Raportyopinie 6-5 Czlkregowce.Pdf1
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
ISSN 1427-9142 RAPORTY OPINIE 6 Strategia ochrony przyrody województwa śląskiego Raporty Opinie to naukowe wydawnictwo seryjne, ukazujące się do roku 2030 od 1996 roku. Dotychczas w ramach serii opublikowano 5 tomów, Raport o stanie przyrody poświęconych w całości tematyce czerwonych list gatunków województwa śląskiego dla Górnego Śląska w granicach byłych województw: bielskiego, częstochowskiego, katowickiego i opolskiego. Zawartość tomów: • tom 1 (1996) – czerwone listy roślin naczyniowych i kręgowców, • tom 2 (1997) – czerwone listy wątrobowców, mchów i zbiorowisk 5 roślinnych, RAPORTY OPINIE • tom 3 (1998) – czerwone listy chrząszczy i motyli dziennych, CZERWONE LISTY • tom 4 (1999) – czerwone listy grzybów wielkoowocnikowych ZWIERZĄT KRĘGOWYCH i porostów, • tom 5 (2001) – czerwone listy pająków i mięczaków WOJEWÓDZTWA słodkowodnych Górnego Śląska. ŚLĄSKIEGO Centrum Dziedzictwa Przyrody Górnego Śląska zostało powołane przez Wojewodę Katowickiego, Wojciecha Czecha, Zarządzeniem Czerwone listy zwierząt kręgowych województwa śląskiego Nr 204/92 z dnia 15 grudnia 1992 roku, które nadało również statut tej jednostce. Dokumenty te zostały zmienione Zarządzeniem 6.5 Nr 154/94 Wojewody Katowickiego z dnia 22 listopada 1994 roku. CENTRUM Zgodnie z zarządzeniami i statutem, Centrum było państwową DZIEDZICTWA jednostką budżetową powołaną do badania, dokumentowania PRZYRODY i ochrony oraz prognozowania stanu przyrody Górnego Śląska. GÓRNEGO ŚLĄSKA RAPORTY OPINIE W związku z reformą administracyjną kraju z dniem 1 stycznia 1999 roku Centrum zostało przekazane województwu śląskiemu Rozporządzeniem Prezesa Rady Ministrów z dnia 25 listopada 1998 roku. Uchwałą Nr I/51/5/2002 Sejmiku Województwa Śląskiego z dnia 17 czerwca 2002 roku został nadany statut wojewódzkiej samorządowej jednostce organizacyjnej o nazwie Centrum Dziedzictwa Przyrody Górnego Śląska. Nadzór nad Centrum wykonuje Wydział Ochrony Środowiska Urzędu Marszałkowskiego Województwa Śląskiego. Celem Centrum jest działanie dla dobra przyrody nieożywionej i ożywionej Górnego Śląska poprzez gromadzenie o niej wiedzy oraz działalność naukową, ochronną i edukacyjną, aby zachować tożsamość regionu oraz rolę i znaczenie jego wartości przyrodniczych (§ 6 Statutu Centrum). www.cdpgs.katowice.pl CENTRUM DZIEDZICTWA PRZYRODY GÓRNEGO ŚLĄSKA CENTRUM DZIEDZICTWA PRZYRODY Urząd Marszałkowski GÓRNEGO ŚLĄSKA Województwa Śląskiego RAPORTY OPINIE 6 Strategia ochrony przyrody województwa śląskiego do roku 2030 Raport o stanie przyrody województwa śląskiego 5 Wydawca Centrum Dziedzictwa Przyrody Górnego Śląska Projekt graficzny okładki Anna Grycman Projekt układu typograficznego Joanna Chwoła ISSN 1427-9142 Skład i przygotowanie do druku Verso, Katowice Druk Pracownia Komputerowa Jacka Skalmierskiego, Gliwice 2013 Copyright © by Centrum Dziedzictwa Przyrody Górnego Śląska RAPORTY OPINIE 6 Strategia ochrony przyrody województwa śląskiego do roku 2030 Raport o stanie przyrody województwa śląskiego 5 CZERWONE LISTY zwieRząt kRęgowych WOJEWÓDZTWA śląskiego czerwona lista ryb i minogów województwa śląskiego ..........................5 czerwona lista