0RZEWODNIKokladka przod POTRASACHROWEROWYCH 02:%7/$.)+0/42!3!#(2/7%2/79#(,5",)®#! ,UBLIÎCA

 Przewodnik po trasach rowerowych Lublińca

Podziękowania dla Nadleśniczego Mirosława Brawera i pracowników Nadleśnictwa Lubliniec za udostępnienie terenów leśnych pod budowę sieci ścieżek pieszo-rowerowych składają Mieszkańcy i władze Miasta Lublińca #IASNA (ERBY

+OCHANOWICE "ORONÐW 0AWONKÐW +OSZÇCIN 0OWIATLUBLINIECKI ,UBLINIEC 7O|NIKI

WOJEWÐDZTWO yL–SKIE

#IASNA (ERBY

+OCHANOWICE "ORONÐW 0AWONKÐW +OSZÇCIN 0OWIATLUBLINIECKI ,UBLINIEC 7O|NIKI

WOJEWÐDZTWO yL–SKIE

Położenie gminy Lubliniec na terenie powiatu lublinieckiego oraz na mapie Polski.

Publikacja współfinansowana przez Unię Europejską z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego i budżetu państwa w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego w ramach projektu pn.: Podniesienie walorów turystycznych Lublińca i okolic przez budowę i integrację sieci tras rowerowych.

Wydawca: Urząd Miejski w Lublińcu 42-700 Lubliniec, ul. Paderewskiego 5 tel. +48 34 353-01-00 fax +48 34 353-01-05 e-mail: [email protected] www.lubliniec.pl

Opracowanie tekstów: Wydział Promocji, Kultury, Sportu i Turystyki Urzędu Miejskiego w Lublińcu. Konsultacje: Kazimierz Bromer Zdjęcia: Wydział Promocji, Kultury, Sportu i Turystyki Urzędu Miejskiego w Lublińcu, Mariusz Kowalik, Mirosław Szraucner, Dariusz Włosowicz. Korekta: Katarzyna Kurzyca

Opracowanie graficzne i skład: Jakub Jasiński 40-246 Katowice, ul. Porcelanowa 11c tel. 032 258 16 45...7 e-mail: [email protected] www.grupaINFOMAX.com

Copyright Infomax, Katowice 2009

Wszelkie prawa zastrzeżone. All rights reserved. Lubliniec

Etymologia nazwy miasta Lubliniec zwią- miasto ważnym punktem strategicznym zana jest z legendą przekazywaną przez na mapie Polski. pokolenia. Głosi ona, iż nazwa miasta Położenie geograficzne Lublińca wy- wywodzi się od słów Władysława I Opol- znaczają współrzędne: 18° 18’ i 19° 06’ czyka, który polując w miejscowych długości geograficznej wschodniej oraz borach, miał powiedzieć „Lubi mi się tu 50° 29’ i 50° 50’ szerokości geograficznej miasto i kościół zbudować”. To właśnie północnej. w słowach „lubi mi się” dopatruje się ro- Miasto sąsiaduje z gminami: dowodu nazwy Lubliniec. Do nazwy do- • od północy – Kochanowice, dano wtórną końcówkę -ec, • od wschodu – Koszęcin, aby odróżnić Lubliniec od • od zachodu – Pawonków, Lublina w Małopolsce. • od południa – Krupski Młyn. Miasto Lubliniec położone Miasto Lubliniec, leżące jest w północno–zachod- nad rzeką Lublini- niej części woje- cą, zajmuje obszar w ó d z t w a o powierzchni 89,8 km2, śląskiego, w środkowej z czego prawie 70% to części Garbu Woźnickiego. Miasto od- tereny zalesione, 20% zajmują tereny dalone jest: od stolicy województwa rolnicze, zaś 11% stanowią tereny in- Katowic o 56 km, od Częstochowy westycyjne. Miasto liczy około 24 tys. o 35 km i 50 km od Opola. mieszkańców. Lubliniec posiada dogodną lokaliza- Największymi przedsiębiorstwami są: cję pod względem komunikacyjnym. znane nie tylko w Polsce, ale i w Europie W mieście znajduje się duży węzeł kole- Zakłady „Lentex” S.A., będące produ- jowy łączący Katowice z Poznaniem oraz centem wykładzin podłogowych i włók- Częstochowę z Opolem. Przez teren po- niny, a także „Energoserwis” S.A., świad- wiatu przebiegają również główne trasy czący usługi na rzecz polskiej i światowej transportu samochodowego czyniące to energetyki.

 Równolegle należy wspomnieć o sferze o Nóż Komandosa” oraz Regionalnym kulturalnej, która zachęca mieszkańców Rodzinnym Rajdzie Rowerowym. Ziemia do czynnego uczestnictwa w życiu mia- Lubliniecka to również wymarzony teren sta. Animatorem działań w tej dziedzi- dla organizatorów corocznych zawodów nie są m.in. Miejski Dom Kultury oraz psich zaprzęgów, na które zjeżdżają się ho- Miejsko-Powiatowa Biblioteka Publiczna dowcy oraz miłośnicy psów husky z kraju im. Józefa Lompy. W mieście organizo- i Europy. wane są takie imprezy cykliczne, jak: Miasto promuje także turystykę pieszą. Ogólnopolski Festiwal Polskiej Piosenki Dla miłośników tej formy rekreacji wyty- Turystycznej „Chlapa”, Turniej Tańca To- czono szlaki turystyczne wiodące przez warzyskiego „O Pluszowego Niedźwiad- Lubliniec. Są to: ka”, Przegląd Twórczości Dziecięcej Ze- • szlak Powstań Śląskich (koloru zielo- społów Plastycznych, Przegląd Orkiestr nego) o długości 73,7 km, prowadzą- Dętych Ochotniczych Straży Pożarnych, cy z Woźnik do Dobrodzienia. Szlak powiatowe eliminacje Festiwalu „Śląskie ten łączy miejscowości związane Śpiewanie”, Lublinieckie Lato Filmowe z walkami powstańczymi; oraz cykl imprez Europa w Lublińcu. • szlak Pomników Przyrody (koloru W pobliskim Koszęcinie znalazł swoje żółtego) o długości 61,2 km, wiodący miejsce znany na skalę światową Zespół z Boronowa do Ciasnej; Pieśni i Tańca „Śląsk”. Natomiast w Lu- • szlak im. Józefa Lompy (koloru nie- blińcu od 1948 r. działa Zespół Pieśni bieskiego) o długości 83,7 km, pro- i Tańca Halka. W mieście działają także wadzący z Olesna do Woźnik. Szlak zasłużone chóry parafialne: istniejący ten łączy się z dwoma pozostałymi od 1926 roku chór im. św. Cecylii oraz trasami i wiedzie przez miejscowości chór im. św. Stanisława Kostki założony związane z życiem i działalnością ślą- w 1945 roku, jak również Zespół Wokal- skiego poety i nauczyciela. no-Instrumentalny „Nadzieja”, Młodzie- Szlaki te są również dostępne dla rowe- żowa Orkiestra Dęta oraz Chór i Zespół rzystów. Muzyczny prowadzony przez Krzysztofa Gembałę. Kulturalną perłą miasta jest Państwowa Szkoła Muzyczna I stopnia, która szczyci się utytułowanymi absol- wentami i wspaniałymi imprezami mu- zycznymi. Ziemia Lubliniecka, położona wśród bo- rów oraz licznych zbiorników wodnych, z dala od zadymionych, hałaśliwych centrów przemysłowych, nazywana jest Zielonym Śląskiem, a także Zielo- nymi Płucami Śląska. Dzięki tym walo- rom miasto posiada doskonałe warunki do uprawiania różnych form rekreacji, szczególnie rowerowej, pieszej, wodnej oraz turystyki kulturowej. Miłośnikom aktywnego wypoczynku miasto oferu- je udział w „Biegu Katorżnika”, „Biegu

 The etymology of the name of Lu- Die Herkunft des Namens der Stadt bliniec is connected with a legend Lubliniec (deutsch: Lublinitz) ist mit handed down over generations. einer über Generationen weiterge- According to it the name of the gebenen Legende verbunden. Die- town originates from the words uttered by se besagt, dass der Name der Stadt von den Władysław I Opolczyk, who, when hunting in Worten des Herzogs Ladislaus I. von Oppeln the local woods, was to say ”I like the idea herführt, der auf der Jagd in den örtlichen of building a town and a church here” (as- Wäldern gesagt haben soll: „Lubi mi się tu mi- sociation between ”Lubliniec” and a Polish asto i kościół zbudować”, was soviel heißt wie verb ”lubić” – to like). These very words are „Hier will ich eine Stadt und Kirche bauen”. believed to constitute the origin of the name Eben in den Worten „lubi mi się” wird die Ab- Lubliniec. To the name a secondary ending stammung des Namens Lubliniec vermutet. -ec was added to differentiate Lubliniec from Dem Namen wurde die Endung -ec hinzuge- Lublin located in the Małopolska region. fügt, um Lubliniec von Lublin in der Woiwod- The town and municipality of Lubliniec are schaft Kleinpolen zu unterscheiden. located in the north-western part of the Si- Die Stadt und Gemeinde Lubliniec liegen im lesian province, in the middle section of the nordwestlichen Teil der Woiwodschaft Schle- Woźniki Hummock. The town is 56 km away sien, im mittleren Abschnitt des Garb Woźnicki from the capital of the province – Katowice, genannten Buckels. Die Stadt ist von der Woi- 35 km away from Częstochowa and 50 km wodschaftshauptstadt Katowice (Kattowitz) from Opole. 56 km, von Częstochowa (Czenstochau) 35 Lubliniec has a favourable location in terms km und 50 km von Opole (Oppeln) entfernt. of its traffic connections. In the town there Lubliniec hat eine verkehrsgünstige Lage. In is a large railway junction, connecting Kato- der Stadt befindet sich ein großer Eisenbahn- wice with Poznań and Częstochowa with knotenpunkt, der Katowice mit Poznań und Opole. The area of the district is also inter- Częstochowa mit Opole verbindet. Durch das sected with the main routes of road trans- Kreisgebiet verlaufen Hauptverkehrsstraßen, port, making this town an important strategic die die Stadt zu einem wichtigen strategi- point on the map of Poland. schen Punkt auf der polnischen Landkarte The town of Lubliniec, located at the Lubli- machen. nica river, encompasses an area of 98.8 km2, Die Stadt Lubliniec am Fluss Lublinica nearly 70% of which are forest areas, 20% (deutsch: Lublinitzer Wasser) erstreckt sich are occupied by agricultural grounds and über eine Fläche von 89,8 km2, wovon fast 11% constitute investment grounds. The 70% bewaldetes Gebiet und 20% landwirt- population of the city equals ca. 24 thou- schaftliche Nutzflächen sind. 11% sind dage- sand. gen als Investitionsflächen ausgewiesen. Die The largest companies are: the ”Lentex” Stadt zählt etwa 24 Tsd. Einwohner. Plant, known not only in Poland, manufactur- Die größten Unternehmen sind die nicht nur ing floor covering and nonwoven fabric, as in Polen bekannten „Lentex” S.A. Werke, Her- well as ”Energoservice”, rendering services steller von PVC-Belägen und Fadenverbund- for the benefit of the Polish and the world’s stoffen, und das Energietechnikunternehmen power engineering industry. „Energoserwis” S.A. The cultural sphere must also be mentioned Nicht zu vergessen ist der Kulturbereich, der here as it encourages inhabitants to partici- die Bewohner zur aktiven Teilnahme am Leben pate actively in the life of the town. The anima- der Stadt ermuntert. Vorreiter des Wirkens in tors of activities in this field are, for example, diesem Bereich sind u.a. das Städtische Kul- the Municipal Cultural Centre and the Józef turhaus und die Öffentliche Stadt- und Kreis- Lompa Municipal and District Public Library. bibliothek „Józef Lompa”. In der Stadt werden In the town there are numerous cyclic events in regelmäßigen Abständen stattfindende Ver- organized, such as the All-Poland’s Festival anstaltungen organisiert, wie das Gesamtpol- of the Polish Tourist Song ”Chlapa”, the nische Festival des Polnischen Touristischen Dancesport Tournament ”For a Teddy Bear”, Liedes „Chlapa”, zu deutsch „Matschwetter”, Review of Children’s Art of Artistic Groups, das Gesellschaftstanzturnier „O Pluszowe- Review of Brass Orchestras of Voluntary go Niedźwiadka” (Um den Teddybär), die Fire Brigades, district eliminations of the Retrospektive des Schaffens künstlerischer festival ”Silesian Singing”, the Ensembles für Kinder, die Werkschau der Lubliniec Film Summer and Blasorchestern freiwilliger Feuerwehren, die a cycle of events Europe Kreisausscheidungen des Festivals „Śląskie in Lubliniec. In the Śpiewanie” (Schlesisches Singen), das nearby Koszęcin, Sommerfilmfestival „Lublinieckie Lato Fil- a world-famous mowe” sowie die Veranstaltungsreihe Eu- Song and Dance ropa w Lublińcu (Europa in Lubliniec). Ensemble ”Śląsk” Im benachbarten Koszęcin (deutsch Koschen- has placed its seat. tin) hat das weltbekannte Folklore-Gesangs- Since 1 9 4 6 a und Tanzensemble „Śląsk” seinen S o n g and Sitz. Dagegen wirkt in Lubliniec Dance En- seit 1948 das Gesangs- und s e m b l e Tanzensemble Halka. In der ” H a l k a ” Stadt wirken auch verdien- has been te Pfarrchöre: der seit 1926 o p e r a t - existierende St. Cäcilia-Chor i n g i n sowie der 1945 gegründete Lubliniec. Stanisław-Kostka-Chor sowie I n t h e das Vokal- und Instrumentalen- town t h e r e semble „Nadzieja”, das Jugendbla-

 also function recognized parish sorchester und das von Krzysztof choirs: St. Cecile choir, operat- Gembała geleitete Chor- und Musi- ing since 1926, and St. Stanisław kensemble. Eine kulturelle Perle der Kostka choir established in 1945, Stadt ist die Staatliche Musikschule as well as a Vocal and Instrumental Ensem- I. Grades, die auf viele talentierte Absolven- ble ”Nadzieja”, a Youth Brass Orchestra and ten und glanzvolle Musikveranstaltungen a Choir and Musical Ensemble conducted stolz ist. by Krzysztof Gębała. A cultural pearl of the Das Lublinitzer Land, zwischen Wäldern und town is the National Music School of the 1st zahlreichen Wasserflächen gelegen und weit degree, which boasts titled graduates and ab von den verqualmten, lauten Industriezen- wonderful musical events. tren, wird Grünes Schlesien oder auch die The Lubliniec land, located amongst woods Grüne Lunge Schlesiens genannt. Dank die- and numerous water reservoirs, far from ser Vorzüge besitzt die Stadt vorzügliche Be- industrial centres full of smoke and noise, dingungen für unterschiedliche Formen der is called a ”Green Silesia”, as well as ”Green Erholung, insbesondere Wandern, Radwan- Lungs of Silesia”. Thanks to these advantag- dern, Wasserwandern und Kulturtourismus. es the town has excellent conditions to prac- Das Lublinitzer Land ist auch ein ideales Ter- tice various forms of recreation, especially rain für die Veranstalter der jährlichen Hunde- cycling, trekking, water sports and cultural schlittenrennen, zu denen Züchter und Lieb- tourism. The Lubliniec land is also a wonder- haber von Huskies aus dem Inland und dem ful spot for organizers of annual competi- europäischen Ausland anreisen. tions of dog harnesses, which attract breed- Die Stadt fördert auch den Wandertourismus. ers and lovers of husky dogs from Poland Für Wanderfreunde wurden folgende Wander- and the whole Europe. wege abgesteckt, die durch Lubliniec führen: The town also promotes walking tourism. For • Route der Schlesischen Aufstände the fans of this form of recreation, tourists (grün) mit einer Länge von 73,7 km, der routes have been laid out, leading through von Woźniki (deutsch Woischnik) nach Lubliniec. These are: Dobrodzień (deutsch Guttentag) führt; • The trail of Silesian Uprisings (green trail), • Route der Naturdenkmäler (gelb) mit ei- 73.7 km-long, leading from Woźniki to ner Länge von 61,2 km, der von Boronów Dobrodzień; (deutsch Boronow) nach Ciasna (deutsch • The trail of Natural Monuments (yellow Cziasnau) führt; trail), 61.2 km-long, leading from Bo- • Józef-Lompa-Weg (blau) mit einer Länge ronowo to Ciasna; von 83,7 km. • The Józef Lompa trail (blue trail), 83.7 km. Die Wanderwege sind auch für Radfahrer zu- These trails are also available for cyclists. gänglich.

 History of the town Geschichte der Stadt Historia miasta

Bolesława I Opolczyka osada otrzymała prawa miejskie. Miasto położone na szlaku prowadzącym z Siewierza do Olesna utrzymywało oży- wione stosunki handlowe, pośrednicząc w wymianie handlowej pomiędzy Mało- polską a Śląskiem. Z początkiem XV wieku Lubliniec miał Według popularnej tradycji, około 1272 zaledwie około 200 mieszkańców. roku w miejscu, gdzie dzisiaj wyrasta Do szybszego rozwoju miasta przyczyniły Lubliniec, książę Władysław I Opolczyk się nowe przywileje (1246-1281) polecił zbudować kaplicę leśną. Prawdopodobnie to wła- śnie wokół niej zaczęła tworzyć się osada stanowiąca zaczątek miasta. Swoje udokumentowane źródłowo początki dzieje Lublińca mają w la- tach 1281-1313, kiedy to za rządów

nadane w 1500 roku przez Jana II Dobrego, księcia opolskiego. Był wśród nich m.in. przywilej wyłącznego warzenia piwa dla okolicznej ludności, prawo urządzania targów tygo-

 dniowych i dwóch dorocznych jarmarków bydła. Ponadto książę ofiarował miastu wioskę Steblów i zezwolił na osiedlanie się w niej rzemieślników.

roku właściciel dóbr lublinieckich Fran- ciszek Grotowski zapisał w testamencie swój majątek na utrzymanie zakładu wy- Duże znaczenie dla Lublińca miało uzy- chowawczego dla sierot bez względu na skanie w 1776 roku, na mocy umowy ich stan i wyznanie. Po śmierci państwa zawartej z hrabią Antonim von Schlegen- Grotowskich sprzedano dobra lubliniec- berg, lasu wielkości 5203 morgów (około 1300 ha). Leśne tereny do- starczały mieszkańcom drewna, później stały się także doskonałym miejscem wypoczynkowym. Lubliniec zdołał zachować peł- ne prawa miejskie w okresie, gdy wiele innych miast śląskich zostało zdegradowanych do rzędu tzw. miasteczek targowych. Wartym podkreślenia są nadto pla- cówki Lublińca, których rodowód sięga początku XIX wieku. W 1812 kie hrabiemu Renardowi. Budowa za- kładu wychowawczego rozpoczęła się dopiero w 1843 roku, zaś jego uroczyste otwarcie nastąpiło na jesieni 1848 roku. Do początków XX wieku zakład opuściło około 900 wychowanków, z których wielu obrało później zawód nauczycielski. W 1893 roku władze prowincji śląskiej ku- piły zamek lubliniecki, w którego miejscu

10 powstał szpital dla ubogiej ludności. W latach 1895-1896 został on przekształcony w ist- niejący do tej pory szpital lecz- nictwa psychiatrycznego. Na przestrzeni lat, w konse- kwencji przemian o charakte- rze polityczno-gospodarczo- -społecznych, które odegrały znaczenie dla całego Śląska, nastąpił rozwój miasta. Jesz- cze w roku 1756 Lubliniec liczył zaledwie 676 mieszkań- ców, ponad sto lat później, w 1861 roku, było ich już 2369. W następnych dziesięciole- W latach międzywojennych wpro- wadzono kolejne inwestycje: wy- budowano rzeźnię miejską i prze- budowano lokalną elektrownię. Funkcjonowały tutaj istniejące jeszcze przed I wojną światową: przędzalnia wełny, tartak parowy, mała fabryka maszyn rolniczych i odlewnia żeliwa Piotra Szwarca. W Lublińcu stacjonował 74. Gór- nośląski Pułk Piechoty zasłużo- ny w walkach wojny obronnej w 1939 roku. ciach głównym motorem rozwoju miasta okazał się rozwój kolei żelaznej, a wraz z nią handlu, rzemiosła i drobnego prze- mysłu. Lubliniec, jako ważny węzeł komu- nikacyjny, posiadał połączenie z miastami przemysłowymi Górnego Śląska oraz m.in. z Opolem, Poznaniem, Wrocławiem i Czę- stochową. Miasto zostało wybrane na sie- dzibę władz administracyjnych powiatu.

11 Lubliniec started with a hunting cas- Lubliniec enstand um ein Jagdschloss tle and a chapel, built around 1272 und eine Kapelle herum, die ungefähr by Duke Władysław Opolski. Dur- im Jahre 1272 von Herzog Władysław ing the reign of Bolesław Opolski Opolski erbaut wurden. Schon zu (1281-1313) the settlement was awarded civic Regierungszeiten von Bolesław Opolski (1281- rights. The town, located on the route from 1313) erhielt die damalige Siedlung das Stadt- Siewierz to Olesno, maintained active trading recht. Die Stadt, gelegen an der Strecke zwi- relationships, acting as a trading intermediary schen Siewierz bis Olesna, unterhielt belebte between Małopolska and Silesia. It also ob- Handelsbeziehungen und vermittelte im Aus- tained the exclusive privilege if brewing beer tausch zwischen Małopolska und Schlesien. Sie for the local community within the radius of erreichte auch das Privileg des ausschließlichen 1 mile (about 7 km). The development of the Braurechts für Bier für die Bevölkerung der Um- town sped up with new privileges awarded in gebung in einem Radius von einer Meile (ca. 7 1500 by Jan Opolski. The duke decreed then km). Zur schnelleren Entwicklung der Stadt tru- that the local inns could sell only the beer from gen auch die neuen, im Jahre 1500 durch Jan Lubliniec, allowed to hold weekly markets and Opolski vergebenen, Privilegien bei. Der Fürst two cattle markets a year, donated the village hatte damals angewiesen, in den benachbarten of Steblów to the town and permitted handi- Wirtshäusern nur noch Bier aus Lubliniec zu craftsmen to settle in the town. verkaufen, erlaubte die Durchführung von Wo- Of major importance for Lubliniec was the chenmärkten und zwei Jahresmärkten für Rind- agreement of 1776 with count von Schlegen- vieh, schenkte der Stadt das Dorf Steblów und dorf pursuant to genehmigte die Ansiedlung von which the town Handwerkern in der Stadt. acquired a for- Eine große Bedeutung für est of some 1300 Lubliniec hatte auch die Tatsa- ha, that provided che, dass man im Jahre 1776 wood for the in- in Folge eines rechtskräftigen habitants and Vertrages mit dem Grafen von a l s o b e c a m e Schlegendorf einen Wald mit a place of recrea- einer Größe von 5203 Morgen tion. In 1812 the (ca. 1300 ha) erhielt, der den owner of the Lu- Bedarf der Einwohner an Holz bliniec estate Fran- deckte und auch zum Erho- ciszek Grotowski lungsort wurde. Im Jahre 1812 bequeathed his prop- überschrieb der Besitzer der Güter von Lubliniec erty to establish an orphanage, regardless of Franciszek Grotowski im Testament sein Ver- the orphans’ origin or religion. Grotowski died mögen dem Erziehungsheim für Waisen ohne childless two years later, his wife died in 1826 Berücksichtigung des Standes und der Kon- and in 1832 the Lubliniec estate was sold to fession. Grotowski starb ohne Nachkommen count Renard in order to acquire funds to 2 Jahre später, seine Frau im Jahre 1826. 1832 build the orphanage. The construction began verkaufte man die Güter von Lubliniec dem Gra- in 1843 and a ceremonious opening of the fen Renard, um einen Fonds für den Bau eines institution was held in the autumn of 1848. Heimes zu erreichen. Der Bau begann jedoch By the beginning of the 20th century, the in- erst im Jahre 1843 und die feierliche Eröffnung stitution raised about 900 persons many of des Erziehungsheimes war im Herbst des Jah- whom elected later to become teachers. res 1848. Bis zu den Anfängen des XX. Jahrhun- In 1893 the authorities of the Silesian province derts haben ungefähr 900 Schützlinge das Heim purchased also the former castle of Lubliniec verlassen, von denen viele später den Beruf des and asset up a hospital for the poor for 340 Lehrers wählten.

12 beds. In 1895-1896 the hospital was 1893 kauften die Behörden der Pro- converted into a psychiatric institu- vinz Schlesien auch das damalige tion that exists till this very day. Schloss von Lubliniec und gründeten In the later decades the develop- dort ein Krankenhaus für die ärmere ment of the town was driven by develop- Bevölkerung für 340 Betten. Von 1895 bis 1896 ment of railways, accompanied by trade, wurde es zu einer noch heute bestehenden psy- handicraft and small industry. In the years chiatrischen Anstalt. between World War I and II, a town slaugh- In den nächsten Jahrzehnten erwies sich die terhouse was built; the local power station Entwicklung der Eisenbahn als Motor der Stadt-

entwicklung und zusammen mit ihr der Handel, das Handwerk und die Feinindustrie. In den Jahren zwischen den Weltkriegen wurde in der Stadt ein städtischer Schlachthof errichtet und das örtliche Heizkraftwerk umgebaut. Noch vor dem I. Weltkrieg existierten hier: Wollspinnerei (Eigentum der Firma „Union Textile” in Tschen- stochau), dampfbetriebenes Sägewerk, kleine Fabrik für Landmaschinen und die Eisengieße- rei von Piotr Szwarc. Lubliniec war das 74. Oberschlesische Infante- rieregiment stationiert, das sich in den Kämpfen des Verteidigungskrieges im Jahre 1939 ver- dient gemacht hat.

was reconstructed. There were industrial plants dating back to days before World War I: wool spinning mill (owned by ”Union Textile” from Częstochowa), steam sawmill, a small factory of farming machines and a foundry owned by Piotr Szwarc. 74th Upper Silesia Infantry Regiment was stationed in Lubliniec that played an out- standing role in the defence war of 1939.

13 Kamienica Courantów znajduje się tuż pozycję przeniesiono do Zespołu Szkół przy rynku. Wzniesiona po 1857 roku im. św. Edyty Stein KSW. przez lublinieckiego kupca wyznania moj- Kilka lat temu Lubliniec rozpoczął stara- żeszowego i dziadka urodzonej we Wroc- nia o nadanie miastu patronatu świętej ławiu Edyty Stein – Salomona Couranta. Teresy Benedykty od Krzyża – Edyty Ste- W dzieciństwie Edyta Stein, która jako in. Ukoronowaniem starań było ogłosze- karmelitanka Teresa Benedykta od Krzy- nie roku 2008 w Lublińcu Rokiem Edyty ża, wybitny filozof i pedagog, ofiara obozu Stein oraz uroczystość nadania patro- zagłady w Auschwitz, została wyniesiona natu 11 października 2008 r. 28 lutego na ołtarze przez papieża Jana Pawła II, 2009 roku po generalnym remoncie spędzała wakacje w domu krewnych kamienicy Courantów otwarto w jego w Lublińcu. W 1988 r. otwarto w kamieni- wnętrzach Muzeum Pro Memoria Edith cy, należącej obecnie do rodziny Ullmann, Stein z nowoczesną, multimedialną eks- pierwszą wystawę poświęconą świętej, pozycją i nowoczesnym wystrojem, który którą systematycznie poszerzano. W roku ma przekazać ponadczasowe przesłanie 2002 ze względu na zły stan budynku eks- Świętej następnym pokoleniom.

Dom Courantów – w jego wnętrzach Muzeum Pro Memoria Edith Stein

The Courant’s tenement house is Das Courant-Mietshaus befindet sich located nearby the market square. It direkt am Marktplatz. Erbaut nach was erected after 1857 by a Jew, Salo- 1857 durch den Kaufmann jüdischen mon Courant a merchant of Lubliniec Glaubens aus Lubliniec und den and a grandfather of Edith Stein born in Breslau. Großvater der in Breslau geborenen Edith Stein In her childhood Edith Stein, who as a Carme- - Salomon Courant. In der Kinderzeit verbrach- lite, Teresa Benedicta of the Cross, outstanding te Edith Stein, die als Karmelitin Teresia Bene- philosopher and educator, and a victim of the dicta a Cruce, hervorragende Philosophin und death camp in Auschwitz was canonized by the Pädagogin, Opfer des Konzentrationslagers in pope John Paul II, spent her holidays with her Auschwitz, durch den Papst Johannes Paul den relatives in Lubliniec. In 1988 the first exhibition II. heiliggesprochen wurde, ihre Ferien im Haus devoted to the Saint Teresa Benedicta of the der Verwandten in Lubliniec. 1988 im Mietshaus, Cross was opened in the tenement house now das gegenwärtig zur Familie Ullmann gehört, owned by Ullmann family, and later extended. wurde die erste der Heiligen gewidmete Au- In 2002 due to poor condition of the building sstellung eröffnet, die systematisch erweitert the exhibition was moved to the Saint Edith wurde. Im 2002, wegen des schlechten Gebäu- Stein School Complex of Catholic Association dezustandes, wurde die Exposition in die Hl.- of Educators. Edith-Stein-KSW-Schulen-Gruppe verlagert. Several years ago authorities of Lubliniec made Vor einigen Jahren begann Lubliniec die Be- efforts to give the patronage of Saint Teresa Be- mühungen um die Verleihung der Stadt der nedicta of the Cross to the town of Lubliniec. Schirmherrschaft von Teresia Benedicta a Cruce The efforts were crowned by the declaration of - Edith Stein. Die Krönung der Bemühungen war the year 2008 to be the year of Edith Stein in die Erklärung des Jahres 2008 in Lubliniec als Lubliniec and the ceremony of the patronage an- Jahr von Edith Stein und die Feier der Verleihung nouncement on 11 October 2008. On 28 Febru- der Schirmherrschaft am 11. Oktober 2008. Am ary 2009 after a complete refurbishment of the 28. Februar 2009 nach der Generalsanierung Courant’s tenement house “Pro Memoria Edith des Courant-Mietshauses wurde dort das Muse- Stein” Museum was opened inside featuring a um Pro Memoria Edith Stein mit moderner, mul- modern, multimedia exhibition and a modern timedialer Exposition und moderner Einrichtung decor which is to convey the timeless message eröffnet, die die über die Zeit hinaus greifende of the Saint Teresa Benedicta to the next gene- Botschaft der Heiligen den nächsten Generatio- rations. nen übermitteln soll.

