Henri Bohnet

Protecting Human and Minority On the country level, one decisive Rights in Europe factor for the prevention of Human rights violations is, thus, human rights It is one of the central responsibili- education, which should be provided to ties of a government to protect the rights all members of society, including of its citizens. With the Universal Dec- schoolchildren and teachers, journalists laration of Human Rights of 1948, the and businessmen, police officers and United Nations started a process of soldiers, lawyers and judges, to incor- putting the protection of Human Rights porate the respect for and awareness on the international agenda, of these fundamental rights. enshrining in the following The second crucial fac- decades the fundamental tor is to uphold the principle rights of every person in of the rule of law to guaran- several international trea- tee the investigation and ties, and establishing spe- punishment of human rights cial institutions such as the violations. In this regard, the Office of the UN High Com- independence of the justice missioner for Human Rights, system, the strength of the special UN representatives democratically elected peo- and the Human Rights Com- ple’s representatives and mission. This process has the active approach of the led to the recognition that civil society, including the there is an international “re- media, play a vital role. sponsibility to protect” these In a society with ethnic fundamental rights, and – with the es- minorities, additional rights for the tablishment of the International Crimi- ethnic communities to preserve their nal Court – to prosecute those who vio- unique identity contribute to the pe- late them. On the other hand, it has led aceful coexistence and the loyalty of the to the incorporation of the Human Rights citizens to their state. Again, human into the constitutions of most countries rights education and the strength of the in the world. Every citizen is entitled to rule of law play important roles here. live in a country where the state guaran- The institution of the Human Rights tees his or her constitutional rights in Ombudsman has been established in everyday life. Important components of many European countries and in all this entitlement are the information and countries of the Balkans with the goal education of every citizen to know his or of achieving these objectives. her rights and to enforce and implement With this new issue of Political these rights through a democratic law Thought, several of the region’s Om- and justice system. budsmen present their views on the

Godina 6, br. 23, septemvri 2008, Skopje str. 1 Henri Bohnet

system of human rights and minority of the European integration processes. rights protection in their respective In addition to highlighting similarities countries. Additional contributions from and common challenges, this issue regional experts and decision-makers, underlines the continuing importance of including Germany, point out the a public debate on how to continue the challenges and perspectives of protec- promotion of the Universal Declaration ting these rights against the background of Human Rights in the 21st century.

Rezime So ova novo izdanie na „Politi~ka misla#, nekolku od narodnite pravobraniteli od zemjite vo regionot gi prezentiraat svoite gledi{ta za sistemot za za{tita na ~ovekovite prava i malcinskite prava vo nivnite zemji. Dopolnitelni pridonesi od regionalnite eksperti i ~elnici vo donesuvaweto odluki, vklu~uvaj}i ja i Germanija, poso~uvaat na predizvicite i perspektivite {to proizleguvaat od za{titata na ovie prava vrz baza na evrointegrativnite procesi. Pokraj naglasuvaweto na sli~nostite i zaedni~kite predizvici, ova izdanie go naglasuva postojnoto zna~ewe na javnite debati za toa kako da se prodol‘i promocijata na Univerzalnata deklaracija za ~ovekovi prava vo 21 vek.

str. 2 Politi~ka misla SODR@INA / CONTENTS

Voved / Introduction

Protecting Human and Minority Rights in Europe ...... 1 Henri Bohnet Za{tita na ~ovekovite prava i pravata na malcinstvata vo Evropa Anri Bone

Za{tita na ~ovekovite prava i pravata na malcinstvata vo Evropa / Protecting Human and Minority Rights in Europe

Narodniot pravobranitel vo za{tita na ~ovekovite prava i pravata na pripadnicite na zaednicite koi ne se mnozinstvo ...... 9 Ixet Memeti The Ombudsman Working towards the Protection of Human Rights and Non-majority Community Ixhet Memeti

Protection of Human Rights in Germany ...... 15 Holger Haibach Za{tita na ~ovekovite prava vo Germanija Holger Hajbah

Aiming at Achieving the Required Standards of Good Governance ...... 19 Ermir Dobjani Streme` za ostvaruvawe na baranite standardi za dobro vladeewe Ermir Dobjani

Mandat, funkcii i ovlastuvawa na institucijata Naroden pravobranitel na Federacijata BiH: najefikasni praktiki i izvle~eni pouki za za{tita na malcinstvata na Balkanot ...... 25 Vera Jovanovi} The Mandate, Function and Jurisdiction of the Ombudsman in the Federation of bosnia Herzegovina: the Most Efficient Practices and Lessons Learned from the Protection of the Minorities in the Balkans Vera Jovanovi}

Godina 6, br. 23, septemvri 2008, Skopje str. 3 Polo‘bata i ulogata na pravobranitelot za ~ovekovite prava i slobodi vo Crna Gora, so osvrt na za{titata na malcinskite prava ...... 35 Budimir [}epanovi} The Position and Role of the Ombudsman in Montenegro: in the Light of the Protection of Minority Rights Budimir [}epanovi}

The Ombudsman in Romania Works for the Individuals ...... 45 Mihaela Stanciulescu Ombudmanot vo Romanija raboti za poedinecot Mihaela Stan~ulesku

Minority Rights from the Ombudsman’s Perspective: Between Rights and Practice ...... 55 Milena Gogi} Pravata na malcinstvata od perspektuvata na Ombudsmanot Pome|u pravata i praksata Milena Gogi}

Prava i za{tita na malcinstvata vo Romanija ...... 59 Jozef C. Karl The Rights and the Protection of the Minorities in Romania Josef C. Karl

Aktuelno / Curent

Za{titata na ~ovekovite prava vo Republika Makedonija...... 83 @arko Trajanovski The Protection of Human Rights in the Republic of Macedonia @arko Trajanovski

Me|unarodni organizacii / International Oraganization

Za{tita na malcinstvata vo Evropa ...... 91 Zvonimir Jankuloski The Protection of the Minorities in Europe Zvonimir Jankuloski

str. 4 Politi~ka misla Makedonija i EU / Macedonia and EU

Ustavno-pravniot status na religiite i slobodata na veroispoved...... 97 Aleksandar Spasenovski The Constitutional and Legal Status of Religious Communitiesand the Freedom of Religion Aleksandar Spasenovski

Teorija / Theory

Civil Society: An Alternative Safeguard of Human Rights Protection and Promotion ...... 103 Nenad Markovi} Gra|ansko op{testvo: alternativnite formi na za{tita i afirmacija na ~ovekovite prava Nenad Markovi}

Portret / Portrait

Martin Luther King, Jr.: The Man and His Times ...... 113 Alvin Magid Martin Luter King: li~nosta i vremiwata Alvin Magid

Recenzii / Reviews

Pregovarawe vo konflikti na identiteti ...... 119 Vlado Popovski Negotiation in Identity Conflicts Vlado Popovski

Dokumenti / Documents

Univerzalna deklaracija za ~ovekovite prava ...... 123 Universal Declaration of Human Rights

Za avtorite / About the Authors ...... 129

Godina 6, br. 23, septemvri 2008, Skopje str. 5 str. 6 Politi~ka misla Godina 6 Year 6 Br. 23 Nº 23 septemvri September Skopje, 2008 Skopje, 2008 ISSN 1409-9853 ISSN 1409-9853 Spisanie za politi~ko-op{testveni temi Magazine for Political and Societal Issues Izdava~: Publisher: Anri Bone Henri Bohnet Osnova~i: Founders: d-r \orge Ivanov Dr. Gjorge Ivanov m-r Andreas Klajn Andreas Klein M.A. Urednici: Editors: m-r Dane Taleski Dane Taleski M.A. Emilija Tuxarovska Emilija Tudzarovska B.A. m-r Nenad Markovi} Nenad Markovic M.A. m-r Ivan Damjanovski Ivan Damjanovski M.A. m-r Vladimir Bo`inovski Vladimir Bozinovski M.A. Goce Drtkovski Goce Drtkovski B.A. Adresa: Address: Fondacija "Konrad Adenauer# Konrad-Adenauer-Stiftung ul. Maksim Gorki 16, kat 3 ul. Maksim Gorki 16/3 MK - 1000 Skopje MK - 1000 Skopje Tel.: 02 32 31 122 Phone: 02 32 31 122 Faks: 02 31 35 290 Fax: 02 31 35 290 E-mail: [email protected] E-mail: [email protected] Internet: www.kas.de Internet: www.kas.de Institut za demokratija Institute for Democracy "Societas Civilis# Skopje "Societas Civilis" Skopje ul. Kragueva~ka br. 2 ul. Kraguevacka 2 MK - 1000 Skopje MK - 1000 Skopje Tel./Faks: 02 30 94 760 Phone/fax: 02 30 94 760 E-mail: [email protected] E-mail: [email protected] Internet: www.idscs.org.mk Internet: www.idscs.org.mk Makedonska asocijacija na politikolozi Macedonian Political Science Association E-mail: [email protected] E-mail: [email protected] Pe~at: Printing: Vinsent grafika Vinsent Grafika Dizajn: Design: Natali Nikolovska Natali Nikolovska Organizacija: Organization: Daniela Trajkovi} Daniela Trajkovic Tehni~ka podgotovka: Technical preparation: Pepi Damjanovski Pepi Damjanovski Prevod: Translation: Marija Micevska - Kokalanova Marija Micevska - Kokalanova Jazi~na redakcija na angliski: English language editor: Rajna Ko{ka Rajna Koska Jazi~na redakcija na makedonski: Maacedonian language editor: Mihail Loparski Mihail Loparski Stavovite izneseni vo spisanieto ne se The views expressed in the magazine are not the stavovi na Fondacijata "Konrad Adenauer# views of the Konrad Adenauer Foundation and the i Institutot za demokratija "Societas Civilis# Institute for Democracy Societas Civilis Skopje. Skopje, tuku se li~ni gledawa na avtorite. They are personal views of the authors. Izdava~ite ne odgovaraat za gre{ki The publishers are not liable for any napraveni pri prevodot. translation errors. Spisanieto se izdava 4 pati godi{no i im se The magazine is published 4 times a year dostavuva na politi~kite subjekti, and it is distributed to political subjects, state dr`avnite institucii, univerzitetite, institutions, universities and stranskite pretstavni{tva vo foreign representatives in Republika Makedonija. the Republic of Macedonia.

Godina 6, br. 23, septemvri 2008, Skopje str. 7 str. 8 Politi~ka misla vo Evropa malcinstvata i pravata na ~ovekovite prava na Za{tita

Narodniot pravobranitel vo za{tita na ~ovekovite prava i pravata na pripadnicite na zaednicite koi ne se mnozinstvo

Ixet Memeti

Op{testvo koe te‘nee da go do- nost kaj dr‘avnite slu‘benici i stigne stepenot na po~ituvawe na potrebata od po~ituvawe na zako- pravata na gra|anite {to }e im nitosta vo sproveduvaweto na ovozmo‘i dostoinstveno i humano postapkite {to zna~i i dostignuva- ‘iveewe, vo dene{niot moderen we na pravdata kako najvisok pri- svet ne mo‘e da se zamisli bez po- oritet so {to i }e ja transformi- stoewe na mehanizmi za ostvaruvawe raat upravata vo vistinski servis i za{tita na ~ovekovite prava. na gra|anite. Ombudsman institucijata spored Vo op{testvata koi go pominuvaa toa e demokratski izum koj vo uslo- tranzicioniot period ovoj proces vi na podelba na vlasta na zakono- na vospostavuvawe kriteriumi na davna, izvr{na i sudska ima za cel vrednost ode{e i s¢ u{te odi te{ko so svoeto funkcionirawe da signa- od pri~ina {to s¢ u{te se soo~uva- lizira za granicite na praktiku- me so netransformirana, netrans- vaweto na sekoja od poedine~nite parentna i neefikasna dr‘avna vlasti. uprava so neprofesionalen odnos Govorej}i za faktot deka ovaa i etika na nositelite na funkciite institucija e demokratski izum, i slu‘benite lica, birokratija, s¢ pred s¢ indiciram na specifikata u{te baven sudski sistem, naru{en na nejzinoto dejstvuvawe bez pri- socijalen status na gra|anite, nisko silen instrumentarium, odnosno so nivo na socijalna i zdravstvena metodi koi odat vo nasoka na za{tita, nere{eni imotno-pravni humanizacija na ~ovekovite odnosi odnosi, odnosno nezavr{en proces navleguvaj}i dlaboko vo nivnite na denacionalizacija i sl. koreni so toa {to razbiraweto za Vo vakvi uslovi gra|aninot i dr- nivnata neophodna potreba go pravi ‘avniot slu‘benik glavno se gle- dostapno za site gra|ani. daat kako oponenti i tokmu vo ovoj Ova poradi faktot {to negovite segment imanentnata sposobnost na dejstvija, koi pred s¢ se naso~eni ombudsmanot da se probiva so svo- kon raboteweto na upravata, nema- eto dejstvuvawe vo birokratskite at samo za cel da ja kritikuvaat krugovi ja manifestira negovata rabotata na organite koi sekoj- uloga i na medijator na ovie dve dnevno odlu~uvaat za pravata na sprotivstaveni strani. gra|anite, tuku voedno imaat za cel Negovite dejstvija koi sodr‘at i da gi potiknat sensot za pravi~- preporaki i uka‘uvawa za pravilno

Godina 6, br. 23, septemvri 2008, Skopje str. 9 Ixet Memeti

re{avawe na pravnata rabota vo Na~inite so koi ombudsmanot se golem del im pomagaat na gra|anite slu‘i vo ostvaruvaweto na ovie da gi izbegnat dolgite upravni i principi se sekako povrzani so na- sudski postapki, a na dr‘avnite ~eloto na transparentnost, efikas- slu‘benici vo isto vreme im go nost i profesionalnost vo rabo- olesnuvaat izvr{uvaweto na rabot- teweto {to treba da pretstavuva nite zada~i. eden vid reper za toa kako treba da Od druga strana, pak, postoi i se odnesuva i funkcionira dr‘av- edna psiholo{ka komponenta zatoa nata uprava. {to i vo slu~ai koga ombudsmanot Spored toa, s¢ pove}e ombuds- ne e nadle‘en da mu pomogne na manot raboti na toa da £ stavi do gra|aninot sepak toj se ~uvstvuva znaewe na dr‘avnata uprava deka zadovolen zatoa {to bez da bide so svoeto dejstvuvawe ima za cel da izlo‘en na tro{oci nekoj mu obrnal £ pomogne vo svoeto usovr{uvawe i vnimanie, go soslu{al, go sovetuval pritoa da im pomogne na gra|anite i se anga‘iral okolu negovite pro- povtorno da ja dobijat doverbata vo blemi. Ovoj psiholo{ki faktor e onie {to odlu~uvaat za nivnite mnogu zna~aen. Toj doveduva do hu- prava. manizacija na odnosot me|u uprava- Instrumentite na ombudsmanot ta i gra|anite i u{te pove}e do uri- shodno na negovata uloga nemaat vawe na yidot odnosno barierite karakter na prinuduva~ki akti, pa me|u niv ili ednostavno ka‘ano da spored toa i dokolku istite do- se unapredi odnosot pome|u organi- veduvaat do pozitiven ishod pret- te na vlasta i gra|anite. stavuva pokazatel za toa deka Me|utoa, ovoj proces bara golemi op{testvoto pravi ~ekor napred vo zalo‘bi i toa ne samo na planot na nadgraduvawe na svoeto funkcioni- predmetnoto rabotewe i poedine~- rawe. noto razre{uvawe na problemite Dejstvuvaweto na ombudsmanot na gra|anite, naprotiv, globalniot po pretstavkite na gra|anite vo priod kon menuvaweto na svesta i upravnite postapki e ona {to pret- sovesta na dr‘avnite slu‘benici stavuva osnovna i negova najva‘na so kontinuirana promocija na ~ove- funkcija. Pritoa, osven {to om- kovite prava i potrebata od nivno budsmanot deluva vo a‘uriraweto po~ituvawe, nivna edukacija i uso- na postapkite toj deluva i od prav- vr{uvawe e ona {to mo‘e ovoj pro- na gledna to~ka so svoite prepora- ces da go napravi plodotvoren. ki koi odat vo nasoka na pravilna Fakt e deka e te{ko spravuva- i dosledna primena na zakonot {to weto so birokratskite naviki na zna~i i efektivno ostvaruvawe na na{ite dr‘avni slu‘benici koi pravoto na gra|aninot. Me|utoa, ne vle~at dlaboki koreni, no istoto retko ombudsmanot prevzema i mora da odi vo sprega so razviva- dejstvija od neformalen karakter weto na pravnata dr‘ava i vlade- koga }e oceni deka so dobra volja eweto na pravoto {to e sekako na organot mo‘e da se izdejstvuva neraskinlivo povrzano so ~ove- i popravi~en ishod za gra|aninot kovite prava. primenuvaj}i go i sugeriraj}i go

str. 10 Politi~ka misla Narodniot pravobranitel vo za{tita na ~ovekovite prava i pravata na pripadnicite na zaednicite koi ne se mnozinstvo principot na pravi~nost. Vo ovoj budsmanot da se stavi vo uloga na del se manifestira i negovata ulo- postojan kritizer. Naprotiv, sme- ga na medijator ako se ima predvid tam deka istoto mo‘e da ima samo deka i koga stanuva zbor za nedo- kontraproduktiven efekt poradi li~no i navreduva~ko odnesuvawe {to vo svoite javni izlagawa se kon gra|anite od strana na dr‘av- trudam, osven {to gi istaknuvam ne- nite slu‘benici, ombudsmanot dej- gativnite sostojbi, voedno i da gi stvuva sovetodavno uka‘uvaj}i na istaknam i objektivnite pri~ini za kodeksot na dobro administrativno takvite sostojbi koi ne zavisat od rabotewe pri {to krajniot proiz- dr‘avnite slu‘benici, no i pozi- vod mnogu ~esto e moralnata satis- tivnite elementi odnosno napredo- fakcija {to pretstavuva za gra|a- kot vo sorabotkata so ombudsmanot. nite presedan koj mo‘e da im go sme- Me|utoa, kako {to prethodno na- ni stavot kon administracijata. glasiv, ombudsmanite vo zemjite vo Eden od najsilnite instrumenti tranzicija se soo~uvaat so dopol- na ombudsmanot e iznesuvaweto na nitelni te{kotii bidej}i osven negativnite karakteristiki od ra- {to se spravuvaat so sistemskite botata na dr‘avnata uprava koe problemi se spravuvaat i so bari- ne{to nekoi go razbiraat kako javno eri od subjektivna priroda koi se ‘igosuvawe, no jas, naprotiv, sme- povrzani so svesta na funkcione- tam deka toa e metod soodveten na rite i site onie {to ja praktiku- transparentnosta vo raboteweto na vaat mo}ta. ombudsmanot koj osven {to treba Ova e pri~inata poradi koja vo javno da govori za svojata rabota zemjite vo tranzicija e golem pro- treba javno i da gi iznesuva sostoj- centot na korupcija koja e navle- bite {to gi konstatiral. Ovoj metod zena vo site segmenti na op{tes- direktno vlijae na svesta i sovesta tvoto i go zagrozuva sistemot na na dr‘avnite slu‘benici i vo dose- vrednosti koi kako dr‘ava sme za- ga{noto rabotewe se poka‘a kako crtale deka }e go gradime. mo{ne delotvoren iako jas li~no Ignorantskiot stav na adminis- sum ubeden deka ovoj instrument tracijata kon dejstvijata na ombuds- treba i mora da se koristi samo koga manot isto taka se zabele‘uva deka dokraj e utvrdena fakti~kata sos- se javuva i kako rezultat na toa {to tojba i gi imam na raspolagawe site ne postoi kooperativnost i od dru- argumenti javno da go kritikuvam gite organi, kako na primer Sobra- dr‘avniot organ. nieto. Ova go velam od pri~ina {to Ova pretstavuva u{te eden ~e- godi{nite izve{tai za sostojbite kor vo procesot na dobli‘uvawe na na ~ovekovite prava {to ombuds- gra|anite do dr‘avnata uprava bi- manot gi dostavuva do ovoj organ ne dej}i na toj na~in tie go ostvaruvaat se razgleduvaat temelno i na toj svoeto pravo da bidat informirani na~in se propu{ta va‘na mo‘nost za toa kako raboti dr‘avnata upra- da se izvr{i politi~ka kontrola na va. Vladata, od edna, i da se ima uvid Vo isto vreme pobornik sum i na vo rabotata na organite na dr‘av- idejata deka ne treba i ne smee om- nata uprava, od druga strana.