płazów i gadów województwa śląskiego ......................33 czerwona lista ptaków województwa śląskiego ...................................63 czerwona lista ssaków województwa śląskiego ................................147 Redaktor tomu: Jerzy B. Parusel Centrum Dziedzictwa Przyrody Górnego Śląska Katowice 2013 REPORTS OPINIONS 6 conservation strategy of nature of the silesian Voivodship by 2030 Report on the state of nature of the silesian Voivodship 5 the Red lists of VeRtebRate animals of the silesian VoiVodship the red list of fish and lampreys of the silesian Voivodship .................5 the red list of amphibians and reptiles of the silesian Voivodship ....33 the red list of birds of the silesian Voivodship ....................................63 the red list of mammals of the silesian Voivodship .........................147 Editor: Jerzy B. Parusel Upper Silesian Nature Heritage Center Katowice 2013 CZERWONA lISTA RyB I MINOGóW WOJEWóDZTWA ŚląSKIEGO u THE RED lIST Of fISH AND lAMPREyS Of THE SIlESIAN VOIVODSHIP Antoni Amirowicz1, Joanna Grabowska2, Jan Kotusz3, Andrzej Kruk2, Tadeusz Penczak2 1 Instytut Ochrony Przyrody PAN, al. Mickiewicza 33, 31-120 Kraków e-mail: [email protected] 2 Katedra Ekologii i Zoologii Kręgowców, Uniwersytet Łódzki, ul. Banacha 12/16, 90-237 Łódź e-mail: J. Grabowska – [email protected], A. Kruk – [email protected], T. Penczak – [email protected] 3 Muzeum Przyrodnicze Uniwersytetu Wrocławskiego, ul. Sienkiewicza 21, 50-321 Wrocław e-mail: [email protected] czeRwona lista Ryb i minogów województwa śląskiego Ogólna charakterystyka i stopień poznania ichtio- 1989, 1999; Backiel, Penczak 1989; Przybylski i in. 1993; fauny województwa śląskiego Penczak i in. 1995, 1996, 1998, 2006b, 2007; Witkowski A. Obszar województwa śląskiego jest zróżnicowany pod 1996; Witkowski A. i in. 1997; Boroń, Kotusz 1999; Kostrze- względem hydrograficznym, a rzeki województwa należą wa 2000; Kruk 2000, 2004, 2006; Kruk i in. 2000, 2001; do dorzeczy trzech dużych rzek Europy Środkowej: Wisły, Amirowicz 2001, 2003; Kostrzewa i in. 2001; Kusznierz Odry i Dunaju, które wchodzą w skład dwóch zlewisk: Mo- i in. 2005; Witkowski A. i in. 2007; Kotusz 2008; Kotusz rza Bałtyckiego i Morza Czarnego. fragmenty dorzeczy Wi- i in. 2006, 2010). Na przeważającym obszarze była to fauna sły i Odry stanowią dorzecza ich górnych biegów i dorzecza typowa dla nizinnej części Europy, odwadnianej przez rzeki górnych biegów dużych dopływów tych rzek: Pilicy, Warty należące do zlewiska Bałtyku, złożona z gatunków szeroko i liswarty. Dopływy te uchodzą do środkowych biegów Wi- rozsiedlonych w wodach Polski. Pewną specyfiką cechuje się sły i Odry, daleko poza obszarem województwa śląskiego, ichtiofauna obszaru Karpat, co wynika z obecności w niej dlatego należy traktować je tutaj jako oddzielne jednostki gatunków nie występujących w rzekach nizinnych. Antropo- podziału biogeograficznego fauny ryb i minogów. Do dorze- geniczne przekształcenia środowisk wodnych (Kruk 2012), cza Dunaju należy jedynie krótki przyźródłowy odcinek po- takie jak zanieczyszczenia wody, zabudowa hydrotechnicz- toku Czadeczka z dopływem Krężelką w Beskidach. na koryt, przegradzanie rzek progami i zaporami, a