14 Historic monuments of Lubliniec Sehenswürdigkeiten von Lubliniec Zabytki Lublińca

Lubliniec jest stolicą mikroregionu lubli- nieckiego. Turyści odwiedzający miasto mają możliwość poznania nie tylko inte- resujących zabytków architektury i kultu- ry położonych w samym Lublińcu, ale ze względu na niewielkie odległości, również tych zlokalizowanych w okolicznych miej- scowościach. Wizytówką Ziemi Lublinieckiej są drewnia- ne kościółki, których wiele – pochodzą- cych z XVII, XVIII i XIX wieku – zachowało się w dobrym stanie, świadcząc o bogatej historii mikroregionu. Turystyczne szlaki Kościół drewniany pw. św. Anny wiodą śladem ciekawych architektonicznie kapliczek, dzwonnic oraz starych, wiej- Jednym z najwspanialszych zabytków skich cmentarzy. architektury sakralnej jest drewniany, zrę- bowy Kościół pw. św. Anny, pochodzący z 1653 r., stojący u zbiegu ulic św. Anny i Pasiecznej. W kościółku pokrytym da- chem gontowym, z sześcioboczną wieżą sygnaturową znajduje się piękny baro- kowy ołtarz z drugiej połowy XVII wieku.

Figura Matki Boskiej przy Kościele św. Anny Kościół pw. Podwyższenia Krzyża Świętego

15 na jego miejscu stoi piękna murowana świątynia wybudowana w latach 1843- -1845. W latach międzywojennych był to kościół garnizonowy dla żołnierzy stacjo- nującego w Lublińcu 74. Górnośląskiego Pułku Piechoty.

Ciekawie prezentuje się usytuowany bezpośrednio za pasem rynkowych ka- mienic Kościół parafialny pw. św. Mikoła- ja. Stoi on w miejscu swego poprzednika wzniesionego około 1300 roku. Świątynia w obecnym kształcie, a więc murowana, została wybudowana prawdopodobnie w latach 1576-1590. Była wielokrotnie przebudowywana, zachowała jednak po- Widok na kościół św. Mikołaja od strony zostałości cech gotyckich i barokowych. ronda im. Jana Pawła II We wnętrzu kościoła znajdują się dwie Zabytek był wielokrotnie poddawany re- kaplice: północna – rodu Kochcickich, nowacji, a w latach 1998-2002 gruntownie z kryptą grobową fundatorów, oraz połu- przebudowywany staraniem założonej dniowa, wczesnobarokowa – Cellarych, w 1992 r. „Fundacji Świętej Anny”. pw. św. Karola Boromeusza. Kaplica na- kryta jest kopułą z latarnią, zaś wewnątrz Drugi z interesujących architektonicznie znajdują się freski wyobrażające żywot zabytków – Kościół pw. Podwyższenia świętego. Krypta grobowa, już nieist- Krzyża Świętego, pierwotnie drewniany, niejąca, kryła szczątki członków rodzin został ufundowany ok. 1505 r. przez księ- Cellarych, de Garnier i Grotowskich. cia opolskiego Jana II Dobrego. Obecnie W wieży kościoła znajduje się jeden z najstarszych w okolicy dzwonów (1534 r.) z gotycką inskrypcją.

Kolejnym przykładem przepięknej archi- tektury sakralnej Lublińca jest Kościół pw. św. Stanisława Kostki, wybudowany w la- tach 1928-1931 pierwotnie jako kaplica Małego Seminarium Duchownego Ojców Oblatów Maryi Niepokalanej. Kościół wraz z zabytkowym gmachem dawnego zakła- du wychowawczego dla sierot Fundacji Franciszka Grotowskiego, postawionym w latach 1843-1848, tworzy jeden kom- pleks architektoniczny. Obecnie w dawnym budynku Fundacji mieści się zespół szkół prowadzony przez Katolickie Stowarzy- szenie Wychowawców. Tuż przy kościele Pomnik św. Eugeniusza de Mazenod znajduje się grota Matki Boskiej z Lourdes

16 Witraż w kościele pw. św. Edyty Benedykty od Krzyża

17 oraz pomnik św. Eugeniusza de Mazenod, 1922 r.). Fakt ten upamiętnia tablica obok założyciela Zgromadzenia Oblatów Maryi wejścia do gmachu, odsłonięta uroczyście Niepokalanej. 11 XI 1999 roku.

Interesująca jest również historia lubliniec- kich cmentarzy: Wyznaniowego, wśród

Grota Matki Boskiej z Lourdes Cmentarz żydowski

Z Patronką Europy Edytą Stein związa- mogił którego znajduje się grób śląskiego ny jest Kościół pw. św. Teresy Benedykty poety i działacza narodowego Jana Niko- od Krzyża (Edyty Stein), znajdujący się przy ulicy Żeromskiego. Jest to pierwszy w Polsce kościół poświęcony tej świę- tej, konsekrowany w 1991 roku. Oprócz przepięknych witraży oraz rzeźby patronki w świątyni znajduje się tablica poświęco- na lublinieckim policjantom zamordowa- nym w Katyniu i Miednoje.

Interesującą historię posiada także gmach Cmentarz wojskowy starostwa wybudowany w 1895 r. W bu- dynku tym, wkrótce po włączeniu części dema Jaronia, Wojskowego z Pomnikiem Górnego Śląska do Rzeczypospolitej, wła- Żołnierzy Wojska Polskiego i Powstańców dze Lublińca gościły naczelnika Państwa Śląskich, Żydowskiego, na którym spoczęli Polskiego Józefa Piłsudskiego (26 VIII

Kaplica Matki Boskiej Fatimskiej Izba pamięci Edyty Stein z figurą z Fatimy

18 Rynek – Plac Konrada Mańki dziadkowie Edyty Stein oraz Przyszpital- przechodzącą renowację, którą planuje się nego na tyłach Wojewódzkiego Szpitala zakończyć w 2008 roku. Na przestrzeni wieków architektura zamku zmieniała się: z obronnej, średniowiecz- nej warowni zamek przekształcono w XVI i XVII wieku w reprezentacyjną budowlę pałacową najpierw o charakterze baroko- wym, później klasycystyczną, a wreszcie pseudorenesansową. Wraz ze zmianami architektonicznymi podążyły zmiany funk- cji użytkowych zamku. W latach 1849-1879 stanowił siedzibę Sądu Powiatowego oraz Mały Rynek – Plac Mikołaja Kopernika Okręgowego, zaś po 1893 roku utworzo- Neuropsychiatrycznego, na którym po- no w nim Szpital dla Umysłowo Chorych. chowano dzieci – ofiary eksperymentów W takiej postaci przetrwał do lat 70-tych hitlerowskich, profesora Maksymilana ubiegłego stulecia. Ühle oraz żołnierzy radzieckich. Średniowieczny Lubliniec obwarowany W kierunku południowo-zachodnim od Sta- był pierścieniem wałów ziemnych i fos, rego Miasta, nad rzeką Lublinicą okalającą a wejście do miasta stanowiły trzy bramy: miasto od północy, wznosi się zamkowe Krakowska, Oleska i Opolska. Do dnia wzgórze, na szczycie którego znajduje się dzisiejszego układ dawnych obwarowań pałac lubliniecki. Budowla otoczona sta- można odczytać z układu ulic, wytyczo- rodrzewiem, będącym pozostałością po nych okrężnie wokół rynku. Od początku parku pałacowym i znajdująca się w kom- w bliskim sąsiedztwie miasta znajdował się pleksie zabudowań Wojewódzkiego Szpi- zamek książęcy. tala Neuropsychiatrycznego im. dr Emila Po śmierci ostatniego Piasta Opolskiego Cyrana jest obecnie własnością prywatną, miasto przeszło w posiadanie rodów szla-

19 checkich. Wśród nich bardzo wyraźnie Pamiątką po wybitnych postaciach zapisali się w dziejach Lublińca Kochciccy, związanych z Lublińcem jest ro- rodzina Cellarych oraz de Garnier. dzinny dom ks. Konstantego Dam- rota, poety, publicysty, historyka. Warto zobaczyć Stare Miasto wraz W szczytowej ścianie budynku, stojące- z Rynkiem – placem Konrada Mańki, go przy ulicy Damro- który początkowo miał kształt prosto- ta 19, umieszczona kąta położonego na osi została w 1931 roku wschód-zachód. Na patro- tablica upamiętnia- na placu wybrano działa- jąca 90. rocznicę cza harcerskiego i członka urodzin poety. konspiracyjnej organizacji „Orzeł Biały”, który za swą Za północno-wschodnim narożnikiem działalność został aresztowany i skazany rynku znajduje się pięknie odrestau- na śmierć przez okupanta hitlerowskiego rowana kamienica wzniesiona w 1857 w 1942 r. roku przez Salomona Couranta, lubli- Obecny kwadratowy kształt rynek uzyskał nieckiego kupca narodowości żydow- po pożarze w 1821 r. Współczesną zabu- skiej i dziadka urodzonej we Wrocławiu dowę tworzą odrestaurowane kamienice Edyty Stein. Ogłoszona Patronką Eu- z XIX i XX wieku – najstarsza z nich zo- ropy Edyta Stein w dzieciństwie często stała wybudowana w latach 1792-1793 spędzała wakacje u swych dziadków, i należała do skarbnika miejskiego a o Lublińcu mówiła jako o swoim uko- Franciszka Pyrkosza. Na jej fasadzie chanym mieście. Stein była wybitną znajduje się tablica poświęcona Paw- przedstawicielką filozofii europejskiej, łowi Golasiowi, wybitnemu dowódcy pedagogiem, przeszła na wiarę katolic- z okresu Powstań Śląskich. Rynek zyskał ką i wstąpiła do klasztoru karmelitanek. nowe, stylowe oświetlenie, nawierzchnię Aresztowana w 1942 roku w klasztorze z kostki brukowej oraz elementy małej w Holandii została deportowana do architektury. Zostały również od- KL Auschwitz, gdzie poniosła mę- malowane wszystkie kamieniczki. czeńską śmierć. W kamienicy do Miejsce to stało się prawdziwym niedawna mieściło się muzeum centrum chętnie odwiedzanym przez „Pro Memoria Edith Stein”, które mieszkańców i turystów. następnie zostało przeniesione do Zespołu Szkół Katolickich jej Swoistym przedłużeniem rynku imienia przy ulicy Piłsudskiego. jest tzw. Mały Rynek. W przeszłości W chwili obecnej trwają prace nad handlowano tutaj solą z podlubli- otworzeniem muzeum w jego nieckiej Solarni, dlatego plac na- pierwotnej lokalizacji. zywano dawniej Solnym. Obecnie urządzono tu miejski skwer, w centrum W Lublińcu utworzono Towarzystwo którego postawiono pomnik patron- im. E. Stein, prowadzące szeroko ki miasta – Edyty Stein. Twórcą zakrojoną działalność populary- pomnika, powstałego w 2005 roku zatorską w Centrum Pojednania, z inicjatywy Towarzystwa im. Edy- a stolica powiatu stała się swo- ty Stein, jest Stanisław Kowalczyk, istym centrum kultu Patronki rzeźbiarz z Lublińca. Europy – świętej Edyty Stein.

20 21 Lubliniec is the capital of the Lubliniec in 1991. Inside there is a commemorating plate micro region. Tourists visiting the town to the policemen from Lubliniec murdered in can visit not only the monuments of Katyń and Miednoje. architecture and culture located in The history of the cemeteries in Lubliniec is also Lubliniec but also in other locations of the Lu- interesting: Denominational cemetery where bliniec Region. among the graves there is the grave of the Si- The Lubliniec Region is characterised with lesian poet and supporter national of national wooden churches – there are many of them cause – Jan Nikodem Jaroń, the Military cem- dating back to 17th, 18th and 19th century, well etery with the Monument to the Soldiers of the preserved, being a manifestation of the rich his- Polish Army and Silesian Insurgents, and the tory of the micro region. Tourist routes follow Jewish cemetery with the grave of Edith Stein’s also interesting chapels, belfries and old rural grandparents. cemeteries. In the Lubliniec Region there are numerous Among the numerous churches in the Lubliniec examples of palaces and manors, located in Region, there is a wooden chip church dedicat- well preserved park complexes. There are ed to St. Anna, located at the corner of St. Anna interesting examples of secular architecture, and Piaseczna streets. It has a shingled roof of European and global importance, such: an with a hexagonal ave-bell tower in the middle. 18th century wooden building in Zborowskie Inside there is a 17th Baroque altar. The church in the commune of Ciasna, where clay pipes was renovated many times and in 1998-2002 it used to be produced and which now houses was basically reconstructed by the ”Saint Anna” a museum; there are also examples of grange Foundation set up in 1992. buildings, granaries, four-flat Another interesting church is the farm buildings, located in the church dedicated to the Elevation country of Lubliniec or the of the Holy Cross, originally wood- interesting 19th century mar- en, founded about 1505 by Duke ket square and the layout of Jan II Dobry of Opole. In the years the Old Town in Lubliniec. between World War I and II it was a South-west of the Old Town, on garrison church for the 74th Upper the Lublinica river surrounding Silesia Infantry Regiment stationed in the town from the north, there is Lubliniec. Now it is a brick church built a partly levelled hill with a castle in 1843-1845. on the top – now it is the palace Another interesting church is the St. Ni- of Lubliniec. The building is sur- cholas parochial church, located direct- rounded with old trees, remain- ly behind the market-square houses. It is ing from the former palace park. located in place of a former church from It was recently donated to the about 1300. The existing church was town by the Voivode of Silesia. erected probably around 1576-1590, It is located within the complex of it is built of brick, was reconstructed many Dr. Emil Cyran Voivodeship Neu- times, with Gothic and Baroque traces. ropsychiatric Hospital. It holds two chapels: northern of the Ko- Over its many centuries of exist- chcicki family, with the founders’ crypt, ence, the architecture of the cas- and an early Baroque southern chapel tle was changed many times. of the Cellary family, dedicated to St. From an originally Mediaeval for- Karol Boromeusz. The chapel is covered tress it was converted in 16th and with a dome with a lantern and inside there 17th centuries into a representative are mural paintings presenting the saint’s life. edifice, originally Baroque, later with element The no-longer existing crypt contained the bod- of Classicism and finally pseudo Renaissance. ies of the Cellary, de Garnier and Grotowski The last change was accompanied with a radi- families. In the church tower there is one of the cal evolution of its functions. oldest bells with a Gothic inscription. In 1849-1879 the castle housed a County and Another example of beautiful sacral architec- District Court and after 1893 – a Mental Hospi- ture in Lubliniec is the church dedicated to jest tal. As a part of the Specialist Psychiatric Hos- St. Stanisław Kostka, built in 1928-1931, originally pital it survived until the 1970s. Now, the town as a chapel for the Theological along with the ”Lubliniec Seminary. The church along Castle” Foundation takes with the historic building of the steps to reconstruct the former orphanage, founded by castle and adapt it to new Franciszek Grotowski, built in functions. 1843-1848, forms one architec- Lubliniec in the Middle tonic complex. Now in the build- Ages was fortified, with ing there are schools operated a ring of earth ramparts by the Catholic Teachers’ As- and motes and with three sociation. Close to the building gates: Kraków, Olesko and there is a grotto of Virgin Mary Opole. Now the layout of of Lourdes and a monument the former fortifications can to St. Eugene de Mazenod, be traced in the layout of the founder of the Congregation streets, running in circles of Oblates of Mary Immaculate. around the market square. The Church dedicated to Ter- From the very beginning, esa Benedict of the Cross Edith a duke castle was located Stein in Oleska street is related close to the town. After the to the patroness of Europe. This death of the last Piast of is the first church in Poland ded- Opole, the town was taken icated to the saint, consecrated over by the families of the

22 Lubliniec ist die Hauptstadt der Mi- Stanislaus Kostka, die ursprünglich in den kroregion Lubliniec. Die Touristen, Jahren von 1928-1931 als Kapelle für ein welche die Stadt besuchen, haben Priesterseminar erbaut wurde. Die Kirche mit die Möglichkeit, nicht nur die Se- dem historischen Gebäude des Erziehungs- henswürdigkeiten der Architektur und Kultur heimes für Waisen gestiftet von Franciszek von Lubliniec selbst, sondern auf Grund der Grotowski und aufgestellt in den Jahren von geringen Entfernung auch von anderen Orten 1843-1848, bilden einen architektonischen der Gegend von Lubliniec kennen zu lernen. Komplex. Gegenwärtig sind dort Schulen Eine eigentümliche Visitenkarte der Gegend untergebracht, die von der Katholischen Ver- von Lubliniec sind die Holzkirchen aus dem einigung der Erzieher geführt werden. In der XVII., XVIII. und XIX. Jahrhundert, wovon sich Umgebung des Objektes befindet sich die viele noch in einem guten Zustand befinden Grotte der Mutter Gottes von Lourdes sowie und Zeugnis geben von der reichen Geschich- das Denkmal des Hl. Eugeniusz de Mazenod, te der Mikroregion. Die Touristenwege führen des Gründers der Laienkongregation der auch auf der Spur von architektonisch inter- Jungfrau Maria. essanten Kapellen, Glockentürmen und alter Mit der Patronin Europas verbunden ist auch Dorffriedhöfe entlang. die Kirche zur Hl Teresa Benedykta vom Kreu- Unter den Kirchen muss man unbedingt eine ze – Edith Stein, die sich in der Oleska Str. der in der Gegend von Lubliniec zahlreichen befindet. Das ist die erste Kirche in Polen, die Holzkirchen zur hl. Anna mit einer Blockkon- dieser Heiligen geweiht wurde, konsekriert im struktion erwähnen, die an der Kreuzung der Jahre 1991. Im Innern befindet sich auch eine Wege zur hl. Anna und des Bienenzuchtweges Gedenktafel für die in Katyn und Miednoje er- (Pasieczna) steht. Sie hat ein Schindeldach, mordeten Polizisten aus Lubliniec. in dessen Mitte sich ein sechsseitiger Dach- Interessant ist auch die Geschichte der Fried- reiterturm befindet. Innen befindet sich ein höfe von Lubliniec: des konfessionellen, wo Barockaltar aus der zweiten Hälfte des XVII. sich auch das Grab des schlesischen Poeten Jahrhunderts. Die Kirche wurde mehrfach und nationalen Aktivisten Jan Nikodem Jaron renoviert und in den Jahren von 1998-2002 befindet, des Armeefriedhofes mit dem Denk- grundsätzlich umgebaut auf Grund der Bemü- mal des Soldaten der Polnischen Armee und hungen der 1992 gegründe- der Schlesischen Auf- ten Stiftung „Hl. Anna”. ständischen sowie der Eine andere interessante jüdische Friedhof, wo Kirche ist die zur Heiligen die Großväter von Edith Kreuzerhöhung, ursprüng- Stein ruhten. lich aus Holz, die ca 1505 Mit dem Land von Lubli- von dem Fürsten Jan Dob- niec verbunden sind ry II. gestiftet wurde. In den auch zahlreiche Bei- Jahren zwischen den Krie- spiele der Palast- und gen war es eine Garnisons- Hofarchitektur, einge- kirche und mit den Soldaten fügt in malerische, gut des in Lubliniec stationierten erhaltene Parkanlagen. 74. Oberschlesischen Infanterieregiments ver- Interessant sind die Objekte der weltlichen bunden. An ihrer Stelle steht gegenwärtig eine Architektur, manchmal sogar im europäischen gemauerte Kirche, die in den Jahren von 1843- oder sogar Weltmaßstab, z.B. solche wie: das 1845 entstand. Holzgebäude aus dem XVIII. Jahrhundert in Auf interessante Weise präsentiert sich auch der Ortschaft Zborowskie, Gemeinde Cias- die hinter dem Bereich der Mietshäuser auf na, wo man Tonpfeifen produzierte und wo dem Markt gelegene Pfarrkirche zum Hl. Niko- sich gegenwärtig ein Museum befindet sowie laus. Sie steht an der Stelle ihrer Vorgänger- aber auch Beispiele von Vorwerksgebäuden, kirche von ungefähr 1300. Gegenwärtig ist es Speicher, Herrenhaus, Gesindehaus mit vier eine, wahrscheinlich in den Jahren 1576-1590 Wohnungen, die auf dem Gelände des Land- erbaute, gemauerte und mehrfach umgebaute kreises von Lubliniec gelegen sind oder auch Kirche, die Reste der Eigenschaften der Gotik die interessante Bebauung des Marktes aus und des Barocks beibehalten hat. Sie besitzt dem XIX. Jahrhundert und der Komplex der zwei Kapellen: die nörd- Altstadt in Lubliniec. liche – des Stammes der In südwestlicher Richtung Kochcicker, mit einer Gra- von der Altstadt, umringt beskrypta der Stifter, so- die Stadt Lubliniec vom wie eine südliche aus dem Norden, erhebt sich der frühen Barock – der Cel- teilweise schon nivellierte larys zum Hl. Karol Boro- Schlossberg, auf dessen meusz. Die Kapelle ist mit Gipfel sich ein Schloss einer Kuppel mit Laterne befindet – der heutige bedeckt und innen befin- Palast von Lubliniec. Der den sich Fresken, welche Bau ist von Altholz umge- die Lebensgeschichte des ben, ein Überbleibsel des Heiligen darstellen. Die Schlossparkes, und wurde schon nicht mehr existie- kürzlich durch den Schle- rende Grabeskrypta, bedeckte die sterblichen sischen Wojewoden der Stadt als Eigentum Überreste der Familien Cellary, de Garnier und übergeben. Er befindet sich im Gebäudekom- Grotowski. Im Kirchturm befindet sich eine der plex des Dr. Emil Cyran – Bezirkskrankenhau- in der Umgebung ältesten Glocken mit goti- ses für Neuropsychatrie. scher Inschrift. Im Laufe der Jahrhunderte hat sich mehrfach Ein weiteres Beispiel für schöne sakrale Ar- die Materie des architektonischen Schlosses chitektur in Lubliniec ist die Kirche zum Hl verändert. Aus einer verteidigenden, mittelal-

23 Kochcickis, Cellarys, de Garniers, and long to the town treasurer. On the facade there Hohenzollerns. Although the history of is a commemorating plate to Paweł Golaś, an the town reflects the turbulent history outstanding commander of the Silesian Insur- of that part of the Polish State, there rections. Recently the square was provided are few monuments from the epoch. Among with stylish lighting, paved surface and ele- those that are left there is the Old Town with the ments of small architecture. Also all the houses Market Square – Konrad Mańka square, that were painted anew. The square became a vir- originally was rectangle on the east-west axis. tual centre, frequented by the inhabitants and guests. The Market Square is extended by the so-called Little Market Square, used to be called salt or duck square. A town green square was ar- ranged there. The family house of Rev. Konstanty Damrot, poet, journalist, historian, is a monument to outstanding persons related to Lubliniec. In the gable wall of the building at 19 Damrot street, in 1931 a plate was placed commemorating the poet’s 90th birthday.

Wschodnia ściana rynku Zabytkowa kamienica przy kościele pw. św. Mikołaja The patron of the square is a scout, member of a resistance organisation ”Orzeł Biały” (White Behind the north-eastern corner of the mar- Eagle) who was arrested and sentenced to ket square there is a tenement house built death by the Nazis in 1942. The present square in by Salomon Courant, a Jewish merchant, shape of the market square dates back to 1821 the grandfather of Wrocław-born Edith Stein, after a great fire. a Catholic saint, canonised by the Holy Father The contemporary developments are made by John Paul II in 1998. Announced the patron- 19th and 20th century tenement houses – the ess of Europe, Edith Stein frequently spent oldest was built in 1792-1793 and used to be- holidays with her grandparents.

Fragment ul. Lompy

24 terlichen Festung wurde sie im Ver- Die moderne Bebauung wird von Mietshäu- laufe des XVI. und XVII. Jahrhunderts sern aus dem XIX. und XX. Jahrhundert gebil- zu einem repräsentativen Bau mit det – das älteste von ihnen wurde in den Jah- zunächst Barockcharakter, später ren von 1792-1793 erbaut und gehörte einst mit klassizistischen Eigenschaften und dann dem Kämmerer der Stadt. An der Fassade endlich der Pseudorenaissance. Diese letzten befindet sich eine dem Pawel Golasiów ge- Änderungen wurden auch von einer radikalen widmete Tafel, einem hervorragenden Führer Evolution der Nutzfunktionen begleitet. aus der Zeit der Schlesischen Aufstände. In In den Jahren von 1849-1879 befand sich im der letzten Zeit erhielt der Markt eine neue, Schloss das Kreis- und Bezirksgericht, und stilechte Beleuchtung, Kopfsteinpflaster und später nach 1893 ein Krankenhaus für geis- es wurden Elemente der kleinen Architektur tig Kranke. In der Form, d.h. als eines der dazugebaut. Alle Mietshäuser erhielten auch Objekte des Spezialkrankenhauses für Psy- einen neuen Farbanstrich. Die Stadt wurde chatrie des Gesundheitswesens, hat es bin zu einem richtigen Zentrum, das gerne von die 70er Jahre unseres Jahrhunderts über- den Einwohnern und Gästen besucht wird. lebt. Gegenwärtig bemüht sich die Stadt zu- Eine eigenartige Verlängerung des Marktes sammen mit der Stiftung „Schloss Lubliniec” ist der sog. Kleine Markt, der früher Salz- um die Durchführung von Baumaßnahmen platz oder Entenplatz genannt wurde. Hier und die Übergabe neuer Nutzfunktionen. errichtete man eine städtische Grünanlage.

Rzeźba Edyty Stein na Małym Rynku

Das mittellalterliche Lubliniec war eine Zum Gedenken an hervorragende Persön- Festung, besaß eine Erdwallring und Fes- lichkeiten im Zusammenhang mit Lubli- tungsgräben sowie drei Tore: das Krakauer, niec gibt es das Elternhaus des Priesters Olesker und Oppelner. Den Komplex der frü- Konstantin Damrot, ein Dichter, Publizist, heren Festungen kann man heute aus dem Historiker. An der Giebelwand des Gebäu- Straßensystem ablesen, das rundum den des, das in der Straße ul. Damrota 19 steht, Marktplatz festgelegt ist. Von Anfang an, wurde anlässlich des 90. Geburtstages des befand sich der Nachbarschaft der Stadt ein Dichters eine Gedenktafel angebracht. Fürstenschloss. Nach dem Tod des letzten Hinter der nordöstlichen Ecke des Marktes Oppelner Piasten war es im Besitz der Fami- befindet sich ein Mietshaus, das im Jahre lien Kochcicki, Cellary, de Garnier, Hohen- 1857 durch Salomon Courant errichtet wur- zollern. Obwohl man in der Stadtgeschichte de, einem Kaufmann jüdischer Nationali- stürmische Schicksale dieses historischen tät von Lubliniec, Großvater der in Breslau Landesteiles des polnischen Staates finden geborenen Edith Stein, einer Heiligen der kann, gibt es wenig Sehenswürdigkeiten in katholischen Kirche, erhoben auf dem Altar der Stadt, die davon Zeugnis geben. Se- durch den Heiligen Vater Johannes Paul II. henswert sind davon die Altstadt zusammen im Jahre 1998. mit dem Markt – dem Konrad Die als Patronin Europas verkündete Edith Mańka – Platz, der anfangs die Stein verbrachte in der Kindheit ihre Ferien Form eines Rechteckes hatte oft bei den Großeltern. und an der Ost-Westach- Lubliniec bezeichnete sie als ihren geliebten se gelegen war. Ort. Sie war eine hervorragende Vertreterin Der Namenspatron des der europäischen Philosophie, Pädagogin, Platzes das ist ein Pfad- trat zum katholischen Glauben über und in finderaktivist, Mitglied das Kloster der Karmelitinnen. 1942 wurde der konspirativen Organi- sie im Kloster in Holland verhaftet und in sation „Weißer Adler”, der das KL Auschwitz deportiert, wo sie einen wegen seiner Tätigkeit in- Märtyrertod starb. Im Mietshaus war bis vor haftiert und durch die Hitler- kurzem das Museum „Pro memoria Edith besatzer im Jahre 1942 zum Stein” untergebracht, gegenwärtig wird es Tode verurteilt wurde. Die zum Komplex der Katholischen Schulen mit heutige quadratische Form ihrem Namen in der Straße ul. Piłsudzkiego erhielt der Markt nach einem gebracht. Brand im Jahre 1821. In Lubliniec gründete man die E. Stein-Ge- sellschaft, die eine weit reichende populär- Figura św. Jana wissenschaftliche Tätigkeit im Zentrum der Nepomucena na Rynku Aussöhnung durchführt. Die Kreisstadt wur-

25 She often spoke of Lubliniec as de zu einem eigenartigen Kultzen- her beloved town. She was an out- trum der Patronin Europas – der standing representative of Europe- Heiligen Edith Stein. an philosophy, a teacher, convert- Nach dem Autor des Buches „Spa- ed to Catholicism and joined the Carmelite ziergang durch Lubliniec” Jan Fikus Sen. Order. Arrested in 1942 in a monastery in kann man eine interessante Touristenstre- the Netherlands, she was deported to KL cke entlang der Paderewski Straße „(...) sie Auschwitz where she died a martyr’s death. wurde so im Jahre 1922 genannt” planen. Until recently the museum ”Pro memoria Die Straße wurde nach dem Entstehen der Edith Stein” was located in the house. Now Eisenbahnlinie, die durch Lubliniec führt, it has been moved to the Edith Stein Catho- und nach dem Bau des Landratsamtes lic School Complex at Piłsudski street. (1895) sowie des Hauptzollamtes (1919) In Lubliniec there is the E. Stein Association, festgelegt und ursprünglich zu Ehren des which is deeply involved in popularising the früheren langjährigen Landrates des Land- reconciliation idea. Lubliniec became the kreises Lubliniec Prinz Carl – Ratibor Stras- cult centre of Edith Stein – the Patroness se benannt. of Europe. Following Jan Fikus Sr., author of ”Walking in Lubliniec”, you can plan an interesting route along Paderewski street, named after the famous pianist in 1922. The street was built when a railway line via Lubliniec was built (October 1884) as well as the build- ing of local administration (1895) and the Chief Customs Office (1919) – originally it was called Prinz Carl - Ratibor Strasse to commemorate the former long-term starost of the Lubliniec county. Hardly anybody knows that in the administration building, soon after this part of Upper Silesia was joined to Poland, the authorities of Lu- bliniec of received the head of the Polish State Józef Piłsudski (26 December 1922). The fact is commemorated by a plate by the entrance to the building, unveiled on 11 No- vember 1999. When walking in Lubliniec, it is also worth following Sobieski street. ”In the street, in 192701929 the Silesian Voivodeship Of- fice in Katowice built a modern secondary school building, named after Adam Mick- iewicz”. Now it houses a complex of gen- eral and economic secondary schools. An astronomic observatory was placed on the roof of the building in 1965. Ulica Lompy

Wenige wissen, dass im Gebäude des Landratsamtes kurz nach dem Einbinden von Oberschlesien in die Republik Polen, die Behörden von Lubliniec den Präsiden- ten des Polnischen Staates Józef Piłsudzki (26.VIII. 1922) zu Gast hatten. Über dieses Ereignis berichtet eine Tafel neben dem Ein- gang zum Landratsgebäude, die am 11.XI. 1999 feierlich enthüllt wurde. Bei den Wanderungen durch Lubliniec ist es empfehlenswert, sich auf einen Spa- ziergang durch die Straße ul. Sobieskiego zu begeben. W wędrówkach po Lublińcu warto wybrać się na spacer ulicą Sobies- kiego. „In dieser Straße erbaute das Schle- sische Wojewodschaftsamt in Katowice in den Jahren von 1927-1929 ein modernes Gebäudes für das Gymnasium, das nach Adam Mickiewicz benannt wurde”. Gegen- wärtig befindet sich hier ein Schulkomplex mit allgemeinbildenden und ökonomischen Profil. Das ist eine für das oberschlesische Bildungswesen sehr verdienstvolle Einrich- tung aus der Zeit zwischen den Kriegen. Auf dem Dach des Gebäudes montierte man 1965 ein astronomisches Observato- Wizerunek kupca na budynku „Kometa” rium.