Godina 6, br. 23, septemvri 2008, Skopje str. 11 Ixet Memeti

Me|utoa, so pravo se veli deka ~ovekovite prava i vo taa nasoka eden demokratski izum kakov {to e podigawe na svesta kaj gra|anite i institucijata ombudsman ne mo‘e javnata administracija za potre- sama po sebe da go re{i problemot bata od po~ituvawe na zakonot i vo za{titata na pravata i slobo- vladeeweto na pravoto vo celina. dite na gra|anite. Naprotiv, sekade Negovata uloga na ovoj plan pred vo svetot ombudsmanot e zamislen se sostoi vo sledewe na zakono- da dejstvuva vo duhot na demokra- davstvoto imaj}i predvid deka om- tijata, so kooperativna vlada i ad- budsmanot ima ovlastuvawa da ini- ministracija koi vo celina upravu- cira izmeni i dopolnuvawa na vaat efikasno i vistinski se zain- odreden zakonski propis koj vo sebe teresirani za otstranuvawe na ne- sodr‘i odredbi {to mo‘at da dostatocite i nepravilnostite {to pretstavuvaat potencijalen izvor mo‘at i nenamerno da se napravat. za razdor ili elementi na diskri- Poa|aj}i od faktot deka ombuds- minacija za pripadnicite na odre- manot kako institucija deluva od dena etni~ka zaednica. pozicija na avtoritet vrz osnova na Od druga strana, negovata promo- principite na nepristrasnost, ob- cija vo javnosta vo nasoka na po~itu- jektivnost i profesionalnost, vo vawe na ednakvosta pome|u razli~- ramkite na edno multikulturno op- nite etni~ki, kulturni, verski i so- {testvo kakvo {to e Republika Ma- cijalni grupi pridonesuva vo gra- kedonija ima golem prostor za dej- deweto i zajaknuvaweto na dover- stvuvawe i od aspekt na spre~uvawe bata pome|u razli~nite entiteti vo na eventualnite konflikti pome|u edna zemja. Koga govoram za ova pra- razli~nite etni~ki zaednici kako {awe bi se osvrnal na konkreten i od aspekt na za{tita na zagaran- primer, odnosno aktivnost koja e tiranite prava na pripadnicite na prevzemana od na{ata Institucija zaednicite koi ne se mnozinstvo. zaradi zapoznavawe na gra|anite so Ova osobeno posle donesuvaweto na ulogata na ombudsmanot. Kako pro- Zakonot za naroden pravobranitel motiven materijal za postignuvawe od 2003 godina kako rezultat na Oh- na ovaa cel izgotveni se flaeri za ridskiot ramkoven dogovor i izme- razli~ni oblasti na deluvawe na nite na Ustavot na Republika Make- ombudsmanot na site jazici na donija, so {to se pro{irija i nego- etni~kite zaednici vo Republika vite nadle‘nosti vo nasoka na sle- Makedonija, a vo pismenata komuni- dewe na ostvaruvaweto na princi- kacija so gra|anite po povod niv- pot na pravi~na i soodvetna zasta- nite pretstavki se koristi nivniot penost i za{tita od diskrimina- maj~in jazik, {to nao|a osnova vo sa- cija. miot Zakon za narodniot pravobra- So toa, negovata uloga vo op- nitel. {testvoto ne se sostoi samo vo raz- Razvivaweto na vakov vid pro- re{uvawe na indvidualnite pro- ekti ne pridonesuvaat samo vo pro- blemi na gra|anite tuku vo isto vre- movirawe na institucijata naroden me se sostoi i vo generalno monito- pravobranitel tuku voedno i zna~at rirawe na sostojbite od aspekt na informirawe na gra|anite za niv-

str. 12 Politi~ka misla Narodniot pravobranitel vo za{tita na ~ovekovite prava i pravata na pripadnicite na zaednicite koi ne se mnozinstvo nite prava i osobeno za pravoto da na stabilni odnosi vo op{testvoto imaat ednakov tretman bez ogled na bidej}i bez da gi poznavaat svoite nivnata etni~ka, kulturna, verska prava gra|anite nema da znaat i de- ili socijalna polo‘ba vo op{tes- ka imaat obvrska da gi po~ituvaat tvoto, {to e osnovno vo razvivawe pravata i na drugite.

Abstract Today, the society which strives to reach the level of respect for human rights of the citizens that would enable them to live their lives in dignity cannot be imagined without the existence of mechanisms for exercising and protection of human rights. Hence, the institution of the Ombudsman is a democratic innovation whose objective is to signal the limits of each of the segments of governing -legislative, executive and judicial - in practicing their powers.

Godina 6, br. 23, septemvri 2008, Skopje str. 13

vo Evropa malcinstvata i pravata na ~ovekovite prava na Za{tita

Protection of Human Rights in Germany

Holger Haibach

The protection of human rights in the judiciary as directly applicable Germany is strongly affected by the law. country’s history. Against the back- ground of the experiences during the Current international law distin- time of Nazi terror and World War II as guishes between the state’s obligations well as the Weimar Republic, human to protect and to respect human rights rights are protected extensively by the and its obligation to ensure their pro- Constitution. But even in the German tection. The state is obliged to guaran- Empire from 1871 to 1918, a highly tee every person the exercise of such developed legal system for the protec- liberty and to protect every single per- tion of human rights existed. son from infringement of their human The protection of human rights plays rights by others. The state must guar- a particularly important role in Germa- antee the exercise of human rights by ny’s constitutional order. Human rights undertaking all efforts necessary. may be invoked by anyone, regardless A growing number of people are of nationality and origin. The catalogue calling for an extension of obligations. of basic rights (Article 1 to Article 19) They believe that not only the state, but contains a series of general human also the non-governmental actors such rights. These basic rights are binding as companies should be obliged to pro- for all branches of state authority. The tect human rights. This call can be un- legislature must observe them when derstood against the backdrop of the adopting laws, the administration must activities of a number of national and observe them when applying laws and international companies: many of them the courts must observe them when in- are known to manufacture under de- terpreting laws. grading conditions. They tolerate and Article 1 of the Basic Law – the Ger- commit severe violations of human man Constitution - states: rights, e.g. child labour or “modern” (1) Human dignity shall be inviolable. To forms of forced labour. respect and protect it shall be the Safeguarding individual human duty of all state authority. rights in Germany is in principle the re- (2) The German people therefore ac- sponsibility of the courts. Under the knowledge inviolable and inalien- German legal system, every person is able human rights as the basis of entitled and obliged to have recourse every community, of peace and of to the courts in case of violation of their justice in the world. rights. The Basic Law gives people the (3) The following basic rights shall bind possibility of making a constitutional the legislature, the executive, and complaint to make sure that their rights

Godina 6, br. 23, septemvri 2008, Skopje str. 15 Holger Haibach

are adequately safeguarded. Every In the German Parliament (German person can file a complaint with the Bundestag) there are two committees Federal Constitutional Court alleging which mainly deal with the protection that his or her basic rights as guaran- of human rights. Article 17 of the Basic teed under the Basic Law have been vio- Law, which gives “every person” the lated by public authority. The constitu- right of petition, and Article 45c, which tional complaint serves exclusively to pro- obliges the German Bundestag to ap- tect basic rights and other constitutional point a committee to deal with requests rights of equal importance. The ratifica- and complaints addressed to the tion of the European Convention on Hu- Bundestag, form the legal basis for the man Rights allows citizens to appeal to Petitions Committee of the German the European Court of Human Rights. Bundestag. A petition can be addressed In addition to the courts, Germany to all state organs, institutions and has a whole range of governmental and agencies as well as institutions at Eu- non-governmental institutions and or- ropean, federal, state (Bundesland), ganizations working to protect human regional or local level. A petition may rights. The German government as well also be addressed to social insurance as the German Bundestag are keen to agencies or any other federal corporate see participation of the civil society in body, institution or foundation under the development of human rights policy. public law. The only formal condition is There is therefore an ongoing dialogue that petitions must be submitted in writ- between the German government, the ten form and include the petitioner’s Bundestag and non-governmental or- address and signature. The Petitions ganisations. The participation of non- Committee does not deal with anony- governmental organisations in the Ger- mous or confused petitions, with sub- man human rights debate is an essen- jects that have already been submitted tial element of German human rights by the same person in former petitions, policy. In March 2001, the independent or petitions that concern cases pend- German Institute for Human Rights was ing in the courts. The government and established at the recommendation of federal authorities may only refuse to the German Bundestag, its goal being submit files, provide information or to provide information about the human grant access to premises if the matter rights situation within and outside of concerned must be kept secret pursu- Germany. The institute pursues the pro- ant to a law or if there are other com- tection of human rights by means of in- pelling reasons for secrecy. In addition, formation, documentation, applied re- courts and administrative authorities are search, education on human rights, pro- bound to render assistance to the com- vision of advice to political representa- mittee and the members commissioned tives and society in general, participa- by it. All political parties represented in tion in relevant debates, as well as co- the parliament are also represented on operation at the national and interna- the committee. Having received infor- tional level. Fortunately, Germany has mation from the responsible authority, a very alert civil society which makes a the committee prepares a recommen- major contribution to the functioning of dation for a resolution to the petition, the system of human rights protection. which is first adopted by the majority in

str. 16 Politi~ka misla Protection of Human Rights in Germany the committee itself and then handed Since human rights are a cross- over to the Bundestag as a whole. If sectoral task, the Committee deals with the petitioner’s concern is justified, the various parliamentary decisions. In the petition is referred to the government current legislative period, the empha- to take remedial action – the govern- sis of the Committee on Human Rights ment then has to report within certain and Humanitarian Aid is on the preser- time limits (mostly 6 or 12 months). Yet vation of human rights in the fight the committee’s decisions on petitions against terrorism and the “Parliamen- are merely recommendations, which tarians Protect Parliamentarians” pro- cannot infringe the “separation of pow- gramme, which defends Members of ers” principle – they cannot amend, Parliament in countries with an unre- cancel or replace decisions of courts. sponsive legal system. Another focus Besides the Petitions Committee, the is the development and improvement sixteen states also have their own com- of national, European and international mittees that citizens can address their mechanisms and institutions for the pro- petition to. In four states, there is also tection of human rights. The Commit- an ombudsman in addition to the Peti- tee on Human Rights and Humanitar- tions Committee to help ensure the pro- ian Aid develops initiatives and scruti- tection of rights. nizes the work of the German govern- While the Petitions Committee deals ment on issues regarding human rights. with specific cases, the Committee on The committee also influences the gov- Human Rights and Humanitarian Aid is ernment’s position in international or- concerned with legislation concerning ganizations, such as the European human rights and general observation Council or the OSCE. The Human of human rights in Germany and all over Rights Committee can comment on the world. The Human Rights Commit- human rights reports made by the gov- tee was established in 1998. From 1987 ernment. Furthermore, it has an impact until 1998 these topics were discussed on the government’s legislative in a subcommittee of the Committee on projects. The committee is also en- Foreign Affairs. One major disadvan- gaged in dialogue with non-governmen- tage of this organizational structure was tal organizations. Members of these the fact that the subcommittee could not organizations are often invited by the deal with human rights violations in Committee to report on topical issues, Germany, but only with violations linked in both public and closed sessions. In to foreign affairs. The establishment of order to gain information on specific a regular committee for these topics current-affairs issues the Bundestag underlines the importance which the holds debates on matters of topical in- German Bundestag attaches to the sub- terest. ject of human rights. The Committee on In November 1998, the office of the Human Rights and Humanitarian Aid is Federal Government Commissioner for now also able to deal with domestic Human Rights Policy and Humanitar- human rights issues, such as refugee ian Aid at the Federal Foreign Office and asylum policy. The Committee also was established. The Federal Govern- discusses questions concerning minori- ment Commissioner for Human Rights ties and the issue of racism. and Humanitarian Aid maintains con-

Godina 6, br. 23, septemvri 2008, Skopje str. 17 Holger Haibach

tacts on issues in the field of human and security policy (CFSP). German rights policy and humanitarian aid. The human rights policy in international re- Commissioner follows political develop- lations is therefore aimed at one com- ments regarding human rights and sub- mitment: in countries where people can- mits proposals on German policy to the not be protected from the abuse of hu- Federal Minister of Foreign Affairs. The man rights, pressure from the interna- Commissioner also has close contact tional community, together with public with the other institutions active in the criticism, has to be used to initiate field of human rights and humanitarian change. But the core of German diplo- aid – including other ministries, the macy is a human rights policy based German Bundestag, political and pri- on the prevention of conflicts and dia- vate foundations and non-governmen- logue. Germany has also ratified a tal organizations. The Commissioner number of international treaties for the also maintains regular contact with the protection of human rights. Together organs of the EU, the OSCE, the Coun- with the other European Union mem- cil of Europe and the UN focusing on ber states, Germany calls for protection human rights protection and humanitar- and further development of international ian aid issues. The Commissioner is not human rights standards. In 1999, the required to consider individual com- government advocated the adoption of plaints regarding human rights viola- the Charter of Fundamental Rights of tions in Germany or to make recommen- the European Union, which was signed dations or intervene in such cases. As in December 2000. Through the ratifi- explained, this is the responsibility of the cation of various international treaties, courts and the Petitions Committee. Germany gives the international com- As a member of the European Un- munity the possibility of monitoring Ger- ion, Germany considers human rights many’s compliance with regulations re- policy to be part of the common foreign garding human rights.

Rezime Kako ~lenka na Evropskata Unija, Germanija na politikata za ~o- vekovi prava gleda kako na del od edna zaedni~ka nadvore{na i bez- bednosna politika. Tokmu zatoa germanskata politika za ~ovekovi prava vo me|unarodnite odnosi e naso~ena kon edna cel: vo zemjite kade {to lu|eto ne mo‘at da bidat za{titeni od zloupotreba na ~o- vekovite prava, potrebno e da se napravi pritisok vrz me|unarodnata zaednica, propraten so javna kritika so cel da se iniciraat promeni. Vo srceto na germanskata dimplomatija se nao|a politikata za mal- cinski prava, koja se bazira na spre~uvawe konflikti kako i na dija- log. Zaedno so drugite zemji ~lenki na EU, Germanija povikuva na za{- tita i dopolnitelen razvoj na me|unarodnite standardi za za{tita na ~ovekovite prava.

str. 18 Politi~ka misla vo Evropa malcinstvata i pravata na ~ovekovite prava na Za{tita

Aiming at Achieving the Required Standards of Good Governance

Ermir Dobjani

The daily practice of the relations recognising and respecting the rule of between the individual and the state law and human rights. shows that the level of good govern- In the Republic of Albania, the spe- ance, as a human right, still leaves cific laws related to human rights im- much to be desired in Albania. plementation and protection have all We are facing important historical been adopted. However, drafting new events for the Albanian state, as there laws is not sufficient. Therefore, in our are a number of challenges after it re- daily life we experience many undesir- ceived the invitation to NATO and has able situations that substantially violate deepened its relations with the Euro- human rights and freedoms. pean Union, aimed at establishing the The right to life was the main focus status of Albania as a candidate coun- of the National Conference organized try. The institution of the People’s Ad- by the People’s Advocate in December vocate feels proud of the contribution it 2001. The conference aimed at initiat- has made to the field of promotion, ing a joint national strategy by all state maintenance, improvement and guar- bodies and NGOs, as regards the im- anteeing of the fundamental human perative and sustainable preventive rights and freedoms in Albania. measures in defence of the right to life, especially targeting the phenomenon of What the People’s Advocate blood feud. It should be emphasized thinks about the human rights that after 2004, serious action has been situation in the country? taken in the battle against blood feud and the police officials reported that the Human rights relate mainly to the number of such cases has significantly relationship between the individuals dropped. It should be noted that the and the state. They regulate the author- Assembly passed Law no. 9389 of 4 ity exercised by the state over the indi- May 2005 entitled “On the Establish- vidual, guarantee freedom to the indi- ment and Functioning of the Coordinat- vidual in relation with the state and de- ing Council for Combating Blood Feud.” mand from the state to satisfy the ba- Also, in 2007, changes were approved sic needs of the people. in the Criminal Code to criminally pun- The notion of the transparent pro- ish the blood feud instigators . tection of human rights from the abuse But, unfortunately, the Coordinating of power by the state is relatively new Council has not convened at all, nor has in our country. Further enhancement of the Council of Ministers issued the re- the situation in the domain of human spective bylaws pursuant to this law. rights in Albania depends widely upon

Godina 6, br. 23, septemvri 2008, Skopje str. 19 Ermir Dobjani

The right to life, as one of the fun- tors of human rights and freedoms have damental human rights, remains in dan- been punished, in cases when the indi- ger, as long as weapons stay in the viduals whose rights have been violated hands of people out of control, who use have proved such violations after hav- them every day to take other people’s ing addressed the People’s Advocate lives, including crimes committed within or the legal institutions. the family, suicides, crimes done inten- With respect to the freedom of the tionally or by accident. The large am- press, media and television, it should munition depots and what happened in be admitted that this freedom has been the village of Gerdec on 15 March 2008, violated on several occasions. But our when hundreds of lives were lost and media have become aware that they many were wounded speak of yet an- must take into consideration what is other return of threat to the Albanian foreseen in the provisions of Law No. citizens’ lives. 8517, dated 22 July 1999, the Law on The Law on Collecting Weapons has Protecting Personal Data Confidential- not been effective and the relevant bod- ity. It is due to the lack of proper educa- ies have failed to implement it. Although tion or poor juridical and cultural knowl- the police have successfully raided cer- edge that the individuals affected have tain weapon trafficking locations and the not submitted complaints or lodged a implementation of the Law on Illegal suit, but this does not mean that there Weapons has had better results, the is no violation of these freedoms and number of illegal weapons possessed rights. Many journalists writing anony- by citizens is still high. We cannot ex- mously complain that the absence of pect only the structures of the police working contracts impedes their ability forces to be involved in the disarma- to report objectively and they consider ment process to put an end to this situ- this auto censure. An important preven- ation. We continue to insist that other tive role in such cases should be played solutions ought to be found, either by by the journalist associations and their paying the individuals for every weapon professional maturity. handed over or by legitimising the right The freedom of religion and belief of possession to all responsible adults is recognized and implemented by the with no criminal record. state. The People’s Advocate has also Individual freedoms and rights such addressed the complaints related to the as the freedom of expression, freedom observance of freedom of expression of the press, media and television, the and faith privately and publicly and in freedom of conscience and religion, in- every case managed to reach a solu- dividual freedom, the inviolability of the tion of these cases, which were made home, the freedom of privacy and cor- public not as an aim in itself, but to cre- respondence are guaranteed by law. ate a positive example of their treatment There are and will be complaints, as in conformity with the law and in the well as their protection through the Peo- spirit of international conventions. ple’s Advocate office or the judicial proc- The Albanian state and the public esses, but in our opinion, the individual administration should not remain indif- rights and freedoms have in general ferent, but be liable for and legally regu- been respected. Therefore, the viola- late the religious issues and activities

str. 20 Politi~ka misla Aiming at Achieving the Required Standards of Good Governance that jeopardize the state laity and reli- In these cases, the interventions of the gious harmony. It should also be noted People’s Advocate have been fruitful, that the State Religion Committee com- not only because of the structures of pleted in 2007 the draft Law on the Right bailiff offices and of school and social to Religion and the Mutual Relationship assistance, but because some cases with the State, as well as three draft have been made public and we have agreements on the regulation of the created a positive precedent in such mutual relationship between the Alba- cases; recommendations have been nian Government and the three reli- made to many state structures in order gious communities (Orthodox, Muslims to alert them about the importance of and Bektashi Muslims). This legal docu- the issue and to remind them to take ment is an obligation deriving from Arti- complete control of their depending cles 10 and 24 of the Albanian Consti- structures in fulfilling the obligations tution; the question of its incomplete- deriving from international and Albanian ness has been raised for eight years in laws on protecting the rights of children. the annual reports of the People’s Ad- Special laws on the rights of children vocate Office. have been adopted, which foresee the The law guarantees political free- establishment of a separate penitentiary doms and rights, such as the right to judiciary system for children, a centre election, organization and assembly; for their rehabilitation and social inclu- hence they are generally respected. The sion and possibly a correctional facility activity of the People’s Advocate has for minors. been strongly based on the principle of In Albania, the situation regarding impartiality and has never been involved the implementation of labour rules for in the frustrations of the political parties health and life protection continues to which are usually associated with the be a problem, especially in the con- elections for central and local power. The struction, mining and metallurgical sec- delayed political solutions resulted in a tors. Often, the insurance for temporary poorly organized election process and work disability is not paid to the work- extra rules were established due to the ers in cases of accidents and sickness lack of identity cards and the National or retirement. The working conditions Registry of the electorate. are very poor and sometimes danger- As regards human trafficking, posi- ous, especially when the employer is a tive developments have recently taken private subject. The Albanian authori- place, especially in the domain of bor- ties and the media are right when they der control. The trafficking of women for alarmingly state that “In Albania, due to prostitution and the trafficking of chil- poor working conditions and lack of dren have been diminished in all their road safety, the number of lives lost is forms and every day we hear about bigger than in cases of war or natural perpetrators being brought to justice. disasters.” This was proved in the case The People’s Advocate, during the of the ammunition depot explosion in examination of each case, especially Gerdec on 15 March 2008. The work- those concerning the abuse of children, ing methods of state inspectorates has considered the provisions of inter- which operate in these fields should be national conventions and internal laws. changed because the life of any Alba-

