeli 2. Zebrane i wypreparowane okazy przechowywane są w kolekcji Instytutu Biologii, Biotechnologii i Ochrony Środowiska Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach.

3.2. Analizy i wskaźniki 3.2.1. Analiza chorologiczna Analizę chorologiczną przeprowadzono w celu wskazania procentowego udziału poszczególnych elementów zasięgowych w faunie piewików zasiedlającej teren badań. Zasięg jest tu rozumiany jako obszar obejmujący centrum dyspersji gatunku wraz z największą częstością jego występowania, uwarunkowaną wymaganiami ekologicznymi (Nickel & Remane 2002). Celem analizy chorologicznej jest m. in. określenie stopnia odkształcenia entomocenoz pod wpływem antropopresji – zoocenozy z dominacją elementów chorologicznych o szerokim zasięgu występowania są charakterystyczne dla ekosystemów sztucznych. Podstawową jednostką analizy chorologicznej jest zasięg taksonu, a przeprowadzenie tej analizy informuje o kierunkach migracji entomofauny. Zasięg większości gatunków ulega niewielkim zmianom na przestrzeni kilkudziesięciu lub 17 kilkuset lat i jest stabilną jednostką, dlatego na jego podstawie można wyznaczyć granice regionów o różnej randze (Udvardy 1978, Kostrowicki 1999). Dane dotyczące chorologii przedstawione zostały w Tabeli 3, Tabeli 20 oraz na Rycinie 23. Typologię przyjętych w pracy elementów zasięgowych przyjęto za: Nickel & Remane (2002). Wykazane gatunki zaklasyfikowano do następujących elementów chorologicznych: kosmopolityczny – obejmuje gatunki szeroko rozmieszczone w świecie, o zasięgu wykraczającym poza Holarktykę, często obejmujące swym zasięgiem kilka państw zoogeograficznych; holarktyczny – obejmuje gatunki zasiedlające zarówno Palearktykę jak i Nearktykę, sięgające do Zwrotnika Raka; transpalearktyczny – obejmuje gatunki zasiedlające większą część Palearktyki, w tym także gatunki o zasięgu amfi-palearktycznym, czyli rozsiedlone na dwóch przeciwległych krańcach Palearktyki; zachodniopalearktyczny – obejmuje gatunki zasiedlające południowo-zachodnią lub zachodnią część Palearktyki; syberyjski – obejmuje gatunki zasiedlające obszar tajgi syberyjskiej; jeśli sięgają do Europy Centralnej to gatunki te związane są najczęściej z siedliskami zacienionymi (chłodnymi); eurosyberyjski – obejmuje gatunki zasiedlające strefę lasów iglastych i liściastych Syberii oraz Europy (niekiedy są to tylko stanowiska reliktowe); europejski – obejmuje gatunki występujące na znacznym lub też na prawie całym obszarze Europy, jednak w odróżnieniu od elementu zachodniopalearktycznego, ich zasięg obejmuje tylko Europę; zachodnioeuropejski – obejmuje gatunki zasiedlające wybrzeża Europy Zachodniej, a w części centralnej kontynentu zazwyczaj obszary wrzosowisk; północnoeuropejski – obejmuje gatunki o zasięgu ograniczonym do obszaru tundry, tajgi i bagien Europy Północnej; południowoeuropejski – obejmuje gatunki zasiedlające Europę Południową, których północna granica zasięgu często przebiega przez obszar Europy Środkowej i pokrywa się zazwyczaj ze strefą europejskich lasów liściastych; śródziemnomorski – gatunki występujące w strefie zarośli typu makkia należących do obszaru Morza Śródziemnego, spotykane również na stanowiskach rozproszonych Europy Środkowej; kazachski – gatunki zasiedlające stepy zachodniej i środkowej Azji, a w Europie Środkowej siedliska suche i silnie nasłonecznione; nearktyczny – obejmuje gatunki zasiedlające Nearktykę.

3.2.2. Analiza ekologiczna Analiza ekologiczna przeprowadzona została celem wykazania procentowego udziału poszczególnych elementów ekologicznych w faunie piewików zasiedlającej badany obszar. Piewiki są grupą owadów, która doskonale odzwierciedla zależności biocenotyczne (Nickel 2003). Przeprowadzenie badań tych zależności, w oparciu o różne grupy owadów, umożliwiło wyjaśnienie funkcjonowania ekosystemów oraz poznanie mechanizmów homeostazy i źródeł reakcji stresowych (Szujecki 1998). Przeprowadzając analizię ekologiczną uwzględniono elementy związane z optymalnym zakresem preferencji ekologicznych, takich, jak: wilgotność, nasłonecznienie, powiązania

18 troficzne, stadium zimowania, liczbę pokoleń oraz stopień przywiązania do środowiska (strategia życiowa). Odnośnie tolerancji piewików względem wilgotności środowiska oraz nasłonecznienia, posłużono się kryteriami zaproponowanymi przez Czechowskiego & Mikołajczyka (1981). Pozostałe informacje podano za: Achtzinger & Nickel (1997), Nickel & Remane (2002) oraz Nickel & Hildebrandt (2003). Dane ekologiczne przedstawione zostały w Tabeli 3a, Tabeli 21 oraz na Ryc.ch 24a i 24b. Pod względem zakresu wilgotności środowiska, przyjęto następujące elementy ekologiczne: higrofilne – reprezentowane przez gatunki, które preferują środowiska wilgotne i podmokłe; mezohigrofilne – gatunki występujące stosunkowo licznie w siedliskach o umiarkowanej wilgotności; kserofilne – gatunki występujące na siedliskach suchych i silnie nasłonecznionych.

Pod względem zakresu nasłonecznienia, przyjęto następujące elementy ekologiczne: heliofilne – gatunki związane z terenami otwartymi o pełnym nasłonecznieniu i preferujące intensywne nasłonecznienie; mezoheliofilne – gatunki występujące na terenach o średniej insolacji; skiofilne – gatunki cieniolubne, zasiedlające zacienione biotopy.

Dane dotyczące powiązań troficznych piewików z określonymi roślinami żywicielskimi, zaczerpnięto z prac: Nickel & Remane (2002), Nickel (2003) oraz Świerczewski (2007). Pod względem powiązań troficznych, przyjęto następujące elementy ekologiczne: monofagi 1-go stopnia – obejmują gatunki żerujące na jednym gatunku rośliny; monofagi 2-go stopnia – obejmują gatunki żerujące na roślinach należących do jednego rodzaju; oligofagi 1-go stopnia – obejmują gatunki żerujące na roślinach należących do jednej rodziny; oligofagi 2-go stopnia – obejmują gatunki żerujące na roślinach należących do więcej niż jednej rodziny; polifagi – obejmują gatunki żerujące na wielu różnych gatunkach roślin, bez specjalizacji w wyborze rośliny żywicielskiej; nieznany – zaklasyfikowano tutaj jedynie Macrosteles sardus – gatunek, którego roślina żywicielska pozostaje do tej pory nieznana.

Stadium zimowania przyjęto zgodnie z kryteriami zaproponowanymi przez Nickela & Remanego (2002): zimujące w stadium jaja – oznaczone w pracy: jajo; zimujące w stadium nimfy – oznaczone w pracy: nimfa; zimujące w stadium imago – oznaczone w pracy: imago.

Liczbę pokoleń przyjęto zgodnie z kryteriami zaproponowanymi przez Nickela & Remanego (2002): gatunki uniwoltynne – oznaczone w pracy cyfrą: 1, wydające jedno pokolenie w ciągu roku; gatunki biwoltynne – oznaczone w pracy cyfrą: 2, wydające dwa pokolenia w ciągu roku. 19 Stopień przywiązania do środowiska przyjęto za Achtzingerem & Nickelem (1997) oraz Nickelem & Hildebrandtem (2003): Eurytopowy – inaczej gatunek eurybiontyczny, ekologicznie słabo wyspecjalizowany, występujący w szerokim spektrum czynników siedliskowych, znoszący duże ich wahania, m.in. temperatury, wilgotności, nasłonecznienia i zasolenia. Do eurybiontów należy wiele gatunków oligofagicznych; Oligotopowy – gatunek, który preferuje określone warunki troficzne, np. wilgotność, wysokość warstwy zielnej. Wiele oligotopów charakteryzuje się słabymi zdolnościami do lotu; Stenotopowy – gatunek o wąskiej tolerancji ekologicznej, wyspecjalizowany, występujący w ściśle określonym siedlisku. Do stenotopów często należą formy brachypteryczne.

3.2.3. Analiza zoocenologiczna Analizę zoocenologiczną zebranego materiału przeprowadzono w oparciu o wskaźniki analityczne i syntetyczne. Celem oznaczenia względnej liczebności gatunków piewików na badanych powierzchniach zastosowano następujące wskaźniki: dominację, stałość występowania, różnorodność gatunkową zgrupowań, równomierność układu poszczególnych gatunków oraz podobieństwo składu gatunkowego zgrupowań. Przyjęto tutaj zmodyfikowane kryteria według następujących autorów: Witkowski (1969), Trojan (1977, 1992 i 1994), Kasprzak & Niedbała (1981) i Krebs (1996). Wymienione poniżej wskaźniki mają szczególne zastosowanie przy charakteryzowaniu zgrupowań owadów, w tym również piewików. Gatunki które osiągają w obrębie poszczególnych zbiorowisk roślinnych wysokie wartości wskaźników, określane są przez licznych autorów terminem „gatunków głównych zgrupowania” lub „gatunków budujących trzon zgrupowania” (Schiemenz 1969, Gaj et al. 2009, Świerczewski & Wojciechowski 2009, Walczak et al. 2014).

3.2.3.1. Dominacja osobnicza D Dominacja osobnicza (D) określa udział procentowy osobników poszczególnych gatunków w stosunku do ogółu osobników badanej grupy systematycznej, odłowionych na określonej powierzchni. Do obliczenia omawianego udziału procentowego, posłużono się współczynnikiem dominacji wyrażonym następującym wzorem (Kasprzak & Niedbała 1981):

gdzie: n – liczba osobników danego gatunku zebranych na danej powierzchni; N – liczba wszystkich osobników zebranych na danej powierzchni.

W oparciu o uzyskane wartości współczynnika dominacji, wyróżniono sześć klas dominacji: - Klasy gatunków dominujących: superdominanty (SD) – gatunek bardzo liczny stanowiący ponad 40% ogółu zebranych na danej powierzchni osobników; eudominanty (ED) – gatunek bardzo liczny stanowiący 30,01%-40,00% ogółu zebranych na danej powierzchni osobników; dominanty (D) – gatunek liczny stanowiący 20,01%-30,00% ogółu zebranych na danej powierzchni osobników; 20 subdominanty (sD) – gatunek dość liczny stanowiący 7,51%-20,00% ogółu zebranych na danej powierzchni osobników; - Klasy gatunków akcesorycznych: recedent (R) – gatunek nieliczny stanowiący 2,51%-7,50% ogółu zebranych na danej powierzchni osobników; subrecedent (sR) – gatunek bardzo nieliczny stanowiący poniżej 2,50% ogółu zebranych na danej powierzchni osobników.

3.2.3.2. Stałość występowania C Stałość występowania (C) określa liczbę prób, w których wystąpił dany gatunek, dzieloną przez liczbę wszystkich prób pobranych na określonej powierzchni. Do obliczenia stałości występowania (C), użyto następującego wzoru (Górny & Grüm 1981):

gdzie:

Na – liczba prób zawierających dany gatunek „a”; N – liczba wszystkich prób pobranych na danej powierzchni.

Na podstawie obliczonych wartości stałości występowania, wyróżniono następujące cztery klasy stałości: kl. 1 – od 75,01% – do 100,00%; kl. 2 – od 50,01% – do 75,00%; kl. 3 – od 25,01% – do 50,00%; kl. 4 – od 0,01% – do 25,00 %.

3.2.3.3. Wskaźnik Q Wskaźnik Q stosowany jest w badaniach zoocenotycznych i ekologicznych. Wskaźnik ten, uśredniając dominację (D) i stałość (C), podkreśla rolę ekologiczną gatunku. Wyraża się go za pomocą pierwiastka iloczynu stałości występowania C i dominacji osobniczej D (Kasprzak & Niedbała 1981). Wskaźnik Q, łączy wskaźniki C i D według wzoru:

gdzie: C – stałości występowania gatunku; D – dominacja osobnicza.

3.2.3.4. Współczynnik wierności W Współczynnik wierności (W) pozwala na analiżę stopnia powiązania gatunków określonej grupy systematycznej z badanymi zbiorowiskami roślinnymi. Z pomocą tego wskaźnika można też wyróżnić gatunki, które określają dane zgrupowanie. Współczynnik wierności (W) (Kasprzak & Niedbała 1981), wyliczony ze wzoru:

21 gdzie: a – liczba okazów danego gatunku odłowionych w określonym zbiorowisku; b – całkowita liczba okazów tego gatunku odłowiona na badanym terenie.

Wyróżniono pięć klas wierności: Gatunki wyróżniające – to takie, które występują tylko w jednym typie zbiorowiska roślinnego, wykazujące silne przywiązanie do takiego siedliska i zwykle troficznie powiązane z charakterystycznymi lub wyróżniającymi gatunkami roślin badanych zbiorowisk (W=95,01%-100,00%); w trakcie badań przy wyznaczaniu gatunków wyróżniających brano pod uwagę również obecność roślin żywicielskich w badanym zbiorowisku i regularność z jaką gatunek występował (stałość) w środowisku, stąd część gatunków wyróżniających to także gatunki główne w wyróżnionych zgrupowaniach; Gatunki charakterystyczne – to takie, które występują przeważnie, lecz nie koniecznie w określonym typie zbiorowiska roślinnego, jednakże mogące występować, nawet dość licznie lub regularnie w innych fitocenozach, wykazując przywiązanie do kręgu zbiorowisk o zbliżonych warunkach (W=50,01%-95,00%); Gatunki prawdopodobnie charakterystyczne – występujące przeważnie, lecz nie koniecznie w określonym typie zbiorowiska roślinnego, gatunki te mogą zasiedlać nawet dość licznie lub regularnie inne fitocenozy, wykazując przywiązanie do kręgu zbiorowisk o zbliżonych warunkach. Do gatunków prawdopodobnie charakterystycznych włączono takie, których wskaźnik wierności był równie wysoki jak w poprzedniej kategorii (W=50,01%-95,00%) oraz występujące w środowisku dość regularnie, jednak w ich przypadku ustalenie silniejszego związku z gatunkami roślin występującymi w omawianym zbiorowisku okazało się trudne do określenia; Gatunki towarzyszące – znajdowane w różnych typach zbiorowisk roślinnych, zazwyczaj nielicznie i charakteryzujące się małą stałością, nie wykazujące ścisłych związków z określonymi typami siedlisk; najczęściej są to gatunki polifagiczne, bądź związane z roślinami o szerokim spektrum ekologicznym (W poniżej 50,00%); Gatunki przypadkowe – znajdowane w określonym zbiorowisku jedynie przypadkowo, nie wykazujące z nim żadnych związków.

3.2.3.5. Różnorodność gatunkowa Różnorodność gatunkowa w badanych zgrupowaniach została przeanalizowana z zastosowaniem następujących wskaźników: wskaźnik różnorodności gatunkowej Shannona- Weavera H’ (Shannon & Weaver 1949 za: Trojan 1992), wskaźnik równomierności Pileou J’ (Pielou 1969 za: Trojan 1994), wskaźnik różnorodności gatunkowej Brillouina Ĥ (Brillouin 1962 za: Trojan 1992) oraz wskaźnik różnorodności gatunkowej Simpsona I (Simpson 1949 za: Trojan 1992) (Tabela 19, Ryc. 17 i Ryc. 18).

Wskaźnik różnorodności gatunkowej Shannona-Weavera H’ Wskaźnik ogólnej różnorodności Shannona-Weavera H’ jest często stosowanym w zoocenologii skutecznym parametrem służącym do pomiaru szerokiego spektrum zmian,

22 jakie zachodzą w zespołach zwierzęcych pod wpływem antropopresji. Stosowany był m.in. w badaniach zgrupowań piewików przez Chudzicką (1981) i Chudzicką & Skibińską (1998a, 1998b).

gdzie: pi– stosunek liczby (ni) osobników i-tego gatunku do liczby (N) osobników całego zgrupowania złożonego z (S) gatunków.

Wskaźnik równomierności Pielou J’

gdzie: H’ – faktyczna różnorodność gatunkowa wyliczona ze wskaźnika ogólnej różnorodności Shannona-Weavera H’;

Hmax – maksymalna różnorodność gatunkowa H’max=lnS; S – jak we wzorze Shannona-Weavera H’.

Wskaźnik różnorodności gatunkowej Brillouina Ĥ Według Pielou (1974) wzór Shannona-Weavera H’ nie jest właściwy dla badań, które uwzględniają próby faunistyczne, zawierające określoną liczbę gatunków i ze względu na to są zbiorami skończonymi. W związku z tym często stosuje się wzór zaproponowany przez Brillouina:

gdzie: N – liczba wszystkich osobników w badanej próbie; ni – liczba osobników określonego gatunku w próbie; za Trojan 1992:

gdzie: c = 2,3025856.

Wskaźnik różnorodności gatunkowej Simpsona I Dla wyliczenia wskaźnika Simpsona zastosowano próbkowy wskaźnik różnorodności gatunkowej zaproponowany przez Pielou (1975 za: Trojan 1992), przydatny do oceny różnorodności zgrupowania w niejednorodnym środowisku:

23 gdzie: ni – liczba osobników gatunku i w próbie; N = całkowita liczba osobników w próbie.

Maksymalną różnorodność gatunkową (różnorodność potencjalną) oceniono w danym zgrupowaniu na podstawie wzoru (Trojan 1992):

oznaczenia jak we wcześniejszym wzorze.

Stopień odchylenia rzeczywistego stanu zgrupowania od potencjalnego, oceniono na podstawie poniższego wzoru (Trojan 1992), a uzyskane wyniki wyrażono w procentach:

gdzie: I’ – próbkowy wskaźnik różnorodności gatunkowej;

Ip – potencjalny wskaźnik różnorodności gatunkowej.

3.2.3.6. Podobieństwo zgrupowań Metoda analizy skupień (algorytm aglomeracji) Algorytm aglomeracji pozwala grupować wybrane obiekty w coraz większe zbiory, z zastosowaniem określonej pewnej miary podobieństwa lub odległości. Ten sposób grupowania zostaje zobrazowany graficznie za pomocą hierarchicznego drzewa. Do formatowania skupień wykorzystywane są miary odległości pomiędzy obiektami. W tej pracy zastosowano współczynniki Sørensena oraz Brauna-Blancketa, które wykorzystywane są do porównania podobieństwa pomiędzy dwiema próbkami. Można to obliczyć zgodnie ze wzorem:

gdzie: O(x, y) – odległość x, y.

Oszacowanie odległości między skupieniami wykonano w oparciu o metodę Warda. Wykorzystuje ona podejście analizy wariancji, zmierzające do minimalizacji sumy kwadratów odchyleń dowolnych dwóch skupień, które mogą zostać uformowane na każdym etapie (Ryc. 19, Ryc. 20).

24 Analiza głównych składowych PCA Analizy głównych składowych (PCA – Principal Components Analysis) pozwala na przekształcenie oryginalnych zmiennych do mniejszej liczby nowych zmiennych (składowych głównych), które są nieskorelowane. Prowadzi to do powstania nowej przestrzeni wektorów o mniejszej liczbie wymiarów, na które mogą być zrzutowane oryginalne punkty tak, aby można było opisać rozważaną strukturę. Metoda ta w głównej mierze polega na poszukiwaniu linii prostych (osi czynnikowych), które są najlepiej dopasowane do chmur punktów w przestrzeni wektorowej, zgodnie z kryterium najmniejszych kwadratów. Obrazem graficznym analizy jest płaszczyzna czynnikowa generowana przez wybraną parę osi, na którą zrzutowane są punkty z przestrzeni wektorowej (Ryc. 21, Ryc. 22 ). Obliczenia poszczególnych wskaźników wykonano za pomocą licencjonowanego oprogramowania MS EXCEL, STATISTICA oraz Multi Variate Statistical Package w Instytucie Biologii, Biotechnologii i Ochrony Środowiska Uniwersytetu Śląskiego.

4. Wyniki badań

W trakcie badań na obszarze Parku Krajobrazowego „Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich” w latach 2011-2013 zebrano ponad 10000 okazów piewików zaliczonych do 175 gatunków, co stanowi 32% spośród ponad 552 gatunków odnotowanych do tej pory na terenie Polski. Prowadząc zbiór materiału odłowiono gatunki nowe dla Górnego Śląska: Alebra coryli Le Qense, 1976, Macropsis albae Wagner, 1950, Streptanus confinis (Reuter, 1880), Kelisia praecox Haupt H., 1935, Ribautodelphax imitans (Ribaut, 1953) w tym gatunek nowy dla fauny Polski, oraz rzadki w skali Europy Recilia horvathi (Then, 1896).

4.1. Analiza ilościowa zgrupowań piewików na powierzchniach badawczych W celu przeprowadzenia analizy struktury zoocenotycznej zgrupowań piewików materiał zbierano na 15 powierzchniach badawczych. W badaniach ilościowych prowadzonych w latach 2012-2013 odłowiono 105 gatunków (8199 okazów). Wyższe klasy liczebności (tj. subdominant, dominant, eudominant i superdominant) reprezentowało 31 gatunków – pozostałe 74 należały do gatunków akcesorycznych. Status superdominanta w trakcie badań osiągnęły: Jassargus flori (powierzchnia 4), Stenocranus major (powierzchnia 6), Doratura homophyla (powierzchnia 8) oraz Macrosteles laevis (powierzchnia 15). Największą liczbę gatunków odłowiono na powierzchni 2 (obejmującej zbiorowisko wilgotnej łąki z klasy Molinio-Arrhenatheretea), na powierzchni tej odłowiono 890 osobników reprezentujących 38 gatunków. Najmniej gatunków – 16, odłowiono na powierzchni 5 (obejmującej murawę bliźniczkową z klasy Nardo-Callunetea) oraz na powierzchni 13 (młodnik sosnowy) – również liczba odłowionych okazów na wyżej wymienionych powierzchniach była niewielka (odpowiednio 384; 190 osobników). Poniżej przedstawiono szczegółowe wyniki badań prowadzonych w ciągu dwóch sezonów badawczych w wybranych fitocenozach. Wszystkie uzyskane dane przedstawione zostały w tabelach (Tabela 4-18) oraz na wykresach (Ryc. 2-16) zamieszczonych pod opisem wyników dla poszczególnych powierzchni badawczych.

25 9 jajo jajo jajo jajo jajo jajo jajo jajo nimfa Zimow. Overvin- tering stage 8 eurytopowy eurytopowy eurytopowy eurytopowy oligotopowy oligotopowy oligotopowy oligotopowy stenotopowy Str. życiowa Str. Life strategy 1 7 1 1 1 1 1 1 1 1 L. pok. No. gen. 6 Poaceae Host plants dwuliścienne Rośliny żywicielskie Salix alba, S. purpurea Asteraceae, Fabaceae ? Salix caprea, S. purpurea Salix caprea, zielne rośliny dwuliścienne zielne rośliny dwuliścienne Imago: drzewa, nimfa: rośliny Poaceae, Cyperaceae, Juncaceae Tilia, Populus, Prunus, Betula, Acer Populus, Prunus, Betula, Tilia, Element ekologiczny/Ecological element 5 polifag polifag polifag polifag oligofag Trophic Trophic relations oligofag 1 oligofag 2 monafag 2 monofag 2 Zw. troficzne Zw. Latreille, 1825 4 heliofil Leach, 1815 Cercopidae Insolation Cicadellidae mezoheliofil mezoheliofil mezoheliofil mezoheliofil mezoheliofil mezoheliofil mezoheliofil mezoheliofil Nasłonecznienie CICADOMORPHA Evans, 1946 CICADOMORPHA 3 higrofil kserofil Humidity Wilgotność mezohigrofil mezohigrofil mezohigrofil mezohigrofil mezohigrofil mezohigrofil mezohigrofil 2 europejski eurosyberyjski eurosyberyjski eurosyberyjski? śródziemnomorski transpalearktyczny transpalearktyczny transpalearktyczny Chorological element Chorological zachodniopalearktyczny Element chorologiczny

1 Species Gatunek Haupt H., 1925 Aphrophora alni Aphrophora Matsumura, 1903 (Fallén C.F., 1805) (Fallén C.F., (Burmeister, 1841) (Burmeister, Cercopis vulnerata Cercopis (Linnaeus C., 1758) (Linnaeus C., 1758) Agallia brachyptera Aphrophora salicina Aphrophora Philaenus spumarius (Goeze J.A.E., 1778) Illiger in Rossi, 1807 Aguriahana stellulata Neophilaenus lineatus Aphrophora pectoralis Aphrophora (Boheman C.H., 1847) Neophilaenus campestris - Wiel Rud Krajobrazowe Kompozycje Cysterskie Krajobrazowego Parku terenie 2011-2014 na w latach odłowionych piewików 1. Charakterystyka gatunków Tab. (L. pok. - Liczbakich pokoleń). generation). of Number gen. - in 2011-2014 (No. Park Rudy Landscape of speciesof the collected area in characteristics the and list systematic 1. The Table

26 9 jajo jajo jajo jajo jajo jajo jajo jajo jajo jajo jajo imago imago imago Zimow. Overvin- tering stage 8 eurytopowy eurytopowy eurytopowy oligotopowy oligotopowy oligotopowy oligotopowy oligotopowy oligotopowy oligotopowy oligotopowy oligotopowy oligotopowy oligotopowy Str. życiowa Str. Life strategy 1 1 1 1 1 1 7 1 2 1 1 1 1 1 1 L. pok. No. gen. ? Quercus, Betula Quercus, 6 liściaste Poaceae Quercus Fabaceae Fabaceae C. colurna Host plants drzewa liściaste drzewa liściaste P. avium, Crataegus P. Rośliny żywicielskie Carpinus, Tilia, Quercus Carpinus, Tilia, Coryllus avellana, C. maxima, inne Urtica dioica, Taraxacum, Nimfy: Poaceae, Imago: drzewa Quercus robur, Alnus glutinosa robur, Quercus Carpinus betulus, Prunus padus, Poaceae, Imago: Plantago, Fabaceae?, Laminaceae? Nimfy: zielne rośliny dwuliścienne, Element ekologiczny/Ecological element 5 polifag polifag polifag polifag polifag oligofag Trophic Trophic relations oligofag 2 oligofag 2 oligofag 1 oligofag 1 oligofag 1 monafag 2 monofag 1 monofag 2 Zw. troficzne Zw. 4 heliofil heliofil heliofil Insolation mezoheliofil mezoheliofil mezoheliofil mezoheliofil mezoheliofil mezoheliofil mezoheliofil mezoheliofil mezoheliofil mezoheliofil mezoheliofil Nasłonecznienie 3 higrofil higrofil Humidity Wilgotność mezohigrofil mezohigrofil mezohigrofil mezohigrofil mezohigrofil mezohigrofil mezohigrofil mezohigrofil mezohigrofil mezohigrofil mezohigrofil mezohigrofil 2 europejski europejski europejski europejski europejski europejski europejski europejski europejski? eurosyberyjski eurosyberyjski eurosyberyjski południowoeuropejski Chorological element Chorological zachodniopalearktyczny Element chorologiczny

1 Species Gatunek Alebra coryli Ribaut, 1952 Wagner, 1940 Wagner, (Fieber, 1872) (Fieber, (Ribaut, 1952) Allygus mixtus Alebra neglecta (Schrank, 1776) Arboridia velata Alnetoidia alneti Le Quesne, 1976 (Fabricius, 1794) Arboridia ribauti Zachvatkin, 1948 Allygus communis (Fallén C.F., 1826) (Fallén C.F., Alebra albostriella Aphrodes diminuta Aphrodes Aphrodes bicinctus Aphrodes (Ferrari J.A., 1882) Aphrodes makarovi Aphrodes (Donovan E., 1799) (Ossiannilsson, 1937) (Ossiannilsson, 1938) (Dahlbom A.G., 1850) (Dahlbom Allygidius commutatus Anaceratagallia ribauti Anoscopus flavostriatus

27 9 jajo jajo jajo jajo jajo jajo jajo jajo jajo jajo jajo jajo? imago imago Zimow. Overvin- tering stage 8 eurytopowy eurytopowy eurytopowy eurytopowy oligotopowy oligotopowy oligotopowy oligotopowy oligotopowy oligotopowy oligotopowy oligotopowy oligotopowy stenotopowy Str. życiowa Str. Life strategy 1 2 2 1 1 1 2 1 2 1 2 2 2 7 1-2 L. pok. No. gen. 6 Carex Poaceae Poaceae Poaceae Poaceae millefolium Host plants Juncus , Poaceae ? Lolium perenne Dactylis glomerata Carex, Juncus , inne Carex, C. pseudophragmites Rośliny żywicielskie Calamagrostis epigejos, Calamagrostis Filipendula, Inula, Lathyrus Bromus erectus, Holcus mollis erectus, Bromus Artemisia campestris, Achillea Deschampsia flexuosa, Festuca Festuca arundinacea, F. pratensis, Festuca arundinacea, F. Element ekologiczny/Ecological element 5 polifag Trophic Trophic relations oligofag 2 oligofag 1 oligofag 1 oligofag 1 oligofag 1 oligofag 1 oligofag 1 oligofag 1 oligofag 1 monafag 1 monafag 2 monofag 1 monafag 2? Zw. troficzne Zw. 4 heliofil heliofil heliofil heliofil Insolation mezoheliofil mezoheliofil mezoheliofil mezoheliofil mezoheliofil mezoheliofil mezoheliofil mezoheliofil mezoheliofil mezoheliofil Nasłonecznienie 3 higrofil higrofil kserofil Humidity Wilgotność mezohigrofil mezohigrofil mezohigrofil mezohigrofil mezohigrofil mezohigrofil mezohigrofil mezohigrofil mezohigrofil mezohigrofil mezohigrofil 2 kazachski syberyjski europejski europejski? holarktyczny holarktyczny holarktyczny? eurosyberyjski eurosyberyjski eurosyberyjski eurosyberyjski śródziemnomorski transpalearktyczny północnoeuropejski Chorological element Chorological Element chorologiczny

1 Species Gatunek Metcalf, 1955 Hardy J., 1850 Chlorita paolii (Edwards, 1920) Cicadella viridis (Fabricius, 1794) (Fabricius, 1775) (Fallén C.F., 1806) (Fallén C.F., (Fallén C.F., 1826) (Fallén C.F., Balclutha punctata Dikraneura variata Cicadula persimilis Athysanus quadrum (Linnaeus C., 1758) (Kirschbaum, 1858) (Kirschbaum, 1868) Ossiannilsson, 1961 (Kirschbaum, 1868) Arthaldeus striifrons Arthaldeus striifrons Boheman C.H., 1845 Conosanus obsoletus (Ossiannilsson, 1939) Arthaldeus pascuellus Athysanus argentarius Arocephalus longiceps Arocephalus Cicadula quadrinotata Deltocephalus pulicaris Balclutha calamagrostis

28 9 jajo jajo jajo jajo jajo jajo jajo jajo jajo jajo jajo? nimfa imago imago? Zimow. Overvin- tering stage 8 eurytopowy eurytopowy eurytopowy eurytopowy oligotopowy oligotopowy oligotopowy oligotopowy oligotopowy oligotopowy oligotopowy oligotopowy oligotopowy stenotopowy Str. życiowa Str. Life strategy 1 1 2 2 2 2 1 2 2 2 1 7 2 1 2 L. pok. No. gen. ? 6 Poaceae Poaceae Poaceae Rosaceae Acer, Tilia Acer, Host plants rośliny zielne Coryllus avellana Agrostis stolonifera Agrostis Rośliny żywicielskie Acer, Corylus, Quercus robur Corylus, Quercus Acer, rośliny zielne, drzewa liściaste rośliny zielne, drzewa liściaste Salix cinerea, S.aurita, S. caprea Salix cinerea, Festuca rubra, Agrostis capillaris Agrostis Festuca rubra, Carpinus betulus, Fagus sylvatica Element ekologiczny/Ecological element 5 polifag polifag polifag oligofag Trophic Trophic relations oligofag 1 oligofag 2 oligofag 2 oligofag 2 oligofag 1 oligofag 2 oligofag 1 monofag 1 monofag 2 monafag 1? Zw. troficzne Zw. 4 heliofil heliofil Insolation mezoheliofil mezoheliofil mezoheliofil mezoheliofil mezoheliofil mezoheliofil mezoheliofil mezoheliofil mezoheliofil mezoheliofil mezoheliofil mezoheliofil Nasłonecznienie 3 higrofil higrofil kserofil kserofil Humidity Wilgotność mezohigrofil mezohigrofil mezohigrofil mezohigrofil mezohigrofil mezohigrofil mezohigrofil mezohigrofil mezohigrofil mezohigrofil 2 syberyjski syberyjski syberyjski europejski europejski europejski europejski eurosyberyjski eurosyberyjski? transpalearktyczny transpalearktyczny transpalearktyczny Chorological element Chorological zachodniopalearktyczny zachodniopalearktyczny Element chorologiczny

1 Species Gatunek Paoli, 1930 (Flor, 1861) (Flor, Nast J., 1937 Lauterer, 1958 Lauterer, (Wagner, 1947) (Wagner, (Douglas, 1876) (Edwards, 1885) (Edwards, 1881) Doratura stylata Empoasca affinis (Fabricius, 1794) Empoasca pteridis Empoasca decipiens Doliotettix lunulatus Elymana sulphurella Edwardsiana stehliki Edwardsiana Doratura homophyla Edwardsiana crataegi Edwardsiana (Dahlbom A.G., 1850) (Dahlbom Edwardsiana ampliata Edwardsiana (Boheman C.H., 1847) Edwardsiana lethierryi Edwardsiana (Zetterstedt J.W., 1828) (Zetterstedt J.W., Edwardsiana salicicola Edwardsiana (Zetterstedt J.W., 1840) (Zetterstedt J.W., (Zetterstedt J.W., 1840) (Zetterstedt J.W., Diplocolenus bohemani Edwardsiana flavescens Edwardsiana

29 9 jajo jajo jajo jajo jajo jajo jajo jajo jajo jajo jajo nimfa nimfa imago Zimow. Overvin- tering stage 8 eurytopowy eurytopowy eurytopowy oligotopowy oligotopowy oligotopowy oligotopowy oligotopowy oligotopowy oligotopowy oligotopowy oligotopowy stenotopowy stenotopowy Str. życiowa Str. Life strategy 2 2 2 1 1 1 2 2 2 2 7 1 2 1 2 L. pok. No. gen. ? ? , Alnu 6 repens Poaceae Prunella Host plants Urtica dioica Urtica dioica Urtica dioica Quercus robur Quercus drzewa liściaste Poaceae, Fabaceae Rośliny żywicielskie Phalaris arundinacea Festuca ovina, F. rubra Festuca ovina, F. Quercus petrea, Q. robur petrea, Quercus zielne rośliny dwuliścienne Hieracium pilosella, Leontodon, Quercus, Fagus ? , Betula Quercus, Glechoma hederacea, Ranunculus Element ekologiczny/Ecological element 5 polifag polifag Trophic Trophic relations olgofag 2 oligofag 2 oligofag 2 oligofag 2 oligofag 1 monafag 1 monafag 2 monafag 1 monafag 1 monafag 2 monofag 1 monofag 1 Zw. troficzne Zw. 4 skiofil skiofil heliofil heliofil heliofil heliofil Insolation mezoheliofil mezoheliofil mezoheliofil mezoheliofil mezoheliofil mezoheliofil mezoheliofil mezoheliofil Nasłonecznienie 3 higrofil higrofil higrofil higrofil kserofil kserofil kserofil Humidity Wilgotność mezohigrofil mezohigrofil mezohigrofil mezohigrofil mezohigrofil mezohigrofil mezohigrofil 2 kazachski syberyjski europejski europejski europejski europejski europejski eurosyberyjski transpalearktyczny transpalearktyczny transpalearktyczny transpalearktyczny transpalearktyczny Chorological element Chorological zachodniopalearktyczny Element chorologiczny

1 Species Gatunek (Flor, 1861) (Flor, Wagner, 1937 Wagner, (Göthe, 1875) Curtis J., 1937 Empoasca vitis Euscelis incisus Eupteryx vittata Eupteryx notata Eupteryx aurata Eupteryx urticae Erzaleus metrius Eupteryx cyclops (Fabricius, 1803) (Fabricius, 1775) Matsumura, 1906 Eupelix cuspidata Eurhadina saageri Eurhadina (Fallén C.F., 1806) (Fallén C.F., (Fallén C.F., 1806) (Fallén C.F., Eupteryx calcarata (Linnaeus C., 1758) (Linnaeus C., 1758) (Kirschbaum, 1858) (Germar E.F., 1831) (Germar E.F., Ossiannilsson, 1936 Eurhadina concinna Eurhadina Errastunus ocellaris Eurhadina pulchella Eurhadina

30 9 jajo jajo jajo jajo jajo jajo jajo jajo jajo jajo jajo jajo jajo imago Zimow. Overvin- tering stage 8 eurytopowy eurytopowy eurytopowy oligotopowy oligotopowy oligotopowy oligotopowy oligotopowy oligotopowy oligotopowy stenotopowy stenotopowy stenotopowy stenotopowy Str. życiowa Str. Life strategy 2 2 1 1 7 1 1 1 1 2 2 1 1 2 2 L. pok. No. gen. Betula 6 Salix Carex Carex Festuca Poaceae Lamiaceae Host plants Poa pratensis Festuca rubra, Holcus drzewa liściaste Salix alba, S. fragilis Rośliny żywicielskie Quercus robur, Q. petrea robur, Quercus Quercus petrea, Q. robur petrea, Quercus Carex, Luzula, Poaceae? Carex, mollis, inne. Imago: nimfy: Festuca rubra, Agrostis capillaris Agrostis Festuca rubra, Acer campestre, A. pseudoplatanus Acer campestre, Element ekologiczny/Ecological element 5 polifag polifag polifag Trophic Trophic relations oligofag 1 oligofag 2 oligofag 2 oligofag 1 monafag 1 monafag 2 monafag 2 monafag 2 monofag 2 monofag 2 monofag 2 Zw. troficzne Zw. 4 skiofil heliofil heliofil Insolation mezoheliofil mezoheliofil mezoheliofil mezoheliofil mezoheliofil mezoheliofil mezoheliofil mezoheliofil mezoheliofil mezoheliofil mezoheliofil Nasłonecznienie 3 higrofil higrofil higrofil higrofil kserofil Humidity Wilgotność mezohigrofil mezohigrofil mezohigrofil mezohigrofil mezohigrofil mezohigrofil mezohigrofil mezohigrofil mezohigrofil 2 syberyjski syberyjski europejski europejski europejski europejski europejski europejski europejski eurosyberyjski eurosyberyjski transpalearktyczny północnoeuropejski Chorological element Chorological zachodniopalearktyczny Element chorologiczny 1 Species Gatunek (Flor, 1861) (Flor, (Flor, 1861) (Flor, Iassus lanio (Fieber, 1869) (Fieber, (Reuter, 1880) (Reuter, (Ribaut, 1936) Jassargus flori Jassargus (Osborn, 1900) Lewis G., 1834 Fagocyba carri Hesium domino (Edwards, 1914) (Fabricius, 1794) Fagocyba cruenta Kirschbaum, 1868 Idiocerus herrichii (Fallén C.F., 1806) (Fallén C.F., Forcipata forcipata Forcipata Forcipata citrinella Forcipata Japananus hyalinus (Linnaeus C., 1761) Idiocerus stigmaticalis Jassargus allobrogicus Jassargus (Zetterstedt J.W., 1828) (Zetterstedt J.W., Evacanthus acuminatus (Herrich-Schäffer, 1838) (Herrich-Schäffer, Graphocraerus ventralis Jassargus pseudocellaris Jassargus