26 Recreation in the town Erholung in der Stadt Wypoczynek w mieście

Kanał Grunwaldzki

Miasto posiada wspaniałe warunki do re- Lubliniec jest potencjalnym rajem dla ro- kreacji i wypoczynku. Jest otoczone przez werzystów. Pierwsza trasa rowerowa zo- bujne lasy oraz liczne zbiorniki wodne. stała wybudowana ok. 10 lat temu, miała Cisza i spokój sprzyjające odpoczynkowi, ok. 1 km długości i biegła przy ulicy Ole- możliwość uprawiania różnych dyscyplin skiej. sportu z dala od ruchliwych i hałaśliwych Rozbudowanie, zintegrowanie, dopo- centrów przemysłowych to atuty, które sażenie, udoskonalenie i usieciowienie miasto stara się wykorzystywać. istniejących na terenie Lublińca tras ro- Olbrzymie lublinieckie kompleksy leśne werowych przyczyniło się do poprawy charakteryzują się niezwykle ciekawą bezpieczeństwa rowerzystów i aktywizacji oraz unikalną florą i fauną, występuje ruchowej społeczności lokalnej. Wpłynęło tu kilkadziesiąt gatunków prawnie chro- także na rozwój turystyki rowerowej na te- nionych i rzadkich roślin: cis pospolity, renie miasta dzięki umożliwieniu turystom wawrzynek wilcze łyko, bluszcz pospo- zwiedzania na rowerze miasta i jego cie- lity, widłak jałowcowaty, grążel żółty, kawych okolic ulokowanych w otoczeniu rosiczka okrągłolistna oraz parzydło Borów Lublinieckich oraz w ramionach leśne. dwóch największych rzek powiatu: Małej

27 Panwi i Liswarty. Obszerne połacie lasów, powstał projekt składający się z 2 tras położone w nich zwierciadła stawów, śród- międzynarodowych, 35 tras pierwszo- leśne łąki tak chętnie odwiedzane przez rzędnych i kilkuset drugorzędnych. leśną zwierzynę, małe wiejskie przysiółki Proponowane w nim trasy pierwszorzęd- zatopione w leśnym krajobrazie, kryjące ne rozpoczynają się lub przechodzą przez miejscowości nazwane węzłami regional- nymi. Jednym z planowanych węzłów ma być Lubliniec, tu krzyżować się będą na- stępujące trasy regionalne: Nr 17: Gliwice – Pyskowice – Lubliniec – Olesno – Kluczbork – Byczyna – Poznań Nr 26: Zawiercie – Myszków – Koziegło- wy – Woźniki – Koszęcin – Lubli- niec – Pawonków – Dobrodzień. Nr 27: Częstochowa – Blachownia Basen miejski przy ul. Powstańców Śląskich – Herby – Lubliniec – Ozimek niejeden zabytek to tylko niektóre z atrak- – Opole – Dobrzeń Wielki – Laso- cji, jakich dostarcza zwiedzającym Ziemia wice Małe – Olesno. Lubliniecka. Nr 30: Rybnik – Pilchowice – Toszek Lubliniec zaangażował się w program – Krupski Młyn – Lubliniec. „Rowerem po Śląsku”. Jego celem jest Częściowo przez teren Lublińca prze- stworzenie szerokiej i funkcjonalnej sie- biegają również trasy zaproponowane ci tras i ścieżek rowerowych w regionie. w przewodniku „Rowerowa Odyseja”: Dodatkowym efektem będzie zaktywizo- Nr 430: Kalety – Kokotek – Borowiany. wanie mieszkańców aglomeracji śląskiej Nr 431: Pniowiec – Lubliniec PKP. Nr 433: Tworóg – Kokotek – Posmyk – Rusinowice. Nr 434: Posmyk – Poraj. Swoistą ciekawostką dla turystów może być również inna strefa wypoczynkowa miasta, położona w najbliższym otocze- niu centrum usługowo-administracyjnego – Park Grunwaldzki, wygospodarowany z części lasu komunalnego. Pełny różno- rodnych gatunków roślin i zwierząt, jest dużym terenem z wytyczonymi alejami Przystań kajakowa w Kokotku spacerowymi, trasami rowerowymi, za- oraz udostępnienie sieci bezpiecznych dbanym kanałem rzecznym, jak również oraz atrakcyjnych turystycznie tras rowe- infrastrukturą sportowo-rekreacyjną. rowych. Dzięki takim trasom zwiększa się Istniejące ciągi pieszo-rowerowe oraz również atrakcyjność roweru jako środka ścieżki rowerowe przyczyniły się do po- transportu oraz podnosi ogólną spraw- prawy bezpieczeństwa rowerzystów przy ność fizyczną mieszkańców. głównych trasach komunikacyjnych, ob- W efekcie realizacji działań dotyczą- ciążonych dość znacznym ruchem tran- cych programu „Rowerem po Śląsku” zytowym.

28 Ulica Damrota

29 The town provides excellent condi- Die Stadt hat ausgezeichnete Be- tions for recreation. It is surrounded dingungen für Rekreation und Erho- by forests, numerous water reservoirs. lung. Sie ist umgeben von Wäldern The vast forest complexes around Lu- und zahlreichen Wasserflächen. bliniec are characterised with unique flora and Die riesigen Waldkomplexe von Lubliniec fauna, there are several dozen legally protected charakterisieren sich durch eine ungewöhn- plant species. Lubliniec is a potential paradise lich interessante und einzigartige Flora und for cyclists. The first cycle track was built about Fauna. Es treten hier zig Arten von gesetz- 10 years ago; it was 1 km long and was along lich geschützten und seltenen Pflanzen auf. Oleska street. Lubliniec, das ist auch ein potentielles Para- Expansion and improvement of cycle tracks in dies für Radfahrer; die erste Strecke für Rad- Lubliniec contributes to safety, physical activa- fahrer wurde vor ca. 10 Jahren gebaut. Sie tion of the local community as well as popular- hatte eine Länge von ca. 1 km und verlief an ises cycling in the town. the vast forests with nu- der Oleska Str. entlang. merous ponds, meadows so willingly frequented Der Ausbau und Verbesserung der auf dem by forest animals, small villages lost in the forest Gebiet von Lubliniec schon bestehenden landscape are just a few of the attractions of the Fahrradwege tragen zur Sicherheit der Rad- Lubliniec Region, which is a paradise to cyclists. fahrer und zur Erhöhung der Bewegungsak- Due to the involvement of the town authorities in tivitäten der örtlichen Bewohner bei, wobei aber auch die Entwicklung der Fahrradtou- ristik im Stadtgebiet beeinflusst wird. Die ausgedehnten Waldflächen, in ihnen liegen- den Spiegel der Teiche, die von den Wald- tieren so gern besuchten Wiesen inmitten des Waldes, die kleine n ländlichen Weiler, eingetaucht in die Waldlandschaft und die so manche Sehenswürdigkeit verdecken, das sind nur einige der Attraktionen, welche die Gegend von Lubliniec den Besuchern bietet und somit zu einem richtigen Paradies für Radfahrer wird. Durch das Engagement der Stadt beim Programm „Mit dem Fahrrad Zawody Psich Zaprzęgów durch Schlesien” entstand ein Projekt, das aus zwei internationalen Strecken, 35 Stre- the program ”Cycling in Silesia”, a project has cken der 1. Kategorie und einige der 2. Ka- been developed to compose of 2 international tegorie besteht. routes as well as 35 first class routes and several Die darin vorgeschlagenen Strecken der 1. hundred second class routes. Kategorie beginnen oder verlaufen durch The proposed first class routes begin or pass Orte die man sog. regionale Knotenpunkte through localities called regional junctions. nennt. Lubliniec is to be one of the planned junctions Eine eigenartige Neuigkeit für die Touristen where regional routes will meet. kann vielleicht auch eine anderes Erholungs- Another recreational part of the town is also of gebiet der Stadt sein, gelegen in der Nähe interest for tourists, located in the immediate vom Dienstleistungs- und Verwaltungszent- vicinity of the service and administrative centre rum – der Grunwalder Park – der aus einem – Park Grunwaldzki, which use to be a part of Teil des kommunalen Waldes erwirtschaftet the municipal forest. wurde.

Kanał Grunwaldzki

30 Advantages of cycling Vorzüge des Radfahrens Zalety jazdy na rowerze

Jazda na rowerze to bez wątpienia forma kie mięśnie. Pracują te najsilniejsze pro- aktywności ruchowej, której uprawianie stowniki kończyny dolnej (pośladkowe, jest wyjątkowo przyjemne. Zużywając czworogłowe uda, brzuchate łydki), mię- tyle samo energii, poruszamy się kilka- śnie przykręgosłupowe, brzucha, obrę- krotnie szybciej niż podczas marszu. czy barkowej i kończyn górnych. Trening Możemy decydować o nakładzie sił, taki ma pewną bardzo ważną zaletę, po- robić dłuższe i krótsze wycieczki, wy- zwala bowiem mięśniom (prostownikom znaczać sobie postoje (np. na piknik kończyn dolnych) na pracę sekwencyj- w malowniczym miejscu) i przez cały ną. Jednorazowo mięśnie pozostają czas cieszyć się kontaktem z naturą oraz w skurczu kilka dziesiątych sekundy otaczającym nas krajobrazem. Wysiłek (intensywny czas pracy wynosi do 0,25 i wypoczynek możemy dozować indy- sekundy), wydłużona faza rozkurczu po- widualnie, zgodnie z naszymi chęciami zwala na lepsze ukrwienie mięśni, to zaś i możliwościami. Już 20 minut jazdy na zapobiega bolesnym zakwasom. rowerze może pobudzić krążenie. Podczas jazdy nasze tułowie zostaje oparte na siodełku, a odciążone zostają Umiarkowany polski klimat pozwala stawy nóg. Ani bieg, ani tenis czy piłka jeździć 8-9 miesięcy w roku. Nie bra- nożna nie pozwalają stawom na taki kuje jednak osób, które uprawiają ten odpoczynek. Dlatego na rowerze mogą sport przez cały rok. Rosnąca sieć tras jeździć nawet osoby cierpiące na bóle pozamiejskich pozwala dobrać długość i zwyrodnienia stawów. Co więcej, przy odcinka stosownie do naszych możliwo- odpowiednim dobraniu intensywności ści. Ten miły sport plenerowy pozwala ćwiczeń, jazda na rowerze bywa zale- wyrwać się poza obręb miasta i wdychać cana jako forma rehabilitacji przy takich czyste, pełne tlenu powietrze (nie za- schorzeniach. Jak również przy rehabili- pewnia tego żadna siłownia czy fitness tacji choroby niedokrwiennej serca (nie klub). Kolarstwo pozwala na uprawia- wykluczając zawału), astmy oskrzelowej nie treningu aerobowego, o natężeniu i wielu innych groźnych chorób. Oczywi- którego możemy dowolnie decydować, ście w doborze intensywności ćwiczeń a który łączy się z głębokim oddycha- musi mieć swój udział lekarz. niem i stałym dotlenieniem krwi. Układ Ćwiczyć można codziennie w najróż- rąk na kierownicy roweru i ich podparcie niejszych porach dnia, samodzielnie lub sprawia, że mięśnie obręczy barkowej w towarzystwie. Systematyczne ćwicze- dodatkowo wspomagają oddychanie. nia rowerowe pozwalają nam schudnąć, Rower zmusza do pracy prawie wszyst- pięknie rzeźbią sylwetkę całego ciała,

31 zapobiegają chorobom serca i naczyń stając chwilowo na pedałach. Wyłącza- krwionośnych, osteoporozie i cukrzycy, jąc pewne ciężkie schorzenia, osoby podnoszą odporność na infekcje, prze- chorujące na kręgosłup mogą jeździć ciwdziałają starzeniu się i poprawiają na rowerze, pewnym jest natomiast, że nasze samopoczucie. Zapobiegają też ani na bieganie, ani na uprawianie takich żylakom, puchnięciu nóg, przynoszą dyscyplin, jak tenis czy gry zespołowe ulgę osobom chorym na skoliozę. Kto pozwolić sobie nie mogą. raz zakocha się w jeździe rowerowej, będzie jeździł coraz więcej, wybierając Jazda na rowerze pozwala poprawić coraz dłuższe trasy. Dzięki temu rower naszą kondycję i dbać o stan całego or- nigdy nie stanie się zbędnym meblem ganizmu. To trening wytrzymałościowy, w domu. który jednocześnie pobudza krążenie i pozwala pozbyć się zbędnych kilogra- Dobrym przykładem na wykazanie za- mów. Po pewnym okresie treningów let jazdy rowerowej jest porównanie go można osiągnąć kondycję pozwalającą z biegiem długodystansowym. Ża- na 6-7 godzin jazdy bez przerwy. Trud- den biegacz długodystansowy nie jest no sobie nawet wyobrazić jakąkolwiek w stanie stawać do zawodów codzien- inną dyscyplinę, w której nasz organizm nie. Uczestnictwo w takich zawodach wytrzymałby tak dużą dawkę wysiłku. wymaga co najmniej kilkudniowej rege- Od pewnego czasu ogromną popular- neracji. Królowie biegów długich – ma- nością cieszą się drogie terapie tlenowe ratończycy są w stanie startować jedynie – warto zdać sobie sprawę, że jazda na w kilku wyścigach w roku. Kolarskie wyści- rowerze jest darmową tlenową kąpielą gi to najczęściej wielogodzinny, ogrom- całego naszego organizmu. Pobudzone ny wysiłek. Mimo to kolarz podczas do pracy serce pompuje znacznie więk- sezonu uczestniczy w wielu wyścigach, sze ilości tlenu do każdej komórki ciała. z których część to zawody wieloetapo- Chudniemy, stajemy się silniejsi, spowol- we, czyli codzienne, kilkugodzinne zma- nione są procesy starzenia, a przyspie- gania. Często po morderczej „czasów- szone procesy regeneracji. ce” rozgrywanej do południa, jeszcze po południu tego samego dnia rozgrywa Rower pozwala na wykonywanie tre- się, nieco tylko krótszy niż zwykle, etap. ningów siłowych. Poprzez odpowiedni Widać więc, że jazda na rowerze jest wybór trasy i narzucane sobie tempo znacznie lepiej tolerowana przez ludzki możemy zwiększać wysiłek – pedałując organizm. szybciej lub jadąc pod górkę. Rower Nowoczesne, podwójnie amortyzowane może z powodzeniem zastąpić przyrzą- rowery (teleskopowy widelec plus amor- dy kulturystyczne w siłowni. Taki trening tyzator tylny lub amortyzowana sztyca zmusza do pracy wszystkie mięśnie, po- siodełka) zapewniają wysoki komfort jaz- zwala zwiększyć liczbę włókien mięśnio- dy. Nawet pokonywanie drobnych nie- wych, zwłaszcza w miejscach, których równości na drodze nie wpływa ujemnie nie aktywizujemy w pełni uprawiając na znajdujący się co prawda w pochy- inne sporty, na przykład w mięśniach leniu, ale jednak podparty w swej gór- przedniej strony ud, które nie pracują nej części rękami kręgosłup. Natomiast intensywnie podczas biegania. Jazda na większe nierówności, jakie przecież za- rowerze wzmacnia mięśnie grzbietu i po- wczasu się spostrzega, można pokonać maga w zwalczaniu ich bólu. Zwolennicy

32 33 jazdy na rowerze z przerzutkami wyraża- do potrzeb i możliwości naszego organi- ją słuszny pogląd, że inaczej na musku- zmu, sprawia, że serce staje się większe, laturę wpływa jazda na wysokim biegu, silniejsze i bardziej wydolne, dzięki temu a inaczej szybkie pedałowanie na niskim przy każdym swoim uderzeniu pompuje biegu, kształtujące „smukłe” mięśnie. większą ilość krwi. Pracuje więc nie tylko wydajniej, ale i oszczędniej. Dotleniona Długotrwały wysiłek podczas pedało- krew staje się rzadsza, a jednocześnie wania pozwala spalać zapasy tłuszczu, zwiększa się ilość czerwonych krwinek, zwłaszcza pokłady zbędnej tkanki tłusz- a to w efekcie zapewnia lepszy transport czowej na udach i pośladkach. Jadąc na tlenu. Jest jeszcze jeden niezmiernie rowerze z prędkością 20 kilometrów na ważny aspekt, który trudno pominąć godzinę spalamy w tym czasie około 600 – regularne uprawianie sportu pomaga kalorii. Jazda na rowerze jest sportem znormalizować lekko podwyższone lub także dla osób z nadwagą. Cały ciężar zbyt niskie ciśnienie krwi, przyczynia ciała zostaje oparty na siodełku roweru, się do znaczącego spadku zawartości dzięki czemu odciążone zostają stawy tłuszczu we krwi (zwiększa ilość dobre- i kości. Układ krążenia może pracować go cholesterolu HDL, obniża poziom złe- bardziej intensywnie. Zwłaszcza panie go cholesterolu LDL). To klucz do walki powinny wiedzieć, że oprócz wzmac- z chorobami wieńcowymi, które są zmo- niania mięśni pośladków i ud, jazda na rą naszej cywilizacji i zbierają ogromne rowerze powala pozbyć się cellulitisu żniwo. znacznie lepiej niż za sprawą drogich Jazda rowerem poprawia proces od- kremów i mniej lub bardziej inwazyjnych dychania. Wzmacnia mięśnie biorące zabiegów kosmetycznych. w nim udział, dzięki temu oddychamy Warto dodać, że lekarze zalecają wła- głębiej i więcej tlenu trafia do organi- śnie tę formę sportu jako terapię na zmu. uszkodzenia mięśni, różne dolegliwości Mało kto wie, że wszystkie te procesy ścięgna Achillesa, kolan i stawów bio- mają ogromne znaczenie w normalizo- drowych. To kontuzje, na które właściwie waniu naszej wagi. Stworzenie organi- notorycznie cierpią biegacze, tenisiści zmowi odpowiednich warunków tleno- czy piłkarze, których stawy są przeciążo- wych jest podstawą właściwej utylizacji ne treningami. tkanki tłuszczowej. Tłuszcze spalane są w mitochondriach jedynie w obecności Nie ma najmniejszych wątpliwości, tlenu. Dzięki regularnym ćwiczeniom że ruch jest podstawą w zwalczaniu wzrasta liczba i rozmiar naczyń włoso- otyłości, w osiąganiu i utrzymywaniu watych, za pomocą których dostarczany zgrabnej sylwetki. U wielu osób – jest to jest tlen do poszczególnych komórek. oczywiście zależne od indywidualnych Wzrasta więc dostęp komórek do tlenu, właściwości organizmu – systematycznie a to zwiększa wydajność procesu spala- uprawiany sport daje nawet lepsze wyniki nia tłuszczy. niż zmiana diety. Najczęściej jednak, by osiągnąć naprawdę zadowalające efek- Ruch jest kluczem do uregulowania całe- ty, trzeba zarówno dobrać odpowiednio go procesu przemiany materii. Zwiększa zbilansowaną dietę, jak i zmusić się do spalanie kalorii poprzez podniesienie regularnego wysiłku fizycznego. Wysiłek, temperatury ciała i wzrost tempa prze- który został odpowiednio dostosowany miany materii. Zwiększony wysiłek zmu-

34 35 sza organizm do wydatkowania energii, rowania czasu na zdrową aktywność. ale również oddziałuje na tempo proce- Jednak, gdy już nam się to uda, szybko sów metabolicznych w ciągu całej doby. odkrywamy, że ruch nie jest przykrym Skutkuje to stworzeniem mechanizmu, obowiązkiem. Może być przecież hobby, który w procesie odchudzania jest trud- które przy okazji sprawia, że jesteśmy ny do przecenienia, bo regularna aktyw- szczuplejsi, zdrowsi, a przy tym zrelak- ność zwiększa zużycie kalorii nie tylko sowani i gotowi do stawiania czoła co- w czasie trwania ćwiczeń, ale nawet do dziennym stresom. kilkunastu godzin później. Oznacza to, że organizm nawet podczas snu spala Podstawą efektywności każdego wysiłku więcej kalorii. jest odpowiednie dostosowanie go do Nie udało się jeszcze do końca wyja- potrzeb naszego organizmu. Najlepszy śnić przyczyn tego procesu. Bardziej i najbardziej efektywny jest wysiłek tleno- niż pewne jest jednak, że jest to efekt wy zwany również aerobowym. Według dążenia organizmu do zregenerowania zaleceń Światowej Organizacji Zdrowia się po wysiłku. Ćwiczenia zużywają wie- WHO codziennie powinniśmy znaleźć le zawartych w komórkach substancji, czas na minimum 30 minut odpowied- obciążenia niszczą struktury komórek, niego ruchu. Wiadomo, że nie każdy a w efekcie spalania tłuszczy pozosta- może dostosować się do tych wymo- ją zbędne produkty. Komórki muszą gów. Ale jeśli dobrze zaplanuje się czas, się odbudować, usunąć „śmieci” i uzu- można ćwiczyć rzadziej, ale w dłuższych pełnić braki. Wszystkie te procesy po- cyklach (oczywiście dbając o regular- trzebują energii, wydziela się wówczas ność), np. ćwiczyć trzy razy w tygodniu ciepło. Każdy sportowiec wie z doświad- po godzinie. czenia, że jeszcze długo po zakończe- Rozpoczynając ćwiczenia możemy się niu ćwiczeń temperatura ciała jest pod- skupić wyłącznie na treningu tleno- wyższona. wym. Dobra jest każda forma: jazda na rowerze, pływanie, jogging, trening Należy również wspomnieć o zbawien- w klubie fitness lub chociażby szybki nym wręcz oddziaływaniu ćwiczeń na spacer. Trzeba jednak pamiętać, że wy- psychikę. Oczywiście czujemy się lepiej siłek musi być nieprzerwany i powinien już dzięki temu, że stabilizuje się nasza trwać powyżej 30 minut. Wiele osób nie waga (czujemy się młodsi i piękniejsi). wie nawet, że spalanie tkanki tłuszczowej Ale to nie wszystko. Podczas wysiłku rozpoczyna się dopiero po 20 minutach fizycznego mózg produkuje endorfiny, takiej aktywności. Krótkie i na dodatek które nazywane są hormonami szczę- sporadyczne ćwiczenia nie przyniosą ścia. Dodatkowo wysiłek może wywoły- żadnych efektów w walce z nadwagą. wać wzrost poczucia własnej wartości, Najlepiej, jeśli wytrzymamy dłużej, aż do ma też działanie antystresowe, prowa- 45-60 minut. Taki trening przynosi opty- dzi do odprężenia i wyciszenia poprzez malne efekty, jeśli odbywa się regularnie wyładowanie wszystkich negatywnych 2-3 razy w tygodniu. Przy takim wysiłku emocji i nadmiaru złej energii. zachodzi bardzo mała produkcja kwasu Bez wątpienia do sportu trzeba się prze- mlekowego. W efekcie nie wiąże się on konać. A niełatwo jest zrezygnować z najbardziej nieprzyjemnymi skutkami, z wygodnych przyzwyczajeń, zmusić się jakimi są męczące nawet przez kilka dni do dodatkowego wysiłku i wygospoda- bóle mięśni.

36 37 Przydatne umiejętności rozgrzewkę i dostosowanie się do wysiłku. 1. Obliczanie prawidłowej częstotliwo- Uzyskane wyniki należy dobrze sprawdzać ści bicia serca co 20-30 minut. Wtedy zawsze wiemy, W treningu tlenowym można na kilka czy utrzymujemy odpowiedni poziom na- sposobów wyznaczyć prawidłową czę- tężenia wysiłku. Świetnym i miarodajnym stotliwość bicia serca. Najczęściej uzna- sposobem jest też zakup elektronicznego je się, że wartość ta powinna stanowić urządzenia, które bez przerwy mierzy tęt- w granicach 65-80% tętna maksymal- no, a nawet może dawać sygnał, gdy tęt- nego. Tętno maksymalne (HRmax) to no nie mieści się w wartościach treningu najwyższe tętno, do jakiego jest zdolny tlenowego. nasz organizm. Oczywiście trzeba pa- miętać, że osoba, która ćwiczy, spora- Racjonalne zaplanowanie treningów dycznie musi brać pod uwagę wartości rowerowych jest kluczem do osiągnię- zbliżone do niższej granicy. Tętno jest cia pełni korzyści z zażywanego ruchu. ilością uderzeń serca na minutę. Istnieje teoria, według której po 1-2 go- Najprostszą metodą na wyliczenie dzinach treningu tlenowego organizm HRmax jest odjęcie od liczby 220 swo- powinien dostać 12 godzin na regenera- jego wieku w latach, po przemnożeniu cję. Natomiast 1 godzina intensywnego wyniku przez 0,65 i 0,8 uzyskujemy prze- treningu siłowego powinna się wiązać dział wartości skurczów serca dla trenin- z odpoczynkiem wynoszącym od 24 do gu tlenowego. Trzeba jednak wziąć pod 48 godzin (zależne to jest od formy, jaką uwagę, że jest to formuła obarczona spo- dysponujemy). Widać jednak wyraźnie, rym błędem – może on wynosić nawet że ćwiczenia tlenowe są najlepszym wy- do 15%. Wynika to z tego, że ten sposób borem, jeśli chcemy uprawiać sport co- obliczania nie uwzględnia żadnych różnic dziennie. Zwłaszcza jeśli dopiero zaczy- między organizmami, np. ogólnego wy- namy wdrażać w życie program wysiłku trenowania, tętna w chwilach spoczynku, fizycznego. płci, rodzaju wykonywanego ćwiczenia. Dla każdego jest chyba jasne, że przed wybraniem się na naprawdę długą wy- 2. Pomiar tętna prawę, trzeba najpierw przez kilka mie- Zmierzenie własnego tętna jest prostą sięcy przygotowywać swój organizm czynnością, wymagającą jedynie ze- poprzez systematyczny trening. garka z sekundnikiem. Opuszki palców Uznaje się, że może to być nawet okres – wskazującego i serdecznego – przy- 4-6 miesięcy regularnych ćwiczeń. kładamy do szyi w okolicy tętnicy szyjnej Budując swoją formę powinniśmy pa- i przez 15 sekund liczymy ilość uderze- miętać, aby każdy trening rozpocząć od nia serca. Otrzymany wynik mnożymy 10-minutowej rozgrzewki, utrzymanej przez 4. Pomiar – jeśli chcemy, by był w odpowiednim rytmie, bez przerwy. miarodajny – powinno się wykonywać Przez pozostały czas treningu powinno od razu po przerwaniu wysiłku, zanim się co 5 minut zmieniać tempo jazdy, tętno zdąży się uspokoić. Warto naj- jednak nie forsując się przesadnie. Jaz- pierw spróbować wyznaczania tętna dę kończymy 5 minutami wolnej jazdy, w domu. Podczas wycieczki, która ma która wyciszy organizm. Jeśli nie mamy być treningiem tlenowym, pierwszy po- ustalonej formy, najlepiej korzystajmy miar może mieć miejsce nie szybciej niż z gotowych tras i nie wybierajmy od razu po 10 minutach. Serce musi mieć czas na tych najdłuższych odcinków.