Godina 6, br. 23, septemvri 2008, Skopje str. 21 Ermir Dobjani

nian citizen must be considered as valu- to make them put its decisions into prac- able as the life of the citizen of any other tice and identify their responsibilities. European country. The explanation We can say that the Albanian Govern- given by the head of the Work Inspec- ment has started to carry out this task torate that “so far we have tolerated the and obligation better because, since July violation of work safety rules, because 2007, the Ministry of Justice has estab- the Government wanted to support the lished pre-detention rooms under its business” is harmful and condemnable. control. The People’s Advocate has con- The treatment of prisoners and de- tinuously referred to the problem of over- tainees in isolation rooms in police sta- crowded prisons that cannot be solved tions remains very problematic even only by building new prisons. The more though there have been some improve- effective way to lower the high level of ments over the years. Treating the men- overpopulation in prisons might be the tally ill persons in our mental hospitals application of alternative forms of pun- remains a great concern as well. The ishment, besides imprisonment. Pros- inspections conducted by the People’s ecutors and judges are afraid of imple- Advocate in all mental institutions in menting alternative forms of punishment 2006-2007 revealed that the hospitals for fear of being accused of being “toler- lacked staff, medications and medical ant towards criminal offences” or of be- instruments, and that there were unac- ing “accused of corruption.” ceptable hygienic and sanitary condi- The institution of the People’s Ad- tions and lack of normal living condi- vocate has conducted relevant investi- tions. Our strong reactions are felt in gations in cases of arbitrary arrest and all the recommendations that followed custody, of violation committed by law the periodic inspections and controls in enforcement officers and ill-treatment prisons, detention rooms, psychiatric of the detainees while in custody. We hospitals or other closed institutions. In have also recommended rigorous all these cases we have demanded measures to be taken in all cases of from state employees to implement the abuse by law enforcement officers. law and avoid violence, torture and Finally, it is widely known that par- every other form of abuse. I believe that liaments and its governments are re- in the future, we will serve better this sponsible for the situation in the domain purpose when, in order to meet the in- of human rights and freedoms in any ternational obligations that the country country. The People’s Advocate is has undertaken after the ratification of aware of his role, and has a clear vi- international conventions, the new sion of his constitutional responsibility structure starts working in the People’s and duties in protecting the fundamen- Advocate Office, called The Unit for tal human rights and freedoms of the Torture Prevention, giving thus to the citizens in the Republic of Albania. People’s Advocate Office another fea- Our aim continues to be the exer- ture, that of the National Mechanism for tion of the necessary positive pressure Torture Prevention. on the Albanian public administration, The Albanian Government should always aiming at influencing as much strengthen its control role in the justice, as possible the achievement of the re- police and health institutions in order quired standards for good governance.

str. 22 Politi~ka misla Aiming at Achieving the Required Standards of Good Governance

Rezime Dnevnoto praktikuvawe na odnosot individua-dr‘ava poka‘uva deka nivoto na dobro vladeewe, kako ~ovekovo pravo, s¢ u{te e posakuvana kategorija vo Albanija.Nie sme pred zna~aen istoriski presvrt za Albanskata dr‘ava, bidej}i sega se soo~uvame so predizvicite po pokanata za ~lenstvo vo NATO kako i so zajaknuvawe na odnosite so Evropskata Unija, so cel da se ostvari statusot na Albanija kako zemja kandidat. Institucijata Naroden pravobranitel (Ombudsman) e gorda poradi pridonesot {to go napravi za promocija, odr‘uvawe, podobruvawe i garantirawe na fundamentalnite ~ovekovi prava i slobodi vo Albanija.

Godina 6, br. 23, septemvri 2008, Skopje str. 23

vo Evropa malcinstvata i pravata na ~ovekovite prava na Za{tita

Mandat, funkcii i ovlastuvawa na institucijata Naroden pravobranitel na Federacijata BiH: najefikasni praktiki i izvle~eni pouki za za{tita na malcinstvata na Balkanot

Vera Jovanovi}

Ustavna i zakonska ramka Kako vtoro, na narodnite pravo- braniteli (koi se trojca, po eden od Ustavot na Federacijata Bosna sekoj od trite konstitutivni naro- i Hercegovina (FBiH) od 1994 godi- di – Bo{wacite, Hrvatite i Srbi- na, koj e donesen po potpi{uvaweto te), pokraj navedenata institucio- na Va{ingtonskiot dogovor 1994 nalna, dadena im e isto taka i godina (ja zaprel vojnata vo delot funkcionalna nezavisnost, koja se na Bosna i Hercegovina koj e nare- odnesuva na {irok mandat vo ram- ~en Federacija na BiH, i koj denes kite na koj narodnite pravobrani- e eden od dvata entiteta na ovaa teli treba da gi {titat ~ovekovoto dr‘ava), dal pravna osnova za dostoinstvo, pravata i slobodite demokratskite strukturi na vlasta koi so Ustavot im se zagarantirani na ovoj entitet kako i za{tita na na gra|anite, no i so me|unarodnite ~ovekovite prava i institucijalni konvencii, koi se negov sostaven garancii deka }e se po~ituvaat tie del. Vo ramkite na mandatot, se na- prava so vospostavuvawe na prvite veduva vo samiot Ustav, narodnite narodni pravobraniteli vo BiH. pravobranitelite treba da rabotat Najverojatno blagodarenie na na otstranuvawe na posledicite od toa {to e nametnat na doma{nite povredite na pravata i slobodite, vlasti, ovoj Ustav ja odredil klu~- a osobeno na posledicite od etni~- nata karakteristi~na pozicija na kiot progon nastanat za vreme na Narodno pravobranitelstvo – niv- vojnata. Na~inot na koj }e go obraz- nata nezavisnost – i ja obezbedil lo‘at svojot mandat, }e go ostvarat na pove}e na~ini. Kako prvo, im dal i }e ja izvestuvaat javnosta e osta- na narodnite pravobraniteli stra- ven na samite narodni pravobrani- te{ko mesto vo ramkite na mehaniz- teli. mot za funkcionirawe na vlasta vo Duri so Zakonot za narodnoto Federacijata BiH so toa {to odred- pravobranitelstvo na Federacija- bite za niv se nao|aat na samiot ta BiH, koj e donesen vo avgust 2000 po~etok na Ustavot – vedna{ zad ob- godina vo Parlamentot na Federa- lastite posveteni na ~ovekovite cijata BiH, dadeni se pravnite prava, a pred pretstavuvaweto na instrumenti vo vid ovlastuvawa za site vidovi vlast, zna~i dovolno adekvatno izvr{uvawe na zada~ite. visoko za da im se osigura potreb- Stanuva zbor za ovlastuvawa neop- niot avtoritet. hodni za utvrduvawe na pri~inite

Godina 6, br. 23, septemvri 2008, Skopje str. 25 Vera Jovanovi}

i mo‘nostite za donesuvawe odlu- visni vo izvr{uvaweto na svoite ki. Pritoa, vo najgolema merka e funkcii i deka vo nivnata rabota koristena dotoga{nata praktika na ne smee da se me{a nitu edno lice, narodnite pravobraniteli na Fede- nitu organi na vlasta. Ova bi mo- racijata (prvite pravobraniteli ‘elo da se nare~e nadvore{na zapo~naa so rabota vo januari 1995 funkcionalna nezavisnost i samo- god. dodeka vojnata s¢ u{te be{e vo stojnost na narodnite pravobra- tek), koja se poka‘a efikasna. Taka, niteli, a donekade se odnesuva i na na primer, Zakonot na narodnite odnosite pome|u trojcata imenuvani pravobraniteli im dade mandat, po- narodni pravobraniteli do tolku kraj postapuvaweto po ‘albite na {to Ustavot na Federacija predvi- gra|anite da rabotat i po slu‘be- duva pravilo spored koe sekoj na- nata dol‘nost, odnosno, po sprove- roden pravobranitel samostojno gi denite istra‘uvawa da im prepo- izvr{uva svoite funkcii, no i site ra~aat soodvetni individualni ili tie da mo‘at da sorabotuvaat vo iz- op{ti merki ili na dvata organa na vr{uvaweto na koja bilo od tie vlasta ili na ovlastenite lica funkcii. ili, pak, samite da gi utvrdat pra- Zakonot za narodnite pravobra- vilata za postapkite od svojata ra- niteli na Federacijata BiH i po bota. pra{aweto na vnatre{nata samo- Karakteristi~no e deka Ustavot stojnost na narodnite pravobrani- naglasuva deka narodnite pravo- teli, trgnuvaj}i od praktikata na braniteli pri izvr{uvaweto na prvite pravobraniteli, predvidel svoite funkcii }e rabotat soglasno tie me|usebno da sorabotuvaat vo zakonot, no i so principite za mo- izvr{uvaweto na svoite funkcii i ral i pravda. O~igledno e deka od zaedni~ki da gi davaat predlozite narodnite pravobraniteli na Fede- i izve{taite. Takviot vid rabota racijata se o~ekuvalo da rabotat spored procenkata na narodnite isto kako narodnite pravobrani- pravobraniteli na Federacijata e teli vo postabilnite demokratii – osobeno neophodna vo op{testvata ~ija{to rabota glavno se ogra- koi se izlezeni od vojna i preminu- ni~uva na slu~ai koi se odnesuvaat vaat vo nov politi~ki, ekonomski na lo{ata administracija niz prav- ili praven sistem, kakov {to e slu- nata analiza na predmetite – no ~ajot so BiH. Vo takvi situacii e istovremeno da davaat i svoj pri- neophodno javno da se zboruva za dones vo stabilizacija na op{tes- vrednostite na op{testvoto – deka tvoto preku vra}awe na doverbata toa ne se politi~ki ili nacionalni me|u gra|anite, a so toa i za pottik- interesi na edna ili pove}e poli- nuvawe na nivnata verba vo orga- ti~ki grupi koi se "krijat# zad nite na vlasta, kako pobrzo i poles- svojot narod i nivnata navodna no bi se nadminale problemite pro- zagrozenost, tuku deka toa se ~ove- izlezeni od vojnata i bi se obezbe- kovi prava na site lu|e bez ogled dil traen mir. na nivnata nacionalna ili druga Kako treto, vo Ustavot na Fede- pripadnost, kako i deka najva`na e racijata posebno e naglaseno deka su{tinata na demokratskite op- narodnite pravobraniteli se neza- {testva – vladeewe na pravoto. Za

str. 26 Politi~ka misla Mandat, funkcii i ovlastuvawa na institucijata Naroden pravobranitel na Federacijata BiH: najefikasni praktiki i izvle~eni pouki za za{tita na malcinstvata na Balkanot vakvi promocii i za{tita na tie racijata i da prepora~aat soodvet- vrednosti, za koi se re{ija narod- ni poedine~ni ili op{ti merki (no nite pravobraniteli na Federa- ne mo‘at da se me{aat vo sudskata cijata, be{e neophoden jasen zaed- funkcija na sudovite!); mo‘at da go ni~ki stav i nastap vo mediumite ispitaat koe bilo lice ili insti- na site trojca narodni pravobra- tucija koja gi negira ~ovekovoto do- niteli. stoinstvo, pravata i slobodite, Na toj na~in mo‘e{e da se po- vklu~uvaj}i gi i slu~aite na etni~- stigne pogolema efikasnost vo ra- ko ~istewe ili posledicite od ne- botata, no i da se izgradi, a potoa go; da ja pregledaat seta sudska ili i da se zajakne doverbata na gra|a- administrativna slu‘bena i tajna nite vo rabotata na institucijata dokumentacija; da deluvaat na koe naroden pravobranitel {to e od bilo mesto kade licata se li{eni isklu~itelno zna~ewe, bidej}i od sloboda i toa povtorno da go pro- efikasnosta i doverbata se dva verat; da gi istra‘at site slu~ai stolba na koi po~iva avtoritetot na kr{ewe na ~ovekovite prava i na pravobranitelite, generalno i slobodi napraveni vo edinicite i osobeno na narodnite pravobrani- komandite na vojskata; da pobaraat teli vo op{testva vo koi demokra- sorabotka od koe bilo lice poradi tijata se gradi i koi nemaat tra- pribirawe na soodvetni informa- dicija za po~ituvawe na ~ovekovite cii, ispravi i dokumentacija i vo prava i slobodi. Me|utoa, takviot koe bilo vreme i organ na Federa- na~in na rabotewe naide na nega- cijata ili me|unarodno telo da pod- tivni reakcii od vlastite. Napadi- nesat posebni izve{tai, dokolku te i pritisocite od strana na vlas- smetaat deka toa e potrebno. tite, koi pretstavuvaa udar na So davawe vakvi {iroki nad- nezavisnosta i integritetot na le‘nosti i ovlastuvawa vo rabo- narodnite pravobraniteli, ne gi tata, koja ja nemaat narodnite pra- ispla{ija i obeshrabrija narodnite vobraniteli vo stabilnite demo- pravobraniteli na Federacijata, kratii, naglaseno e zna~eweto, no tuku tie se zdobija so pogolema jav- i o~ekuvawata koi bi trebalo da gi na poddr{ka od doma{nite nevla- realiziraat narodnite pravobra- dini i stranski organizacii za niteli na Federacijata, od edna za{tita na ~ovekovite prava kako strana, a, od druga strana, naglase- i od pogolemiot del od javnosta. ni se nivnoto zna~ewe i kredibili- Ustavot, a potoa i Zakonot im tetot za da mo‘at tie zada~i poles- dadoa na narodnite pravobranite- no da se ostvarat. Me|utoa, narod- li mo{ne {iroki ovlastuvawa vo nite pravobraniteli na Federaci- deluvaweto. Narodnite pravobra- jata ovie ovlastuvawa gi koristea niteli mo‘at da ja ispitaat rabo- fleksibilno, a povremeno duri i tata na koja bilo ustanova na Fede- robusno, prilagoduvaj}i se na po- racijata; da pokrenat postapka pred trebite i vistinskata sostojba vo nadle‘nite sudovi i da interveni- konkretni institucii, taka{to so raat vo procesite; da gi ispitaat tek na vreme nekoi od niv se nama- site slu~ai na lo{o funkcioni- luvaa ili prestanaa da se koristat. rawe na sudskiot sistem vo Fede- Taka, na primer, vo Ustavot {iro-

Godina 6, br. 23, septemvri 2008, Skopje str. 27 Vera Jovanovi}

koto ovlastuvawe vo odnos na funk- ‘albi uka‘uvaa na generalnite cioniraweto na sudovite (za pokre- problemi, na slabostite vo rabota- nuvawe i intervencija vo proce- ta na inspekciite, zatvorite, bol- site) so Zakonot za narodni pravo- nicite i domovite vo koi se nao|aat braniteli e sveden na inicijativa bolni, stari i lica so pre~ki vo na narodnite pravobraniteli vo mentalniot razvoj, go konroliraa primerite na lo{o funkcionirawe na~inot na rabota na lokalnite na sudskiot sistem, dodeka mo‘nos- vlasti, posebno koga }e izostane ta za pokrenuvawe sudska postapka aktivnosta vo re{avaweto na slu- protiv odgovornite lica za neizvr- ~aite upateni od strana na narod- {uvawe na nivnite ovlastuvawa e nite pravobraniteli, pokrenuvaa koristena samo edna{ i toa vo situ- incijativi i istra‘uvawa i vrz acija koga opstrukcijata na rabo- osnova na novinarski i mediumski tata go dovede vo pra{awe vra}a- izve{tai... Vo prethodnata, 2007 weto na begalcite (primer so Sa- godina, analizirano e, na primer, raevo). Na ovoj na~in se izbegna po~ituvaweto na obvrskite za vra- rizikot da se promeni prirodata na botuvawe na malcinstvata vo lo- rabotata na narodnite pravobra- kalnite organi na vlasta... Po pra- niteli i {irokite ovlastuvawa da vilo site ovie postapki se realizi- se primenuvaat za vospostavuvawe raa po slu‘bena dol‘nost i se mo} koja e nekarakteristi~na za zavr{uvaa so posebni izve{tai koi pravobranitelite kade bilo vo sodr‘ea preporaki za otstranu- svetot. vawe na propustite koi dovele do pomasovno kr{ewe na ~ovekovite Praktika na narodnite prava i slobodi. pravobraniteli Obrazovnoto rabotewe e isto taka va‘no i se sogleduva prven- Koristej}i gi slobodite vo tol- stveno vo izjavite na narodnite kuvaweto na dadenite ovlastuva- pravobraniteli koi se pravat po wa, nezavisnosta i nepristrasnosta objavuvaweto na posebnite izve{- vo postapuvaweto i, pred s¢, ovlas- tai ili odluki za kr{ewe na prava- tuvawata da postapuvaat i po ‘al- ta, potoa, vo izjavite koi imaat bite i po slu‘bena dol‘nost, na- karakter na izvestuvawa i opomeni rodnite pravobraniteli na Federa- na gra|anite i mo‘nostite na pro- cijata deluvaa protiv naj~estite pu{tawe na odredeni rokovi za prekr{uva~i na ~ovekovite prava ostvaruvawe na specifi~ni prava – izvr{nite organi na vlasta, kako (na primer, zakonski rokovi za i na drugi prekr{uva~i (na zakono- ostvaruvawe na pravoto na domu- davnata i sudskata vlast). Pokraj vawe i drugi), potoa, so predava- sekojdnevnite ispituvawa po ‘al- wata koi gi dr‘at narodnite pravo- bite na poedincite, koi se zavr{u- braniteli i nivniot personal na vaa ili vo vrska so odlukite za kr- odredeni kategorii... Na primer, {ewe na pravata ili so medijator- odr‘ani se predavawa vo polici- stvo i razni drugi sredstva na delu- jata za nivniot odnos kon licata vawe, narodnite pravobraniteli po li{eni od sloboda, povratnicite i analizata na pogolem broj sli~ni ‘rtvite na nasilstvo, predavawa

str. 28 Politi~ka misla Mandat, funkcii i ovlastuvawa na institucijata Naroden pravobranitel na Federacijata BiH: najefikasni praktiki i izvle~eni pouki za za{tita na malcinstvata na Balkanot za decata – ne samo za pravata koi vrz principot na vladeeweto na gi imaat tuku i za tolerancijata ka- pravoto, a Bosna i Hercegovina i ko i oblicite na so‘ivot vo multi- nejzinata Federacija vedna{ po etni~kite op{testva; potoa, odr‘a- zavr{uvaweto na vojnata se najdoa ni se predavawa na novinarite koi na patot na tranzicija vo demokra- se pottiknati na samostojno i odgo- tija, narodnite pravobraniteli na vorno informirawe na javnosta i Federacijata vo svojata rabota bea pru‘ena im e za{tita za za~uvuvawe soo~eni so problemite koi se neiz- na slobodata na mediumite... Na be‘ni vo transformacijata i mo- slu‘benite lica vo izvr{nite dernizacijata na op{testvoto i koi organi isto taka im e posveteno se rezultat na vlijanijata na efi- golemo vnimanie, bidej}i kolku kasnosta vo raboteweto. podobro se obrazovani tolku pomal- So toa, pokraj redovnite funk- ku gre{ki }e pravat vo nivnoto ra- cii so koi inaku se zanimavaat na- botewe, {to se poka‘alo mnogu us- rodnite pravobraniteli vo stabil- pe{no vo edna od saraevskite op- nite demokratii, narodnite pravo- {tini vo koja rabotelo lice od na- braniteli vo FBiH se vklu~ija i vo rodnoto pravobranitelstvo, za po- re{avawe na sistemskite problemi toa taa op{tina vo pove}e navrati vo vrska so modernizacijata na da dobie duri i me|unarodni prizna- zakonodavstvoto. Vo vrska so toa, nija za kvalitetnata rabota. Pre- preporakite i predlozite za izme- davawa za ~ovekovite prava i slo- ni ili donesuvawe na novi moderni bodi kako i za odnosot so narodni- zakoni koi se vo sklad so me|una- te pravobraniteli se odr‘ani i za rodnite konvencii, kakvi {to se drugi kategorii, me|u koi i za ~le- zakonite za slobodata na mediumi- novite na Parlamentot na BiH. Ko- te, za sloboden pristap na infor- ne~no, objaveni se i golem broj pri- macii, za vladini i drugi imenu- godni bro{uri i publikacii koi se vawa i drugo. Narodnite pravo- distribuirani vo Federacijata BiH. braniteli uka‘uvaa i na nedosta- Trgnuvaj}i od faktot deka su{- tocite vo funkcioniraweto na tinata na rabotata na narodnite strukturite na vlasta, osobeno vo pravobraniteli ne e samo vo toa da prvite godini – na sozdavawe na gi popravaat gre{kite i propustite strukturite na Federacijata, bidej- na vlasta, tuku i da deluvaat pre- }i implementacijata na Ustavot ventivno, narodnite pravobra- naiduva{e na vidlivi otpori, a niteli na Federacijata nastojuvaa podocna i na nedozvolivi parale- odnapred da gi isklu~at takvite lizmi (podelba na vlasta i minis- gre{ki i propusti. Toa se postigna terstvata na razni nivoa na odvo- tokmu niz proaktivno i edukativno eni nacionalni delovi), potoa, na deluvawe i so pomo{ i sorabotka reforma na sudskata vlast koja se od nezavisnite mediumi koi ja pra- poka‘a kako neefikasna; reforma tea i ja poddr‘uvaa rabotata na na- na policijata koja{to zasega e samo rodnite pravobraniteli. multietni~ka, no ne vo dovolna me- Bidej}i ~ovekovite prava mo‘at ra i profesionalna i depolitizi- da bidat dobro za{titeni samo vo rana za da ovozmo‘i za{tita, oso- demokratsko op{testvo koe po~iva beno na malcinskite povratnici i