31 9 jajo jajo jajo jajo jajo jajo jajo jajo jajo jajo jajo jajo jajo? nimfa Zimow. Overvin- tering stage 8 eurytopowy eurytopowy eurytopowy oligotopowy oligotopowy oligotopowy oligotopowy oligotopowy oligotopowy stenotopowy stenotopowy stenotopowy stenotopowy stenotopowy Str. życiowa Str. Life strategy 2 1 1 1 1 1 2 1 7 1 2 2 1 1 2 L. pok. No. gen. 6 Salix Poaceae Salix alba S. triandra S. viminalis Host plants R. fruticosus Populus alba Urtica dioica S. myrsinifolia Salix purpurea Quercus, Betula Quercus, Populus tremula Salix alba, S. fragilis Rośliny żywicielskie Salix caprea, S. cinerea, S. cinerea, Salix caprea, Rubus caesius, R. idaeus, Populus alba, P. nigra, P. tremula nigra, P. Populus alba, P. Salix aurita, S. cinerea, S. repens, Salix aurita, S. cinerea, Salix aurita, S. caprea, S. cinerea, S. cinerea, Salix aurita, S. caprea, Element ekologiczny/Ecological element 5 polifag polifag Trophic Trophic relations oligofag 1 monafag 1 monafag 1 monofag 1 monofag 2 monofag 1 monofag 1 monofag 2 monofag 2 monofag 2 monofag 2 monofag 2 Zw. troficzne Zw. 4 heliofil heliofil Insolation mezoheliofil mezoheliofil mezoheliofil mezoheliofil mezoheliofil mezoheliofil mezoheliofil mezoheliofil mezoheliofil mezoheliofil mezoheliofil mezoheliofil Nasłonecznienie 3 higrofil higrofil higrofil higrofil higrofil higrofil Humidity Wilgotność mezohigrofil mezohigrofil mezohigrofil mezohigrofil mezohigrofil mezohigrofil mezohigrofil mezohigrofil 2 europejski europejski holarktyczny eurosyberyjski eurosyberyjski eurosyberyjski eurosyberyjski eurosyberyjski eurosyberyjski eurosyberyjski północnoeuropejski Chorological element Chorological zachodniopalearktyczny zachodniopalearktyczny zachodniopalearktyczny Element chorologiczny

1 Species Gatunek Ledra aurita Kybos populi Kybos butleri Wagner, 1950 Wagner, (Ribaut, 1927) (Ribaut, 1933) Kybos virgator (Horváth, 1897) Kybos strigilifer (Hardy J., 1850) Macropsis cerea Macropsis Macropsis albae Macropsis (Edwards, 1908) (Edwards, 1908) Macropsis vicina Macropsis Macropsis fuscula Macropsis Macrosteles laevis Macrosteles (Linnaeus C., 1758) (Germar E.F., 1837) (Germar E.F., Macropsis scutellata Macropsis Macropsis marginata Macropsis (Ossiannilsson, 1941) Macropsis fuscinervis Macropsis (Boheman C.H., 1845) (Boheman C.H., 1845) (Zetterstedt J.W., 1828) (Zetterstedt J.W., (Herrich-Schäffer, 1836) (Herrich-Schäffer, Linnavuoriana sexmaculata

32 9 jajo jajo jajo jajo jajo jajo jajo jajo jajo jajo jajo nimfa imago imago Zimow. Overvin- tering stage 8 eurytopowy eurytopowy oligotopowy oligotopowy oligotopowy oligotopowy oligotopowy oligotopowy stenotopowy stenotopowy stenotopowy stenotopowy stenotopowy stenotopowy Str. życiowa Str. Life strategy 2 2 1 1 2 2 2 2 2 1 7 1 2 1 2? L. pok. No. gen. ? Carex ? 6 Poaceae Fabaceae Carex hirta Carex Host plants Urtica dioica Poaceae, Carpinus betulus Agrostis capilaris Agrostis Rośliny żywicielskie Carex,, Bolboschoenus Carex,, Alnus glutinosa, A. incana Alnus glutinosa, Leontodon, Hieracium pilosella Corispermum, Panicum, Setaria Poaceae, Juncaceae, Cyperaceae ? , Juncus Rhynchospora Carex Element ekologiczny/Ecological element 5 nn polifag polifag polifag Trophic Trophic relations oligofag 1 oligofag 1 oligofag 2 monafag 1 monafag 1 monafag 1 monafag 1 monofag 2 monofag 2 oligofag 1? Zw. troficzne Zw. 4 skiofil heliofil heliofil heliofil heliofil Insolation mezoheliofil mezoheliofil mezoheliofil mezoheliofil mezoheliofil mezoheliofil mezoheliofil mezoheliofil mezoheliofil Nasłonecznienie 3 higrofil higrofil higrofil kserofil kserofil kserofil Humidity Wilgotność mezohigrofil mezohigrofil mezohigrofil mezohigrofil mezohigrofil mezohigrofil mezohigrofil mezohigrofil 2 europejski europejski europejski europejski holarktyczny eurosyberyjski eurosyberyjski eurosyberyjski śródziemnomorski transpalearktyczny transpalearktyczny północnoeuropejski Chorological element Chorological zachodniopalearktyczny zachodniopalearktyczny Element chorologiczny

1 Species Gatunek Ribaut, 1939 Ribaut, 1948 Oncopsis alni (Fieber, 1869) (Fieber, Lindberg, 1954 Lindberg, (Schrank, 1801) Oncopsis carpini Notus flavipennis Metalimnus steini (Fallén C.F., 1806) (Fallén C.F., (Fallén C.F., 1806) (Fallén C.F., (Fallén C.F., 1806) (Fallén C.F., Mocuellus collinus (Sahlberg J., 1871) (Sahlberg Macrosteles sardus Macrosteles (Kirschbaum, 1868) Macustus grisescens Macrosteles variatus Macrosteles (Boheman C.H., 1850) Macrosteles sexnotatus Macrosteles Neoaliturus fenestratus (Zetterstedt J.W., 1828) (Zetterstedt J.W., (Zetterstedt J.W., 1828) (Zetterstedt J.W., Mocydiopsis parvicauda (Herrich-Schäffer, 1834) (Herrich-Schäffer, Megophthalmus scanicus Macrosteles ossiannilssoni Macrosteles Macrosteles quadripunctulatus Macrosteles

33 9 jajo jajo jajo jajo jajo jajo jajo jajo jajo jajo jajo jajo jajo? nimfa Zimow. Overvin- tering stage 8 eurytopowy eurytopowy eurytopowy oligotopowy oligotopowy oligotopowy oligotopowy oligotopowy oligotopowy oligotopowy oligotopowy oligotopowy stenotopowy stenotopowy Str. życiowa Str. Life strategy 1 2 2 1 2 2 1 1 1 1 1 1 1 7 1? L. pok. No. gen. 6 Poaceae Poaceae Poaceae Poaceae Host plants Populus tremula Quercus, Populus Quercus, Phragmites australis Acer pseudoplatanus C. pseudophragmites Rośliny żywicielskie Calamagrostis epigejos, Calamagrostis Corynephorus canescens Betula pendula, B. pubescens Betula pendula, B. pubescens Betula pendula, B. pubescens Holcus mollis, Molinia cerulea Element ekologiczny/Ecological element 5 Trophic Trophic relations oligofag 1 oligofag 1 oligofag 1 oligofag 1 oligofag 2 oligofag 1 monafag 1 monafag 2 monafag 2 monofag 1 monofag 2 monofag 1 monofag 1 monofag 2 Zw. troficzne Zw. 4 heliofil heliofil heliofil heliofil Insolation mezoheliofil mezoheliofil mezoheliofil mezoheliofil mezoheliofil mezoheliofil mezoheliofil mezoheliofil mezoheliofil mezoheliofil Nasłonecznienie 3 higrofil kserofil kserofil kserofil Humidity Wilgotność mezohigrofil mezohigrofil mezohigrofil mezohigrofil mezohigrofil mezohigrofil mezohigrofil mezohigrofil mezohigrofil mezohigrofil 2 europejski europejski holarktyczny holarktyczny palearktyczny eurosyberyjski eurosyberyjski śródziemnomorski transpalearktyczny transpalearktyczny północnoeuropejski północnoeuropejski Chorological element Chorological Element chorologiczny zachodniopalearktyczny? zachodniopalearktyczny?

1 Species Gatunek (Flor, 1861) (Flor, (Then, 1896) (Ribaut, 1925) Edwards, 1914 Oncopsis tristis Recilia horvathi Penthimia nigra Recilia coronifera (Sahlberg J., 1871) (Sahlberg Populicerus populi Oncopsis flavicollis (Linnaeus C., 1761) (Linnaeus C., 1761) Ossiannilsson, 1974 Psammotettix dubius (Goeze J.A.E., 1778) Psammotettix alienus Psammotettix confinis Oncopsis subangulata Psammotettix nodosus Psammotettix poecilus (Dahlbom A.G., 1850) (Dahlbom (Dahlbom A.G., 1850) (Dahlbom (Boheman C.H., 1847) Paralimnus phragmitis (Zetterstedt J.W., 1840) (Zetterstedt J.W., (Marshall G.A.K., 1866) Ossiannilssonola callosa

34 9 jajo jajo jajo jajo jajo jajo jajo jajo jajo jajo jajo nimfa nimfa imago Zimow. Overvin- tering stage 8 eurytopowy eurytopowy eurytopowy oligotopowy oligotopowy oligotopowy oligotopowy oligotopowy oligotopowy oligotopowy oligotopowy oligotopowy stenotopowy stenotopowy Str. życiowa Str. Life strategy 1 2 1 2 1 1 1 2 1 2 1 1 1 7 1? L. pok. No. gen. ? , 6 Poaceae Poaceae C. nigra Quercus Rubus spp. Host plants Poa pratensis drzewa liściaste drzewa liściaste Populus tremula Quercus, Prunus Quercus, Rośliny żywicielskie Deschampsia cespitosa Festuca rubra, F. ovina Festuca rubra, F. Festuca ovina, F. rubra ? Festuca ovina, F. ? , C. panicea rostata Carex Nimfy: rośliny zielne, Imago: Crataegus, Rosa, Prunus, Fagus, Agrostis stolonifera., A. capillaris stolonifera., Agrostis Element ekologiczny/Ecological element 5 polifag polifag Trophic Trophic relations oligofag 2 oligofag 1 oligofag 1 monafag 1 monafag 2 monofag 1 monofag 1 oligofag 1? oligofag 2? oligofag 2? monofag 2? monofag 2? Zw. troficzne Zw. 4 heliofil heliofil Insolation mezoheliofil mezoheliofil mezoheliofil mezoheliofil mezoheliofil mezoheliofil mezoheliofil mezoheliofil mezoheliofil mezoheliofil mezoheliofil mezoheliofil Nasłonecznienie 3 higrofil higrofil higrofil kserofil kserofil Humidity Wilgotność mezohigrofil mezohigrofil mezohigrofil mezohigrofil mezohigrofil mezohigrofil mezohigrofil mezohigrofil mezohigrofil 2 syberyjski europejski europejski syberyjski? holarktyczny holarktyczny eurosyberyjski eurosyberyjski eurosyberyjski eurosyberyjski? transpalearktyczny transpalearktyczny Chorological element Chorological zachodniopalearktyczny zachodniopalearktyczny Element chorologiczny

1 Species Gatunek (Flor, 1861) (Flor, (Reuter, 1880) (Reuter, Lethierry, 1874 Lethierry, Zygina angusta (Estlund, 1796) (Fabricius, 1777) (Fabricius, 1803) (Fallén C.F., 1806) (Fallén C.F., (Fallén C.F., 1806) (Fallén C.F., Streptanus confinis Streptanus (Sahlberg C., 1842) (Sahlberg Streptanus sordidus Streptanus Typhlocyba quercus Typhlocyba Sorhoanus assimilis Sorhoanus (Kirschbaum, 1868) Streptanus aemulans Streptanus Ribautiana tenerrima Thamnotettix confinis Zetterstedt J.W., 1828 Zetterstedt J.W., Verdanus abdominalis Verdanus Rhopalopyx preyssleri Tremulicerus tremulae Tremulicerus Rhopalopyx vitripennis Rhopalopyx adumbrata (Zetterstedt J.W., 1828) (Zetterstedt J.W., Speudotettix subfusculus (Herrich-Schäffer, 1834) (Herrich-Schäffer, (Herrich-Schäffer, 1838) (Herrich-Schäffer,

35 9 jajo jajo nimfa nimfa nimfa nimfa imago imago imago imago Zimow. Overvin- tering stage 8 eurytopowy eurytopowy eurytopowy eurytopowy oligotopowy oligotopowy oligotopowy oligotopowy oligotopowy stenotopowy Str. życiowa Str. Life strategy 2 7 1 2 2 2 1 1 1 1 1 L. pok. No. gen. 6 Prunus Poaceae S. triandra Host plants Calluna vulgaris Crataegus, Ribes Fabaceae, Rosaceae różne gatunki drzew różne gatunki drzew Rośliny żywicielskie Hypericum perforatum Festuca ovina, F. rubra Festuca ovina, F. Nimfy: Prunus padus , Imago: Salix alba, S. fragilis, S. repens, Salix alba, S. fragilis, repens, Element ekologiczny/Ecological element 5 polifag polifag polifag Trophic Trophic monafag relations oligofag 1 oligofag 1 oligofag 2 monafag 2 monofag 1 monofag 2 Zw. troficzne Zw. Rafinesque, 1815 4 Cixiidae Spinola, 1839 heliofil heliofil heliofil Delphacidae Leach, 1815 Insolation mezoheliofil mezoheliofil mezoheliofil mezoheliofil mezoheliofil mezoheliofil mezoheliofil Membracidae Nasłonecznienie FULGOROMORPHA Evans, 1946 FULGOROMORPHA Ulopidae Le Peletier et Serville, 1843 3 higrofil kserofil Humidity Wilgotność mezohigrofil mezohigrofil mezohigrofil mezohigrofil mezohigrofil mezohigrofil mezohigrofil mezohigrofil 2 europejski europejski europejski nearktyczny eurosyberyjski eurosyberyjski eurosyberyjski? transpalearktyczny Chorological element Chorological zachodniopalearktyczny zachodniopalearktyczny Element chorologiczny

(Herrich- 1 Species Gatunek (Fieber, 1866) (Fieber, Remane, 1994 (Ribaut, 1936) Schäffer, 1836) Schäffer, Cixius nervosus Ulopa reticulata Zygina ordinaria (Fabricius, 1794) Zyginidia pullula Zygina nigritarsis Zygina flammigera (Olivier J.E., 1791) Tachycixius pilosus Tachycixius (Linnaeus C., 1758) Kopp et Yonke, 1977 Yonke, Kopp et Stictocephala bisonia (Fourcroy A.F., 1785) A.F., (Fourcroy (Boheman C.H., 1845) Acanthodelphax spinosus Zygina hypericii

36 9 jajo jajo nimfa nimfa nimfa nimfa nimfa nimfa nimfa nimfa nimfa imago imago imago? Zimow. Overvin- tering stage 8 eurytopowy eurytopowy eurytopowy eurytopowy oligotopowy oligotopowy oligotopowy oligotopowy stenotopowy stenotopowy stenotopowy stenotopowy stenotopowy stenotopowy Str. życiowa Str. Life strategy 1 2 2 7 1 1 1 2 1 1 1 2 1 2 2 L. pok. No. gen. ? Carex Festuca 6 Carex Juncus Poaceae Poaceae Host plants C. canescens Festuca ovina Carex panicea Carex Carex brizoides Carex Poaceae, Poaceae, Rośliny żywicielskie Calamagrostis epigejos, Calamagrostis Holcus lanatus, Elymus repens Poaceae, Cyperaceae, Juncaceae Agrostis A.stolonifera cappillaris, Agrostis Poaceae, Ceperaceae?, Juncaceae? Element ekologiczny/Ecological element 5 polifag polifag Trophic Trophic relations oligofag 1 oligofag 1 oligofag 1 oligofag 1 monafag 1 monafag 2 monafag 2 monofag 1 monofag 2 monofag 1 oligofag 1? oligofag 1? Zw. troficzne Zw. 4 heliofil heliofil heliofil heliofil heliofil Insolation mezoheliofil mezoheliofil mezoheliofil mezoheliofil mezoheliofil mezoheliofil mezoheliofil mezoheliofil mezoheliofil Nasłonecznienie 3 higrofil higrofil higrofil higrofil higrofil kserofil Humidity Wilgotność mezohigrofil mezohigrofil mezohigrofil mezohigrofil mezohigrofil mezohigrofil mezohigrofil mezohigrofil 2 syberyjski europejski europejski europejski eurosyberyjski eurosyberyjski eurosyberyjski eurosyberyjski eurosyberyjski? transpalearktyczny transpalearktyczny transpalearktyczny transpalearktyczny zachodnioeuropejski Chorological element Chorological Element chorologiczny

1 Species Gatunek Scott, 1875 (Fieber, 1866) (Fieber, Curtis J., 1833 Haupt H., 1935 Javesella dubia Kelisia praecox Eurysula lurida Kelisia pallidula (Fabricius, 1794) Kelisia guttulifera Conomelus anceps (Fallén C.F., 1826) (Fallén C.F., Javesella pellucida (Kirschbaum, 1868) (Germar E.F., 1830) (Germar E.F., (Germar E.F., 1821) (Germar E.F., (Kirschbaum, 1868) Delphacodes venosus Dicranotropis hamata Dicranotropis Laodelphax striatellus Kosswigianella exigua (Boheman C.H., 1847) (Boheman C.H., 1847) (Boheman C.H., 1847) (Boheman C.H., 1847) Hyledelphax elegantula Eurybregma nigrolineata Eurybregma Criomorphus albomarginatus

37 9 jajo jajo nimfa nimfa nimfa nimfa nimfa nimfa nimfa nimfa nimfa imago imago imago Zimow. Overvin- tering stage 8 eurytopowy eurytopowy eurytopowy eurytopowy eurytopowy eurytopowy eurytopowy oligotopowy oligotopowy stenotopowy stenotopowy stenotopowy stenotopowy stenotopowy Str. życiowa Str. Life strategy 1 1 2 2 1 2 2 2 2 7 2 2 1 1? 1-2 L. pok. No. gen. ? ? 6 Carex Carex Carex spp. Carex Host plants C. canescens Poa pratensis Poa pratensis Agrostis cappillaris Agrostis Festuca arundinacea Rośliny żywicielskie Phalaris arundinacea Arrhenatherum elatius Arrhenatherum Calamagrostis epigejos, Calamagrostis Anthoxanthum odoratum Holcus lanatus, H. mollis ? , C. panicea rostata Carex Glyceria maxima, G. fluitans Dactylis glomerata, D. polygama Element ekologiczny/Ecological element 5 Trophic Trophic relations monafag 2 monafag 2 monafag 1 monafag 1 monofag 1 monofag 2 monofag 1 monofag 1 monofag 1 monofag 2 monofag 2 monofag 2 monofag 2 monofag 1? Zw. troficzne Zw. 4 heliofil heliofil heliofil heliofil heliofil heliofil heliofil heliofil Insolation mezoheliofil mezoheliofil mezoheliofil mezoheliofil mezoheliofil mezoheliofil Nasłonecznienie 3 higrofil higrofil higrofil higrofil higrofil higrofil kserofil kserofil Humidity Wilgotność mezohigrofil mezohigrofil mezohigrofil mezohigrofil mezohigrofil mezohigrofil 2 x europejski europejski europejski syberyjski? europejski? eurosyberyjski eurosyberyjski eurosyberyjski eurosyberyjski? Chorological element Chorological zachodniopalearktyczny zachodniopalearktyczny zachodniopalearktyczny Element chorologiczny zachodniopalearktyczny?

1 Species Gatunek (Stal, 1858) (Stal, 1853) (Flor, 1861) (Flor, (Flor, 1861) (Flor, (Fieber, 1879) (Fieber, (Fieber, 1866) (Fieber, (Ribaut, 1953) (Ribaut, 1953) (Germar, 1830) (Germar, (Perris É., 1857) (Fabricius, 1787) Megamelus notula Stenocranus major Mirabella albifrons (Kirschbaum, 1868) Stenocranus minutus (Boheman C.H., 1847) (Boheman C.H., 1847) Ribautodelphax imitans Ribautodelphax collinus Xanthodelphax flaveolus Megadelphax sordidulus Muellerianella fairmairei Stenocranus fuscovittatus Ribautodelphax angulosus Struebingianella lugubrina Paradelphacodes paludosa Ribautodelphax albostriatus

38 9 jajo nimfa Zimow. Overvin- tering stage 8 eurytopowy oligotopowy Str. życiowa Str. Life strategy 1 2 7 L. pok. No. gen. 6 Host plants Rośliny żywicielskie zielne rośliny dwuliścienne Agrostis canina, A. capillaris canina, Agrostis Element ekologiczny/Ecological element 5 polifag Trophic Trophic relations monofag 2 Zw. troficzne Zw. 4 heliofil Insolation mezoheliofil Dictyopharidae Spinola, 1839 Nasłonecznienie 3 Humidity Wilgotność mezohigrofil mezohigrofil 2 syberyjski? Chorological element Chorological zachodniopalearktyczny Element chorologiczny 1 Species Gatunek (Stal, 1858) (Linnaeus C., 1767) Dictyophara europaea Xanthodelphax stramineus

39 J ● ● ● ● ● ● ● ● ● 15 ● 14 ● 13 ● ● 12 ● ● 11 ● 10 9 ● ● 8 ● 7 ● Powierzchnie/ Study plots 6 Latreille, 1825 ● ● ● 5 ● Leach, 1815 Cercopidae Cicadellidae 4 ● CICADOMORPHA Evans, 1946 CICADOMORPHA 3 ● ● ● 2 ● ● 1 ● ●

Species Gatunek Haupt H., 1925 Aphrophora alni Aphrophora Matsumura, 1903 (Fallén C.F., 1805) (Fallén C.F., (Fallén C.F., 1826) (Fallén C.F., (Burmeister, 1841) (Burmeister, Alebra albostriella Cercopis vulnerata Cercopis (Linnaeus C., 1758) (Linnaeus C., 1758) Agallia brachyptera Aphrophora salicina Aphrophora Philaenus spumarius (Goeze J.A.E., 1778) Illiger in Rossi, 1807 Aguriahana stellulata Neophilaenus lineatus Aphrophora pectoralis Aphrophora (Boheman C.H., 1847) Neophilaenus campestris - Krajobra Parku całego terenie na oraz (1-15) badawczych powierzchniach poszczególnych na 2011-2014 latach w zebranych piewików gatunkowy Skład 2. Tab. (J – badania jakościowe). Wielkich, Rud Krajobrazowe Kompozycje Cysterskie zowego research) 1-15 qualitative plots (J – study on in 2011-2014 research quantitative and speciesqualitative of during collectedthe list systematic 2. The Table

40 J ● ● ● ● ● ● ● ● ● ● ● 15 14 13 ● ● 12 11 ● ● 10 9 8 ● ● 7 Powierzchnie/ Study plots 6 ● 5 ● ● ● 4 ● ● ● 3 ● 2 ● ● 1 ● ●

Species Gatunek Ribaut, 1952 Alebra coryli Wagner, 1940 Wagner, (Fieber, 1872) (Fieber, (Ribaut, 1952) Allygus mixtus Alebra neglecta (Schrank, 1776) Arboridia velata Alnetoidia alneti Le Quesne, 1976 (Fabricius, 1794) Arboridia ribauti Zachvatkin, 1948 Allygus communis Aphrodes diminuta Aphrodes Aphrodes bicinctus Aphrodes (Ferrari J.A., 1882) Aphrodes makarovi Aphrodes (Donovan E., 1799) (Kirschbaum, 1868) (Ossiannilsson, 1937) (Ossiannilsson, 1938) (Dahlbom A.G., 1850) (Dahlbom Arocephalus longiceps Arocephalus Allygidius commutatus Anaceratagallia ribauti Anoscopus flavostriatus

41 J ● ● ● ● ● ● ● ● ● ● ● ● ● ● ● 15 ● ● ● ● 14 ● ● ● ● ● 13 ● ● ● ● 12 ● ● ● ● ● ● 11 ● ● ● ● ● ● 10 9 ● ● ● 8 ● ● ● ● ● 7 ● ● ● ● ● ● Powierzchnie/ Study plots 6 ● ● ● ● ● ● 5 ● ● ● ● ● 4 ● ● ● 3 ● ● ● ● 2 ● ● ● ● ● ● 1 ● ● ● ● ● ● ● ●

Species Gatunek Metcalf, 1955 Hardy J., 1850 Chlorita paolii (Edwards, 1920) Cicadella viridis (Fabricius, 1794) (Fabricius, 1775) (Fallén C.F., 1826) (Fallén C.F., (Fallén C.F., 1806) (Fallén C.F., Balclutha punctata Dikraneura variata Cicadula persimilis Athysanus quadrum (Linnaeus C., 1758) (Kirschbaum, 1858) (Kirschbaum, 1868) Ossiannilsson, 1961 Arthaldeus striifrons Arthaldeus striifrons Boheman C.H., 1845 Conosanus obsoletus (Ossiannilsson, 1939) Arthaldeus pascuellus Athysanus argentarius Cicadula quadrinotata (Zetterstedt J.W., 1840) (Zetterstedt J.W., Diplocolenus bohemani Deltocephalus pulicaris Balclutha calamagrostis

42 J ● ● ● ● ● ● ● ● ● ● ● ● ● 15 ● 14 ● 13 ● 12 ● ● ● 11 ● 10 9 ● ● 8 ● 7 ● ● Powierzchnie/ Study plots 6 ● ● ● ● 5 ● 4 ● 3 ● 2 ● ● 1 ●

Species Gatunek Paoli, 1930 (Flor, 1861) (Flor, Nast J., 1937 (Göthe, 1875) Lauterer, 1958 Lauterer, Empoasca vitis (Wagner, 1947) (Wagner, (Douglas, 1876) (Edwards, 1885) (Edwards, 1881) Doratura stylata Empoasca affinis (Fabricius, 1794) Empoasca pteridis Empoasca decipiens Doliotettix lunulatus Elymana sulphurella Edwardsiana stehliki Edwardsiana Doratura homophyla Edwardsiana crataegi Edwardsiana (Dahlbom A.G., 1850) (Dahlbom Edwardsiana ampliata Edwardsiana (Boheman C.H., 1847) Edwardsiana lethierryi Edwardsiana (Zetterstedt J.W., 1840) (Zetterstedt J.W., (Zetterstedt J.W., 1828) (Zetterstedt J.W., Edwardsiana salicicola Edwardsiana Edwardsiana flavescens Edwardsiana

43 J ● ● ● ● ● ● ● ● ● ● ● ● ● 15 ● 14 ● ● 13 ● ● 12 ● 11 ● ● ● 10 9 ● ● 8 ● ● 7 ● ● Powierzchnie/ Study plots 6 ● 5 ● ● ● 4 ● ● 3 ● ● 2 ● ● 1 ● ●

Species Gatunek (Flor, 1861) (Flor, Wagner, 1937 Wagner, Curtis J., 1937 Euscelis incisus Eupteryx vittata Eupteryx notata Eupteryx aurata Eupteryx urticae Erzaleus metrius Eupteryx cyclops (Fabricius, 1775) (Fabricius, 1803) (Fabricius, 1794) Matsumura, 1906 Eupelix cuspidata Eurhadina saageri Eurhadina (Fallén C.F., 1806) (Fallén C.F., (Fallén C.F., 1806) (Fallén C.F., Eupteryx calcarata (Linnaeus C., 1758) (Linnaeus C., 1758) (Kirschbaum, 1858) Ossiannilsson, 1936 (Germar E.F., 1831) (Germar E.F., Eurhadina concinna Eurhadina Errastunus ocellaris Eurhadina pulchella Eurhadina Evacanthus acuminatus

44 J ● ● ● ● ● ● ● ● ● ● ● ● ● ● ● ● 15 ● 14 ● ● 13 ● ● ● ● 12 ● ● ● 11 ● ● 10 9 ● 8 ● ● 7 ● ● Powierzchnie/ Study plots 6 ● ● 5 ● ● 4 ● ● 3 ● ● 2 ● ● ● 1 ● ● Species Gatunek (Flor, 1861) (Flor, (Flor, 1861) (Flor, Iassus lanio Kybos butleri (Fieber, 1869) (Fieber, (Reuter, 1880) (Reuter, (Ribaut, 1936) Jassargus flori Jassargus (Osborn, 1900) Lewis G., 1834 Fagocyba carri Hesium domino (Edwards, 1914) (Edwards, 1908) Fagocyba cruenta Kirschbaum, 1868 Idiocerus herrichii (Fallén C.F., 1806) (Fallén C.F., Forcipata forcipata Forcipata Forcipata citrinella Forcipata Japananus hyalinus (Linnaeus C., 1761) Idiocerus stigmaticalis Jassargus allobrogicus Jassargus (Zetterstedt J.W., 1828) (Zetterstedt J.W., (Herrich-Schäffer, 1838) (Herrich-Schäffer, Graphocraerus ventralis Jassargus pseudocellaris Jassargus

45 J ● ● ● ● ● ● ● ● ● ● ● ● ● ● ● 15 ● ● ● 14 ● 13 12 11 ● 10 9 ● 8 ● ● 7 Powierzchnie/ Study plots 6 ● 5 ● 4 3 ● 2 ● 1 ● ●

Species Gatunek Ledra aurita Kybos populi Wagner, 1950 Wagner, (Ribaut, 1933) (Ribaut, 1927) Kybos virgator Lindberg, 1954 Lindberg, (Horváth, 1897) Kybos strigilifer (Hardy J., 1850) Macropsis cerea Macropsis Macropsis albae Macropsis (Edwards, 1908) Macropsis vicina Macropsis Macropsis fuscula Macropsis Macrosteles laevis Macrosteles (Linnaeus C., 1758) (Germar E.F., 1837) (Germar E.F., Macropsis scutellata Macropsis Macropsis marginata Macropsis (Ossiannilsson, 1941) Macropsis fuscinervis Macropsis (Boheman C.H., 1845) (Boheman C.H., 1845) (Zetterstedt J.W., 1828) (Zetterstedt J.W., (Herrich-Schäffer, 1836) (Herrich-Schäffer, Macrosteles ossiannilssoni Macrosteles Linnavuoriana sexmaculata

46 J ● ● ● ● ● ● ● ● ● ● ● ● ● 15 ● ● 14 13 ● 12 ● 11 ● 10 9 8 ● ● 7 ● Powierzchnie/ Study plots 6 ● 5 ● 4 ● ● 3 ● 2 ● ● 1 ●

Species Gatunek Ribaut, 1948 Ribaut, 1939 Oncopsis alni (Fieber, 1869) (Fieber, (Schrank, 1801) Oncopsis carpini Notus flavipennis Metalimnus steini (Fallén C.F., 1806) (Fallén C.F., (Fallén C.F., 1806) (Fallén C.F., (Fallén C.F., 1806) (Fallén C.F., Mocuellus collinus (Sahlberg J., 1871) (Sahlberg Macrosteles sardus Macrosteles Oncopsis flavicollis (Linnaeus C., 1761) (Kirschbaum, 1868) Macustus grisescens Macrosteles variatus Macrosteles (Boheman C.H., 1850) Macrosteles sexnotatus Macrosteles Neoaliturus fenestratus (Zetterstedt J.W., 1828) (Zetterstedt J.W., (Zetterstedt J.W., 1828) (Zetterstedt J.W., Mocydiopsis parvicauda (Herrich-Schäffer, 1834) (Herrich-Schäffer, Megophthalmus scanicus Macrosteles quadripunctulatus Macrosteles

47 J ● ● ● ● ● ● ● ● ● ● ● ● ● ● 15 ● 14 ● 13 ● 12 ● ● ● 11 ● ● ● 10 9 ● ● ● ● 8 ● ● ● ● 7 Powierzchnie/ Study plots 6 5 ● ● ● ● 4 ● 3 ● 2 ● ● 1 ● ●

Species Gatunek (Flor, 1861) (Flor, (Then, 1896) (Ribaut, 1925) Edwards, 1914 Oncopsis tristis Recilia horvathi Penthimia nigra Recilia coronifera (Sahlberg J., 1871) (Sahlberg Populicerus populi (Sahlberg C., 1842) (Sahlberg (Linnaeus C., 1761) Ossiannilsson, 1974 Psammotettix dubius (Goeze J.A.E., 1778) Psammotettix alienus Psammotettix confinis Oncopsis subangulata Psammotettix nodosus Psammotettix poecilus (Dahlbom A.G., 1850) (Dahlbom (Dahlbom A.G., 1850) (Dahlbom (Boheman C.H., 1847) Paralimnus phragmitis Rhopalopyx adumbrata (Zetterstedt J.W., 1840) (Zetterstedt J.W., (Marshall G.A.K., 1866) Ossiannilssonola callosa

48 J ● ● ● ● ● ● ● ● ● ● ● ● ● 15 14 13 ● ● ● 12 ● ● ● 11 ● ● 10 9 8 7 ● ● Powierzchnie/ Study plots 6 ● 5 ● ● 4 ● 3 ● 2 ● ● ● 1 ● ● ● Species Gatunek (Flor, 1861) (Flor, (Reuter, 1880) (Reuter, Lethierry, 1874 Lethierry, Zygina angusta (Estlund, 1796) (Fabricius, 1803) (Fabricius, 1777) (Fallén C.F., 1806) (Fallén C.F., (Fallén C.F., 1806) (Fallén C.F., Zygina flammigera Streptanus confinis Streptanus Streptanus sordidus Streptanus Typhlocyba quercus Typhlocyba Sorhoanus assimilis Sorhoanus (Kirschbaum, 1868) Streptanus aemulans Streptanus Thamnotettix confinis Ribautiana tenerrima (Fourcroy A.F., 1785) A.F., (Fourcroy Zetterstedt J.W., 1828 Zetterstedt J.W., Verdanus abdominalis Verdanus Rhopalopyx preyssleri Tremulicerus tremulae Tremulicerus Rhopalopyx vitripennis (Zetterstedt J.W., 1828) (Zetterstedt J.W., Speudotettix subfusculus (Herrich-Schäffer, 1838) (Herrich-Schäffer, (Herrich-Schäffer, 1834) (Herrich-Schäffer,

49 J ● ● ● ● ● ● ● ● 15 ● 14 13 12 11 ● ● 10 9 ● 8 7 ● ● Powierzchnie/ Study plots 6 ● Rafinesque, 1815 5 Cixiidae Spinola, 1839 Delphacidae Leach, 1815 Delphacidae Leach, 1815 4 ● Membracidae FULGOROMORPHA Evans, 1946 FULGOROMORPHA Ulopidae Le Peletier et Serville, 1843 3 2 ● 1 ●

(Herrich- Species Gatunek (Fieber, 1866) (Fieber, Remane, 1994 (Ribaut, 1936) Schäffer, 1836) Schäffer, Cixius nervosus Ulopa reticulata Zygina ordinaria (Fabricius, 1794) Zyginidia pullula Zygina nigritarsis (Olivier J.E., 1791) Tachycixius pilosus Tachycixius (Linnaeus C., 1758) Kopp et Yonke, 1977 Yonke, Kopp et Stictocephala bisonia (Boheman C.H., 1845) Acanthodelphax spinosus Zygina hypericii

50 J ● ● ● ● ● ● ● ● ● ● ● ● ● 15 ● ● 14 ● ● ● 13 ● ● ● ● 12 ● ● ● ● ● 11 ● ● 10 9 ● ● 8 ● ● 7 ● ● ● Powierzchnie/ Study plots 6 ● ● ● ● 5 ● ● ● 4 ● 3 ● ● ● ● 2 ● ● ● ● ● 1 ● ● ●

Species Gatunek Scott, 1875 (Fieber, 1866) (Fieber, Curtis J., 1833 Haupt H., 1935 Javesella dubia Kelisia praecox Eurysula lurida Kelisia pallidula (Fabricius, 1794) Kelisia guttulifera Conomelus anceps (Fallén C.F., 1826) (Fallén C.F., Javesella pellucida (Germar E.F., 1821) (Germar E.F., (Kirschbaum, 1868) (Kirschbaum, 1868) (Germar E.F., 1830) (Germar E.F., Delphacodes venosus Dicranotropis hamata Dicranotropis Laodelphax striatellus Kosswigianella exigua (Boheman C.H., 1847) (Boheman C.H., 1847) (Boheman C.H., 1847) (Boheman C.H., 1847) Hyledelphax elegantula Eurybregma nigrolineata Eurybregma Criomorphus albomarginatus

51 J ● ● ● ● ● ● ● ● ● 15 ● ● 14 13 ● 12 ● ● ● ● 11 ● 10 9 8 ● ● 7 ● ● ● ● Powierzchnie/ Study plots 6 ● ● ● ● 5 ● ● 4 ● ● ● 3 ● ● ● ● 2 ● ● ● ● ● ● 1 ● ● ● ●

Species Gatunek (Stal, 1853) (Stal, 1858) (Flor, 1861) (Flor, (Flor, 1861) (Flor, (Fieber, 1879) (Fieber, (Fieber, 1866) (Fieber, (Ribaut, 1953) (Ribaut, 1953) Germar, 1830) ( Germar, (Perris É., 1857) (Fabricius, 1787) Megamelus notula Stenocranus major Mirabella albifrons (Kirschbaum, 1868) Stenocranus minutus (Boheman C.H., 1847) (Boheman C.H., 1847) Ribautodelphax imitans Ribautodelphax collinus Xanthodelphax flaveolus Megadelphax sordidulus Muellerianella fairmairei Stenocranus fuscovittatus Ribautodelphax angulosus Struebingianella lugubrina Paradelphacodes paludosa Ribautodelphax albostriatus

52 J ● 15 14 13 12 11 ● 10 9 8 7 Powierzchnie/ Study plots 6 5 ● 4 Dictyopharidae Spinola, 1839 3 2 ● 1 Species Gatunek (Stal, 1858) (Linnaeus C., 1767) Dictyophara europaea Xanthodelphax stramineus

53 % 0,00 0,00 0,00 8,00 0,00 4,00 0,00 0,00 16,00 16,00 16,00 28,00 12,00 8 4 4 4 0 0 0 2 0 1 7 0 3 0 N % 8,00 0,00 0,00 0,00 4,00 4,00 0,00 0,00 0,00 12,00 24,00 28,00 20,00 7 3 6 2 0 0 0 1 1 0 7 0 5 0 N % 3,45 0,00 0,00 3,45 3,45 6,90 0,00 0,00 0,00 20,69 20,69 27,59 13,79 6 6 6 1 0 0 1 1 2 0 8 0 4 0 N % 6,90 0,00 0,00 6,90 6,90 0,00 0,00 6,90 0,00 17,24 10,34 13,79 31,03 5 5 3 4 2 0 0 2 2 0 9 0 2 0 N % 0,00 4,76 4,76 0,00 4,76 4,76 0,00 0,00 0,00 0,00 28,57 33,33 19,05 4 6 0 1 1 0 1 1 0 0 7 0 4 0 N Powierzchnie badawcze/ Study plots % 0,00 0,00 0,00 0,00 4,17 4,17 4,17 4,17 4,17 12,50 20,83 16,67 29,17 3 3 5 4 0 0 0 0 1 1 7 1 1 1 N % 2,63 0,00 0,00 5,26 5,26 0,00 2,63 0,00 18,42 15,79 10,53 28,95 10,53 2 7 6 4 1 0 0 2 2 0 1 4 0 N 11 % 9,09 3,03 0,00 0,00 9,09 9,09 3,03 3,03 9,09 0,00 15,15 12,12 27,27 1 3 5 4 1 0 0 3 3 1 9 1 3 0 N Kazakh Nearctic Siberian nieznany Holarctic European kazachski Unknown europejski syberyjski nearktyczny holarktyczny Euro-Siberian eurosyberyjski Mediterranean West European West Transpalearctic South European North European śródziemnomorski Western Palearctic Western transpalearktyczny północnoeuropejski zachodnioeuropejski Chorological element Chorological południowoeuropejski Element chorologiczny zachodniopalearktyczny Procentowy udział elementów chorologicznych na poszczególnych powierzchniach badawczych (N – suma elementu). (N – suma badawczych powierzchniach poszczególnych na chorologicznych udział elementów 3. Procentowy Tab. on basedall collected the elements data. chorological of the share 3. The percentage Table

54 % 0,00 5,00 0,00 0,00 0,00 0,00 20,00 10,00 20,00 10,00 25,00 10,00 15 4 2 4 0 1 0 2 0 0 5 0 2 N % 5,26 0,00 0,00 0,00 0,00 5,26 0,00 0,00 31,58 15,79 26,32 15,79 14 1 6 3 0 0 0 0 1 0 5 0 3 N % 6,25 0,00 0,00 0,00 6,25 6,25 0,00 6,25 12,50 12,50 12,50 37,50 13 2 1 2 0 0 0 1 2 1 6 0 1 N % 8,00 0,00 0,00 4,00 8,00 0,00 4,00 12,00 16,00 16,00 20,00 12,00 12 3 2 4 0 0 1 2 4 0 5 1 3 N % 9,68 0,00 0,00 0,00 6,45 6,45 0,00 3,23 12,90 16,13 32,26 12,90 Powierzchnie badawcze/ Study plots 11 4 3 5 0 0 0 2 2 0 1 4 N 10 % 7,14 0,00 0,00 7,14 7,14 0,00 0,00 7,14 17,86 10,71 14,29 28,57 10 5 3 4 2 0 0 2 2 0 8 0 2 N % 5,56 0,00 0,00 0,00 5,56 5,56 0,00 11,11 11,11 16,67 11,11 33,33 9 2 1 3 0 0 0 1 2 1 6 0 2 N Kazakh Nearctic Siberian Holarctic European kazachski syberyjski europejski nearktyczny holarktyczny Euro-Siberian eurosyberyjski Mediterranean West European West Transpalearctic South European North European śródziemnomorski Western Palearctic Western transpalearktyczny północnoeuropejski zachodnioeuropejski Chorological element Chorological południowoeuropejski Element chorologiczny zachodniopalearktyczny

55 % 0,00 0,00 68,00 32,00 52,00 48,00 28,00 44,00 28,00 16,00 48,00 36,00 8 0 8 0 7 7 4 9 N 17 11 13 12 12 % 8,00 0,00 76,00 16,00 56,00 44,00 44,00 40,00 16,00 12,00 44,00 44,00 7 2 4 0 4 3 N 11 19 11 14 11 11 10 % 6,90 0,00 6,90 10,34 82,76 72,41 27,59 51,72 27,59 20,69 44,83 48,28 6 3 2 0 8 8 6 2 N 24 21 15 13 14 % 6,90 0,00 72,41 20,69 72,41 27,59 31,03 48,28 20,69 10,34 41,38 48,28 5 2 6 0 8 9 6 3 N 21 21 14 12 14 % 4,76 0,00 76,19 19,05 57,14 42,86 47,62 38,10 14,29 14,29 47,62 38,10 4 1 4 0 9 8 3 3 8 N 16 12 10 10 Powierzchnie badawcze/ Study plots % 0,00 25,00 62,50 12,50 70,83 29,17 33,33 41,67 25,00 16,67 41,67 41,67 3 Wilgotność/ Humidity Wilgotność/ 6 3 0 7 8 6 4 N 15 17 10 10 10 Nasłonecznienie/ Insolation Strategia życiowa/ Life strategy Związki troficzne/ Trophic relation Trophic Związki troficzne/ % 0,00 15,79 73,68 10,53 68,42 31,58 36,84 47,37 15,79 13,16 39,47 47,37 2 6 4 0 6 5 N 28 26 12 14 18 15 18 % 6,06 0,00 21,21 72,73 72,73 27,27 30,30 45,45 24,24 12,12 36,36 51,52 1 7 2 0 9 8 4 N 24 24 10 15 12 17 Ecological element Element ekologiczny Polifag/ Poliphagous Skiofilny/ Skiophilous Heliofilny/ Heliophilous Oligofag/ Oligophagous Kserofilny/ Xerophilous Kserofilny/ Eurytopowy/ Eurytopic Monofag/ Monophagous Higrofilny/ Higrophilous Higrofilny/ Stenotopowy/ Stenotopic Oligotopowy/ Oligotophic Mezoheliofilny/ Mesoskiophilous Mezohigrofilny/ Mesohigrophilous Mezohigrofilny/ Procentowy udział elementów ekologicznych na poszczególnych powierzchniach badawczych (N – suma elementu). (N – suma badawczych powierzchniach poszczególnych na ekologicznych udział elementów 3a. Procentowy Tab. on basedall of collected the the ecologicalelements data. share 3a. The percentage Table

56 % 5,00 5,00 10,00 80,00 10,00 80,00 15,00 15,00 40,00 45,00 45,00 50,00 15 2 2 1 3 3 8 9 1 9 N 16 16 10 % 0,00 5,26 21,05 78,95 68,42 26,32 36,84 26,32 36,84 15,79 36,84 47,37 14 4 0 1 5 7 5 7 3 7 9 N 15 13 % 0,00 0,00 87,50 12,50 75,00 25,00 37,50 31,25 31,25 12,50 31,25 56,25 13 0 2 0 4 6 5 5 2 5 9 N 14 12 % 4,00 4,00 20,00 76,00 76,00 20,00 36,00 28,00 36,00 16,00 40,00 44,00 12 5 1 1 5 9 7 9 4 N 19 19 11 10 % 3,23 0,00 25,81 70,97 87,10 12,90 29,03 45,16 25,81 12,90 35,48 51,61 11 Powierzchnie badawcze/ Study plots 8 1 0 4 9 8 4 N 22 27 11 14 16 Wilgotność/ Humidity Wilgotność/ % 3,57 0,00 71,43 25,00 71,43 28,57 32,14 50,00 17,86 10,71 42,86 46,43 Nasłonecznienie/ Insolation 10 Strategia życiowa/ Life strategy Związki troficzne/ Trophic relation Trophic Związki troficzne/ 1 7 0 8 9 5 3 N 20 20 14 12 13 % 0,00 0,00 5,56 72,22 27,78 66,67 33,33 27,78 61,11 44,44 27,78 33,33 9 0 5 0 6 5 8 5 1 6 N 13 12 11 Ecological element Element ekologiczny Polifag/ Poliphagous Skiofilny/ Skiophilous Heliofilny/ Heliophilous Oligofag/ Oligophagous Eurytopowy/ Eurytopic Kserofilny/ Xerophilous Kserofilny/ Monofag/ Monophagous Higrofilny/ Higrophilous Higrofilny/ Stenotopowy/ Stenotopic Oligotopowy/ Oligotophic Mezoheliofilny/ Mesoskiophilous Mezohigrofilny/ Mesohigrophilous Mezohigrofilny/

57 Zgrupowania piewików związane z antropogenicznymi i półnaturalnymi zbiorowiskami łąkowymi z klasy Molinio-Arrhenatheretea (rząd: Molinietalia caeruleae; związek: Calthion palustris).