38 Cycling is undoubtedly a form of Radfahren ist zweifellos die Form movement activity which is excep- aktiver Bewegung, deren Ausübung tionally pleasant. Using the same äußerst wohltuend ist. Bei einem amount of energy, we move forward Verbrauch der gleichen Energie- several times faster than when marching. We menge bewegen wir uns um ein vielfaches can decide on the amount of strength, make schneller als während eines Fußmarsches. longer and shorter trips, organize stopovers Wir können über den Kraftaufwand entschei- (e.g. for a picnic in some picturesque place) den, längere und kürzere Touren machen, and all the time enjoy contact with nature and Rastpunkte bestimmen (z.B. für ein Picknick the surrounding landscapes. We can dose an einem malerischen Ort) und uns die gan- our efforts and resting individually, according ze Zeit über an dem Kontakt mit der Natur to our wishes and possibilities. Even 20 min- und der umgebenden Landschaft erfreuen. utes can activate our blood circulation. Anstrengung und Ruhe können wir, entspre- The Polish moderate climate enables us to chend unserer Lust und unserer Möglichkei- cycle 8-9 months in a year. However, there ten, individuell dosieren. Bereits 20 Minuten are a lot of people who practice this sport Radfahren können den Kreislauf anregen. throughout the whole year. A growing network Das gemäßigte polnische Klima erlaubt es, of country lanes enables to select a length of a 8-9 Monate im Jahr Rad zu fahren. Es gibt section in accordance to our possibilities. This jedoch viele Personen, die diesen Sport das nice outdoor sport enables us to leave the city ganze Jahr über betreiben. Das wachsende and breathe in the clean air, full of oxygen (no Netz der außerstädtischen Radwanderwege gym or fitness club can provide this). Cycling erlaubt es, die Länge der Abschnitte unse- allows to practice an oxygen sport, the inten- ren Fähigkeiten entsprechend zu wählen. sity of which can be decided by us according Durch diese angenehme Freiluftbetätigung to our will, and which is connected with deep können wir uns von der Stadt loszureißen breathing and constant blood oxygenation. und saubere, sauerstoffreiche Luft einatmen The position of hands on the handle-bar of (dies bietet kein Bodybuilding- oder Fitness- a bike and their support make the muscles studio). Radfahren erlaubt das Betreiben of the shoulder girdle assist the breathing. von Sauerstofftraining mit einer Intensität, A bike forces almost all muscles to work. Also die wir beliebig bestimmen können, und das the strongest extensors of the lower limb (but- mit dem tiefem Atmen und einer kontinuier- tock muscles, quadriceps muscles of thighs, lichen Versorgung des Blutes mit Sauerstoff gastrocnemius muscles), spine muscles, verbunden ist. Die Anordnung der Hände am muscles of abdomen, of the shoulder girdle Fahrradlenker und ihre Abstützung bewirken, and of the upper limbs. Such a training has a dass die Muskeln des Schultergürtels die At- very important advantage, mainly it allows the mung zusätzlich unterstützen. Das Fahrrad muscles (the lower limbs extensors) to prac- zwingt fast alle Muskelpartien zur Arbeit. Es tice sequential work. The muscles stay in the arbeiten die stärksten der Beinstreckmuskeln contraction condition several tens of a second (Gesäßmuskeln, vierköpfiger Oberschenkel- (intensive working time equals 0.25 second), muskel, Wadenmuskulatur), Wirbelsäulen- a prolonged decontraction phase enables muskulatur, Bauchmuskel, Schultergürtel a better blood supply for muscles, which in und Armmuskulatur. Ein solches Training turn prevents painful muscle soreness. hat einen sehr wichtigen Vorzug, es erlaubt When cycling our torso is supported on a den Muskeln (Beinstreckmuskulatur) nämlich saddle, and the leg joins are relieved. Neither eine fortlaufende Arbeit. Einmalig verbleiben running, nor tennis, nor football allow the die Muskeln einige Zehntelsekunden in der joints to have such a rest. Therefore, cycling Muskelkontraktion (Anspannung) (die inten- can be practiced even by persons suffering sive Belastungszeit beträgt bis zu 0,25 Se- from joints pains and degeneration. What is kunden), die verlängerte Muskelexpansions- more, which a proper selection of the practic- phase (Entspannung) erlaubt eine bessere ing intensity, cycling can be recommended as Durchblutung der Muskeln und dies beugt a form of rehabilitation in case of such ill- schmerzhafte Muskelübersäuerungen vor. nesses, as well as in case of the ischemic Während der Fahrt ruht unser Körperrumpf heart disease (not excluding heart attack), auf dem Sattel, und die Fuss- und Beinge- bronchial asthma and many other serious lenke werden entlastet. Weder Laufen noch diseases. Obviously, a physician should have Tennis oder Fußball gestatten den Gelenken a considerate contribution in the selection of eine solche Erholung. Deshalb können sogar the practicing intensity. Personen Fahrrad fahren, die unter Geleng- We can practice every day at all possible schmerzen oder Gelenkdegenerationen lei- hours, alone or with company. Systematic cy- den. Vielmehr wird Radfahren, bei einer ange- cling enables us to lose some weight, it gives messenen Wahl der Intensität der Übungen) our silhouette a wonderful line, preventing als Rehabilitationsform bei solchen Leiden cardiovascular diseases, osteoporosis and empfohlen. Ebenfalls bei der Rehabilitation diabetes, it increases our immunity against der ischämischen Herzkrankheit (Herzinfarkt infections, it fights aging and improves our nicht ausschließend), Asthma bronchiale und feeling. It also prevents varices, leg swell- vielen anderen gefährlicher Krankheiten wird ing, it brings relief to persons suffering from Radfahren empfohlen. Natürlich ist bei der scoliosis. If you fall in love with cycling once, Wahl der Intensität der Übungen ein Arzt zu you will cycle more and more often, choos- Rate zu ziehen. ing longer and longer routes. Thanks to that Trainieren kann man täglich zu den unter- a bicycle will never become an unnecessary schiedlichsten Tageszeiten, selbstständig piece of furniture at home. oder in Begleitung. Systematische Rad- A good example to show the advantages of- fahrübungen erlauben es uns, Gewicht zu fered by cycling is comparing it to long-dis- verlieren, eine perfekte Körpersilhouette zu tance running. No long-distance runner is formen, Herz- und Gefäßkrankheiten, Osteo-

39 able to participate in competitions porose und Diabetes vorzubeugen. every day. Participation in such com- Sie steigern die Widerstandsfähig- petitions demands at least several keit gegen Infektionen, verlang- days of regeneration. The kings of samen den Alterungsprozess und long runs – the marathon runners, are able verbessern unser Allgemeinbefinden. Sie to participate only in several competitions beugen auch Krampfadern und Beinödeme a year. Cycling races often constitute nu- vor und bringen Personen Linderung, die merous hours of great effort. In spite of this, an Wirbelsäulenverkrümmung (Scoliosis) a cyclist is able to participate in many races erkrankt sind. Wer einmal die Liebe am Rad- in a season, a part of which are multi-stage fahren für sich entdeckt, wird immer häufiger competitions, so they take place every day, Rad fahren und immer längere Strecken wäh- several hours a day. Often after a killing ”time len. Dadurch wird ein Fahrrad nie zu einem ride” held in the morning, on the same day überflüssigen Möbelstück im Haus. in the afternoon there is a race stage organ- Ein gutes Beispiel zum Aufzeigen der Vorzü- ized, only a bit shorter than usually. Therefore, ge des Radfahrens ist der Vergleich mit dem it is quite clear that cycling is much better tol- Langstreckenlauf. Kein Langstreckenläufer erated by the human organism. ist imstande, täglich zu Rennen zu laufen. Modern doubly amortised bicycles (a tel- Die Teilnahme an solchen Wettkämpfen er- escopic fork and a rear shock absorber or fordert zumindest eine mehrtätige Regenera- an amortised saddle seatpost) provide a high tion. Die Könige der Langstreckenläufer, die comfort of riding. Even a minor unevenness of Marathonläufer sind nur in der Lage, bei eini- the road does not have a negative influence gen Rennen pro Jahr zu starten. Radrennen upon the spine, which inclined as it is, it is sind meistens eine mehrstündige, ungeheure still supported with hands in its upper section. Anstrengung. Trotzdem nimmt ein Radrenn- Greater bumps, which are quite visible earlier, fahrer während einer Saison an vielen Ren- can be ridden over standing on the pedals nen teil, von denen ein Teil Etappenrennen for a moment. Except for some serious dis- sind, d.h. an mehreren Tagen nacheinander eases, persons with spine problems can ride, ausgetragene einzelne Wettkämpfe – soge- whereas it is certain that they cannot afford to nannte Etappen – mehrstündige Anstrengun- practice running, tennis or team sports. gen. Oft wird nach einem mörderischen „Zeit- Cycling enables us to improve our general fahren” am Vormittag noch am Nachmittag condition and take care of the condition of desselben Tages eine etwas kürzere Etappe the whole body. It is a strength training, which als üblich ausgetragen. Man sieht also, dass enhances the blood circulation and enables Radfahren vom menschlichen Organismus us to lose some weight. After a period of train- wesentlich besser vertragen wird. ing it is possible to reach a body condition Moderne, doppelt gefederte Räder (Teles- enabling us to cycle for 6-7 hours without any kopgabel plus Hinterradfederung oder gefe- break. It is even difficult to imagine any other derte Sattelstütze) garantieren einen hohen sport discipline in which our organism would Fahrkomfort. Sogar die Überwindung kleine- receive such a large dose of exertion. For rer Unebenheiten auf dem Weg beeinflusst some time expensive oxygen therapies has die zwar geneigte, aber in ihrem oberen Teil become more and more popular – it is worth durch die Arme abgestützte Wirbelsäule realizing that riding a bicycle constitutes nicht negativ. Hingegen kann man größere an oxygen bath for our whole body, free of Unebenheiten, die man rechtzeitig bemerkt, charge. Our heart, stimulated to work, pumps überwinden, indem man für einen Augen- much larger amounts of oxygen to each body blick auf den Pedalen steht. Ausgenommen cell. We lose weight, become stronger, the bestimmte schwere Leiden können auch aging processes are slowed down and the re- Personen mit Wirbelsäulenbeschwerden generation processes are accelerated. Rad fahren, es steht jedoch fest, dass sie A bicycle enables us to carry out strength sich weder Laufen noch solche Disziplinen trainings. Thanks to an appropriate choice of wie Tennis oder Mannschaftsspiele gestatten route and the pace we can increase the exer- können. tion – pedalling faster or up a hill. A bicycle Durch das Radfahren können wir unsere can be successfully used instead of body körperliche Fitness verbessern und sorgen building equipment in a gym. Such a train- für das Wohlbefinden des gesamten Or- ing forces all muscles to work, enables to in- ganismus. Es handelt sich um ein Ausdau- crease the number of muscle fibres, especial- ertraining, das gleichzeitig den Kreislauf ly in places which are not activated doing any anregt und gestattet, einige überflüssige other sports, for example in the muscles of Kilogramm loszuwerden. Nach einer gewis- the front section of thighs, which do not work sen Trainingsdauer kann man eine Kondition intensively when running. Cycling strengthens erreichen, die 6-7 Stunden Fahrt ohne Pause the back muscles and helps to eliminate their erlaubt. Es ist wirklich schwer, sich irgendei- pain. Fans of riding a bicycle with derailleur ne andere Disziplin vorzustellen, in der unser gears are of a rightful opinion that riding on a Körper eine so große Anstrengung aushalten high gear influences the muscles in a different würde. Seit einer gewissen Zeit erfreuen sich manner than fast pedalling on a lower gear, teure Sauerstofftherapien riesiger Beliebtheit forming slender muscles. – man sollte sich darüber im klaren sein, Long-lasting exertion during pedalling ena- dass Radfahren eine kostenlose Sauerstoff- bles to burn fat reserves, especially layers dusche für unseren gesamten Körper ist. of an excessive fat tissue on thighs and but- Das zur Leistung angeregte Herz pumpt er- tocks. Riding a bike with a speed of 20 km per heblich größere Mengen Sauerstoff in jede hours, we burn ca. 600 calories during this Körperzelle. Wir nehmen ab, werden stärker, time. Cycling is also a sport for overweight die Alterungsprozesse verlangsamen sich people. The whole weight of the body is sup- und die Regenerierungsprozesse werden ported on the saddle, which relieves joints beschleunigt.

40 and bones. Blood circulation system Das Fahrrad erlaubt die Ausübung can work more intensively. Espe- von Krafttraining. Durch die ent- cially ladies should realize that apart sprechende Auswahl der Strecke from strengthening the muscles of und das Auferlegen eines Tempos buttocks and thighs, cycling helps to get rid können wir die Anstrengung steigern – in- of cellulite in a more efficient way than with dem wir schneller in die Pedalen treten oder the use of expensive creams and more or less bergauf fahren. Ein Fahrrad kann erfolgreich invasive cosmetic procedures. die Fitnessgeräte im Kraftraum ersetzen. Ein It is worth adding here that physicians rec- solches Training zwingt alle Muskeln zur Ar- ommend this form of sport as a therapy for beit, erlaubt eine Steigerung der Zahl von injured muscles, various indispositions of the Muskelfasern, insbesondere an Stellen, die Achilles tendon, knees and hip joints. These wir bei der Ausübung anderer Sportarten are contusions notoriously suffered by run- nicht voll in Gang setzen, zum Beispiel in den ners, tennis players or footballers, whose Muskeln der Schenkelvorderseite, die beim joints are strained with trainings. Laufen nicht intensiv gefordert werden. Rad- There is no doubt about the fact that move- fahren stärkt die Rückenmuskeln und hilft bei ment constitutes the foundation of fighting der Bekämpfung von Rückenschmerzen. An- obesity, of maintaining shapely silhouette. hänger des Radfahrens mit Gangschaltung In case of many people – which obviously de- bemerken mit Recht, dass die Fahrt in einem pends on individual properties of their bodies hohen Gang anders auf die Muskulatur ein- – practicing sport in a systematic way brings wirkt als das schnelle In-die-Pedale-treten in better results than a change of diet. Most fre- einem kleinen Gang, das „schlanke” Muskeln quently, however, in order to achieve really formt. satisfying effects it is necessary to compose Die Daueranstrengung während des Radelns a balanced diet and force oneself to regular erlaubt das Verbrennen der Fettreserven, physical exertion. Physical exertion, which insbesondere der überflüssigen Fettgewe- has been appropriately adjusted to the needs beschichten an Schenkeln und Gesäß. Beim and possibilities of our organism, makes our Radfahren mit einer Geschwindigkeit von 20 heart bigger, stronger and more efficient, Kilometer pro Stunde verbrennen wir in die- thanks to which it pumps more blood with ser Zeit etwa 600 Kalorien. Radfahren ist auch every beat. Therefore, it works not only more ein Sport für Menschen mit Übergewicht. Das efficiently, but also more economically. Well gesamte Körpergewicht ruht auf dem Sattel, oxygenated blood becomes thinner, and the wodurch die Gelenke und Knochen entlastet number of red blood cells increases at the werden. Der Kreislauf kann sehr intensiv ar- same time, which in turn provides a better beiten. Insbesondere Frauen sollten wissen, transport of oxygen. There is a yet another dass Radfahren außer der Stärkung der Ge- crucial aspect which cannot be overlooked säß- und Schenkelmuskulatur auch gegen – regular practicing of sport helps to normal- Cellulitis hilft und das besser als mit Hilfe teu- ize a slightly elevated or too low blood pres- rer Cremes und mehr oder weniger schwer- sure, it contributes to a significant drop of the wiegender kosmetischer Eingriffe. fat contents in blood (increases the amount of Es ist nötig hinzuzufügen, dass Ärzte diese the good cholesterol HDL, decreases the level Form des Sports als Therapie bei Muskel- of the bad cholesterol LHL). It is a key in the schäden, verschiedene Beschwerden von fight with the coronary heart disease, which Achillessehne, Knien und Hüftgelenken is a nightmare of our civilization and takes empfehlen. Das sind Verletzungen, an denen a terrible death toll. Läufer, Tennisspieler oder Fußballer, deren Cycling improves the breathing process. Gelenke durch die Trainingsarbeit überlastet It strengthens the muscles participating in this werden, eigentlich ständig leiden. process, thanks to which we breathe deeper Es bestehen nicht die geringsten Zweifel, and more oxygen reaches our body. dass Bewegung die Basis für die Bekämp- Few people know that all these processes fung von Fettleibigkeit und für die Erzielung are incredibly significant in the normalization und Erhaltung einer wohlgeformten Körper- of our body weight. Creating favourable oxy- silhouette ist. Bei vielen Personen – das ist gen conditions for our organism constitutes a natürlich von den individuellen Körpereigen- foundation for appropriate utilization of the fat schaften abhängig – liefert ein betriebener tissue. Fats are burned in mitochondria only Sport sogar bessere Ergebnisse als eine Än- in the presence of oxygen. Thanks to regular derung der Ernährungsweise. Am häufigsten exercises the number and size of capillary jedoch muss man, um wirklich befriedigende vessels used to transport oxygen to particular Ergebnisse zu erzielen, sowohl eine entspre- cells grows. Therefore, cells have a better ac- chend ausgewogene Ernährung haben, als cess to oxygen, and it increases the efficiency sich auch zu regelmäßiger körperlicher An- of fat burning processes. strengung zwingen. Eine Anstrengung, die Movement is a key to regulating the whole entsprechend angepasst an die Bedürfnis- process of metabolism. It increases the level of se und Möglichkeiten unseres Organismus calories burning by increasing the body tem- wurde, bewirkt, dass sich das Herz vergrö- perature and increasing the metabolism pace. ßert, es stärker und leistungsfähiger wird, Increased exertion forces our organisms to use wodurch es bei jedem Schlag eine größere energy, but it also influences the pace of meta- Menge Blut pumpt. Es arbeitet also nicht nur bolic processes during the whole day. It results leistungsfähiger sondern auch sparsamer. in the creation of a mechanism which cannot Das mit Sauerstoff versorgte Blut wird dünn- be overvalued in the process of losing weight flüssiger und gleichzeitig erhöht sich die as regular activity increases the use of calories Anzahl der roten Blutkörperchen. Dies ge- not only when exercising, but even up to a doz- währleistet im Ergebnis einen besseren Sau- en or so hours later. It means that our organism erstofftransport. Es gibt noch einen äußerst burns more calories even as we sleep. wichtigen Aspekt, der schwerlich außer Acht

41 The reasons for this process have zu lassen ist – regelmäßiger Sport not been fully explained yet. How- hilft, leicht erhöhten oder zu niedri- ever, it is more than certain that it is gen Blutdruck auf ein normales Maß a result of the attempts of our organ- zu bringen und trägt zu einer deut- ism to regenerate after exertion. Exercises use lichen Senkung des Fettgehaltes im Blut bei many substances contained in cells, loads (er erhöht die Menge des guten HDL-Cho- destroy cell structures, and there remain use- lesterins und senkt den Wert des schlechten less products of the fat burning processes. LDL-Cholesterins). Das ist der Schlüssel zum The cells must regenerate, must remove the Kampf gegen Gefäßkrankheiten, den Fluch wastes and complete the scarcities. All these unserer modernen Lebensbedingungen, die processes require energy, heat is emitted einen erschreckenden Tribut an Menschenle- then. Each sportsman knows from his own ben fordern. experience that even long after the termina- Radfahren verbessert auch den Atempro- tion of exercises the body temperature is still zess. Es stärkt die an diesem teilnehmenden elevated. Muskeln, wodurch wir tiefer einatmen und We also should mention an extraordinar- mehr Sauerstoff in den Organismus gelangt. ily beneficial influence of exercises upon our Wenige Menschen wissen, dass alle diese mind. Of course, we feel better thanks to the Prozesse eine ungeheuer große Bedeutung very fact that our body weight is stabilized für die Zurückführung unseres Körper- (we feel younger and more beautiful). But it gewichts auf ein normales Maß haben. is not all. During physical exertion the brain Die Schaffung entsprechender Sauerstoffbe- produces endorphins, which are called the dingungen für den Körper ist die Grundlage hormones of happiness. Additionally, exertion für die richtige Verwertung des Fettgewebes. can cause an increase of our self-esteem, Die Fette werden in den Mitochondrien nur it has an anti-stress function, it leads to re- unter Anwesenheit von Sauerstoff verbrannt. laxation and calmness by discharge of all Dank regelmäßiger körperlicher Übungen negative emotions and the excess of the bad steigt die Zahl und Größe der Kapillargefäße, energy. mit deren Hilfe der Sauerstoff in die einzelnen No doubt that we have to get to like sport. And Zellen gelangt. Es steigt also die Verfügbarkeit it is not easy to give up comfortable habits, to von Sauerstoff für die Zellen, und dies erhöht force ourselves to an additional effort and to die Leistung des Fettverbrennungsprozesses. find time for a healthy activity. However, once Bewegung ist der Schlüssel zur Regulierung we have succeeded in it, we soon discover des gesamten Stoffwechselprozesses. Be- that movement is not just an unpleasant duty. wegung steigert durch Anheben der Körper- It can be a hobby, which additionally makes temperatur und den Anstieg der Stoffwech- us slimmer, healthier, and also more relaxed selgeschwindigkeit die Kalorienverbrennung. and ready to face the everyday stress. Eine erhöhe Anstrengung zwingt den Körper A basis of the effectiveness of each effort is zu einer aufgewendeten Energie und beein- an appropriate adjustment to the needs of flusst auch die Geschwindigkeit der Stoff- our organism. The best and the most efficient wechselprozesse im Laufe eines gesamten is the oxygen effort. According to the recom- Tages. Dies bewirkt die Schaffung eines Me- mendations of the World Health Organiza- chanismus, der im Verlaufe des Abnehmens tion, we should find at least 30 minutes for schwer zu überschätzen ist, weil regelmäßige an appropriate kind of movement. Of course, körperliche Aktivität den Kalorienverbrauch not everybody is able to comply with these nicht nur während der Dauer der Übungen, requirements. Nevertheless, if we plan our sondern sogar bis zu mehr als einem Dut- time well, we can exercise more rarely, but zend Stunden danach erhöht. Das bedeutet, in longer cycles (making sure the exercises dass der Organismus sogar während des are regular), e.g. exercise 3 times a week for Schlafes mehr Kalorien verbrennt. 1 hour. Die Ursachen dieses Prozesses konnten Starting the exercise, we can focus exclu- noch nicht vollständig geklärt werden. Mehr sively upon the oxygen exertion. Each form als sicher ist jedoch, dass dies Ergebnis des is good: cycling, swimming, jogging, training Strebens des Organismus zur Regenerati- in a fitness club or even a quick walk. How- on nach einer Anstrengung ist. Körperliche ever, me must remember that the exertion Übungen verbrauchen viele in den Zellen must be continuous and it should last at least enthaltene Substanzen, die Belastungen bre- 30 minutes. Many people do not even know chen die Zellstrukturen auf und im Ergebnis that burning the fat tissue starts only after 20 der Fettverbrennung bleiben überflüssige minutes of such activities. Short and sporadic Produkte zurück. Die Zellen müssen sich exercises do not bring any results in fighting wieder herstellen, „Müll” beseitigen und die overweight. The best option would be to hold Mängel auffüllen. Alle diese Prozesse erfor- on for 45-60 minutes. Such a training brings dern Energie, und dann wird Wärme abgege- optimal results if it takes place regularly, 2-3 ben. Jeder Sportler weiß aus Erfahrung, dass times a week. In case of such exertions the die Körpertemperatur noch lange nach der production of lactic acid is very low. As a re- Beendigung von Übungen erhöht ist. sult they are not accompanied with the most Es ist auch an die geradezu segensreiche unpleasant result, which is muscle soreness Wirkung körperlicher Antrengungsübungen lasting even several days. auf die Psyche zu erinnern. Natürlich fühlen Useful skills: wir uns bereits aus dem Grund besser, dass 1. Calculating the appropriate frequency of sich unser Gewicht stabilisiert (wir fühlen uns heart beating jünger und attraktiver). Aber das ist nicht In the oxygen training there are several man- alles. Während der körperlichen Anstren- ners of calculating the appropriate frequency gung produziert das Gehirn Endorphine, die of heart beating. Most often this value should Glückshormone genannt werden. Zusätzlich oscillate between 65 and 80% of the maxi- kann Anstrengung einen Anstieg des Selbst-

42 43 mum heart rate. The maximum heart wertgefühls auslösen, wirkt auch rate (HRmax) is the highest heart stressmindernd, führt zu einer Ent- rate that the human body is able to spannung und Beruhigung durch have. We obviously must remember die Entladung aller negativer Emoti- that a person who exercises only sporadi- onen und übermäßiger negativer Energie. cally should consider the values closer to Zweifelsohne muss man vom Sport über- the lower limit. The heart rate is a number of zeugt sein. Und es ist nicht einfach, von heart beats per minute. bequemen Angewohnheiten Abschied zu The simplest method to calculate HRmax nehmen, sich zu zusätzlicher Anstrengung is subtracting one’s age from 220, multiplying zu zwingen und Zeit für gesunde Aktivität the result by 0.65 and 0.8 and we come up herauszuarbeiten. Jedoch entdecken wir, with a range of values of heart contractions wenn uns dies dann gelungen ist, rasch, for the oxygen training. Nevertheless, we dass Bewegung keine lästige Pflicht ist. Kann must take into account the fact that his for- es doch zu einem Hobby werden, dass bei mula is burdened with a considerate error – it Gelegenheit bewirkt, dass wir schlanker und can amount even to 15%. This a result of the gesünder sind, uns gleichzeitig entspannen fact that the manner of calculation does not und bereit werden, dem täglichen Stress die take into account any differences between Stirn zu bieten. particular organisms, e.g. general condition, Grundlage für die Effektivität jeder körperli- heart rate at rest, sex, type of exercise. chen Anstrengung ist ihre entsprechende 2. Taking the pulse Anpassung an die Bedürfnisse unseres Or- Taking one’s own pulse is a simple activity, ganismus. Am besten und effektivsten sind requiring only a watch with a second hand. sauerstoffabhängige Trainingsübungen. We put the fingertips of the index and the Nach den Empfehlungen der Weltgesund- ring finger against our neck in the area of the heitsorganisation WHO sollten wir täglich neck artery and for 15 minutes we count the Zeit für mindestens 30 Minuten entsprechen- number of heart beats. We multiply the result der Bewegung finden. Es ist klar, dass nicht by 4. The measurement – if we want it to be jeder sich diesen Forderungen anpassen reliable – should be performed immediately kann. Aber wenn man seine Zeit gut plant, after the exertion, before the heart rate man- kann man weniger häufig, aber in längeren ages to slow down. First it is worth trying to Zyklen trainieren (wobei natürlich auf die Re- take the pulse at home. During a trip, which is gelmäßigkeit geachtet werden muss, indem to be our oxygen training, the first measure- man z.B. drei mal wöchentlich für je eine ment can take place no sooner than after 10 Stunde trainiert). minutes. The heart must have time to warm Beim Beginnen mit den Übungen können up and to adjust to the exertion. It is good to wir uns ausschließlich auf das Sauerstoff- check the results every 20-30 minutes. Then training konzentrieren. Gut ist jede Form: we always know if we maintain the appropri- Radfahren, Schwimmen, Jogging, Trainieren ate level of the exertion intensity. A great and im Fitnessstudio oder wenigstens ein rascher reliable method is also purchasing an elec- Spaziergang. Es ist jedoch daran zu denken, tronic device which measures our heart rate dass die Anstrengung ununterbrochen sein without any breaks, and it can even emit a muss und über 30 Minuten andauern sollte. signal if the heart rate falls outside the values Viele Personen wissen nicht einmal, dass of the oxygen training. die Verbrennung des Fettgewebes erst nach Rational planning of cycling trainings is a 20 Minuten einer solchen Aktivität einsetzt. key to achieve full benefits from movement. Kurze und zusätzlich sporadische Übungen There is a theory according to which after bringen keinerlei Ergebnisse im Kampf ge- 1-2 hours of oxygen training our organism gen Übergewicht. Am besten ist es, wenn wir should have 12 hours for regeneration. länger durchhalten, bis zu 45-60 Minuten. Ein Whereas 1 hour of intense weight train- solches Training bringt optimale Ergebnis- ing should be followed with 24-48 hours of se, wenn es regelmäßig, 2-3 mal pro Woche rest (depending on our shape). However, stattfindet. Bei einer solchen Anstrengung it is quite visible that oxygen trainings are ergibt sich eine sehr geringe Produktion the best choice if we want to practice sport an Milchsäure. Im Ergebnis ist es nicht mit every day. Especially when we are only at den unangenehmen Auswirkungen, wie für the beginning of implementing the physical mehrere Tage quälende Muskelschmerzen, exertion programme. verbunden. It is probably clear for everybody that prior Geeignete Fertigkeiten: to a really long expedition it is necessary 1. Berechnung der korrekten Herzfre- to prepare our organism for that for several quenz months by systematic training. It is believed Beim Sauerstofftraining kann man die korrek- that this period should last even 4-6 months te Herzfrequenz auf mehrere Arten bestim- of regular exercises. Building our shape we men. Am häufigsten wir angenommen, dass should remember that every training should dieser Wert zwischen 65 – 80% der maxima- be started with a 10-minute-long warm-up, len Herzfrequenz liegen sollte. Die maximale maintained in an appropriate rhythm, with- Herzfrequenz (HRmax) ist der höchste Puls, out any breaks. During the remaining train- zu dem unser Organismus fähig ist. Natürlich ing time the riding pace should be changed ist dabei daran zu denken, dass eine Person, every 5 minutes, not to overtexert ourselves. die nur gelegentlich trainiert, der Untergren- The riding should be finished with 5 min- ze angenäherte Werte berücksichtigen muss. utes of slow ride, which will slow our body Der Puls ist die Zahl der Herzschläge pro down. If our shape is not established yet, Minute. we should use ready cycling lanes and let us Die einfachste Methode zur Berechnung des not choose the longest sections right from HRmax ist es, von der Zahl 220 sein Alter in the start. Jahren abzuziehen – nach Multiplizieren des

44 Ergebnisses mit 0,65 und 0,8 erhal- Eine effiziente Planung der Radtrainingsein- ten wir das Werteintervall der Herz- heiten ist der Schlüssel zum Erreichen der kontraktionen für das Sauerstoff- vollen Vorteile der vorgenommenen Bewe- training. Es ist jedoch zu beachten, gung. Es gilt die Theorie, nach der der Orga- dass es sich dabei um eine Formel mit er- nismus nach 1-2 Stunden Sauerstofftraining heblicher Fehlerabweichung handelt – diese 12 Stunden zur Regeneration bekommen kann bis zu 15 % betragen. Dies folgt daraus, sollte. Dagegen sollte 1 Stunde intensiven dass diese Art der Berechnung keinerlei Un- Krafttrainings mit einer Erholungsphase von terschiede zwischen Organismen, z.B. die 24 bis 48 Stunden verbunden sein (dies allgemeine Austrainiertheit, den Ruhepuls, hängt von unserer körperlichen Form ab). das Geschlecht oder die Art der ausgeführ- Es ist jedoch deutlich zu sehen, dass Sau- ten Übung, berücksichtigt. erstoffübungen die beste Wahl darstellen, 2. Pulsmessung wenn wir täglich Sport treiben wollen. Insbe- Das Messen des eigenen Pulses ist ganz ein- sondere wenn wir erst mit einem Trainings- fach und erfordert nur eine Uhr mit Sekunden- programm beginnen. anzeige. Wir legen den Zeige- und Ringfinger Für jeden ist wohl klar, dass man seinen an den Hals in der Nähe der Halsschlagader Organismus vor einem wirklich langen Trai- und zählen die Anzahl der Herzschläge inner- ningsausflug erst einige Monate durch sys- halb von 15 Sekunden. Das Ergebnis multip- tematische Trainingsübungen darauf vorbe- lizieren wir mit 4. Die Messung ist - wenn wir reiten muss. wollen, dass sie maßgebend ist – sofort nach Man geht davon aus, dass dies ein Zeitraum Unterbrechung der Anstrengung vorzuneh- von bis zu 4-6 Monaten regelmäßiger Übun- men, bevor sich der Puls wieder beruhigt. Man gen sein kann. sollte die Pulsmessung vorher einmal zu Hause Beim Aufbau unserer Form sollten wir daran versuchen. Während einer Sauerstofftrainings- denken, jede Trainingseinheit mit einem 10- tour sollte die erste Messung nicht früher als minütigen Aufwärmen in dem entsprechen- nach 10 Minuten erfolgen. Das Herz muss Zeit den Rhythmus ohne Pause zu beginnen. haben, sich aufzuwärmen und sich an die An- Während der restlichen Trainingszeit sollte strengung zu gewöhnen. Die erzielten Ergeb- man alle 5 Minuten die Fahrtgeschwindigkeit nisse sind alle 20-30 Minuten zu überprüfen. ändern, jedoch nicht übertrieben forcieren. Dann wissen wir immer, ob wir die entsprechen- Am Schluss stehen 5 Minuten langsames de Anstrengungsintensität halten. Hervorra- Fahren, dass sich der Organismus beruhigt. gend geeignet sind auch elektronische Geräte, Wenn wir noch keine festgelegte Form haben, die den Puls pausenlos messen und ein Signal nutzen wir am besten bestehende Strecken senden, wenn der Puls außerhalb des Intervalls und wählen nicht sofort die anspruchsvolls- für das Sauerstofftraining liegt. ten Streckenabschnitte aus.