Godina 6, br. 23, septemvri 2008, Skopje str. 29 Vera Jovanovi}

malcinstvata voop{to; osobeno vo se posveteni na problemite povr- promenata na mentalitetot na onie zani za nedonesuvawe na mnogu koi vo javnite vlasti donesuvaat konkretni re{enija vo zakonot so odluki kako bi se promenila i niv- propi{ani rokovi, neimplementa- nata praktika spored koja dr‘avata cija na odredbite na poedine~nite e semo}na i gra|anite postojat po- zakoni kako i nemo‘nosta nekoi od radi nea, a ne obratno. niv da se sprovedat, potoa, neiz- Godi{niot izve{taj na narod- vr{uvawe na sudskite presudi, ne- nite pravobraniteli za sostojbata demokratskite re{enija vo dano~- na ~ovekovite prava, so ilustracija nata politika, privatizaciite i na problemite od ovlastuvawata na brojnite socijalni problemi koi od narodnite pravobraniteli i pred- godina vo godina stanuvaat s¢ po- lozite za podobruvawe na situa- te{ki i kako posledica nastanuva cijata, sekoja godina pretstavuvaa turkawe na del od naselenieto na kruna vo raboteweto na institu- marginite na op{testvoto (slu~a- cijata. Ovie izve{tai se praveni so ite so malcinstvata i zagrozenite ambicija i o~ekuvawe na narodnite kategorii kakvi {to se invalidite, pravobraniteli, od edna strana, za penzionerite i drugi)... Del od po- da se podigne nivoto na odgovor- sebnite izve{tai se odnesuva i na nost, kako na zakonodavnata taka i konkretnata za{tita na pravata na na izvr{nata vlast vo za{titata na deteto i prakti~nite merki vo za- ~ovekovite prava, no, od druga stra- {tita na mediumskite slobodi vo na, izve{tajot da £ poslu‘i na zako- slu~ai na politi~ki pritisoci. nodavnata vlast da gi odredi svo- ite planovi i prioriteti vo zakono- Izvedeni zaklu~oci davniot proces i so toa da go napra- vi pravniot sistem celosen, povr- Za {irokite ovlastuvawa koi im zan i nekontradiktoren. So toa bi se dadeni na narodnite pravobra- se ostvarila doverbata na gra|ani- niteli so Ustavot na Federacijata te vo pravniot sistem koj e ednakov i so Zakonot da bidat delotvorni i za site i ~ii zakoni navistina se efikasni mora da se ispolnat ba- primenuvaat i na sekoj poedinec mu rem dva uslovi od koi nitu eden ne ovozmo‘uvaat da gi realizira svo- zavisi od narodniot pravobrani- ite prava i slobodi, namesto ~es- tel: da postoi odgovornost na vlas- tite izmeni vo zakonot gra|anite da ta, koja se ceni niz spremnosta da gi do‘ivuvaat kako kr{ewe na tie gi uva‘i predlozite i kritikite prava. Isto taka, analiziraj}i gi poradi pritisokot na izbira~koto izve{taite na narodnite pravobra- telo koe }e gi kazni na izborite ako niteli, zakonodavnata vlast mo‘e go ignorira, i da postoi ustanoven na brz i ednostaven na~in da ja praven sistem koj funkcionira ostvari svojata nadzorna funkcija taka{to narodnite pravobraniteli kon izvr{nata vlast. bi mo‘ele sami da go nadgleduvaat Posebni se izve{taite, kako {to i da doprinesat vo negovoto podob- i samoto ime poso~uva, specifi~ni ruvawe. Narodnite pravobrani- i tematski posveteni na odredeni teli, vpro~em, nemaat ovlastuvawa, problemi, odnosno temi. Pove}eto a nitu mo‘nosti da gi vospostavat.

str. 30 Politi~ka misla Mandat, funkcii i ovlastuvawa na institucijata Naroden pravobranitel na Federacijata BiH: najefikasni praktiki i izvle~eni pouki za za{tita na malcinstvata na Balkanot

Pove}egodi{nite iskustva poka- tot otvora{e rasprava, na ovoj iz- ‘uvaat deka vlastite glavno gi ig- ve{taj ne mu dava{e adekvaten noriraat izve{taite i predlozite tretman. Imeno, namesto izve{tajot na narodnite pravobraniteli prev- da poslu‘i za sogleduvawe na pro- zemeni po slu‘bena dol‘nost – po- blemite i popravawe na situacijata sebni izve{tai, zna~i – bidej}i i za otvorawe na pra{awata za nivnoto prifa}awe bi zna~elo odgovornostite, posebno na izvr{- deka bi morale da ja promenat poli- nata vlast, za te{kata sostojba na tikata koja ja vodat i da go namalat site ~ovekovi prava, pa taka i na vidlivoto samovolie, vo korist na pravata na malcinstvata, del od gra|anite i vladeeweto na pravoto. vlasta vo Federacijata BiH toa Najdobar primer za toa e potpolno- glavno go do‘ivuva{e kako "obid za to mol~ewe na Parlamentot na Fe- ograni~uvawe na nivniot suvereni- deracijata vo vrska so izve{taite tet vo re{avaweto#, pa i toga{ koga na narodnite pravobraniteli vo e toa vo potpolnost sprotivno od slu~aite na odbivawe na izvr{nata zakonot. Toa ja poka‘uva nedemo- vlast da gi primeni demokratskite kratijata na vlasta, bidej}i upate- principi na imenuvawe vo uprav- nata kritika so predlog za nadminu- nite i nadzornite odbori na javnite vawe na propustite vo rabotata se pretprijatija koi bi trebalo da gi do‘ivuva kako napad na nivnata onevozmo‘at vlijanijata na poli- li~nost, a so toa i na dr‘avata, do- ti~kite podobnosti i nepotizmot. davaj}i si sebesi atributi na dr‘a- Odbivaj}i da raspravaat za tie va. Pove}eto od onie koi se na vlast izve{tai vo koi se preciziraat zadr‘uvaat pogre{en stav deka niv- storenite povredi i na~ela – me|u nata zada~a e da vladeat so gra|a- koi se i onie so koi se garantira nite, a ne da rabotat za nivnoto do- ramnopravnata zastapenost pri bro. Me|utoa, takviot odnos na vrabotuvaweto i imenuvaweto vo vlasta sprema sopstvenite gra|a- sklad so sostavot na narodot i nite dosega ne e kaznuvan na izbo- gra|anite na BiH – zakonodavnata rite. vlast na toj na~in ispra}a jasna Treba da se znae deka Bosna i poraka na izvr{nata vlast deka ne Hercegovina e zemja vo koja politi~- treba da go po~ituva zakonot. Koga, kite partii koi se dolga niza godi- so toa, ~elnicite na nekoi politi~- ni na vlast imaat glavno nacional- ki partii preku mediumite sugeri- ni programi i praktika i uspe{no raat deka okolu tie funkcii treba gi poddr‘uvaat podelbite po toj da postoi prethoden politi~ki do- princip. Kako primer za toa ja ima- govor, toga{ e jasno deka narodnite me pobedata na onie nacionalni pravobraniteli vo tie slu~ai ne partii zad koi stoi nacionalnoto mo‘at voop{to da bidat delo- mnozinstvo od naselenieto, na koi tvorni. za vozvrat im se davaat razni vetu- Odnosot na Parlamentot na Fe- vawa koi se odnesuvaat na socijal- deracijata po povod godi{nite iz- nite dava~ki za koi neretko nema ve{tai na narodnite pravobrani- osnova vo zakonite. Faktot deka na teli isto taka ne e zadovoluva~ki. istoto podra~je ‘iveat i pripad- Povremeno i koga za toa Parlamen- nici na drugi nacionalnosti ili

Godina 6, br. 23, septemvri 2008, Skopje str. 31 Vera Jovanovi}

nacionalni malcinstva se zanema- tija. Poradi toa, uslovite vo koi ruva, bidej}i tie grupi nemaat re- `iveat Romite se vo su{tina pod ~isi nikakvo politi~ko vlijanie ~ovekovoto dostoinstvo, infra- iako so Ustavot i so zakonite im se strukturata e vo nepodnoslivata zagarantirani site politi~ki, gra- sostojba ili nevozmo`na (bez struja |anski i ~ovekovi prava od "najgo- i voda), mal broj deca se obrazu- lem stepen#. Taka vo Federacijata, vaat, dodeka ostanatite se pra}aat vo delot so bo{wa~ko mnozinstvo, da prosat. Golem broj od romskite diskriminirani se – pomalku na deca ne se zapi{ani ni vo mati~- otvoren, a pove}e na suptilen na~in nite knigi na rodenite. Na Romite – Hrvatite i Srbite. Vo delot na prakti~no im e onevozmo`en pri- Federacijata so hrvatskoto mnozin- stap vo dr`avnite slu`bi, a mnogu stvo, pak, diskriminirani se Bo{- mal broj ima kakvo bilo postojano wacite i Srbite. Ova diskrimina- vrabotuvawe bidej}i nemaat prija- cija posebno e izrazena vo vrska so veno postojano mesto na `iveewe. vra}aweto na begalcite i rasele- Spored ocenkite na narodnite nite lica vo ostvaruvawe na prava- pravobraniteli na Federacijata, ta na imot, na rabota, na pristap do denes se site tri konstitutivni na- javnite funkcii, kako i vo podra~- rodi psiholo{ki, nacionalno i jeto na socijalnata za{tita, obrazo- verski na najgolema me|usebna od- vanieto... iako site tri narodi vo dale~enost vo dosega{nata isto- BiH – Bo{wacite, Srbite i Hrva- rija, bidej}i toa go sakaat politi~- tite – spored Ustavot na dr‘avata kite partii koi gi vodat i za koi se konstitutivni, zna~i, so ednakvi tie glasaat. Vistina e deka poli- prava na celoto podra~je na dr‘a- ti~kite partii na vlast se zalagaat vata. za ~ovekovite prava i nivnata pri- Vo praktikata, kako {to e i o~i- mena na site poedinci, bez diskri- gledno, se slu~uva re~isi sekoj- minacija, no toa e samo deklara- dnevna diskriminacija na "malcin- tivno, dodeka vo su{tina sakaat i skoto# naselenie, koe e na nekoi odr‘uvaat prodol‘enie na zatek- teritorii zastapeno vo pomal broj. natata sostojba predizvikana od Odnosot taka nare~en, mnozinska vojnata (etni~ki ~isti teritorii) vlast nacionalno brojni nacii vo poradi sopstveno odr‘uvawe na osnova e istoveten, a neretko i vlasta. I ponatamu se pronao|aat polo{, i od odnosot kon vistinski- novi na~ini da se proizvedat do- te nacionalni malcinstva kakvi polnitelni stravovi i tenzii, se {to se Evreite, Albancite, Make- {iri strav od zagrozenost od "dru- doncite, Crnogorcite i drugi. Izo- gite# i se naglasuvaat verskite i stavaj}i gi Romite, za koi mo`e da etni~kite razliki, osobeno pred se ka`e deka se vo su{tina na sekoi izbori, za da se postigne marginite na interesot na vlastite dopolnitelna homogenizacija na ili se na nivo na deklarativna nacionalnite grupi. poddr{ka, bidej}i donesenite za- Najnov primer na naglasuvawe na koni i planovi za nivno sprovedu- nepremostlivosta na tie razliki e vawe se glavno mrtva bukva na har- zabele‘an neodamna, vo tekot na

str. 32 Politi~ka misla Mandat, funkcii i ovlastuvawa na institucijata Naroden pravobranitel na Federacijata BiH: najefikasni praktiki i izvle~eni pouki za za{tita na malcinstvata na Balkanot

Evropskoto prvenstvo vo fudbal, se osnova na site me|unarodni kon- koga se slu~ija politi~ki motivi- vencii za nivna za{tita. rani i planirani sudiri na "navi- Za ‘al, nitu nacionalnite mal- va~ite# po fudbalskiot natprevar cinstva, iako e donesen Zakon za pome|u reprezentaciite na Hrvat- za{tita na nivnite prava vo BiH ska i Turcija. Vo pove}eto gradovi u{te 2003 godina, ne se vo mo‘nost vo koi e pribli‘no izedna~en bro- na lokalno nivo da baraat negovo jot na hrvatskite i bo{wa~kite ‘i- sproveduvawe i vo nego da u‘ivaat, teli, tie ostro se podelija na navi- bidej}i lokalnite propisi ne se vo va~i na Hrvatskata (prvite) i Tur- harmonija so navedeniot zakon. Ist skata reprezentacija (vtorite), so e i slu~ajot so Izborniot zakon, koj javni i masovni manifestacii za ne go predviduva na~inot na izbor poddr{ka na izbranite timovi i na nacionalnite malcinstvata vo dr‘avite i izlivi na omraza i organite na vlasta od op{tinite do nasilstvo. Neposrednite sudiri na entitetskite vlasti, vklu~uvaj}i ja naviva~ite sepak bea izbegnati i sudskata vlast, nitu postojat pro- poradi navremeni intervencii od pisi za obvrskite na nivnata parti- strana na policijata. Sosema e si- cipacija vo ovie slu‘bi, kako i {to gurno deka i ovoj incident e sozda- se o~ekuva bidej}i Ustavot na BiH vawe na nacionalna netrpelivost, go poznava isklu~ivo konceptot na kako i niza prethodni, vo funkcija "konstitutivnite narodi# a ne i na na odredena politika, so s¢ poblis- nacionalnite malcinstva. kite lokalni izbori vo zemjata (vo Istra‘uvawata na narodnite oktomvri ovaa godina). pravobraniteli na Federacijata Vo takva situacija na vistinski izvr{eni vo 2007 godina se odnesu- i ve{ta~ki politi~ki krizi onevoz- vaa na vrabotuvaweto vo organite na mo‘en e ekonomski i stopanski raz- izvr{nata vlast vo koi ramnoprav- voj, se onevozmo‘uva konkurencija nosta – dokolku navistina saka – na vo javniot sektor – bez koj nema ni najdobar na~in mo‘e da se realizi- korigirawe na cenite na uslugite ra bidej}i niz izvr{nata vlast naj- koi se preskapi za pove}eto gra|ani lesno se ostvaruvaat politi~kite so niski primawa ili bez kakvi bi- interesi. Rezultatite poka‘aa deka lo primawa osven socijalnite do- ni konstitutivnite narodi vo delo- datoci koi se razlikuvaat od kan- vite vo Federacijata vo koi se broj- ton do kanton vo Federacijata. Me- no malcinstvo nemaat podobar tret- |utoa, reakciite na siroma{nite i man od nacionalnite malcinstva. obespravenite gra|ani e mo{ne sla- Odolgovlekuvaweto i sabotira- ba i na niv vlasta i ne reagira, bi- weto na vlasta za vra}aweto na be- dej}i se sigurni deka nema da izgu- galcite i raselenite lica vo niv- bat glasa~i. nite predvoeni domovi, dovede do Ednoetni~kite politi~ki par- naru{uvawe na ramnote‘ata vo tii i ponatamu go poddr‘uvaat kon- predvoenata zastapenost na konsti- ceptot na vlasta vo koj prednost se tutivnite narodi, so {to drasti~no dava na za{titata na kolektivnite e vlo{ena i nivnata nacionalna nacionalni prava na {teta na indi- ramnopravnost proklamirana so vidualnite ~ovekovite prava, koi Ustavot na BiH, koja i se procenuva

Godina 6, br. 23, septemvri 2008, Skopje str. 33 Vera Jovanovi}

i utvrduva niz na~in na koj tie Navedenite podatoci govorat narodi gi ostvaruvaat pravata koi deka vlastite vo BiH, pa i na Fede- im se garantirani. Taka, na primer, racijata, svesno odbile da go im- vo najgolemiot kanton vo Federaci- plementiraat Aneksot VII od Dejton- jata (Saraevskiot kanton), vo peri- skiot dogovor taka{to ne ja ispol- odot od 2001 do 2006 godina, vrabo- nile nitu obvrskata da sozdadat po- tenite bile vo pogolema mera pri- liti~ki, ekonomski i socijalni us- padnici na pogolemite narodi (re- lovi za ‘ivot. Namesto toa, pro- ~isi 90%), dodeka na pripadnicite dol‘ija da "vodat vojna vo mir#, {to na drugite dva konstitutivni naro- se poka‘alo kako klu~na pre~ka vo di otpa|a procent od okolu 6%. Pre- pravnite reformi i vladinite ostanatite okolu 4% se odnesuvaat prava, odnosno demokratizacijata na "ostanatite# koi ne pripa|aat na na op{testvoto kako pretpostavka vistinskite nacionalni malcin- na pogolemo po~ituvawe na ~oveko- stva, tuku na razli~ni varijanti na vite prava. individualno izjasnuvawe vo delot Me|utoa, narodnite pravobrani- na eden od konstitutivnite narodi teli na Federacijata – i pokraj (Bo{wak-musliman, Musliman i nau~enite lekcii deka sozdavawe- itn.). Ponatamu, odredeni lokalni to na demokratskite strukturi na zaednici – op{tini koi porano vlasta i demokratskiot ambient ka- bile multietni~ki, sega se ili ko pretpostavka za efikasna za{- ednonacionalni ili procentite na tita na site ~ovekovi prava, a oso- drugite dva narodi se minimalni – beno na pravata na malcinstvata, e op{tinite Haxi}i, Kqu~ i Sanski dolgotraen i te‘ok proces – cenat Most se ednonacionalni; op{tinite deka ulogata na narodnite pravo- Stolac, Biha}, Vogo{}a, Kowic, braniteli i vo takvi uslovi e neza- Stari Grad – Saraevo, Zenica i dru- menliva so pretpostavka deka za gi se so procent od 2-4% pripadnici svoj sojuznik gi imaat mediumite na "malcinskite narodi# iako pora- koi }e im ovozmo‘at prostor da do- no vo op{tinskite organi bile vra- bijat poddr{ka od javnosta za svo- boteni nad 20%. ite napori.