Powierzchnia 1. Na powierzchni tej zebrano łącznie 764 okazy piewików należące do 33 gatunków. W sezonie 2012 odłowiono 416 okazów zaliczonych do 20 gatunków, w 2013 – 348 okazów zaliczonych do 25 gatunków (Tab. 4). W sezonie 2012 eudominantem był Cicadula quadrinotata (30,77%), subdominantem był Forcipata citrinella (18,51%). W sezonie 2013 subdominantami były Cicadula quadrinotata (14,94%), Javesela pellucida (10,92%), natomiast Forcipata citrinella oraz Arthaldeus pascuellus osiągnęły tą samą wartość współczynnika dominacji (10,34%). Pozostałe gatunki (z uwagi na niską liczebność oraz stałość) zakwalifikowano do grupy gatunków akcesorycznych (Tab. 4). W sezonie 2012 najwyższą – drugą klasę stałości uzyskały gatunki Arthaldeus pascuellus, Cicadula quadrinotata, Cicadella viridis (66,67%) oraz Forcipata citrinella, Javesella pellucida i Psammotettix alienus (58,33%). W sezonie 2013 najwyższą – pierwszą klasę stałości uzyskały gatunki Cicadula quadrinotata oraz Cicadella viridis (83,33%). Drugą klasę stałości uzyskały podobnie jak w roku poprzednim Arthaldeus pascuellus (66,67%) oraz Forcipata citrinella (66,67%), ponadto Elymana surpurella i Verdanus abdominalis (58,33%). Gatunek Cicadula quadrinotata w obydwu sezonach badawczych uzyskał również najwyższą wartość współczynnika Q (45,29; 35,29). Największy wpływ na sezonową dynamikę liczebności piewików miała populacja gatunku Cicadula quadrinotata. W obydwu sezonach badawczych odnotowano po dwa szczyty liczebności przypadające na czerwiec i wrzesień (Ryc. 3). Również Forcipata citrinella osiągnął w każdym z sezonów dwa szczyty liczebności przypadające na czerwiec i sierpień. Gatunkiem mniej licznym jednak oddziałującym na kształtowanie dynamiki był również Elymana surpurella, którego maksimum pojawu w obydwu sezonach przypadało na lipiec (Ryc. 2). Wyłącznie na tej powierzchni zostały odłowione: Athysanus quadrum, Conosanus obsoletus, Megamelus notula oraz Ribautodelphax imitans. Najliczniej reprezentowanym elementem chorologicznym (27,27%) był element transpalearktyczny. Analiza ekologiczna wykazała, że najwięcej gatunków należało do mezohigrofili (72,73%), mezoheliofili (72,73%), a pod względem troficznym najwięcej gatunków stanowiły oligofagi (45,45%). Odłowione na tej powierzchni gatunki były w większości eurybiontami (51,52%) (Tab. 3).

Powierzchnia 2. Na powierzchni w trakcie badań odłowiono 890 okazów piewików, zaklasyfikowanych do 38 gatunków. W sezonie 2012 odłowiono 555 okazów zaliczonych do 29 gatunków, w 2013 – 335 okazów zaliczonych do 28 gatunków (Tab. 5). Gatunkiem dominującym w sezonie 2012 był Errastunus ocellaris (21,62%), gatunek ten w sezonie 2013 uzyskał status subdominanta (12,84%). Subdominantami w obydwu sezonach badawczych były Doratura stylata (11,35%, 8,66%), Verdanus abdominalis (8,65%; 8,06%) oraz Arthaldeus pascuellus (8,47%; 14,03%), ponadto w sezonie 2013 status subdominanta osiągnęły gatunki: Macrosteles laevis (12,54%) i Cicadella viridis (8,96%). 58 Tab. 4. Zestawienie wskaźników: dominacji – D [%], stałości – C [%] i Q dla poszczególnych gatunków piewików odłowionych w trakcie badań ilościowych na powierzchni 1. Table 4. List of domination (D) [%], constancy (C) [%] and Q index for particular species of the Fulgo- romorpha and Cicadomorpha collected for the purpose of quantitative research in Plot 1.

Sezon/ Season Gatunek 2012 2013 Species D C Q D C Q Aphrodes bicinctus (Schrank, 1776) 0,24 8,33 IV 1,42 - - - -

Aphrodes makarovi Zachvatkin, 1948 0,96 25,00 III 4,90 - - - -

Arthaldeus pascuellus (Fallén C.F., 1826) 6,73 66,67 II 21,18 10,34 66,67 II 26,26

Athysanus argentarius Metcalf, 1955 - - - - 3,45 50,00 III 13,13

Athysanus quadrum Boheman C.H., 1845 - - - - 0,86 25,00 III 4,64

Balclutha calamagrostis Ossiannilsson, 1961 - - - - 0,86 16,67 IV 3,79

Chlorita paolii (Ossiannilsson, 1939) - - - - 0,57 16,67 IV 3,09

Cicadella viridis (Linnaeus C., 1758) 6,49 66,67 II 20,80 5,75 83,33 I 21,88

Cicadula quadrinotata (Fabricius, 1794) 30,77 66,67 II 45,29 14,94 83,33 I 35,29

Conomelus anceps (Germar E.F., 1821) 2,16 33,33 III 8,49 0,86 25,00 III 4,64

Conosanus obsoletus (Kirschbaum, 1858) 6,73 33,33 III 14,98 1,44 25,00 III 5,99

Elymana sulphurella (Zetterstedt J.W., 1828) 7,21 41,67 III 17,33 7,47 58,33 II 20,88

Errastunus ocellaris (Fallén C.F., 1806) 2,16 50,00 III 10,40 - - - -

Euscelis incisus (Kirschbaum, 1858) 1,44 41,67 III 7,75 1,44 33,33 III 6,92

Forcipata citrinella (Zetterstedt J.W., 1828) 18,51 58,33 II 32,86 10,34 66,67 II 26,26

Jassargus pseudocellaris (Flor, 1861) 0,72 16,67 IV 3,47 2,87 41,67 III 10,94

Javesella pellucida (Fabricius, 1794) 4,81 58,33 II 16,75 10,92 50,00 III 23,37

Laodelphax striatellus (Fallén C.F., 1826) - - - - 2,59 33,33 III 9,28

Macrosteles laevis (Ribaut, 1927) 1,20 16,67 IV 4,48 9,77 50,00 III 22,10

Macrosteles ossiannilssoni Lindberg, 1954 0,72 16,67 IV 3,47 - - - -

Macrosteles sexnotatus (Fallén C.F., 1806) - - - - 1,44 25,00 III 5,99

Megadelphax sordidulus (Stal, 1853) 0,72 16,67 IV 3,47 - - - -

Megamelus notula (Germar, 1830) - - - - 1,72 41,67 III 8,48

Neophilaenus lineatus (Linnaeus C., 1758) 0,48 16,67 IV 2,83 - - - -

Philaenus spumarius (Linnaeus C., 1758) - - - - 2,01 50,00 III 10,03

Psammotettix alienus (Dahlbom A.G., 1850) 6,01 58,33 II 18,72 1,44 33,33 III 6,92

Psammotettix confinis(Dahlbom A.G., 1850) - - - - 1,72 25,00 III 6,57

Ribautodelphax imitans (Ribaut, 1953) - - - - 0,57 16,67 IV 3,09

59 Sezon/ Season Gatunek 2012 2013 Species D C Q D C Q Sorhoanus assimilis (Fallén C.F., 1806) 1,68 16,67 IV 5,30 - - - -

Stenocranus major (Kirschbaum, 1868) - - - - 1,15 25,00 III 5,36

Streptanus aemulans (Kirschbaum, 1868) - - - - 0,57 16,67 IV 3,09

Verdanus abdominalis (Fabricius, 1803) - - - - 4,89 58,33 II 16,88

Zyginidia pullula (Boheman C.H., 1845) 0,24 8,33 IV 1,42 - - - -

60 Ryc. 2. Dynamika liczebności gatunków dominujących na powierzchni 1. Fig. 2. The seasonal dynamics of abundance of dominant species on plot 1.

61 Najwyższą – pierwszą klasę stałości w obydwu sezonach badawczych osiągnął Cicadella viridis, w sezonie 2012 pierwszą klasę stałości osiągnął również Errastunus ocellaris. Drugą klasę stałości w sezonie 2012 uzyskały: Arthaldeus pascuellus, Doratura stylata, Verdanus abdominalis (66,67%) oraz Conomelus anceps (58,33%). W sezonie 2013 drugą klasę stałości osiągnął Ribautodelphax collinus (66,67%). Jedynie Macrosteles laevis osiągnął drugą klasę stałości w obydwu sezonach (58,33%). Wysoką wartość wskaźnika Q w obydwu sezonach badawczych osiągnęły: Errastunus ocellaris (42,45; 31,03) oraz Cicadella viridis (24,81; 27,32). Dynamika liczebności gatunków dominujących na powierzchni 2 przedstawiała się następująco: dla Errastunus ocellaris w obydwu sezonach badawczych zanotowano dwa szczyty liczebności, w sezonie 2012 pierwsze maksimum pojawu przypadało na połowę maja, natomiast drugie na początek września. W sezonie 2013 liczebność gatunku spadła w porównaniu z rokiem poprzednim, niemniej jednak maksima liczebności przypadały na początek sierpnia oraz koniec września. Gatunek Doratura stylata osiągnął swoje maksimum liczebności w obydwu sezonach w drugiej połowie lipca. Pod koniec sierpnia 2013 gwałtownie wzrosła liczebność Macrosteles laevis oraz Arthaldeus pascuellus – obydwa gatunki uzyskały w tym czasie maksimum pojawu (Ryc. 3). Wyłącznie na tej powierzchni odłowiony został Mirabella albifrons. Na powierzchni 2, podobnie jak na poprzednio opisywanej najliczniej reprezentowanym elementem chorologicznym był element transpalearktyczny (28,95%). Analiza ekologiczna wykazała, że najwięcej gatunków należało do mezohigrofili (73,68%), mezoheliofili (68,42%) – pod względem troficznym najwięcej gatunków stanowiły oligofagi (47,37%). Analiza strategii życiowej wykazała, że najwięcej gatunków (47,37%) należało do eurybiontów (Tab. 3).

Powierzchnia 3. Na powierzchni w trakcie badań odłowiono 404 okazy piewików, zaklasyfikowanych do 24 gatunków. W sezonie 2012 odłowiono 178 okazów zaliczonych do 19 gatunków, w 2013 – 226 okazów zaliczonych do 18 gatunków (Tab. 6). Status subdominanta w obydwu sezonach badawczych przypadł Arthaldeus pascuellus (13,48%; 12,39%), Cicadella viridis (14,04%; 11,95%) oraz Cicadula quadrinotata (14,61%; 12,39% ). W sezonie 2012 subdominantami były również Javesella pellucida (15,73%), oraz Forcipata citrinella (17,98%) – przy czym ostatni gatunek w 2013 osiągnął status dominanta (25,22%). W sezonie 2013 oprócz wyżej wymienionych status subdominanta miały również Philaenus spumarius i Ribautodelphax collinus (7,52% każdy). Pozostałe gatunki zaliczono do akcesorycznych. W obydwu sezonach badawczych gatunek Cicadella viridis mieścił się w pierwszej klasie stałości (83,33%) – drugą klasę stałości osiągnęły: Arthaldeus pascuellus (66,67%; 66,67%), Cicadula quadrinotata (66,67%; 75%), Forcipata citrinella (66,67%; 75%), oraz Javesella pellucida (58,33%) w sezonie 2012. Najwyższa wartość wskaźnika Q charakteryzowała gatunki: Forcipata citrinella (34,62; 43,49), Cicadella viridis (34,21; 31,55), a także Cicadula quadrinotata (31,21; 30,48). Największy wpływ na kształtowanie sezonowej dynamiki liczebności miał gatunek Forcipata citrinella – w sezonach badawczych 2012-2013 miał dwa maksima liczebności w każdym z sezonów, pierwsze przypadało na połowę czerwca, drugie na koniec sierpnia (Ryc.4).

62 Tab. 5. Zestawienie wskaźników: dominacji – D [%], stałości – C [%] i Q dla poszczególnych gatunków piewików odłowionych w trakcie badań ilościowych na powierzchni 2. Table 5. List of domination (D) [%], constancy (C) [%] and Q index for particular species of the Fulgo- romorpha and Cicadomorpha collected for the purpose of quantitative research in Plot 2.

Sezon/ Season Gatunek 2012 2013 Species D C Q D C Q Acanthodelphax spinosus (Fieber, 1866) 1,26 33,33 III 6,48 - - - -

Aphrodes bicinctus (Schrank, 1776) - - - - 0,60 16,67 IV 3,15

Aphrophora alni Haupt H., 1925 - - - - 0,90 25,00 III 4,73

Arocephalus longiceps (Kirschbaum, 1868) 0,36 16,67 III 2,45 0,60 16,67 IV 3,15

Arthaldeus pascuellus (Fallén C.F., 1826) 8,47 66,67 II 23,76 14,03 50,00 III 26,49

Athysanus argentarius Metcalf, 1955 1,44 33,33 III 6,93 1,49 25,00 III 6,11

Balclutha calamagrostis Ossiannilsson, 1961 1,08 25,00 III 5,20 1,19 25,00 III 5,46

Cercopis vulnerata Illiger in Rossi, 1807 - - - - 0,60 16,67 IV 3,15

Chlorita paolii (Ossiannilsson, 1939) - - - - 0,90 16,67 IV 3,86

Cicadella viridis (Linnaeus C., 1758) 7,39 83,33 I 24,81 8,96 83,33 I 27,32

Conomelus anceps (Germar E.F., 1821) 6,13 58,33 II 18,90 0,60 16,67 IV 3,15

Deltocephalus pulicaris (Fallén C.F., 1806) 0,72 25,00 III 4,24 0,90 16,67 IV 3,86

Dicranotropis hamata (Boheman C.H., 1847) 3,06 50,00 III 12,38 1,19 25,00 III 5,46

Doratura stylata (Boheman C.H., 1847) 11,35 66,67 II 27,51 8,66 50,00 III 20,80

Elymana sulphurella (Zetterstedt J.W., 1828) - - - - 2,39 33,33 III 8,92

Errastunus ocellaris (Fallén C.F., 1806) 21,62 83,33 I 42,45 12,84 75,00 II 31,03

Euscelis incisus (Kirschbaum, 1858) 0,54 16,67 IV 3,00 - - - -

Forcipata citrinella (Zetterstedt J.W., 1828) - - - - 0,60 16,67 IV 3,15

Jassargus flori (Fieber, 1869) 0,90 25,00 III 4,75 - - - -

Jassargus pseudocellaris (Flor, 1861) 1,44 33,33 III 6,93 2,09 25,00 III 7,23

Javesella dubia (Kirschbaum, 1868) - - - - 0,90 25,00 III 4,73

Javesella pellucida (Fabricius, 1794) 3,78 50,00 III 13,75 4,18 25,00 III 10,22

Laodelphax striatellus (Fallén C.F., 1826) 1,26 33,33 III 6,48 1,19 25,00 III 5,46

Macrosteles laevis (Ribaut, 1927) 5,41 58,33 II 17,76 12,54 58,33 II 27,04

Macustus grisescens (Zetterstedt J.W., 1828) 0,54 16,67 IV 3,00 - - - -

Megadelphax sordidulus (Stal, 1853) 1,44 33,33 III 6,93 1,19 25,00 III 5,46

Mirabella albifrons (Fieber, 1879) - - - - 0,60 16,67 IV 3,15

Muellerianella fairmairei (Perris É., 1857) - - - - 1,79 25,00 III 6,69

63 Sezon/ Season Gatunek 2012 2013 Species D C Q D C Q Oncopsis carpini (Sahlberg J., 1871) 0,36 16,67 IV 2,45 - - - -

Psammotettix alienus (Dahlbom A.G., 1850) 1,98 25,00 III 7,04 3,28 41,67 III 11,70

Recilia coronifera (Marshall G.A.K., 1866) 0,72 25,00 III 4,24 - - - -

Rhopalopyx vitripennis (Flor, 1861) 3,60 50,00 III 13,42 - - - -

Ribautodelphax albostriatus (Fieber, 1866) 0,90 33,33 III 5,48 1,19 25,00 III 5,46

Ribautodelphax collinus (Boheman C.H., 1847) 1,98 33,33 III 8,13 6,57 66,67 II 20,92

Stenocranus major (Kirschbaum, 1868) 1,08 25,00 III 5,20 - - - -

Streptanus aemulans (Kirschbaum, 1868) 0,72 25,00 III 4,24 - - - -

Verdanus abdominalis (Fabricius, 1803) 8,65 66,67 II 24,01 8,06 41,67 III 18,33

Xanthodelphax stramineus (Stal, 1858) 1,80 50,00 III 9,49 - - - -

64 Ryc. 3. Dynamika liczebności gatunków dominujących na powierzchni 2. Fig. 3. The seasonal dynamics of abundance of dominant species on plot 2.

65 Tab. 6. Zestawienie wskaźników: dominacji – D [%], stałości – C [%] i Q dla poszczególnych gatunków piewików odłowionych w trakcie badań ilościowych na powierzchni 3. Table 6. List of domination (D) [%], constancy (C) [%] and Q index for particular species of the Fulgo- romorpha and Cicadomorpha collected for the purpose of quantitative research in Plot 3.

Sezon/ Season Gatunek 2012 2013 Species D C Q D C Q Aphrodes diminuta Ribaut, 1952 1,69 25,00 III 6,49 - - - -

Aphrophora alni Haupt H., 1925 1,12 16,67 IV 4,33 0,88 16,67 IV 3,84

Arthaldeus pascuellus (Fallén C.F., 1826) 13,48 66,67 II 29,98 12,39 66,67 II 28,74

Cicadella viridis (Linnaeus C., 1758) 14,04 83,33 I 34,21 11,95 83,33 I 31,55

Cicadula quadrinotata (Fabricius, 1794) 14,61 66,67 II 31,21 12,39 75,00 II 30,48

Conomelus anceps (Germar E.F., 1821) 1,12 16,67 IV 4,33 - - - -

Deltocephalus pulicaris (Fallén C.F., 1806) - - - - 4,42 25,00 III 10,52

Elymana sulphurella (Zetterstedt J.W., 1828) 1,12 16,67 IV 4,33 - - - -

Eupteryx vittata (Linnaeus C., 1758) - - - - 1,33 25,00 III 5,76

Euscelis incisus (Kirschbaum, 1858) 0,56 8,33 IV 2,16 0,88 16,67 IV 3,84

Forcipata citrinella (Zetterstedt J.W., 1828) 17,98 66,67 II 34,62 25,22 75,00 II 43,49

Javesella pellucida (Fabricius, 1794) 15,73 58,33 II 30,29 3,10 41,67 III 11,36

Kelisia pallidula (Boheman C.H., 1847) 0,56 8,33 IV 2,16 0,44 8,33 IV 1,92

Laodelphax striatellus (Fallén C.F., 1826) 2,25 16,67 IV 6,12 1,77 25,00 III 6,65

Macrosteles laevis (Ribaut, 1927) 3,37 25,00 III 9,18 4,42 41,67 III 13,58

Megadelphax sordidulus (Stal, 1853) 2,81 25,00 III 8,38 - - - -

Neophilaenus campestris (Fallén C.F., 1805) - - - - 0,88 16,67 IV 3,84

Notus flavipennis(Zetterstedt J.W., 1828) 2,81 33,33 III 9,68 - - - -

Paradelphacodes paludosa (Flor, 1861) 0,56 8,33 IV 2,16 - - - -

Philaenus spumarius (Linnaeus C., 1758) 1,69 16,67 IV 5,30 7,52 50,00 III 19,39

Psammotettix alienus (Dahlbom A.G., 1850) - - - - 1,33 16,67 IV 4,70

Ribautodelphax collinus (Boheman C.H., 1847) - - - - 7,52 50,00 III 19,39

Stenocranus minutus (Fabricius, 1787) 3,93 33,33 III 11,45 3,54 33,33 III 10,86

Streptanus aemulans (Kirschbaum, 1868) 0,56 8,33 IV 2,16 - - - -

66 Ryc. 4. Dynamika liczebności gatunków dominujących na powierzchni 3. Fig. 4. The seasonal dynamics of abundance of dominant species on plot 3.

67 Wyłącznie na tej powierzchni zostały odłowione: Aphrodes diminuta, Eupteryx vittata, Kelisia pallidula oraz Paradelphacodes paludosa. Na powierzchni 3, podobnie jak na poprzednio opisywanych (1 i 2) najliczniej reprezentowanym elementem chorologicznym był element transpalearktyczny (29,17%). Analiza ekologiczna wykazała, że większość gatunków reprezentowały mezohigrofile (62,50%), mezoheliofile (70,83%) oraz oligofagi (41,67%). Pod względem strategii życiowej wykazano po 10 gatunków oligotopowych i eurytopowych (41,67%).

Charakterystyka zgrupowania: Zgrupowanie piewików związane ze zbiorowiskami łąkowymi należącymi do związku Calthion palustris badano na powierzchniach 1., 2. i 3.. W ciągu dwóch sezonów odłowiono 2058 okazów zaliczonych do 59 gatunków piewików co stanowiło 25% całości fauny zebranej w trakcie badań ilościowych. Dla wszystkich trzech powierzchni zanotowano 14 gatunków wspólnych (23,72%). Pod względem liczebności trzon zgrupowania tworzyły Cicadula quadrinotata, Arthaldeus pascuellus, Forcipata citrinella oraz Cicadella viridis (średni udział każdego z wymienionych gatunków wyniósł odpowiednio 18,17%; 10,90%; 14,53%; 9,09%). Uśredniony udział tych gatunków w zgrupowaniu wyniósł 10,92%. Cicadula quadrinotata w sezonie 2012 był eudominantem, niemniej jednak gatunek ten nie został odnotowany na powierzchni 2. Arthaldeus pascuellus, którego liczebność była nieco niższa wystąpił na wszystkich powierzchniach w trakcie obydwu sezonów badawczych. Mniej licznym gatunkiem, który również wpłynął na kształtowanie struktury dominacji omawianego zgrupowania był Javesella pellucida. Gatunkami o najwyższej wartości wskaźnika wierności (W=100), które wystąpiły wyłącznie w tym zgrupowaniu były: Aphrodes diminuta, Athysanus quadrum, Conosanus obsoletus, Eupteryx vitttata, Forcipata citrinella, Kelisia pallidula, Megamelus notula, Mirabella albifrons, Neophilaenus lineatus, Notus flavipennis, Paradelphacodes paludosa, Philaenus spumarius, Ribautodelphax imitans, Sorhoanus assimilis oraz Streptanus aemulans. Gatunkami, które w tym zgrupowaniu uzyskały wyższą wartość wskaźnika wierności były również Arthaldeus pascuellus (W=78,06), Cicadula quadrinotata (W=73,35), Elymana surphurella (W=78,57), Euscelis incisus (W=73,91), Muerelianella faimairei (W=75,00), Rhopalopyx vitripennis (W= 74,07), oraz Xanthodelphax stramineus (W= 71,42).

Zgrupowania piewików związane z murawami bliźniczkowymi z klasy Nardo-Callunetea (rząd: Nardetalia; związek: Violion caninae).

Powierzchnia 4. Na powierzchni w trakcie badań zebrano 457 okazów piewików, należących do 21 gatunków. W sezonie 2012 odłowiono 242 okazy zaliczone do 13 gatunków, w 2013 – 215 okazów zaliczonych do 15 gatunków (Tab. 7). Stwierdzono występowanie 3 gatunków z wyższych klas liczebności, którymi były: Jassargus flori, Doratura stylata oraz Ribautodelphax collinus. W sezonie 2012 Jassargus flori był najliczniejszym gatunkiem i osiągnął status superdominanta (45,04%), w sezonie 2013 był dominantem (28,84%). Doratura stylata osiągnął status dominanta w dwóch sezonach badawczych (20,25%; 24,19% ), liczebność Ribautodelphax collinus była nieco niższa w sezonie 2012 (14,88%) – i był subdominantem, natomiast w 2013 osiągnął status dominanta (20,47%). 68 Pierwszą klasę stałości uzyskał w obydwu sezonach badawczych Jassargus flori (91,67%; 100%), w drugiej klasie stałości znalazły się Ribautodelphax collinus (66,67%; 58,33%) oraz Doratura stylata (66,67%; 58,33%). Najwyższą wartość wskaźnika Q miał Jassargus flori (64,26; 53,70). Wysoką wartość wskaźnika Q odnotowano również dla Doratura stylata (36,74; 37,56) oraz Ribautodelphax collinus (31,49; 34,55). Największy wpływ na kształtowanie sezonowej dynamiki liczebności miały populacje gatunków Jassargus flori, Doratura stylata oraz Ribautodelphax collinus. Liczebność Jassargus flori osiąga po dwa maksima w każdym z sezonów, przy czym w 2012 przypadają one na połowę czerwca i połowę sierpnia, natomiast w 2013 na koniec czerwca i połowę września. Maksimum pojawu gatunku Doratura stylata w sezonie 2012 przypadało na połowę czerwca natomiast w 2013 na drugą połowę lipca. Maksimum pojawu Ribautodelphax collinus w obydwu sezonach badawczych przypadało na drugą połowę lipca (Ryc. 5). Na powierzchni 4 najliczniej reprezentowany był element transpalearktyczny (33,33%). Spośród odłowionych gatunków najwięcej należało do mezohigrofili (76,19%), mezoheliofili (57,14%), pod względem troficznym większość gatunków stanowiły monofagi (47,62%). Na opisywanej powierzchni najwięcej odnotowano gatunków oligotopowych (47,62%).

Powierzchnia 5. Na prezentowanej powierzchni łącznie odłowiono 384 okazy piewików, należących do 29 gatunków. W sezonie 2012 odłowiono 209 okazów należących do 16 gatunków, w 2013 – 175 okazów zaliczonych do 26 gatunków (Tab. 8). Status dominanta osiągnął w sezonie 2012 jedynie Stenocranus major (23,44%), w sezonie 2013 był subdominantem (10,29%). W obydwu sezonach status subdominanta osiągnęły Ribautodelphax collinus (15,79%; 14,86%) oraz Jassargus flori (11,48%; 9,71%). Drugą klasę stałości we wszystkich sezonach wykazały Jassargus flori (66,67%; 58,33%) oraz Ribautodelphax collinus (75,00%;75,00%), ponadto w sezonie 2012 w drugiej klasie stałości znalazł się Javesella pellucida (58,33%). Najwyższą wartością wskaźnika Q charakteryzowały się Ribautodelphax collinus (34,41; 33,38), Jassargus flori (27,67; 23,80) oraz Stenocranus major (31,25; 20,70). Dynamikę liczebności kształtowały w sposób najbardziej istotny populacje Ribautodelphax collinus, dla którego zaobserwowano po dwa szczyty liczebności w obydwu sezonach badawczych, przy czym w 2012 przypadały one na koniec maja i początek lipca, natomiast w 2013 na koniec lipca i września. Jassargus flori również miał po dwa szczyty liczebności przypadające na połowę czerwca i początek września w 2012, oraz na koniec czerwca i połowę września w 2013. Stenocranus major osiągnął gwałtownie maksimum pojawu z końcem września 2012 oraz z początkiem października 2013 (Ryc. 6). Na powierzchni 5 najliczniej reprezentowany był element transpalearktyczny (31,03%). Najwięcej gatunków należało do mezohigrofili (72,41%), mezoheliofili (72,41%), pod względem troficznym największą liczbę gatunków obejmowały oligofagi (48,28%). Analiza strategii życiowej wykazała, że najwięcej było gatunków eurytopowych (48,28%) (Tab. 3).

Charakterystyka zgrupowania: Zgrupowanie związane z murawami bliźniczkowymi ze związku Violion caninae badano na powierzchniach 4 i 5. W trakcie badań na powierzchniach odłowiono 841 okazów

69 Tab. 7. Zestawienie wskaźników: dominacji – D [%], stałości – C [%] i Q dla poszczególnych gatunków piewików odłowionych w trakcie badań ilościowych na powierzchni 4. Table 7. List of domination (D) [%], constancy (C) [%] and Q index for particular species of the Fulgo- romorpha and Cicadomorpha collected for the purpose of quantitative research in Plot 4.

Sezon/ Season Gatunek 2012 2013 Species D C Q D C Q Acanthodelphax spinosus (Fieber, 1866) - - - - 1,86 16,67 IV 5,57

Anaceratagallia ribauti (Ossiannilsson, 1938) 0,83 16,67 IV 3,71 0,93 16,67 IV 3,94

Aphrophora alni Haupt H., 1925 - - - - 1,40 25,00 III 5,91

Arboridia velata (Ribaut, 1952) 0,83 8,33 IV 2,62 - - - -

Arocephalus longiceps (Kirschbaum, 1868) 3,72 58,33 II 14,73 - - - -

Balclutha calamagrostis Ossiannilsson, 1961 1,65 25,00 III 6,43 2,33 33,33 III 8,80

Chlorita paolii (Ossiannilsson, 1939) 1,65 25,00 III 6,43 - - - -

Cicadella viridis (Linnaeus C., 1758) 0,83 16,67 IV 3,71 - - - -

Doratura stylata (Boheman C.H., 1847) 20,25 66,67 II 36,74 24,19 58,33 II 37,56

Errastunus ocellaris (Fallén C.F., 1806) - - - - 1,40 25,00 III 5,91

Eupelix cuspidata (Fabricius, 1775) 2,48 33,33 III 9,09 4,19 41,67 III 13,21

Hesium domino (Reuter, 1880) - - - - 1,40 16,67 IV 4,82

Jassargus flori (Fieber, 1869) 45,04 91,67 I 64,26 28,84 100,00 I 53,70

Javesella pellucida (Fabricius, 1794) - - - - 2,33 33,33 III 8,80

Mocydiopsis parvicauda Ribaut, 1939 1,65 25,00 III 6,43 - - - -

Neoaliturus fenestratus (Herrich-Schäffer, 1834) - - - - 1,40 25,00 III 5,91

Psammotettix confinis(Dahlbom A.G., 1850) - - - - 3,26 33,33 III 10,42

Ribautodelphax albostriatus (Fieber, 1866) 2,48 33,33 III 9,09 - - - -

Ribautodelphax collinus (Boheman C.H., 1847) 14,88 66,67 II 31,49 20,47 58,33 II 34,55

Stenocranus major (Kirschbaum, 1868) - - - - 4,19 33,33 III 11,81

Verdanus abdominalis (Fabricius, 1803) 3,72 33,33 III 11,13 1,86 25,00 III 6,82

70 Ryc. 5. Dynamika liczebności gatunków dominujących na powierzchni 4. Fig. 5. The seasonal dynamics of abundance of dominant species on plot 4.

71 Tab. 8. Zestawienie wskaźników: dominacji – D [%], stałości – C [%] i Q dla poszczególnych gatunków piewików odłowionych w trakcie badań ilościowych na powierzchni 5. Table 8. TList of domination (D) [%], constancy (C) [%] and Q index for particular species of the Ful- goromorpha and Cicadomorpha collected for the purpose of quantitative research in Plot 5.

Sezon/ Season Gatunek 2012 2013 Species D C Q D C Q Anoscopus flavostriatus (Donovan E., 1799) - - - - 0,57 8,33 IV 2,18

Aphrodes bicinctus (Schrank, 1776) - - - - 1,71 25,00 III 6,55

Aphrodes makarovi Zachvatkin, 1948 0,96 16,67 IV 3,99 2,29 25,00 III 7,56

Aphrophora alni Haupt H., 1925 - - - - 1,14 16,67 IV 4,36

Athysanus argentarius Metcalf, 1955 - - - - 2,29 25,00 III 7,56

Balclutha calamagrostis Ossiannilsson, 1961 4,78 33,33 III 12,63 - - - -

Chlorita paolii (Ossiannilsson, 1939) - - - - 1,71 25,00 III 6,55

Cicadella viridis (Linnaeus C., 1758) 2,39 41,67 III 9,98 4,00 33,33 III 11,55

Deltocephalus pulicaris (Fallén C.F., 1806) 2,39 33,33 III 8,93 2,29 25,00 III 7,56

Doratura stylata (Boheman C.H., 1847) 3,83 33,33 III 11,30 5,14 41,67 III 14,64

Errastunus ocellaris (Fallén C.F., 1806) - - - - 1,14 16,67 IV 4,36

Eupelix cuspidata (Fabricius, 1775) 2,87 25,00 III 8,47 2,29 25,00 III 7,56

Eupteryx notata Curtis J., 1937 1,44 16,67 IV 4,89 5,71 58,33 II 18,26

Eurysula lurida (Fieber, 1866) - - - - 1,14 16,67 IV 4,36

Jassargus flori (Fieber, 1869) 11,48 66,67 II 27,67 9,71 58,33 II 23,80

Jassargus pseudocellaris (Flor, 1861) 4,78 41,67 III 14,12 6,29 41,67 III 16,18

Javesella pellucida (Fabricius, 1794) 14,83 58,33 II 29,41 - - - -

Laodelphax striatellus (Fallén C.F., 1826) - - - - 1,71 16,67 IV 5,35

Macrosteles laevis (Ribaut, 1927) - - - - 3,43 25,00 III 9,26

Neoaliturus fenestratus (Herrich-Schäffer, 1834) - - - - 4,00 41,67 III 12,91

Psammotettix alienus (Dahlbom A.G., 1850) 3,35 41,67 III 11,81 4,57 41,67 III 13,80

Psammotettix confinis(Dahlbom A.G., 1850) - - - - 4,00 25,00 III 10,00

Psammotettix nodosus (Ribaut, 1925) - - - - 1,71 16,67 IV 5,35

Recilia coronifera (Marshall G.A.K., 1866) 0,96 16,67 IV 3,99 - - - -

Rhopalopyx vitripennis (Flor, 1861) 0,48 8,33 IV 2,00 1,71 16,67 IV 5,35

Ribautodelphax collinus (Boheman C.H., 1847) 15,79 75,00 II 34,41 14,86 75,00 II 33,38

Stenocranus major (Kirschbaum, 1868) 23,44 41,67 III 31,25 10,29 41,67 III 20,70

Verdanus abdominalis (Fabricius, 1803) 6,22 41,67 III 16,10 5,14 33,33 III 13,09

Xanthodelphax stramineus (Stal, 1858) - - - - 1,14 16,67 IV 4,36

72 Ryc. 6. Dynamika liczebności gatunków dominujących na powierzchni 5. Fig. 6. The seasonal dynamics of abundance of dominant species on plot 5.

73 piewików zaliczonych do 36 gatunków co stanowiło 10,25% całości fauny zebranej w trakcie badań ilościowych. Dla obydwu powierzchni zanotowano 14 gatunków wspólnych (38,88%). Ilościowo trzon tego zgrupowania tworzyły Jassargus flori, Ribautodelphax collinus i Doratura stylata (średni udział gatunków w zgrupowaniu wynosił odpowiednio: 23,76%; 16,50%; 13,35%;). Mniejsze znaczenie dla struktury omawianego zgrupowania miał Stenocranus major (ze średnim udziałem 12,64%). Najwyższą wierność w badanym zgrupowaniu osiągnął Mocydiopsis parvicauda (W=100), wysoki stopień wierności uzyskały Eupteryx notata (W= 72,22), Arocephalus longiceps (W=69,23), Aphrodes bicinctus (W=60,00) oraz Anaceratagalia ribauti (W= 57,14).