45 46 To make cycling safe Damit Radfahren sicher ist Aby jazda na rowerze była bezpieczna

Jazda na rowerze, jak już wiemy, Musimy się upewnić, że wybrany przez to wyjątkowo przyjemny sport. Jednak, nas model jest wygodny i dobrze przy- by móc w pełni czerpać z dobrodziejstw, lega do głowy, czy ma otwory wentyla- jakie niesie, trzeba przestrzegać pew- cyjne. To ważne, skoro mamy go nosić nych zasad bezpieczeństwa, a przede podczas kilkugodzinnej wyprawy. Jeśli wszystkim odpowiednio dobrać sprzęt. kask jest uszkodzony, lepiej kupić nowy. Ważne jest, by zwłaszcza dzieci jeździły Rower musi mieć odpowiednie oświetle- w kaskach, które regularnie są dopaso- nie, abyśmy zawsze byli widoczni przez wywane do rozmiarów ich głowy. pozostałych uczestników ruchu drogo- wego. Rowerzysta, jak mało który uczestnik 1. Z przodu ma się znajdować światło ruchu drogowego, musi zadbać o bycie białe lub żółte świecące ciągle. widocznym. Nie jest przecież w żaden 2. Tylne czerwone światełko odblasko- sposób chroniony przed skutkami wy- we, nie trójkątne. padku drogowego, a często kierowcy 3. Tylne czerwone światełko, które może samochodów zauważają rowerzystów migać. w ostatniej chwili. Dlatego warto za- 4. Zgodnie z aktualnymi przepisami do- opatrzyć się w dodatkowe elementy puszczone jest również posiadanie odblaskowe, które można przyczepić żółtych światełek odblaskowych na do ubrania, np. opaski odblaskowe. pedałach i kołach. Rowerzysta powinien również zaopa- Bardzo ważnym aspektem jest dbałość trzyć się w rękawiczki, które nie tylko o stan roweru, który regularnie powi- zapobiegają otarciom, ale również nien być sprawdzany. Rower musi mieć zwiększają przyczepność dłoni do kie- sprawne hamulce, sygnał ostrzegawczy, rownicy; komplet ochraniaczy i okulary np. dzwonek, mocno dokręcone koła, przeciwsłoneczne. dobrze napompowane opony o niestar- tych bieżnikach. Trzeba zadbać okreso- Rowerzysta zawsze musi się stosować wo o nasmarowanie łańcucha. do obowiązujących znaków drogowych Każdy rowerzysta powinien się zaopa- i przepisów ruchu drogowego. Jeśli trzyć w kask z odpowiednimi atestami. wzdłuż jezdni prowadzi ścieżka rowe- Podczas uderzenia kask przejmuje rowa lub pieszo-rowerowa, rowerzysta część energii i zmniejsza obrażenia. musi się poruszać właśnie nią. Jeśli nie

47 ma takiej ścieżki, to rowerzyście wolno Jeśli wybieramy się na dłuższą wyciecz- jechać chodnikiem tylko wtedy, gdy kę, zabierzmy apteczkę. jego szerokość przekracza 2 metry, a na jezdni w tym miejscu dozwolona jest NIGDY NIE WOLNO WSIADAĆ prędkość do 50 km/h. Zawsze jednak NA ROWER BĘDĄC rowerzysta musi zachować ostrożność POD WPŁYWEM ALKOHOLU!!! i ustępować pierwszeństwa pieszym (wyjątek stanowi ścieżka rowerowa). Warto także pomyśleć o zabezpieczeniu Rowerzysta nie ma pierwszeństwa na roweru. Na komendzie policji możemy skrzyżowaniu ścieżki rowerowej z jezd- oznakować rower i wpisać go do reje- nią, nie może przejeżdżać przez przejścia stru. W razie kradzieży zwiększy to szan- dla pieszych (trzeba zsiąść i przeprowa- sę na jego odzyskanie. dzić rower na drugą stronę jezdni). Kupmy dobre zapięcie i przypinajmy Dorośli nie potrzebują żadnych doku- pozostawiony rower (spinając zarówno mentów zezwalających na poruszanie ramę, jak i koło) do mocnego elemen- się rowerem, osoby niepełnoletnie po- tu, np. słupa, płotu, stojaka rowerowe- trzebują karty rowerowej, którą otrzymu- go. Najlepiej robić to w miejscu dobrze ją po zdaniu odpowiedniego egzaminu. widocznym, jeśli jest taka możliwość Podczas jazdy rowerzysta zawsze musi to nawet monitorowanym. Odpinajmy mocno trzymać kierownicę, sygnalizo- wówczas lampki i liczniki i zabierajmy wać zamiar skrętu, pamiętać o oświe- je z sobą. Pomieszczenie, w którym tleniu i odzieży ochronnej. Warto zaopa- trzymamy rower – np. garaż, szopa czy trzyć się w tylne lusterko, dostosowywać piwnica, musi być zaopatrzone w dobre prędkość do warunków panujących na zamki, które będą zniechęcały poten- drodze i stanu jezdni. cjalnego złodzieja.

48 A bicycle has to be equipped with an Ein Fahrrad muss über eine geeig- appropriate lighting system so that nete Beleuchtungsanlage verfügen, we could be visible by the rest of the damit wir stets für die übrigen Ver- traffic participants. kehrsteilnehmer sichtbar sind. 1. In the front there should be a white or yel- 1. Als Vorderlicht ist eine weiße Leuchte oder low light, shining all the time gelbe, kontinuierlich blinkende Leuchte zu 2. Rear red reflector, not in a triangular shape verwenden. 3. Rear red light, which can flash. 2. Roter Rückstrahler, nicht dreieckig. 4. According to the valid regulations it is also 3. Rotes Rücklicht, blinkender Strahler ist permissible to have yellow reflectors on möglich. pedals and wheels. 4. Nach den aktuell geltenden Vorschriften ist A very important aspect is making sure that a auch die Verwendung von gelben Reflekto- bicycle is in a good condition, which should ren an Pedalen und Rädern zulässig. be regularly checked. A bicycle should have Ein sehr wichtiger Aspekt ist die Sorge um den brakes in a working order, a warning signal, technischen Zustand des Rades, der regelmä- e.g. a bicycle bell, tightly screwed wheels, well ßig zu überprüfen ist. Das Fahrrad muss funk- inflated tyres with a visible tread. Periodically, tionstüchtige Bremsen haben, ein Warnsignal, lubricating the chain must be performed. z.B. eine Klingel, fest angezogene Räder und Each cyclist should be equipped with a helmet gut aufgepumpte Reifen mit unbeschädigten with appropriate certificates. It is worth being Laufflächen. Es ist auch für die regelmäßige equipped with additional reflecting elements Schmierung der Laufkette zu sorgen. which can be attached to your clothing, e.g. Jeder Radfahrer sollte sich einen Helm mit reflecting bands. A cyclist should also have der entsprechenden Zulassung besorgen. special gloves which not only prevent abra- An der Kleidung können auch zusätzliche, sions, but also increase the adherence of reflektierende Elemente angebracht werden, hands to the handle-bar; a set of pads and z.B. reflektierende Arm- und Beinbinden. Ein sunglasses. Radfahrer sollte Handschuhe haben, die nicht A cyclist must always comply with the valid nur Abschürfungen verhindern, sondern auch road signs and traffic regulations. If there is die Haftung der Hand am Lenker verbessern; a cycling lane or a cycling and walking lane einen Satz Knie- und Ellenbogenschützer und along the road, a cyclist must ride on it. If there eine Sonnenbrille. is no such a lane, a cyclist is allowed to use the Als Radfahrer hat man sich stets an die gel- pavement only if its width exceeds 2 metres tenden Verkehrsregeln zu halten und die Ver- and the speed limit on the road is 50 km/h. kehrszeichen zu beachten. Wenn entlang der However, a cyclist must always be careful and Straße ein Radweg vorhanden ist, ist dieser to give way to pedestrians (a cycling lane is an durch den Radfahrer zu benutzen. Ist keine exception). A cyclist does not have the right of separate Radspur vorhanden, darf man nur way on an intersection of a cycling lane with dann auf dem Fußweg fahren, wenn dieser a road, he is not allowed to use pedestrians’ eine Breite von über 2 Metern hat und auf der crossing (you should get off the bike and lead Fahrbahn an dieser Stelle eine Geschwindig- it across the street). keit bis 50 km/h erlaubt ist. Ein Radfahrer hat Adults do not need any documents allowing jedoch stets Vorsicht walten zu lassen und them to use a bicycle, under-age persons Fußgängern Vortritt zu lassen (Ausnahme ist need a cycling card, which they are granted der Radweg). Radfahrer haben keine Vorfahrt after passing an appropriate examination. an der Kreuzung eines Radwegs mit der Fahr- When cycling a cyclist must always hold the bahn, Radfahrer dürfen Fußgängerüberwege handle-bar very tightly, signalize an intention nicht überfahren (Es muss abgestiegen und to turn, remember about the lighting system das Rad auf die andere Straßenseite geführt and protective clothing. It is worth having werden). a rear-view mirror, adjusting the speed to the Erwachsene benötigen keine Dokumente, die conditions on and of the road. zum Führen eines Fahrrads erlauben, Minder- If we plan to have a longer trip, let us take jährige benötigen eine Fahrradkarte (Karta a first-aid kit. rowerowa), die sie nach dem Bestehen einer entsprechenden Prüfung erhalten. NEVER GET ON A BICYCLE UNDER Während der Fahrt muss der Fahrer stets den THE INFLUENCE OF ALCOHOL!!! Lenker fest halten, er muss seine Absicht zum Abbiegen deutlich ankündigen und an eine It is also worth thinking about a protection of entsprechende Beleuchtung und Schutzklei- our bicycle. In a police station we can mark our dung denken. Man sollte auch an einen Rück- bike and enter it to a register. In case of its theft spiegel denken sowie seine Geschwindigkeit it will increase the chance of getting it den Straßenbedingungen und dem Fahrbahn- back. zustand anpassen. Wenn wir uns auf eine längere Radtour ma- chen, nehmen wir eine Erste-Hilfe-Ausrüstung mit.

ES IST VERBOTEN, IM ANGETRUNKENEN ZUSTAND AUFS RAD ZU STEIGEN!!!

Man sollte auch an die Sicherung des Rades denken. Auf Polizeidienststellen können wir unser Fahrrad kennzeichnen und es in ein Register eintragen lassen. Im Falle eines Dieb- stahls erhöht dies die Chancen, das Fahrrad zurück zu bekommen.

49 Znaki ostrzegawcze / Warning sings / Warnzeichen

Znak A-24 „Rowerzyści” ostrzega o miejscu, w którym rowerzyści wjeżdżają z drogi dla rowerów na jezdnię lub przez nią przejeżdżają.

Sign A-24 ”Cyclists” warns of a location where cyclists enter a road or cross a road from a cycle track.

Das Zeichen A-24 „Radfahrer” warnt an der Stelle, wo die Radfahrer vom Radweg auf die Fahrbahn fahren oder sie überqueren.

Znaki zakazu / Prohibitory signs / Verbotszeichen

Znak B-9 „Zakaz wjazdu rowerów” oznacza zakaz ruchu rowerów na jezdni i poboczu.

Sign B-9 ”No entry to cyclists” means no cycle traffic on road or road shoulders.

Das Zeichen B-9 „ Fahrverbot für Radfahrer” bedeutet ein Fahrverbot für Radfahrer auf der Fahrbahn und am Rande.

Znaki nakazu / Mandatory signs / Gebotszeichen

Znak C-13 „Droga dla rowerów” oznacza drogę przeznaczoną dla kierujących rowerami jednośladowymi, którzy są zobowiązani do korzystania z tej drogi.

Sign C-13 ”Cycle track” means a road solely for cyclists who are obliged to use it.

Das Zeichen C-13 „Radweg” bezeichnet einen Weg der für einspurige Fahrräder bestimmt ist und wo man auch verpflichtet ist, diesen Weg zu benutzen.

Znak C-13a „Koniec drogi dla rowerów” oznacza koniec drogi przeznaczonej dla kierujących rowerami jednośladowymi.

Sign C-13a ”End of cycle track” means the end to a road for cyclists.

Das Zeichen C-13a „Ende des Radweges” bezeichnet das Ende des für einspurige Räder bestimmten Weges.

Znak C-16 „Droga dla pieszych” oznacza początek drogi przeznaczonej wyłącznie dla ruchu pieszego.

Sign C-16 ”Pedestrian track” means the beginning of a track solely for pedestrians

Das Zeichen C-16 „Fußgängerweg” bezeichnet den Anfang eines Weges, der ausschließlich für Fußgänger bestimmt ist.

Znaki informacyjne / Information signs / Informationszeichen

Znak D-6a „Przejazd dla rowerzystów” oznacza miejsce przeznaczone do przejeżdżania rowerzystów w poprzek drogi.

Sign D-6a ”Crossing for cyclists” means a place where cyclists cross roads.

Das Zeichen D-6a „Durchfahrt für Radfahrer” bezeichnet die Stelle, die für das Überqueren von Radfahrern bestimmt ist.

Znaki D-6b „Przejście dla pieszych i przejazd dla rowerzystów” oznacza występujące obok siebie miejsca takie jak przejście dla pieszych i przejazd dla rowerzystów.

Sign D-6b ”Pedestrian and cyclist crossing” means pedestrian and cyclist crossings located nearby.

Das Zeichen D-6b „Übergang für Fußgänger und Radfahrer” bezeichnet die Stellen die nebeneinander auftreten und sowohl von Fußgängern als auch von Radfahrern überquert werden können

Znaki kierunku i miejscowości / Signs of direction and to localities / Hinweiszeichen

Znak E-12a „Drogowskaz do szlaku rowerowego” wskazuje kierunek obiektu turystycznego lub wypoczynkowego wskazanego na znaku.

Sign E-12a ”Signpost for cycle track” indicates the direction to tourist or recreational facilities as indicated in the sing.

Das Zeichen E-12a „Hinweisschild für einen Fahrradweg” zeigt die Richtung zu einem Touristik- oder Erholungsobjekt, das auf dem Zeichen dargestellt ist.

50 Znaki uzupełniające / Additional signs / Zusatzzeichen

Znak F-19 „Pas ruchu dla rowerów” wskazuje wyznaczony na jezdni pas ruchu dla rowerów jednośladowych.

Sign F-19 „Cycle lane” designates a road lane solely for cyclists.

Das Zeichen F-19 „Fahrbahn für Radfahrer” verweist auf die festgelegte Fahrbahn für einspurige Fahrräder.

Znak T-22 – tabliczka do znaku rowerowego. .IEDOTYCZY Sign T-22 – a plate to a cyclist sign.

Zeichen T-22 – Tafel für ein Fahrradzeichen.

Oznakowanie tras rowerowych / Marking of cycle tracks / Kennzeichnung der Fahrradstrecken

Znak R-1 „Szlak rowerowy krajowy” oznacza przebieg szlaku rowerowego krajowego.

Sign R-1 ”National cycle track” indicates the route of a national cycle track.

Das Zeichen R-1 „Landesfahrradweg” bezeichnet den Verlauf eines Landesfahrradweges.

Znak R-1a „Początek (koniec) szlaku rowerowego krajowego” oznacza przebieg szlaku rowerowego krajowego.

Sign R-1a ”Beginning (end) of national cycle track” indicates the route of a national cycle track.

Das Zeichen R-1a „Anfang (Ende) eines Landesfahrradweges” bezeichnet den Verlauf eines Landesfahrradweges.

Znak R-1b „Zmiana kierunku szlaku rowerowego krajowego” oznacza odpowiednio przebieg szlaku rowerowego krajowego.

Sign R-1b ”Change of direction of national cycle track” indicates the route of a national cycle track.

Das Zeichen R-1b „Richtungsänderung des Landesfahrradweges” bezeichnet entsprechend den Verlauf des Landesfahrradweges.

Znak R-3 „Tablica szlaku rowerowego” wskazuje odległość

5 do głównych miejscowości położonych przy szlaku rowerowym. 2 : ‚ $ Sign R-3 ”Plate to cycle track” indicates the distance to main - ) localities by the cycle track. ! 3 4 +ATOWICE ! Das Zeichen R-3 „Tafel für einen Radweg” verweist auf die Entfernung zu den Hauptorten, die am Radweg liegen.

Znak R-2 „Szlak rowerowy międzynarodowy” oznacza przebieg szlaku rowerowego międzynarodowego.

Sign R-2 ”International cycle track” indicates the route of an international cycle track. R3 Das Zeichen R-2 „Internationaler Fahrradweg” bezeichnet den Verlauf eines internationalen Fahrradweges.

Znak R-2a „Zmiana kierunku szlaku rowerowego międzynarodowego” oznacza przebieg szlaku rowerowego międzynarodowego.

Sign R-2a ”Change of direction of international cycle track” indicates the route of an international cycle track. R3 Das Zeichen R-2a „Richtungsänderung eines internationalen Radweges” bezeichnet den Verlauf eines internationalen Fahrradweges.

Znak P-11 „Przejazd dla rowerzystów” oznacza miejsce przejazdu dla rowerzystów.

Sign P-11 ”Cyclist crossing” means cyclist crossing.

Das Zeichen P-11 „Fahrbahn für Radfahrer” bezeichnet die Fahrbahn für Radfahrer.

Znak P-23 „Rower” oznacza drogę lub jej część (pas ruchu) przeznaczoną dla ruchu rowerów jednośladowych.

Sign P-23 ”Bicycle” means a road or a part thereof (traffic lane) for cyclists.

Das Zeichen P-23 „Fahrrad” bezeichnet die Fahrbahn oder einen Teil von ihr (Fahrspur) für den Verkehr von einspurigen Rädern.

51 Cycle tracks Fahrradstrecken Trasy rowerowe

52 The Pope’s Trail Papst-Radwanderweg 1. Szlak Papieski

Szlak Papieski o łącznej długości ok. 61 km w latach 1843-1845 na tym samym miej- poprowadzony jest wzdłuż ulicy Stalma- scu został zbudowany kościół murowany. cha i przebiega od centrum Lublińca, W latach międzywojennych był to kościół aż do zalesionych obrzeży miasta – Kokot- garnizonowy dla żołnierzy stacjonującego ka oraz Piłki. Nawierzchnia ścieżki na od- w Lublińcu 74. Górnośląskiego Pułku Pie- cinku ulic Stalmacha oraz Majdanek wyko- choty. Mijając stację benzynową BP oraz nana jest z kostki betonowej, pozostała jej supermarket Plus, dotrzemy do siedziby część posiada nawierzchnię żużlową. Zespołu Pieśni i Tańca „Halka” (ul. Stal- Pierwszy ze szlaków przygotowanych dla macha 12), w repertuarze którego można miłośników turystyki rowerowej obejmuje znaleźć wiele pieśni i tańców związanych ul. Stalmacha, Kokotek, Piłkę, Dziewczą ze Śląskiem. Górę, a także wszystkie ścieżki leśne. Przed skrzyżowaniem ul. Stalmacha Rowerową wyprawę możemy rozpocząć z ul. Sokoła znajdują się: Szkoła Podsta- od zwiedzenia Kościoła pw. Podwyższenia wowa nr 1 im. Marii Konopnickiej oraz

Ołtarz Kościoła pw. Podwyższenia Krzyża Świętego Dzieci z Zespołu Pieśni i Tańca „Halka”

Krzyża Świętego, ufundowanego ok. 1505 Zespół Szkół nr 2 im. Marii Grzego- roku przez księcia opolskiego Jana II Do- rzewskiej. Kierując się dalej na południe brego. Pierwotnie był on drewniany, zaś znajdziemy na swej drodze Klub Quest

53 – doskonałe miejsce na wieczorne eska- Kierując się ścieżką poprowadzoną wzdłuż pady dla miłośników muzyki klubowej. ul. Stalmacha na południe, a następnie za Dojeżdżając do skrzyżowania z ul. Dronio- przystankiem autobusowym na zachód, wicką możemy zatrzymać się w Restaura- dojedziemy do Specjalnego Ośrodka cji „Santana”, aby spożyć solidny posiłek Szkolno-Wychowawczego dla Niesłyszą- przed podróżą w zielone za- cych i Słabosłyszących. Z kolei zjeżdżając kątki Kokotka, bądź zaopatrzyć z ul. Stalmacha w ul. Myśliwską wjedziemy się w przepyszne pieczywo na teren Nadleśnictwa Lubliniec, gdzie do w pobliskiej Piekarni „Łubow- dyspozycji będziemy mieli ścieżkę przyrod- ski”. Z ul. Stalmacha można niczo-leśną biegnącą wśród bujnego, zie- także dojechać do Miejskiej Sali lonego lasu. Swoistą leśną atrakcją jest Wystawienniczej, mającej swo- Dąb Papieski Jana Pawła II, ją siedzibę przy ul. Sokoła, do posadzony tutaj we wrze- znajdującej się tuż obok śniu 2007 r. Sadzonka remizy Straży Pożarnej oraz została wyhodowana do pizzerii „Szuflada”. z jednego z żołędzi Dębu Kolejny etap rowerowej Chrobrego, które podczas wycieczki warto rozpocząć prywatnej audiencji po- od skrzyżowania ul. Stalmacha błogosławił Papież – Polak z ul. Ks. Rogowskiego oraz ul. Pia- Jan Paweł II. skową. Tuż przed Cmentarzem Wojsko- Tereny Nadleśnictwa Lubliniec ciągną wym stoi drewniany krzyż. W czasach się głęboko na południe. Wybierając kontrreformacji w miejscu tym chowano się ścieżkami leśnymi właśnie w tym heretyków, o czym świadczą adnotacje kierunku dotrzemy do przepięknej, uro- w księgach zmarłych tutejszej parafii. kliwej dzielnicy Lublińca – Kokotka, Ponadto w styczniu 1764 r. właśnie w tym który stanowi doskonałą bazę rekre- miejscu miał zginąć miejski cyrulik Jakub acyjno-sportową tego rejonu. Miejscem, Cebula. Miało to nastąpić podczas utarczki w którym możemy zaczerpnąć odrobiny między grupą mieszczan a służbą hrabie- relaksu, jest Ośrodek Rehabilitacyjno-Wy- go Antoniego Schlegenberga, stojących poczynkowo-Szkoleniowy „Posmyk – Le- na straży lasu własności arystokraty. śne Ustronie”, leżący tuż nad stawem Po- Miejscem godnym zobaczenia na Cmen- smyk. Do dyspozycji odwiedzających jest tarzu Wojskowym – Mauzoleum 1920- wypożyczalnia łodzi i kajaków, natomiast -1939-1945 jest Pomnik Żołnierzy Woj- atrakcją dla młodszych rowerzystów może ska Polskiego i Powstańców Śląskich być Mini ZOO oraz place zabaw. Ośrodek autorstwa wrocławskiej artystki Łucji dysponuje również m.in. sauną, jacuzzi, Skomorowskiej-Wilimowskiej, odsłonięty zajęciami jeździeckimi, kawiarnią i restau- w 1983 roku. racją. Innym punktem postojowym może

54 łośnikom rowerów. Skręcając z ul. Stal- macha w ul. Droniowiczki dotrzemy nad zalew znajdujący się przy ul. Stawowej, przy którym znajduje się ogólnodostępne boisko piłkarskie ze sztuczną nawierzch- nią trawiastą. Kierując się dalej w stronę Droniowiczki dojedziemy do Restauracji „Blue Moon”. być Ośrodek Szkoleniowo-Rekreacyjny Z ul. 74. Górnośląskiego Pułku Piechoty, „Silesiana” z kąpieliskiem, wypożyczalnią do której możemy dotrzeć od ul. 11 Listo- sprzętu wodnego, boiskami sportowymi pada lub ul. S. Staszica, mijając Jednostkę i restauracją. Wojskową 4101, trafimy do wspaniałych Dla strudzonych podróżników przygo- zielonych terenów Lublińca. W miejscu, towano wiele miejsc, w których można gdzie znajduje się Dom Pomocy Społecz- się posilić i wypocząć przed dalszą po- nej „Zameczek” oferujący noclegi oraz dróżą. Przy trasie biegnącej od stawu stadion Lublinieckiego Klubu Sportowego Posmyk na południe możemy wstąpić Sparta, możemy zatrzymać się na posiłek do baru „Leśnego”. Kierując się dalej na w przydrożnej Karczmie „U Prezesa”. Nie- południe, dotrzemy do Restauracji „Sie- co dalej znajduje się kąpielisko miejskie lankowe Klimaty” lub do baru o śląsko z boiskami do piłki plażowej, place zabaw brzmiącej nazwie „Lauba”. dla maluchów, a także przystań kajakowa. Kolejnym punktem na trasie biegnącej na Podążając ul. Grunwaldzką od ul. 74. północny wschód będzie Ośrodek Harcer- GPP i mijając kompleks szpitali dojedzie- ski Hufca Lubliniec i przylegający do niego my do restaurowanego właśnie Zamku basen. Przez zielone lasy Kokotka doje- Lublinieckiego, znajdującego się za Ze- dziemy do Piłki, gdzie możemy zatrzymać społem Szkół Medycznych. się w kwaterze myśliwskiej „Piłka”. Z kolei skręcając z ul. Grunwaldzkiej Jeśli znad stawu Posmyk skierujemy w ul. Cyrana i kierując się w stronę Sta- się ścieżką wzdłuż jego brzegu, dotrze- dionu Unii oraz kortów Lublinieckiego my do jezior Kokotek I oraz Kokotek II, Towarzystwa Tenisowego, dotrzemy do które mogą być doskonałym, zacisznym miejsca ważnego dla historii miasta, miejscem na zorganizowanie rodzinnego aczkolwiek upamiętniającego tragiczne pikniku. Szlak Papieski nie ogranicza się jedynie do wspomnianych wyżej terenów. Umoż- liwia bowiem dojazd do innych, ważnych kulturowo, przyrodniczo oraz rekreacyj- nie punktów, które Lubliniec oferuje mi-

55 wydarzenia. Na przyszpitalnym cmentarzu Jego utworzenie datuje się na rok 1845. znajduje się mogiła 194 dzieci – ofiar zbrod- Na prośbę gminy żydowskiej władze mia- niczych eksperymentów. W latach 1942- sta wydzieliły pod niego teren lasu miej- -1944 niemiecki psychiatra i członek hitle- skiego. Cmentarz funkcjonował niespełna rowskiej partii narodowej Ernest Buchalik 100 lat, w tym czasie pochowano na nim wraz z Elisabeth Hecker prowadzili na 1117 osób. Byli wśród nich dziadkowie terenie szpitala oddział dla dzieci umysło- Edyty Stein: Adelajda i Salomon Couran-

Zespół Szkół Nr 1 im. Adama Mickiewicza Sala gimnastyczna przy Zespole Szkół Nr 1 im. Adama Mickiewicza wo opóźnionych. Przyjmowane tutaj dzieci towie oraz jej dwaj starsi bracia: Ernest były w przyspieszony sposób uśmiercane i Ryszard. poprzez testowanie różnych dawek leków Również ul. Majdanek, na której popro- uspokajających. Na cmentarzu pochowa- wadzona jest jedna z wielu ścieżek ro- no również wybitnego niemieckiego ar- werowych w mieście, może poprowadzić cheologa Maksymiliana Ühle (1856-1944). nas na Cmentarz Żydowski. Niedaleko Profesor przez 20 lat prowadził bardzo cmentarza znajduje się Zespół Szkół im. szczegółowe wykopaliska w Peru, Boliwii, Adama Mickiewicza oraz Cafe Bohema. Chile i Ekwadorze. To właśnie jego badania Szlak Papieski jest trasą prowadzącą do dowiodły, że przed powstaniem imperium miejscowości Brynek, gdzie mieści się Inków istniało przynajmniej kilka starszych Technikum Leśne mające swoją siedzi- i równie wysoko rozwiniętych kultur. Ühle bę w zabytkowym pałacu. Jest tu także uważany jest za ojca południowoamery- wspaniały park oraz ogród botaniczny. kańskiej archeologii. Na cmentarzu znajdu- je się także mogiła żołnierzy radzieckich. Pamiętaj! Kierując się ul. Jana III Sobieskiego, będą- Przejeżdżając przez tereny poligonu cą ulicą równoległą do ul. Grunwaldzkiej, wojskowego na Dziewczej Górze, na- oraz mijając na swej drodze Przychodnię leży pamiętać, iż codziennie w godzi- Zdrowia, aptekę oraz Pogotowie Ratunko- nach 8-15 trasa ta jest zamknięta dla we dotrzemy do Cmentarza Żydowskiego. ruchu. Zorganizowany jest objazd, któ- rym należy udać się w dalszą podróż.

