Ġġkar MƏHƏMMƏDƏLĠ Oğlu QASIMOV
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
ġĠKAR MƏHƏMMƏDƏLĠ oğlu QASIMOV ƏSĠRLĠKDƏ QALAN LAÇIN BAKI - ELM – 2012 1 Azərbaycan Texniki Universiteti «Tarix» kafedrasının və AMEA-nın Tarix İnstitutunun «Azərbaycanın müasir dövrü tarixi» şöbəsi ilə birlikdə keçirilmiş 30.03.2012-ci il tarixli (pr№7) genişləndirilmiş iclasının və MBM fakültə Elmi Şurasının 12.04.2012-ci il tarixli (pr.№8) iclasının qərarları ilə çap olunur. Kitabın çapına göstərdiyi köməyə görə Laçın rayon İcra hakimiyyətinə təşəkkür edirik. Elmi redaktor: AMEA-nın müxbir üzvü, tarix elmləri doktoru, professor Y.M. Mahmudov Rəyçilər: AMEA-nın həqiqi üzvü, tarix elmləri doktoru, professor Ġ.M.Hacıyev Azərbaycan Dövlət mükafatı laureatı, əməkdar elm xadimi, tarix elmləri doktoru, professor T.H.Musayeva tarix elmiləri doktoru, professor O.B.Sultanov ġikar Məhəmmədəli oğlu Qasımov Əsirlikdə qalan Laçın. Bakı: ELM, 2012, 206s. İSBN 978-9952-453-26-3 Kitabda tədqiqat əsərlərindən, bədii-tarixi ədəbiyyatlardan, mət- buat səhifələrindən istifadə etməklə, Laçının qədim tarixi, zəngin tarixi abidələri, Azərbaycanda və ondan kənarda məhşur olan ziyalılarınin nurlu əməlləri işıqlandırılmışdır. Əsərdə erməni məkrinin köklərindən,, Laçının işğal olunmasından, erməni vandalizmindən, torpaqlarımızın müdafiəsi uğrunda canlarını sipər edən vətən oğullarının misilsiz qəhrə- manlıqlarından və erməni vəhşiliklərini təsvir edən şahidlərin xatirələ- rindən bəhs olunur. Kitabda Laçın köçkünlərinə olan dövlət qayğısı, laçınlıların vətən həsrəti, və Prezident İlham Əliyevin Taxta körpü ərazisində məskunlaş- mış laçınlılarla göruşü dolğunluğu ilə işıqlandırılmışdır. Kitab elm adamları və geniş oxucu kütləsi üçün nəzərdə tutulmuşdur. Ş 0503020907 Qrifli nəĢr 655(07) 2009 © «ELM» nəĢriyyatı, 2012. © ġikar Qasımov, 2012. 2 MÜNDƏRĠCAT Ön söz …...................................................................5-8 Laçının dünəninə və bu gününə iĢıq salan əsər......9-11 GiriĢ………………………...................................12-14 I Fəsil. Qədim oğuz türk yurdu- Laçın...............16-39 Laçının qədim tarixindən........................................16-23 Zəngin tarixi abidələr diyarı...................................23-26 İşğala qədər bəzi tarix və mədəniyyət abidələ- rinin görüntüləri.....................................................27-39 II Fəsil. Laçın- dağlar qoynunda Ģəhər..............40-57 Yaddaşlarda iz qoymuş insanların nurlu əməlləri..40-52 Heydər Əliyev qayğısı ilə çiçəklənən Laçın..........52-57 III Fəsil. Laçın xəyanətin və qarĢıdurmanın qurbanı oldu..........................................................58-90 Erməni məkrinin kökləri........................................58-69 Siyasi gərginlik yeni mərhələdə.............................69-73 Xəyanətin acı nəticələri..........................................74-76 Laçında erməni vandalizmi və erməniləşdirmə siyasəti (şəkillərin dili ilə)......................................77-90 IV Fəsil. Canlarını torpağa sipər edən vətən oğulları................................................................91-110 Laçından olan Azərbaycanın Milli Qəhrəmanları..91-93 Bayramın ömür yolu gənclər üçün nümunədir.......93-95 Nəbinin döyüş yolu gənclər üçün