Zgrupowania piewików związane z niżowymi pionierskimi murawami piaszczysk bezwapiennych z klasy Koelerio glaucae-Corynephoretea canescentis (rząd: Corynephoretalia canestentis; związek: Corynephorion canescentis).

Powierzchnia 6. Na powierzchni tej odłowiono łącznie 818 okazów piewików, należących do 29 gatunków. W sezonie 2012 odłowiono 390 okazów należących do 21 gatunków, w 2013 – 428 okazów zaliczonych do 25 gatunków (Tab. 9). Status eudominanta osiągnął w sezonie 2012 jedynie Stenocranus major (40,00%), natomiast w 2013 był superdominantem (47,43%). Wyższą klasę liczebności osiągnął poza wyżej wymienionym tylko Doratura stylata w 2012 (8,72%) i uzyskał status subdominanta. Pierwszą klasę stałości osiągnął wyłącznie Cicadella viridis (83,33%) w sezonie 2012. Drugą klasę stałości w obydwu sezonach badawczych uzyskały gatunki: Doratura stylata (66,67%; 58,33%), Errastunus ocellaris (75,00%; 75,00%), Jassargus flori (75,00%; 58,33%) oraz Megadelphax sordidulus (58,33%; 58,33%). Najwyższą wartość wskaźnika Q w sezonach 2012-2013 uzyskał Stenocranus major (36,51; 44,45). Największy wpływ na kształtowanie dynamiki liczebności miała populacja Stenocranus major, którego liczebność w obydwu sezonach wzrastała od połowy sierpnia i gwałtownie osiągnęła swoje maksimum na początku października (Ryc. 7). Gatunkiem, który odłowiono wyłącznie na tej powierzchni był Cicadula persimilis. Najliczniej reprezentowanym elementem chorologicznym (27,59%) był element transpalearktyczny. Analiza ekologiczna wykazała, że najwięcej gatunków należało do mezohigrofili (82,76%), mezoheliofili (72,41%), a pod względem troficznym najwięcej gatunków stanowiły monofagi (51,72%). Na powierzchni 6 najwięcej zanotowano gatunków eurytopowych (48,28%).

Powierzchnia 7. Na powierzchni tej w trakcie badań zebrano 761 okazów piewików, należących do 25 gatunków. W sezonie 2012 odłowiono 336 okazów zaklasyfikowanych do 24 gatunków, w 2013 odłowiono 425 okazów zaliczonych do 24 gatunków (Tab. 10). Do gatunków z wyższych klas liczebności zaliczono: Stenocranus major, który był w sezonie 2013 dominantem (21,41%), Doratura stylata, który był subdominantem w obydwu

74 Tab. 9. Zestawienie wskaźników: dominacji – D [%], stałości – C [%] i Q dla poszczególnych gatunków piewików odłowionych w trakcie badań ilościowych na powierzchni 6. Table 9. List of domination (D) [%], constancy (C) [%] and Q index for particular species of the Fulgo- romorpha and Cicadomorpha collected for the purpose of quantitative research in Plot 6.

Sezon/ Season Gatunek 2012 2013 Species D C Q D C Q Acanthodelphax spinosus (Fieber, 1866) - - - - 1,64 25,00 III 6,39

Alebra albostriella (Fallén C.F., 1826) 0,51 16,67 IV 2,92 - - - -

Aphrophora alni Haupt H., 1925 - - - - 1,17 33,33 III 6,24

Arboridia velata (Ribaut, 1952) 0,51 16,67 IV 2,92 - - - -

Arthaldeus pascuellus (Fallén C.F., 1826) 2,82 41,67 III 10,84 0,93 25,00 III 4,83

Athysanus argentarius Metcalf, 1955 2,82 25,00 III 8,40 0,70 16,67 IV 3,42

Balclutha calamagrostis Ossiannilsson, 1961 2,31 41,67 III 9,81 0,47 16,67 IV 2,79

Cercopis vulnerata Illiger in Rossi, 1807 - - - - 0,93 25,00 III 4,83

Cicadella viridis (Linnaeus C., 1758) 6,67 83,33 I 23,57 5,37 75,00 II 20,08

Cicadula persimilis (Edwards, 1920) 2,31 41,67 III 9,81 0,93 25,00 III 4,83

Cicadula quadrinotata (Fabricius, 1794) 2,82 25,00 III 8,40 3,27 58,33 II 13,81

Dicranotropis hamata (Boheman C.H., 1847) 1,03 25,00 III 5,06 4,67 58,33 II 16,51

Doliotettix lunulatus (Zetterstedt J.W., 1840) 0,26 8,33 IV 1,46 - - - -

Doratura stylata (Boheman C.H., 1847) 8,72 66,67 II 24,11 4,67 58,33 II 16,51

Elymana sulphurella (Zetterstedt J.W., 1828) - - - - 0,93 25,00 III 4,83

Empoasca vitis (Göthe, 1875) 1,03 25,00 III 5,06 - - - -

Errastunus ocellaris (Fallén C.F., 1806) 6,92 75,00 II 22,79 3,74 75,00 II 16,74

Eurysula lurida (Fieber, 1866) - - - - 0,70 16,67 IV 3,42

Hesium domino (Reuter, 1880) 0,51 16,67 IV 2,92 0,23 8,33 IV 1,40

Jassargus flori (Fieber, 1869) 7,69 75,00 II 24,02 5,61 58,33 II 18,09

Javesella pellucida (Fabricius, 1794) 3,85 50,00 III 13,87 2,80 41,67 III 10,81

Kelisia praecox Haupt H., 1935 - - - - 1,40 41,67 III 7,64

Macrosteles laevis (Ribaut, 1927) - - - - 1,40 33,33 III 6,84

Megadelphax sordidulus (Stal, 1853) 4,62 58,33 II 16,41 6,31 58,33 II 19,18

Metalimnus steini (Fieber, 1869) - - - - 0,70 25,00 III 4,19

Ribautodelphax albostriatus (Fieber, 1866) 1,03 25,00 III 5,06 2,34 33,33 III 8,83

Stenocranus major (Kirschbaum, 1868) 40,00 33,33 III 36,51 47,43 41,67 III 44,45

Stenocranus minutus (Fabricius, 1787) 0,51 16,67 IV 2,92 0,93 25,00 III 4,83

Verdanus abdominalis (Fabricius, 1803) 3,08 33,33 III 10,13 0,70 16,67 IV 3,42

75 Ryc. 7. Dynamika liczebności gatunków dominujących na powierzchni 6. Fig. 7. The seasonal dynamics of abundance of dominant species on plot 6.

76 sezonach badawczych (11,31%; 8,24%) – w sezonie 2012 status subdominanta osiągnęły: Ribautodelphax albostriatus (7,74%), Stenocranus major (7,74%) i Verdanus abdominalis (10,71%), ponadto status subdominanta uzyskał w 2013 Balclutha calamagrostis (8,71%). Drugą klasę stałości w dwóch sezonach wykazały: Balclutha calamagrostis (58,33%; 75%), Cicadella viridis (58,33%; 66,67%), Doratura stylata (58,33%; 66,67%), Errastunus ocellaris (58,33%; 66,67%) oraz Jassargus flori (66,67%; 66,67%). Najwyższą wartością wskaźnika Q charakteryzowały się: Stenocranus major, który uzyskał największą wartość wskaźnika w 2013 (29,87) oraz Doratura stylata, który wykazał wysoką wartość wskaźnika Q w obydwu sezonach (25,69; 23,43). Największy wpływ na kształtowanie sezonowej dynamiki liczebności miały populacje Ribautodelphax collinus oraz Stenocranus major. Dla wymienionych gatunków zanotowano po jednym maksimum pojawu w każdym z sezonów badawczych. Ribautodelphax collinus osiągnął szczyt pojawu w połowie lipca 2012, oraz na początku sierpnia 2013, z kolei liczebność populacji Stenocranus major zaczynała wzrastać z początkiem października i osiągnęła maksimum na początku października 2012 oraz pod koniec miesiąca w sezonie 2013 (Ryc. 8). Gatunkiem odłowionym wyłącznie na powierzchni 7 był Zygina hypericii troficznie związany z Hypericium perforatum. Najwięcej gatunków reprezentowało element transpalearktyczny (28,00%). Analiza ekologiczna wykazała, że największą liczbę gatunków reprezentowały mezohigrofile (76,00%), mezoheliofile (56,00%), a pod względem troficznym najliczniej występowały monofagi (44,00%). Pod względem strategii życiowej na powierzchni tej większość stanowiły gatunki oligotopowe (48,00%) (Tab. 3).

Charakterystyka zgrupowania: Zgrupowanie związane ze związkiem Corynephorion canescentis obejmowało powierznie 6 i 7. Podczas badań na powierzchniach odłowiono 1579 okazów należących do 38 gatunków. Stanowiło to 19,25% całości zebranego materiału. Na obydwu powierzchniach odłowiono 16 gatunków wspólnych (42,10%). Ilościowo trzon opisywanego zgrupowania tworzyły Stenocranus major, który osiągnął status superdominanta (ze średnim udziałem z dwóch sezonów wynoszącym 29,14%) oraz Doratura stylata (średni udział tego gatunku wyniósł 8,23%). Najwyższą wierność (W=100) w obrębie opisywanego zgrupowania uzyskały Alebra albostriella, Zygina hyperici oraz Cicadula persimilis. Wysoką wartość wskaźnika wierności zanotowano także dla Stenocranus major (W=77,90), Acanthodelphax spinosus (W=72,50), Ribautodelphax albostriatus (W=76,54), Metalimnus steini (W=75,00), Megadelphax sordidulus (W=65,21), Eurysula lurida (W=66,66) oraz Cercopis vulnerata (W=66,66).

Powierzchnia 8. Na badanej powierzchni odłowiono 2367 okazów piewików, zaklasyfikowanych do 25 gatunków. W sezonie 2012 odłowiono 1550 okazów zaklasyfikowanych do 17 gatunków, w 2013 odłowiono 817 okazów zaliczonych do 17 gatunków (Tab. 11). Najwyższy poziom liczebności tj. superdominanta osiągnął Doratura homophyla (48,45%), w sezonie następnym gatunek ten był dominantem (25,09%). Do gatunków z wyższych klas liczebności należały również Macrosteles laevis, który w sezonie 2012 uzyskał status subdominanta (13,61%), a w 2013 – eudominanta (31,95%). Subdominantem 77 Tab. 10. Zestawienie wskaźników: dominacji – D [%], stałości – C [%] i Q dla poszczególnych gatunków piewików odłowionych w trakcie badań ilościowych na powierzchni 7. Table 10. List of domination (D) [%], constancy (C) [%] and Q index for particular species of the Fulgo- romorpha and Cicadomorpha collected for the purpose of quantitative research in Plot 7.

Sezon/ Season Gatunek 2012 2013 Species D C Q D C Q Acanthodelphax spinosus (Fieber, 1866) 2,68 33,33 III 9,45 3,06 33,33 III 10,10

Aphrophora alni Haupt H., 1925 0,89 25,00 III 4,72 1,18 33,33 III 6,26

Arthaldeus pascuellus (Fallén C.F., 1826) 1,49 33,33 III 7,04 2,12 41,67 III 9,39

Athysanus argentarius Metcalf, 1955 2,68 33,33 III 9,45 1,41 41,67 III 7,67

Balclutha calamagrostis Ossiannilsson, 1961 4,46 58,33 II 16,14 8,71 75,00 II 25,55

Cicadella viridis (Linnaeus C., 1758) 5,65 58,33 II 18,16 2,82 66,67 II 13,72

Cicadula quadrinotata (Fabricius, 1794) 7,14 41,67 III 17,25 - - - -

Deltocephalus pulicaris (Fallén C.F., 1806) 3,27 33,33 III 10,45 0,94 33,33 III 5,60

Doratura stylata (Boheman C.H., 1847) 11,31 58,33 II 25,69 8,24 66,67 II 23,43

Elymana sulphurella (Zetterstedt J.W., 1828) 0,89 25,00 III 4,72 0,94 25,00 III 4,85

Errastunus ocellaris (Fallén C.F., 1806) 5,95 58,33 II 18,63 5,41 66,67 II 18,99

Eupelix cuspidata (Fabricius, 1775) 1,49 33,33 III 7,04 0,94 25,00 III 4,85

Eurysula lurida (Fieber, 1866) 1,19 25,00 III 5,46 3,06 33,33 III 10,10

Graphocraerus ventralis (Fallén C.F., 1806) 0,60 16,67 IV 3,15 0,47 16,67 IV 2,80

Hyledelphax elegantula (Boheman C.H., 1847) 1,49 33,33 III 7,04 0,47 16,67 IV 2,80

Jassargus flori (Fieber, 1869) 6,85 66,67 II 21,36 5,88 66,67 II 19,80

Laodelphax striatellus (Fallén C.F., 1826) 2,08 33,33 III 8,33 1,88 33,33 III 7,92

Mocuellus collinus (Boheman C.H., 1850) 1,49 33,33 III 7,04 1,18 25,00 III 5,42

Ribautodelphax albostriatus (Fieber, 1866) 7,74 58,33 II 21,25 5,18 41,67 III 14,69

Ribautodelphax collinus (Boheman C.H., 1847) 11,31 33,33 III 19,42 17,65 50,00 III 29,70

Stenocranus major (Kirschbaum, 1868) 7,74 25,00 III 13,91 21,41 41,67 III 29,87

Stenocranus minutus (Fabricius, 1787) 0,60 16,67 IV 3,15 1,41 33,33 III 6,86

Thamnotettix confinisZetterstedt J.W., 1828 0,30 8,33 IV 1,57 0,47 16,67 IV 2,80

Verdanus abdominalis (Fabricius, 1803) 10,71 58,33 II 25,00 4,71 41,67 III 14,00

Zygina hypericii (Herrich-Schäffer, 1836) - - - - 0,47 16,67 IV 2,80

78 Ryc. 8. Dynamika liczebności gatunków dominujących na powierzchni 7. Fig. 8. The seasonal dynamics of abundance of dominant species on plot 7.

79 w obydwu sezonach był Psammotettix alienus (9,29%; 8,57%), ponadto do subdominantów zaliczono też: Mocuellus collinus w 2012 (10,90%), Laodelphax striatellus (10,89%) i Psammotettix confinis (11,14%) w sezonie 2013. Najwyższą, pierwszą klasę stałości w obydwu sezonach badawczych zanotowano dla Doratura homophyla (100%; 100%). Poza wymienionym wyżej gatunkiem w pierwszej klasie stałości znalazły się również Mocuellus collinus w 2012 (83,33%) oraz Psammotettix confinis (83,33%) w 2013. Największą wartość wskaźnika Q osiągnął gatunek Doratura homophyla (69,61; 50,09), wysoką wartość tego wskaźnika zanotowano także dla Macrosteles laevis (48,95) w sezonie 2013. Seznową dynamikę liczebności w sposób najbardziej istotny kształtowały populacje Doratura homophyla oraz Macrosteles laevis. Od początku sezonu 2012 liczebność Doratura homophyla utrzymywała się na stałym poziomie – z końcem lipca gwałtownie wzrosła, osiągając maksimum pojawu, drugi szczyt liczebności przypadł na koniec sierpnia. W pierwszej połowie sierpnia 2012 maksimum pojawu osiągnął Macrosteles laevis. W sezonie 2013 podobnie jak w poprzednim Doratura homophyla osiągnął dwa szczyty liczebności przypadające na początek lipca i koniec sierpnia. Również z końcem sierpnia 2013 maksimum pojawu zanotowano dla Macrosteles laevis (Ryc. 9). Wyłącznie na tej powierzchni odłowione zostały: Doratura homophyla, Macrosteles quadripunctatus oraz Recilia horvathi – gatunek nowy dla fauny Polski. Najliczniej reprezentowanym elementem chorologicznym był element transpalearktyczny (24,00%). Analiza ekologiczna wykazała, że najwięcej gatunków należało do mezohigrofili (68,00%), mezoheliofili (52,00%) – pod względem troficznym najwięcej odnotowano gatunków oligofagicznych (44,00%). Rozpatrując strategię życiową większość stanowiły gatunki oligotopowe (48,00%).

Charakterystyka zgrupowania: Zgrupowanie związane z murawą napiaskową nawiązującą do związku Corynephorion canescentis (postać zdegradowana zbiorowiska) opisane było na powierzchni 8 – ze względu na wysoką odrębność gatunkową w stosunku do opisanych wyżej powierzchni (w obrębie związku: Corynephorion canescentis) entomocenozę opisaną na tym stanowisku badawczym potraktowano jako odrębne zgrupowanie. Odłowiono tutaj 2367 okazów piewików należących do 25 gatunków – co stanowiło 28,86% spośród zebranego metodą ilościową materiału. Trzon zgrupowania stanowiły Doratura homophyla, Macrosteles laevis oraz Psammotettix alienus (średni udział każdego z gatunków wynosił odpowiednio; 36,77%; 22,78%; 8,93%). Najwyższą wartość wskaźnika wierności (W=100) w obrębie opisywanego zgrupowania wykazano dla Doratura homophyla, Macrosteles quadripunctatus, Allygus communis i Recilia horvathi. Wysoki wskaźnik wierności uzyskały również Mocuellus collinus (W=95,09) oraz Neophilaenus campestris (W=87,50).

80 Tab. 11. Zestawienie wskaźników: dominacji – D [%], stałości – C [%] i Q dla poszczególnych gatunków piewików odłowionych w trakcie badań ilościowych na powierzchni 8. Table 11. List of domination (D) [%], constancy (C) [%] and Q index for particular species of the Fulgo- romorpha and Cicadomorpha collected for the purpose of quantitative research in Plot 8.

Sezon/ Season Gatunek 2012 2013 Species D C Q D C Q Acanthodelphax spinosus (Fieber, 1866) 2,68 33,33 III 9,45 3,06 33,33 III 10,10

Aphrophora alni Haupt H., 1925 0,89 25,00 III 4,72 1,18 33,33 III 6,26

Arthaldeus pascuellus (Fallén C.F., 1826) 1,49 33,33 III 7,04 2,12 41,67 III 9,39

Athysanus argentarius Metcalf, 1955 2,68 33,33 III 9,45 1,41 41,67 III 7,67

Balclutha calamagrostis Ossiannilsson, 1961 4,46 58,33 II 16,14 8,71 75,00 II 25,55

Cicadella viridis (Linnaeus C., 1758) 5,65 58,33 II 18,16 2,82 66,67 II 13,72

Cicadula quadrinotata (Fabricius, 1794) 7,14 41,67 III 17,25 - - - -

Deltocephalus pulicaris (Fallén C.F., 1806) 3,27 33,33 III 10,45 0,94 33,33 III 5,60

Doratura stylata (Boheman C.H., 1847) 11,31 58,33 II 25,69 8,24 66,67 II 23,43

Elymana sulphurella (Zetterstedt J.W., 1828) 0,89 25,00 III 4,72 0,94 25,00 III 4,85

Errastunus ocellaris (Fallén C.F., 1806) 5,95 58,33 II 18,63 5,41 66,67 II 18,99

Eupelix cuspidata (Fabricius, 1775) 1,49 33,33 III 7,04 0,94 25,00 III 4,85

Eurysula lurida (Fieber, 1866) 1,19 25,00 III 5,46 3,06 33,33 III 10,10

Graphocraerus ventralis (Fallén C.F., 1806) 0,60 16,67 IV 3,15 0,47 16,67 IV 2,80

Hyledelphax elegantula (Boheman C.H., 1847) 1,49 33,33 III 7,04 0,47 16,67 IV 2,80

Jassargus flori (Fieber, 1869) 6,85 66,67 II 21,36 5,88 66,67 II 19,80

Laodelphax striatellus (Fallén C.F., 1826) 2,08 33,33 III 8,33 1,88 33,33 III 7,92

Mocuellus collinus (Boheman C.H., 1850) 1,49 33,33 III 7,04 1,18 25,00 III 5,42

Ribautodelphax albostriatus (Fieber, 1866) 7,74 58,33 II 21,25 5,18 41,67 III 14,69

Ribautodelphax collinus (Boheman C.H., 1847) 11,31 33,33 III 19,42 17,65 50,00 III 29,70

Stenocranus major (Kirschbaum, 1868) 7,74 25,00 III 13,91 21,41 41,67 III 29,87

Stenocranus minutus (Fabricius, 1787) 0,60 16,67 IV 3,15 1,41 33,33 III 6,86

Thamnotettix confinisZetterstedt J.W., 1828 0,30 8,33 IV 1,57 0,47 16,67 IV 2,80

Verdanus abdominalis (Fabricius, 1803) 10,71 58,33 II 25,00 4,71 41,67 III 14,00

Zygina hypericii (Herrich-Schäffer, 1836) - - - - 0,47 16,67 IV 2,80

81 Ryc. 9. Dynamika liczebności gatunków dominujących na powierzchni 8. Fig. 9. The seasonal dynamics of abundance of dominant species on plot 8.

82 Zgrupowania piewików związane z wrzosowiskami należącymi do klasy Nardo- Callunetea (rząd: Calluno-Ulicetalia; związek: Pohlio-Callunion).

Powierzchnia 9. Na prezentowanej powierzchni łącznie odłowiono 208 okazów piewików, należących do 18 gatunków. W sezonie 2012 odłowiono 111 okazów należących do 12 gatunków, w 2013 – 97 okazów zaliczonych do 11 gatunków (Tab. 12). Najwyższą wartość wskaźnika dominacji uzyskał w sezonie 2013 Jassargus flori (31,96%) (eudominant). W sezonie 2012 wspomniany gatunek zajmował pozycję dominanta (20,72%) podobnie jak Psammotettix alienus (29,73%). Do subdominantów w sezonie 2012 należały: Balclutha calamagrostis (9,91%), Errastunus ocellaris (8,11%) oraz Psammotettix poecilus (8,11%). W 2013 status subdominanta miały: Balclutha calamagrostis (9,28%), Psammotettix alienus (11,34%) oraz Diplocolenus bohemani (17,53%). Drugą klasę stałości odnotowano dla Jassargus flori (75,00%; 66,67%) w obydwu sezonach badawczych, natomiast Psammotettix alienus osiągnął drugą klasę stałości (58,33%) w sezonie 2012. Najwyższe wartości wskaźnika Q uzyskały Jassargus flori (39,42; 46,16 – odpowiednio w sezonach 2012 i 2013) oraz Psammotettix alienus (41,64 – w sezonie 2012). Dynamika liczebności gatunków dominujących na powierzchni 9 przedstawiała się następująco: Psammotettix alienus osiągnął wyraźny szczyt liczebności w drugiej połowie lipca w sezonie 2012, natomiast w 2013 maksimum pojawu tego gatunku przypadało na pierwszą połowę września i nie było tak znaczące. W sezonie 2013 większe znaczenia miała populacja Diplocolenus bohemani, którego maksimum liczebności przypadło w połowie czerwca oraz Jassargus flori, który osiągnął dwa maksima pojawu – na początku lipca i z końcem sierpnia (Ryc. 10). Gatunkiem, który został odłowiony wyłącznie na tej powierzchni był Psammotettix poecilus. Na powierzchni 9 najwięcej gatunków należało do elementu transpalearktycznego (33,33%). Najwięcej zanotowano gatunków mezohigrofilnych (72,22%), mezoheliofilnych (66,67%), ze względu na trofizm najliczniej występowały gatunki oligofagiczne (44,44%). Analiza strategii życiowej wykazała, że najwięcej było gatunków eurytopowych (61,11%).

Powierzchnia 10. Na badanej powierzchni odłowiono 258 okazów piewików, należących do 28 gatunków. W sezonie 2012 odłowiono 131 okazów zaklasyfikowanych do 15 gatunków, w 2013 odłowiono 127 okazów zaliczonych do 24 gatunków (Tab. 13). W 2012 Jassargus flori (35,88%) uzyskał status eudominanta, natomiast w 2013 był subdominantem (8,66%). Do gatunków z wyższych klas liczebności zaliczono również Diplocolenus bohemani, Ulopa reticulata – subdominant w sezonie 2012 (kolejno – 9,16%; 10,69%), Ten sam status w 2013 uzyskał Psammotettix alienus (10,24%). Gatunkiem subdominującym w obydwu sezonach był Ribautodelphax collinus (12,21%; 14,96%). Pierwszą klasę stałości zanotowano wyłącznie dla Jassargus flori (83,33%) – w sezonie 2012. Drugą klasę stałości w obydwu sezonach osiągnął Ribautodelphax collinus (58,33%; 58,33%). Najwyższe wartości wskaźnika Q odnotowano dla Jassargus flori (54,68) w sezonie 2012 oraz dla Ribautodelphax collinus (29,54) w 2013. 83 Tab. 12. Zestawienie wskaźników: dominacji – D [%], stałości – C [%] i Q dla poszczególnych gatunków piewików odłowionych w trakcie badań ilościowych na powierzchni 9. Table 12. List of domination (D) [%], constancy (C) [%] and Q index for particular species of the Fulgo- romorpha and Cicadomorpha collected for the purpose of quantitative research in Plot 12.

Sezon/ Season Gatunek 2012 2013 Species D C Q D C Q Aphrophora alni Haupt H., 1925 1,80 16,67 IV 5,48 6,19 33,33 III 14,36

Balclutha calamagrostis Ossiannilsson, 1961 9,91 41,67 III 20,32 9,28 50,00 III 21,54

Cicadella viridis (Linnaeus C., 1758) 1,80 16,67 IV 5,48 - - - -

Diplocolenus bohemani (Zetterstedt J.W., 1840) 3,60 25,00 III 9,49 17,53 41,67 III 27,02

Elymana sulphurella (Zetterstedt J.W., 1828) - - - - 2,06 16,67 IV 5,86

Empoasca affinis Nast J., 1937 - - - - 3,09 25,00 III 8,79

Errastunus ocellaris (Fallén C.F., 1806) 8,11 41,67 III 18,38 - - - -

Eupelix cuspidata (Fabricius, 1775) 4,50 25,00 III 10,61 - - - -

Eurysula lurida (Fieber, 1866) - - - - 2,06 16,67 IV 5,86

Jassargus flori (Fieber, 1869) 20,72 75,00 II 39,42 31,96 66,67 II 46,16

Laodelphax striatellus (Fallén C.F., 1826) - - - - 9,28 33,33 III 17,59

Macrosteles laevis (Ribaut, 1927) - - - - 3,09 25,00 III 8,79

Neophilaenus campestris (Fallén C.F., 1805) - - - - 4,12 25,00 III 10,15

Psammotettix alienus (Dahlbom A.G., 1850) 29,73 58,33 II 41,64 11,34 41,67 III 21,74

Psammotettix confinis(Dahlbom A.G., 1850) 3,60 16,67 IV 7,75 - - - -

Psammotettix nodosus (Ribaut, 1925) 6,31 25,00 III 12,56 - - - -

Psammotettix poecilus (Flor, 1861) 8,11 25,00 III 14,24 - - - -

Zyginidia pullula (Boheman C.H., 1845) 1,80 16,67 IV 5,48 - - - -

84 Ryc. 10. Dynamika liczebności gatunków dominujących na powierzchni 9. Fig. 10. The seasonal dynamics of abundance of dominant species on plot 9.

85 Na kształtowanie sezonowej dynamiki liczebności największy wpływ miały populacje Jassargus flori oraz Ribautodelphax collinus. W sezonie 2012 pierwszy wyraźny szczyt liczebności Jassargus flori osiągnął w połowie czerwca, drugi (nie tak znaczący) przypadł na pierwszą połowę września. Maksimum pojawu Ribautodelphax collinus przypadło na drugą połowę lipca – w sezonie 2013 gatunek ten uzyskał dwa maksima pojawu na początku czerwca i początku sierpnia. Jassargus flori osiągnął w 2013 dwa maksima pojawu przypadające na koniec czerwca i początek września. Ponadto dwa szczyty liczebności zanotowano dla Psammotettix alienus – w drugiej połowie czerwca i pod koniec września (Ryc. 11). Wyłącznie na powierzchni 10 odłowiono gatunek Ulopa reticulata (W=100). Analiza chorologiczna ujawniła, że najwięcej gatunków reprezentowało element transpalearktyczny (28,57%). Najwięcej zanotowano gatunków mezohigrofilnych (71,43%), mezoheliofilnych (71,43%), pod względem trofizmu najliczniej występowały gatunki oligofagiczne (50,00%). Sposród odłowionych gatunków najwięcej było eurybiontów (46,43%).

Charakterystyka zgrupowania: Zgrupowanie badane było na powierzchniach 9 i 10 (w obrębie związku Pohlio- Callunion). W trakcie zbioru materiału odłowiono 466 okazów piewików co stanowiło 5,68% całości materiału. W obrębie zgrupowania odnotowano 32 gatunki, z tego 13 gatunków było wspólnych dla obydwu powierzchni (40,62%). Gatunkiem najliczniej reprezentowanym w omawianym zgrupowaniu był Jassargus flori (ze średnim udziałem 24,30%), który dwukrotnie osiągnął status eudominanta. Wyżej wymieniony gatunek wraz z Psammotettix alienus (ze średnim udziałem 52,84% ) tworzyły trzon zgrupowania. Gatunkami, które miały większy udział w omawianym zgrupowaniu były również Diplocolenus bohemani oraz Balclutha calamagrostis (ich średni udział wyniósł odpowiednio 10,09%; 7,92%). Najwyższą wierność w obrębie omawianego zgrupowania (W=100) uzyskały Psammotettix poecilus oraz Ulopa reticulata. Wysoką wartość wskaźnika wierności zanotowano również dla Diplocolenus bohemani (W=71,73), Anoscopus flavostriatus (W=66,66) oraz Neoaliturus fenestratus (W=52,63).

Zgrupowanie piewików związane z polaną śródleśną – zbiorowiskiem okrajkowym z klasy Trifolio-Geranietea sanguinei.

Powierzchnia 11. Na powierzchni tej w trakcie badań zebrano 707 okazów piewików, należących do 31 gatunków. W sezonie 2012 odłowiono 431 okazów zaklasyfikowanych do 23 gatunków, w 2013 odłowiono 276 okazów zaliczonych do 24 gatunków (Tab. 14). Do gatunków z wyższych klas liczebności należały: Javesella pellucida, który osiągnął status dominanta w sezonie 2013 (23,91%), natomiast w 2012 uzyskał status subdominanta (19,26%), Balclutha punctata oraz Forcipata forcipata – osiągnęły status subdominanta w obydwu sezonach badawczych (odpowiednio – 12,76%; 12,32% oraz 12,53%; 12,32%). Najwyższą – pierwszą klasę stałości uzyskały: Balclutha punctata w obydwu sezonach (91,67%; 83,33%), Javesella pellucida w 2012 (83,33%) oraz Forcipata forcipata w 2013 (91,67%). Drugą klasę stałości w sezonie 2012 uzyskały: Arthaldeus pascuellus (58,33%),

86 Tab. 13. Zestawienie wskaźników: dominacji – D [%], stałości – C [%] i Q dla poszczególnych gatunków piewików odłowionych w trakcie badań ilościowych na powierzchni 10. Table 13. List of domination (D) [%], constancy (C) [%] and Q index for particular species of the Fulgo- romorpha and Cicadomorpha collected for the purpose of quantitative research in Plot 10.

Sezon/ Season Gatunek 2012 2013 Species D C Q D C Q Anoscopus flavostriatus (Donovan E., 1799) - - - - 1,57 16,67 IV 5,12

Aphrodes makarovi Zachvatkin, 1948 - - - - 2,36 16,67 IV 6,27

Aphrophora alni Haupt H., 1925 1,53 16,67 IV 5,04 1,57 16,67 IV 5,12

Athysanus argentarius Metcalf, 1955 - - - - 1,57 16,67 IV 5,12

Balclutha calamagrostis Ossiannilsson, 1961 4,58 41,67 III 13,81 - - - -

Chlorita paolii (Ossiannilsson, 1939) - - - - 2,36 25,00 III 7,68

Cicadella viridis (Linnaeus C., 1758) 3,82 33,33 III 11,28 6,30 41,67 III 16,20

Deltocephalus pulicaris (Fallén C.F., 1806) - - - - 3,15 25,00 III 8,87

Diplocolenus bohemani (Zetterstedt J.W., 1840) 9,16 33,33 III 17,47 - - - -

Doratura stylata (Boheman C.H., 1847) 3,82 33,33 III 11,28 3,15 33,33 III 10,25

Errastunus ocellaris (Fallén C.F., 1806) 2,29 16,67 IV 6,18 4,72 33,33 III 12,55

Eupelix cuspidata (Fabricius, 1775) - - - - 2,36 25,00 III 7,68

Eupteryx notata Curtis J., 1937 - - - - 3,94 25,00 III 9,92

Eurysula lurida (Fieber, 1866) - - - - 1,57 16,67 IV 5,12

Jassargus flori (Fieber, 1869) 35,88 83,33 I 54,68 8,66 50,00 III 20,81

Jassargus pseudocellaris (Flor, 1861) - - - - 6,30 41,67 III 16,20

Laodelphax striatellus (Fallén C.F., 1826) 3,05 25,00 III 8,74 2,36 16,67 IV 6,27

Macrosteles laevis (Ribaut, 1927) - - - - 1,57 16,67 IV 5,12

Neoaliturus fenestratus (Herrich-Schäffer, 1834) 3,05 25,00 III 8,74 3,94 41,67 III 12,81

Psammotettix alienus (Dahlbom A.G., 1850) 1,53 16,67 IV 5,04 10,24 50,00 III 22,62

Psammotettix confinis(Dahlbom A.G., 1850) 4,58 25,00 III 10,70 4,72 25,00 III 10,87

Psammotettix nodosus (Ribaut, 1925) 3,05 25,00 III 8,74 3,15 25,00 III 8,87

Rhopalopyx vitripennis (Flor, 1861) - - - - 2,36 16,67 IV 6,27

Ribautodelphax collinus (Boheman C.H., 1847) 12,21 58,33 II 26,69 14,96 58,33 II 29,54

Ulopa reticulata (Fabricius, 1794) 10,69 41,67 III 21,10 - - - -

Verdanus abdominalis (Fabricius, 1803) - - - - 5,51 25,00 III 11,74

Xanthodelphax stramineus (Stal, 1858) - - - - 1,57 16,67 IV 5,12

Zyginidia pullula (Boheman C.H., 1845) 0,76 8,33 IV 2,52 - - - -

87 Ryc. 11. Dynamika liczebności gatunków dominujących na powierzchni 10. Fig. 11. The seasonal dynamics of abundance of dominant species on plot 10.

88 Cicadella viridis (66,67%), Doratura stylata (58,33%), Forcipata forcipata (75,00%) oraz Jassargus flori(66,67%). W sezonie 2013 drugą klasę stałości osiągnęły: Conomelus anceps (58,33%), Jassargus flori, podobnie jak w sezonie poprzednim (66,67%) oraz Javesella pellucida (66,67%). Najwyższe wartości wskaźnika Q w obydwu sezonach miał Javesella pellucida (40,06; 39,93), wysokie wartości wskaźnika zanotowano także dla Forcipata forcipata (30,65; 33,60) oraz Balclutha punctata (34,20; 32,04). Największy wpływ na kształtowanie sezonowej dynamiki liczebności na badanej powierzchni miała populacja Javesella pellucida – osiągnął bardzo wyraźny szczyt pojawu w połowie lipca 2012 i pod koniec lipca 2013. Wyraźne maksima pojawu przypadające na drugą połowę czerwca i koniec sierpnia zanotowano dla Forcipata forcipata oraz Jassargus flori – zarówno w sezonie 2012 jak i 2013. Wyraźniejszy wzrost liczebności Balclutha punctata odnotowano w połowie czerwca i pod koniec lipca 2012 oraz na początku sierpnia 2013 (Ryc.12). Na powierzchni 11 elementem chorologicznym obejmującym najwięcej gatunków był element transpalearktyczny (32,26%). Analiza ekologiczna wykazała, że najwięcej było gatunków mezohigrofilnych (70,97%), mezoheliofilnych (87,10%) – pod względem troficznym większość gatunków stanowiły oligofagi (45,16%). Pod względem strategii życiowej większość stanowiły gatunki eurytopowe (51,61%) (Tab. 3).

Charakterystyka zgrupowania: Zgrupowanie to opisane było na powierzchni 11. Odłowiono tutaj 707 okazów piewików, należących do 31 gatunków – co stanowiło 8,62% spośród zebranego metodą ilościową materiału. Trzon zgrupowania stanowiły Javesella pellucida, Balclutha punctata oraz Forcipata forcipata (średni udział każdego z gatunków wynosił odpowiednio; 21,58%; 12,54%; 12,42%) – Balclutha punctata osiągnął w obydwu sezonach badawczych wysoką pierwszą klasę stałości, ponadto wymienione wyżej gatunki osiągnęły status subdominanta w obydwu sezonach badawczych. Najwyższą wartość wskaźnika wierności (W=100) w obrębie opisywanego zgrupowania zanotowano dla Delphacodes venosus i Streptanus sordidus. Wysoki wskaźnik wierności uzyskały również Forcipata forcipata (W=82,24), Recilia coronifera (W=72,72) oraz Agalia brachyptera (W=71,42).

Zgrupowanie związane ze zbiorowiskiem leśnym z klasy Vaccinio-Piceetea (rząd: Cladonio-Vaccinietalia; związek: Dicrano-Pinion).

Powierzchnia 12. Na powierzchni tej w trakcie badań odłowiono 247 okazów piewików, należących do 25 gatunków. W sezonie 2012 odłowiono 147 okazów zaklasyfikowanych do 19 gatunków, w 2013 odłowiono 100 okazów zaliczonych do 15 gatunków (Tab. 15). Wyższą klasę liczebności w obydwu sezonach badawczych uzyskały Balclutha punctata (8,84%; 12,00%), Dikraneura variata (10,88%; 14,00%), Hyledelphax elegantula (10,88%; 12,00%), Jassargus flori (11,56%; 11,00%) oraz Javesella pellucida (10,88%; 10,00%) – wszystkie wymienione wyżej gatunki uzyskały status subdominanta. Ponadto w sezonie 2012 do subdominantów zaliczono także Jassargus allobrogicus (12,93%) oraz Verdanus

89 Tab. 14. Zestawienie wskaźników: dominacji – D [%], stałości – C [%] i Q dla poszczególnych gatunków piewików odłowionych w trakcie badań ilościowych na powierzchni 11. Table 14. List of domination (D) [%], constancy (C) [%] and Q index for particular species of the Fulgo- romorpha and Cicadomorpha collected for the purpose of quantitative research in Plot 11.