Cmentarz Żydowski

56 57 The Pope Trail of the total length of Der Papst-Radwanderweg mit ca. 61 km leads along the Stalmacha einer Gesamtlänge von ca. 61 km street and runs from the centre of Lu- führt die ulica Stalmacha-Straße bliniec as far as to the forest outskirts entlang und verläuft vom Zentrum of the town – Kokotek and Piłka. The surface of der Stadt Lubliniec bis zu den bewalde- the lane in the section of Stalmacha and Maj- ten Stadträndern nach Kokotek (deutsch danek streets is made of concrete cubes, its Kokottek) und Piłka (deutsch Pielkau). remaining part has a slag surface. Der Radweg besteht im Abschnitt der ulica The first of the trails prepared for fans of cycling Stalmacha und der ulica Majdanek aus Be- tourism encompasses Stalmacha street, Ko- tonpflastersteinen, der restliche Teil besitzt kotek, Piłka, Dziewcza Góra, as well as all the einen Aschenbelag. forest lanes. Der erste der für die Fahrradfreunde vor- We can begin our cycling trip with visiting the bereiteten Wanderwege schließt die Holy Cross’ Elevation Church, founded in ca. ul. Stalmacha, Kokotek, Piłka, Dziewcza 1505 by the Opole prince, John II the Good. Góra, sowie auch alle Waldwege ein. Preliminarily, it was Unsere Radtour kön- made of wood, and in nen wir mit einer Be- the period 1843-1845 sichtigung der Kirche a brick church was E r h ö h u n g d e s H l . erected in the same Kreuzes (Kościół pw. place. In the period be- Podwyższenia Krzy- tween the world wars it ża Świętego) begin- was a garrison church nen, die etwa 1505 for soldiers of the 74th durch den Oppelner Upper Silesian Infantry Piasten-Herzog Jo- Regiment, stationed in hannes II. des Guten Lubliniec. Going past gestiftet wurde. Ur- a BP petrol station and sprünglich eine Holz- a PLUS supermarket, Kościół pw. Podwyższenia Krzyża kirche, wurde in den we will reach the seat Świętego nocą Jahren 1843-1845 an of the Song and Dance derselben Stelle ein Ensemble ”Halka” (ul. Stalmacha 12), whose massives Kirchengebäude errichtet. In den repertoire includes numerous songs and dan- Jahren zwischen den Weltkriegen diente sie ces pertaining to Silesia. als Garnisonskirche für die Soldaten des Before the intersection of Stalmacha street with 74. Oberschlesischen Infanterieregiments. Sokoła Street, there are the Maria Konopnicka Die BP-Tankstelle und den Plus-Supermarkt Elementary School No. 1 and the Maria Grze- hinter uns lassend, gelangen wir zum Sitz gorzewska Schools d e s Gesangs- und Complex No. 2. He- Tanzensembles „Hal- ading further south we ka” (ul. Stalmacha 12), will find a Club Quest in dessen Repertoire – a perfect location for viele mit der Region evening visits for club Schlesien verbunde- music fans. Reaching ne Lieder und Tänze the intersection with aufgenommen wur- Droniowicka street we den. can stop in the ”Santa- Vor der Kreuzung der na” Restaurant to have ul. Stalmacha mit der a substantial meal be- ul. Sokoła befinden fore our trip to the gre- sich die Grundschu- en nooks of Kokotek, le Nr. 1 „Maria Ko- or buy some delicious nopnicka” sowie der bakery products in the Schulkomplex Nr. 2 nearby ”Łubowski” Ba- „Maria Grzegorzew- kery. From Stalmacha ska”. Wenn wir weiter street we can also reach in südlicher Richtung the Municipal Exhibition fahren, passieren wir Hall, located at Sokoła auf unserem Weg den street, to the fire station Klub Quest – einen located nearby and to idealen Ort für Lie- the ”Szuflada” Pizzeria. bhaber der Clubmu- Another stage of our sik. An der Kreuzung cycling trip can be star- mit der ul. Droniowic- ted at the intersection ka können wir in der of Sokoła and Ks. Ro- Gaststätte „Santana” gowskiego streets and eine Rast einlegen, with Piaskowa street. Right before the Military um vor der Weiterfahrt in die grünen Winkel Cemetery there is a wooden cross. In the times von Kokotek eine anständige Mahlzeit zu of Counter Reformation it was a place where uns zu nehmen, oder uns in der nahege- heretics used to be buried, which is suppor- legenen Bäckerei „Łubowski” mit leckeren ted with notes in the books of the deceased in Backwaren versorgen. Von der ul. Stalma- the local parish. Furthermore, in January 1764 cha aus gelangt man auch zur Städtischen it was here where apparently a municipal bar- Ausstellungshalle in der ul. Sokoła, dem ber, Jakub Cebula, died. It supposedly happe- Feuerwehrdepot nebenan und zur Pizzeria ned during a skirmish with a group of townspe- „Szuflada”.

58 ople and servants of the count Antoni Die folgende Etappe sollte man Schlegenberg, guarding the forest an der Kreuzung ul. Stalmacha, constituting the nobleman’s property. ul. Ks. Rogowskiego und ul. Pia- A place worth visiting in the Military skowa beginnen. Unmittelbar vor Cemetery – Mausoleum 1920-1939-1945 is a dem Militärfriedhof steht ein Holzkreuz. Monument of the Polish Army Soldiers and Sile- Während der Gegenreformation wurden sian Insurgents by a Wrocław-based artist, Łucja an dieser Stelle Ketzer beigesetzt, wovon Skomorowska-Wilimowska, unveiled in 1983. Vermerke in den Totenbüchern der hiesigen Heading along the lane at Stalmacha street so- Pfarrgemeinde zeugen. Darüber hinaus soll uth, and then west behind a bus stop, we will eben an dieser Stelle im Januar 1764 der reach a Special Educational Centre for the Deaf städtische Barbier Jakub Cebula gestorben and People with the Hearing Disability. Going sein - während einer tätlichen Auseinander- from Stalmacha street to Myśliwska street we setzung zwischen einer Gruppe von Bür- will enter the grounds of the Lubliniec Forestry gern und Bediensteten des Grafen Antoni Management where we can choose to go along von Schlegenberg, die den Wald, Eigentum a natural and forest des Aristokraten be- lane running amongst wachten. lush green woods. Einen Abstecher wert A specific forest attrac- ist das Mausoleum tion is the Pope’s Oak 1920-1939-1945 auf of John Paul II, plan- dem Militärfriedhof, ted here in September ein Denkmal für die 2007. The seedling had Soldaten der polni- been grown from one s c h e n A r m e e u n d of the acorns of Chro- d e r S c h l e s i s c h e n bry’s Oak, which were Aufständischen der blessed by the Polish Künstlerin Łucja Sko- Pope John Paul II du- morowska-Wilimow- ring a private audience. s k a , d a s i m J a h r e The grounds of the Lubliniec Forestry Manage- 1983 enthüllt wurde. ment spread deep south. Going in this direc- Sich an den Radweg entlang der ul. Stalma- tion along forest paths we will reach a beautiful, cha in südlicher Richtung haltend und da- charming district of Lubliniec – Kokotek, which nach hinter der Bushaltestelle nach Westen constitutes an excellent recreational and sports wendend, gelangen wir zu dem Schul- und base for this area. A place where we can relax Ausbildungszentrum für Taube und Schwer- a bit is the Rehabilitation, Leisure and Training hörige. Biegen wir dagegen von der ul. Stal- Centre ”Posmyk – Leśne Ustronie”, located macha in die ul. Myśliwska ab, gelangen wir right at the Posmyk auf das Gelände des pond. The visitors can Forstamts Lubliniec, benefit from a boat and wo ein Natur- und canoe rental, and youn- Waldradweg zu unse- ger cyclists can visit a rer Verfügung steht, Mini ZOO and playgro- der inmitten von üp- unds. The centre offers pigem, grünem Wald also a sauna, a Jacuzzi, verläuft. Eine ganz horse riding, a café and besondere Attraktion a restaurant. Another ist die Johannes - stopover can take pla- -Paul-II-Eiche, die im ce in the Training and September 2007 hier Leisure Centre ”Sile- gesetzt wurde. Der siana” with an outdoor Setzling wurde aus swimming complex, einer der Eicheln der water equipment ren- Chrobry-Eiche au - tal, sports fields and a fgezogen, die durch restaurant. There are den polnischen Papst many places where Johannes Paul II ge- tired travellers can eat segnet während einer something or rest befo- Privataudienz wurde. re a further ride. At the Die Flächen des For- route running from the stamts Lubliniec zie- Posmyk pond south hen sich weit nach we can visit the ”Leśny” Süden hin. Wenn wir bar. Heading further uns auf den Wegen in south we will reach the dieser Richtung hal- ”Sielankowe Klimaty” ten, gelangen wir zu Restaurant or a bar with dem wunderschönen, a Silesian name ”Lauba”. pittoresken Stadtteil Kokotek, einer ideale Another point on the route running north-east Sport- und Erholungsbasis in dieser Region. will be the Scouts’ Centre of the Lubliniec Re- Ein Ort, an dem wir ein wenig Entspannung giment and a swimming pool bordering on it. tanken können, ist das Rehabilitations-, Er- Riding across the green forests of Kokotek we holungs- und Schulungszentrum „Posmyk will reach Piłka, where we can stop over in hun- – Leśne Ustronie”, das direkt am Posmyk- ting quarters ”Piłka”. -See gelegen ist. Für Besucher stehen ein If we choose to go from the Posmyk pond along Boots- und Kanuverleih bereit, für die jün- a path leading around its shores, we shall reach geren Radwanderer können dagegen der

59 the lakes of Kokotek I and Kokotek II, Minizoo und die Spielplätze inte- which can be a perfect, quiet location ressant sein. Das Zentrum verfügt to organize a family picnic. auch über eine Sauna, ein Whirl- The Pope’s Trail is not limited solely pool, Reitmöglichkeiten, ein Café to the grounds mentioned above. It enables und ein Restaurant. Ein weiterer Haltepunkt the access to other points, important in terms kann das Schulungs- und Erholungszen- of culture, nature and recreation, which are trum „Silesiana” mit Schwimmbad, Ausleih- offered by Lubliniec to all cycling fans. Turning station für Wassersportgerät, Sportplätzen from Stalmacha street to Droniowiczki street we und einer Gaststätte sein. shall reach a water reservoir located at Stawo- Für erschöpfte Tourteilnehmer gibt es wa street, where there is a commonly-accessi- zahlreiche Orte, an denen man sich ver- ble football field with an sorgen und vor der artificial grass surface. Weiterfahrt ausruhen Heading further n the di- kann. An der Strec- rection of Droniowiczka ke vom Posmyk-See we will reach the ”Blue nach Süden können Moon” Restaurant. wir dem Schnellim- From the 74. Górnoślą- biss „Leśny” einen skiego Pułku Piechoty Besuch abstatten. street, which can be re- Wenn wir uns weiter ached from 11 Listopa- südlich halten, ge- da street or S. Staszica langen wir zur Gast- street, going past the Mi- stätte „Sielankowe litary Unit No. 4101, we K l i m a t y ” u n d d e r will arrive at wonderful Schnellimbiss-Bar Kanał Grunwaldzki green areas of Lubliniec. mit dem schlesisch In the place where there klingenden Namen is a Social Welfare Centre ”Zameczek” offering „Lauba”. accommodation and a stadium of the Lubliniec Ein weiterer Punkt auf der in nordöstlicher Sports Club Sparta, we can stop for a meal in Richtung verlaufenden Strecke ist das Pfad- a wayside ”U Prezesa” Inn. A bit further there finderzentrum des Stammes Lubliniec und is a municipal swimming complex with beach das anliegende Schwimmbad. Durch die ball fields, playgrounds for children, as well as grünen Wälder von Kokotek gelangen wir a canoe harbour. nach Piłka, wo in der Jägerunterkunft „Pił- Going along Grunwaldz- ka” eingekehrt wer- ka street from 74. GPP den kann. street and going past We n n w i r u n s a m a hospital complex, we Ufer des Posmyk- will reach the Lubliniec -Sees entlang halten, Castle, being in the pro- gelangen wir zu den cess of renovation, loca- Seen Kokotek I und ted behind the Medical Kokotek II, idealer Schools Complex. Next, und himmlisch ruhi- turning from Grunwaldz- ge Orte für ein Fami- ka street into Cyrana lienpicknick. street and heading for Der Papst-Radwan- the Union Stadium and derweg beschränkt the tennis courts of the sich nicht nur auf die Lubliniec Tennis Asso- genannten Orte. Von ciation, we will reach ihm können wir auch a place significant for kurze Abstecher zu the history of the town, anderen, kulturell, while commemorating landschaftlich oder tragic events. In the ce- erholungsmäßig wich- metery near the hospital tigen Punkten unter- there is a grave of 194 nehmen. Wenn man children – victims of von der ul. Stalmacha murderous experiments. in die ul. Droniowiczki In the period 1942-1944 einbiegt, gelangt man a German psychiatrist in der ul. Stawowa zu and member of the einem Stausee mit Nazi national party, Er- einem der Allgeme- nest Buchalik, together Plac zabaw w Parku Miejskim inheit zugänglichen with Elisabeth Hecker, Kunstrasenplatz für conducted a ward for Fußballfreunde. Wenn mentally retarded children within the grounds wir in Richtung Droniowiczki weiterfahren, ge- of the hospital. The children admitted here were langen wir zum Restaurant „Blue Moon”. killed by testing various doses of sedatives. Von der ul. 74. Górnośląskiego Pułku Pie- In the cemetery there is also a grave of a distin- choty, die wir von der ul. 11 Listopada oder guished German archeologist, Maximilian Ühle der ul. S. Staszica aus erreichen, und die (1856-1944). Professor conducted very detailed Armeeeinheit 4101 hinter uns lassend, ge- excavations in Peru, Bolivia, Chile and Ecuador langen wir zu den herrlichen Grünflächen for 20 years. His studies proved that prior to the von Lubliniec. Am Wohlfahrtshaus „Zame- existence of the Incas there had existed seve- czek”, das Übernachtungen anbietet und ral older and equally developed cultures. Ühle am Stadion des Lublinitzer Sportklubs

60 is considered to be the father of the Sparta können wir anhalten und Sourth American acheology. In the ce- in dem am Wege gelegenen Ra- metery there is also a grave of Soviet sthaus „U Prezesa” eine Stärkung soldiers. zu uns nehmen. Etwas weiter be- Going along Jana III Sobieskiego street, being findet sich das städtische Schwimmbad mit a parallel street to ul. Grunwaldzka, and going Beachvolleyballfeldern, Spielplätzen für die past an Out-Patients’ Clinic, a pharmacy and Kleinsten und einer Kanuanlegestelle. Ambulance Service we will reach a Jewish Ce- Der ul. Grunwaldzka von der ul. 74. GPP fol- metery. Its establishment is dated to 1845. Upon gend und den Krankenhauskomplex passie- a request of a Jewish community, the municipal rend, gelangen wir zu dem kürzlich restaurier- authorities allocated a part of the municipal fo- ten Lublinitzer Schloss, das sich hinter dem Medizinischen Fachschulkomplex befindet. Wenn wir von der ul. Grunwaldzka in die ul. Cyrana abbiegen und uns in Richtung des Unia-Stadions sowie den Plätzen des Tennisvereins Lubliniec halten, gelangen wir zu einem für die Geschichte der Stadt wich- tigen Ort, der an tragische Ereignisse erin- nert. Auf dem Krankenhausfriedhof befindet sich die Grabstätte von 194 Kindern – Opfern verbrecherischer medizinischer Versuche. In den Jahren 1942-1944 führte der deutsche Psychiater Ernest Buchalik zusammen mit Elisabeth Hecker auf dem Gelände des Kran- kenhauses eine Abteilung für geistig zurück rest to be used as the cemetery. The cemetery gebliebene Kinder. Die hier aufgenommenen functioned for nearly 100 years, 1117 persons Kinder wurden auf durch Testen unterschiedli- were buried here during this period. Among cher Dosen von Beruhigungsmitteln getötet. them there were Edith Stein’s grandparents: Auf dem Friedhof hat auch der bedeutende Adelajda and Salomon Courant and her two ol- deutsche Archäologe Max Uhle (1856-1944) der brothers: Ernest and Ryszard. seine letzte Ruhestätte gefunden. Der Profes- Majdanek street, along which runs one of the sor leitete über einen Zeitraum von 20 Jah- municipal cycling lanes, can also lead us to the ren sehr detaillierte Ausgrabungen in Peru, Jewish Cemetery. Next to the cemetery there Bolivien, Chile und Equador. Es waren seine Forschungen, die nachwiesen, dass in dieser Region bereits vor der Entstehung des Inka- -Imperiums mehrere ältere und ebenso hoch entwickelte Kulturen existierten. Uhle wird als Vater der südamerikanischen Archäologie be- trachtet. Auf dem Friedhof gibt es auch ein sowjetisches Soldatengrab. Wenn wir die ul. Jana III Sobieskiego, eine Parallelstraße zur ul. Grunwaldzka, entlang fahren und auf unserem Weg die Medizini- sche Ambulanz, die Apotheke und die Ret- tungsbereitschaft passieren, gelangen wir zum jüdischen Friedhof. Er wurde im Jahre 1845 angelegt. Auf Bitte der jüdischen Ge- meinde teilte die Stadtverwaltung einen Teil des Stadtwaldes zur Nutzung als Friedhof ab. Der Friedhof wurde für nicht ganz 100 Jahre genutzt und in dieser Zeit wurden 1117 Per- sonen auf ihm bestattet. Unter ihnen waren die Großeltern von Edith Stein: Adelheid und Salomon Courant sowie zwei ältere Bruder der Heiligen: Ernst und Richard. Auch die ul. Majdanek mit einer der zahlre- ichen Radspuren in der Stadt, führt uns zum jüdischen Friedhof. Unweit des Friedhofs Macewy na cmentarzu żydowskim befindet sich der Adam-Mickiewicz-Schul- komplex und das Café Bohema. is the Adam Mickiewicz Schools Complex and Der Papst-Radwanderweg führt uns auch zu Café Bohema. der Ortschaft Brynek (deutsch Brynneck), The Pope’s Trail is a route leading to Brynek, wo in einem historischen Palais die Forst- where there is a Forestry Technical Secondary fachschule mit einem herrlichen Park und School, having its seat in a historic palace. It is einem botanischen Garten ihren Sitz hat. surrounded with a wonderful park and a bota- nical garden. Denken Sie daran! Beachten Sie für die Fahrt über das Ge- Remember! lände des Truppenübungsplatzes auf When riding across the military training gro- dem Dziewcza Góra, dass diese Strecke unds on Dziewcza Góra, you must remember täglich von 8-15 Uhr für den Verkehr ge- that this route is closed every day from 8.00 to sperrt ist. Es ist eine Umleitung ausge- 15.00 hrs. There is a detour organized which schildert, die für die Weiterfahrt zu be- needs to be taken when planning to go further. nutzen ist.

61 62 The Koszęcin Trail Koszęcin-Radwanderweg 2. Szlak Koszęciński

Szlak Koszęciński o długości ok. 4,8 km siłków będą mogli przed dalszą podróżą biegnie ul. Powstańców Śląskich, ul. Nie- zjeść w Restauracji „Antares”. Tuż za prze- golewskich oraz ul. Klonową. Ścieżki po- jazdem kolejowym naszym oczom ukaże siadają nawierzchnię z kostki betonowej. się wspaniały widok krajobrazu Ziemi Lu- Rozpoczynając trasę od Placu H. Sienkie- blinieckiej. Kierując się na wschód dotrze- wicza możemy najpierw zjeść smaczny my do granicy miasta z gminą Koszęcin. posiłek w barze „Benefis”. Stamtąd uda- my się w drogę, która wywiedzie nas poza granice miasta. Warto wspomnieć, że przy ul. Powstańców Śl. znajdują się bankoma- ty Banku ING Bank Śląski oraz kilka skle- pów spożywczych. Przygotowani do drogi możemy rozpo- cząć naszą wycieczkę rowerową wzdłuż ul. Powstańców Śląskich przez prze- mysłową część miasta. Jeśli jesteśmy Możemy także zdecydować się na inny zwolennikami aktywnego wypoczynku, wariant podróży i wybrać trasę popro- za wiaduktem naszym punktem posto- wadzoną ul. Niegolewskich, rozpiętą po- jowym będą korty tenisowe oraz basen między ul. Powstańców Śl. a ul. Klonową. przystosowany dla najmłodszych miesz- Skręcając w ul. Robotniczą dojedziemy do kańców Lublińca. placu zabaw, miejsca wyśmienitej zabawy

Basen kryty przy ul. Powstańców Śląskich Kort tenisowy przy ul. Powstańców Śląskich

Tuż za siedzibą Zakładów „Lentex” mo- najmłodszych członków rowerowej eska- żemy posilić się włoskim przysmakiem pady. Podążając ul. Niegolewskich bę- serwowanym w Pizzerii Mamma Mia. dziemy mijać aptekę, bazę lublinieckiego Natomiast zwolennicy tradycyjnych po- PKS-u, Okręgową Stację Kontroli Pojaz-

63 Koszęcin Pałac – siedziba Zespołu Pieśni i Tańca „Śląsk” dów, a także plac targowy, aż dotrzemy do Do dyspozycji podróżujących są domki skrzyżowania z ul. Klonową. Tam możemy kempingowe, pole namiotowe, basen, kupić rzeczy brakujące w naszej rowero- boiska oraz wypożyczalnia sprzętu. Moż- wej podróży w pobliskim supermarkecie na stąd także wyruszyć w kolejną ciekawą Basco i udać się w dalszą drogę. eskapadę – tym razem spływem kajako- Z kolei ścieżka rowerowa wytyczona ul. Klo- wym. nową prowadzi po obrzeżach miasta aż do Będąc w rejonie Koszęcina, warto po- skrzyżowania z ul. Częstochowską, gdzie znać szlak drewnianych kościółków. Wy- łączy się ze Szlakiem Jasnogórskim. bierając się na północ, aż do Cieszowej, Szlak Koszęciński umożliwia dojazd do dotrzemy do drewnianego kościółka, pobliskiego Koszęcina, który oddalony zabytkowego spichlerza oraz cmentarza jest od Lublińca o ok. 13 km. Kierując się żydowskiego. W odległym od Lublińca ul. Powstańców Śl. na wschód dojedzie- o ok. 19 km Boronowie odnajdziemy kolej- my do miejscowości oferującej zwiedza- ny drewniany zabytek sakralny, podobnie jącym wiele atrakcji. W Koszęcinie swoją jak w oddalonych o ok. 32 km Woźnikach, siedzibę ma znany na skalę światową Ze- w których znajduje się szlak Józefa Lompy. spół Pieśni i Tańca „Śląsk”. Godny uwagi Jeśli zdecydujemy się na 35-kilometrową jest także drewniany Kościół św. Trójcy wyprawę, w Czarnym Lesie możemy za- oraz kompleks zabytkowych pałacowych żyć odrobiny relaksu w eleganckim czte- stajni. Doskonałe warunki do dłuższe- rogwiazdkowym hotelu, którego siedziba go postoju można znaleźć w Gminnym znajduje się w przepięknym zabytkowym Ośrodku Sportu i Rekreacji w Koszęcinie. kompleksie pałacowo-parkowym.

Koszęcin – Kościół św. Trójcy Brusiek – Kościół św. Jana Chrzciciela

64 Zespół Pieśni i Tańca „Śląsk”

65 The Koszęcn Trail, ca. 4.8 km long, Der Koszęcin-Radwanderweg mit runs along Powstańców Śląskich einer Länge von ca. 4,8 km verläuft street, Niegolewskich street and entlang der ul. Powstańców Ślą- Klonowa street. The lanes have skich, der ul. Niegolewskich und der a surface made of concrete cubes. ul. Klonowa-Straße. Die Radwege sind mit Starting our ride from H. Sienkiewicza Betonpflastersteinen bedeckt. Square, we can first have a tasty meal in Wenn wir die Strecke vom H. Sienkiewicz- the ”Benefis” bar. From there we will go -Platz aus in Angriff nehmen, können wir in along a route leading us out of the town. der Imbissbar „Benefis” zunächst eine lecke- It is worth mentioning here that at Powstań- re Mahlzeit zu uns nehmen. Von dort machen ców Sląskich street wir uns dann auf den there are cash points Weg, der uns über die of the ING Bank of Si- Stadtgrenzen hinaus lesia and several gro- führt. In der ul. Po- cery stores. wstańców Śl. gibt es W e l l - p r e p a r e d f o r einen Bankautomaten the ride, we can start der Bank ING Bank our trip at Powstań- Śląski sowie meh - ców Śląskich street, rere Lebensmittelge- across the industrial schäfte. part of the town. If we Für den vor uns lie- support active leisure, genden Weg vorbere- behind an overpass itet, können wir unsere we shall stop at the Zespół Pieśni i Tańca „Śląsk” Radtour entlang der tennis courts and a ul. Powstańców Ślą- swimming pool adjusted to the needs of the skich durch das Gewerbegebiet der Stadt be- youngest Lubliniec inhabitants. ginnen. Wenn wir auf Aktiverholung stehen, Right behind the seat of the ”Lentex” Plant, erwarten uns hinter der Bahnüberführung we can have an Italian meal served in the Tennisplätze und ein Bad, das auch für die Mamma Mia Pizzeria. All people preparing jüngsten Einwohner der Stadt Lubliniec aus- more traditional food will have an opportu- gelegt ist. nity to dine in the ”Antares” restaurant. Right Unmittelbar hinter den „Lentex” Werken kön- after the railway crossing we will see a won- nen wir uns in der Pizzeria Mamma Mia stär- derful view of the landscape of the Lubliniec ken. Wenn Sie jedoch traditionelle Gerichte Land. Heading further east we will reach the vorziehen, können Sie vor der Weiterfahrt in border of the town with the Koszecin muni- der Gaststätte „Antares” essen. Direkt hinter cipality. dem Bahnübergang eröffnet sich uns ein her- We can also decide to choose another va- rlicher Blick auf die Landschaft des Lublinitzer riant of the trip and take a route led along Landes. Wenn wir uns nach Osten wenden, Niegolewskich street, spreading between gelangen wir zur Grenze der Stadt Lubliniec Powstańców Śląskich street and Klonowa zur Gemeinde Koszęcin. street. Turning into Robotnicza street, Wir können uns auch für eine andere Strec- we will reach a playground, a place where kenvariante entscheiden und die Route en- the youngest participants of our ride can tlang der ul. Niegolewskich wählen, sie sich have an excellent time. Riding along Niego- zwischen der ul. Powstańców Śl. und der ul. lewskich street we will go past a pharmacy, Klonowa erstreckt. Wenn wir in die ul. Ro- a base of the Lubliniec coach services, the botnicza einbiegen, gelangen wir zu einem District Station of Vehicles Control, as well as Spielplatz, der von den kleinsten Teilnehmern a fair, until we reach Klonowa street. There unseres Radausflugs in Beschlag genommen we can buy all things we lack in our trip in werden kann. Der ul. Niegolewskich folgend, the nearby supermarket Basco and we can passieren wir eine Apotheke, das Lublinitzer set off again. Busdepot, die Kreis-Fahrzeugprüfstation und On the other hand, a cycling lane leading auch einen Wochenmarktplatz, bis wir zur along Klonowa street runs along the town Kreuzung mit der ul. Klonowa gelangen. Dort borders as far as to the intersection with können wir im nahegelegenen Basco-Super- Częstochowska street, where it connects markt die letzten fehlenden Dinge für unsere with the Jasnogórski Trail. Radtour einkaufen und uns auf den weiteren The Koszęcin Trail enables access to the Weg machen. nearby Koszęcin, which is ca. 13 km away Der Radweg entlang der ul. Klonowa führt from Lubliniec. Heading along Powstańców wiederum am Rand der Stadt bis zur Kreu- Ślaskich street east zung mit der ul. Czę- we will reach a town stochowska entlang, o f f e r i n g n u m e r o u s wo er sich mit dem attraction to visitors. Jasna-Góra-Radwan- Koszęcin is a seat of derweg vereint. a world-famous Song Über den Koszęcin- and Dance Ensemble -Radwanderweg ge- ”Ślask”. A wooden langen wir in das nahe St. Trinity’s Church gelegene Koszęcin, and a complex of hi- d a s c a . 1 3 k m v o n storic palace stables Lubliniec entfernt ist. are also worth our Wir erreichen diesen attention. Excellent Ort, indem wir die conditions for a lon- ul. Powstańców Śl. Zespół Pieśni i Tańca „Śląsk” ger stopover can be nach Osten fahren.