örnəkdir............95-99 Qeyri-adi qəhrəmanlığa malik olan kəşfiyyatçı...99-101 Qazıdərəsinin şəhid oğulları...............................101-104 Vaqif sərrast atıcı kimi tanınırdı.........................104-106 İslam şəhidlik zirvəsinə qovuşdu.......................106-107 3 Laçının ilk hərbi şahinlərindən biri....................108-110 V Fəsil. Erməni vəhĢiliyi Ģahidlərin dili ilə....111-154 Qeyrət təcəssümü olan qadınlarımız..................111-112 Şəhidlər ölməz, vətən bölünməz........................113-114 Ora Vətəndir.......................................................115-122 Mühasirədə keçən 51 günün yaşantıları.............122-127 Qələmi silahla əvəz edən Muxtar müəllim.........127-129 İnanıram ki, biz tezliklə qələbə çalacağıq..........129-133 Ön cəbhəyə gedən tələbə....................................134-137 Laçın Rayonundan olan şəhid, itgin və giro- vların siyahısı.....................................................138-148 Qarabağ uğrunda gedən döyüşlərdə həlak olmuş Laçın polisinin əməkdaşları...................149-154 VI Fəsil. Heydər Əliyevin gəliĢi xalqda gələcəyə inam yaratdı......................................155-158 Azərbaycanda Milli qurtuluşun zəfər yürüşü....155-158 VII Fəsil. Ġstəmirik cənnəti, bizlərə Laçın gərək..................................................................159-162 Laçınlı köçkünlərə hər zaman dövlət qayğısı olmuşdur.............................................................159-165 Azərbaycan Respublikasının prezidenti İlham Əliyev: “Biz öz doğma torpaqlarımıza qayıdacağıq”.......................................................166-190 Bunlar unudulmamalidir....................................190-192 Nəticə…………………………….....................193-198 Ġstifadə edilmiĢ ədəbiyyat ………...................199-200 4 DÖYÜġÇÜ PROFESSORUN LAÇIN YANĞISI Tarix elmləri doktoru, professor Şikar Qasımovun “Əsirlikdə qalan Laçın” kitabına ÖN SÖZ ...1992-ci il mayın 17-də xəyanətlə ittifaqa girən ya- gı düşmən bir zamanlar erməni quldurlarına qan udduran əfsanəvi xalq qəhrəmanı Sultan bəyin yurdunu-qədimdən də qədim oğuz-türk torpağı olan Laçını işğal etdi. 20 ildir ki, Laçın əsirlikdədir. 20 ildir ki, Sultan bəyin misilsiz igidliklər göstərdiyi Laçın qayaları yeni Sultan bəylərin yolunu gözləyir! Sultan bəyin müqəddəs ruhu onun qor- xusundan, zəhmindən zağ-zağ əsən ermənilərin yüzlərlə oğuz-türk adlarını saxtalaşdıraraq “erməniləşdirməsinə”, Laçını– Berdzor, Ağoğlanı– Tsitsernavank, Zabuxu– Ağhavno, Ağbulağı– Spitakadjur, Cicimlini– Vanoca, Minkəndi– Hak, Alxaslını– Aşeni, Çıraqlını– Arvakan, Kamallını– Uxtadzor, Kosaları– Melikatun, Əhmədlini– Herik, QarıqıĢlağı– Tandzut, Bozlunu– Moşatağ, Qala- ça nı– Berdik, Pircahanı– Qandza adlandırılmasına qarşı üsyan edir! Sultan bəy öz nəvə-nəticələri olan Azərbaycan igidlərini Ali Baş Komandanın əmri olan kimi Laçına, qə- dim Zəngəzur ellərinə doğru Qələbə Yürüşünə səsləyir... ...20 ildir Laçınsız yaşayırıq. Lakin Qələbənin yaxı- nında olduğuna inamımız qətidir. Elə bu münasibətlə pro- fessor Şikar Qasımovun “Əsirlikdə qalan Laçın” adlı də- yərli bir kitab yazmasını çox əhəmiyyətli və olduqca təq- dirə layiq hal kimi qiymətləndirmək olar. Doğma yurdumuzun ərazi bütövlüyü uğrunda müba- rizə və qəhrəmanlıq