Abstract The Ombudsmen of the Federation of Bosnia and Herzegovina, despite the lesson they learned well, and that is that the establishment of democratic government structures and a democratic environment as a precondition for an efficient protection of all human rights, and especially the rights of the minorities, is a long and hard process, believe that the role of the Ombudsman, even in such circumstances, is irreplaceable, assuming that they have the media as their allies which will give them space for the public support of their endeavors.

str. 34 Politi~ka misla vo Evropa malcinstvata i pravata na ~ovekovite prava na Za{tita

Polo‘bata i ulogata na pravobranitelot za ~ovekovite prava i slobodi vo Crna Gora, so osvrt na za{titata na malcinskite prava

Budimir [}epanovi}

I Voved larno funkcionirawe na sekoj dr- ‘avno-praven poredok i faktor od Do krajot na Vtorata svetska voj- koj vo golema mera zavisi negoviot na ~ovekovite prava bea isklu~ivo op{t razvoj i napredok, denes u‘i- vo nadle‘nost na dr‘avata. Se sme- vaat za{tita i na vnatre{en i na talo deka se raboti za vnatre{na me|unaroden plan. Za{titata na rabota na dr‘avata, vo koja drugite vnatre{en plan, odnosno doma{nata dr‘avi i me|unarodni zaednici ne- za{tita ja ostvaruvaat doma{nite maa pravo da se me{aat. Ottuka, organi koi re{avaat za ~ovekovite dr‘avite imaa celosen suverenitet prava ili go sledat ostvaruvaweto vo oblasta na po~ituvaweto na ~ove- i vr{at za{tita na ~ovekovite kovite prava. prava. Me|unarodnata za{tita na Me|utoa, poradi svoeto isklu- ~ovekovite prava se ostvaruva pred ~itelno zna~ewe za sekoe op{tes- Evropskiot sud za ~ovekovi prava, tvo, dr‘ava i me|unarodna zaednica, ~ie{to sedi{te e vo Strazbur. Ev- ~ovekovite prava denes ne se samo ropskiot sud za ~ovekovi prava gri‘a i obvrska na dr‘avata poedi- pretstavuva nadzoren mehanizam na ne~no, tuku i na me|unarodnata zaed- Evropskata konvencija za za{tita nica. Gri‘ata za ~ovekovite prava na ~ovekovite prava i osnovnite e globalna rabota i istite denes slobodi, i e prvo postojano sudsko u‘ivaat za{tita i na vnatre{en i telo za ~ovekovite prava vo svetot. na me|unaroden plan. Stanuva zbor Me|utoa, iako na ~ovekovite pra- za proces na internacionalizacija va im se posvetuva golemo vnimanie na ~ovekovite prava, preku koj me- i se obezbeduva za{tita i na vnat- |unarodnata zaednica, kako zaed- re{en i na me|unaroden plan, vo sve- nica na site narodi i dr‘avi, ak- tot s¢ u{te ne e sozdaden sistem vo tivno gi promovira ~ovekovite pra- koj ne doa|a do povreda na ~oveko- va i utvrduva odredeni standardi vite prava i slobodi. Samo ima sis- koi bi trebalo da ja garantiraat temi so pomal ili pogolem inten- nivnata dosledna primena. Za da se zitet na tie povredi. Na povredite obezbedi po~ituvaweto na tie stan- na ~ovekovite prava i slobodi ci- dardi, ~ovekovite prava, kako mo{- viliziranite dr‘avi se sprotivsta- ne biten uslov za normalno i regu- vuvaat na dva na~ina. Prvo, so uso-

Godina 6, br. 23, septemvri 2008, Skopje str. 35 Budimir [}epanovi}

vr{uvawe na sevkupniot poredok i 2003 godina. Prviot Branitel na prezemawe merki za obezbeduvawe ~ovekovite prava i slobodi e izbran na zakonitosta i so kultiviraweto na 21 oktomvri istata godinata, a so na rabotata na dr‘avnite organi, na rabota oficijalno zapo~na na 10 organite na lokalnata uprava i dekemvri 2003 godina, simboli~no, slu‘bite koi vr{at javni ovlastu- na denot na ~ovekovite prava i vawa, kako i so jaknewe na odgovor- slobodi. nosta za sekoja nezakonitost i nepo- So usvojuvaweto na Ustavot na ~ituvawe na ~ovekovite prava i slo- Crna Gora, institucijata Branitel bodi. Vtoro, so vospostavuvawe po- stana ustavna kategorija, koja ima sebna, samostojna i specijalizirana odredeni prednosti {to se sogledu- institucija ~ija{to funkcija e vaat vo pridones vo konsolidira- za{tita na ~ovekovite prava i slo- weto na negoviot status i davaweto bodi od nepostapuvawe, nesoves- pogolema te‘ina i legitimnost na nost, nezakonsko rabotewe i zloupo- negovoto dejstvuvawe. trebi na javnata uprava. So donesuvaweto na Zakonot, a Crna Gora pove}e godini nanazad sega i na Ustavot, Crna Gora se pri- prezema aktivnosti za usovr{uvawe klu~i kon golemoto semejstvo zemji na pravniot sistem i za negovo uso- koi{to ja imaat institucijata Om- glasuvawe so pravoto na Evropskata budsman. Unija. Rezultat na tie aktivnosti e So spomenatiot zakon institu- zna~itelen broj ve}e usoglaseni cijata Branitel e oficijalizirana zakoni i drugi propisi so propisite kako nezavisen i samostoen organ koj i preporakite na zaednicata na gi {titi ~ovekovite prava i slobodi evropskite narodi. Osven toa, zagarantirani so Ustavot, so zako- odreden broj zakoni se vo procedura not, so ratifikuvanite me|unarodni na donesuvawe ili vo podgotovka. dogovori za ~ovekovite prava i so Od druga strana, vostanoveni se op{to prifatenite pravila na nekoi novi institucii od zna~ewe me|unarodnoto pravo, vo slu~ai koga za vospostavuvaweto i funkcioni- se povredeni so nekoj akt, posta- raweto na vladeeweto na pravoto i puvawe ili nepostapuvawe na dr- na pravnata dr‘ava. Edna od od tie ‘avnite organi, organite na lokal- institucii e i institucijata Brani- nata samouprava, javnite slu‘bi i tel na ~ovekovite prava i slobodi. drugi nositeli na javni ovlastuva- wa. II Polo‘bata i ulogata na Vo pogled na rabotata na sudo- Pravobranitelot na vite, Pravobranitelot mo‘e da ~ovekovite prava i slobodi vo intervenira samo vo slu~aj na ne- Crna Gora opravdano odolgovlekuvawe na sud- skata postapka, na o~igledna zlo- Institucijata Branitel na ~ove- upotreba na procesnite ovlastu- kovite prava i slobodi e vospos- vawa (uskratuvawe na procesnite tavena so Zakonot za Branitel na prava, nenavremeno dostavuvawe na ~ovekovite prava i slobodi, koj go sudskite akti i sl.) ili na neizvr- donese Sobranieto na RCG na 8 juli {uvawe na sudskite odluki. str. 36 Politi~ka misla Polo‘bata i ulogata na pravobranitelot za ~ovekovite prava i slobodi vo Crna Gora, so osvrt na za{titata na malcinskite prava

Pravobranitelot na ~ovekovite gra|anite koi{to smetaat deka so prava i slobodi, kako institucija, akt, postapuvawe ili nepostapuva- ne e zamena nitu konkurencija na ni- wewe na organite na javnata uprava tu edna postoe~ka institucija. Toj ne im e povredeno nekoe pravo ili slo- prezema nitu vo bilo {to ja ograni- boda, no mo‘e da pokrene postapka ~uva standardnata nadle‘nost na i po sopstvena inicijativa koga, vrz drugite organi. Pravobranitelot ne osnova doverlivi informacii, }e prezema nitu edna nivna funkcija i doznae deka so akt, postapuvawe ili ne ja popre~uva vospostavenata nepostapuvawe na organite se povre- ramnote‘a pome|u zakonodavnata, deni ~ovekovite prava i slobodi. Vo izvr{nata i sudskata vlast. Toj samo toj slu~aj potrebna e soglasnost od im pomaga da ja ostvarat zakonito i strana na o{teteniot. {to e mo‘no popravilno svojata Dokolku se smeta deka taka e uloga vo oblasta na slobodite i pra- poefikasno, Pravobranitelot mo- vata na gra|anite. Toj e, vsu{nost, ‘e, pred negovoto postapuvawe po posrednik-medijator pome|u gra|ani- ‘albata, da bara od podnositelot na te i javnata uprava. Pritoa toj £ po- ‘albata da gi iskoristi drugite maga i na ednata i na drugata strana pravni sredstva za otstranuvawe na – na gra|aninot da go ostvari svoeto povredite na koi e uka‘ano. pravo ili sloboda, a na javnata up- So cel {to pocelosno ostvaru- rava da bide poefikasna, pokulti- vawe na funkcijata Branitel vo po- virana, nejzinata rabota da bide za- gled na za{titata na pravata na gra- konita, {to, vpro~em, e nejzina zada- |anite, iniciraweto i tekot na po- ~a i cel. stapkata pred Pravobranitelot se Zna~i, zada~ata na Pravobrani- krajno poednostaveni. Postapkata za telot ne e samo da gi {titi ~oveko- strankata e besplatna, a formal- vite prava i slobodi. Negovata cel nite barawa za zapo~nuvawe postap- e jaknewe na ustavnosta i zakoni- ka se svedeni na najmala mo‘na mera tosta, kako i pravdata i pravi~- neophodna za sproveduvawe na nosta, kako realno ostvarliv proces istra‘nata postapka i utvrduvawe vo konkretni ‘ivotni situacii. Ne- na povredata na pravoto. Imeno, govata ulogata e dvojna, od edna ‘albata treba da sodr‘i: ime na strana, gi {titi pravata na gra|a- organot na ~ija{to rabota se odne- nite, a, od druga, raboti vo interes suva, opis na povredata na ~oveko- na op{testvoto vo celina. Vo dr‘a- vite prava i slobodi, faktite i vite vo tranzicija toj ima posebno dokazite koi ja potkrepuvaat ‘al- zna~ewe vo procesite na vospos- bata, podatoci za toa koi pravni tavuvawe na demokratijata i vlade- sredstva se koristeni, li~no ime i ewe na pravoto, a se poka‘a i kako adresa na podnositelot na ‘albata edno od najefikasnite sredstva za i naznaka za toa dali podnositelot vonsudska kontrola na javnata upra- e soglasen negovoto ime da se otkrie va i za za{tita na pravata na gra|a- vo postapkata. Podnositel na ‘al- nite. bata mo‘e da bide sekoj koj smeta Pravobranitelot, glavno, posta- deka so akt, so postapuvawe ili so puva po individualni tu‘bi na nepostapuvawe na organite na javna-

Godina 6, br. 23, septemvri 2008, Skopje str. 37 Budimir [}epanovi}

ta uprava mu e povredeno nekoe ~ove- pravni sredstva za otstranuvawe na kovo pravo ili sloboda. @albata povredite na koi Pravobranitelot mo‘e da ja podnese li~no ili preku go upatil podnositelot na ‘albata, soodvetno zdru‘enie, kako i preku ako ‘albata e povtorena, a ne se pratenik. @albata se podnesuva vo podneseni novi dokazi i ako se pismena forma, vklu~uvaj}i gi site raboti za o~igledna zloupotreba na vidovi elektronska komunikacija, a pravoto na podnesuvawe ‘alba. mo‘e da se dade i usmeno, so zapis- Koga Pravobranitelot }e oceni nik vo prostoriite na institucijata. deka ‘albata gi ispolnuva uslovite Liceto li{eno od sloboda mo‘e da za postapuvawe za istoto go izves- podnese ‘alba vo zatvoren plik, koj tuva organot na koj{to se odnesuva, zatvorskata uprava ne smee da go isto kako i nejziniot podnositel. otvori. Pravobranitelot go izves- Soglasno Zakonot za Pravobrani- tuva podnositelot na ‘albata, kako telot na ~ovekovite prava i slobo- za pokrenuvaweto postapkata na is- di, organite na javna uprava i dru- pituvawe taka i za sekoja rabota {to gite nositeli na javni ovlastuvawa ja prezema vo tekot na postapkata. se dol‘ni, na barawe na Pravobra- Rokot za podnesuvawe na ‘al- nitelot, da mu gi stavat na raspo- bata od strana na Pravobranitelot lagawe site podatoci i izvestuvawa e edna godina od denot na storenata od svojata nadle‘nost, bez ogled na povreda, odnosno od denot na dozna- nivoto na tajnost, i da mu ovozmo‘at vaweto za povredata. Po isklu~ok, sloboden pristap do site prostorii Pravobranitelot mo‘e da postapuva i dokumenti. i po istekot na toj rok, ako proceni Nepostapuvawe po baraweto na deka slu~ajot e zna~aen. Pravobranitelot se smeta za popre- Na barawe na podnositelot na ~uvawe na negovata rabota i toj za ‘albata Pravobranitelot e dol‘en toa mo‘e neposredno da go izvesti da ja so~uva tajnosta na negovite li~- povisokiot organ, Sobranieto ili ni podatoci. Imeno, postapkata pred javnosta. Pravobranitelot e doverliva. Li- Zaradi ispra{uvawe, Pravobra- ceto koe{to }e ja podnese tu‘bata nitelot mo‘e da povika kako stru~- ili, pak, na koj bilo drug na~in u~es- wak ili svedok sekoe lice koe{to tvuva vo ispituvaweto {to go reali- ima soodvetni soznanija ili infor- zira Pravobranitelot, ne mo‘e po- macii vo vrska so navodite od ‘al- radi toa da bide povikano na odgo- bata. Tie lica se dol‘ni da se otpo- vornost, nitu po toj osnov da bide vikaat na pokanata na Pravobra- dovedeno vo nepovolna polo‘ba. nitelot. Pravobranitelot nema da posta- Pravobranitelot nema da gi pro- puva po ‘albata: ako ‘albata e ano- dol‘i ispra{uvawata vo vrska so nimna, ako e podnesena po istekot ‘albata dokolku utvrdi deka po na propi{aniot rok, osven ako pro- podnesuvaweto na ‘albata e po- ceni deka slu~ajot e zna~aen; ako ne krenatata sudska postapka, dokolku gi sodr‘i potrebnite podatoci, a podnositelot na ‘albata ne sora- podnositelot vo ostaveniot rok ne botuva vo postapkata ili ja povle~e gi dopolni; ako ne se iscrpeni drugi ‘albata i dokolku organot vo me|u- str. 38 Politi~ka misla Polo‘bata i ulogata na pravobranitelot za ~ovekovite prava i slobodi vo Crna Gora, so osvrt na za{titata na malcinskite prava vreme ja otstrani storenata povre- ~ovekovite prava i slobodi indi- da. rektno vr{i kontrola na zakonitos- Ishodot od sprovedenata postap- ta na rabotata i na efikasnosta na ka na istra‘uvawe mo‘e da bide organite na izvr{nata vlast i na razli~en. Dokolku se utvrdi deka javnite slu‘bi. Pritoa osobeno se nemalo povreda na pravoto na koja- vodi smetka za toa dali se po~itu- {to podnositelot na ‘albata uka- vaat na~elata na zakonitost, ne- ‘uval, postapka se zavr{uva so tak- pristrasnost i objektivnost, kako i vata konstatacija, so {to istovre- onie na pravda i pravi~nost vo meno se uka‘uva deka vo konkret- postapkite na odlu~uvawe za ~ove- niov slu~aj organot postapil pra- kovite prava i slobodi od strana na vilno. Dokolku vo tekot na postap- javnata uprava. kata na istra‘uvaweto organot ja ot- Pokraj toa {to se zanimava so po- strani storenata povreda na slobo- edine~ni slu~ai na kr{ewe na data ili pravoto, Pravobranitelot ~ovekovite prava i slobodi, Pravo- }e konstatira deka povredata e ot- branitelot se zanimava i so op{ti straneta vo tekot na postapkata na pra{awa od zna~ewe za za{titata istra‘uvaweto i postapkata }e ja i unapreduvaweto na ~ovekovite zapre, odnosno }e ja zavr{i. No, koga prava i slobodi i ostvaruva sora- }e utvrdi deka do{lo do povreda na botka so soodvetni organizacii i pravoto, a istata ne e otstraneta institucii koi se zanimavaat so ili nejzinoto otstranuvawe ne e si- ~ovekovite prava i slobodi. Toj, gurno, Pravobranitelot }e izgotvi isto taka, ima i edukativna, infor- kone~no mislewe i }e upati prepo- mativna i promotivna funkcija vo raka do organot {to treba da preze- oblasta na ~ovekovite prava i slo- me za da utvrdenata povreda se ot- bodi, {to ja ~ini negovata uloga na strani, i istovremeno opredeluva poleto na za{titata i unapreduva- rok za nejzino otstranuvawe. Dokol- weto na ~ovekovite prava i slobodi ku organot ne postapi po prepora- mo{ne zna~ajna. kata, Pravobranitelot za toa mo‘e Osven toa, Pravobranitelot ima da go izvesti neposredno povisokiot pravo na zakonodavna incijativa, organ, Sobranieto na Republika dokolku smeta deka do problemot vo Crna Gora i, {to e mo‘ebi najva‘no, funkcioniraweto na upravata, od- javnosta. Pravobranitelot mo‘e, nosno do povredata na pravoto do{- isto taka, da mu predlo‘i na nad- lo poradi normativni nedostatoci, le‘niot organ poveduvawe discip- t.e. do neusoglasenost na propisite linska postapka, odnosno postapka so me|unarodno priznatite standar- za razre{uvawe na slu‘benoto lice di vo oblasta na ~ovekovite prava so ~ija{to rabota e predizvikana i slobodi. Vo takvi slu~ai Pravo- povredata na ~ovekovite prava i branitelot mo‘e da prepora~a slobodi. izmeni ili dopolnuvawa na postoj- Postapuvaj}i po ‘albite vo po- nite zakoni ili donesuvawe novi. edine~ni slu~ai na kr{ewe na slo- Isto taka, Pravobranitelot bodite i pravata na gra|anite ili mo‘e dade predlog za pokrenuvawe na drugi lica, Pravobranitelot na postapka pred Ustavniot sud na Crna

Godina 6, br. 23, septemvri 2008, Skopje str. 39 Budimir [}epanovi}

Gora za ocenuvawe na ustavnosta i regulativa poradi koi doa|a do zakonitosta na propisite i op{tite kr{ewe na ~ovekovite prava i akti koi se odnesuvaat na ~oveko- slobodi. "Gre{kite# ili nedosta- vite prava i slobodi, dokolku smeta tocite vo pravnata regulativa deka ne se vo soglasnost so Ustavot, nastojuva da gi otstrani po pat na da- so utvrdenite i objavenite me|una- vawe predlozi za ocenka na ustav- rodni dogovori, so op{to prifate- nosta i zakonitosta na poedine~ni nite pravila za me|unarodnoto pra- pravni re{enija vo normativnite vo i so zakonot. akti ili so poveduvawe inicijativa Pravobranitelot mo‘e da dade do Sobranieto na CG i do drugite mislewe za nacrt zakon, drug propis nositeli na normativni akti, za ili op{t akt dokolku smeta deka e donesuvawe izmeni i dopolnuvawa toa potrebno zaradi za{tita i una- na tie akti so cel voveduvawe odre- preduvawe na ~ovekovite prava i deni pravni standardi ili otstra- slobodi. nuvawe na re{enijata koi, spored Na barawe na organot koj re{ava misleweto na Pravobranitelot, za ~ovekovite prava i slobodi, doveduvaat do kr{ewe ~ovekovite Pravobranitelot mo‘e da dade prava i slobodi. Pravobranitelot, mislewe za za{titata i unapre- isto taka, nastojuva, preku davaweto duvaweto na ~ovekovite prava i mislewe za nacrt zakoni i drugi slobodi, bez ogled na vidot i ste- propisi, da vlijae vrz kreiraweto penot na postapkata koja{to e vo tek na pravniot sistem i, so toa, za pred toj organ. obezbeduvawe pogolem stepen na So koristeweto na ovie ovlas- za{tita na ~ovekovite prava i tuvawa Pravobranitelot mo‘e da slobodi. dade zna~aen pridones ne samo na Za odredeni propusti vo norma- poleto na za{titata i unapreduva- tivnata oblast Pravobranitelot weto na ~ovekovite prava i slobodi, uka‘uva i vo svoite godi{ni izve{- tuku i na planot na usoglasuvaweto tai, {to gi dostavuva na razgle- na pravniot sistem so pravoto na Ev- duvawe do Sobranieto na Crna Gora, ropskata Unija, vospostavuvaweto a toa go pravi i vo posebni izve{tai. na demokratskiot sistem, pravnata Me|utoa, za{titata na ~oveko- dr‘ava i vladeeweto na pravoto. vite prava i slobodi ne se iscrpuva Imeno, Pravobranitelot konti- so donesuvawe "dobri# zakoni. Mo{- nuirano gi sledi pravnata regula- ne biten uslov e i doslednata pri- tiva i pravnite standardi vo oblas- mena na pravnata regulativa, od- ta na ~ovekovite prava, kako na nosno pravnite standardi vo oblas- vnatre{en taka i na me|unaroden ta na ~ovekovite prava i slobodi. plan. Toj, isto taka, preku ‘albite Ottuka, Pravobranitelot i vo toj na gra|anite i drugi soznanija go del ima mo{ne zna~ajna uloga. Toj gi sledi ostvaruvaweto na ~ovekovite evidentira uo~enite nepravilnosti prava i slobodi vo Crna Gora, gi vo rabotata na javnata uprava koi uo~uva propustite vo rabotata na rezultiraat so kr{ewe na ~oveko- javnata uprava, kako i nedostatocite vite prava i slobodi, uka‘uva za niv ili "gre{kite# vo doma{nata pravna do nadle‘nite organi i im prepo- str. 40 Politi~ka misla Polo‘bata i ulogata na pravobranitelot za ~ovekovite prava i slobodi vo Crna Gora, so osvrt na za{titata na malcinskite prava ra~uva otstranuvawe na tie povre- informirawe za nepravilnostite di. vo rabotata na javnata uprava i kr- Pritoa, takvite preporaki ne se {eweto na ~ovekovite prava i samo od zna~ewe za konkretniot slobodi pretstavuva edno od glav- slu~aj, tuku imaat i po{iroki zna- nite oru‘ja koi{to na ovaa insti- ~ewe i vlijanie. Vo niv Pravobra- tucija £ stojat na raspolagawe so cel nitelot go izrazuva svojot stav vo obezbeduvawe na po~ituvaweto na odnos na konkretnata povreda na negovite mislewa, inicijativi, ~ovekovite prava, a so toa i svojot predlozi i preporaki. Na toj na~in, stav vo odnos na site takvi ili Pravobranitelot obrnuva i go sosre- sli~ni povredi na ~ovekovite pra- do~uva vnimanieto na javnosta i va. Poradi toa, so stavovite i pre- vlijae da stane po~uvstvitelna na porakite na Pravobranitelot treba nezakonitostite, neraboteweto, ne- da bidat zapoznati site subjekti koi pravdata i na sekoja druga forma na odlu~uvaat za ~ovekovite prava lo{o vr{ewe na javnite ovlas- (posebno slu‘benicite vo javnata tuvawa, a preku toa da deluva vo uprava), kako i gra|anite, za da ne nasoka na otstranuvawe na pri~i- dojde do povtoruvawe na kr{eweto nite i mo‘nostite za kr{ewe na na ~ovekovite prava i slobodi. Na ~ovekovite prava i slobodi. Ottuka, toj na~in, istovremeno se vr{i i sredstvata za javno informirawe se edukacija na gra|anite, odnosno se najsilnoto oru‘je na Pravobrani- sozdava svest za sopstvenite prava telot. Od druga strana, tie so Pravo- i slobodi i za na~inite za ostvaru- branitelot imaat zaedni~ka cel, a vawe na tie prava i slobodi. toa se unapreduvaweto i za{titata So toa, istovremeno se prido- na ~ovekovite prava i slobodi. nesuva vo sozdavawe ambient za celosno ostvaruvawe na ~ovekovite III Ulogata na Pravobranitelot prava i slobodi, {to e biten uslov na ~ovekovite prava i slobodi za pristapuvawe kon Evropskata vo za{tita na malcinskite Unija, kon {to Crna Gora se stremi. prava Vo seto toa, mnogu bitna uloga imaat sredstvata za javno infor- Eden od bitnite preduslovi za mirawe, i istite treba so golemo vospostavuvawe pravedno i demo- vnimanie da gi sledat aktivnostite kratsko op{testvo, obezbeduvawe na Pravobranitelot. me|uetni~ka tolerancija vo hetero- Imeno, vo izvr{uvaweto na svo- genite, multinacionalni i multi- ite ovlastuvawa Pravobranitelot kulturni dr‘avi kakva {to e Crna nema pravo da donesuva obvrzuva~ki Gora, kako i za stabilnosta i mirot odluki, no zatoa go ima pravoto javno vo zemjata i vo regionot se za{ti- da gi iznesuva faktite za utvrde- tata i afrmacijata na malcinskite nite nepravilnosti vo rabotata na prava. javnata uprava, odnosno za kr{eweto Ne mo‘e da se zboruva za demo- na ~ovekovite prava i slobodi. kratija, sloboda i pravda dokolku Mo‘nosta za informirawe na ne se po~ituvaat razlikite. A bit- javnosta preku sredstvata za javno nite razliki, koga se raboti za ~ove-