także Na podział hydrograficzny nakładają się jednostki po- nadmierna eksploatacja rybacka, spowodowały wyginięcie działu fizyczno-geograficznego (Kondracki 1978). Kierując w wodach województwa czterech gatunków (minóg rzeczny, się od południa są to Karpaty Zachodnie, Północne Podkar- jesiotr ostronosy, łosoś i głowacica) oraz jednej formy wę- pacie łączące się z Niziną Śląską, oraz Wyżyna Śląsko-Kra- drownej gatunku wciąż obecnego w miejscowej ichtiofaunie kowska. Każda z tych jednostek geograficznych posiada od- (troć wędrowna). Obecnie w poszczególnych dorzeczach wy- mienne warunki przyrodnicze, co ma wpływ na ekologiczne stępuje 21-36 gatunków. Wyjątkiem jest dorzecze Dunaju, charakterystyki środowisk wodnych znajdujących się na ich gdzie ze względu na charakter siedliska (małe potoki gór- obszarach, a poprzez to na występowanie poszczególnych skie) żyją tylko 4 gatunki. Łącznie, w wodach województwa gatunków i na skład lokalnych zespołów ryb. Z tego powodu występuje obecnie 39 gatunków rodzimych. Wskutek świa- wykonana na potrzeby czerwonej listy regionalizacja fauny domych introdukcji lub przypadkowych zawleczeń pojawiły ryb i minogów województwa śląskiego została oparta na po- się w województwie śląskim gatunki obce, z których cztery dziale hydrograficznym, przy uwzględnieniu podziału geo- znalazły tu dogodne warunki siedliskowe, a nawet wyka- graficznego. zują pewien potencjał inwazyjny, i mogą na trwale wejść Skład ichtiofauny województwa śląskiego jest dobrze po- w skład ichtiofauny (muławka wschodnioamerykańska Um- znany, ponieważ badania ichtiologiczne (o charakterze fau- bra pygmaea, karaś srebrzysty Carassius gibelio, czebaczek nistycznym lub ekologicznym) były tu prowadzone od ponad amurski Pseudorasbora parva i sumik karłowaty Ictalurus 400 lat (zob. Schwenckfeld 1603; Henel 1704; Börner 1781; nebulosus) (Grabowska i in. 2010). Weigel 1806; Kaluza 1815; Gloger 1833; Zawadzki 1840; Wyniki regionalnych badań nad fauną ryb i minogów po- Heinrich 1856; Heckel i Kner 1858; Siebold 1863; Schulze służyły do wyznaczenia w województwie śląskim ostoi i ko- 1892; Pax 1921, 1925; por. także przegląd stanu poznania rytarzy ichtiologicznych (Grabowska 2007, Jelonek 2007, Je- ichtiofauny Polski, dokonany przez Witkowskiego A. i Ko- lonek i Klich 2007, Kotusz 2007, Kruk 2007, Penczak 2007), tusza 2008). Z opublikowanych wyników wiadomo, że wody która jest pierwszą taką próbą w Polsce. dorzeczy Wisły, Odry i Dunaju w województwie śląskim Bardzo nieliczne są publikacje na temat zagrożeń dla ich- zasiedlały 43 rodzime gatunki ryb i minogów (Jaskowski tiofauny, w tym związanych z nieprawidłowo prowadzonymi 1962; Iwaszkiewicz 1968; Penczak 1968, 1969, 1986, 1988, pracami melioracyjnymi w korytach rzek (Wachecki 2004). 7 czeRwona lista Ryb i minogów województwa śląskiego Ogólna charakterystyka ichtiofauny w karpackiej Dotychczasowa ocena stanu zagrożenia fauny ryb części województwa śląskiego i minogów w województwie śląskim Na osobne omówienie zasługuje ichtiofauna Karpat. Wy- Ryby i minogi występujące na obszarze województwa jątkowe w skali województwa śląskiego warunki środowi- śląskiego były uwzględniane w kilku opracowaniach doty- skowe sprawiają, że występują