mövzusunda araya-ərsəyə gətirilən hər bir iş xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Bu yönümlü möv- 5 zular xalqın öz azadlığı, düşmənlərə qarşı mübarizəsi və torpaqlarımızın bütövlüyü uğrunda canını belə əsirgəmə- yən igid oğul və qızlarımızın fədakarlıqlarına dayaqlanır. Bunları əsas götürən müəllif olduqca zəruri və əhəmiyyət- li bir mövzu üzərində işləmişdir. Kitabın əl yazmasını oxuduqdan sonra bu qənaətə gəldim ki, əsərin ən böyük uğuru ondan ibarətdir ki, o obyektiv həqiqəti göstərmək imkanı verən tarixilik prinsipi ilə, tarixi səpkidə yazılmış- dır. Ş.M.Qasımov kitabda qədim zamanlardan 1920-ci ilə qədər Laçının qədim tarixini, onun dəyərli ziyalılarının fəaliyyətini, dağlar qoynunda gözəl bir şəhərin salındığını konkret faktlar əsasında, həm də yurd sevgisi ilə təsvir et- mişdir. Eyni zamanda monoqrafiyada Laçının işğal olun- ması, onun oğul və qızlarının göstərdikləri igidliklər şərh olunmuşdur. Ən əsası kitabda laçınlıların məcburi köç- künlük illərində yaşam tərzləri, onlara göstərilən dövlət qayğısı və laçınlıların torpaq həsrəti obyektiv şəkildə təs- vir olunmuşdur. Müəllif Laçın bölgəsi və onun çoxsaylı kəndlərinin yaşayış məskəni kimi çox-çox qədimlərdən xəbər verdiyi- ni, bu ərazilərdə tarixin ən qədim dövrlərinə aid olduqca nadir abidələrin bu günə qədər qalmasını inandırıcı şə- kildə açıqlaya bilmişdir. Kitabın dəyərli tərəflərindən biri də odur ki, Laçın rayonunun ərazisinin qədim Oğuz-Türk yurdu olduğu onun çox saylı tarixi abidələri, yaşayış məskənləri və ta- rixi çox qədim dövrlərə gedib çıxan memarlıq abidələri və maddi mədəniyyət nümunələri vasitəsi ilə sübut olu- nur. Belə faktlar sırasında dəmir dövrünə aid daş at, daş qoç fiqurları, qədim qəbristanlıqları, körpü, türbə, məbəd, mağara, birtağlı və ikitağlı körpüləri, kümbəzləri, birsütun Ağoğlan, Məlik-Əjdər türbələri nümunə kimi göstərilir. 6 Ermənistanın ölkəmizə qarşı irəli sürdüyü əsassız ərazi iddiaları və hərbi təcavüzü nəticəsində xalqımızın bir çox məhrumiyyətlərə düçar olması, sonda yarım mil- yondan çox soydaşımızın tarixi torpaqlarımız olan Qərbi Azərbaycandan zorla qovulması, Dağlıq Qarabağdan və ona bitişik ərazilərdən bir milyondan çox vətəndaşımızın öz ev-eşiyini tərk edib qaçqın və məcburi köçkün həyatı yaşaması şərh edilmişdir. Əsərdə Çar Rusiyası XIX əsrin 20-30-cu illərində Azərbaycanın İrəvan xanlığı ərazisinə köçürüb gətirdiyi ermənilərin həmişə Laçın torpağında gözü olması, lakin onların heç zaman buna nail ola bilməməsi, eləcə də son Qarabağ müharibəsində- 1988-1993-cü illərdə köməksiz qalan əhalinin düşmənin hücumlarını mərdliklə dəf etmə- si, təcavüzkar ermənilərin Dağlıq Qarabağa daxil olma- sına imkan verilməməsi, ancaq bunlara baxmayaraq xəya- nət nəticəsində Laçın rayonunun işğal olunduğu, döyüş- lərdə yüzlərlə oğul və qızlarımızın şəhid olduğu və əsir düşdüyü tarixi ardıcıllıqla işıqlandırılmışdır. Kitabda La- çın şəhidləri haqqında verilmiş xatirələr, şəhidlərin və şə- hid polislərin siyahısının ayrıca cədvəldə verilməsi Şikar Qasımovun tədqiqatının dəyərini daha da artırmışdır. Əsərə uğur gətirən cəhətlərdən biri də laçınlı məc- buri köçkünlərə göstərilən dövlət qayğısının bünövrəsinin ulu öndər Heydər Əliyev tərəfindən qoyulmasının və həmin kursun Azərbaycan