Godina 6, br. 23, septemvri 2008, Skopje str. 41 Budimir [}epanovi}

kovite prava i slobodi, se nacio- prethodno stana zbor va‘at i za nalnite, etni~kite, kulturnite, ja- za{titata na malcinskite prava. zi~nite i verskite. Bez garancija na Spored toa, koga se vo pra{awe osnovnite prava i slobodi, bez ram- pravata na malcinstvata, Pravo- nopraven tretman na sekoj ~ovek, bez branitelot mo‘e: da gi ispituva samosvesen i sloboden poedinec ne- povredite na tie prava po podne- ma ni zdrav kolektivitet ni zdravo senite ‘albi, da se zanimava so op{testvo. Vo taa smisla, mora da op{ti pra{awa od zna~ewe za za{- se po~ituva fakti~kata sostojba za titata i unapreduvaweto na malcin- etni~kata i kulturnata razli~nost, skite prava, i da ostvaruva sorabot- i mora da se obezbedi ne samo for- ka so soodvetni organizacii i insti- malno-pravna tuku i fakti~ka ram- tucii koi se zanimavaat so tie prava nopravnost na site gra|ani koi ‘i- i slobodi; da podnese inicijativa veat na edna teritorija. Za da se za izmeni ili dopolni na zakon ili postigne toa koga se vo pra{awe podzakonski akt, dokolku smeta de- malcinskite prava, neophodno e da ka do povreda na pravoto na mal- se obezbedi, od edna strana, za{tita cinstvoto doa|a poradi normativni na individualnite prava, odnosno nedostatoci, odnosno poradi neuso- za{tita od negativna diskrimina- glasenosta na tie propisi so me|una- cija vo pogled na ostvaruvaweto na rodno priznatite standardi vo taa ekonomskite, socijalnite, kultur- oblast; da podnese predlog za pokre- nite, gra|anskite i politi~kite pra- nuvawe postapka pred Ustavniot sud va, a, od druga strana, za{tita na ko- na Crna Gora za ocenka na ustav- lektivnite prava kakvi {to se: ob- nosta na zakonskite normi ili us- razovanieto na maj~in jazik, upotre- tavnosta i zakonitosta na drugi op- bata na malcinskiot jazik vo privat- {ti akti koi se odnesuvaat na pra- nata, javnata i slu‘benata sfera, vata na malcinstvata; da dade mis- pravoto na delotvorno u~estvo na lewe na nacrt zakon, drug propis ili nacionalnite malcinstva vo javniot op{t akt dokolku smeta deka toa e ‘ivotot, pravoto na informirawe potrebno zaradi za{tita i unapre- na svoj jazik i pismo i neguvawe na duvawe na malcinskite prava i slo- sopstvenata kultura. bodi; kone~no, na barawe na organot So Zakonot za Pravobranitelot koj odlu~uva za tie prava, Pravo- na ~ovekovite prava i slobodi se branitelot mo‘e da dade mislewe utvrdeni i edinstvenite principi za za{tita i unapreduvawe na mal- na rabota i postapuvawe na Pravo- cinskite prava i slobodi, bez ogled branitelot bez ogled na toa koe pra- na vidot i stepenot na postapkata vo ili sloboda e povredeno. Zna~i, koja{to e vo tek pred toj organ. Ko- so Zakonot ne se utvrdeni razli~ni ne~no, Pravobranitelot ima eduka- postapki za razli~ni kategorii ~o- tivna, informativna i promotivna vekovi prava, pa nitu za povredi na funkcija vo oblasta na ~ovekovite pravata na malcinstvata. Ottuka, prava, pa i vo oblasta na malcinski- ovlastuvawata na Pravobranitelot te prava. Koristej}i gi ovie svoi ov- i principite na rabota za koi{to lastuvawa Pravobranitelot mo‘e

str. 42 Politi~ka misla Polo‘bata i ulogata na pravobranitelot za ~ovekovite prava i slobodi vo Crna Gora, so osvrt na za{titata na malcinskite prava da dade mo{ne zna~aen pridones za di, kako i vrz pripadnicite na broj- podobro i pocelosno ostvaruvawe na no mnozinskite narodi. malcinskite prava, nivnata za{tita Pravobranitelot postapuval vo i unapreduvaweto. nekoi konkretni slu~ai koi se odne- Vo tekot na ~etirite godini po- suvale na povredi na individual- stoewe i rabota, do institucijata nite ili kolektivnite malcinski Pravobranitel na ~ovekovite prava prava, od koi posebno bi go spomenal i slobodi se obra}ale gra|ani od slu~ajot koj{to se odnesuva{e na site nacionalnosti i veri zaradi ovozmo‘uvaweto celosno i adekvat- za{tita na svoite prava, no mal e no koristewe na pravoto na upis na brojot na ‘albi vo koi pripadnicite li~noto ime vo mati~nite knigi i vo na malcinstvata uka‘uvale deka se drugi dokumenti na albanski jazik i prekr{eni nivnite malcinski pra- pismo, soglasno va‘e~kite me|una- va. @albite, glavno, se odnesuvale rodni akti. Me|utoa, so ogled na toa na povredi na individualnite prava {to tie slu~ai se detaqno izlo‘eni na pripadnicite na malcinskite na- vo godi{nite izve{tai na Pravobra- rodi ili na nacionalni zaednici. nitelot, vo ovoj tekst nema posebno Me|utoa, tradicionalno dobriot da gi elaboriram. odnos na mnozinskoto i malcinskoto Vo odreden period na postoewe- naselenie vo Crna Gora i maliot to i rabotata na institucijata Pra- broj ‘albi poradi kr{ewe na pra- vobranitel, na~elata utvrdeni so vata na malcinstvata ne zna~at deka Ustavot na RCG, so Povelbata za vo Crna Gora nema povredi na tie ~ovekovite i malcinskite prava i prava. Pripadnicite na malcin- gra|anskite slobodi, kako i so Ram- skite narodi vo svoite ‘albi ili kovnata konvencija za za{titata na javni nastapi na sobiri i vo medi- nacionalnite malcinstva, ne bea umi, neposredno ili preku politi~- razraboteni vo zakonskite i pod- kite partii ili nevladini organi- zakonskite akti, odnosno ne bea zacii, uka‘uvaat na odredeni pro- obezbedeni soodvetni pravni meha- blemi vo ostvaruvaweto na mal- nizmi za implementacija na tie cinskite prava koga se vo pra{awe na~ela. Zatoa Pravobranitelot vo vrabotuvaweto, zastapenosta vo svoite javni nastapi i godi{ni iz- instituciite na politi~kiot sis- ve{tai prepora~uva{e donesuvawe tem, soodvetnata zastapenost vo jav- zakon za ostvaruvawe i za{tita na nite slu‘bi, vo organite na dr‘av- pravata na malcinstvata. nata vlast i lokalnata samouprava, Vo tekot na 2006 godina Crna Go- upotrebata na jazikot i pismoto vo ra go donese Zakonot za malcinskite postapkite pred nadle‘nite organi, prava i slobodi (Slu‘ben vesnik na zapi{uvaweto i koristeweto na RCG, br. 31/2006), so koj, pokraj op- li~noto ime i prezime na svoj jazik {tite ~ovekovi i gra|anski prava i i pismo vo slu‘benite ispravi itn. slobodi zagarantirani na site gra- Se uka‘uva i na slu~ai na tortura i |ani, ja obezbedila i za{titata na drugo ne~ove~no postapuvawe vrz pravata na avtohtonite, brojno poma- pripadnicite na malcinskite naro- li narodi, nacionalnite malcin-

Godina 6, br. 23, septemvri 2008, Skopje str. 43 Budimir [}epanovi}

stva, etni~kite malcinstva i na niv- na Nacrt ustavot na Crna Gora, so nite pripadnici, kako i za{titata cel vgraduvawe demokratski re{e- na posebnite malcinskite prava i nija vo ostvaruvaweto na malcin- slobodi. So donesuvaweto na toj skite prava vo soobraznost so me- zakon e napraven zna~aen is~ekor vo |unarodnite standardi. sozdavawe preduslovi za za{tita i Smetame deka e od isklu~itelno ostvaruvawe na malcinskite prava. zna~ewe za ponatamo{niot razvoj na Ponatamu, trgnuvaj}i od zna~e- Crna Gora kako samostojna, demo- weto na malcinskoto pra{awe za kratska i pravna dr‘ava toa {to izgradbata na Crna Gora kako de- Ustavot na Crna Gora e donesen so mokratska i pravna dr‘ava, kako i kvalifikuvano mnozinstvo, so u~es- za implementacija na me|unarodnite tvo i na pretstavnicite od malcin- obvrski vo vrska so za{titata na skite narodi i {to na istite pripad- pravata na malcinstvata, Pravo- nici na malcinskite narodi i na branitelot go izrazil stavot deka drugite malcinski nacionalni zaed- vo noviot Ustav na Crna Gora treba nici im se zagarantirani pravata i da se zagarantiraat malcinskite slobodite koi{to mo‘at da gi prava vo soobraznost so najgolemite koristat poedine~no i vo zaednica me|unarodni standardi i da se utvr- so drugite. Institucijata Pravobra- dat za{titnite mehanizmi i prav- nitel }e ja sledi implementacijta nite instrumenti za nivnoto dosled- na ustavnite i zakonskite odredbi, no ostvaruvawe. Potoa, Pravo- kako i implementacijata na me|una- branitelot dal zabele{ki, predlo- rodnoto pravo vo ovaa oblast. zi i sugestii na ekspertskiot tekst

Abstract The Ombudsman’s task is not just to protect human rights and freedoms. His/her goal is to strengthen the constitutionality and the legislation, as well as justice and righteousness, as a tangible and real process in specific life situations. He/she has a double role: on the one hand, to protect citizen rights, and on the other, to work in the best interest of the society as a whole. The Ombudsman holds a very important position in the transition countries, particularly when it comes to the processes of democratization and the rule of law, and it has proved to be one of the most efficient means of extra- judicial control of the public administration and the protection of human rights.

str. 44 Politi~ka misla vo Evropa malcinstvata i pravata na ~ovekovite prava na Za{tita

The Ombudsman in Romania Works for the Individuals

Mihaela Stanciulescu

Motto: „Dare be free, respect and dition of the Romanian people. The Om- protect all the others‘ freedom” budsman aims to protect citizens‘ rights I. Kant and liberties versus public authorities, because this office stands for an au- tonomous public authority. Exerting its Sixty years have passed since the prerogative, the Romanian Ombuds- Universal Declaration of Human Rights man does not stand for other public was adopted and this is considered to authority and it exerts its prerogative ex- be the cornerstone of the international officio or if the citizens, considering that law system in the domain of public lib- their rights and liberties are not respec- erty protection; Romania has a Consti- ted, request it. Moreover, using specific tution elaborated according to this Dec- procedures, the Ombudsman can laration, but also to the other interna- check if the laws and ordinances are in tional laws in the domain of human accordance with the Constitution, this rights, thus showing that the Romanian control being a prerogative of the Con- society has stepped towards a demo- stitutional Court in Romania. The Om- cratic social and law state where one’s budsman can inform the Constitutional dignity, citizens‘ rights and liberties and Court if certain laws adopted in the Par- free development of human individual- liament are not constitutional before ity represent supreme and guaranteed their promulgation by the President of values. Romania; it can invoke exceptions of This aspect is confirmed by Roma- unconstitutionality regarding the laws nia’s joining the European Union, fol- and ordinances in force; if the Consti- lowed by the process of integration as tutional Court asks for that, it formulates a full rights member country. There has opinions about the exceptions of been and there still is a considerable unconstitutionality in the laws and ordi- and constructive effort on each side in- nances concerning citizen rights and lib- volved and it represents a favourable erties. background for the development of a The Ombudsman works in four spe- civilized society based upon democ- cific domains: human rights and equal racy, justice and liberty. opportunities for men and women, reli- As a constitutional institution, the gious communities and national minori- Ombudsman in Romania is fully in- ties; children, family, young people, re- volved in these continuous efforts, to- tired people, disabled people’ rights; gether with public authorities and civil army, justice, police and prisons; prop- society, according to the democratic tra- erty, labour, social protection, taxes.

Godina 6, br. 23, septemvri 2008, Skopje str. 45 Mihaela Stanciulescu

Any person, regardless of his/her citi- new ones. Since the beginning of the zenship, age, sex, political or religious post-Cold War period we have noticed opinions can address the Romanian migrations from East to West in Europe, Ombudsman and its 14 territorial of- but also migrations towards Europe, in fices. a process that created immigrant com- The whole activity of the Ombuds- munities claiming minority rights. Be- man in Romania is regulated by the cause they speak the languages of the Romanian Constitution, by Law no. 35/ countries they come from and preserve 1997 regarding the institution organiz- their traditions, they have generated the ing and functioning, by the Regulations concept of „non-territorial languages”1. on the institution organizing and This aspect brings about a situation functioning, by Law no. 206/1998 re- totally different from the nation-state garding the Romanian Ombudsman concept and a difference between tra- joining the International Ombudsman ditional minorities and new ones cre- Institute and the European Ombuds- ated by immigration, generating confu- man Institute, by Law no. 554/2004 on sion in establishing the human rights of administrative contentious business the new minorities. and by Law no. 170/1999 regarding the This situation requires a certain con- approval of the Ombudsman joining the sent concerning the political procedures Francophone Ombudsmen and medi- in the communication between the ators. government and the governed people, taking into account the fact that the National minorities between state belongs to the entire population definition and recognition living on its territory, excluding no nationality. Such a situation needs Starting with the institutional fea- pertinent analysis and valid solutions, tures of the Romanian Ombudsman, it needs interaction. Regarding the the thematic area of this conference three functions of language – commu- allows both a theoretic approach of the nication, acknowledgement and identity nation, minority and democracy rela- – the solution is to guarantee and tionships and a presentation of some maintain the linguistic diversity. Reco- specific real aspects concerning solving gnizing the relative importance of each minorities problems in the Balkans and group would meet the need for rapid the region of the European Union. communication in the European Union The approach to the problem of „the and would mitigate the risk of mis- few among many” and the observations understandings related to the priority of of the change of policies concerning linguistic groups. minorities offer the Ombudsman the It seems difficult to say if in the future possibility to assess a complex situa- Europe will be a continent of the minori- tion which requires mediation, interven- ties submitted to regionalization, but we tions and solutions. can declare that cultural identities are As time goes by, the changes gen- impossible to disappear and they can erated by the fall of the „iron curtain” make Europe a continent where na- 1 See The European Charter for Regional or Minorities Language, First Part, Article 1, sub-paragraph c, on “non tional minorities compete with some territorial language”.

str. 46 Politi~ka misla The Ombudsman in Romania Works for the Individuals interact, they can coexist by respecting gary and Slovakia, these countries are the humanist values and the idea of na- compelled to accept at least the first tion. Thierry de Montbrial has said that article of this Recommendation for the „the art of prospection or strategy does ethnic and cultural communities under not ground on predicting the future, but their jurisdiction. According to it, a group on analysing the uncertainties”. of persons represents a national minor- The first step we can make in ana- ity: if they live on the territory of that lysing the uncertainties is defining na- country and they are citizens of that tion and minorities, because these defi- state; if they maintain long lasting, pow- nitions are still vague due to the vari- erful and permanent relations with that ous meanings of „national minorities”. country; if they have distinct ethnic, Minority means „the few among cultural, religious and linguistic features; many” and, beginning with this, it ap- if they are sufficiently representative, pears the major interest of the actors although their number is smaller than involved in identifying, elaborating, en- the rest of the population of a state or a forcing and developing social policies. region in that state; if they are willing to The goal of this preoccupation is to preserve their common identity, inclu- respect the rights and obligations in the ding their culture, traditions, religion or relations between the different parts of language2. This is a proper definition a society, disregarding their number, so especially for the „historical minorities”. that „the few” may join „the many”, Other international instruments do not harmonize those and the shared rights accept the definition of national mino- may be respected by the entire com- rities. Besides, in a certain way, in the munity, in an existential balance. I share international relations, defining the the idea of a pluralistic society, enno- actors, particularly the minorities, bled by recognizing the cultures of the represents an uncertainty. Recognizing people who belong to it. the national minorities has been one of Using elaborated means to protect the problems that have been approa- national minorities and the necessary ched during the Frame Convention for measures for protection implies recog- Minority Protection and this led to some nizing the fact that some groups have of the countries formulating critical the status of national minority. However, remarks, specifying which ethnic and recognizing the national minorities cultural group has been admitted as a brings up the problem of defining them. subject of the convention. Which groups have this status, which I believe that by guaranteeing lin- criteria can be used to recognize that a guistic rights the chances of integration community represents a minority? and participation may improve; thus, a No international treaty has adopted positive level of respecting equal oppor- a definition for national minorities. There tunities by alternative means of promot- still exists a reference given by Recom- ing justice and social equality might be mendation 1201 of the European Coun- reached. cil which became a part of our internal legislation and by which, according to the treaties between Romania and 2 Romania and Minorities, 1997, p. 116, quoted from G. Andreescu, Nations and Minorities, p.102, Romanian ver- Hungary, Romania and Ukraine, Hun- sion, Polirom Publishing House.