66 found in the Municipal Sports and In Koszęcin hat das weltbekann- recreation Centre in Koszęcin. To- te Gesangs- und Tanzensemble urists can use cabins, a campsite, „Śląsk” seinen Sitz. Beachtenswert a swimming pool, sports fields and ist auch die hölzerne Trinitatiskirche equipment rental. It is also a place where (Kościół św. Trójcy) sowie der Komplex der another interesting expedition can be begun historischen Schlossställe. Ideale Bedingun- – this time a canoeing trip. gen für einen längeren Aufenthalt findet man When in the Koszęcin area, it is worth seeing im Gemeinde-Sport- und Erholungszentrum a trail of wooden churches. Going as far Koszęcin. Reisenden stehen Campinghäu- north as to Cieszowa, we will reach a wo- schen, ein Zeltplatz, Bad, Sportplätze und oden church, a historic granary and a Jewish eine Ausleihstation für Sportgerät zur Ver- cemetery. In boronowo, ca. 19km away from fügung. Von hier aus kann man zu einem Lubliniec, we will find another wooden sacral weiteren Abenteuer aufbrechen – diesmal mit monument, similarly to Woźniki located ca. einer Kanufahrt. 32 km away, where there is Józef Loma’s tra- Wenn Sie in der Gegend von Koszęcin sind, il. If we decide to take a 35-km-long trip, in sollten Sie nicht verpassen, die the Black Forest we can relax a bit in a Route der Holzkirchen ken- four-star elegant hotel, the seat of which nen zu lernen. Wenn Sie in is located in a most beautiful historic pa- nördlicher Richtung bis nach lace and park complex. Cieszowa fahren, gelangen Sie zu einer kleinen Schrotholzkirche, einem historischen S p e i c h e r u n d einem jüdischen F r i e d h o f . I n d e m ca. 19 km von Lubli- niec entfernten Boronów finden wir ein weiteres sakrales Holzdenkmal, ähnlich wie in dem etwa 32 km entfernten Woźniki mit dem Józef-Lompa-Wan- derweg. Wenn wir uns für eine 35-Ki- lometertour entscheiden, können wir in Czarny Las (deutsch Helenenthal) in einem vornehmen Vier-Sterne-Hotel in einem wunderschönen historischen Schloss- und Parkkomplex Entspannung finden.

67 68 The Jasna Góra Trail Jasna-Góra-Radwanderweg 3. Szlak Jasnogórski

Szlak Jasnogórski o długości ok. 3,4 km Bank PKO BP. Tuż za Starostwem Po- i nawierzchni z kostki betonowej wyty- wiatowym znajduje się budynek Urzędu czono w oparciu o ulice: Plebiscytową, Miejskiego i Komendy Straży Miejskiej. Paderewskiego, przez Plac Niepodległo- Przy skrzyżowaniu ul. Paderewskiego ści, aż do ulicy Częstochowskiej. z ul. Plebiscytową znajduje się Miejski Podróżując ul. Częstochowską od ronda Dom Kultury. Animator życia kultural- Władysława Opolczyka będziemy mieli nego w Lublińcu, którym jest MDK, przed sobą długą, aczkolwiek ciekawą zaprasza do swojej kawiarni oraz kina, podróż. Warto więc przygotować się do a także do odpoczynku na zielonym, niej solidnie. Tuż przy rondzie znajdu- pięknie ukwieconym skwerze im. gen. je się supermarket „Albert”, w którym W. Sikorskiego. możemy kupić niezbędny w wyprawie Podążając wzdłuż ul. Częstochowskiej, prowiant. Niedaleko umiejscowiono ban- pierwszym naszym punktem posto- komat PKO S.A. oraz aptekę. Zwolenni- jowym będzie monumentalna wieża cy ciepłych posiłków mogą nasycić się ciśnień, u podnóża której wybudowano w restauracji „Stara Chata”. Również Ho- market „Maraton”. Wycieczka rowerowa tel „Lubex” oferuje gościom śniadania. nie musi kończyć się na granicy miasta Lu- Tak przygotowanym możemy wyruszyć bliniec, gdzie niedaleko znajduje się stacja w trasę. benzynowa „Bal&Jendro”. Można bowiem

Budynek Urzędu Miejskiego nocą Budynek Starostwa Powiatowego nocą

Wybierając się szlakiem wytyczonym kierować się dalej na północny wschód wzdłuż ul. Paderewskiego możemy za- aż do Jawornicy bądź też Kochanowic. trzymać się w przydrożnym barze „Red Dla wytrwałych proponujemy 34-kilometro- Chili”. Następnie mijać będziemy dwo- wą wyprawę szlakiem pielgrzymkowym rzec PKS oraz PKP, Komendę Powia- do Sanktuarium Maryjnego na Jasnej tową Policji, postój taksówek, a także Górze w Częstochowie.

69 Miejski Dom Kultury

W Kochcicach odpoczynek zaoferuje nam również ośrodek wypoczynkowy, w którym atrakcją dla najmłodszych uczestników rowerowej wyprawy będzie Mini ZOO oraz kąpielisko. Dla wszystkich członków eskapady w okresie zimowym Kochcice proponują stok narciarski z wy- Wieża ciśnień pożyczalnią sprzętu. Ze Szlaku Jasnogórskiego może- Kierując się z Kochcic dalej na północ, my dojechać do innych ciekawych dojedziemy do wsi o nazwie Pawełki, miejsc. Skręcając z ul. Częstochowskiej w której warto zobaczyć unikalny rezer- w ul. Kochcicką za wieżą ciśnień doje- wat rododendronów z wieżą widokową, dziemy do strzelnicy myśliwskiej, a także zabytkowy kościółek oraz odwiedzić do bunkra, którego historia sięga II wojny schronisko młodzieżowe lub jedno światowej. Jadąc dalej ok. 4 km, trafimy z gospodarstw agroturystycznych. do Kochcic, w których znajduje się sana- W Pawełkach malownicze miejsce torium w zabytkowym kompleksie pała- na odpoczynek znajdziemy tuż nad brze- cowo-leśnym. Wspaniały pałac Ludwika giem jeziora. Właśnie tutaj bowiem przy- Karola von Ballestrema został wybudowany gotowano miejsce biwakowe. w latach 1903-1909. Jest usytuowany w obrębie 16-hektarowego parku, za utrzymanie którego dyrekcja sana- torium w 1992 r. otrzymała Złoty Medal wręczony przez Ministra Kultury i Sztuki.

Warto również zobaczyć stare zabu- dowania pałacowe – gorzelnię, stajnię i ujeżdżalnię koni, czworaki.

Lubex PKO BP

70 71 The Jasna Góra Trail, 3.4 km long Der Jasna-Góra-Radwanderweg mit and with a surface made of concre- einer Länge von ca. 3,4 km und einem te cubes, was laid out on the basis Belag aus Betonpflastersteinen wurde of the following streets: Plebiscyto- für die folgenden Straßen abgesteckt: wa, Paderewskiego, across Niepodległości ul. Plebiscytowa, ul. Paderewskiego, über den Square, to Częstochowska street. Riding Plac Niepodległości bis zur ul. Częstochowska- along Częstochowska street to the Włady- -Straße. sław Opolczyk roundabout we will have a Wenn wir ab dem Ronda Władysława Opolczy- long, but interesting journey ahead. Therefo- ka die ul. Częstochowska entlang fahren, haben re, it is a good idea to be well prepared for it. wir eine lange, aber auch interessante Fahrt vor Right at the roundabo- uns. Man sollte sich ut there is the ”Albert” also gründlich vorbe- supermarket, where reiten. Unmittelbar am we can buy provisions Kreisverkehr befindet necessary in our trip. sich der Supermarkt A cash point of the „Albert”, in dem wir den PKO S.A. bank and a nötigen Reiseproviant pharmacy are located einkaufen können. nearby. Tourists pre- Unweit gibt es auch ferring hot meals can einen Bankautomaten visit the ”Stara Chata” der PKO S.A. und eine restaurant. Also the Apotheke. Wer gern ”Lubex” Hotel offers warm isst, kann im Re- breakfasts to the vi- Skwer im. gen W. Sikorskiego staurant „Stara Chata” sitors. When suitably einkehren. Auch das prepared, we can finally set off. Hotel „Lubex” bietet Gästen ein Frühstück an. Choosing the trail along Paderewskiego So vorbereitet können wir uns dann auf den street, we can stop over in a wayside ”Red Weg machen. Chilli” bar. Next we will go past a coach sta- Wenn wir der Route entlang der ul. Paderewskie- tion and a railway station, a District Police go folgen, können wir in der Imbissbar „Red Chi- Station, a taxi rank, as well as the PKO BP li” am Straßenrand anhalten. Danach passieren bank. Right behind the Rural District Office wir den Busbahnhof (PKS) und den Eisenbahn- there is an edifice of the Municipal Office and hof (PKP), die Polizeikreiskommandantur, einen the Municipal Guard Station. At the intersec- Taxistand und eine Bank (PKO BP). Unmittelbar tion of Paderewskie- hinter dem Landratsamt go and Plebiscytowa befindet sich das Ge- street there is the bäude der Stadtverwal- M u n i c i p a l C u l t u r e tung und die Stadtwa- Centre. The animator che. An der Kreuzung of the cultural life of ul. Paderewskiego und Lubliniec, which is the ul. Plebiscytowa steht Centre, invites to visit das Städtische Kultur- its coffee shop and a haus. Als Leuchtturm cinema, as well as to des Kulturlebens in rest on a green, beau- Lubliniec lädt das Kul- tifully flowered Gen. turhaus in sein Café Sikorski Square. und Kino ein, auch die Riding along Często- blumenreiche „Gen. W. chowska street, our Sikorski” Grünanlage first stopover will be lädt zur Erholung ein. a monumental water- Wenn wir der ul. Czę- -tower, at the base stochowska folgen, ist of which the ”Ma- unser erster Haltepunkt raton” supermarket der monumentale Was- has been built. Our serturm, zu dessen cycling trip does not Füßen der Markt „Ma- have to end on the raton” gebaut wurde. borders of the town Die Radtour muss nicht of Lubliniec, where an der Stadtgrenze von there is the ”Bal&Jen- Lubliniec, unweit der dro” petrol station „Bal&Jendro” Tankstel- nearby. We can head le zu Ende sein. Mann north east as far as to Widok z Placu Niepodległości kann in nordöstlicher Jawornica or Kocha- Richtung weiter bis nach nowice. More persistent cyclists can take Jawornica oder auch Kochanowice (deutsch a 34-km-long trip along the pilgrimage trail Kochanowitz) fahren. Unentwegten empfehlen to the Virgin Mary’s sanctuary on Jasna Góra wir eine Tour von 34 Kilometern den Pilgerweg in Częstochowa. entlang bis zum Marienheiligtum auf dem Jasna From the Jasna Góra Trail we can go to Góra in Częstochowa. numerous other interesting places. Turning Vom Jasna-Góra-Radwanderweg aus können from Częstochowska street into Kochcicka wir viele interessante Orten erreichen. Wenn wir street behind the water-tower, we will reach a von der ul. Częstochowska in die ul. Kochcicka hunting shooting-range, as well as to a bun- abbiegen, erreichen wir hinter dem Wasserturm ker, the history of which dates back to the einen Jagdschießstand und gelangen auch zu World War II. Taking another 4 km, we will einem Bunker aus dem 2. Weltkrieg. Etwa 4 Ki-

72 reach Kochcice, where there is a lometer weiter erreichen wir Kochcice sanatorium, located in a historic pa- (deutsch Kochtschütz) mit einer Kurkli- lace and forest complex. A wonder- nik in einem historischen Schloss- und ful palace of Ludwik Karol von Bal- Parkkomplex. Das prachtvolle Palais lestrem was erected in des Ludwig Karl Graf von he period 1903-1909. Ballestrem wurde in den It is located within the Jahren 1903-1909 er- area of 16 hectares of richtet. Es liegt inmitten park, the maintenance eines 16 Hektar großen of which was a reason Parks, für dessen Erhal- for granting the mana- tung der Direktion des gement of the sana- Sanatoriums 1992 eine torium with a Golden Goldmedaille durch den Medal, handed by the Minister für Kultur und Minister for Culture Kunst verliehen wurde. and Arts in 1992. Eine Besichtigung sind Old palace structures auch die alten Schloss- are also worth visiting gebäude wert – die – the distillery, the stables and riding stables, Branntweinbrennerei, der Pferdestall mit Reitbahn the farm houses. und das Gesindehaus. In Kochcice we can be also rest in a leisure In Kochcice bietet uns auch ein Erholungszen- centre where a Mini Zoo and a swimming trum Rast an, in dem für die jüngsten Teilnehmer complex shall be a true attraction for the unserer Radtour ein Minizoo und ein Schwim- youngest participants of our cycling trip. mbad bereit stehen. Für Besucher im Winte- In winter all cyclists rzeitraum bietet Koch- can use a skiing slope cice einen Skihang mit in Kochcice, together Skiausleihstation. with the skiing equip- Wenn wir uns von Koch- ment rental. cice weiter nach Norden Heading further north wenden, gelangen wir f r o m Ko c h c i c e , w e zu einem Dorf namens will reach a village Pawełki, in dem das called Pawełki, whe- einzigartige Rhododen- re it is worth seeing dronschutzgebiet mit a unique reserve of Aussichtsturm und eine rhododendrons with historische Kirche be- a v i e w i n g t o w e r, sichtigenswert sind und a historic church and die Jugendherberge PKS Lubliniec visiting a youth hostel oder einer der agrotouri- or one of agritourism stischen Bauernhöfe be- farms. In Pawełki a picturesque spot for rest sucht werden können. In Pawełki finden wir male- can be found right at a lake shore. Here rische Plätze direkt an einem Seeufer. Genau hier a bivouac place has been prepared. wurde nämlich eine Biwakstelle errichtet.

Ulica Częstochowska

73 Krzyż Milenijny

74 The Steblowski Trail Steblów-Radwanderweg 4. Szlak Steblowski

Szlak Steblowski liczy ok. 2,5 km i po- Patronce Europy, czyli Edycie Stein, kon- prowadzony jest ul. Zwycięstwa oraz sekrowany w 1991 roku, znajduje się przy ul. Oleską. Ścieżka wykonana jest na ca- ul. Żeromskiego, która jest ulicą boczną do łej długości z kostki betonowej. ul. Oleskiej. Kościół posiada współczesne Trasa rozpoczyna się od ronda Władysła- witraże oraz rzeźbę patronki, umieszczoną wa Opolczyka, przy którym znajduje się w prezbiterium. Będąc w tym miejscu, war- Hotel „Lubex” oraz supermarket „Albert”. to również zobaczyć tablicę poświęconą Jadąc równolegle do Potoku Steblow- lublinieckim policjantom zamordowanym skiego miniemy Zespół Szkół Ogólno- w Katyniu i Miednoje. kształcąco-Technicznych, a także Szkołę Podstawową nr 3 im. Bohaterów Wester- platte. Za przejazdem kolejowym droga łączy się z ul. Oleską. W początkowym odcinku ścieżka biegnie przez handlowo- -przemysłową część miasta. Dlatego też na swojej drodze będziemy mijać stację benzynową Petrochemia oraz stację ben- zynową i restaurację Otpol, wiele hur-

Wnętrze Kościoła pw. św. Teresy Ołtarz w Kościele pw. św. Teresy Benedykty od Krzyża Benedykty od Krzyża towni i zakładów produkcyjnych, a także Aby uzupełnić zapasy prowiantu przed wielofunkcyjne ogólnodostępne boisko dalszą podróżą, możemy udać się do sportowe ze sztuczną nawierzchnią. Pierw- piekarni „Kampa” lub „Łubowski” i ku- szym ważniejszym celem podróży będzie pić świeże, pachnące pieczywo bądź jednak Kościół pw. św. Teresy Benedykty też spożyć ciepły posiłek w restauracji od Krzyża (Edyty Stein). Ten pierwszy „Campari”. Przed nami bowiem wyprawa w świecie kościół parafialny poświęcony do Lubecka. W tej oddalonej od Lublińca

75 Po zwiedzeniu sanktuarium warto odwie- dzić restaurację „Na górce”, która słynie z pysznej, tradycyjnej kuchni śląskiej. Innym wariantem rowerowej eskapady jest podróż na Lipską Górę. Możemy do niej dojechać od ul. Oleskiej, kierując się np. ul. W. Hajdy na zachód. Będąc coraz bliżej celu, naszym oczom ukaże się Krzyż Milenijny ufundowany przez mieszkańców Lublińca dla uczczenia

Witraż w Kościele pw. św. Teresy Benedykty od Krzyża o 3 km wiosce znajduje się sanktuarium Jubileuszu Roku 2000. Ustawiony na Matki Boskiej Lubeckiej, a także grób Fran- Lipskiej Górce stalowy, dwudziestome- ciszki Ciemiengi. Znana jako „Francka z Ka- trowy krzyż wskazuje swoimi ramionami nusa” lub „Dzieweczka z Kanusa”, żyjąca dwa święte dla Ślązaków miejsca pątni- w latach 1867-1935, od okresu przygoto- cze: Jasną Górę i Górę Św. Anny. Stojąc wywania się do I Komunii Świętej miewała u stóp krzyża możemy podziwiać piękną stany zwane przez lud śląski „zabraniami”, panoramę Lublińca. podczas których udzielała przychodzą- Ze Szlaku Steblowskiego możemy do- cym rad i pomocy w różnych sytuacjach jechać również do oddalonych o 3 km dnia codziennego. Żyła pobożnie według Kochcic, a także do Pawełek (zob. Szlak wzoru śląskiej tradycji katolickiej oraz Jasnogórski). apostolstwa wytrwałej modlitwy, zmarła w opinii świętości. Obecnie trwają starania o wszczęcie procesu beatyfikacyjnego. Grób Franciszki Ciemiengi znajduje się za sanktuarium Matki Boskiej Lubeckiej. Do dnia dzisiejszego przychodzą tu lu- dzie z prośbą o pomoc i wstawiennictwo.

Grób Franciszki Ciemiengi

76 The Steblowski Trail is ca. 2.5 km Der Steblów-Radwanderweg ist ca. 2,5 long and it runs along Zwycięstwa km lang und führt über die ul. Zwycię- and Oleska streets. The lane is stwa und die ul. Oleska-Straße. Der made of concrete cubes on its entire Radweg hat auf seiner gesamten Länge length. einen Belag aus Betonpflastersteinen. The route starts at the Władysław Opolczyk Die Route beginnt am Kreisverkehr Rondo Włady- roundabout, where there are the ”Lubex” sława Opolczyka, an dem sich das Hotel „Lubex” hotel and the ”Albert” supermarket. Going und der Supermarkt „Albert” befinden. Parallel parallel to the Steblowski Stream we will go zum Potok Steblowski (Steblauer Bach) fahrend, past the General and technical Schools Com- passieren wir den Schulkomplex der Allgemeinbil- plex, as well as the Bohaterów Westerplatte denden-Technischen Oberschule und die Grund- Elementary School No. 3. Behind the railway schule Nr. 3 „Bohaterów Westerplatte”. Hinter dem crossing the way connects with Oleska stre- Bahnübergang vereint sich der Weg mit der ul. et. In the initial section the lane runs across Oleska. Anfangs verläuft der Radweg durch das a commercial and industrial part of the town. Industrie- und Gewerbegebiet der Stadt. Deshalb Therefore, we will go past the Petrochemia werden wir auf unserem Weg auch eine ”Petro- petrol station and the Otpol petrol station chemia” Tankstelle sowie eine ”Otpol” Tankstelle and restaurant, numerous wholesalers and mit Tankstellenrestaurant und viele Großhandel- production plants, as well as a commonly- szentralen und Produktionsbetriebe passieren. -accessible multifunctional sports field with Auch ein für die Allgemeinheit zugänglicher Mul- an artificial surface. The first important goal tifunktions-Sportplatz mit Kunstrasendecke liegt of our trip will be, however, the St. Teresa Be- auf unserem Weg. Erstes wichtiges Ziel unserer nedicta of the Cross’s Church (of Edith Stein). Fahrradtour ist jedoch die Kirche der Heiligen This first parish church devoted to the patron Theresia Benedicta vom Kreuz (Edith Stein). Diese saint of Europe, that is to Edith Stein, con- weltweit erste, der Patronin Europas – Edith Stein - secrated in 1991, is located at Żeromskiego geweihte Pfarrkirche in der ul. Żeromskiego, einer street, which is a side way of Oleska street. Seitenstraße der ul. Oleska, wurde 1991 geweiht. The church has contemporary stained glas- Die Kirche besitzt moderne Mosaikfenster und ses and a sculpture of its patron saint, situ- eine Skulptur der Patronin im Chorraum. Wenn ated in the presbytery. When in this place, wir an diesem Ort sind, sollten wir auch die Erinne- it is worth seeing a plaque commemorating rungstafel für die in 1940 in Katyn und Miednoje policemen from Lubliniec, murdered in Katyn ermordeten Lublinitzer Polizisten besichtigen. and Mednoye. Um vor der Weiterfahrt unsere Proviantvorräte In order to complete the provisions before aufzufüllen, können wir einen Abstecher in die the next part of our trip, we can go to ”Kam- Bäckereien „Kampa” oder „Łubowski” machen pa” or ”Łubowski” bakeries and buy fresh und backfrische, duftende Backwaren erwerben bakery products or have a hot meal in the oder auch eine warme Mahlzeit im Restaurant ”Campari” restaurant. A trip to Lubecko is „Campari” zu uns nehmen. Liegt doch die Fahrt awaiting us. In this village, 3 km away from nach Lubecko vor uns. In diesem, 3 km von Lu- Lublin, there is a sanctuary of the Holy Vir- bliniec entfernten Dorf befindet sich das Heiligtum gin of Lubecko, as well as a grave of Fran- der Muttergottes von Lubecko und auch das Grab ciszka Ciemienga. Known as ”Francka from der Schlesierin Franciszka Ciemienga. Bekannt Kanus” or a ”Girl from Kanus”, living in the geworden als „Francka aus Kanus” oder „Magd period 1867-1935, since the period of pre- aus Kanus”, lebte sie von 1867 bis 1935, und hat- parations to the sacrament of the 1st Holy te seit ihrer Vorbereitungszeit auf die Kommunion Communion she often had states that whe- von Zeit zu Zeit Zustände, die vom schlesischen re called by the Silesian people ”zabrania” Volk als „zabrania”, zu deutsch Entrückungen (noun from a verb ”zabrać” – to take away), bezeichnet wurden, während derer sie Besuchern during which she would give advice and as- Ratschläge erteilte und Hilfe in verschiedenen Si- sistance to people coming to her in nume- tuationen des Alltags bot. Sie lebte fromm nach rous situations of their everyday lives. She den Regeln der schlesischen katholischen Tradi- lived piously, according to the pattern set tion und im Apostolat des beharrlichen Gebetes forth by the Silesian Catholic tradition and und verstarb im Ruf der Heiligkeit. Gegenwärtig the apostolic persistent prayer. She died in laufen die Bemühungen um Einleitung des Selig- the opinion of holiness. At present there are sprechungsverfahrens. Das Grab der Franciszka efforts aiming at the commencement of the Ciemienga befindet sich hinter dem Heiligtum der beatification process. Franciszka Ciemien- Muttergottes von Lubecko. Bis zum heutigen Tag ga’s grave is located behind the sanctuary kommen Menschen mit der Bitte nach Hilfe und of the Holy Virgin of Lubecko. Even today Fürsprache an diesen Ort. Nach der Besichtigung people come here to ask for help and in- des Sanktuariums ist die Gaststätte „Na górce” tercession. After visiting the sanctuary, we einen Besuch wert, die für ihre vorzügliche, tradi- recommend to go to ”Na górce” restaurant, tionelle schlesische Küche berühmt ist. which is famous for delicious traditional Si- Eine andere Variante für eine Radtour ist die Fahrt lesian cuisine. auf die Anhöhe „Lipska Góra”. Dorthin gelangen Another variant of our cycling trip could be wir, wenn wir die ul. Oleska entlang fahren und uns Lipska Góra. We can reach it from Oleska z.B. über die ul. W. Hajdy nach Westen wenden. street, heading along e.g. W. Hajdy street Dem Ziel näher kommend, erscheint vor unseren west. Getting closer to our destination, we Augen das Milleniumskreuz, das von den Einwoh- will see a Millennium Cross founded by the nern der Stadt Lubliniec zur feierlichen Begehung Lubliniec inhabitants to commemorate the der Jahrtausendwende gestiftet wurde. Das auf Jubilee of 2000. dem „Lipska Góra” errichtete 20 Meter hohe Stahl- A steel, 20-metre-tall cross with its arms kreuz zeigt mit den beiden Armen auf zwei, den points at two pilgrimage places, holy for Schlesiern heilige Pilgerstätten: Jasna Góra, den Silesians: Jasna Góra and Góra Św. Anny Hellen Berg und den St. Annaberg. Zu Füßen des (St. Anne’s Mountain). Standing at the foot Kreuzes können wir das schöne Panorama von of the cross we can admire a beautiful pano- Lubliniec bewundern. rama of Lubliniec. Vom Steblów-Radwanderweg aus können wir From the Steblowski Trail we can also go to auch zum 3 km entfernten Kochcice sowie nach Kochcice, located 3 km away, as well as to Pawełki fahren (siehe Jasna-Góra-Radwander- Pawełek (see: the Jasna Góra Trail). weg).

77 Kościół drewniany pw. św. Anny

78 St. Anne’s Trail Hl. Anna-Radwanderweg 5. Szlak Świętej Anny

Szlak Świętej Anny ma długość ok. donimem Czesław Lubiński. Rodzinny 2,5 km i został wytyczony ulicami: domek księdza Damrota spłonął 8 listo- Św. Anny oraz Lisowicką. Jego nawierzch- pada 1847 roku, obecny murowany dom nia wykonana jest z kostki betonowej. wybudował jego ojciec – Konstanty. Nasza rowerowa wycieczka rozpoczyna się w centrum miasta. Warto zobaczyć Rynek Miejski wraz z jego historyczną za- budową, a także dom księdza Damrota i rodziny Courantów (w którym w paź- dzierniku 2008 r. planuje się otwarcie muzeum Edyty Stein). 13 września 1841 roku pod numerem 19 przy obecnej ul. Damrota urodził się Konstanty Dam- Ulica Damrota rot. Wówczas ulica nosiła nazwę Lange- gasse, od 1991 roku jej patronem jest Z kolei przy ul. Mickiewicza mieściły się ksiądz Damrot, patriota i najwybitniejszy kiedyś posiadłości Courantów, m.in. poeta śląski XIX wieku, piszący pod pseu- dawna „Villa Nova” – restauracja z salą

Rynek

79 Św. Mikołaja. Plac nosił wcześniej nazwę Placu 3 Maja. Dawniej jednak zwany był „Kaczym”, „Solnym” lub „Neuring”. Odbywały się na nim targi solą warzoną w pobliskiej Solarni, a w XIX wieku targi zbożowe. Potem na tym miejscu stanęła atrapa rakiety. Obecnie honorowe miej- sce na placu zajmuje rzeźba poświęcona widowiskową, którą na terenie nabytym Edycie Stein wykonana przez lublinie- w 1849 roku zbudowali Łazarz Radlauer ckiego artystę Stanisława Kowalczyka. oraz Salomon Courant, dziadek Edyty W centrum miasta będziemy mieć okazję Stein. Odbywały się tu liczne koncerty, posilić się wedle życzenia. Znajdują się działał klub towarzyski. Działalność za- tu bowiem liczne restauracje, bary oraz wieszono jednak po puby serwujące róż- 1870 roku, a budynek norodne posiłki (re- zaadaptowano na stauracje: „Wagant”, warsztaty. Na tyłach „ Z ł o t a Po d k o w a ” , w drewnianym domku „Chata Wuja Toma”, za Potokiem Steblow- „Costa Brava”; pizze- skim w latach 80-tych rie „Pazza” oraz „Mon- XIX wieku mieszkali te Negro”; bary i puby: rodzice przyszłej Patronki Europy. „Berenika”, „As Caro”, „Excalibur”, „Trzy W 1890 roku rodzina przeniosła się do Światy”, „Capri”, „Mini Bar”, „Kometka”, Wrocławia. Właśnie tam rok później na „Doner Kebab”, a także „Istambuł”). świat przyszła Edyta Stein. Istotnymi punktami postojowymi na Szla- Następnym punktem na naszej trasie ku Św. Anny powinny być miejsca waż- będzie Plac M. Kopernika z rzeźbą po- ne w historii Lublińca. Dlatego też tuż za święconą Edycie Stein oraz Kościół pw. rondem Jana Pawła II zatrzymamy się,

Wylot z ulicy E. Stein

80 by zobaczyć Klasztor Ojców Oblatów Jeśli z kolei ze Śródmieścia udamy się oraz Kościół pw. św. Stanisława Kostki w stronę ul. Św. Anny, będziemy mieli – wybudowany w latach 1928-1931 pier- okazję zwiedzić Kościół pw. św. Anny, wotnie jako kaplica Seminarium Ojców położony u zbiegu ulic św. Anny i Pa- Oblatów. Warto także siecznej. W drewnianym zobaczyć Grotę Matki uroczym kościółku po- Boskiej z Lourdes, po- chodzącym z 1653 roku mnik św. Eugeniusza de zachował się przepiękny Mazenoda, założyciela ołtarz barokowy z drugiej Zgromadzenia Oblatów połowy XVII wieku. Innym Maryi Niepokalanej oraz drewnianym kościółkiem, piękną kaplicę Matki Bo- do którego możemy trafić skiej Fatimskiej. W przy- ze Szlaku Św. Anny, wy- legającym do klasztoru bierając się w dłuższą po- Zespole Szkół im. Edyty dróż, będzie świątynia w Stein Katolickiego Stowarzyszenia Wy- Gwoździanach. Można do niej dojechać chowawców znajduje się izba pamięci kierując się ul. Lisowicką ku zachodowi patronki szkoły i ojca Cebuli. drogą nr 46. Jeśli będziemy chcieli uzupełnić zapasy Na trasie naszej wycieczki po ul. żywności przed dalszą podróżą, teraz Św. Anny znajdzie się także Agencja PKO, będzie na to najlepsza okazja. Niedaleko market „Maraton”, sklep sieci „Żabka” znajduje się targowisko miejskie oraz su- i kilka innych sklepów spożywczych. permarket „Kaufland”. Biegnącą w pobliżu obwodnicą można Podążając od Ronda Śląskiego ul. Liso- dojechać do Szlaku Steblowskiego oraz wicką dotrzemy aż na obrzeża miasta do Szlaku Papieskiego. Miłośnikom dale- skrzyżowania z DK-11, gdzie możemy kich wojaży proponujemy wyprawę do zatrzymać się w zajeździe i restauracji oddalonego o 60 km Opola bądź też na „Uroczysko”. Górę Świętej Anny.