Sezon/ Season Gatunek 2012 2013 Species D C Q D C Q Agallia brachyptera (Boheman C.H., 1847) 0,70 25,00 III 4,17 0,72 16,67 IV 3,48

Aphrophora alni Haupt H., 1925 0,70 25,00 III 4,17 2,17 41,67 III 9,52

Arthaldeus pascuellus (Fallén C.F., 1826) 3,25 58,33 II 13,77 - - - -

Balclutha calamagrostis Ossiannilsson, 1961 - - - - 1,81 25,00 III 6,73

Balclutha punctata (Fabricius, 1775) 12,76 91,67 I 34,20 12,32 83,33 I 32,04

Cicadella viridis (Linnaeus C., 1758) 3,94 66,67 II 16,22 3,62 33,33 III 10,99

Cicadula quadrinotata (Fabricius, 1794) 1,86 25,00 III 6,81 1,81 25,00 III 6,73

Conomelus anceps (Germar E.F., 1821) 4,41 50,00 III 14,85 6,88 58,33 II 20,04

Delphacodes venosus (Germar E.F., 1830) 6,73 50,00 III 18,34 3,99 33,33 III 11,53

Dikraneura variata Hardy J., 1850 0,70 16,67 IV 3,41 - - - -

Doliotettix lunulatus (Zetterstedt J.W., 1840) 0,70 25,00 III 4,17 - - - -

Doratura stylata (Boheman C.H., 1847) 4,18 58,33 II 15,61 2,54 25,00 III 7,96

Elymana sulphurella (Zetterstedt J.W., 1828) 0,70 16,67 IV 3,41 0,72 16,67 IV 3,48

Errastunus ocellaris (Fallén C.F., 1806) - - - - 1,09 16,67 IV 4,26

Forcipata forcipata (Flor, 1861) 12,53 75,00 II 30,65 12,32 91,67 I 33,60

Jassargus flori (Fieber, 1869) 9,51 66,67 II 25,18 10,51 66,67 II 26,47

Jassargus pseudocellaris (Flor, 1861) - - - - 0,72 16,67 IV 3,48

Javesella dubia (Kirschbaum, 1868) - - - - 0,72 8,33 IV 2,46

Javesella pellucida (Fabricius, 1794) 19,26 83,33 I 40,06 23,91 66,67 II 39,93

Laodelphax striatellus (Fallén C.F., 1826) 0,93 25,00 III 4,82 1,45 16,67 IV 4,91

Macrosteles sexnotatus (Fallén C.F., 1806) 0,70 16,67 IV 3,41 - - - -

Muellerianella fairmairei (Perris É., 1857) - - - - 0,72 16,67 IV 3,48

Psammotettix alienus (Dahlbom A.G., 1850) 4,18 41,67 III 13,19 1,09 25,00 III 5,21

Psammotettix confinis(Dahlbom A.G., 1850) 3,02 50,00 III 12,28 - - - -

Recilia coronifera (Marshall G.A.K., 1866) 3,02 33,33 III 10,03 1,09 25,00 III 5,21

Ribautodelphax collinus (Boheman C.H., 1847) - - - - 1,81 33,33 III 7,77

Speudotettix subfusculus (Fallén C.F., 1806) - - - - 0,72 16,67 IV 3,48

Stenocranus major (Kirschbaum, 1868) 3,94 41,67 III 12,82 6,52 33,33 III 14,74

90 Sezon/ Season Gatunek 2012 2013 Species D C Q D C Q Stenocranus minutus (Fabricius, 1787) - - - - 0,72 16,67 IV 3,48

Streptanus sordidus (Zetterstedt J.W., 1828) 0,70 16,67 IV 3,41 - - - -

Thamnotettix confinisZetterstedt J.W., 1828 1,62 33,33 III 7,36 - - - -

91 Ryc. 12. Dynamika liczebności gatunków dominujących na powierzchni 11. Fig. 12. The seasonal dynamics of abundance of dominant species on plot 11.

92 abdominalis (10,88%), w sezonie 2013 status ten uzyskał również Forcipata focipata (10,00%). Na prezentowanej powierzchni wyższą – drugą klasą stałości cechowały się: Dikraneura variata w obydwu sezonach badawczych (58,33%; 66,67%), oraz Jassargus allobrogicus (58,33%) i Jassargus flori (58,33%) w sezonie 2012. Najwyższą wartość wskaźnika Q zanotowano dla Dikraneura variata w 2013 (30,55). Sezonowa dynamika liczebności prezentowała się następująco: Hyledelphax elegantula osiąga jedno wyraźne maksimum pojawu (w każdym z sezonów) przypadające na koniec czerwca 2012 i początek sierpnia 2013. Jassargus flori osiągnął dwa maksima pojawu w połowie czerwca i w połowie lipca 2012. Populacja Dikraneura variata w 2012 osiągnęła dwa szczyty liczebności przypadające na koniec czerwca i koniec sierpnia, natomiast w 2013 maksima pojawu tego gatunku przypadały na początek lipca i w połowę września (Ryc. 13). Wyłącznie na tej powierzchni odłowiony został Allygidius commutatus. Analiza chorologiczna wykazała, że najliczniej występował element transpalearktyczny (20,00%). W zebranym materiale najwięcej gatunków stanowiły mezohigrofile (76,00%), mezoheliofile (76,00%), pod względem troficznym polifagi jak i oligofagi reprezentowane były przez taką samą liczbę gatunków (36,00%). Pod względem strategii życiowej większość stanowiły gatunki eurytopowe (44,00%).

Charakterystyka zgrupowania: Zgrupowanie związane z borem sosnowym opisane było na powierzchni 12. Odłowiono tutaj 247 okazów piewików, należących do 25 gatunków, stanowiło to zaledwie 3,01% spośród zebranego materiału. Gatunkami stanowiącymi trzon zgrupowania i jednocześnie przyjmującymi wysokie wartości wskaźników zoocenotycznych były: Balclutha punctata, Dikraneura variata, Jassargus flori, oraz Javesella pellucida (średni udział każdego z gatunków wynosił odpowiednio 10,42%; 12,44%; 11,28%; 10,44%). Najwyższą wartość wskaźnika wierności (W=100) w obrębie opisywanego zgrupowania zanotowano dla Allygidius commutatus oraz Erzaelus metrius. Wysoką wierność uzyskały również Dikraneura variata (W=90,90) oraz Jassargus allobrogicus (W=79,16).

Zgrupowanie związane z młodnikiem brzozowo-sosnowym

Powierzchnia 13. Na powierzchni tej w trakcie badań zebrano 190 okazów piewików, należących do 16 gatunków. W sezonie 2012 odłowiono 84 okazy zaklasyfikowane do 14 gatunków, w 2013 odłowiono 106 okazów zaliczonych do 16 gatunków (Tab. 16). Subdominantami w obydwu sezonach badawczych były Aphrophora alni (14,29%; 14,15%) i Jassargus flori (14,29%; 16,98%), ponadto status subdominanta w 2013 uzyskały Empoasca affinis (10,38%) oraz Javesella pellucida (9,43%). Drugą klasę stałości w obydwu sezonach uzyskały wyłącznie Aphrophora alni (66,67%; 58,33%) i Jassargus flori (66,67%; 66,67%). Najwyższą wartość wskaźnika Q zanotowano dla Jassargus flori (33,65) w sezonie 2013. Wysoką wartość tego wskaźnika zanotowano dla tego gatunku również w 2012 (30,86) – taką samą wartość uzyskał w 2012 Aphrophora alni. 93 Tab. 15. Zestawienie wskaźników: dominacji – D [%], stałości – C [%] i Q dla poszczególnych gatunków piewików odłowionych w trakcie badań ilościowych na powierzchni 12. Table 15. List of domination (D) [%], constancy (C) [%] and Q index for particular species of the Fulgo- romorpha and Cicadomorpha collected for the purpose of quantitative research in Plot 12.

Sezon/ Season Gatunek 2012 2013 Species D C Q D C Q Agallia brachyptera (Boheman C.H., 1847) 1,36 16,67 IV 4,76 - - - -

Allygidius commutatus (Fieber, 1872) 2,04 25,00 III 7,14 - - - -

Aphrophora alni Haupt H., 1925 3,40 33,33 III 10,65 3,00 25,00 III 8,66

Arboridia velata (Ribaut, 1952) - - - - 4,00 25,00 III 10,00

Balclutha calamagrostis Ossiannilsson, 1961 - - - - 4,00 25,00 III 10,00

Balclutha punctata (Fabricius, 1775) 8,84 50,00 III 21,03 12,00 50,00 III 24,49

Cicadella viridis (Linnaeus C., 1758) 2,72 25,00 III 8,25 - - - -

Conomelus anceps (Germar E.F., 1821) 2,72 25,00 III 8,25 - - - -

Dikraneura variata Hardy J., 1850 10,88 58,33 II 25,20 14,00 66,67 II 30,55

Empoasca affinis Nast J., 1937 - - - - 4,00 25,00 III 10,00

Erzaleus metrius (Flor, 1861) 2,04 16,67 IV 5,83 - - - -

Eurysula lurida (Fieber, 1866) - - - - 2,00 16,67 IV 5,77

Evacanthus acuminatus (Fabricius, 1794) - - - - 2,00 16,67 IV 5,77

Forcipata forcipata (Flor, 1861) - - - - 10,00 50,00 III 22,36

Hyledelphax elegantula (Boheman C.H., 1847) 10,88 25,00 III 16,50 12,00 33,33 III 20,00

Jassargus allobrogicus (Ribaut, 1936) 12,93 58,33 II 27,46 - - - -

Jassargus flori (Fieber, 1869) 11,56 58,33 II 25,97 11,00 50,00 III 23,45

Jassargus pseudocellaris (Flor, 1861) 2,04 16,67 IV 5,83 6,00 25,00 III 12,25

Javesella pellucida (Fabricius, 1794) 10,88 66,67 II 26,94 10,00 41,67 III 20,41

Metalimnus steini (Fieber, 1869) 0,68 8,33 IV 2,38 - - - -

Psammotettix confinis(Dahlbom A.G., 1850) 4,08 41,67 III 13,04 - - - -

Speudotettix subfusculus (Fallén C.F., 1806) 2,72 25,00 III 8,25 - - - -

Stenocranus minutus (Fabricius, 1787) 5,44 33,33 III 13,47 3,00 25,00 III 8,66

Thamnotettix confinisZetterstedt J.W., 1828 4,76 25,00 III 10,91 3,00 25,00 III 8,66

Verdanus abdominalis (Fabricius, 1803) 10,88 25,00 III 16,50 - - - -

94 Ryc. 13. Dynamika liczebności gatunków dominujących na powierzchni 12. Fig. 13. The seasonal dynamics of abundance of dominant species on plot 12.

95 Na kształtowanie sezonowej dynamiki większy wpływ miały jedynie populacje Jassargus flori oraz Aphrophora alni, niemniej jednak ze względu na niską liczebność trudno mówić w ich przypadku o maksimach pojawu (Ryc.14). Na powierzchni 13 najwięcej gatunków obejmował element transpalearktyczny (37,50%). Najliczniej występowały tu gatunki mezohigrofile (87,50%), mezoheliofile (75,00%), pod względem troficznym największy udział miały monofagi (37,50%). Pod względem strategii życiowej większość stanowiły gatunki eurytopowe (56,25%).

Charakterystyka zgrupowania: Zgrupowanie związane z młodnikiem brzozowo-sosnowym badane było na powierzchni 13. Odłowiono tu 190 okazów piewików, zaliczonych do 16 gatunków – liczba ta stanowiła 2,31% spośród odłowionego materiału. Ilościowo trzon zgrupowania stanowiły Jassargus flori oraz Aphrophora alni, które osiągnęły status subdominanta w obydwu sezonach badawczych (średni udział tych gatunków wynosił odpowiednio 15,63%; 14,22%). Najwyższą wartość wskaźnika wierności (W=100) w obrębie opisywanego zgrupowania przypisano jedynie Penthimia nigra. Wysoką wierność uzyskały również Empoasca affinis (W=70,83) oraz Jassargus allobrogicus (W=60,00).

Zgrupowanie związane ze zbiorowiskiem boru mieszanego z klasy: Vaccinio-Piceetea (rząd: Cladonio-Vaccinietalia; związek: Dicrano-Pinion)

Powierzchnia 14. Na badanej powierzchni odłowiono 221 okazów piewików, należących do 19 gatunków. W sezonie 2012 zebrano 87 okazów zaklasyfikowanych do 14 gatunków, w 2013 odłowiono 134 okazy zaliczone do 17 gatunków (Tab. 17). Subdominantami w obydwu sezonach badawczych były Javesella pellucida (8,05%; 10,45%), Macropsis fuscula (13,79%; 13,43%) oraz Macustus grisescens (12,64%; 12,69%). Status subdominanta w sezonie 2012 osiągnął Arthaldeus pascuellus (12,64%), natomiast w 2013 Aphrophora alni (13,43%) i Cicadula quadrinotata (9,70%). Drugą klasę stałości zanotowano dla Cicadula quadrinotata (58,33%) w 2013. Najwyższą wartość wskaźnika Q osiągnęły: Aphrophora alni (25,92) w sezonie 2013 oraz Arthaldeus pascuellus (25,14) w 2012. Dynamika liczebności gatunków dominujących na powierzchni 2 przedstawiała się następująco: Macropsis fuscula pojawił się najliczniej w połowie maja 2012, Macustus grisescens osiągnął szczyt liczebności w drugiej połowie czerwca. W sezonie 2013 dla Macropsis fuscula zanotowano dwa wyraźne maksima pojawu – przypadające na koniec maja i drugą połowę lipca, Macustus grisescens osiągnął maksimum w drugiej połowie czerwca podobnie jak w sezonie poprzednim. Wyraźne maksimum pojawu odnotowano na początku lipca dla Aphrophora alni (Ryc.15). Na powierzchni 14 najwięcej było gatunków obejmujących element eurosyberyjski (31,58%). Analiza ekologiczna wykazała, że większość gatunków stanowiły mezohigrofile (78,95%) i mezoheliofile (68,42%), natomiast pod względem troficznym odnotowano taką samą liczbę gatunków monofagicznych jak i oligofagicznych (36,84%). Eurybionty stanowiły najliczniejszą grupę gatunków pod względem strategii życiowej (51,61%).

96 Tab. 16. Zestawienie wskaźników: dominacji – D [%], stałości – C [%] i Q dla poszczególnych gatunków piewików odłowionych w trakcie badań ilościowych na powierzchni 13. Table 16. List of domination (D) [%], constancy (C) [%] and Q index for particular species of the Fulgo- romorpha and Cicadomorpha collected for the purpose of quantitative research in Plot 13.

Sezon/ Season Gatunek 2012 2013 Species D C Q D C Q Aphrophora alni Haupt H., 1925 14,29 66,67 II 30,86 14,15 58,33 II 28,73

Balclutha calamagrostis Ossiannilsson, 1961 5,95 33,33 III 14,09 5,66 33,33 III 13,74

Balclutha punctata (Fabricius, 1775) 7,14 41,67 III 17,25 6,60 33,33 III 14,84

Cicadella viridis (Linnaeus C., 1758) 4,76 33,33 III 12,60 5,66 41,67 III 15,36

Deltocephalus pulicaris (Fallén C.F., 1806) 3,57 25,00 III 9,45 2,83 16,67 IV 6,87

Diplocolenus bohemani (Zetterstedt J.W., 1840) 7,14 33,33 III 15,43 6,60 25,00 III 12,85

Empoasca affinis Nast J., 1937 7,14 33,33 III 15,43 10,38 33,33 III 18,60

Errastunus ocellaris (Fallén C.F., 1806) 7,14 25,00 III 13,36 5,66 33,33 III 13,74

Eupelix cuspidata (Fabricius, 1775) 4,76 25,00 III 10,91 2,83 25,00 III 8,41

Eurysula lurida (Fieber, 1866) - - - - 1,89 16,67 IV 5,61

Jassargus allobrogicus (Ribaut, 1936) 3,57 16,67 IV 7,72 1,89 16,67 IV 5,61

Jassargus flori (Fieber, 1869) 14,29 66,67 II 30,86 16,98 66,67 II 33,65

Javesella pellucida (Fabricius, 1794) 10,71 50,00 III 23,15 9,43 41,67 III 19,83

Laodelphax striatellus (Fallén C.F., 1826) 5,95 33,33 III 14,09 5,66 33,33 III 13,74

Macropsis fuscula (Zetterstedt J.W., 1828) 3,57 25,00 III 9,45 2,83 25,00 III 8,41

Penthimia nigra (Goeze J.A.E., 1778) - - - - 0,94 8,33 IV 2,80

97 Ryc. 14. Dynamika liczebności gatunków dominujących na powierzchni 13. Fig. 14. The seasonal dynamics of abundance of dominant species on plot 13.

98 Tab. 17. Zestawienie wskaźników: dominacji – D [%], stałości – C [%] i Q dla poszczególnych gatunków piewików odłowionych w trakcie badań ilościowych na powierzchni 14. Tabela 17. List of domination (D) [%], constancy (C) [%] and Q index for particular species of the Ful- goromorpha and Cicadomorpha collected for the purpose of quantitative research in Plot 17.

Sezon/ Season Gatunek 2012 2013 Species D C Q D C Q Aphrophora alni Haupt H., 1925 3,45 25,00 III 9,28 13,43 50,00 III 25,92

Arthaldeus pascuellus (Fallén C.F., 1826) 12,64 50,00 III 25,14 - - - -

Balclutha punctata (Fabricius, 1775) 5,75 33,33 III 13,84 2,24 25,00 III 7,48

Cicadella viridis (Linnaeus C., 1758) - - - - 1,49 16,67 IV 4,99

Cicadula quadrinotata (Fabricius, 1794) 6,90 41,67 III 16,95 9,70 58,33 II 23,79

Empoasca vitis (Göthe, 1875) 5,75 33,33 III 13,84 7,46 50,00 III 19,32

Evacanthus acuminatus (Fabricius, 1794) - - - - 1,49 16,67 IV 4,99

Forcipata forcipata (Flor, 1861) 4,60 25,00 III 10,72 3,73 25,00 III 9,66

Javesella pellucida (Fabricius, 1794) 8,05 25,00 III 14,18 10,45 41,67 III 20,86

Kelisia praecox Haupt H., 1935 - - - - 3,73 25,00 III 9,66

Macropsis fuscinervis (Boheman C.H., 1845) 2,30 16,67 IV 6,19 2,24 25,00 III 7,48

Macropsis fuscula (Zetterstedt J.W., 1828) 13,79 41,67 III 23,97 13,43 41,67 III 23,66

Macrosteles laevis (Ribaut, 1927) 8,05 33,33 III 16,38 5,22 33,33 III 13,20

Macustus grisescens (Zetterstedt J.W., 1828) 12,64 33,33 III 20,53 12,69 33,33 III 20,56

Megadelphax sordidulus (Stal, 1853) - - - - 2,99 25,00 III 8,64

Oncopsis carpini (Sahlberg J., 1871) - - - - 1,49 16,67 IV 4,99

Psammotettix alienus (Dahlbom A.G., 1850) 5,75 33,33 III 13,84 - - - -

Stenocranus major (Kirschbaum, 1868) 6,90 16,67 IV 10,72 5,97 25,00 III 12,22

Zyginidia pullula (Boheman C.H., 1845) 3,45 25,00 III 9,28 2,24 16,67 IV 6,11

99 Ryc. 15. Dynamika liczebności gatunków dominujących na powierzchni 14. Fig. 15. The seasonal dynamics of abundance of dominant species on plot 14.

100 Charakterystyka zgrupowania: Zgrupowanie badane było na powierzchni 14. Odłowiono tu 221 okazów piewików, należących do 19 gatunków, co stanowiło 2,69% całości odłowionego w czasie badań ilościowych materiału. Ilościowo trzon zgrupowania stanowiły Macropsis fuscula (ze średnim udziałem 13,61%), Macustus grisescens (ze średnim udziałem 12,66%) oraz Javesella pellucida (średni udział tego gatunku wyniósł 9,25%). Wymienione gatunki osiągnęły w każdym sezonie badawczym status subdominanta. Mniejszy wpływ na kształtowanie struktury zgrupowania miał Cicadula quadrinotata (średni udział wynosił 8,30%). W obrębie zgrupowania najwyższą wartość wskaźnika wierności (W=100) miał Macropsis fuscinervis. Wysoką wierność uzyskały również Macustus grisescens (W=90,32), Macropsis fuscula (W=83,33) oraz Empoasca vitis (W=78,94).

Zgrupowanie piewików związane znieużytkiem porolnym nawiązującym do zbiorowisk synantropijnych z klasy Artemisietea vulgaris.

Powierzchnia 15. Na powierzchni tej w trakcie badań zebrano 437 okazów piewików, należących do 20 gatunków. W sezonie 2012 odłowiono 306 okazów zaklasyfikowanych do 17 gatunków, w 2013 odłowiono 131 okazów zaliczonych do 13 gatunków (Tab. 18). Najwyższą wartość wskaźnika dominacji i status superdominanta zanotowano w 2013 dla Macrosteles laevis (43,51%), w sezonie 2012 osiągnął status subdominanta (17,56%). Gatunkami z wyższych klas liczebności były również: Psammotettix alienus (16,67%) w 2012 oraz Psammotettix confinis, który był subdominantem w obydwu sezonach badawczych (15,69%; 13,74%), ponadto status subdominanta uzyskały w 2013 Empoasca pteridis (7,63%) i Macrosteles sardus (7,63%). Najwyższą – pierwszą klasę stałości uzyskały w 2012 Aphrophora alni (91,67%) oraz Macrosteles laevis (91,76%). Najwyższe wartości wskaźnika Q zanotowano dla Macrosteles laevis w 2012 i 2013 (kolejno – 40,22; 50,38). Największy wpływ na kształtowanie sezonowej dynamiki liczebności miały: Macrosteles laevis, który w 2012 osiągnął dwa maksima pojawu przypadające na koniec maja i początek sierpnia, podobnie było w przypadku Psammotettix confinis, natomiast Psammotettix alienus osiągnął maksima pojawu pod koniec lipca i w drugiej połowie września. W 2013 zdecydowanie dominował Macrosteles laevis, wyraźny szczyt liczebności przypadł na koniec sierpnia (Ryc. 16). Wyłącznie na tej powierzchni odłowiono Empoasca pteridis, Eupteryx aurata, Stictocephala bisonia oraz Macrosteles sardus. Najwięcej gatunków reprezentowało element transpalearktyczny (25,00%). Analiza ekologiczna wykazała, że najwięcej było gatunków mezohigrofilnych (78,95%), mezoheliofilnych (68,42%) – pod względem troficznym większość stanowiły polifagi (45,00%). Pod względem strategii życiowej gatunki eurytopowe stanowiły połowę spośród odłowionych gatunków (50,00%).

101 Tab. 18. Zestawienie wskaźników: dominacji – D [%], stałości – C [%] i Q dla poszczególnych gatunków piewików odłowionych w trakcie badań ilościowych na powierzchni 15. Table 18. List of domination (D) [%], constancy (C) [%] and Q index for particular species of the Fulgo- romorpha and Cicadomorpha collected for the purpose of quantitative research in Plot 15.

Sezon/ Season Gatunek 2012 2013 Species D C Q D C Q Aphrodes makarovi Zachvatkin, 1948 3,59 33,33 III 10,95 2,29 16,67 IV 6,18

Aphrophora alni Haupt H., 1925 6,86 91,67 I 25,08 5,34 33,33 III 13,35

Balclutha calamagrostis Ossiannilsson, 1961 1,31 25,00 III 5,72 3,05 25,00 III 8,74

Balclutha punctata (Fabricius, 1775) 3,27 41,67 III 11,67 4,58 25,00 III 10,70

Cicadella viridis (Linnaeus C., 1758) 5,56 58,33 II 18,00 - - - -

Cicadula quadrinotata (Fabricius, 1794) 0,65 16,67 IV 3,30 - - - -

Empoasca pteridis (Dahlbom A.G., 1850) 4,58 50,00 III 15,12 7,63 50,00 III 19,54

Eupteryx aurata (Linnaeus C., 1758) - - - - 1,53 16,67 IV 5,04

Euscelis incisus (Kirschbaum, 1858) 1,96 33,33 III 8,08 - - - -

Graphocraerus ventralis (Fallén C.F., 1806) - - - - 1,53 16,67 IV 5,04

Hesium domino (Reuter, 1880) - - - - 0,76 8,33 IV 2,52

Jassargus flori (Fieber, 1869) 2,94 41,67 III 11,07 - - - -

Jassargus pseudocellaris (Flor, 1861) 1,96 25,00 III 7,00 - - - -

Javesella pellucida (Fabricius, 1794) 5,56 50,00 III 16,67 - - - -

Laodelphax striatellus (Fallén C.F., 1826) 6,86 50,00 III 18,52 6,11 33,33 III 14,27

Macrosteles laevis (Ribaut, 1927) 17,65 91,67 I 40,22 43,51 58,33 II 50,38

Macrosteles sardus Ribaut, 1948 4,58 58,33 II 16,34 7,63 25,00 III 13,81

Psammotettix alienus (Dahlbom A.G., 1850) 16,67 58,33 II 31,18 - - - -

Psammotettix confinis (Dahlbom A.G., 1850) 15,69 75,00 II 34,30 13,74 58,33 II 28,31

Stictocephala bisonia Kopp et Yonke, 1977 0,33 8,33 IV 1,65 2,29 16,67 IV 6,18

102 Ryc. 16. Dynamika liczebności gatunków dominujących na powierzchni 15. Fig. 16. The seasonal dynamics of abundance of dominant species on plot 15.

103 Charakterystyka zgrupowania: Zgrupowanie to było badane na powierzchni 15. W trakcie badań odłowiono 437 okazów piewików – stanowiło to 5,32% całości odłowionego w czasie badań ilościowych materiału. Zebrany materiał reprezentowało 20 gatunków. Największy wpływ na kształtowanie struktury zgrupowania miały Macrosteles laevis (ze średnim udziałem 30,58%) oraz Psammotettix confinis (średni udział tego gatunku wyniósł 14,71%) – gatunki te stanowiły ilościowy trzon zgrupowania. W obrębie zgrupowania najwyższą wartość wskaźnika wierności (W=100) osiągnęły Empoasca pteridis, Macrosteles sardus, Eupteryx aurata oraz Stictocephala bisonia.

4.2. Analiza jakościowa Materiał do badań jakościowych zbierano w latach 2011-2014. Owady odławiane były poza powierzchniami wyznaczonymi do badań ilościowych (tylko w 2011 roku przed rozpoczęcim badań ilościowych, na niektórych powierzchniach odławiano owady, traktując zbiór w ramach prób jakościowych). Materiał zbierany był w siedliskach obejmujących różne fitocenozy, a także z drzew, krzewów oraz jednogatunkowych kęp roślin. W trakcie badań jakościowych odłowiono 142 gatunki piewików.

4.3. Wskaźniki różnorodności i równomierności gatunkowej Wartość wskaźnika ogólnej różnorodności gatunkowej Shannona-Weavera H’ dla badanych powierzchni zawierała się w granicach 1,876-2,883 (Tab. 19). Najniższe wartości (odpowiednio 1,876; 1,968) uzyskano na powierzchni 8. obejmującej ubogie zbiorowisko murawy napiaskowej (Spergulo vernalis-Corynephoretum) oraz na powierzchni 4 obejmującej murawę bliźniczkową (Hieracium pilosella-Nardus stricta). Najwyższą wartość wskaźnika H’ uzyskano w zgrupowaniu związanym ze zbiorowiskiem wilgotnej łąki (Calthion palustris) na powierzchni 2. – 2,883. Wartość wskaźnika równomierności Pielou J’ zawierała się w przedziale wartości 40,397-63,042 (Tab.19). Najniższe wartości tego wskaźnika (odpowiednio 40,397; 44,805) odnotowano podobnie jak w przypadku wskaźnika H’ na powierzchni 8. obejmującej zbiorowisko murawy napiaskowej (Spergulo vernalis-Corynephoretum) oraz na powierzchni 4. obejmującej murawę bliźniczkową (Hieracium pilosella-Nardus stricta), najwyższą wartość wskaźnika Pielou J’ – 63,8 odnotowano na powierzchni 13. w obrębie młodnika brzozowo-sosnowego zbliżonego do zbiorowiska boru mieszanego (Querco roboris- Pinetum). Wskaźnik różnorodności Brillouina Ĥ dla badanych zgrupowań piewików najniższą wartość (odpowiednio 1,887; 1,854) osiągnął na powierzchni 4 (Hieracium pilosella- Nardus stricta) i na powierzchni 8 (Spergulo vernalis-Corynephoretum). Najwyższą wartość wskaźnika (2,799) zanotowano na powierzchni 2 w zgrupowaniu związanym ze zbiorowiskiem wilgotnej łąki (Calthion palustris). Wskaźnik różnorodności Simpsona I’ zawierał się w granicach 0,771-0,919 (Tab.19). Najniższą wartość wskaźnika odnotowano na powierzchni 8 – 0,771 (Spergulo vernalis- Corynephoretum) oraz na powierzchni 4 – 0,776 (Hieracium pilosella-Nardus stricta), a najwyższą – 0,923 na powierzchni 12 obejmującej zbiorowisko leśne (Dicrano-Pinion). Najniższą wartość potencjalnej różnorodności gatunkowej Ip – 0,937 odnotowano na powierzchni 13 w młodniku sosnowo-brzozowym, a najwyższą – 0,973 na powierzchni 2 w obrębie wilgotnej łąki (Calthion palustris) (Tab. 19). 104 Tab. 19. Wartości wskaźników: różnorodności gatunkowej Brillouina(Ĥ), różnorodności gatunkowej Shannona-Wavera(H’), równomierności Pielou (J’) oraz różnorodności gatunkowej Simpsona (I’) dla powierzchni badawczych 1-15. Table 19. The coefficients values of species diversity and evenness: Brillouin’s (Ĥ), Shannon-Weav- er’s (H’), Pielou’s (J’), Simpson’s (I’) and the values of standard deviation for communities studied in particular study plots 1-15.

Liczba Powierzchnia gatunków Ĥ H’ H’ max J’ I’ Ip dI Plot Number of species 1 33 2,589 2,671 5,044394 52,94987 0,892 0,969697 91,98750 2 38 2,799 2,883 5,247928 54,93597 0,917 0,973684 94,17838 3 23 2,320 2,422 4,523562 53,54188 0,879 0,956522 91,89545 4 21 1,887 1,968 4,392317 44,80550 0,776 0,952381 81,48 5 28 2,642 2,774 4,807355 57,70325 0,911 0,964286 94,47407 6 29 2,223 2,293 4,857981 47,20068 0,784 0,965517 81,2 7 25 2,699 2,771 4,643856 59,67024 0,918 0,96 95,625 8 25 1,854 1,876 4,643856 40,39746 0,771 0,96 80,31250 9 18 2,180 2,325 4,169925 55,75640 0,858 0,944444 90,84706 10 28 2,656 2,838 4,807355 59,03454 0,909 0,964286 94,26667 11 31 2,609 2,694 4,954196 54,37814 0,9 0,967742 93 12 25 2,635 2,808 4,643856 60,46699 0,923 0,96 96,14583 13 16 2,4 2,552 4 63,8 0,91 0,93 97,06667 14 19 2,523 2,678 4,247928 63,04251 0,919 0,947368 97,00556 15 20 2,356 2,445 4,321928 56,57197 0,878 0,95 92,42105

Korelacja pomiędzy wynikami wskaźnika ogólnej różnorodności gatunkowej Shannona-Weavera i indeksu Brillouina dla każdej z powierzchni badawczych pokazuje zgodność pomiędzy wynikami obydwu wskaźników (Ryc. 17). Wyniki uzupełniono ponadto o wartości wskaźnika rożnorodności gatunkowej Simpsona I’, wraz ze stopniem odchylenia rzeczywistego stanu zgrupowania (I’) od potencjalnego (Ip), co przedstawiono także w formie graficznej (Ryc. 18).

4.4. Podobieństwa zgrupowań piewików na badanych powierzchniach. Określenie podobieństw pomiędzy opisywanymi zgrupowaniami w oparciu o analizę liczebności osobników wszystkich zebranych gatunków, możliwe było dzięki zastosowaniu metody aglomeracyjnej Warda. Analiza odległości wiązań dendrogramów pozwoliła na wyznaczenie grup w obrębie badanych zgrupowań: pierwsza, najbardziej odrębna objęła powierzchnię 3 (wilgotną łąkę z klasy Molinio-Arrhenatheretea) oraz 14 (bór mieszany z klasy Vaccinio-Piceetea). W drugiej grupie znalazły się 2 podgrupy: pierwsza wskazująca na podobieństwo powierzchni 9 i 13 (odpowiednio: wrzosowisko z klasy Nardo-Callunetea oraz młodnik sosnowy – obydwie powierzchnie stanowią zbiorowiska zastępcze po wycince boru sosnowego); druga podgrupa objęła powierzchnie reprezentujące dwie fitocenozy o charakterze antropogennym: 8 i 15 (pierwsza to murawa napiaskowa z klasy Koelerio galucae-Corynephoretea canescentis, natomiast druga to powierzchnia o charakterze ruderalnym zaliczona do klasy Arthemisietea vulgaris). Na podstawie analizy dendrogramu w grupie trzeciej wyróżniono 4 podgrupy: pierwsza wykazała wysokie podobieństwo

105 Ryc. 17. Stosunek wartości wskaźników Brillouina (Ĥ) do Shannona-Weavera (H’) dla powierzch- ni badawczych 1-15. Fig. 17. The relation between the values of Brillouin’s index of species diversity Ĥ and Shannon-Weav- er’s coefficient H’

Ryc. 18. Wartości wskaźnika różnorodności gatunkowej Simpsona (I’) oraz różnorodności potencjalnej (Ip). Fig. 18. The values of the Simpson’s index of species diversity I’ and the potential diversity Ip.

106 pomiędzy powierzchniami 6 i 7 w obrębie zgrupowania związanego z murawami psammofilnymi z klasyKoelerio galucae-Corynephoretea canescentis; pewne podobieństwo do wyżej wspomnianego zgrupowania wykazała także powierzchnia 4 (murawa bliźniczkowa należąca do klasy Nardo-Callunetea), stanowiąca drugą podgrupę; kolejna podgrupa, charakteryzująca się małą odległością wiązania, która wskazuje na wysokie podobieństwo objęła powierzchnie 5 i 10 (murawę bliźniczkową oraz wrzosowisko – obydwie należące do klasy Nardo-Callunetea); ostatnią podgupę tworzyły dwie powierzchnie: 1 i 2 – należące do zgrupowania obejmującego wilgotne łąki z klasy Molinio-Arrhenatheretea (Ryc. 19, Ryc. 20). Analizę głównych składowych (PCA) wykonano w oparciu o liczebność poszczególnych gatunków w obrębie badanych powierzchni, a także pod kątem jakościowym – biorąc pod uwagę wyłącznie skład gatunkowy. Przeprowadzenie analizy głównych składowych podobnie jak w przypadku analizy aglomeracyjnej pozwoliło na wyłonienie kilku grup w ramach zgrupowań. Analiza ta umożliwiła również wskazanie pewnych większych zbiorów, obejmujących zgrupowania o większej mierze podobieństwa – tzw. kręgi zgrupowań. Analizując obraz uzyskany metodą analizy głównych składowych (w oparciu o liczebność) można wyróżnić kilka grup. Pierwszą reprezentowały powierzchnie 4, 9, 10, 12 oraz 13, obejmujące zgrupowania należące do różnych fitocenoz: powierzchnię leśną reprezentowaną przez bór sosnowy (z klasy Vaccinio-Piceetea) i powiązane z nią funkcjonalnie powierzchnie nieleśne – wrzosowiska oraz murawę bliźniczkową (należące do jednej klasy Nardo-Callunetea). W drugiej grupie znalazły się powierzchnie nieleśne: obejmujące murawę bliźniczkową (powierzchnia 5 – z klasy Nardo-Callunetea), zgrupowanie związane z murawami napiaskowymi (powierzchnie 6, 7 – Koelerio galucae- Corynephoretea canescentis) oraz zgrupowanie związane z polaną śródleśną (powierzchnia 11 – Trifolio-Geranietea sanguinei). Trzecia grupa objęła zgrupowanie związane z wilgotnymi łąkami (z klasy Molinio-Arrhenatheretea – powierzchnie 1, 2, 3), zgrupowanie związane z lasem mieszanym (powierzchnia 14) oraz z nieużytkiem z klasy Arthemisietea vulgaris (powierzchnia 15). Najbardziej odrębną grupą faunistyczną okazało się zgrupowanie związane z powierzchnią 8 (z klasy Koelerio galucae-Corynephoretea canescentis). Pierwsza i druga grupa tworzyły dość wyraźny krąg zgrupowań. Grupa trzecia również tworzyła krąg zgrupowań, lecz ze względu na większe odległości składowych nie był on tak wyraźny (Ryc. 22). Nieco odmiennie prezentuje się obraz analizy przeprowadzonej w oparciu o skład gatunkowy, gdzie zgrupowania związane z powierzchniami 5 (murawa bliźniczkowa – Nardo-Callunetea) i 7 (murawa napiaskowa – Koelerio galucae-Corynephoretea canescentis) bezpośrednio tworzyły krąg wraz ze zgrupowaniami związanymi z powierzchniami 4, 9, 10, 12 i 13. Kolejne wyraźne kręgi zgrupowań obejmowały powierzchnie 2, 6, 8, 11 oraz 15, a także 1, 3 i 14 (Ryc. 21).

4.5. Analiza chorologiczna Celem analizy chorologicznej było wskazanie procentowego udziału poszczególnych elementów zasięgowych w faunie piewików zasiedlającej teren badań. Typologię elementów zasięgowych przyjęto za: Nickel & Remane (2002). Wykazane gatunki zaklasyfikowano do 12 elementów chorologicznych (Tab. 20, Ryc. 23). Najwięcej gatunków reprezentowało elementy chorologiczne o znacznym rozprzestrzenieniu: europejski (27,43%), eurosyberyjski (24,57%), transpalearktyczny (14,29%) oraz zachodniopalearktyczny (12,57%). Tylko kilka gatunków spośród odłowionego materiału reprezentowało elementy: holarktyczny (5,14%), północnoeuropejski (3,43%), śródziemnomorski (2,29%) oraz kazachski (1,14%). Przez

107 Ryc. 19. Dendrogram odległości euklidesowych miar podobieństw składu gatunkowego powierzchni 1-15 (wg Braun Blanquet), obliczony metodą Wa r da . Fig. 19. Dendrogram of Euclidean distances of community similarities based on the calculation of the number of individuals of all species; Ward’s method (Braun Blanquet). A numbers referred to the study plots 1-15.

Ryc. 20. Dendrogram odległości euklidesowych miar podobieństw składu gatunkowego powierzchni 1-15 (wg Jaccard-Sorensen), obliczony metodą Wa r da . Fig. 20. TDendrogram of Euclidean distances of community similarities based on the calculation of the number of individuals of all species; Ward’s method (Jaccard-Sorensen). A numbers referred to the study plots 1-15.

108 Ryc. 21. Analiza PCA (podobieństwo względem obecności poszczególnych gatunków na powierzchni- ach badawczych 1-15). Fig. 21. The Principal Component Analysis (PCA) constructed on the basis of similarity of occurrence of particular species on research plots 1-15.

Ryc. 22. Analiza PCA (podobieństwo względem liczby osobników poszczególnych gatunków na powi- erzchniach badawczych 1-15). Fig. 22. The Principal Component Analysis (PCA) constructed on the basis of abundance of particular species on research plots 1-15. 109 Tab. 20. Udział procentowy poszczególnych elementów chorologicznych w całości zebranego materiału na terenie PKCKKRW, N – suma elementu (liczba gatunków). Table 20. The percentage share of the chorological elements on particular plots.

Element chorologiczny N % Chorological Elements

Europejski/European 48 27,43

Południowoeuropejski/South European 1 0,57

Północnoeuropejski/North European 6 3,43

Zachodnioeuropejski/West European 1 0,57

Śródziemnomorski/Mediterranean 4 2,29

Eurosyberyjski/Euro-Siberian 43 24,57

Syberyjski/Siberian 12 6,86

Kazachski/Kazakh 2 1,14

Transpalearktyczny/Transpalearctic 25 14,29

Zachodniopalearktyczny/Western Palearctic 22 12,57

Holarktyczny/Holarctic 9 5,14

Nearktyczny/Nearctic 1 0,57

Nieznany/Unknown 1 0,57

Ryc. 23. Wykres ilustrujący procentowy udział poszczególnych elementów chorologicznych w całości zebranego materiału na terenie PKCKKRW. Fig. 23. The share of chorological elements in material collected on the area of Rudy Landscape Park.

110 pojedyncze gatunki były reprezentowane elementy (z udziałem 0,57% każdy): nearktyczny – Stictocephala bisonia Kopp & Yonke, 1977; południowoeuropejski – Arboridia velata (Ribaut, 1952) oraz zachodnieuropejski – Conomelus anceps (Germar E. F., 1821). Ponadto zasięg jednego z gatunków – Paradelphacodes paludosa (Flor, 1861) pozostaje nieznany.

4.6. Analiza ekologiczna Przeprowadzenie analizy ekologicznej pozwolilo na wyznaczenie procentowego udziału poszczególnych elementów ekologicznych wśród gatunków piewików zasiedlających badany obszar. Rozpatrując preferencje dotyczące wilgotności środowiska największy udział miały gatunki mezohigrofilne (65,71%), mniejszy udział miały gatunki higrofilne związane ze środowiskami wybitnie wilgotnymi (22,86%), natomiast najmniej było gatunków kserofilnych (11,43%) preferujących środowiska suche (Tab. 21, Ryc. 24).