Godina 6, br. 23, septemvri 2008, Skopje str. 47 Mihaela Stanciulescu

The Ombudsman: the main pillar ent, unitary and indivisible National in protecting the national State” and according to Article 2, Para- minority rights in Romania graph1, „national sovereignty shall re- side within the Romanian people”. Nowadays, there are 8 millions Ro- The Romanian people include Ro- manian native speakers who live manian ethnic groups and national mi- abroad and the Romanian state has norities, according to the Constitution. recognized 18 ethnic minorities (Bulga- Since Article 4, Paragraph 1, „the state rian, Czech, German, Greek, Hunga- relies on the unity of Romanian people” rian, Polish, Roma, Russian, Serbian, has been disputed by some organiza- Slovakian, Tartar, Turkish, Ukrainian), tions concerning the human rights and each of them represented in the Parli- by the national minorities, the Constitu- ament and the Hungarians participating tion of Romania stipulates in Article. 6.1 in the Government. that „ persons belonging to national mi- After the Cold War, the rights of na- norities have the right to preserve, de- tional minorities in Romania have been velop and express their ethnic, cultural, promoted by a system of public policies linguistic and religious identity”. related to the institutionalization of the Romanian legislation concerning means for their participation in the ex- national minority protection contains ecutive and legislative processes, by many regulations for the protection legal and institutional measures con- against discrimination, as well as spe- cerning the protection and development cific regulations. of the specific identity and dimensions The legal system in Romania re- of minorities in our country; they were garding special measures for the na- all submitted to cultural, linguistic, edu- tional minorities settles the represen- cational and administrative policies. tation in the Parliament, in the central The protection of national minorities and local administration, access to jus- in Romania is a permanent process and tice and all the public services, as well its institutional frame is based upon as preserving their own identity. three pillars: As language represents a central • the governmental pillar: component of ethnic identity, in Roma- - Department for Interethnic Relations nia, the main part of these policies is - Departments specialized for the mi- focused on ensuring institutional and norities in the Ministry of Education public use of minority languages. In our and Research, Ministry of Culture country, there is a whole set of regula- and Religion tions and legal principles regarding • the pillar represented by the Na- linguistic rights and policies which aim tional Council for Discrimination at facilitating institutional and regular Control use of minority languages as well as ap- • Romanian Advocate of the People plying some administrative measures (The Ombudsman) by which the state administrates lin- guistic pluralism. The Constitution of Romania asserts The legislation and changes in the in Article 1, Paragraph 1 that „ the Ro- public policies in the domain of linguis- manian state is a sovereign, independ- tic rights of minorities in Romania are

str. 48 Politi~ka misla The Ombudsman in Romania Works for the Individuals relatively recent, but examining the dialogue and the initiatives in multi- regulations, we can notice that minor- cultural education, a number of asso- ity rights in Romania have been im- ciations have been established which proved significantly. represent the interests of national mi- Nowadays, the legal regulations nority groups (The Albanian League, which ensure institutional and regular The Armenian Union, The Bulgarian use of minority languages in an official Union of Banat-Romania, The Croatian context have become accommodated Union, The Greek Union, The Jewish and there are also legal institutional Communities Federation of Romania, opportunities to acquire and use them. The German Democratic Forum, The The linguistic rights of minorities are Romany Party Pro Europe, The Hun- stipulated in the Law on Local Public garian Democratic Union, The Polish Administration which allows the use of Union, The Serbian Union, The Italian local symbols such as bilingual desig- Association, The Tartar Democratic nations and bilingual communication at Union, The Ukrainian Union, The Rus- the level of local public administration, sian Cultural Union, The Macedonian for example, bilingual communication at Association, The Carphato-Russian the level of public relations offices, pub- Cultural Union). lic informing using minority languages or use of minority languages during Examples of the activity of the ceremonies, public meetings or local Ombudsman in Romania council meetings. As for the linguistic rights in the edu- For the office of the Ombudsman, cational process, the choice for a cer- the status of the minorities in the con- tain teaching language belongs to stu- text of international standards and Eu- dents’ parents, and this right is ob- ropean integration is a highly significant served on the whole territory of Roma- part of its activity. Since the beginning nia, regardless of the number of the of its effective functioning, our institution speakers at the level of a certain ad- has been involved in defending the ministrative unit. rights and liberties of the individuals I would like to underline that the lan- versus the institutions and public guages spoken by the minorities in administration authorities, as they are Romania are related to a number of set up by the Constitution of Romania, countries where these languages are as well as by the main international official languages. instruments: The Universal Declaration The exception is the Romany lan- of Human Rights and The European guage, including a series of dialects, Convention for the Protection of Human which does not represent the official Rights and Fundamental Freedoms. language of any country, but it can con- Appealing to the international instru- tribute to the linguistic pluralism3. ments concerning aspects of human To guarantee the minority rights in rights is possible on the basis of Article Romania, promoting the inter-ethnic 20, Paragraph 1 of the Constitution of Romania which stipulates that „consti- 3 See „The report on the legal aplication of national minor- tutional stipulations concerning the ity rights in Romania: linguistic rights in the local public administration”, 2006 February-March. citizens’ rights and liberties shall be

Godina 6, br. 23, septemvri 2008, Skopje str. 49 Mihaela Stanciulescu

interpreted and enforced in conformity During 2007, we registered an in- with the Universal Declaration of creased number of applications con- Human Rights, with the covenants and cerning alleged disregard of equality of any other treaties Romania is a party citizen rights, where 133 complaints to.” were reported. Many citizens applied to Our activity is not limited to national the National Council for Discrimination minorities or to territorial and regional Control, claiming a possible violation of linguistic minorities, but we also include the principle of non-discrimination. national or ethnic minorities first, then Having no record of the number of the non-territorial, social, religious, complaints grouped according to the sexual minorities, refugees, asylum national minorities, only according to seekers, foreigners, immigrants. etc. the disregarded rights, among those These are, in fact, the categories of who addressed the office of the Om- applicants for which the Ombudsman budsman for certain allegedly violated develops his/her activity in Romania. rights guaranteed by Article 16 of the In terms of human rights protection Romanian Constitution, the members and the promotion of and respect for of the Romany ethnic group are the national minority rights in particular, we most numerous. have to underline the fact that, during The object of their applications does 2007, for example, the office of the not cover a large number of problems, Ombudsman in Romania had numer- but it refers to cases of discrimination ous collaborations with various authori- in hiring and professional occupation; ties involved in the domain, met the rep- suspending or not granting social resentatives of some NGOs, attended benefits; abusive interpretation of the conferences and TV programmes and criteria for granting social benefits; dis- published studies on this theme in na- regarding the right to apply; indiffer- tional and international journals. ence, non-responsiveness or hostility of In terms of figures, it should be the authorities; ill-treatment in prison; noted that in 2007, in comparison to damages for deported persons in 2006, 15,517 citizens complaints were Transnistria. These complaints referred addressed, an increase of 29.7 %; 6, to town halls, different employers, dis- 919 complains were registered, an in- trict Education Departments, govern- crease of 8 %; the phone calls service mental agencies, police stations, pris- was used by 5,616 citizens, an increase ons, courts of law. The majority of the of 18.8 %. In addition, there were 12 complaints have been solved, and for inquiries, 12 recommendations, 1,635 the rest, the Ombudsman offered nec- opinions submitted to the Constitutional essary explanations and indicated the Court. The cases in which the opinion procedures or the competent institu- of the People’s Advocate was requested tions to solve their problem. In the ma- during 2007 focused in 268 cases on jority of cases, the claims described in the possible non-compliance of some the petitions have not been confirmed. legal provisions with the principle of In addition, the conclusion was the equal rights, and 4 instances of non- same for the case when the institution constitutionality, of which we notified the acted ex officio due to some newspa- Constitutional Court. per articles which signalled the exist-

str. 50 Politi~ka misla The Ombudsman in Romania Works for the Individuals ence of 3,000 unregistered Romany grants. The Spanish Ministry of Labour persons4. and Social Affairs published the official statistics report on 20 November 2007, Romanians in Europe according to which 233,828 Romanian citizens were affiliated to social insur- In conclusion, I ought to underline ance institutions. the fact that, nowadays, most of the The Ombudsman in Romania no- Romanians who work abroad in Europe ticed the fact that, in some cases, pub- make an enormous moral sacrifice try- lic authorities and, unfortunately, the ing to work legally, seriously and with public opinion in the European Union dignity, to earn a better living for them region, has shown intolerance for the and for their families that are, most of Romanian immigrants. the times, far away from them. On this occasion, I would like to re- In Italy and Spain, the Romanians mind you of the Public Letter addressed working there represent some of the by the Romanian Ombudsman to the largest minority communities. Accord- European Union Ombudsmen, to the ing to some estimates, about 2 million European Mediator and to the President Romanians work and live in these two of the International Ombudsman Insti- countries. tute – European Region, because we For example, Caritas published a believe that Ombudsmen should work report in Il Messaggero, in one of the harder to lead the public and the electronic editions in June 2008, on the authorities to an attitude of respect and Romanian immigrants who constitute a tolerance, favourable to the free large community in Italy: there are about circulation of individuals and to elimi- 1, 016,000 of them, more than double nate any form of discrimination between in comparison with 2007. 9% of them the citizens of a member country and own private property in Italy and in the citizens of other member countries. 2007, about 10,000 Romanian immi- The full text of the letter is attached. grants bought real estate in Rome. In the Public Letter, the Ombudsman The Romanian Labour Force Agen- states that it is necessary that the Om- cy issued the report of the Spanish budsmen in the member countries of National Institute of Statistics which the European Union should be more published the final number of foreign involved and cooperative in terms of the citizens who were registered in the lo- respect of the right to free circulation of cal evidence as of 1 January 2007. the Romanian citizens abroad. 527,019 of them are Romanian immi-

4 The Romanian Constitution, Article 15 - Article 53.

Godina 6, br. 23, septemvri 2008, Skopje str. 51 Mihaela Stanciulescu

Annex no. 1

OPEN LETTER

The People’s Advocate of Romania notices with concern that in some cases, the public authorities and, unfortunately, the public opinion in the European Union, have show intolerance towards the Romanian immigrants. This attitude of aggressive intolerance seriously affects human rights and is against the great principles that lead the European Union. Certainly, it is well known that the great international judicial instruments (The Universal Declaration of Human Rights, The European Convention on Human Rights and its Additional Protocols, as well as the other pacts and treaties regarding fundamental human rights) proclaim, in principle, an impor- tant reality, namely that the human beings are born free and equal in their rights. “All men are created equal, that they are endowed by their Creator with certain unalienable Rights that among these are Life, Liberty and the pursuit of Happiness”. Despite these universal rights, many Romanian citizens suffer from an in- tolerant attitude from some of the European member states in which they live and work. We believe that it is the Ombudsmen’s duty to undertake efforts for an attitude of respect and tolerance favorable to the free movement of people and to the elimination of any form of discrimination between the citizens of a member state and the citizens of other member states in the public opinion and in the conduct of the public authorities. Having in mind the role of the Ombudsman - to protect the citizens’ rights by specific means of action - the People’s Advocate of Romania considers useful the involvement and cooperation between Ombudsman institutions from the member states of the European Union in order to protect the right to free movement of the Romanian citizens abroad.

Prof. Ioan Muraru, Ph.D. People’s Advocate

Bucharest, 30 June 2008

str. 52 Politi~ka misla The Ombudsman in Romania Works for the Individuals

Annex no. 2

The List of Romanian Public Authorities with powers in the area of minority rights protection and discrimination control

Public Authority Remarks

1. The National Council for • speciality body of the central public admin- Discrimination Control istration, legal person, subordinated to the Romanian Government

2. Romany National Agency • speciality body of the central public admin- istration, legal person, subordinated to the Romanian Government

3. National Centre of Romany • speciality body of the central public admin- Culture istration, legal person, subordinated to the Cults and Cultures Ministry

4. The Interethnic Relations • structure non-juridical person subordinated Department to the Prime Minister and under the coordination of the Delegate Minister for Government General Secretariat

5. The National Minorities • consultative organ of the Government, Council non-juridical person, in coordination with the Interethnic Relations Department

• with competences to address discrimi- 6. Courts of Law nation compliants

7. - The human rights, religious groups and minorities Com- mittee of the Senate - The human rights, religious groups and minority pro- blems Committee of The Deputies Chamber

8. The Romanian of the • autonomous public authority People's Advocate

Bucharest, 10 July 2008

Godina 6, br. 23, septemvri 2008, Skopje str. 53 Mihaela Stanciulescu

Rezime

Ve}e pominaa 60 godini otkako Univerzalnata deklaracija za ~ovekovi prava be{e usvoena, a koja se smeta za kamen temelnik na me|unarodniot praven sistem vo oblasta na javnite slobodi i nivnata za{tita. Romanija ima Ustav koj e izgotven vo soglasnost so ovaa Deklaracija, no isto taka i so drugi me|unarodni zakoni vo oblasta na ~ovekovi prava, na toj na~in poka‘uvaj}i deka romanskoto op{tes- tvo se dvi‘i kon demokratsko i zakonsko op{testvo, vo koe ~ove- kovoto dostoinstvo, gra|anskite prava i slobodi, slobodniot razvoj na ~ovekovata li~nost prestavuvaat najvozvi{eni i zagarantirani vrednosti.

str. 54 Politi~ka misla vo Evropa malcinstvata i pravata na ~ovekovite prava na Za{tita

Minority Rights from the Ombudsman’s Perspective Between Rights and Practice

Milena Gogi}

Thr Ombudsman’s jurisdiction ing to the Serb minority in the total number of complaints is high (70 to The legal jurisdiction of the Croatian 80%). That primarily covers issues in People’s Ombudsman is limited to the the field of the realisation of the rights consideration of individual cases in arising from pension and disability in- which citizens’ rights might be imperiled surance, restitution of property, recon- by actions of state and local adminis- struction, settling of housing issues and trative bodies, bodies vested with pub- status-related rights. The cases mostly lic powers or officials in such bodies relate to the resolution of problems when they deal with tasks ensuing which appeared after the war and dis- within their respective competence. solution of the former state, and the The Ombudsman’s practice does complainants are mostly from the ar- not include any data on number of com- eas of special state concern, i.e. for- plaints filed by the persons belonging merly occupied areas of the Republic to national minorities. When they re- of Croatia, refugees and returnees. Of quest an intervention or protection by the total of 1,878 new complaints filed the Ombudsman, the citizens usually do in 2007, 372 referred to the work of the not state their nationality or ethnic ori- Ministry of Regional Development, For- gin. One’s nationality is stated only in a estry and Water Management (formerly small number of cases where the com- the Ministry of the Sea, Tourism, Trans- plainants feel that they are being dis- port and Development of the Republic criminated against based on their na- of Croatia), i.e. of the following two di- tionality, that they do not have equal rectorates: Directorate for Exiles, rights as other people or that they were Returnees and Refugees and the Di- subjected to unequal treatment. The rectorate for the Reconstruction of Fam- cases mostly involve work and employ- ily Houses. Of these complaints, 40 re- ment, status-related issues (such as ferred to the problems related to the citizenship, permanent residence and restitution of the property temporarily the like) and the conduct of the police. taken over and compensation for the Such complaints are treated with spe- damage which is the result from the in- cial attention, with a request for detailed ability to use one’s own property, 117 statement by the competent bodies. complaints referred to the procedures However, (as evident from the An- concerning settling housing issues, 208 nual Reports) there are still certain ad- referred to the reconstruction of family ministrative spheres where the share houses, and 7 to the acquisition of the of complaints by the persons belong- status of an exile.

Godina 6, br. 23, septemvri 2008, Skopje str. 55 Milena Gogi}

What can the Ombudsman do? 13,296 cases, while on 1 January 2008, there were 13,945. The restitution of the property be- The length of the procedures con- longing to the Serb national minority is ducted by the Reconstruction Directo- considered to be almost solved; there rate has been the cause of complaints are still a small number of cases left, to the Ombudsman for years. In 2007, mainly due to the court backlogs. How- the Ombudsman received 208 com- ever, in some cases, irregular conduct plaints (last year there were 207, and on behalf of the ministry in charge has in 2005, 191 complaints). One should been identified. Namely, the ministry bear in mind that the complainants failed to initiate court proceedings for come from rural areas devastated by eviction of temporary occupants who the war, that they are mostly elderly, ill- lost the status of temporary occupants informed, uneducated and poor; hence, but still refuse to leave the owner’s in most of the cases they have no way house. After the Ombudsman’s inter- of affording a lawyer and they find out vention, the ministry eventually initiated about the role of the Ombudsman years the bringing of such proceedings before into the procedure. the court. The Reconstruction Directorate is Some national minorities face prob- not trained to perform the task ahead lems regarding their housing rights. of it. Despite the repeated warnings by These are persons who used to live in the Ombudsman to the line ministry Croatia before the war and now wish to (and reports to the Croatian Parlia- return home, but have not obtained the ment), there is just not enough staff Croatian citizenship. Therefore, re- working on appeals: there are only four gional offices for refugees, returnees of them and they finish around 500 and displaced persons refuse their cases per year. In addition, one of the housing requests. employees is a party to a disciplinary After receiving such complaints, the procedure for irregularities at work. The Ombudsman reacted towards the re- minister has been warned several times spective ministry, arguing that such at- over the years, but did nothing to take titude is against the law which guaran- any measures to resolve the problem. tees the right to housing even to for- In addition, the Ombudsman has ob- eign citizens if they have lived in Croatia served two problems in the work on before the war and meet other legal appeals. The first is the communication requirements. The ministry eventually between the Reconstruction Directorate accepted the Ombudsman’s recom- and the state administration offices, mendation. which do not submit the requested data for one or even two years. The second The right to reconstruction problem is the work of the commissions concerning the lists and assessment of The fact that the number of unset- war damages, which also do not sub- tled appeals in the Reconstruction Di- mit the requested data, and in some rectorate has been constant for years cases four years had elapsed before is highly indicative of the severity of the they did. The Reconstruction Directo- problem: on 1 January 2007, there were rate sends rush notes to obtain the data,

str. 56 Politi~ka misla Minority Rights from the Ombudsman’s Perspective Between Rights and Practice and on several occasions, it has used work of the commission in an amount its power to initiate disciplinary proceed- of HRK 50 (7 Euro) per structure, while ings, but to no avail. In certain cases, there is no remuneration for material the Directorate has requested the Cen- and travel costs for the work of the com- tral State Administration Office to make mission. an inspection and to intervene, but that Each member of the commission produced no results either. (there must be at least two members) In several first-instance cases, the is paid HRK 25 (3.5 Euro) per structure. Ombudsman requested the initiation of Since only the structures in remote a disciplinary procedure, after which, in hamlets, sometimes over 100 km away two cases he was notified of the meas- from the seat of the Office, remain to ures issued. The cases concerned the be assessed, in view of the non-recog- length of the procedure, where the of- nition of material travel costs and or- ficer had filed an appeal of the party to ganised transport, it is obvious why the the second-instance body after three commissions cannot work. years, instead within 15 days after its The minister did not respond to the submission, as stipulated by the Act on letter or change the Ordinance. General Administrative Procedure. The At present, the Ombudsman has re- appeal was forwarded only after the corded one case where the party exer- Ombudsman’s intervention. cised a legal remedy – a complaint for The largest number of appeals sub- the silence of the administration with the mitted to the Reconstruction Directorate Administrative Court of the Republic of concerned objections against the clas- Croatia. sification of damages done to a particu- It can be expected that the citizens lar structure. In order to decide on an (in view of the number of 14,000 unset- appeal, it is necessary to obtain an ad- tled appeals) will start to file complaints ditional report from the commission for with the Administrative Court for the si- the lists and assessment of war dam- lence of the administration in a greater ages. The commissions are not very number. As the Administrative Court is prompt in taking action. currently working on cases dating back They fail to submit the data for to 2005, it is clear that this will slow years, of which the Croatian Parliament down the work of the Court. was notified in the Ombudsman’s ear- lier reports. The county prefects appoint Example: members of the commissions, so the Case description (P.P.-629/07): D.T. Ombudsman sends rush notes to the from V. complains against the work of county prefects, but with very sporadic the Reconstruction Directorate with the success. Ministry of the Sea, Tourism, Transport The Ordinance on Remuneration for and Development, which has failed for the work of the members of the com- six years to adopt a decision on her missions for the lists and assessment appeal against the decision of the State of war damages, which was adopted by Administration Office in the County of the Ministry of Development and Re- Karlovac dated 11 April 2001. The dead- construction of the Republic of Croatia line for adopting the appeal is set in the in 1996, stipulates remuneration for the Act on General Administrative Proce-

Godina 6, br. 23, septemvri 2008, Skopje str. 57 Milena Gogi}

dure, which is two months after the re- man warned the Reconstruction Direc- ceipt of an appeal at the latest. Over a torate about the deadline referred to in period of six years, the complainant Article 296 of the Act on General Ad- sent three rush notes to the Ministry, ministrative Procedure, within which the but failed to receive an answer concern- complainant should have been notified ing the status of the file. The Office of of the reasons for the failure to adopt a the Ombudsman received the complaint decision. on 2 May 2007. Case outcome: In its letter of 18 Undertaken measures: The Om- June 2007, the Ministry notified the budsman established a violation of the complainant that the decision on the Act on General Administrative Proce- appeal had been adopted on 15 June dure and of the rights of the complain- 2007, and that it had been sent to him ant in view of the duration of the proce- through the first-instance body. dure. On 20 May 2007, the Ombuds- The intervention was successful.

