Prace Komisji Geografii Przemysłu Polskiego Towarzystwa
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Prace Komisji Geografii Przemysłu Polskiego Towarzystwa Geograficznego kwartalnik naukowy Studies of the Industrial Geography Commission of the Polish Geographical Society a scientific quarterly PRZEMIANY STRUKTUR PRZEMYSŁU I USŁUG W UKŁADACH REGIONALNYCH pod redakcją Zbigniewa Zioło i Tomasza Rachwała CHANGES OF THE INDUSTRY AND SERVICES STRUCTURES IN REGIONAL SYSTEMS edited by Zbigniew Zioło and Tomasz Rachwał 29 (2) · 2015 Polskie Towarzystwo Geograficzne – Komisja Geografii Przemysłu Polish Geographical Society – Industrial Geography Commission Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie – Instytut Geografii Pedagogical University of Cracow – Institute of Geography PRACE KOMISJI GEOGRAFII PRZEMYSŁU POLSKIEGO TOWARZYSTWA GEOGRAFICZNEGO STUDIES OF THE INDUSTRIAL GEOGRAPHY COMMISSION OF THE POLISH GEOGRAPHICAL SOCIETY 29(2) Redaktor naczelny / Editor-in-chief: Zbigniew Zioło Zastępca redaktora naczelnego – redaktor prowadzący / Associate – managing editor: Tomasz Rachwał Rada Redakcyjna / Editorial Board Paweł Czapliński, Wiesława Gierańczyk, Anatol Jakobson, Ana María Liberali, Wioletta Kilar, Tadeusz Marszał, Tomasz Rachwał (Wiceprzewodniczący/Vice-chair), Eugeniusz Rydz, Tadeusz Stryjakiewicz, Anatoly V. Stepanov, Natalia M. Syssoeva, Zdeněk Szczyrba, Anna Tobolska, Krzysztof Wiedermann, Nuri Yavan, Zbigniew Zioło (Przewodniczący/Chair) Recenzenci współpracujący / List of reviewers Paweł Czapliński, Liudmila Fakeyeva, Roman Fedan, Bronisław Górz, Jerzy Kitowski, Tomasz Komornicki, Sławomir Kurek, Eugeniusz Rydz, Zygmunt Szymla, Przemysław Śleszyński, Maria Tkocz, Krzysztof Wach, Marek Więckowski, Michał Gabriel Woźniak Deklaracja wersji pierwotnej / Definition of primary version Wersja drukowana jest wersją pierwotną publikacji / The primary version of the journal is the printed version. Strona internetowa czasopisma z informacjami dla autorów i dostępem do artykułów archiwalnych w wersji elektronicznej / Journal website with information for authors and access to the full-text electronic versions of archive papers: www.prace-kgp.up.krakow.pl Kontakt z redakcją / Journal contact Sekretarze Redakcji (Secretaries): Łukasz Quirini-Popławski, Tomasz Padło Zakład Przedsiębiorczości i Gospodarki Przestrzennej, Instytut Geografii Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie, ul. Podchorążych 2, 30-084 Kraków, p. 437 tel. (+48) 12 662 62 55, faks (+48) 12 662 62 43, e-mail: [email protected] Publikacja dofinansowana przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego This publication is co-financed by Ministry of Science and Higher Education ISSN 2080–1653 ISSN (ON-LINE): 2449-903X © Copyright by Wydawnictwo Naukowe UP, Kraków 2015 Wydawca/Publisher Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie – Instytut Geografii Pedagogical University of Cracow – Institute of Geography Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie e-mail: [email protected], http://www.wydawnictwoup.pl Współwydawca/Co-publisher Polskie Towarzystwo Geograficzne – Komisja Geografii Przemysłu Polish Geographical Society – Industrial Geography Commission Druk/Printed by Zespół Poligraficzny UP Prace Komisji Geografii Przemysłu Polskiego Towarzystwa Geograficznego Studies of the Industrial Geography Commission of the Polish Geographical Society 29 (2) · 2015 WPROWADZENIE Procesy rozwoju społeczno-gospodarczego, dokonujące się w przestrzeni światowej, w róż- nym zakresie realizują się w poszczególnych skalach układów przestrzennych. W zależności od różnorodnych czynników wpływają one na dynamikę potencjału ekonomicznego oraz społecznego krajów i regionów. W układach przestrzennych wyraża się to intensyfikowa- niem procesu przemian potencjału społeczno-gospodarczego, co uwidacznia się w jego roz- woju, stagnacji bądź recesji. Przemiany te dokonują się pod wpływem procesów polaryzacji różnicujących układy krajowe, regionalne, a także lokalne. Należy przyjąć, że zainicjowane procesy w latach wychodzenia z kryzysu gospodarczego będą się w różnym stopniu nasilać i wpływać na pogłębiające się zróżnicowanie układów krajowych i regionalnych. Dlatego ważną rzeczą jest analizowanie, w jakim zakresie podlegały one zmianom, które doprowa- dziły do ich współczesnej struktury. Do tego głównego nurtu nawiązują zaprezentowane prace, analizujące zróżnicowanie tempa i kierunki przemian układów regionalnych. W artykule wprowadzającym procesy te zilustrowano ocenami zmian struktur pracujących w układach regionalnych Unii Euro- pejskiej. Przyjąwszy ocenę podobieństwa struktur pracujących w latach 2000–2008 oraz 2008–2012, dokonano klasyfikacji regionów europejskich, wyróżniwszy pięć klas (M. Mar- kowska). W wyniku procesów przemian zmieniał się charakter regionów