Tab. 21. Udział procentowy poszczególnych elementów ekologicznych względem wybranych para- metrów siedliskowych w całości zebranego materiału na terenie PKCKKRW, N – suma elementu (liczba gatunków). Table 21. The share of ecological elements in material collected on the area of Rudy Landscape Park in terms of habitat humidity, insolation, life strategy, overwintering stage and trophic relations (N – num- ber of species). Element ekologiczny N % Ecological Elements Wilgotność/ Humidity Higrofil/ Higrophilous 40 22,86 Mezohigrofil/ Mesohigrophilous 115 65,71 Kserofil/ Xerophilous 20 11,43 Nasłonecznienie/ Insolation Skiofil/ Sciophilous 4 2,29 Mezoheliofil/ Mesoheliophilous 126 72,00 Heliofil/ Heliophilous 45 25,71 Związki troficzne/ Trophic relations Monofag 1/ 1st degree Monophagous 39 22,29 Monofag 2/ 2nd degree Monophagous 43 24,57 Oligofag 1/ 1st degree Oligophagous 39 22,29 Oligofag 2/ 2nd degree Oligophagous 22 12,57 Polifag/Poliphagous 31 17,71 Nieznany/Unknown 1 0,57 Strategia życiowa/ Life strategy Eurytopowy/ Eurytopic 48 27,43 Oligotopowy/ Oligotopic 91 52,00 Stenotopowy/ Stenotopic 36 20,57 Postać zimująca Imago/ Imago 22 12,57 Jajo/ Egg 121 69,14 Nimfa/ Nymph 32 18,29

111 Pod względem stopnia nasłonecznienia najliczniej występowały gatunki mezoheliofilne (72,00%), mniejszy udział miały heliofile (25,71%) preferujące stanowiska o wysokim stopniu insolacji, z kolei gatunki cieniolubne (skiofilne) stanowiły najmniejszy odsetek (2,29%) spośród wszystkich odłowionych (Tab. 21, Ryc. 24). Analiza struktury troficznej wykazała, że najwięcej gatunków reprezentowanych było przez owady żerujące na jednym rodzaju botanicznym (monofagi 2-go stopnia) i stanowiły one 24,57% całości odłowionego materiału. Monofagi 1-go stopnia (żerujące wyłącznie na jednym gatunku rośliny żywicielskiej) oraz oligofagi 1-go stopnia (żerujące na roślinach należących do jednej rodziny) reprezentowane były przez taką samą liczbę gatunków i stanowiły po 22,29% . Do polifagów zaliczono najmniej gatunków i stanowiły one 17,71% wśród badanych owadów (Tab. 21, Ryc. 24). Ponadto należy zwrócić uwagę na gatunek Macrosteles sardus, Ribaut, 1948 – którego roślina żywicielska nie jest do tej pory znana. Rozpatrując strategię życiową – dominowały gatunki oligotopowe (52,00%), mniejszy udział miały gatunki eurytopowe o szerokim spektrum siedliskowym (27,43%), pozostałe gatunki (20,57%) należały do stenobiontów (Tab. 21, Ryc. 24).

Ryc. 24a. Wykresy prezentujące udział procentowy poszczególnych elementów ekologicznych względem wybranych parametrów siedliskowych w całości zebranego materiału na terenie PKCKKRW. Fig. 24a. The share of ecological elements in material collected on the area of Rudy Landscape Park in terms of habitat humidity and insolation.

112 Ryc. 24b. Wykresy prezentujące udział procentowy poszczególnych elementów ekologicznych względem wybranych parametrów siedliskowych w całości zebranego materiału na terenie PKCKKRW. Fig. 24b. The share of ecological elements in material collected on the area of Rudy Landscape Park in terms of life strategy, overwintering stage and trophic relations.

113 Udział procentowy gatunków zimujących w stadium jaja był największy i wynosił 69,14%, natomiast mniejszy udział miały gatunki zimujące w postaci nimfy i imago (odpowiednio 18,28%; 12,57%) (Tab. 21, Ryc. 24).

5. Wykaz wybranych gatunków odłowionych w trakcie badań

W niniejszym rozdziale zawarto dane dotyczące gatunków rzadko odławianych oraz uważanych za inwazyjne. Charakterystyki zawarte w podrozdziale informują dokładnie o miejscu zbioru oraz liczbie i płci odłowionych okazów. Przedstawione poniżej opisy zawierają również dane literaturowe dotyczące rozmieszczenia wybranych gatunków w obrębie poszczególnych regionów geograficznych Polski. W podrozdziale nie ujęto danych ekologicznych dotyczących prezentowanych owadów, gdyż dokładna analiza została przedstawiona w tabeli (Tab. 1).

Recilia horvathi (Then, 1896) (Ryc. 25 E) Powierzchnia 8: 11.VIII.2013, 3♂♂, 3♀♀; Gatunek nowy dla fauny Polski. Zasięg tego gatunku rozciąga się od Mongolii, aż do Europy środkowej, gdzie występuje raczej w izolowanych populacjach w zbiorowiskach o charakterze kserotermicznym. W Europie gatunek ten wykazany był z kilku krajów: z Niemiec, gdzie odłowiony był zaledwie z dwóch lokalizacji (Heller 1996), z Moraw w Czechach, ze Styrii w Austrii, Słowenii, północnych Włoch oraz Szwajcarii (Nickel 2003).

Zygina nigritarsis Remane, 1994 (Ryc. 25 A) Odłowiony na Picea abies w Górkach Śląskich (gmina Nędza): 29.VIII.2012, 1♂, Gatunek odnotowany jako nowy dla fauny Polski w opublikowanej wcześniej pracy Walczak et al. 2013. Jest gatunkiem o zasięgu europejskim – w jej centralnej części wykazanym z Francji, Belgii, Luksemburga i Niemiec, a w północnej części z Finlandii oraz zachodniej Rosji (Söderman et al. 2009).

Kelisia guttulifera (Kirschbaum, 1868) Odłowiony w Rudzie Kozielskiej (gmina Kuźnia Raciborska): 30.VIII.2013, 1♀; W Polsce rzadko notowany, znany dotychczas z Puszczy Białowieskiej (Nast 1976b), Wyżyny Krakowsko-Wieluńskiej (Świerczewski & Wojciechowski 2009), z Górnego Śląska z okolic Kalet (Świerczewski & Błaszczyk 2011) oraz z Beskidu Zachodniego (Gębicki et al. 2013).

Kelisia praecox Haupt, 1935 (Ryc. 25 F) Powierzchnia 10: 18.VIII.2011, 1♂; Powierzchnia 6: 23.VII.2013, 1♂; 12.X.2013, 1♂, 1♀; Powierzchnia 14: 12.X.2013, 3♂♂; Gatunek ten zasiedla środkową oraz zachodnią część Europy, na wschodzie sięgając do Litwy, a na południu do krajów byłej Jugosławii (Nast 1972, 1976b). Gatunek dość

114 rzadko odławiany w Polsce. Do tej pory odnotowany z Puszczy Białowieskiej (Nast 1976b), z okolic Huty „Katowice” (Gębicki 1979) i Kalet (Świerczewski & Błaszczyk 2011) na Górnym Śląsku, Mstowa (Świerczewski & Gębicki 2004, Świerczewski & Wojciechowski 2009) i Częstochowy (Walczak et al. 2014) na Wyżynie Krakowsko-Wieluńskiej, z kilku stanowisk w Beskidzie Zachodnim (Smreczyński 1954, Pilarczyk & Szwedo 2005).

Stenocranus fuscovittatus (Stål, 1858) Powierzchnia leśna w Brantołce (gmina Kuźnia Raciborska): 26.IX.2011, 4♀♀, 1♂; Gatunek ten jest szeroko rozprzestrzeniony w całej środkowej i wschodniej Europie, a w południowej części kontynentu znany jest z Półwyspu Apenińskiego i Bałkańskiego (Nast 1987). Wykazano go również z Syberii i krajów Azji Centralnej (Nast 1976b). W Polsce gatunek szeroko rozprzestrzeniony w części północnej, gdzie notowany był z Pobrzeża Bałtyku, Pojezierza Pomorskiego (Wagner 1941) i Mazurskiego (Andrzejewska 1965) oraz Puszczy Białowieskiej (Karpiński 1958). Na południu kraju, do niedawna znany był tylko z okolic Lubina (Nast 1976b). Ostatnio wykazany został z Parku Krajobrazowego „Stawki” na Wyżynie Małopolskiej (Świerczewski & Błaszczyk 2010), a także Herb, Woźnik (Świerczewski & Błaszczyk 2011), Zabrza oraz Piekar Śląskich (Walczak & Musik 2012) na Górnym Śląsku. Niedawno wykazany z obszaru Częstochowy (Walczak et al. 2014) na Wyżynie Krakowsko-Wieluńskiej.

Ledra aurita (Linnaeus C., 1758) Powierzchnia obejmująca zarośla w otulinie rezerwatu Łężczok (gmina Nędza): odłowiony na Tilia cordata, 30.VII.2011, 1 larwa; Gatunek ten występuje niemal w całej Europie i na Zakaukaziu (Nast 1976b, 1987). W Polsce jest to gatunek odławiany rzadko i nielicznie – znany dotychczas z kilkunastu stanowisk, rozmieszczonych głównie w centralnej i zachodniej części kraju (Nast 1976b, Szwedo 1992). Pierwszą wzmiankę o jego występowaniu w okolicach Ojcowa na Wyżynie Krakowsko-Wieluńskiej podał Weigel w 1806 r., a następną Waga (1854, 1857). W ostatnim czasie został wykazany został przez Marczaka (2011) z Puszczy Kampinoskiej, oraz przez Walczaka (2014) z Wyżyny Krakowsko-Wieluńskiej.

Edwardsiana stehliki Lauterer, 1958 Odłowiony na Corylus avellana, w parku przyklasztornym w Rudach (gmina Kuźnia Raciborska): 17.VI.2012, 1♂; Gatunek rzadki, znany z kilku stanowisk w Europie – w Czechach, Niemczech (Nast 1976b, 1987, Biedermann & Niedringhause 2004), Finlandii i Szwecji (Söderman et al. 2009). W Polsce wykazany dotychczas tylko z Krakowa (Lauterer 1958, Nast 1976b) oraz Częstochowy (Walczak et al. 2014) na Wyżynie Krakowsko-Wieluńskiej.

Zyginidia pullula (Boheman, 1845) Powierzchnia 1: 24.IX.2012, 1♂; Powierzchnia 9: 28.IX.2012, 1♂; Powierzchnia 10: 13.VII.2012, 1♀ Powierzchnia 14: 09.VIII.2013, 2♂♂;

115 Gatunek znany prawie z całej Europy (Nast 1987), jednak dopiero niedawno był wykazany z Austrii (Holzinger & Remane 1994) i Niemiec (Nickel & Remane 2002). W Polsce znany z kilku stanowisk na Górnym Śląsku: z Zabrza, Oświęcimia i Częstochowy (Świerczewski & Walczak 2011a, 2011b) oraz Herb i Kalet (Świerczewski & Błaszczyk 2011).

Arboridia velata (Ribaut, 1952) Powierzchnia 4: 22.IX.2011, 2♂♂, 2♀♀; 19.X.2012, 1♂,1♀; Powierzchnia 6: 28.IX.2012, 1♂; Powierzchnia 10: 26.IX.2011, 5♂♂,9♀♀; Powierzchnia 12: 13.X.2013, 1♂; Powierzchnia leśna w Kuźni Raciborskiej: 13.X.2013, 1♂,1♀; Powierzchnia leśna w Górkach Śląskich (gmina Nędza): 18.VIII.2011, 1♂; 29.XIII.2012, 2♂♂; Gatunek ten jest dość szeroko rozprzestrzeniony w Europie (poza Skandynawią i półwyspem Iberyjskim). Jego wschodni zasięg obejmuje Litwę i środkową Rosję (Nast 1976b, 1987). W Polsce notowany z kilku stanowisk: z okolic Poznania na Nizinie Wielkopolsko-Kujawskiej (Dworakowska 1970b), z Piaseczna na Nizinie Mazowieckiej (Nast 1976b), z Mysłowic na Górnym Śląsku (Świerczewski & Gębicki 2003b, Walczak 2005), z dwóch stanowisk na Wyżynie Małopolskiej (Świerczewski & Błaszczyk 2010; Świerczewski & Stroiński 2011b) oraz z Wyżyny Krakowsko-Wieluńskiej (Świerczewski et al. 2012; Walczak et al. 2014).

Japananus hyalinus (Osborn, 1900) Park przyklasztorny w Rudach (gmina Kuźnia Raciborska): 12.VII.2011, 1♂; Jest to gatunek inwazyjny, którego pierwotny zasięg obejmował prawdopodobnie Azję Wschodnią (Arzone et al., 1986; Seljak, 2002; Nickel, 2003). Pod koniec XIX w. został introdukowany do Ameryki Północnej wraz z roślinami żywicielskimi – Acer japonicum i A. palmatum (Arzone et al. 1986). Następnie trafił do Europy, gdzie najpierw został odnotowany w Austrii i Rumunii (Wagner & Franz, 1961). Zasięg tego gatunku zwiększa się od prawie 100 lat i obecnie jest znany niemal z całej centralnej i zachodniej Europy (Heller, 1987; Nast., 1987; Lauterer, 1984, 1989) oraz z wielu krajów Europy południowej (Remane & Fröhlich, 1994; Seljak, 2002; Gębicki & Bednarczyk 2003). Na świecie wykazywany był również z Australii, Kolumbii, Nowej Zelandii, i USA (Xing et al., 2008). Gatunek ten jest troficznie związany z klonami, przy czym w Europie najczęściej spotykany jest na Acer campestre (Seljak 2002, Nickel 2003). Badania prowadzone w Niemczech wykazały, że gatunek ten odławiany był w miejscach będących pod wpływem znacznej antropopresji, a wiele jego stanowisk obejmowało tereny zurbanizowane (Nickel, 2003).

Stictocephala bisonia Kopp & Yonke, 1977 (Ryc. 25 B) Powierzchnia 15: 24.IX.2012, 1♀; 28.VIII.2013, 1♂,1♀; Rów przydrożny w Babicach (gmina Nędza): 17.VIII.2011, 1♀; Pierwotny zasięg tego gatunku obejmował wschodnią i środkowo-zachodnią część Ameryki Północnej. W Europie po raz pierwszy pojawił się na Węgrzech około 1912 roku

116 (Horvath 1912) i szybko opanował dużą część kontynentu. W Polsce pierwsze osobniki S. bisonia były zaobserwowane w 2007 roku na Podkarpaciu, w następnie były wykazywane z nielicznych stanowisk z Małopolski, Mazowsza (Świerczewski & Stroiński 2011a) oraz Górnego Śląska (Kolak & Taszakowski, 2013). S. bisonia wymaga w swoim rozwoju obecności 2 roślin żywicielskich – drzewa (jabłoń, topola, wierzba), na którym składa jaja oraz rośliny zielnej, na której żerują larwy. W krajach Europy południowej (Włochy, Słowenia) gatunek ten jest poważnym szkodnikiem w sadownictwie i uprawie winorośli.

Allygus communis (Ferrari, 1882) (Ryc. 25 C) Powierzchnia 8: 02.VII.2013, 1♂; Powierzchnia leśna w Tworogu Małym (gmina Sośnicowice): 02.VII.2013, 2♂♂; Gatunek ten jest szeroko rozmieszczony w Europie, niemniej jednak nie wykazany z jej południowo-zachodniej części (Nast., 1986, 1987; Söderman et al. 2009). W Polsce znany z kilku stanowisk z Niziny Wielkopolsko-Kujawskiej (Nast 1986) oraz z Wyżyny Krakowsko-Wieluńskiej (Świerczewski & Wojciechowski, 2009; Walczak et al. 2014).

Doliotettix lunulatus (Zetterstedt, 1840) Powierzchnia 6: 18.V.2012, 1♂; Powierzchnia 11: 17.VI.2012, 1♂; Gatunek ten notowany jest z większej części środkowej i północno-wschodniej Europy, a także z zachodniej Rosji, oraz Ałtaju (Nast 1972). Na terenie Polski notowany z niewielu stanowisk: z Pojezierza Pomorskiego, Gór Świętokrzyskich, Górnego Śląska i Kotliny Nowotarskiej (Bokłak et al. 2003, Świerczewski & Gębicki 2003b; Walczak 2005) oraz z Wyżyny Krakowsko-Wieluńskiej (Nast 1976b; Walczak et al. 2014).

Metalimnus steini (Fieber, 1869) Powierzchnia 6: 25.V.2012, 1♂; Powierzchnia 12: 02.VII.2013, 1 ♀; 23.VI.2013, 1 ♀; Gatunek ten znany jest przede wszystkim z Europy środkowej (Nast 1972, 1987; Holzinger & Remane 1994; Holzinger & Kunz 2006; Malenovský & Lauterer 2010), niemniej jednak ostatnio wykazany również z Finlandii i Rosji (Söderman 2007). Metalimnus steini notowany był także w Azerbejdżanie, Kazachstanie i Japonii (Anufriev & Emelyanow 1988). W kraju wykazany z kilku stanowisk: z Częstochowy i Jaworzna (Świerczewski & Walczak 2011a, 2011b; Walczak et al. 2014), a także z Przedborskiego Parku Krajobrazowego (Świerczewski & Stroiński 2011b).

Macrosteles sardus Ribaut, 1948 Powierzchnia 15: 29.V.2012, 3♂♂, 1♀; 12.VI.2012, 2♂♂, 1♀; 05.VII.2012, 5♂♂, 1♀; 24.IX.2012, 1♂; 28.VIII. 2013, 5♀♀; 03.VII. 2013, 2♀♀; Wykazany po raz pierwszy przez Ribaut’a (1948) z Północnych Włoch, od tego czasu gatunek ten notowany był w Hiszpani, Francji, Niemczech, a także w Czechach i na Słowacji (Hoch 2010). Później wykazywany był z Austrii (Holzinger 2009) i Luksemburga (Niedringhause et al. 2010a, b) oraz Niemiec, gdzie odławiany był na nielicznych wilgotnych stanowiskach (Nickel 2003). Poza Europą gatunek ten notowany był w Kazachstanie

117 Ryc./Fig. 25. A – Zygina nigritarsis; B – Stictocephala bisonia; C – Allygus communis; D – Macrosteles sardus; E – Recilia horvathi; F – Kelisia praecox; G – Ribautodelphax imitans

118 (Mityaev 1971). W Polsce po raz pierwszy odłowiony został w Częstochowie w 2008 roku (Świerczewski & Walczak 2011). Podany ostatnio jako nowy dla Górnego Śląska (Musik et al. 2018).

Alebra coryli Le Quesne, 1976 Odłowiony na Corylus avellana w parku przyklasztornym w Rudach (gmina Kuźnia Raciborska): 17.VI.2012, 3♂♂; Gatunek rzadki, po raz pierwszy wykazany w Polsce przez Nasta (1986). Notowany z Niziny Mazowieckiej i Wyżyny Lubelskiej (Nast 1986).

Fagocyba carri (Edwards, 1914) Odłowiony na Tilia sp. w Leboszowicach (gmina Pilchowice): 12.VI. 2012, 1♂,2♀♀; Odłowiony na Carpinus sp. w Jankowicach (gmina Nędza): 29.VIII. 2012, 1♂,2♀♀; W Polsce rzadko notowany, znany dotychczas z kilku stanowisk – ze Słupska na Pobrzeżu Bałtyku (Wagner 1941), z Częstochowy (Walczak et al. 2016) i z Krakowa (Smreczyński 1954) na Wyżynie Krakowsko-Wieluńskiej, a ostatnio wykazany także z Górnego Śląska i Pienin (Gębicki et al. 2013).

Ribautodelphax imitans (Ribaut, 1953) (Ryc. 25 G) Park przyklasztorny w Rudach (gmina Kuźnia Raciborska): 07.VII.2012, 1♂; Nieużytek porolny w Stanicy (gmina Pilchowice): 23.VII.2013, 1♂; W Polsce rzadko notowany, znany dotychczas z kilku stanowisk – z Ciechocinka na Nizinie Wielkopolsko-Kujawskiej (Nast 1973), Młodzaw na Wyżynie Małopolskiej (Gębicki 1987) oraz z Wyżyny Lubelskiej (Gębicki et al. 2013).

Psammotettix dubius Ossiannilsson, 1974 Odłowiony w Jankowicach (gmina Kuźnia Raciborska): 29.VIII.2012, 1♂,1♀; Gatunek w Polsce do tej pory znany jedynie z Wyżyny Krakowsko-Wieluńskiej (Świerczewski & Wojciechowski 2009) i kilku stanowisk na Górnym Śląsku - Rudy Śląskiej (Simon & Szwedo 2005), Bukowna i Dąbrowy Górniczej (Musik et al. 2018).

Macropsis albae Wagner, 1950 Otulina Rezerwatu Łężczok (gmina Nędza): 30.VII.2011, 1♂,1♀; Gatunek rzadko spotykany w Polsce, do niedawna znany tylko z Pojezierza Mazurskiego (Nast 1976) i Wyżyny Małopolskiej (Nast 1976a, Gębicki et al. 2013). Ostatnio wykazany z Górnego Śląska z Piekar Śląskich i Bukowna (Musik et al. 2018).

Aphrodes diminuta Ribaut, 1952 Tworóg Mały (gmina Sośnicowice): 13.VII.2012, 1♂; Stanica (gmina Pilchowice): 20.VII.2012, 1♂; Gatunek rzadko notowany i trudny do odróżnienia od innych gatunków z rodzaju Aphrodes. Z obszaru Polski znany dotychczas z kilku samic zebranych w latach 2010-2014

119 na terenie Górnego Śląska – okolic Woźnik (Świerczewski & Błaszczyk 2011) oraz użytku ekologicznego „Brzoza” – Lubockie, gmina Kochanowice (Świerczewski et al. 2015) oraz Wyżyny Krakowsko-Wieluńskiej – użytek ekologiczny „Dzicze Bagno” – Kalej, gmina Kłobuck (Świerczewski et al. 2015).

Streptanus confinis (Reuter, 1880) Odłowiony w Kuźni Raciborskiej: 17.VI.2012, 1♀; Gatunek rzadko spotykany w Polsce, znany dotychczas z: Niziny Podlaskiej - Dolistowo (Gębicki et al. 1982), Górnego Śląska - Rezerwat przyrody „Cisy nad Liswartą” (Świerczewski & Błaszczyk 2010) [jednak to stanowisko w Check-liście Gębickiego i innych (Gębicki et al. 2013) zostało błędnie umieszczone tuż za granicą Górnego Śląska w krainie – Wyżyna Krakowsko-Wieluńska], ponadto znany z Bukowna i Kluczy (Musik et al. 2018) oraz z Wyżyny Krakowsko-Wieluńskiej – Częstochowa (Walczak et al. 2014).

6. Omówienie wyników

Podstawowym celem prowadzenia badań zoocenologicznych jest poznanie struktury zgrupowań zwierzęcych. Istotną część tych badań stanowi znajomość cech tych zgrupowań takich jak organizacja populacji gatunków je tworzących, a także aspekty czasowo- przestrzenne, obejmujące zmiany dynamiki liczebności w poszczególnych okresach fenologicznych, zmiany związane ze składem gatunkowym, jak również stratyfikację przestrzenną badanych grup. Jak już wspomniano wyżej, w części wstępnej niniejszego opracowania w zgrupowaniach takich istnieje regulacja ilościowa, która wynika z konkurencji pomiędzy gatunkami współwystępującymi w danych zbiorowiskach. Dzięki temu ustalają się stosunki ilościowe, które tworzą strukturę dominacyjną. Należy w tym miejscu zaznaczyć, że niemałą rolę w kształtowaniu zgrupowań odgrywają również czynniki antropogenne. W związku z tym, że kompleksowe określenie struktury całej biocenozy jest w zasadzie niemożliwe, podejmuje się badania wycinkowe, w których obiektem badań zostaje wybrana tylko pewna grupa gatunków wchodzących w skład ekosystemu (Trojan 1992). Piewiki będące fitofagami ssącymi, związanymi ściśle ze swoimi roślinami żywicielskimi stanowią grupę szczególnie przydatną w badaniach zoocenologicznych. Pluskwiaki te będąc ważnym elementem większości ekosystemów lądowych tworzą w nich charakterystyczne wielogatunkowe zgrupowania o złożonej strukturze i dynamice liczebności. Z punktu widzenia badacza najbardziej interesujące są zgrupowania gatunków o podobnych wymaganiach ekologicznych, które zamieszkują w tym samym czasie jedno siedlisko oraz wykorzystują te same źródła pokarmu. Liczni autorzy podejmowali pracę nad charakterystyką zgrupowań piewików (Duskočil & Hůrka 1962, Andrzejewska 1965, Schiemenz 1969, Gębicki et al. 1977, Gębicki 1979, Andrzejewska 1979, Klimaszewski et al. 1980a, 1980b, Gębicki 1983, Györffy & Körmöczi 1987, Chudzicka, 1989, Brown et al. 1992, Curry 1994, Chudzicka 1995, Szwedo et al. 1998, Nickel & Hildebrandt 2003, Nemec 2003, Gaj et al. 2009, Świerczewski & Wojciechowski 2009, Walczak et al. 2014, Musik et al. 2018) biorąc pod uwagę powyższe założenia. Termin “zgrupowanie” przyjęty w tej pracy z definicji oznacza współwystępujące w danym środowisku, lub w określonej jego warstwie, gatunki danej grupy systematycznej, którą zajmuje się specjalista zoolog; posiada ono specyficzne dla niego cechy strukturalne, takie jak np.: liczba gatunków budujących zgrupowanie czy też

120 struktura liczebności populacji tych gatunków (Ramensky 1952; Łuczak & Wierzbowska 1981; Pawlikowski 1985). Należy dodać, że zgrupowania takie mogą obejmować zarówno gatunki stale występujące w danej fitocenozie jak również pojawiające się okresowo lub przypadkowo (np. w wyniku migracji ze zbiorowisk sąsiadujących) lub w związku ze zmianą rośliny żywicielskiej. Powtarzalność pewnych cech strukturalnych zgrupowań jak również zakres podobieństw między nimi pozwala wyznaczyć wyższe jednostki syntaksonomiczne zwane kręgami zgrupowań, których istnienie potwierdzają prace nie tylko dotyczące skoczków (Gębicki 1983, Szwedo 1997, Świerczewski 2006, Walczak et al. 2014, Pilarczyk et al. 2014), ale również innych grup pluskwiaków m. in. Heteroptera (Herczek 1987), czy Aphidomorpha (Trela & Herczek 2014). Szczególnie przydatnymi narzędziami służącymi do opisu charakteru zgrupowań są wskaźniki analityczne, wśród których szczególnie istotne znaczenie mają: dominacja (D), stałość występowania (C) oraz wierność (W), na podstawie której można wyznaczyć gatunki charakterystyczne i wyróżniające. W tym miejscu należy wskazać, że w sensie matematycznym dominacja jest tożsama z udziałem procentowym – niesie jednak inną treść ekologiczną. Dominacja informuje o udziale ilościowym danego gatunku w badanym ekosystemie (układzie ekologicznym), a nie tylko o udziale procentowym w zebranym materiale (Czachorowski 2006). Według Schiemenza (1969) gatunki dominujące charakteryzujące się wysoką stałością najlepiej charakteryzują zgrupowania piewików. Trzeba jednak zwrócić uwagę, że w przypadku niektórych wskaźników (szczególnie dotyczy to wierności – W) ścisłe przyjmowanie wyznaczonych zakresów liczbowych otrzymanych wartości może mylnie wpłynąć na interpretację wyników. W przypadku wierności będzie to miało wpływ na precyzyjne określenie gatunków wyróżniających i charakterystycznych, a w konsekwencji zaburzy też obraz roli jaką spełniają w badanym zgrupowaniu pozostałe gatunki. Zagadnienie to zostało poruszone w pracy Świerczewskiego & Wojciechowskiego (2009) dotyczącej zgrupowań piewików muraw Wyżyny Częstochowskiej, a także w pracy Walczaka et al. (2014), który prowadził badania zgrupowań w obrębie różnych zbiorowisk roślinnych Częstochowy. Autorzy powyższych opracowań w trakcie analizy uzyskanych wyników uznali, że dobrym kryterium potwierdzającym związek gatunków piewików z określoną fitocenozą będzie obecność ich roślin żywicielskich w zbiorowisku, zwrócili też uwagę na regularność, z jaką piewiki poszczególnych gatunków występowały w badanych zbiorowiskach roślinnych. W prezentowanej pracy, podczas analizowania zgrupowań, przy wyznaczaniu gatunków wyróżniających i charakterystycznych, oprócz wartości wskaźnika wierności (W), brano pod uwagę stałość występowania oraz obecność roślin żywicielskich – dlatego nie zawsze W=100 oznacza, że dany gatunek jest wyróżniającym dla opisywanego zgrupowania. W analizowanym materiale uwzględniano gatunki w pierwszej, drugiej, a wyjątkowo także trzeciej klasie stałości, które wystąpiły na większości powierzchni reprezentujących dane zgrupowanie. Podobne kryteria w pracach dotyczących zgrupowań piewików zastosowali różni autorzy (Klimaszewski et al. 1980a, 1980b, Chudzicka, 1981, 1986, Gębicki, 1983, Walczak 2005, Gaj et al. 2009, Świerczewski & Wojciechowski, 2009, Walczak et al. 2014). Badania ilościowe prowadzone były na terenie Parku Krajobrazowego na 15 powierzchniach badawczych, obejmujących zbiorowiska łąkowe oraz leśne. W związku z mozaikowatym charakterem terenu oraz znaczącym oddziaływaniem antropopresji większość badanych powierzchni obejmowała zbiorowiska nieleśne. Wyniki uzyskane w trakcie badań umożliwiły wyróżnienie w badanych fitocenozach zgrupowań piewików związanych ze zbiorowiskami z różnych klas: Artemisietea vulgaris, Koelerio glaucae- Corynephoretea canescentis, Molinio-Arrhenatheretea, Trifolio-Geranietea sanguinei oraz Vaccinio-Piceetea.

121 W ramach badań nad zgrupowaniami w obrębie klasy Molinio-Arrhenatheretea obejmującej zbiorowiska trawiaste wyznaczono trzy powierzchnie badawcze należące do związku Calthion palustris. W trakcie badań odłowiono 24-38 gatunków piewików (wspólnie dla wszystkich powierzchni 59 gatunków). Strukturę tego zgrupowania najwyraźniej kształtowały Cicadula quadrinotata, Arthaldeus pascuellus, Forcipata citrinella oraz Cicadella viridis, tworząc zarazem trzon zgrupowania. Warto zwrócić uwagę na dość niski udział wspólnych taksonów (23,72%). Wyróżnia się tutaj powierzchnia 2., której struktura dominantów odbiega od pozostałych i różni się pod względem sezonowej dynamiki zmian liczebności. Należy dodać, że na powierzchni tej nie odnotowano w trakcie badań Cicadula quadrinotata, który na powierzchni 1. osiągnął status eudominanta, a na powierzchni 3. status subdominanta. Rozbieżności te należałoby tłumaczyć zakłóceniem stosunków florystycznych na powierzchni 2.; obecność trzcinnika piaskowego (Calamagrostis epigejos) może świadczyć o zaburzeniu stosunków wodnych, ponadto bliskie sąsiedztwo lasu powoduje wnikanie Prunus serotina oraz Pinus silvestris, co również zwiększa stopień zacienienia powierzchni. Dodatkowym czynnikiem wpływającym na zmianę stosunków faunistycznych mogła być również bliskość drogi przy powierzchni 2. Wyrazem tego była zwiększona liczba przedstawicieli gatunków ubikwistycznych takich jak Errastunus ocellaris, czy Doratura stylata, których wysoka liczebność w wybranych typach zbiorowisk roślinnych może wskazywać na zaburzenie mechanizmów homeostatycznych (Andrzejewska 1962, Pisarski & Trojan 1976, Gębicki et al. 1977, Chudzicka 1986, Walczak 2005). W obrębie opisywanego zgrupowania wyróżniono najwięcej taksonów o najwyższej wartości wskaźnika wierności (W=100), należały do nich: Aphrodes diminuta, Athysanus quadrum, Conosanus obsoletus, Eupteryx vitttata, Forcipata citrinella, Kelisia pallidula, Megamelus notula, Mirabella albifrons, Neophilaenus lineatus, Notus flavipennis, Paradelphacodes paludosa, Philaenus spumarius, Ribautodelphax imitans, Sorhoanus assimilis oraz Streptanus aemulans. Wysoką wartość wskaźnika W uzyskały również Arthaldeus pascuellus, Cicadula quadrinotata, Elymana surphurella, Euscelis incisus, Muerelianella faimairei, Rhopalopyx vitripennis oraz Xanthodelphax stramineus. Biorąc pod uwagę kryteria omówione we wcześniejszej części rozprawy za takson wyróżniający dla omawianego zgrupowania uznano wyłącznie Forcipata citrinella – monofag związany troficznie z gatunkami z rodzaju Carex spp. (Nickel & Remane 2002). Za gatunki charakterystyczne dla tego zbiorowiska uznano Arthaldeus pascuellus, Cicadula quadrinotata, Elymana surphurella oraz Euscelis incisus. Gatunkiem, który w istotny sposób wpłynął na kształtowanie obrazu zgrupowania był również Cicadella viridis – występował na każdej z omawianych powierzchni badawczych w trakcie wszystkich sezonów. Ponadto charakteryzował się wysoką frekwencją (I i II klasa stałości). Niemniej jednak ze względu na pospolitość występowania tego gatunku w pozostałych zgrupowaniach nie uznano go za gatunek charakterystyczny. Pozostałe taksony zaliczono do rangi gatunków akcesorycznych ze względu na niskie wartości wskaźników analitycznych. Zbliżone wyniki dotyczące składu gatunkowego piewików, a także dynamiki liczebności w obrębie podobnych zbiorowisk uzyskali również inni autorzy (Doskočil & Hůrka 1962, Klimaszewski et al. 1980a, Morris 1981a, 1981b, Chudzicka 1989, Szwedo 1992, Gaj et al. 2009, Nickel & Hildebrandt 2003, Walczak et al. 2014). Analiza dendrogramów ujawniła bliskie powiązanie powierzchni zlokalizowanych w Stanicy tj 1. i 2. oraz znaczną odległość wiązania pomiędzy nimi, a powierzchnią 3.. Wydaje się, że spowodowane to było zaburzeniem sezonowej dynamiki zgrupowania w wyniku zabiegów koszenia łąki w Tworogu, a także bezpośrednią bliskością lasu, co wpłynęło na zwiększoną liczebność gatunków takich jak Javesella pellucida, czy dendrofilnego Aphrophora alni. Powierzchnia 3. charakteryzowała się także zwiększonym odsetkiem gatunków higrofilnych (Tab.

122 3a). Wydaje się, że stosowanie zabiegów agrotechnicznych lub ich brak, ma bezpośredni wpływ na kształtowanie rozpatrywanych biocenoz. Zmiany stosunków fitosocjologicznych powodują zanikanie pewnych gatunków roślin, a wkraczanie innych, co przekłada się również na zmianę charakteru obserwowanych w ich obrębie zgrupowań piewików. Należy jednak zwrócić uwagę, że pomimo różnic wskazanych na podstawie metody aglomeracyjnej Warda, analiza głównych składowych PCA grupuje powierzchnie 1., 2. i 3. w bliskim sąsiedztwie potwierdzając ich przynależność do jednego zgupowania. W obrębie zgrupowania odnotowano wysokie wartości wskaźników: różnorodności gatunkowej Brillouina (Ĥ) w zakresie 2,32-2,79, oraz różnorodności gatunkowej Shannona-Weavera (H’) w zakresie 2,42- 2,88 (Tab. 19), co wskazuje na duże bogactwo gatunkowe badanych powierzchni, jak również świadczy o dość stabilnym charakterze zgrupowania. Badania nad zgrupowaniem związanym z murawami bliźniczkowymi należącymi do związku Violion caninae prowadzono na powierzchniach 4. i 5. Spośród 36 gatunków piewików odłowionych w trakcie badań na wymienionych powierzchniach zanotowano 14 gatunków wspólnych (38,88%). Najważniejszymi gatunkami wpływającymi na kształtowanie zgrupowania były Jassargus flori, Ribautodelphax collinus oraz Doratura stylata – gatunki oligotopowe, dość często spotykane w innych zbiorowiskach. Najwyższą wartość W w badanym zgrupowaniu uzyskał Mocydiopsis parvicauda, wysoki stopień wierności uzyskały też Eupteryx notata (W=72,22), Arocephalus longiceps (W=69,23), Aphrodes bicinctus (W=60,00) oraz Anaceratagalia ribauti (W=57,14). Pomimo wysokiej wierności jaką uzyskały powyższe gatunki, żadnego z nich nie uznano za takson wyróżniający, czy charakterystyczny – gatunki te występowały sporadycznie i nielicznie, nie wykazując wyraźnych powiązań z badaną fitocenozą. Za gatunek prawdopodobnie charakterystyczny uznano Eupelix cuspidata (monofag żerujący na Festuca ovina i F. rubra), który nielicznie, ale dość regularnie pojawiał się na obydwu powierzchniach w trakcie wszystkich sezonów badawczych. Warto też zwrócić uwagę, że Eupteryx notata związany troficznie zHieracium pilosella, występował tylko na powierzchni 5., pomimo obecności roślin żywicielskich nie udało się go zanotować na powierzchni 4.. Wynikało to prawdopodobnie z faktu, iż powierzchnia 4. to niewielki płat murawy, otoczony ze wszystkich stron lasem – obecność gęstego drzewostanu, oprócz bariery fizycznej mogła również wpływać na maskowanie bodźców smakowych i zapachowych. W tym miejscu należy też dodać, że barierę dla pewnych gatunków może stanowić również mozaikowatość krajobrazu (Czachorowski 1997). Wskazuje to na konieczność prowadzenia dalszych badań nad zgrupowaniami w obrębie podobnych zbiorowisk roślinnych o odmiennych parametrach siedliskowych i w różnym stopniu sukcesji. Dendrogramy uzyskane metodą aglomeracyjną Warda, ujawniły bliskie powiązanie zgrupowania muraw bliźniczkowych z powierzchniami 6., 7. (obejmującymi murawy napiaskowe) i 10. (obejmującą wrzosowisko). Podobny obraz podobieństw uzyskano w wyniku przeprowadzonej analizy PCA. Sytuacja taka znajduje uzasadnianie w fakcie, że wszystkie spośród wymienionych zbiorowisk mają charakter półnaturalny, a ich powstanie wiąże się nieodłącznie z działalnością człowieka. Rozwijają się na słabych, piaszczystych glebach, powstają one w wyniku przekształcenia zbiorowisk leśnych i są blisko nich zlokalizowane. Kontakty przestrzenne zapewne miały wpływ na wkraczanie gatunków roślin charakterystycznych dla klasy Vaccinio-picetea, a tym samym zaburzenie stosunków florystycznych na omawianych murawach – zmiany te nadały powierzchniom charakter ekotonowy, co mogło wpłynąć na charakterystykę zgrupowań piewików powiązanych z badanymi fitocenozami. Badania nad zgrupowaniami związanymi z niżowymi pionierskimi murawami piaszczysk bezwapiennych (w obrębie związku Corynephorion canescentis) obejmowały powierznie 6.,