Dom Damrota

81 St. Anne’s Trail is ca. 2.5 km long Der Hl. Anna-Radwanderweg hat eine and it runs along the streets Św. Länge von ca. 2,5 km und wird durch Anny and Lisowicka. Its surface is die Straßen ul. Św. Anny und ul. Liso- made of concrete cubes. wicka abgesteckt. Er hat einen Belag Our cycling trip begins in the town centre. aus Betonpflastersteinen. The Municipal Market Square together with Unsere Radtour beginnt im Stadtzentrum. Einen its historic architecture is definitely worth Besuch wert ist hier der Marktplatz mit seiner hi- seeing, similarly to a house of priest Dam- storischen Bebauung sowie das Haus des Prie- rot and the Courants (where it is planned sters und Pädagogen Konstanty Damrot und to open Edith Stein’s museum in October das Haus der Familie Courant (in dem für den 2008). On 13 September 1841 under the Oktober 2008 die Eröffnung eines Edith-Stein- number 19 at the today Damrota street, Kon- -Museums geplant ist). Am 13. September 1841 stanty Damrot was born. Then the name of wurde im Haus mit der Nummer 19 in der heu- the street was Langegasse, and since 1991 tigen ulica Damrot Konstanty Damrot geboren. priest Damrot has been its patron, a patriot Zu jener Zeit hieß die Straße Langegasse, seit and the most distinguished Silesian poet of 1991 ist Priester Damrot der Namenspatron, the 19th century, writing under a penname Patriot und bedeutendster schlesischer Dichter of Czesław Lubiński. Priest Damrot’s family des 19. Jahrhunderts, der unter dem Pseudo- house was burnt down on 8 November 1847, nym Czesław Lubiński schrieb. Das Elternhaus the present brick house was built by his fa- von Priester Damrot wurde am 8. November ther – Konstanty. At Mickeiwicza street there 1847 ein Opfer von Flammen und das heutige, used to be the properties of the Courants’ gemauerte Haus errichtete sein Vater, Konstan- e.g. the former ”Villa Nova” – a restaurant ty Damrot. with a concert hall, which was erected on the In der ul. Mickiewicza befand sich dagegen der grounds purchased in 1849 by Lazarus Ra- Besitz der Familie Courant, u.a. die ehemalige dlauer and Salomon Courant, Edith Stein’s „Villa Nova” – ein Restaurant mit Veranstal- grandfather. Numero- tungssaal, auf dem im us concerts were held Jahre 1849 erworbe- there, a social club nen Besitz durch Lazar operated here. Ho- Radlauer und Salomon wever, these activities Courant, dem Großva- were suspended after ter von Edith Stein er- the year 1870 and the richtet. Hier fanden za- building was turned hlreiche Konzerte statt into workshops. In the und es gab einen Ge- backyard, parents of sellschaftsclub. Diese the future patron sa- Tätigkeit wurde jedoch int of Europe lived in nach 1870 eingestellt a wooden house be- und das Gebäude zu hind the Steblowski Zajazd „Uroczysko” Werkstätten umfunktio- Stream in the 1880s. niert. Im hinteren Bere- In 1890 the family moved to Wrocław. It is ich, hinter dem Steblauer Bach wohnten in den there where Edith Stein was born. 80er Jahren des 19. Jhs in einem Holzhaus die The next point on our route will be M. Ko- Eltern der zukünftigen Patronin Europas. 1890 pernika Square with a sculpture devoted zog die Familie nach Breslau um und dort kam to Edith Stein and St. Nicolas’ Church. The dann ein Jahr später Edith Stein zur Welt. square used to bear Nächster Punkt auf the name of the 3rd of unserer Strecke ist der May. However, former- Kopernikus-Platz mit ly it used to be called einer Edith Stein ge- ”Duck Square”, ”Salt widmeten Skulptur und Square” or ”Neuring”. der Nikolauskirche. Der The salt coming from Platz trug früher den the nearby Solarnia Namen „Platz des 3. would be sold here, Mai”. Davor wurde er and in the 19th cen- jedoch „Entenmarkt”, tury it was a place „Salzmarkt” oder „Neu- of corn fairs. Next its ring” genannt. Auf ihm place was taken by fanden Märkte statt, auf a figure of a rocket. denen das in der nahe At present the place of honour is occupied by gelegenen Salzsiederei gewonnene Salz ange- a sculpture devoted to Edith Stein, made by a boten wurde, und im 19. Jahrhundert auch Ge- Lubliniec-based artist, Stanisław Kowalczyk. treidemärkte. Danach nahm eine Raketenatrap- In the town centre we will be able to dine ac- pe seinen Platz ein. Heute hat eine Edith Stein cording to our wishes. There are numerous gewidmete Skulptur einen Ehrenplatz auf dem restaurants, bars and pubs located here and Platz, die von dem lokalen Künstler Stanisław they serve various types of cuisines (the re- Kowalczyk angefertigt wurde. staurants ”Wagant”, ”Złota podkowa”, Chata Im Stadtzentrum haben wir Gelegenheit, uns wuja Toma”, ”Costa Brava”, pizzerias ”Paz- ganz nach Wunsch zu stärken. Gibt es hier za” and ”Monte Negro”; bars and pubs” ”Be- doch zahlreiche Gaststätten, Bars und Kne- renika”, ”As Caro”, ”Excalibur”, ”Trzy Świa- ipen, die vielfältiges Essen Mahlzeiten anbie- ty”, ”Capri”, ”Mini Bar”, ”Kometka”, ”Doner ten (Gaststätten: „Wagant”, „Złota Podkowa”, Kebab”, as well as ”Istambuł”). „Chata Wuja Toma”, „Costa Brava”; Pizzerien Important stopovers on St. Anne’s Trail sho- „Pazza” und „Monte Negro”; Bars und Kne- uld be places significant for the history of ipen: „Berenika”, „As Caro”, „Excalibur”, „Trzy

82 Lubliniec. Therefore, right after the Światy”, „Capri”, „Mini Bar”, „Komet- John Paul II roundabout we will stop ka”, „Doner Kebab”, und auch das to see the Monastery of the Oblate „Istambuł”). Fathers and St. Stanisław Kostka’s Wesentliche Haltepunkte auf dem Hl. Church, erected in the period 1928-1931 pre- Anna-Weg sollten die für die Geschichte der liminarily as a chapel of the Seminary of the Stadt Lubliniec wichtigen Orte sein. Deshalb Oblate Fathers. Other places worth visiting halten wir auch unmittelbar hinter dem Kre- are the Cave of the Holy Mother of Lourdes, isverkehr Rondo Jana Pawła II, um das Kloster a monument of St. Eugene de Mazenod, the des Oblatenordens und die Stanisław-Kostka- founder of the Oblates of Mary Immaculate -Kirche zu besichtigen, die von 1928-1931 er- and a beautiful chapel of the Holy Mother richtet wurde und ursprünglich als Kapelle des o f F a t i m a . I n Seminars der Oblatenpa- the Edith Stein ter diente. Einen Besuch Schools Com- wert ist auch die Grotte plex of the Ca- der Muttergottes von Lo- tholic educators’ urdes, das Eugen-von- Society, adja- -Mazenod-Denkmal, des cent to the mo- Gründers der Ordensge- nastery, there is meinschaft der Oblaten a c h a m b e r o f der makellosen Jungfrau memory of the Maria sowie die schöne school patron Kapelle der Muttergottes and of father Ce- von Fatima. In der an bula. das Kloster anliegenden I f w e w i s h t o Edith-Stein-Schule des c o m p l e t e t h e Katholischen Lehrerve- provisions be- reins gibt es ein Ge- fore our further denkzimmer der Schul- ride, now will patronin und des Paters b e a p e r f e c t Cebula. o p p o r t u n i t y . Wenn wir vor der We- Nearby there is iterfahrt unsere Leben- a municipal fair smittelvorräte auffüllen and ”Kaufland” möchten, haben wir jetzt s u p e r m a r k e t . dazu Gelegenheit. Nicht Going from the weit entfernt gibt es eine Śląskie Rounda- Markthalle und einen bout along Liso- Kaufland-Supermarkt. wiecka street we Vom Rondo Śląskie aus will reach as far der ul. Lisowicka fol- as to the outskirts of the town to the inter- gend, gelangen wir bis an den Stadtrand zur section with the National Road No. 11, where Kreuzung mit der Landesstraße DK-11, wo wir we can stop over in an inn and restaurant in der Raststätte und der Gaststätte „Uroczy- ”Uroczysko”. sko” anhalten können. If we decide to go from the town centre Fahren wir von der Innenstadt aus jedoch in in the direction of Św. Anny street, we will Richtung der ul. Św. Anny, haben wir Gelegen- have an opportunity to visit St. Anne’s heit, die St. Annakirche am Treffpunkt der ulica Church, located św. Anny und der ulica at the junction of Pasieczna zu besichti- Sw. Anny and Pa- gen. In der reizenden, sieczna streets. kleinen Schrotholz- In this charming kirche aus dem Jahre wooden church, 1653 hat sich ein wun- dating back to derschöner Barockaltar 1653, a beauti- aus der zweiten Hälfte ful baroque al- des 17. Jahrhunderts tar from the late erhalten. Eine weitere 17th century has Holzkirche am Anna- been preserved. weg ist das Gotteshaus Another wooden in Gwoździany, für das church we can wir eine längere Fahrt r e a c h f r o m S t . einplanen müssen. Man Anne’s Trail, choosing to go a bit further, is erreicht es, wenn man über die ul. Lisowicka die a temple in Gwoździany. We can come here Straße Nr. 46 nach Westen fährt. riding along Lisowicka street west along the Auf unserer Strecke entlang der ul. Św. Anny road no. 46. befindet sich auch eine PKO-Bankfiliale, der On our way at Św. Anny street there is Lebensmittelmarkt „Maraton”, ein Geschäft der the PKO Agency, ”Maraton” supermarket, „Żabka”-Kette und einige weitere Lebensmittel- a shop from the ”Żabka” chain and several läden. other grocery stores. Taking the bypass lo- Über die in der Nähe verlaufende Ringstraße cated nearby we can reach the Steblowski erreicht man den Steblów- und den Papst- Trail and the Pope’s Trail. To all fans offar -Radwanderweg. Wer gern weitere Ausflüge journeys we recommend a trip to Opole lo- unternimmt, dem sei eine Tour in das 60 km cated 60 km away, or to Góra Świętej Anny entfernte Opole oder auch zum St. Annaberg (St. Anne’s Mountain). empfohlen.

83 84 Recreational and sports facilities in Lubliniec Sport- und Erholungszentrum von Lubliniec Baza rekreacyjno-sportowa

Lubliniecką bazę sportowo-rekreacyjną można pod względem rozmieszczenia przestrzennego podzielić na 4 strefy: Ko- kotek, Park Grunwaldzki, centrum miasta i dzielnica przemysłowa.

Strefa Administrator Rodzaj urządzeń kąpielisko z plażą i wypożyczalnią 1. Ośrodek sprzętu wodnego, kompleks boisk Kokotek Wypoczynkowy plenerowych (w tym do tenisa), „Silesiana” hala sportowa kąpielisko z plażą i wypożyczalnią sprzętu wodnego, boiska do piłki 2. Ośrodek nożnej i siatkówki, bilard, tenis Wypoczynkowy stołowy, solarium, gabinet masażu, „Posmyk Ustronie sauny, jacuzzi, siłownia, szkółka Leśne” jeździecka, wypożyczalnia koni i bryczek, pensjonat dla koni, plac zabaw dla dzieci, mini zoo basen, boiska do piłki nożnej, 3. Harcerski Ośrodek siatkówki i tenisa, amfiteatr, wyciąg Wypoczynkowy narciarski, szkółka jeździecka kąpielisko z plażą, boiska do Park plażowej piłki siatkowej, boisko do 1. Urząd Miejski Grunwaldzki piłki nożnej dawnego klubu „Unia”, dwa place zabaw dla dzieci przystań kajakowa z wypożyczalnią 2. MDK sprzętu wodnego amfiteatr z widownią i zapleczem 3. MDK technicznym kompleks boisk sportowych do piłki 4. LKS „Sparta” nożnej, bieżnia lekkoatletyczna 5. Jednostka Wojskowa hala sportowa, ściana wspinaczkowa 6. Lublinieckie kompleks ziemnych kortów Towarzystwo tenisowych Tenisowe

85 Centrum szkolne obiekty sportowe administracyj- (w tym plenerowe), place zabaw, 1. Placówki oświatowe no-usługowe miasteczko ruchu drogowego, miasta strzelnice 2. Prywatne podmioty sauny, solaria, siłownie, gospodarcze gabinety masażu 1. Zespół Obsługi basen kryty, sala sportowa, Dzielnica Placówek Oświatowych boiska do gier zespołowych, przemysłowa (ZOPO) sezonowe lodowisko 2. Zespół Szkół Ogólnokształcąco- hala sportowa, obiekty plenerowe Technicznych nr 2 3. Szkoła Tenisa kort tenisowy „Tenis-Gem”

The sports and recreational facilities of Lubliniec can be split into four zones: Kokotek, Park Grunwaldzki, town centre and industrial district.

Zone Administrator Type of facilities

Beach with boat rental, complex of playgrounds Kokotek 1. Holiday Centre ”Silesiana” (including tennis courts), sports hall

Beach with boat rental, soccer and volleyball grounds, billiard, table tennis, solarium, massage 2. Holiday Centre ”Posmyk parlour, sauna, Jacuzzi, fitness, riding school, Ustronie Leśne” horse and wagonette hire, horse pension, children playground, mini zoo

Swimming-pool, soccer and volleyball 3. Scout Holiday Centre playgrounds, tennis courts, amphitheatre, ski-lift, riding school

Beach, volleyball playground, beach volleyball, Park 1. Municipal Office soccer playground of the former club ”Unia”, Grunwaldzki two children playgrounds

2. MDK Kayak marina with boat rental

3. MDK Amphitheatre with technical facilities

4. LKS ”Sparta” Complex of soccer playgrounds, running tracks

5. Military Unit Sports hall, climbing wall

6. Lubliniec Tennis Complex of earth tennis courts Association

Administrative School sports facilities (including in open air), and 1. Schools playgrounds, driving learning facilities, commercial shooting-range town centre

2. Private entities Saunas, solaria, fitness, massage parlours

Industrial Covered swimming pool, sports hall, various 1. ZOPO district playgrounds, seasonal ice rink

2. Complex of General and technical Secondary Sports hall, open-air facilities Schools No. 2

3. Tennis School ”Tenis-Gem” Tennis court

86 Das Sport- und Erholungszentrum einteilen: Kokotek, Grunwalder Park, Stadtzen- von Lubliniec kann man in Bezug auf trum und das Industriegebiet. die räumliche Anordnung in 4 Zonen

Zone Verwalter Art der Anlagen

Bad mit Strand und Ausleihe von Wassersportgeräten, 1. Erholungszentrum Kokotek Komplex von Freiluftsportplätzen (darunter auch „Silesiana” Tennis), Sporthalle

Bad mit Strand und Ausleihe von Wassersportgeräten, Platz für Fußball 2. Erholungszentrum und Volleyball, Billard, Tischtennis, Solarium, „Posmyk Ustronie Leśne” Massagebereich, Sauna, Rutschbahn, Kraftraum, Reitschule, Ausleihe von Pferden und Kaleschen, Pferdepension, Kinderspielplatz, Minizoo

3. Erholungszentrum Swimmingpool, Fußball-, Volleyball- und für Pfadfinder Tennisplatz, Amphitheater. Skilift, Reitschule

Freibad mit Strand, Volleyballplatz am Strand, Grunwalder 1. Stadtverwaltung Fußballplatz des ehemaligen Klubs „Unia”, Park zwei Kinderspielplätze

Kajakanlegestelle mit Ausleihe 2. MDK von Wassersportgeräten

Amphitheater mit Zuschauerraum 3. MDK und Technikräume

Komplex von Sportplätzen für Fußball, 4. LKS „Sparta” Laufbahn für Leichtathletik

5. Armeeeinheit Sporthalle, Kletterwand

6. Tennis Komplex von Tennisplätzen

Verwal- tungs- und Schulsportobjekte (darunter auch Freiluftobjekte), Dienstleis- 1. Bildungseinrichtungen Spielplätze, Straßenverkehrsübungsplatz, tungszentrum Schießstand der Stadt

Saunen, Solarium, Krafträume, 2. Private Wirtschaftseinheiten Massageeinrichtungen

Industriege- Hallenschwimmbad, Sportsaal, Plätze für 1. ZOPO biet Mannschaftssportarten, Eisfläche in der Saison

2. Komplex der allgemein- bilden und technischen Sporthalle, Freiluftobjekte Schulen Nr. 2

3. Tennisschule „Tenis-Gem” Tennisplatz

87 88 Information Information Ważne informacje

Urzędy / instytucje: Miejsko-Powiatowa Biblioteka Offices / institutions: w Lublińcu Behörden / Institutionen: Pl. Konrada Mańki 10l tel. 034 356 28 27 Urząd Miejski w Lublińcu ul. Paderewskiego 5 tel. 034 353 01 00 Banki / oddziały: Banks / branches: Starostwo Powiatowe w Lublińcu Banken / Filialien: ul. Paderewskiego 7 tel. 034 351 05 00 AIG BANK Placówka Partnerska AIG Banku Powiatowy Urząd Pracy w Lublińcu ul. Lompy 12 ul. Sobieskiego 9 tel. 034 356 23 52 ING Bank Śląski S.A. ul. Plebiscytowa 2 Urząd Skarbowy w Lublińcu tel. 034 353 12 31 ul. Paderewskiego 7D tel. 034 353 15 35 BGŻ S.A. ul. Oświęcimska 7 Zakład Ubezpieczeń Społecznych tel. 034 351 07 74 oddział Lubliniec ul. Oleska 26 PKO BP S.A. tel. 034 356 29 69 ul. Paderewskiego 9 tel. 034 351 11 60 Komenda Powiatowa Policji w Lublińcu Pekao S.A. ul. Oświęcimska 6 ul. Zwycięstwa 2 tel. alarm. 997 tel. 034 353 12 25

Komenda Powiatowa Straży Pożarnej Bank Spółdzielczy w Lublińcu Pl. K. Mańki 10 ul. Sokoła 13 tel. 034 353 11 29 tel. alarm. 998 GE MONEY BANK Komenda Straży Miejskiej ul. Mickiewicza 17 w Lublińcu tel. 034 356 18 17 ul. Paderewskiego 5 tel. alarm.986 GETIN Bank S.A. tel. 034 353 11 35 Pl. K. Mańki 12 tel. 034 351 13 40 Miejski Dom Kultury w Lublińcu Euro Bank S.A. ul. Plebiscytowa 9 ul. Lompy 12 tel. 034 356 29 31

89 Bary, restauracje, „Mini bar” kawiarnie, zajazdy: ul. Mickiewicza 2 Bars, restaurants, coffee shops, inns: tel. 034 356 26 65 Bars, Restaurants, Cafes, Rasthäuser: Chata Wuja Toma ul. Damrota 23 Restauracja „Antares” R. Wiciński Costa Brava ul. Powstańców Śl. 54 ul. Mickiewicza 13 tel. 034 356 33 28 tel. 034 353 08 74

Restauracja „Blue Moon” Karczma „U Prezesa” ul. Droniowicka 12 A ul. 74 GPP tel. 0511 667 616 tel. 0508 275 628

Restauracja „Santana” „Bistro Snack” ul. Stalmacha 31 pl. Niepodległości 1 tel. 034 356 28 55 tel. 034 356 21 54

Restauracja „Silesiana” Bar „Benefis” Lubliniec – Kokotek ul. Plebiscytowa 1 tel. 034 351 14 25 tel. 0697 399 649

Restauracja „Złota Podkowa” 11 smaków Galeria 11-stka Pl. K. Mańki 8 ul. Oleska 20 tel. 034 356 29 58 tel. 034 351 35 55

Restauracja „Wagant” ul. Kilińskiego 1 Pub / klub / dyskoteki: tel. 034 353 06 98 Pub / club / discos: Kneipen/Clubs/Diskotheken: Restauracja„Campari” ul. Oleska 154 „Ascaro” tel. 034 351 18 01 Pl. K. Mańki 4 tel. 0691 283 607 Restauracja „Otpol” ul. Oleska 36 „Excalibur” tel. 034 356 24 46 Pl. K. Mańki 14

Restauracja „Stara chata” „Grota” ul. Częstochowska 33 ul. E. Stein 2 tel. 0607 571 478 „Trzy światy” Restauracja ul. E. Stein 4 „Sielankowe klimaty” „Capri” Lubliniec-Kokotek 16 ul. Lompy 3 tel. 0601 435 772

„COOL BILARD CLUB” „Döner Kebab” ul. Kilińskiego 4 ul. E. Stein tel. 034 357 90 15 tel. 034 351 17 00, 034 353 19 34 Kręgielnia Bar Gastronomiczny ul. Uchodźców 5 Instanbul Kebab, pl. K. Mańki 13/1 tel. 0510-430-907 Pizzerie: Pizzerias: KEBAB Pizzeria: ul. Sobieskiego 1 „Mamma Mia” Bar „Qchnia” ul. Powstańców Śl. 54B ul. Oświęcimska 27 tel. 034 353 21 95

90 „Monte Negro” Stacje paliw: ul. Damrota 19 Petrol stations: tel. 034 351 18 57 Tankstellen:

„Margarita” PKS Lubliniec ul. Oświęcimska 27 ul. Niegolewskich 5 (baza PKS) tel. 034 353 12 75 tel. (034) 356-26-66 wew. 151

„Szuflada” BP Service Center S.C. ul. Strażacka 12 Pl. Kościuszki 1 tel. 034 351 16 50 tel. 034 353 06 35

Bal K.J., Jendro Z.E. Galerie ul. Częstochowska Gallery: tel. 0 34 356 33 64 Galerie: PKN Orlen SA. Stacja paliw „Galeria ul. Lisowicka 23 pod glinianym aniołem” tel. 034 351 12 11 ul. Plebiscytowa 9 tel. 034 356 28 24 PHU „Otpol” ul. Oleska 36 tel. 034 353 03 53 Apteki: Pharmacies: Apotheken: Noclegi: Accommodation: „Centrum” Übernachtungen: ul. K. Miarki 15h tel. 034 351 10 56 Hotel „Silesiana” Lubliniec – Kokotek „Eskulap” SC tel. 034 351 14 25 ul. Zjednoczenia 9A tel. 034 353 56 21 „Posmyk” Ośrodek Wypoczynkowy Lubliniec-Kokotek „Nowa” tel. 034 356 31 94 Pl. Mańki 6 tel. 034 351 10 53 Pokoje hoteloweDPS „Zameczek” ul. 74 GPP 2 „Panaceum” tel. 034 353 10 84 ks. Damrota 1 tel. 034 351 10 51 Gospodarstwo Agroturystyczne Róża i Augustyn Matusek – Kokotek „Optima” oś. Posmyk 63 ul. Mickiewicza 3 tel. 034 356 55 81 tel. 034 351 10 54 Pokoje hotelowe – internat WAM Apteka ul. 74 GPP 3 ul. Lompy 8 tel. 034 351 12 69 tel. 034 351 10 57 Usługi hotelowe – P.P.H. Lubex Salus Sp. z o.o. ul. Oleska 18 A ul. Zwycięstwa 2 tel. 034 351 03 59 tel. 034 351 14 42

Tormedia ul. Częstochowska 17 Dworce: Stations: Apteka Bahnhöfe/Haltestellen: „Dbam o zdrowie” ul. Mickiewicza 17 PKP Pl. Niepodległości 3 034 / 356 24 76

91 PKS NZOZ SALUS Pl. Niepodległości 5 ul. Oleska 34 A 034 / 356 20 46 tel. 034 351 04 85 , Prywatne Centrum Usług Medycznych Urzędy pocztowe: AKO-MED Post offices: ul. Mickiewicza 14 Postämter: tel. 034 351 02 00 ul. K. Miarki 22 NZOZ Przychodnia Lekarska tel. 034 353 05 40 Medyk S.J. ul. Majdanek 6 Pl. Niepodległości 5 tel. 034 356 56 90 tel. 034 356 23 81 ZOZ ul. Sobieskiego 9 Zespoły opieki zdrowotnej: tel. 034 356 32 21 Healthcare centres: Krankenhäuser/Ambulanzen: NZOZ SAWMED ul. Majdanek 6 NZOZ Przychodnia Medycyny tel. (034) 353-13-33 Rodzinnej TORMED Paderewskiego 35 tel. 034 353 14 44

0AWEKI 0AWEKI

'WO|DZIANY 'WO|DZIANY

"ORONÐW "ORONÐW ,UBLINIEC #IESZOWA #IESZOWA 3ADÐW ,UBLINIEC 3ADÐW

+OSZÇCIN +OSZÇCIN "RUSIEK "RUSIEK

7O|NIKI 7O|NIKI

Kościoły drewniane Ziemi Lublinieckiej

7ÇDZINA 7ÇDZINA

3IERAKÐW 3IERAKÐW 0ATOKA 0ATOKA

#IASNA #IASNA ,ISÐW ,ISÐW 'WO|DZIANY +OCHCICE'WO|DZIANY+OCHANOWICE +OCHCICE +OCHANOWICE

7IERZBIE 7IERZBIE ,UBLINIEC ,UBLINIEC+OSZÇCIN +OSZÇCIN

#ZARNY,AS #ZARNY,AS

Zamki i zespoły dworskie Ziemi Lublinieckiej Spis treści:

Lubliniec...... 5

Historia miasta...... 9 History of the town Geschichte der Stadt

Zabytki Lublińca...... 15 Historic monuments of Lubliniec Sehenswürdigkeiten von Lubliniec

Wypoczynek w mieście...... 27 Recreation in the town Erholung in der Stadt

Zalety jazdy na rowerze...... 31 Advantages of cycling Vorzüge des Radfahrens

Aby jazda na rowerze była bezpieczna...... 47 To make cycling safe Damit Radfahren sicher ist

Trasy rowerowe...... 52 Cycle tracks Fahrradstrecken

1. Szlak Papieski...... 53 The Pope’s Trail Papst-Radwanderweg

2. Szlak Koszęciński...... 63 The Koszęcin Trail Koszęciński-Radwanderweg

3. Szlak Jasnogórski...... 69 The Jasna Góra Trail Jasnogórski-Radwanderweg

4. Szlak Steblowski...... 75 The Steblowski Trail Steblowski-Radwanderweg

5. Szlak Świętej Anny...... 79 St. Anne’s Trail Hl. Anna-Radwanderweg

Baza rekreacyjno-sportowa...... 85 Recreational and sports facilities in Lubliniec Sport- und Erholungszentrum von Lubliniec

Ważne informacje...... 89 Information Information Zadanie zrealizowane w ramach projektu pn.: „Podniesienie walorów turystycznych Lublińca i okolic przez budowę i integrację sieci tras rowerowych” współfinansowanego przez Unię Europejską z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego i budżet państwa w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego na podstawie umowy nr Z/2.24/III/3.2/930/05/U/275/06 w ramach Priorytetu 3 – Rozwój Lokalny (nr Projektu 701200-275) 0RZEWODNIK POTRASACHROWEROWYCH 02:%7/$.)+0/42!3!#(2/7%2/79#(,5",)®#! ,UBLIÎCA

96