europejskich, co przejawiało się znacznym zmniejszaniem się liczebności regionów przemysłowych oraz wzrostem liczebności regionów o funkcjach usługowych (M. Markowska, A. Sokołowski, D. Strahl, M. Sobolewski). W kolejnym artykule (M. Smętkowski) dokonano analizy zmian poziomu i dynamiki rozwoju krajów Europy Środkowo-Wschodniej w okresie wzrostu gospodarczego, pojawia- jącego się kryzysu oraz pierwszych latach wychodzenia z niego. W świetle zmian wartości PKB zwrócono główną uwagę na zmiany potencjału gospodarczego poszczególnych kra- jów oraz układów regionalnych. Podkreślono, iż kryzys gospodarczy w znacznie większym stopniu różnicuje przestrzeń regionalną Europy Środkowo-Wschodniej aniżeli gospodarki krajowe. Oznacza to, że w strukturach regionalnych tych krajów zachodziły zróżnicowane warunki do zdynamizowania rozwoju gospodarczego. Współcześnie szczególnie ważnym czynnikiem rozwoju gospodarczego jest dynamika wzrostu nowoczesnych przemysłów i usług związanych z zaawansowanymi technologiami (A. Skórska). Znaczenie tej nowocze- snej działalności gospodarczej rozpatrzono w poszczególnych krajach Europy Środkowo- -Wschodniej w świetle wielkości i udziału zatrudnienia w stosunku do zatrudnienia ogółem. Przedstawione badania wskazują na bardzo zróżnicowany udział zatrudnienia w przemy- śle i usługach high-tech, co, jak należy wnosić, uwidacznia różny stopień zaawansowania i udziału nowoczesnych sektorów w rozwoju gospodarczym tych krajów. 4 WPROWADZENIE Ważnym czynnikiem pobudzającym rozwój gospodarczy, szczególnie regionów słabiej rozwiniętych, jest ustanawianie specjalnych stref ekonomicznych. W wyniku odpowiedniej polityki państwa powstaje wiele korzyści wpływających na obniżenie kosztów lokalizacji i działalności produkcyjno-usługowej powstających w tych strefach podmiotów gospodar- czych. Problematyka ta została zilustrowana na przykładzie specjalnych stref ekonomicz- nych w Rosji (E. Woźniak). W postępującym procesie rozwoju cywilizacyjnego, w wyniku nasilającej się mecha- nizacji, automatyzacji i robotyzacji produkcji, znacznie spada rola przemysłu jako rynku pracy, natomiast zwiększa się rola sektorów usługowych. Równocześnie pojawiają się nowe sektory usług, związane z komunikacją, szczególnie w zakresie informacji, a także związa- ne z finansami i działalnością naukowo-techniczną. Problematyka ta została zilustrowana na przykładzie zmian sektora usług w Polsce w latach 1995–2012, obejmujących końcową fazę industrialnego rozwoju i początki fazy informacyjnej (J. Dominiak). Nawiązuje do tego także dynamika przemian sektora budowlanego w Polsce, a szczególnie budownictwa miesz- kaniowego (M. Płaziak, A. Szymańska), które w stosunku do potrzeb charakteryzuje się na- dal znacznymi niedoborami, zaznaczającymi się m.in. w zapleczu aglomeracji górnośląskiej (M. Dyszy). Procesy te wpływają także na kształtowanie się struktur przemysłu Śląska (woj. dolnośląskiego, opolskiego i śląskiego), który cechuje się znacznym zróżnicowaniem poten- cjału innowacyjnego (P. Brezdeń). Zmiany systemu gospodarowania wpłynęły również na rozmiary przeładunków w krajowych portach morskich (Gdańsku, Gdyni), w których zazna- czyło się wyraźnie zmniejszenie obrotów w latach wdrażania gospodarki rynkowej (1995– 1997) oraz w latach kryzysu gospodarczego (2007–2009) (M. Tarkowski). Zmiany w światowej gospodarce wpływają też na poszczególne kraje, wyrazem czego są notatki przedstawiające zmiany struktury gospodarczego regionu irkuckiego (A.Ya. Jakobson, N.V. Batsun) oraz próba analizy podobieństwa mechanizmów depresji psychologicznej z recesją miast syberyjskich (K. Lidin). Zbigniew Zioło, Tomasz Rachwał Prace Komisji Geografii Przemysłu Polskiego Towarzystwa Geograficznego Studies of the Industrial Geography Commission of the Polish Geographical Society 29 (2) · 2015 INTRODUCTION Processes of socio-economic development taking place in the space of the world in various ways are realized in different scales of spatial systems. Depending on various factors, they influence the economic and social potential dynamics of countries and regions. In spatial sys- tems, it is visible via the intensification of the process of socio-economic potential changes, seen as its development, stagnation or recession. These changes are made under the influence of polarization processes differentiating national, regional, and also local systems. It must be acknowledged that the processes initiated in the years of recovering from the economic crisis will strengthen and influence the deepening differences between national and regional systems. This is why it is important to analyse the range of their changes, which led to their contemporary structure. This main theme can be found in all the presented works, analyzing the differentiation of tempo and directions of changes of regional systems. The leading article illustrates