123 7. i 8., jednak ze względu na znaczną odrębność entomocenozy opisanej na powierzchni 8. potraktowano ją jako osobne zgrupowanie. W ramach zgrupowania na powierzchniach 6. i 7. odłowiono 25-29 gatunków piewików (razem 38), z czego 16 gatunków wspólnych dla obydwu powierzchni (42,10%). Gatunkami, które w kształtowaniu zgrupowania odegrały największą rolę były Stenocranus major oraz Doratura stylata (wysokie wartości wskaźników analitycznych) ponadto występowały na obydwu powierzchniach we wszystkich sezonach badawczych. Gatunkami, które osiągnęły najwyższą wierność (W=100) były Alebra albostriella, Zygina hyperici oraz Cicadula persimilis. Wysoką wartość W odnotowano także dla Stenocranus major (W=77,90), Acanthodelphax spinosus (W=72,50), Ribautodelphax albostriatus (W=76,54), Metalimnus steini (W=75,00), Megadelphax sordidulus (W=65,21), Eurysula lurida (W=66,66) oraz Cercopis vulnerata (W=66,66). Nie wyznaczono dla opisywanego zgrupowania gatunków wyróżniających. Natomiast za gatunki charakterystyczne należałoby uznać Stenocranus major oraz Acanthodelphax spinosus. Występowanie dendrofilnego gatunku Alebra albostriella związane było z bliskością roślin żywicielskich jakimi są dęby (Quercus spp.), których gałęzie przysłaniały częściowo powierzchnię. Dlatego jego obecność uznano za przypadkową, nie związaną z opisywaną fitocenozą. Udział gatunków: Zygina hyperici (związanego troficznie z Hypericium perforatum) oraz Cicadula persimilis (żerującego na Dactylis glomerata) był niewielki, ponadto pierwszy z wymienionych gatunków wystąpił tylko na powierzchni 7. w jednym sezonie badawczym, z kolei drugi odłowiono wyłącznie na powierzchni 6.. Ze względu na występowanie ich roślin żywicielskich można uznać wymienione gatunki za prawdopodobnie charakterystyczne. Pomimo dość wysokiej wartości W jaką osiągnął gatunek Eurysula lurida nie uznano za takson charakterystyczny, ponieważ troficznie związany jest z Calamagrostis epigejos – ekspansywną byliną wkraczającą na teren muraw. Warto również zwrócić uwagę na obecność Metalimnus steini, monofaga żerującego na Carex hirta, który stosunkowo niedawno zanotowany był jako gatunek nowy dla fauny Polski (Świerczewski & Walczak 2011b). Porównując obydwie powierzchnie należy zwrócić uwagę na zwiększony udział gatunków kserofilnych i heliofilnych, w szczególności na powierzchni 7. (Tab. 3a). Tłumaczyć to należy bliskością niewielkiego cieku wodnego w pobliżu powierzchni 6., a także większym stopniem jej zacienienia. Na zwiększony udział gatunków kserofilnych w obrębie muraw napiaskowych zwrócili uwagę także inni autorzy (Witsack 1997, Nickel & Hildebrandt 2003, Świerczewski & Wojciechowski 2009). W obrębie zgrupowania zanotowano wysoki udział monofagów, których obecność powinna wskazywać na stabililny stan fitocenozy, niemniej jednak większość z nich to gatunki oligo – i eurytopowe (Tab. 3a). Ponadto obecność superdominanta, którym był Stenocranus major przemawia na korzyść twierdzenia Andrzejewskiej (1962), że zgrupowania z absolutnym udziałem jednego superdominanta świadczą o występowaniu wybitnych czynników antropogenicznych, zaburzających równowagę w ekosystemach. Analiza dendrogramów wskazała na bliskie powiązanie obydwu powierzchni potwierdzając, że mimo oddziaływania antropopresji, możemy tu mówić o zgrupowaniu piewików związanym z opisywaną fitocenozą. Potwierdza to także analiza PCA, grupując powierzchnie w bliskim sąsiedztwie. Biorąc pod uwagę znaczne różnice w faunie piewików powierzchni 8. (reprezentującej podobnie jak dwie poprzednie związek Corynephorion canescentis), należy traktować to zgrupowanie jako odrębne. Odłowiono tutaj 25 gatunków piewików, wśród których najważniejszymi były Doratura homophyla, Macrosteles laevis oraz Psammotettix alienus. Najwyższą wartość wskaźnika wierności (W=100) w obrębie opisywanego zgrupowania zanotowano dla Doratura homophyla, Macrosteles quadripunctatus, Allygus communis oraz gatunku nowego dla fauny Polski – Recilia horvathi. Wysoki wskaźnik wierności uzyskały

124 również Mocuellus collinus (W=95,09) i Neophilaenus campestris (W=87,50). Za gatunki wyróżniające dla tego zgrupowania uznano Doratura homophyla oraz Mocuellus collinus – kserofile związane troficznie z Poaceae. Gatunki te osiągnęły wysokie wartości wskaźnika dominacji i znalazły się w pierwszej i drugiej klasie stałości występowania. Za gatunek charakterystyczny uznano Neophilaenus campestris, który podobnie jak taksony wyróżniające należy do gatunków kserofilnych, preferujących duży stopień nasłonecznienia, a jego roślinami żywicielskimi są różne gatunki Poaceae. W odniesieniu do opisywanej powierzchni warto zwrócić uwagę na gatunki dominujące Doratura homophyla oraz Macrosteles laevis. Zauważono pewną zależność pomiędzy dynamiką liczebności dominantów – podczas masowego pojawu Doratura homophyla z końcem lipca 2012 odnotowano niewielki udział Macrosteles laevis, z kolei w roku następnym zanotowano zmniejszony udział Doratura homophyla, na rzecz szczytu liczebności Macrosteles laevis. Wydaje się to być związane z konkurencją pokarmową pomiędzy wymienionymi gatunkami, która wpływa na wzajemną regulację liczebności. Może to także świadczyć o braku stabilności w zgrupowaniu, wywołanym zapewne przez czynniki antropogeniczne. W obrębie omawianego zgrupowania odłowiono najwięcej gatunków kserofilnych – 32%, o wysokich wymaganiach insolacyjnych – 48% (Tab. 3a). Interesujące było odnotowanie na opisywanej powierzchni gatunku nowego dla fauny Polski – Recilia horvathi, który występuje w izolowanych populacjach zasiedlając zbiorowiska kserotermiczne, ponadto jest to gatunek odławiany dość rzadko w skali Europy (Heller 1996, Nickel 2003). Dendrogramy wskazują na znaczny stopień podobieństwa fauny piewików związanej z powierzchnią 8. do zgrupowania związanego z nieużytkiem porolnym nawiązującym do zbiorowisk synantropijnych z klasy Arthemisietea vulgaris (powierzchnia 15.). Potwierdza to również przeprowadzona analiza klastrowa. Zgrupowanie związane z wrzosowiskami należącymi do związku Pohlio-Callunion badane było na powierzchniach 9 i 10. W obrębie zgrupowania odnotowano 18-28 gatunków, z czego 13 gatunków wspólnych dla obydwu powierzchni (40,62%). Najważniejszymi gatunkami tego zgrupowania były Jassargus flori, monofag związany z Poa pratensis oraz Psammotettix alienus, oligofag żerujący na Poaceae. Gatunkami, które miały większy udział w omawianym zgrupowaniu były również Diplocolenus bohemani oraz Balclutha calamagrostis. Najwyższą wartość W=100 osiągnęły Psammotettix poecilus oraz Ulopa reticulata. Wysoką wartość wskaźnika wierności zanotowano także dla Diplocolenus bohemani (W=71,73), Anoscopus flavostriatus (W=66,66) i Neoaliturus fenestratus (W=52,63). Dla opisywanego zgrupowania nie wyznaczono gatunku wyróżniającego, natomiast za gatunek charakterystyczny uznano Diplocolenus bohemani – gatunek kserofilny, który wystąpił na obydwu badanych powierzchniach. Podczas analizy zgrupowania uwagę zwraca dość duża różnica w liczbie gatunków zasiedlających wybrane zbiorowiska. Prawdopodobnie wynika to ze stopnia stabilizacji rozpatrywanych fitocenoz: powierzchnia 9. w Tworogu Małym to dość młode wrzosowisko powstałe w wyniku wycinki boru pod biegnącą linię wysokiego napięcia. Badany płat był oddalony od drzewostanu, dlatego charakteryzował się wysokim stopniem nasłonecznienia. Powierzchnia 10. w Brantolce zlokalizowana była w bezpośrednim sąsiedztwie boru, co wpływało na zmniejszenie stopnia insolacji jak również warunki wilgotnościowe – ponadto bliskie sąsiedztwo lasu spowodowało prawdopodobnie szybsze wnikanie gatunków roślin charakterystycznych dla klasy Vaccinio-Piceetea, zwiększając tym samym różnorodność florystyczną. Potwierdza to zdanie, że jednym z czynników, które wpływają na wzrost liczby gatunków piewików tworzących zgrupowania jest wzrost bogactwa florystycznego siedliska oraz zmiany w strukturze roślinności (Novotny 1990). Różnice wynikające z odmiennego położenia, a co z tym się wiąże różnego stopnia nasłonecznienia mają swoje odzwierciedlenie w faunie piewików. Zauważa się

125 zwiększoną liczbę gatunków higrofilnych i mezohigrofilnych na powierzchni 10. i większy odsetek kserofili na powierzchni 9 (Tab. 3a). Interesujące jest również, że gatunek Ulopa reticulata, monofag troficznie związany z wrzosem (Calluna vulgaris), odłowiony został jedynie na powierzchni 10. w trakcie jednego sezonu badawczego, pomimo obecności roślin żywicielskich na powierzchni 9. Wynika to zapewne z przyczyn przytoczonych powyżej – prawdopodobnie gatunek ten będąc mezoheliofilem nie znosił dużego stopnia insolacji jaki panował na powierzchni 9. Różnice pomiędzy badanymi powierzchniami ujawniły również dendrogramy kwadratów odległości euklidesowych, które wykazały bliskie podobieństwo zgrupowania powierzchni 9. do zgrupowania opisanego w młodniku brzozowo-sosnowym (powierzchnia 13.), natomiast powierzchni 10. do opisanego wyżej zgrupowania związanego z powierzchnią 5. obejmującą murawę bliźniczkową. Jak już wcześniej wspomniano wynika to zapewne ze wzajemnych kontaktów przestrzennych siedlisk, które stanowią kolejne etapy sukcesji po wyrębie borów, a ich skład florystyczny w każdym przypadku nawiązuje do klasy Vaccinio-Piceetea. Zgrupowanie związane z polaną śródleśną – zbiorowiskiem okrajkowym z klasy Trifolio-Geranietea sanguinei opisane było na powierzchni 11. Odłowiono tutaj 31 gatunków piewików. Gatunkami kształtującymi zgrupowanie były Javesella pellucida, Balclutha punctata oraz Forcipata forcipata, które osiągnęły status subdominanta w obydwu sezonach badawczych, ponadto cechowały się wysoką stałością występowania. W obrębie opisywanego zgrupowania najwyższą wartość wskaźnika wierności (W=100) osiągnęły Delphacodes venosus i Streptanus sordidus. Wysoki wskaźnik wierności uzyskały również Forcipata forcipata (W=82,24), Recilia coronifera (W=72,72) oraz Agalia brachyptera (W=71,42). Za gatunek wyróżniający można uznać jedynie Delphacodes venosus, związany troficznie z Poaceae, który nielicznie, ale dość regularnie występował w badanym zbiorowisku. Za gatunek charakterystyczny uznano Forcipata forcipata, polifag związany troficznie z różnymi gatunkami traw i turzyc, który dość licznie i często występował w badanym zgrupowaniu. Gatunki Recilia coronifera oraz Agalia brachyptera ze względu na niewielki udział w zgrupowaniu, a także niską klasę stałości uznano za prawdopodobnie charakterystyczne. Analiza dendrogramów ujawniła niewielką odległość wiązania pomiędzy opisywaną powierzchnią, a powierzchnią 12. obejmującą bór należący do związku Dicrano-Pinion. Należałoby to wyjaśnić bezpośrednim sąsiedztwem obydwu powierzchni i wzajemnym przenikaniem przedstawicieli zarówno flory jak i fauny w obrębie fitocenoz. Zgrupowanie związane z borem sosnowym opisane było na powierzchni 12., gdzie odłowiono 25 gatunków piewików. Gatunkami, które w sposób istotny wpłynęły na kształt zgrupowania były: Balclutha punctata, Dikraneura variata, Jassargus flori, oraz Javesella pellucida. Wartość wskaźnika wierności W=100 w obrębie opisywanego zgrupowania osiągnęły Allygidius commutatus oraz Erzaelus metrius. Wysoką wierność zanotowano również dla Dikraneura variata (W=90,90) oraz Jassargus allobrogicus (W=79,16). W opisywanym zgrupowaniu nie ustalono taksonów wyróżniających – gatunki charakteryzujące się współczynnikiem wierności W=100 odławiane były nielicznie i tylko w ciągu jednego sezonu badawczego. Za gatunek charakterystyczny uznano Dikraneura variata – oligofag związany troficznie z Deschmpsia flexuosa oraz rodzajem Carex spp. (gatunek ten występował stosunkowo licznie i z dużą frekwencją). Do gatunków charakterystycznych zaliczono także polifaga Thamnotettix confinis, który występował mniej licznie, jednak dość regularnie. Potwierdza to wcześniejsze doniesienia dotyczące zbiorowisk borowych, gdzie gatunki te zostały uznane za taksony charakterystyczne (Gębicki 1983). Jak wspomniano wyżej, analiza dendrogramu metodą Warda połączyła bliskim wiązaniem zgrupowanie powierzchni 12. ze zgrupowaniem związanym ze zbiorowiskiem okrajkowym, (powierzchnia

126 11.). Duży wpływ na podobieństwo obydwu zgrupowań miały gatunki wspólne takie jak Aphrphora alni, Balclutha punctata, Dikraneura variata, Jassargus flori, czy Javesella pellucida, które dość licznie występowały na obydwu badanych powierzchniach. W obrębie zgrupowania związanego z młodnikiem brzozowo-sosnowym (powierzchnia 13.) odłowiono 16 gatunków piewików. Gatunkami, które wpłynęły na kształtowanie dynamiki liczebności opisywanej entomocenozy były Jassargus flori, Aphrophora alni, Empoasca affinis oraz Javesella pellucida, które w trakcie sezonów badawczych przynajmniej raz uzyskały status subdominanta. Najwyższą wartość wskaźnika wierności (W=100) w obrębie opisywanego zgrupowania odnotowano dla Penthimia nigra. Wysoką wierność uzyskały również Empoasca affinis (W=70,83) i Jassargus allobrogicus (W=60,00). W zgrupowaniu tym nie wyznaczono gatunków wyróżniających ze względu na niską liczebność i frekwencję, natomiast gatunki Empoasca affinis i Jassargus allobrogicus można uznać jedynie za prawdopodobnie charakterystyczne. Ze względu na bardzo niską liczebność odławianych piewików, których skład gatunkowy nawiązuje do fitocenoz leśnych wydaje się, że struktura omawianego zgrupowania ma charakter przypadkowy i wynika raczej z bliskiej obecności zbiorowisk leśnych. Dodatkowo potwierdza to fakt, iż brak w opisywanej entomocenozie gatunków wyróżniających i charakterystycznych, ponadto uwagę zwraca obecność kilku subdominantów. Czynniki te mogą świadczyć o nie ustabilizowanej równowadze biocenotycznej badanego zbiorowiska (Klimaszewski et al. 1980a, 1980b). Zgrupowanie związane ze zbiorowiskiem boru mieszanego (związek: Dicrano-Pinion) badane było na powierzchni 14.. Odłowiono tu 19 gatunków piewików. Trzon zgrupowania stanowiły Macropsis fuscula, Macustus grisescens oraz Javesella pellucida - gatunki te w każdym sezonie badawczym były subdominantami. Istotny wpływ na kształtowanie struktury zgrupowania miały także Aphrophora alni, Balclutha punctata, Cicadula quadrinotata oraz Forcipata forcipata. Należy dodać, że gatunki te wykazywane były już wcześniej ze zbiorowisk o podobnym charakterze (Linnavuori 1952, Klimaszewski et al. 1980b, Gębicki 1983, Szwedo 1992, Walczak et al. 2014). W obrębie opisywanego zgrupowania najwyższą wartość wskaźnika wierności (W=100) zanotowano dla Macropsis fuscinervis. Wysoką wierność uzyskały również Macustus grisescens (W=90,32), Macropsis fuscula (W=83,33) oraz Empoasca vitis (W=78,94). Nie wyznaczono dla tego zgrupowania gatunków wyróżniających, Macropsis fuscinervis, który osiągnął najwyższą wartość W, ze względu na małą liczebność i dość niską frekwencję, można uznać raczej za gatunek charakterystyczny. Należy jednak dodać, że gatunek ten jest związany troficznie z osiką (Populus tremula) – w trakcie prowadzenia badań w zbiorowiskach leśnych, nie otrząsano koron drzew ze względu na ich zbyt wysokie położenie – mogło to wpłynąć na zaburzenie obrazu rzeczywistej liczebności omawianego gatunku, jak również innych związanych z koronami drzew. Za gatunki charakterystyczne dla badanego zgrupowania uznano Macustus grisescens (oligofag związany troficznie z rodzajami Poaceae iCarex ), Macropsis fuscula (monofag związany z Rubus caesius, R. idaeus i R. fruticosus) oraz Empoasca vitis (polifag związany z drzewami liściastymi). Należy jednak podkreślić, że obecność Macustus grisescens oraz Macropsis fuscula mogła być związana ze wzmożoną cespityzacją i fruticetyzacją badanej fitocenozy. W tym przypadku procesy te były prawdopodobnie wynikiem nawożenia pobliskich pól uprawnych i wpływały na zakłócenie równowagi azotowej runa. Na powierzchni 15. badano zgrupowanie piewików związane z nieużytkiem porolnym nawiązującym do zbiorowisk synantropijnych z klasy Artemisietea vulgaris. W trakcie badań w obrębie zgrupowania zanotowano 20 gatunków piewików – największy wpływ na kształtowanie jego struktury miały Macrosteles laevis oraz Psammotettix confinis, 127 które stanowiły trzon ilościowy. W obrębie zgrupowania najwyższą wartość wskaźnika wierności (W=100) osiągnęły Empoasca pteridis, Macrosteles sardus, Eupteryx aurata oraz Stictocephala bisonia. Za takson wyróżniający w omawianym zgrupowaniu można uznać jedynie Empoasca pteridis, gatunek związany troficznie z różnymi roślinami zielnymi, który występował niezbyt licznie, jednakże dość regularnie (osiągając III klasę stałości). Pozostałych gatunków o występowaniu ograniczonym wyłącznie do omawianego zbiorowiska nie zaliczono do taksonów wyróżniających. W przypadku gatunku Macrosteles sardus związane to było z brakiem danych na temat roślin żywicielskich, dlatego trudno określić jego powiązanie z badaną fitocenozą. Z kolei gatunki Eupteryx aurata (polifag związany z roślinami zielnymi) i Stictocephala bisonia występowały nielicznie i tylko sporadycznie. Warto jednak zwrócić uwagę na drugi z wymienionych gatunków – Stictocephala bisonia, jedyny przedstawiciel fauny nearktycznej, który w Polsce został zaobserwowany po raz pierwszy dopiero w 2007 roku. Gatunek ten jest polifagiem, który w swoim rozwoju wymaga dwóch roślin żywicielskich – drzewa (na którym składa jaja) oraz roślin zielnych na których żerują larwy. Analizując sezonową dynamikę liczebności gatunków piewików kształtujących omawiane zgrupowanie, warto zwrócić uwagę na zwiększenie liczebności Macrosteles laevis w sezonie 2013 z jednoczesnym spadkiem liczebności gatunków takich jak Psammotettix confinis oraz Psammotettix alienus. Podobną sytuację odnotowano również w zgrupowaniu związanym z powierzchnią 8., co tłumaczono konkurencją międzygatunkową. Ponadto należy podkreślić, że ogólny wzrost liczebności Macrosteles laevis w 2013 roku dotyczył niemal wszystkich powierzchni, na których ten gatunek został odłowiony (z wyjątkiem powierzchni 14., gdzie zanotowano niewielki spadek) (Tab. 2). Należy wspomnieć, że gatunek Macrosteles laevis jest jednym z ważniejszych taksonów w monitoringu środowiska, szczególnie zaś użytecznym w określaniu stopnia antropopresji (Andrzejewska 1962, Walczak 2005) dlatego jego zwiększona liczebność w badanych zbiorowiskach może wskazywać na zaburzenia o charakterze antropogennym. W opisywanym zgrupowaniu uwagę zwraca fakt, iż połowa występujących w nim gatunków należała do eurybiontów – o szerokim spektrum środowiskowym, ponadto na powierzchni tej odnotowano największy odsetek polifagów, często związanych z różnymi rodzajami roślin zielnych (Tab. 3a). Należy dodać, że gatunki mono- i oligofagiczne są związane ze środowiskami stabilnymi, natomiast zwiększona liczba taksonów polifagicznych wskazuje na środowiska niestabilne (Novotny 1994a). Brak ścisłych powiązań gatunków piewików z rozpatrywaną fitocenozą, objawiający się przede wszystkim dużą liczbą gatunków polifagicznych i eurytopowych wskazuje na przypadkowy charakter zgrupowania i nieustabilizowaną równowagę biocenotyczną. Analiza dendrogramów wykazała bliskie powiązanie zgrupowania opisanego na powierzchni 15. ze zgrupowaniem związanym z powierzchnią 8. – obydwie powierzchnie prezentowały zdegradowane formy fitocenoz, które powstały w wyniku działalności człowieka. Podobieństwo między tymi zgrupowaniami potwierdziła również analiza PCA. Na podstawie analizy składu gatunkowego zgrupowań, jak również w oparciu o strukturę dominacji i wskaźniki analityczne zaobserwowano, że niestabilność fitocenoz będąca wynikiem czynników pochodzenia antropogenicznego (objawiająca się między innymi zmianą użytkowania terenu) wpływa na zmiany w strukturze badanych zgrupowań. Na podstawie analizy dendrogramów uzyskanych metodą Warda, a także w oparciu o analizę PCA zaobserwowano bliskie podobieństwa między zgrupowaniami piewików związanymi z fitocenozami należącymi do różnych klas. W szczególności dotyczyło toklas Nardo- Callunetea, Koelerio glaucae-Corynephoretea canescentis oraz Vaccinio-Piceetea. Podłożem tego zjawiska wydaje się być zwiększona liczba taksonów wspólnych w obrębie tych zgrupowań. Najprawdopodobniej jest ona efektem zmian stosunków fitosocjologicznych,

128 które decydują o ekotonowym charakterze badanych powierzchni i wzajemnym przenikaniu gatunków. Jak podaje Czachorowski (1997) na ostateczną obecność pewnych gatunków w danym krajobrazie, lub komponencie krajobrazu ma wpływ nie tylko występowanie odpowiednich zbiorowisk, lecz także stopień ciągłości tych zbiorowisk i wzajemne sąsiedztwo powierzchni o ustabilizowanej i nieustabilizowanej równowadze biocenotycznej. Wiąże się to z nieciągłością krajobrazu na badanym obszarze, której wyrazem jest duża mozaikowatość terenu. Badania nad zgrupowaniami piewików w obrębie zbiorowisk roślinnych Parku Krajobrazowego CKKRW potwierdziły wnioski, jakie wysunęli Trela & Herczek (2014) w pracy nad zgrupowaniami mszyc (Aphidomorpha) tego terenu. Autorzy zauważyli podobną tendencję, mianowicie, że w obrębie badanych zgrupowań związanych z wybranymi fitocenozami Parku następowało zacieranie granic charakterystycznego składu gatunkowego zgrupowań w określonych zbiorowiskach roślinnych oraz większe podobieństwo względem siebie zgrupowań związanych z różnymi zbiorowiskami roślinnymi.

7. Podsumowanie i wnioski

1. Na terenie Parku Krajobrazowego „Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich” w trakcie badań jakościowych i ilościowych odnotowano 175 gatunków piewików, co stanowi 32% fauny Polski. 2. Stwierdzono obecność jednego gatunku nowego dla fauny Polski - Recilia horvathi (Then, 1896) oraz 5 gatunków nowych dla fauny Górnego Śląska: Alebra coryli Le Qense, 1976, Macropsis albae Wagner, 1950, Streptanus confinis (Reuter, 1880), Kelisia praecox Haupt H., 1935, Ribautodelphax imitans (Ribaut, 1953) 3. W oparciu o przyjęte kryteria takie jak dominacja (D), stałość występowania (C) i wierność (W), oraz przeprowadzone analizy: chorologiczną i ekologiczną wyróżniono: • zgrupowanie związane z antropogenicznymi i półnaturalnymi zbiorowiskami łąkowymi z klasy Molinio-Arrhenatheretea (rząd: Molinietalia caeruleae; związek: Calthion palustris) • zgrupowanie w obrębie muraw bliźniczkowych z klasy Nardo-Callunetea (rząd: Nardetalia; związek: Violion caninae) • 2 odrębne zgrupowania w obrębie niżowych pionierskich muraw piaszczysk bezwapiennych z klasy Koelerio glaucae-Corynephoretea canescentis (rząd: Corynephoretalia canestentis; związek: Corynephorion canescentis) • zgrupowanie związane z wrzosowiskami należącymi do klasy Nardo-Callunetea (rząd: Calluno-Ulicetalia; związek: Pohlio-Callunion) • zgrupowanie związane z polaną środleśną nawiązującą do zbiorowisk okrajkowych z klasy Trifolio-Geranietea sanguinei. • 3 różne zgrupowania związane ze zbiorowiskami leśnymi z klasy Vaccinio- Piceetea (rząd: Cladonio-Vaccinietalia; związek: Dicrano-Pinion), w tym związane z młodnikiem brzozowo-sosnowym • zgrupowanie związane z nieużytkiem porolnym nawiązującym do zbiorowisk synantropijnych z klasy Artemisietea vulgaris 4. Dla opisywanych zgrupowań w obrębie wymienionych fitocenoz wyznaczono 5 gatunków wyróżniających, 15 gatunków charakterystycznych oraz 7 prawdopodobnie 129 charakterystycznych, które wraz z dominantami istotnie wpływały na kształtowanie badanych entomocenoz. 5. W oparciu o przeprowadzone analizy stwierdzono, że zgrupowania związane z powierzchniami 8. (młodnik brzozowo-sosnowy) i 15. (nieużytek porolny) mają przypadkowy charakter i brak ustabilizowanej struktury. 6. Na podstawie struktury dominacji i zastosowanych wskaźników zaobserwowano bliskie podobieństwa między zgrupowaniami piewików związanymi z fitocenozami należącymi do różnych klas – na zmiany w strukturze zgrupowań wpływ miała mozaikowatość terenu badań oraz ekotonowy charakter badanych powierzchni. 7. Na podstawie obliczonych wartości wskaźników różnorodności gatunkowej Brillouina Ĥ i Shannona-Weavera H’, stwierdzono, że największą różnorodnością biologiczną cechowało się zgrupowanie związane z wilgotnymi łąkami Calthion palustris (obejmujące powierzchnie 1., 2., i 3.), natomiast najuboższym w obrębie badanych zgrupowań było to związane ze zdegradowaną postacią murawy napiaskowej (powierzchnia 8.). Najwyższą wartość wskaźnika Pielou J’ odnotowano na powierzchni 13. w obrębie zbiorowiska okrajkowego, najniższą wartość tego wskaźnika odnotowano podobnie jak w przypadku wskaźnika H’ na powierzchni 8. Najniższą wartość wskaźnika Simpsona I’ odnotowano na powierzchni 8, a najwyższą na powierzchni 12. obejmującej zbiorowisko leśne. 8. Analiza dendrogramów uzyskanych metodą Warda oraz przeprowadzona analiza PCA pozwoliły na określenie podobieństwa między poszczególnymi zgrupowaniami. Dendrogramy odległości euklidesowych miar podobieństw wskazały na bliskie powiązanie zgrupowań związanych z powierzchniami o charakterze zdegradowanym, pochodzenia antropogenicznego (obejmujące powierzchnie 8., 9., 13. i 15.). Potwierdzono także bliskie zależności pomiędzy zgrupowaniem związanym z borem sosnowym ze zgrupowaniami zbiorowisk funkcjonalnie z nim związanych takimi jak wrzosowiska oraz murawy, rozwijające się często jako zbiorowiska zastępcze po wyrębie borów – świadczy to o występowaniu grupy gatunków wspólnych w obrębie wspomnianych zgrupowań i ekotonowym charakterze badanych fitocenoz. Wykazano także wysoki stopień podobieństwa między dwoma powierzchniami (1. i 2.) obejmującymi zgrupowanie łąki wilgotnej. Analiza dendrogramu wskazała też na dużą odrębność zgrupowań związanych z powierzchniami 3. i 14. (należącymi kolejno do związku: Calthion palustris oraz Dicrano-Pinion). Analiza PCA pozwoliła na wyznaczenie pewnych grup w obrębie zgrupowań, oraz kręgów zgrupowań, które nawiązują do tych jakie uzyskano w wyniku analizy dendrogramów. Analiza przeprowadzona pod kątem liczby osobników poszczególnych gatunków na badanych powierzchniach wykazała obecność kręgów zgrupowań – pierwszy reprezentowały zgrupowania należące do różnych fitocenoz: powierzchnię leśną reprezentowaną przez bór sosnowy (z klasy Vaccinio-Piceetea) oraz powiązane z nią funkcjonalnie powierzchnie nieleśne – wrzosowiska oraz murawę bliźniczkową. Stwierdzono, że zgrupowania związane z fitocenozami z klasy z Koelerio glaucae-Corynephoretea canescentis, Vaccinio-Piceetea i Nardo-Callunetea wykazują podobny charakter, co wynika ze wzajemnych relacji przestrzennych i udziale wspólnych gatunków. W drugim kręgu znalazły się grupy obejmujące powierzchnie nieleśne: obejmujące murawę bliźniczkową, zgrupowanie związane z murawami napiaskowymi oraz zgrupowanie związane z polaną śródleśną. Trzeci krąg objął grupę wilgotnych łąk, oraz zgrupowanie związane z lasem mieszanym i nieużytkiem z klasy Arthemisietea vulgaris. Najbardziej odrębną entomocenozą okazało się zgrupowanie związane z powierzchnią 8 (z klasy Koelerio galucae-Corynephoretea canescentis). Pierwsza

130 i druga grupa tworzyły dość wyraźny krąg zgrupowań. Grupa trzecia również tworzyła krąg zgrupowań, lecz ze względu na większe odległości składowych nie był on tak wyraźny. Analiza PCA przeprowadzona pod kątem obecności poszczególnych gatunków na badanych powierzchniach wykazała podobny obraz, niemniej jednak zgrupowania powierzchni 8. i 15. zostały włączone do drugiego kręgu zgrupowań związanego z powierzchniami nieleśnymi obejmującymi murawy. 9. Przeprowadzona analiza chorologiczna wskazała, że najliczniej prezentowanymi elementemi były element europejski i eurosyberyjski, natomiast najmniej licznie reprezentowane były elementy – południowoeuropejski i nearktyczny, zanotowano także jeden gatunek o nieznanym pochodzeniu (Paradelphacodes paludosa). 10. W oparciu o analizę ekologiczną stwierdzono, że na badanym obszarze pod względem preferencji takich jak wilgotność i nasłonecznienie najwięcej było mezohigrofili i mezoheliofili, biorąc pod uwagę związki troficzne najliczniej reprezentowaną grupę stanowiły monofagi 2-go stopnia. Spośród odłowionych gatunków piewików największy odsetek stanowiły formy oligotopowe i zimujące w postaci jaja.

Podziękowania Autorzy pragną podziękować wszystkim osobom, które przyczyniły się do powstania tej pracy. W szczególności Panu doktorowi inżynierowi Marcinowi Walczakowi za cenne wskazówki, poświęcony czas i weryfikację poprawności oznaczeń. Dziękujemy Pani doktor Agnieszce Bugaj-Nawrockiej za pomoc w opracowaniach statystycznych, Pani doktor Joannie Treli za cenne wskazówki w trakcie prac terenowych, oraz Pani doktor Agnieszce Błońskiej za pomoc w opracowaniu zbiorowisk roślinnych. Pragniemy też podziękować całemu zespołowi zoologów Wydziału Nauk Przyrodniczych Uniwersytetu Śląskiego za ich naukowe wsparcie i wspaniałą atmosferę.

131 8. Piśmiennictwo

Absalon D., Leśniok M. 1999. Przewodnik przyrodniczy po Rybniku, Wyd. infomax-Katowice, Rybnik s. 96 Achtzinger R., Nickel H. 1997. Zikaden als Bioindikatoren für naturschutzfachliche Erfolgskontrollen im Feuchtgrünland. Beiträge zur Zikadenkunde, 1: 3-16. Andrzejewska L. 1959. Występowanie Homoptera na łąkach sztucznych i naturalnych. Streszczenia referatów na Zjazd Anatomów i Zoologów Polskich, Kraków: 76-78. Andrzejewska L. 1961. The Course of Reduction in Experimental Homoptera Concentrations. Bulletin de l’Academie Polonaise des Scientes, Serie des sciences biologiques Cl. II, 9(4): 173-178. Andrzejewska L. 1962. Macrosteles laevis (Rib.) as on Unsettlement Index of Natural Maedow Associations of Homoptera. Bulletin de l’Academie Polonaise des Scientes, Serie des sciences biologiques Cl. II, 25(9): 221-226. Andrzejewska L. 1964. Zróżnicowanie piętrowe populacji skoczka sadowca – Cicadella viridis L. (Homopt., Cicadellidae) w środowisku łąkowym. Polskie Pismo Entomologiczne, 1-2(33-34): 93- 96. Andrzejewska L. 1965. Stratification and its dynamics in meadow communities of Auchenorrhyncha (Homoptera). Ekologia Polska, 13(31): 685-715. Andrzejewska L. 1966. An attempt at determining the absolute population numbers of Cicadella viridis L. in the light of its layer distribution. Ekologia Polska, 14(3): 73-98. Andrzejewska L. 1971. Productivity investigations of two types of meadows in the Vistula valley. VI. Production and population density of leafhopper (Homoptera – Auchenorrhyncha) communities. Ekologia Polska, 19(12): 151-172. Andrzejewska L. 1976. The effect of mineral fertilization of a meadow on the Auchenorrhyncha (Homoptera) fauna. Polish Ecological Studies, 2 (4): 111-127. Andrzejewska L. 1979a. Herbivorous fauna and its role in the economy of grassland ecosystems. Herbivores in natural and managed meadows, I. Polish Ecological Studies, 5 (4): 5-44. Andrzejewska L. 1979b. Herbivorous fauna and its role in the economy of grassland ecosystems. Herbivores in natural and managed meadows, II. Polish Ecological Studies, 5 (4): 45-76. Andrzejewska L. 1991. Formation of Auchenorrhyncha communities in diversified structures of agricultural landscape. Polish ecological studies, 17: 267-287. Andrzejewska L. 1999. Composition of Auchenorrhyncha communities indistutbed meadows (Hemiptera). Reichenbachia, Staatliches Museum für Tierkunde Dresden. 24(33): 191-196. Andrzejewska L., Kajak A. 1966. Metodyka entomologicznych badań ilościowych na łąkach. Ekologia Polska, 12: 241-261. Anufriev G. A., Emelyanow A. F. 1988. Podotriad Cicadinea (Auchenorrhyncha) – Cikadovye. [W:] Ler P.A. (ed.) Opredelitel’ nasekomykh Dal’nego Vostoka SSSR, II, Ravnokrylye i poluzhestokrylye, Nauka, Leningrad, 495 pp. Arzone A., Vidano C., Alma A. 1986. A Auchenorrhyncha introducted into Europe from the Nearctic region: taxonomic and phytopathological problems. [W:] Wilson M. R. & Nault L. R. (red). Proceedings of 2nd International Workshop on Leafhoppers and Planthoppers of Economic Importance, Provo, Utah, USA, 28th July-1st Aug. 1986, CIE, London, 3-17. Biedermann R., Niedringhause R. 2004. Die Zikaden Deutschlands. Bestimmungstafeln für alle Arten. Wissenschaftlich Akademischer Buchvertrieb-Fründ, 409 pp. Bieman C. F. M. den 1987. Host plant relations in the planthopper genus Ribautodelphax (Homoptera, Delphacidae). Ecological Entomology, 12: 16-172. Bilewicz-Pawińska T., Grabarczyk M. 1991. Zgrupowania piewików (Homoptera, Auchenorrhyncha) na ziemniakach w okolicy Warszawy. Roczniki Nauk Rolniczych, 21(1-2): 83-91.

132 Bokłak E., Gębicki C., Szwedo J. 2003. Zbiory piewików (Hemiptera: Fulgoromorpha et Cicadomorpha) Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu z dawnych i obecnych terenów Polski. Acta entomologica silesiana, 9-10: 5-21. Booij C. J. H. 1981. Biosystematics of the Muellerianella complex (Homoptera, Delphacidae), taxonomy, morphology and distribution. Netherlands Journal of Zoology, 31(3): 572-595 Bourgoin Th., Steffen-Campbell J. D., Campbell B. C. 1997. Molecular Phylogeny of Fulgoromorpha (Insecta, Hemiptera, Auchenorrhyncha). The Enigmatic Tettigometridae: Evolutionary Affiliations and Historical Biogeography. Cladistics, 13(3): 207-224. Bourgoin Th., Campbell B. C. 2002. Inferring a Phylogeny for Hemiptera: Falling into the ‘Autapomorphic Trap’. [W:] Holzinger W. (red.) Zikaden–Leafhoppers, Planthoppers and Cicadas (Insecta: Hemiptera Auchenorrhyncha), Denisia, 4, Zugleich Kataloge des Oberösterreichisches Landesmuseum. Landesmuseums, Neue Folge, 176: 67-82. Bourgoin Th., Szwedo J., Lefebvre F. 2004. About Hemiptera phylogeny and Classification: 11-36. In: Szwedo J., Bourgoin Th., Lefebvre F. J. 2004. Fossil Planthoppers (Hemiptera: Fulgoromorpha) of the world. An annotated catalogue with notes on Hemiptera classification. Mentor, 199 pp + 8 pl. Brown V. K., Gibson W. D., Kathirithamby J. 1992. Community organization in leafhoppers. Oikos, 65: 97-106. Campbell B. C., Steffen-Campbell J. D., Sorensen J. T., Gill R. J. 1995. Paraphyly of Homoptera and Auchenorrhyncha inferred from 18S rDNA nucleotide sequences. Systematic Entomology, 20(3): 175-194. Campbell B. C., Bourgoin Th., Steffen-Campbell J. D., Sorensen J. T., Gill R. J. 1996. Phylogenetic Affiliations of Fulgoromorpha (Hemiptera: Archaeorrhyncha) inferred from 18S rRNA Nucleotyde Sequences. Proceedings 20th International Congress of Entomology, Firenze: 463. Chudzicka E. 1981. Piewiki (Auchenorrhyncha, Homoptera). Fragmenta faunistica, 26(11): 175-191. Chudzicka E. 1982. Auchenorrhyncha (Homoptera) of Warsaw and Mazovia. Memorabilia zoologica, Warszawa, 36: 143-164. Chudzicka E. 1986. Structure of leafhopper (Homoptera, Auchenorrhyncha) communities in the urban green of Warsaw. Memorabilia zoologica, Warszawa, 42: 67-99. Chudzicka E. 1989. Leafhoppers (Homoptera, Auchenorrhyncha) of moist meadows on the Mazovian Lowland. Memorabilia zoologica, Warszawa, 43: 93-118. Chudzicka E. 1995. Changes in communities of leafhoppers (Homoptera, Auchenorrhyncha) during the succession in subcontinental pine forest (Peucedano-Pinetum) seres in Puszcza Białowieska. Fragmenta faunistica, 38(18): 365-377. Chudzicka E. 2004. Piewiki (Auchenorrhyncha = Cicadomorpha + Fulgoromorpha). [W:] Bogdanowicz W., Chudzicka E., Pilipiuk I., Skibińska E. (red.) Fauna Polski – charakterystyka i wykaz gatunków. Tom I. Muzeum i Instytut Zoologii PAN, Warszawa: 178-192. Czachorowski S. 1997. [red.] Puszkar T., Puszkar L. Współczesne Kierunki Ekologii. Ekologia Behawioralna. Lublin. Wydawnictwo Marii Curie-Skłodowskiej. 389-398. Czachorowski S. 2006. Opisywanie biocenozy – zoocenologia. Skrypt elektroniczny dla magistrantów (wersja 2, uzupełniona i poprawiona). Olsztyn.1-59. Czechowski W., Mikołajczyk W. 1981: Methods for the Study of Urban Fauna. Memorabilia Zoologica, 34: 49-58. Depa Ł., Wojciechowski W. 2009. Aphids (Hemiptera: Aphidinea) of Garb Tarnogórski and their trophobiotic relations with ants. The Monograph, Annals of the Upper Silesian Museum in Bytom. Entomology, 18: 5-106. Dietrich Ch. H. 2009. Auchenorrhyncha (Cicadas, Spittlebugs, Leafhoppers, Treehoppers, and Planthoppers. [W:] Resh V. H., Cardé R. T. Encyclopedia of Inscets. 2nd edn. Academic Press, San Diego: 56-64. Dlabola J. 1954. Křisi – Homoptera. Fauna ČSR. Československá Akademie Věd, 1. vyd. Praha, 339 pp. 133 Dmitriev D. A.1999. Obzor vidov roda Rhopalopyx Ribaut, 1939 (Homoptera, Cicadellidae). Entomologičeskoe Obozrenie, 78: 610-624. Doskočil J., Hůrka K. 1962. Entomofauna louky (svaz Arrhenatherion elatioris) a její vývoj. Rozpravy Československé Akademie Věd, 72(7): 1-99. Dworakowska I. 1968a. Notes on the genus Elymana Delong (Homoptera, Cicadellidae). Bulletin de l’Académie Polonaise des Sciences. Serie des sciences biologiques, 16: 233-238. Dworakowska I. 1968b. Materiały do znajomości krajowych gatunków z rodzaju Doratura J. Shlb. (Homoptera, Cicadellidae). Annales Zoologici, 25: 381-401. Dworakowska I. 1970a. On the genus Zygina Fieb. and Hypericiella sgen. n. (Auchenorrhyncha, Cicadellidae, Typhlocybinae). Bulletin de l’Académie Polonaise des Sciences. Serie des sciences biologiques, 18: 559-567. Dworakowska I. 1970b. On the genus Arboridia Zachv. (Auchenorrhyncha, Cicadellidae, Typhlocybinae). Bulletin de l’Académie Polonaise des Sciences. Serie des sciences biologiques, 18: 607-615. Dworakowska I. 1970c. On the genera Ziginidia Hpt. and Lublinia gen. n. (Auchenorrhyncha, Cicadellidae, Typhlocybinae). Bulletin de l’Académie Polonaise des Sciences. Serie des sciences biologiques, 18: 625-632. Dworakowska I. 1976. Kybos Fieb., subgenus of Empoasca Walsh (Auchenorrhyncha, Cicadellidae, Typhlocybinae) in Palaearctic. Acta Zoologica Cracoviensia, 21(13): 387-463. Gaj D., Pilarczyk S. 2003. Piewiki (Hemiptera: Fulgoromorpha et Cicadomorpha) Katowickiego Parku Leśnego im. Romana Stachonia. Acta entomologica silesiana, 11(1-2): 19-28. Gaj D., Walczak M., Wojciechowski W. 2009. Communities of planthoppers and leafhoppers (Hemiptera: Cicadomorpha et Fulgoromorpha) inhabiting selected plant communities in the Stołowe Mountains National Park. The Monograph. Annals of the Upper Silesian Museum in Bytom, Natural History, 19: 1-174. Gajewski A. 1961. Krajowe gatunki z rodzaju Macrosteles Fieb. (Homoptera, Jassidae). Fragmenta Faunistica, 9: 87-196. Gębicki C. 1979. Charakterystyka zgrupowań piewików (Homoptera, Auchenorrhyncha) wybranych środowisk rejonu huty „Katowice”. Acta Biologica. Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego, 7: 29-44. Gębicki C. 1983. Zgrupowania piewików (Homoptera, Auchenorrhyncha) w borach i grądach okolic Pińczowa. Acta Biologica. Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego, 13: 83-98. Gębicki C. 1987. Leaf-hopper associations (Homoptera, Auchenorrhyncha) in xerotermic communities in the vicinity of Pińczów. Acta Biologica. Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego, 6: 87-98. Gębicki C. 2003. Nowe stanowisko Utecha lugens (Germar, 1821) w Polsce (Hemiptera, Ulopidae). Acta entomologica silesiana, 9-10: 23-26. Gębicki C., Bartnicka I., Bokłak E., Małkowski E. 1982. Piewiki (Homoptera, Auchenorrhyncha) Kotliny Biebrzy. Acta biologica, Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego, 10:13-21. Gębicki C., Bednarczyk J. 2003. New and little know species of planthoppers (Hemiptera, Cicadellidae) from Italy. Acta entomologia silesiana, 9-10: 27-30. Gębicki C., Głowacka E., Karwańska J., Klimaszewski S. M., Wojciechowski W. 1977. Zgrupowania piewików, mszyc i koliszków (Homoptera: Auchenorrhyncha, Aphidodea i Psyllodea) wybranych środowisk rejonu huty „Katowice”. Acta biologica, Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego, 4: 95- 122. Gillham M. C. 1991. Polymorphism, taxonomy and host plant associations in Alebra leafhoppers (Homoptera: Cicadellidae: Typhlocybinae). Journal of Natural History, 25: 233-255. Giustina W. della, Remane R. 1991. La faune de France des Delphacidae (Homoptera, Auchenorrhyncha). III, Récoltes et identifications de 1991.Cahiers des Naturalistes, 47: 49-60.

134 Gniezdilov V. M. 2000. On the Palearctic species of the genus Forcipata DeLong & Caldwell (Homoptera: Cicadellidae, Typhlocybinae). Zoosystematica Rossica, 8: 283-286. Gorczyca J. 1994. Mirid communities (Heteroptera, Miridae) of the plant assemblages in Wyżyna Częstochowska. Rocznik Muzeum Górnośląskiego. Przyroda, 14: 33-68. Górny M., Grüm L. 1981. Metody stosowane w zoologii gleby. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa: 1-483. Gromadzka J. 1970. Obserwacje nad biologią i występowaniem skoczków Eupteryx atropunctata (Goeze) i Empoasca pteridis (Dhlb.) (Homoptera, Typhlocybidae) na ziemniakach. Polskie Pismo Entomologiczne, 40(4): 829-840. Gromadzka J., Trojan P. 1967. Comparision of the usefulnes of the entomological net, photoeclector and biocenometer for investigation of entomocenoses. Ekologia Polska, 15: 505-529. Györffy G. 1982. Auchenorrhyncha of a sandy soil mosaic-grassland: Quantitative relations, bionomics and ecological valence data. Folia Entomologica Hungarica, 43: 43-54. Györffy G., Körmöczi L. 1987. Short term structural changes of Auchenorrhyncha communities on sandy grassland. Proceedings 6th Auchenorrhyncha Meeting, Turin, Italy, 7-11 Sept. 1987: 155-162. Hałaj R., Wojciechowski W. 1996. Zgrupowania mszyc (Homoptera: Aphidinae) związane ze zbiorowiskami murawowymi z klas Festuco-Brometea i Sedo-Scleranthetea Wyżyny Częstochowskiej. Acta Biologica Silesiana, Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego, 29(46): 83- 105. Heller F. 1987. Zwei für Deutschland neue Zikaden Japananus hyalinus und Calamotettix taeniatus (Homoptera: Cicadellidae). Stuttgarter Beiträge zur Naturkunde, 401: 1-7. Herczek A. 1983. Zgrupowania tasznikowatych (Heteroptera, Miridae) wybranych zbiorowisk leśnych okolic Pińczowa. Acta Biologica Silesiana, Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego, 13: 99-113. Herczek A. 1987. Zgrupowania tasznikowatych (Miridae, Heteroptera) wybranych zbiorowisk kserotermicznych okolic Pińczowa. Acta Biologica Silesiana, Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego, 6(23): 130-148. Hiebsch H., Emmrich R., Krause R. 1978. Zur Fauna einiger Arthropodengruppen des Flächennaturdenkmals „Saugartenmoor” in der Dresdener Heide. Faunistische Abhandlungen Staatliches Museum für Tierkunde in Dresden, 42: 211-249. Hoch H. 2010. Fauna Europaea: Fulgoromorpha, Cicadomorpha. Fauna Europaea version 2.3, http.// www.faunaeur.org [accessed 25.10.2010], last update 23 December 2010. Holzinger W. E., 2009. Auchenorrhyncha (Insecta). [W:] Schuster R. (ed.) . Biosystematics and Ecology Series – Checklisten der Fauna Österreichs. Verlag der Österreichisen Akademie der Wissenschaften, Wien 4. Pp.41-100. Holzinger W. E., Fröhlich W., Günthart H., Lauterer P., Nickel H., Orosz A., Schedl W., Remane R. 1997. Vorläufiges Verzeichnis der Zikaden Mitteleuropas (Insecta: Auchenorrhyncha). Beiträge zur Zikadenkunde, 1: 43-62. Holzinger W E., Remane R. 1994. Zikaden-Erstnachweise aus Österreich (Ins.: Homoptera Auchenorrhyncha). Mitteilungen des naturwissenschaftlichen Vereins für Steiermark, 124: 237-240. Holzinger W E., Kammerlander I., Nickel H. 2003. The Auchenorrhyncha of Central Europe. Vol. 1: Fulgoromorpha, Cicadomorpha, excl. Cicadellidae. Brill, Leiden-Boston, 672 pp. Holzinger W E., Kunz G. 2006. New records of Leafhoppers and Planthoppers from Austria (Hemiptera, Auchenorrhyncha). Acta Entomologica Slovenica. 14: 163-174. Jankowski A.T. 1994. Ogólna charakterystyka hydrograficzna obszaru Parku Krajobrazowego „Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich”. Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich: Tożsamość Przestrzeni. Scripta Rudensia: 1: 69-75. Jasińska J. 1980. Piewiki (Homoptera, Auchenorrhyncha) Pustyni Błędowskiej. Acta Biologica. Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego, 8: 40-49.

135 Karpiński J. J. 1958. Materiały do poznania pluskwiaków różnoskrzydłych podrzędu Homoptera, Cicadina biocenozy lasu Białowieskiego Parku Narodowego. Roczniki Nauk Leśnych, 31: 49-60. Kasprzak K., Niedbała W. 1981. Wskaźniki biocenotyczne stosowane przy porządkowaniu i analizie danych w badaniach ilościowych. [W:] Górny M., Grüm L. (red.) Metody stosowane w zoologii gleby. PWN. Warszawa: 397-416. Klejdysz T., Wałkowski W. 2008. Dynamika liczebności wybranych populacji piewików (Hemiptera, Auchenorrhyncha) występujących na jęczmieniu jarym w Winnej Górze na tle zmian klimatycznych. Progress in Plant Protection, 48(3): 864-872. Klimaszewski S. M., Wojciechowski W., Gębicki C., Czylok A., Jasińska J., Głowacka E. 1980a. Zgrupowania owadów ssących (Homoptera i Heteroptera) zbiorowisk trawiastych i zielnych w rejonie huty „Katowice”. Acta biologica, Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego, 8: 9-21. Klimaszewski S. M., Wojciechowski W., Czylok A., Gębicki C., Herczek A., Jasińska J. 1980b. Zgrupowania wybranych grup pluskwiaków równoskrzydłych (Homoptera) i różnoskrzydłych (Heteroptera) w lasach rejonu huty „Katowice”. Acta biologica, Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego, 8: 22-39. Klimek K., Starkel. L. 1992. Kotliny Podkarpackie. W: Klimaszewski M. (red.): Geomorfologia Polski, t1. PWN Warszawa Klimeš L., Novotný V., Klimešová J. 1991. Plant and Auchenorrhyncha communities of a drained pond. Acta Universitatis Palackianae Olomucensis. Facultas Rerum Naturalium, Biologica, 31: 59-69. Knight W. J. 1965. Techniques for use In the identification of leafhoppers (Homoptera, Cicadellidae). Entomologist’s Gazette, 16: 129-136. Knight W. J. 1987. Leafhoppers of the grass-feeding genus Balclutha (Homoptera, Cicadellidae) in the Pacific region.Journal of Natural History, 21: 1173-1224. Kostrowicki A. S. 1999. Geografia biosfery. Biogeografia dynamiczna lądów. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 255 pp. Krebs Ch. J. 1996. Ekologia. Eksperymentalna analiza rozmieszczenia i liczebności. PWN, Warszawa, 340 pp. Kruczała A. [red.] 2000. Atlas klimatu województwa śląskiego. Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej, Katowice. 1-116. Kuczera A., Waga J.M. 1998. Park Krajobrazowy „Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich” ma już 5 lat. Przyroda Górnego Śląska: 13(1998): 8-9. Kuntze H. 1937. Die Zikaden Mecklenburgs, eine faunistisch-ökologische Untersuchung. Archiv für Naturgeschichte, 6: 299-388. Lauterer P. 1958. Prispewek k poznari krisu CSR (Homoptera, Auchenorrhyncha). Acta Musei Moraviae, 43: 125-136. Lauterer P. 1984. New and interesting records of leafhoppers from Czechoslovakia (Homoptera, Auchenorrhyncha). II. Acta Musei Moraviae, 69: 143-162. Lauterer P. 1989. New synonymy of Japananus hyalinus (Osborn, 1900), and new findings of the species in Hungary and Bulgaria (Homoptera: Cicadellidae). Folia entomologica Hungarica, 50: 37-40. Lauterer P. 1995. Auchenorrhyncha. [W:] Rozkošný R., Vaňhara J. (red.) Terrestrial Invertebrates of the Pálava Biosphere Reserve of UNESCO. I. Folia Facultatis Scientiarum Naturalium Universitatis Masarykianae Brunensis, Biologica, 92: 165-175. Letzner K. 1871. Verzeichniss der Käfer Schlesiens. Zeitschrift für Entomologie, Breslau, 2(24): 328 pp. Linnavuori R. 1952. Studies on the ecology and phenology of the leafhoppers (Homoptera) of Raizio (S.W. Finland). Annales Zoologici Societatis Zoologicae Botanicae Fennicae „Vanamo”, 14(6): 1-31.

136 Lis J. A. 1991. An influence of Industrial Pollutions on Communities of Heteroptera in Selected Plant Associations in the Zincwork ‘Miasteczko Śląskie” Regio (Upper Silesia, Poland) Proceedings of the Fourth European Congress of Entomology and the XIII. Internationale Symposium fur die Entomofaunistik Miitteleuropas, 645-647. Logvinenko V. N. 1961. Ekologo-faunističnij ogljad ta stacial’ne rozmieščenija cikadin (Homoptera – Auchenorrhyncha) Ukrains’kich Karpat. Praci Institutu Zoologii AN URSR, 17: 30-50. Logvinenko V. N. 1964. Ekologo-faunističnij ogljad cikadin (Homoptera –Auchenorrhyncha) Ukrains’kogo Polissja. Praci Institutu Zoologii AN URSR, 20: 73-90. Logvinenko V. N. 1975. Fulgoroidny cikadovy Fulgoroidea. Fauna Ukrainy, 20(2): 1-287 (In Ukrainean). Łuczak J. 1978. Badania nad szkodliwością skoczków (Homoptera, Auchenorrhyncha) na esparcecie nasiennej (Onobrychis viciaefolia Scop.). Biuletyn Instytutu Hodowli i Aklimatyzacji Roślin, 132: 69-74. Łuczak J., Wierzbowska T. 1959. Analysis of the likelihood of material in relation to the length of a series in the sweep method. Bulletin de l’ Academie Polonaise des Scientes, Serie des sciences biologiques Cl. II, 2(7): 313-318. Łuczak J., Wierzbowska T. 1981. Metody analizy zoocenologicznej. [W:] Górny M., Grüm L. Metody stosowane w zoologii gleby. PWN, Warszawa: 417-436. Malenovský I., Lauterer P. 2010. Additions to the fauna planthoppers and leafhoppers (Hemiptera: Auchenorrhyncha) of the Czech Republic. Acta Musei Moraviae, Scientiae biologicae, 95(1): 41- 122. Marczak D. 2011. Skoczek uszaty Ledra aurita (Linnaeus, 1758) (Hemiptera: Auchenorrhyncha; Cicadellidae) w Kampinoskim Parku Narodowym. Wiadomości entomologiczne, 30 (2): 119. Mastaj J. [red.] 2008. Park Krajobrazowy Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich. Zespół Parków Krajobrazowych Województwa Śląskiego. Katowice. 1-31. Matuszkiewicz W. 2008: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Wydawnictwo Naukowe PWN. Warszawa, 537 pp. Mirek Z., Piękoś-Mirkowa H., Zając A., Zając M. 2002. Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki im. Szafera PAN, Kraków, 442 pp. Mifsud D. Cocquempot C., Mühlethaler R., Wilson M., Streito J.-C. 2010. Other Hemiptera Sternorrhyncha (Aleyrodidae, Phylloxeroidea, and Psylloidea) and Hemiptera Auchenorrhyncha Chapter 9.4. Bio-Risk, 4(1): 511-552. Mitaev I. D. 1971. Tsikadovye Kazakhstana (Homoptera – Cicadina). Opredelitel’. Izdatel’stvo “NAUKA” Kazakhskoi SSSR. Alma – Ata. 211 pp. Mizell R. F., Andersen P. C., Topping Ch., Brodbeck B. 2003. Xylella fastidiosa Diseases and Their Leafhopper. Departament of Entomology and Nematology, Florida Cooperative Extension Service, Institute of Food and Agricultural Sciences. University of Florida. http://edis.ifas.ufl.edu/pdffiles/ IN/IN17400.pdf Morcinek-Kalita G., Brody M. [red.] 2004. Informator o Zespole Parków Krajobrazowych Województwa Śląskiego. Wyd. Zespół Parków Krajobrazowych Województwa Śląskiego. Katowice. 1-76. Morris M.G. 1981a. Response of grassland invertebrates to management by cutting. III: Adverse effects on Auchenorrhyncha. Journal of Applied Ecology, 18: 107-123. Morris M.G. 1981b. Response of grassland invertebrates to management by cutting. IV: Positive responses of Auchenorrhyncha. Journal of Applied Ecology, 18: 763-771. Morris M.G. 1990a. The Hemiptera of two sown calcareous grasslands. I. Colonization and early succession. Journal of Applied Ecology, 27: 367-378. Morris M.G. 1990b. The Hemiptera of two sown calcareous grasslands: II. Differences between treatments. Journal of Applied Ecology, 27: 379-393.

137 Musik K., Walczak M., Depa Ł., Junkiert Ł., Jedynowicz A. 2013. Trigonocranus emmeae Fieber, 1876 (Hemiptera, Fulgoromorpha, Cixiidae) – a new species for Poland. [W:] Popov A., Grozeva S., Simov N., Tasheva E. (red.), Advances in Hemipterology. ZooKeys, 319: 249-253. Musik K., Walczak M., Kalandyk-Kołodziejczyk M., Wojciechowski W. 2018. Planthopper and leafhopper communities (Hemiptera: Fulgoromorpha et Cicadomorpha) of selected plant associations of Garb Tarnogórski. Monographs of the Upper Silesian Museum No. 07: 1–244. Musil M. 1958. Přispěvek k poznání cikádofauny Slovenska. I. Cikádofauna stepních biotopů. Biologia, 13: 419-427. Nast J. 1972. Palearctic Auchenorrhyncha (Homoptera). An annotated check list. PWN, Warszawa, 550 pp. Nast J. 1973. Uzupełnienia i sprostowania do fauny Auchenorrhyncha (Homoptera) Polski. Fragm. Faun., 19:39-53. Nast J. 1976b. Piewiki. Auchenorrhyncha (Cicadodea). Katalog fauny Polski. Nr 25 XXI (1). Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa, 256 pp. Nast J. 1986. Notes on some Auchenorrhyncha (Homoptera), 6-10. Annales Zoologici, 40(3): 297-307. Nast J. 1987. The Auchenorrhyncha (Homoptera) of Europe. Annales Zoologici, 40(15): 535-661. Nemec K. T., 2003. Insect communities of native and restored wet-mesic tallgrass prairies in central Nebraska: leafhoppers, planthoppers, treehoppers and ants. Master’s thesis. University of Nebraska at Omaha, Omaha, Nebraska, 296 pp. Nickel H., 2003. The Leafhoppers and Planthoppers of Germany (Hemiptera, Auchenorrhyncha): Patterns and strategies in a highly diverse group of phytophagous insects. Series Faunistica 28. Pensoft Publishers, Sofia-Moscow, Goecke & Evers, Keltern, 460 pp. Nickel H., Hildebrandt J. 2003. Auchenorrhyncha communities as indicators of disturbance in grasslands (Insecta, Hemiptera) – a case study from the Elbe flood plains (northern Germany). Agriculture, Ecosystems and Environment, 98: 183-199. Nickel H., Remane R. 2002. Artenliste der Zikaden Deutschlands, mit Angabe von Nährpflanzen, Nahrungsbreite, Lebenszyklus, Areal und Gefährdung (Hemiptera, Fulgoromorpha et Cicadomorpha). Beiträge zur Zikadenkunde, 5: 27-64. Nielson M. W. 1979. Taxonomic relationships of leafhopper vecrors of plant pathogens. In: Leafhopper vecrors and plant disease agents. Academic Press, New York, 3-27. Nowacka W. 1968. Skoczek sześciorek nadal groźnym szkodnikiem zbóż. Ochrona Roślin, 12: 3-5. Nowacka W. 1973. Skoczki (Homoptera, Cicadodea) szkodniki traw nasiennych. Ochrona Roślin, 12: 7-8. Nowacka W. 1977. Skoczki z rodzaju Macrosteles Fieb. (Homoptera, Cicadodea) występujace na niektórych roślinach uprawnych w Polsce. Roczniki Nauk Rolniczych, 7(1): 143-160. Nowacka W., Hoppe W. 1969. Z badań nad wektorami chorób wirusowych zbóż. Biuletyn Instytutu Ochrony Roślin, 44: 109-121. Osborn H. 1900. A neglected Platymetopius. Entomological News, 11: 501-502. Ossiannilsson F. 1978: The Auchenorrhyncha (Homoptera) of Fennoscandia and Denmark. Fauna Entomologica Scandinavica, 7(1): 1-222. Ossiannilsson F. 1981: The Auchenorrhyncha (Homoptera) of Fennoscandia and Denmark. Fauna Entomologica Scandinavica, 7(2): 223-593. Ossiannilsson F. 1983: The Auchenorrhyncha (Homoptera) of Fennoscandia and Denmark. Fauna Entomologica Scandinavica, 7(3): 594-979. Pawlikowski T. 1985. Zgrupowania dzikich pszczołowatych (Hymenoptera, Apoidea) na kserotermicznych siedliskach wydmowych Kotliny Toruńskiej. Studia Societatis Scientiarum Torunensis, Sectio E Zoologia, 10(4): 1-57. Pawlikowski T. 1990. Wasp communities (Hymenoptera, Vespidae) in the agricultural landscape of Chełmno Land (North Poland). Polskie Pismo Entomologiczne, 60: 115-128.

138 Pawlikowski T. 1992. Struktura zespołów pszczołowatych (Hymenoptera, Apoidea) na obszarach leśnych Kotliny Toruńskiej. Rozprawy Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń, 115 pp. Pielou E. C. 1974. Population and Community Ecology: Principles and Methods. Gordon and Breach Science Publishers, New York, 432 pp. Pilarczyk S., Szwedo J. 2005. Piewiki (Hemiptera: Fulgoromorpha et Cicadomorpha) gór Polski. Acta entomologica silesiana, 12-13: 55-77. Ramensky L. 1952. O niektórych pryncypialnych polozeniach sowriemiennoj geobotaniki. Botanicheskii Zhurnal, 37(2): 215-232. Raatikainen M. 1970. Seasonal aspects of leafhopper (Homoptera, Auchenorrhyncha) fauna in oats. Annales Agriculturae Fenniae, Seria Animalia Nocentia, 10 (49): 1-8. Remane R. 1960. Zur Kenntnis der Gattung Arthaldeus Ribaut (Hom. Cicadina, Cicadellidae). Mitteilungen der Müncher Entomologischen Gesellschaft, 50: 72-82. Ribaut H. 1948. Deux especes Italiennes nouvelles d’Homopteres recoltees par M. Le Prof. A. Servadei. Redia 33: 217-219. Rostański K. 1994. Chronione i rzadkie wartości botaniczne na terenie Parku Krajobrazowego „Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich”. Cz. 1. Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich: Tożsamość Przestrzeni. Scripta Rudensia: 1: 77-91. Rostański K. 1997. Flora naczyniowa. [W:] Rostański K. [red.] 1997. Przyroda województwa katowickiego. Wyd. Kubajak. Krzeszowice. 18-24. Schiemenz H. 1969. Die Zikadenfauna mitteleuropäischer Trockenrasen (Homoptera, Auchenorrhyncha). Untersuchungen zu ihrer Phänologie, Ӧkologie, Bionomie und Chorologie. Entomologische Abhandlungen. Staatliches Museum für Tierkunde in Dresden, 36: 201-280. Seljak G. 2002. Non-European Auchenorrhyncha (Hemiptera) and their geographical distribution in Slovenia. Acta Entomologica Slovenica, 10(1): 97-101. Sierka W. 2008. Zgrupowania wciornastków (Thysanoptera) w badaniach zoocenologicznych – studium przypadku. Acta entomologia silesiana, 16; 35-58. Simon E., Herczek. A. 2010. Scale insects (Coccoidea) of the Landscape Park „Cistercian Landscape Compositions of Rudy Wielkie” - a monograph. Katowice; Bytom: Zakład Poligraficzno- Wydawniczy Plik, 2010. 1-127. Simon E. Szwedo J. 2005. Zgrupowania piewików na hałdach kopalnianych Rudy Śląskiej i Mikołowa (Hemiptera: Fulgoromorpha et Cicadomorpha). Acta entomologica silesiana. 12-13: 79-144. Smreczyński S. 1954. Materiały do fauny pluskwiaków (Hemiptera) Polski. Fragmenta Faunistica, 7: 1-146. Soika G., Kamińska M. 2000. Występowanie skoczków (Auchenorrhyncha) i objawów fitoplazmatycznej żółtaczki astra na jednorocznych roślinach ozdobnych. Progress in Plant Protection, 40(2): 526-530. Soika G., Łabanowski G. 2000. Pets of ericaceous plants in the botanical gardens in Poland and proposal for their control. [W:] Protection of plant colletions against pests and diseases, 1: 71-76. Sorensen J. T., Campbell B. C., Gill R. J., Steffen-Campbell J. D. 1995. Non-monophyly of Auchenorrhyncha (”Homoptera”), based upon 18S rDNA phylogeny: eco-evolutionary and cladistic implications within pre-Heteropteroidea Hemiptera (s.l.) and a proposal for new monophyletic suborders. Pan-Pacific Entomologist, 71(1): 31-60. Söderman G. 2007. Taxonomy, distribution, biology and conservation status of Finnish Auchenorrhyncha (Hemiptera: Fulgoromorpha et Cicadomorpha). The Finnish Environment, 7: 1-101. Söderman G., Gillerfors G., Endrestöl A. 2009. An annotated catalogue of the Auchenorrhyncha of Northern Europe (Insecta, Hemiptera: Fulgoromorpha et Cicadomorpha). Cicadina, 10: 33-69. Stewart A. J. 2002. Techniques for sampling Auchenorrhyncha in grasslands. Denisia, 4 (N.F.): 491- 512.

139 Stobiecki S. 1915. Wykaz pluskwiaków (Rhynchota) zebranych w Galicyi Zachodniej i Środkowej. Sprawozdanie Komisji Fizyograficznej PAU, 49: l-96. Szafer A. [red.]. 1976. Gliwice. Zarys rozwoju miasta i okolicy, PWN Warszawa Kraków ss. 34-42 Szczypek T., 1997. Warunki naturalne. [W:] Rostański K. [red.] 1997. Przyroda województwa katowickiego. Wyd. Kubajak, Krzeszowice. 6-15. Szczypek T., Waga M.J. 1994. Zarys rzeźby terenu Parku Krajobrazowego „Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich”. Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich: Tożsamość Przestrzeni. Scripta Rudensia: 1: 63-68. Szklarzewicz T., Jankowska W., Łukasiewicz K., Szymańska B. 2007. Structure of the ovaries and oogenesis in Cixius nervosus (Cixiidae), Javesella pellucida and Conomelus anceps (Delphacidae) (Insecta, Hemiptera, Fulgoromorpha). Arthropod Structure & Development, 36: 199-207. Szujecki A. 1998. Przegląd osiągnięć ekologii owadów lądowych w Polsce. Wiadomości Entomologiczne, 17: 79-136. Szwedo J. 1992. Piewiki (Homoptera, Auchenorrhyncha) wybranych zbiorowisk roślinnych Ojcowskiego Parku Narodowego. Prądnik. Prace Muzeum Szafera, 5: 223-233. Szwedo J. 1999. Piewiki Puszczy Białowieskiej (Homoptera, Auchenorrhyncha). Parki Narodowe i Rezerwaty Przyrody, 18.1(supl.): 109-124. Szwedo J., Bourgoin Th., Lefebvre F. J. 2004. Fossil Planthoppers (Hemiptera: Fulgoromorpha) of the world. An annotated catalogue with notes on Hemiptera classification. Mentor, 199 pp + 8 pl. Szwedo J., Gębicki C., Węgierek P. 1998. Leafhopper communities (Homoptera, Auchenorrhyncha) of selected peat-bogs In Poland. Rocznik Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu, Przyroda, 15: 154-176. Świerczewski D. 2004. Piewiki (Hemiptera: Fulgoromorpha et Cicadomorpha) projektowanego Jurajskiego Parku Narodowego. Wiadomości entomologiczne, 23 (2): 201-204. Świerczewski D. 2007. A food plant study of the Auchenorrhyncha of the Częstochowa upland, southern Poland (Insecta, Hemiptera). Beiträge zur Zikadenkunde, 9: 15-22. Świerczewski D., Błaszczyk J. 2010. Fauna piewików (Hemiptera: Fulgoromorpha et Cicadomorpha) Parku Krajobrazowego „Stawki”. Acta entomologia silesiana, 18: 9-22 . Świerczewski D., Błaszczyk J. 2011. Fauna piewików [Hemiptera: Fulgoromorpha et Cicadomorpha] wilgotnych lasów, łąk i torfowisk w południowej części Wyżyny Woźnicko-Wieluńskiej. Ziemia Częstochowska, 37: 227-256. Świerczewski D., Błaszczyk J., Odulińska J. 2012. Fauna piewików (Hemiptera: Fulgoromorpha et Cicadomorpha) wybranych rezerwatów leśnych Wyżyny Woźnicko-Wieluńskiej. Acta entomologia silesiana, 20: 15-26. Świerczewski D., Błaszczyk J., Stroiński A. 2015. Fauna piewików (Hemiptera: Fulgoromorpha et Cicadomorpha) wybranych użytków ekologicznych Parku Krajobrazowego „Lasy nad Górną Liswartą” Acta entomologica silesiana 23 (online 026): 1–2 Świerczewski D., Gębicki C. 2003b. Nowe i rzadkie gatunki piewików w faunie Polski (Hemiptera: Fulgoromorpha et Cicadomorpha). Acta entomologia silesiana, 11 (1-2): 63-73. Świerczewski D., Gębicki C. 2004. Piewiki Wyżyny Częstochowskiej (Insecta: Hemiptera: Fulgoromorpha et Cicadomorpha). [W:] Partyka J. (red.), Zróżnicowanie i przemiany środowiska przyrodniczo-kulturowego Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej, Tom I Przyroda. Wyd. Ojcowski Park Narodowy, Ojców: 317-322. Świerczewski D., Gruca P. 2010. Rare leafhopper species in Polish fauna – distributional maps (Hemiptera: Fulgoromorpha et Cicadomorpha). Chemistry Environment Biotechnology, 14: 41-100. Świerczewski D., Stroiński A. 2011a. The first record of the Nearctic treehopperStictocephala bisonia in Poland (Hemiptera: Cicadomorpha: Membracidae) with some comments on this potential pest. Polish Journal of Entomology, 80(1): 13-22.

140 Świerczewski D., Stroiński A. 2011b. Planthoppers and leafhoppers of the Przedborski Landscape Park (Hemiptera: Fulgoromorpha et Cicadomorpha). Polish Journal of Entomology, 80(2): 277-290. Świerczewski D., Walczak M. 2011a: New and rare Auchenorrhyncha species in the Polish fauna. Deutsche Gesellschaft für allgemeine und angewandte Entomologie, 25(1): 32-34. Świerczewski D., Walczak M. 2011b. New records of leafhopper for Poland (Hemiptera: Cicadomorpha). Polish Journal of Entomology, 80(2): 291-298. Świerczewski D., Wojciechowski W. 2009. Leafhopper communities of the sandy and limestone grasslands of the Częstochowa Upland (southern Poland). The Monograph, Annals of the Upper Silesian Museum in Bytom. Natural History, 20: 1-152. Tišečkin D. Ju. 1998. Akustičeskie signaly i morfologičeskie osobennosti cikadok gruppy Aphrodes bicinctus (Homoptera, Cicadellidae) iz evropejskoj časti Rossii. Zoologičeskij Žurnal, 77: 669-676. Trilar T., Gogala M., Szwedo J. 2006. Pyrenean Mountain Cicada Cicadetta cerdaniensis Puissant et Boulard (Hemiptera: Cicadomorpha: Cicadidae) found in Poland. Polish Journal of Entomology, 75: 313-320. Trojan P. 1977. Ekologia ogólna. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa, 418 pp. Trojan P. 1992. Analiza struktury fauny. Memorabilia Zoologica, 47: 1-120. Trojan P. 1994. The shaping of the diversity of invertebrate species in the urban green spaces of Warsaw. Memorabilia Zoologica, 49: 167-173. Udvardy M. D. S. 1978. Zoogeografia dynamiczna. PWN, Warszawa, 460 pp. Waga A. 1854. Ledra aurita to jest skoczek uszaty. Dziennik Warszawski, 281: 3-4, 282: 3-4, 284: 3-4. Waga A. 1857. Zwierzęta niższych gromad. [W:] Waga A., Stonczyński K., Taczanowski W. Sprawozdanie z podróży naturalistów odbytej w roku 1854 do Złotego Potoku i Ojcowa. Biblioteka Warszawska, 2. 161-227. Wagner W. 1941. Die Zikaden der Provinz Pommern. Dohrniana. Pommersche Naturforschende Gessellschaft, 20: 95-184. Wagner W., Franz H. 1961. Unterordung Homoptera, Überfamilie Auchenorrhyncha (Zikaden). Die Nordost-Alpen im Spiegel ihrer Landtierwelt, 2: 47-158. Walczak M. 2005. Piewiki (Hemiptera: Auchenorrhyncha) zieleni miejskiej Sosnowca. Acta entomologica silesiana, 12-13: 145-154. Walczak M. 2008a. Wstępne informacje o występowaniu piewików (Hemiptera: Fulgoromorpha et Cicadomorpha) zieleni miejskiej Częstochowy. [W:] Indykiewicz P., Jerzak L., Barczak T. (red.) Fauna miast. Ochronić różnorodność biotyczną w miastach. SAR „Pomorze”, Bydgoszcz: 313-320. Walczak M. 2011. Nowe i rzadkie gatunki piewików (Hemiptera: Fulgoromorpha et Cicadomorpha) Częstochowy. Acta entomologica silesiana, 19: 45-53. Walczak M., Musik K. 2012. Nowe i rzadkie gatunki piewików (Hemiptera: Fulgoromorpha et Cicadomorpha) dla fauny Górnego Śląska. Acta entomologica silesiana, 20: 27-32. Walczak M., Musik K., Mokrzycka A. 2012. Japananus hyalinus (Osborn, 1900) – a new leafhopper for Polish fauna (Hemiptera: Cicadomorpha). Wiadomości Entomologiczne, 31 (4): 242-250. Walczak M., Wojciechowski W., Depa Ł. 2014. The communities of Planthopphoppers (Hemiptera: Fulgoromorpha et Cicadomorpha) inhabiting selected plant associations in Częstochowa city and its buffer zone. The Monograph. Annals of the Upper Silesian Museum, Entomology, 23: 1–301. Weigel J. A. V. 1806. Geographische, naturhistorische und technologische Beschreibung des souverainen Herzogthums Schlesien. Zehnter Theil. Verzeichniss der bisher entdeckten, in Schlesien lebenden Thiere. Berlin, VIII +358 pp. Wheeler, A. G. J. 2003. Bryophagy in the Auchenorrhyncha: Seasonal history and habits of a moss specialist, Javesella opaca (Beamer) (Fulgoroidea: Delphacidae). Proceedings of the Entomological Society of Washington, 105(3): 599-610.

141 Wilson S. W. 2005. Keys to the families of Fulgoromorpha with emphasis on planthoppers of potential economic importance in the southeastern United States (Hemiptera: Auchenorrhyncha). Florida Entomologists, 88(4): 464-481. Witsack W. 1997. Zur Zikadenfauna (Hemiptera: Auchenorrhyncha) ausgewählter Sandtrockenrasen Und Zwergstrauchheiden im Elb-Havel-Winkel (Sachsen-Anhalt). Untere Havel-Naturkundliche Berichte, 6/7: 95-101. Witsack W. 1999. Faunistisch-ökologische Untersuchungen an Zikaden an ausgewählten Trockenstandorten in Sachsen-Anhalt. Teil 1: Trockenstandorte im “Unstrut-Triasland” (Hemiptera: Auchenorrhyncha). Reichenbachia, 33: 197-206. Wocke M. F. 1874. Über die schlesichen Arten der Cicadinen-Familie Typhlocybae. Jahresbericht der Schlesischen Gesellschaft für Vaterländische Cultur, Breslau, 51: 1-181. Woś A. 2000. Klimat Polski. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa: 301 pp. Xing J. C., Dai R. H., Li Z. Z. 2008. A taxonomic study on the genus Japananus Ball (Hemiptera, Cicadellidae, Deltocephalinae), with description of one new species from China. Zookeys, 3: 23-28. Yoshizawa K., Saigusa T. 2001. Phylogenetic analysis of paraneopteran orders (Insecta: Neoptera) based on forewing base structure, with comments on monophyly of Auchenorrhyncha (Hemiptera). Systematic entomology, 26: 1-13.

Strony internetowe: www.atlas-roslin.pl www.entomo.pl www.zpk.com.pl

142 Summary

The planthoppers and leafhoppers are group of phytophagous insects mostly associated with certain and specific type of plant communities. They constitute an important part of the trophic network of land ecosystems and form characteristic group of species within those plant communities. Among over than 1700 species of the Fulgoromorpha and Cicdomorpha encountered in Europe, 553 species have been identified in Poland so far. Rudy Landscape Park is a protected area in southern Poland, within Silesian Voivodeship. Hydrographic axis of the Park is the Ruda River. The area of the Landscape Park is characterized by a rich variety of vascular plants, which is connected with the presence of a wide range of natural, semi-natural, anthropogenic and degraded habitats. The cultural landscape of the Park is dominated by industrial forests being the remainings of the formerly existing Silesian Forest. Since the beginning of the 20th century the presence of pines has been promoted in the area, as pinewood has been in demand. The forests form a mosaic with patches of more intensively cultivated agricultural areas. The non-forest flora includes shrub, water, bog, peat bog, permanent pasture, saum, clearing, as well as segetal and ruderal communities. Most meadows within the Park’s area consitute pastures which are not very valuable and only small percentage of them is useful from the point of view of agriculture. Typically xerothermic habitats are not present in the Park. Against the background of environmental conditions typical of Southern Poland, the Park is characterized by a very well preserved habitat structure, including large areas of forests and fields, meadows and riparian areas, as well as flowing and stagnant waters. As a result of the presence of such a mosaicity of habitats and plant associations, the Park’s wildlife is very rich. In the Park, enormous forest complexes are divided by open habitats, including both arable land and wasteland. During researches there were selected study plots situated within the patches of various types of plant associations, including forest associations belonging to Vaccinio-Piceetea class, and also seminatural and anthropogenic meadow associations belonging to Molinio- Arrhennatheretea, Nardo-Callunetea, Trifolio-Geranietea sanguinei, Koelerio galucae- Corynephoretea canescentis and Artemisietea vulgaris classes. Main goal of the research included: identifying the species composition of the Fulgoromorpha and Cicadomorpha in the Rudy Landscape Park, investigating the dynamics of seasonal changes of the Fulgoromorpha and Cicadomorpha, identifying the Fulgoromorpha and Cicadomorpha communities associated with selected plant associations in Rudy Landscape Park and also conducting the ecological and chorological analysis of the investigated group of insect. During researches 175 species of planthoppers and leafhoppers was recorded in Rudy Lanscape Park, the number constituting about 32% of the polish fauna. Among the collected specimens the species new to Upper Silesia were recorded: Alebra coryli Le Qense, 1976, Macropsis albae Wagner, 1950, Streptanus confinis (Reuter, 1880), Kelisia praecox Haupt H., 1935, Ribautodelphax imitans (Ribaut, 1953) among them, one species were recorded in the territory of Poland for the first time – Recilia horvathi (Then, 1896). Alien species associated with trees, like Japananus hyalinus (Osborn, 1900) and Stictocephala bisonia (Kopp et Yonke, 1977) has been also collected during the researches. On the basis of coefficients such as dominance, constancy, ecological importance and fidelity, the structure of planthoppers and leafhoppers communities was analysed. Within the plant association 10 communities of planthoppers and leafhoppers were distinguished – among which three were connected with forest association and seven with herbaceous 143 associations. The most important species in the studied communities were dominants, differential and characteristic species. For the communities the 5 differential, 15 characteristic and 7 probably characteristic taxa has been distinguished. On the basis of the cluster analysis (based on the Ward’s method), and Principal Component Analysis few groups of communities were distinguished: the first was connected with forest association and the functionally related associations from different classes. The second group of communities was connected with dry herbaceous communities. The third group was connected mainly with the moist meadows. The analysys of Brillouin Ĥ and Shannon-Weaver H’ indices of species diversity revealed that the highest species diversity was recorded in communities connected with moist meadows in the class Molinio-Arrhenatherete (study plots 1., 2., 3.). The Simpson’s (I’) diversity index reached the highest value in study plot 12. connected with forest of the class Vaccinio-Piceetea. The Pielou J’diversity index reached the highest value in study plot 13. connected with Trifolio-Geranietea sanguinei class. A chorological analysis indicated that European and Euro-siberian species were most numerous in the area of the Park. An ecological analysis indicated that the mesohigrophilous, mesoheliophilous and oligothopic were the most abundant groups of species. The most of species were regarded as second degree monophagous ones which overvinter in the stage of egg.

144