Abstract Pravnoto ovlastuvawe na Narodniot pravobranitel na Hrvatska e ograni~eno na individualni slu~ai vo koi gra|anite mo‘e da se zagrozeni poradi odredeni dejstvija na dr‘avata i na lokalnite administrativni tela, koi se krijat zad javnite ovlastuvawa na lica koi se na vlast, vo takvi tela kade {to tie vr{at zada~i vo ramkite na nivnoto ovlastuvawe. Sekoga{ koga }e pobaraat intervencija i za{tita od strana na Ombudsmanot, gra|anite voobi~aeno ne go naveduvaat nivnoto etni~ko poteklo ili nacionalnost. Nacionalniot identitet se nazna~uva vo mal broj slu~ai koga podnositelot na ‘albata smeta deka se vr{i diskriminacija vrz baza na nacionalnata pripadnost na istiot, koga smeta deka ne u‘iva isti prava kako i drugite ili koga bil izlo‘en na neednakov tretman.

str. 58 Politi~ka misla vo Evropa malcinstvata i pravata na ~ovekovite prava na Za{tita

Prava i za{tita na malcinstvata vo Romanija

Jozef C. Karl

Teoretskata osnova (1.) se kon- 1. Teoretski osnovi centrira na pretstavuvawe izbrani i tematski soodvetni metodi na Koncepti na u~estvo i za{tita konceptite za za{tita na malcin- na malcinstvata i ustavnopravni stvata. Ovaa teorija }e bide pot- osnovi: Sporedba na Romanija i krepena sodr‘inski so voveduvawe Ungarija na pravnite i konstitucionalni ramkovni uslovi vo Romanija, kako Pra{aweto, dali za{titata na i so komparativna sporedba na da- malcinstvata i aktivnostite na denostite vo Ungarija. organizaciite na malcinstvata vo Vo vtoriot del (2.) statijata }e Romanija voop{to }e bidat efek- se osvrne na razli~nite strategii tivni i }e mo‘e uspe{no da se raz- na dve organizacii, imeno, taa na vivaat, ne zavisi samo od direkt- ungarskoto (2.1.) i taa na evrejskoto nite merki vo oblasta na politi- malcinstvo (2.2.) i istite kriti~ki kata za malcinstvata, koi sekoja }e gi analizira. Ovoj del }e bide vlada gi prezema, tuku i od dolgo- posveten na razli~nite na~ini na ro~noto dejstvuvawe na politi~- koi dvete organizacii na malcin- kite koncepti koi stojat zad niv. stvata dejstvuvaat za da gi postig- Ne postoi sociolo{ka ili poli- nat svoite delumno pravno razli~- ti~ka definicija na poimot "mal- ni celi. Isto taka, }e bidat zemeni cinstvo# koja bi bila sposobna za predvid institucijata Sovetot na konsenzus.1 Duri i vo me|unarodnoto malcinstva (2.3.) i Predlog-zakonot pravo ne mo`e{e da se nametne za za{tita na malcinstvata (2.4.) edinstven poim za malcinstvoto. Vo rezimeto koe sledi (3.) }e Ottuka, baziraj}i se na praktikata bidat sintetizirani razmisluva- vo romanskiot slu~aj, vo tekstot wata i }e se prezentira empiris- {to sledi, poimot malcinstvo op- kata su{tina na statijata. Istovre- fa}a pogolema grupa lu|e koi imaat meno }e se obrabotat pra{awata zaedni~ki etni~ki, jazi~ni i kul- koi s¢ u{te se otvoreni i }e se turni strani (objektivni krite- pretstavat teoretskite posledici. riumi) i koi se ~uvstvuvaat povr- ]e sledi i kratok pregled na izgle- zani so zaedni~ko ~uvstvo za iden- dite vo idnina i na opciite za titet (subjektiven kriterium). ponatamo{niot razvoj na organiza- 1 Sp. Brunner, „Nationalitätenprobleme und Minderhei- ciite na malcinstvata vo Romanija. tenkonflikte in Osteuropa”, str. 15.

Godina 6, br. 23, septemvri 2008, Skopje str. 59 Jozef C. Karl

Za da mo‘e ponovite grupi dose- Romanija, kako i Bugarija, se ori- lenici (na primer, rabotnicite koi entira spored koncept, spored koj doa|aat od stranstvo) da se izzemat glavna zada~a na dr‘avnata poli- od klasi~noto razbirawe na poimot tika za malcinstvata e da obezbedi malcinstva, potrebno e podolgo edinstvo na narodot na dr‘avata, prisustvo (naj~esto barem 100 godi- odnosno edinstvena i nedeliva na- ni) vo soodvetnata oblast. Spored cionalna dr‘ava (paternalisti~- misleweto koe preovladuva, vo ko-centralnodr‘avna za{tita na slu~ajot so Romanija toa e rela- malcinstvata). Duri i ako dr‘avata tivno neproblemati~no.2 Defini- saka da sledi otvorena politika za cijata na "nacionalno# malcinstvo malcinstvata, "(...) tuka e (...) ustav- poa|a od postoeweto na mati~na na- noto pravo, razvieno spored fran- cija, dodeka Romite, na primer, ka- cuskiot primer, koe obvrzuva na ko malcinstvo bez mati~na nacija, na~eloto, pripadnicite na nacio- se definiraat kako "etni~ko mal- nalnoto malcinstvo da ne bidat cinstvo#. Grupata na Evreite zaze- poinaku tretirani od pripadnicite ma posebna pozicija bidej}i taa ni- na mnozinstvoto. Na ovoj na~in na tu od strana na dr‘avata nitu od antiliberalite, t.e. na nacionalis- sopstvenata percepcija se defini- ti~kite grupi, im se dava mo‘nost, ra kako "etni~ko# ili kako "nacio- pove}e otkolku so republikanskiot nalno# malcinstvo, tuku kako "reli- kosmopolitski koncept, da ja odbeg- giozno# malcinstvo. Ovaa razlika nat dr‘avnata politika za mal- odvaj da ima nekakvo zna~ewe vo cinstva (...)#.5 romanskata pravna praktika bidej- So edna beskrajna politika na }i Evreite se na isto ramni{te so navredi se provociraat konflikti drugite "nacionalni# i "etni~ki# za u~ili{ni u~ebnici, natpisi na malcinstva.3 Vo romanskata jazi~na gradovi, spomenici i transkripcija upotreba site malcinstva se nare- na imiwa, za {to tokmu Romanija kuvaat "nacionalni malcinstva na dava mnogu primeri, na koi podocna Romanija#, bez razlika dali se }e se navratime. Ovie konflikti se "etni~ki#, "nacionalni# ili "religi- koristat osobeno od lokalnite ozni#. eliti na administracijata na nisko Edna objavena statija, koja se ~i- i sredno nivo, so cel zaedni~ki ni korisna za ovaa tema, izrabotena anga‘man so nacionalisti~kite na inicijativa na Ministerstvoto partii protiv ponatamo{niot raz- za nadvore{ni raboti, poa|a od de- voj na celosna za{tita na grupite i set zemji, koi se prou~uvani, deka gradewe na politi~ka kariera. momentalno ima tri idealno tipi~- Ungarija, kako i Polska i Litva- ni koncepti za za{tita na malcin- nija, ima koncept za za{tita na stvata, pri {to se ~ini deka sosed- malcinstvata, koj malcinstvata gi nite zemji Romanija i Ungarija ima- priznava isklu~ivo kako faktori at sosema razli~ni priodi.4 koi ja sozdavaat dr‘avata i za kogo atributite "republikanski# i "otvo- 2 Sp. Kendi, „Minderheitenschutz in Rumänien”, str. 16. 3 Ibid., str. 1. 4 Sp. Bricke, „Minderheiten im östlichen Mitteleuropa: Deutsch und europäische Optionen”. 5 Ibid., str. 50.

str. 60 Politi~ka misla Prava i za{tita na malcinstvata vo Romanija ren kon svetot# se soodvetni. "Odlu- nosti kako sogra|ani# koj se upotre- kata na politi~kite mnozinstva za buva{e vo pravnite normi vo vre- republikanski kosmopolitski kon- meto na ^au{esku, denes e zamenet cept, o~igledno im olesnuva na vla- so poimot "nacionalni malcinstva#. dite (...) da nastapat liberalno, na Ponatamo{no objasnuvawe na po- primer, pri garancijata na politi~- imot za malcinstva ne sledi, isto kite prava za samouprava na mal- kako i prethodno.11 cinstvata.#6 Spored ~len 13, romanskiot ja- Statijata koja prethodno be{e zik e edinstven slu‘ben jazik vo citirana7 poa|a i od eden tret kon- zemjata,12 a spored ~len 127 II, site cept za za{tita na malcinstvata, pravni postapki se vodat na roman- takanare~enata "ambivalentna ski jazik, a nacionalnite malcin- za{tita na malcinstvata#. Dr`a- stva imaat pravo na preveduva~.13 vite, koi duri po 1989 godina ja do- Spored ~len 32 II i III nastavata vo bija svojata nova dr`avna i terito- u~ili{tata se izveduva isklu~ivo rijalna suverenost, poka`uvaat na romanski, no toa mo‘e da bide i osobeno ambivalentni koncepti za na nekoj me|unarodno upotrebuvan za{tita na malcinstvata. Slova~- jazik. Malcinstvata imaat pravo kata vlada na Me~ijar ne otstapi nastavata da ja sledat na maj~iniot od "dnevnopoliti~koto koristewe jazik. na nacionalisti~kata netrpeli- Sproveduvaweto na ova pravo vo vost kon ungarskoto malcinstvo#,8 su{tina predizvikuva golemi po- dodeka taa pak, od druga strana, se te{kotii. Ungarskoto i romanskoto istaknuva{e so velikodu{na pod- naselenie vo Transilvanija re- dr{ka na svoite malcinstva vo agira krajno senzibilno na ovaa te- oblasta na kulturata.9 ma. Kavgite za obemot na nastavata Bidej}i, pravno gledano, nema na ungarski jazik vo u~ili{tata vo zadol‘itelna legalna definicija Tirgu/Nojmarkt na po~etokot vo 1990 za malcinstvata, Romite ne bi mo- godina predizvikaa masovni ne- ‘ele, na primer, da bidat razgle- miri, za vreme na koi pove}e lu|e duvani od aspekt na poimot za mal- bea ubieni, a stotici povredeni.14 cinstva.10 Dr‘avnata pratika pak, Vo Klauzenburg so godini se vodi za ‘al, ~esto pati poka‘uva deka kavga za obnovenata podelba na na Romite pove}e se gleda kako na romansko-ungarskiot Babes Boluai socijalna grupa, a ne kako na etni~- univerzitet, koj vo 1959 godina pri- ko malcinstvo. Poimot "nacional-

11 Sp. Brunner und Tontsch, „Der Minderheitenschutz in 6 Ibid., str. 49. Ungarn und in Rumänien”, str. 152. 7 Bricke, „Minderheiten im östlichen Mitteleuropa: Deutsch 12 Germanski prevod na ~len 13 od Ustavot na Romanija: und europäische Optionen”. Vo Romanija romanskiot jazik e slu‘ben jazik. 8 Ibid., str. 51. 13 Germanski prevod na ~l. 127 od Ustavot na Romanija: 9 Zatoa ne e ~udno {to Romanija i Slova~ka postignaa (1) Pravnite postapki se vodat na romanski jazik. (2) edinstvo za osnovite na svoite koncepti za malcin- Gra|anite koi pripa|aat na nacionalnite malcinstva, stva vo 90-tite godini. Slova~kiot i romanskiot pre- kako i onie koi ne go razbiraat i zboruvaat roman- mier se soglasija vo juli 1995 deka "preporakata na skiot jazik, imaat pravo na preveduva~ za razbirawe Sovetot na Evropa br. 1201 ne treba da se inter- na site akti od procesot i dokumenti, za da zboruvaat pretira kako pravo za kolektivni prava na malcin- vo sud i da podnesat barawa; vo kaznen proces ova stvata#, OMRI Daily Digest, br. 146, del 2, 28 juli 1995 pravo e zagarantirano i besplatno. godina. 14 Kolar, „Rumänien und seine nationalen Minderheiten 1918 10 Brunner und Tontsch, str. 152. bis heute”, str. 449.

Godina 6, br. 23, septemvri 2008, Skopje str. 61 Jozef C. Karl

nudno be{e obnoven, za pozasileno se narekuvaat; drug dokaz za pri- da se regulira visokoto obrazo- padnost ne e potreben. vanie na ungarski jazik. Vo posled- I pokraj ovoj zakon za malcin- nite godini ima mnogubrojni stre- stva koj slu‘i kako primer, od stra- me‘i za formirawe me{ovit ger- na na Romite vo Ungarija ima ostra mansko-ungarski Petefi-[iler kritika zatoa {to ne e dozvolen univerzitet, ~ija{to realizacija direkten izbor na pretstavnici na naide na otpor kaj politikata i kaj malcinstvata vo ungarskiot Parla- romanskoto naselenie mobilizi- ment. Zatoa {to organizaciite na rano od strana na nacionalistite. Romite i vo Ungarija ne se edinstve- Vo Ungarija vo 1993 godina se ni vo organizacijata, ovaa zabrana donese dopolnitelen zakon za mal- za direkten izbor osobeno mnogu im cinstva, vrz osnova na ungarskiot pre~i.17 Ustav, vo koj poimot malcinstva se Vo ~len 59 II od romanskiot Us- definira najprecizno: "Vo kontekst tav, reprezentacijata na malcin- na ovoj zakon sekoja grupa narodi, stvata e obezbedena so minimum koja `ivee na teritorijata na Re- eden pretstavnik, odredba koja na publika Ungarija minimum eden vek, prv pogled slu‘i za primer, no pretstavuva nacionalno i etni~ko sepak politi~ki ne e mnogu efikas- malcinstvo, koe vo opkru`uvaweto na, zatoa {to vo Ungarija, na pri- na naselenieto na dr`avata e mer, s¢ u{te ne e postignata.18 Uslo- mnogubrojno malcinstvo, ~ii{to vot, spored ~len 59 II, re~enica vto- ~lenovi se ungarski dr`avjani i koi ra, deka samo edna organizacija se razlikuvaat od ostanatiot del mo‘e da pretstavuva edno malcin- na naselenieto so svoite jazik, stvo, dovede do formirawe na gole- kultura, tradicii.#.15 mi, no heterogeni politi~ki partii Ovaa definicija e primer za na malcinstvata.19 Taka, demokrat- sledewe na potticite i prepora- skiot sojuz na Ungarcite vo Roma- kite na Obedinetite nacii16 i na nija (UDMR), koalicija na pove}e po- Evropskata ekspertska komisija za mali partii, redovno soedinuva demokratija preku pravoto. Osven toa, ovoj zakon zabranuva kakvi bi- 17 OMRI Daily Digest, br. 14, del 2, 19. januari 1996. lo obidi za asimilacija na dr‘a- 18 Germanski prevod na ~len 59 II od Ustavot na Romanija: (2) Organizaciite na gra|anite koi pripa|aat na vata i gi priznava kako pripadnici nacionalnite malcinstva, koi na izborite ne mo‘e na malcinstvoto site onie koi taka da osvojat dovolen broj glasovi za da imaat pretstav- nici vo Parlamentot, imaat pravo na edno prateni~ko mesto spored Izborniot zakon. Gra|anite na edno 15 Bricke, „Minderheiten im östlichen Mitteleuropa: Deutsch nacionalno malcinstvo mo‘e da bidat zastapeni samo und europäische Optionen”, str. 96. so edna edinstvena organizacija. 16 Me|unarodnopravno postoi pravo za samoopredelba 19 Tontsch, „Der Minderheitenschutz in Rumänien”, str. 160. na narodite, ~len 1, strana 1 od Povelbata na ON: " Spored romanskoto zakonodavstvo organizaciite na (...) 2. razvivawe na prijatelski odnosi me|u naciite nacionalnite malcinstva ne se partii, tuku organi- koi se baziraat na po~ituvawe na na~eloto na zacii vo smisla na zdru‘enija. Toa kako konsekven- ramnopravnost i samoopredelba na narodite i cija ima pogolema kontrola od strana na dr‘avata. donesuvawe drugi merki za zajaknuvawe na mirot vo Istata taktika ja primeni kancelarot Bizmark vo svetot (...).# Ovaa definicija go pokriva vnatre- Germanija, koga site politi~ki organizaii se klasi- dr`avnoto pravo na odredbi na zakonodavecot. Toa ficiraa kako registrirani zdru‘enija (r.z.). Koga ima zna~i deka vnatredr`avnite propisi vo odnos na lokalni izbori, organizaciite na malcinstvata se malcinstvata ne smeat da mu protivre~at na ova smetaat de fakto kako partii: ~len 4, vtoro poglavje pravo na samoopredelba. Vo sekoj slu~aj, iskustvoto od Zakonot 68 od 15 juli 1992 vo odnos na izborite za od istorijata poka`uva ~esto pati nedostig od Komora na pratenici (Camera Deputatilor), ibid., str. sproveduvawe na ovoj princip. 195-6.

str. 62 Politi~ka misla Prava i za{tita na malcinstvata vo Romanija

6-7 procenti od glasovite na glasa- manifestacii, za finansirawe na ~ite, {to soodvetstvuva na ungar- administrativnite izdatoci na skiot procent vo naselenieto. Ger- zdru‘enijata i za subvencionirawe manskoto malcinstvo e zastapeno na organite na pe~at na jazikot na preku Demokratskiot forum na Ger- malcinstvata od strana na Sovetot mancite vo Romanija (DFGR), dodeka na malcinstvata.24 evrejskoto malcinstvo e organi- Edna od najva‘nite zada~i na zirano preku Federacijata na evrej- Sovetot na malcinstvata e izrabot- skite zaednici vo Romanija (FCER). kata na Zakon za za{tita na malcin- Vo 1990 godina na zdru‘enijata stvata. Toj e predlo‘en u{te vo na malcinstvata im be{e veteno mi- krajot na 1993 godina i so svoite nisterstvo za malcinstva od strana individualno-pravni garancii se na prvata nekomunisti~ka vlada. potpira na romanskiot Ustav. Bi- No, vladata na preodni komunisti, dej}i ungarskoto malcinstvo pre- koja zavise{e od poddr{kata na na- zentira{e predlog, osnovan na av- cionalisti~kite partii, ne go os- tonomija na grupite, vladata gi odbi tvari vetuvaweto. Namesto toa, taa dvata predloga. Zatoa vo Romanija formira{e takanare~en Sovet na s¢ u{te nema Zakon za za{tita na malcinstva vo 1993 godina (Sovet malcinstvata, kakov {to postoi vo za nacionalni malcinstva). Toj e Ungarija. Razli~nite modeli za is- samo sovetodavno telo na vladata, polnuvawe na preporakata, koja pri {to aktivnosta na Sovetot ja Sovetot na Evropa ja povrza so pri- koordinira generalniot sekretar emot na Romanija vo EU vo oktomvri na vladata.20 Rabotata na Sovetot 1993 godina, bea neuspe{ni poradi se odviva vo {est stru~ni komisii otporot od nacionalisti~kite si- (obrazovanie, kultura i mediumi, li, no delumno i poradi radikal- zakonodavstvo, socijalna politika, nite ungarski politi~ari na UDMR. vnatre{ni i nadvore{ni raboti i Vo nekoi oblasti od pravoto se finansii) preku mese~ni plenarni sozdade nesigurnost, na primer, po- sednici.21 Toj nema nitu egzekutivni radi nedostigot na normi vo upotre- kompetencii nitu raspolaga so bata na jazikot na malcinstvata vo sopstveno pravo za zakonski inici- slu‘bite ili na mesnite patni tab- jativi. Osven toa, negovata rabota li, {to delumno dovede do nasilni e ote‘nata so principot za konsen- presmetki vo oblastite so me{ano zus.22 Sovetot e sostaven od 14 pret- naselenie za postavuvawe takvi stavnici na vladata i po dva pret- tabli, t.e. za nivno otstranuvawe, stavnika od vkupno 19-te priznati na primer vo gradot Klauzenberg.25 malcinstva.23 Sovetot na malcin- Podobruvawa ima{e vo ponovo stva upravuva so sredstvata koi im vreme vo oblasta na obrazovanieto se dodeleni na malcinstvata i na malcinstvata. Povtornoto vos- nivnite organizacii za kulturni postavuvawe teritorijalna avto-

20 Wittstock, „Zur gegenwärtrigen Lage der nationalen Minderheiten in Rumänien”, str. 208. 24 Wittstock, „Zur gegenwärtrigen Lage der nationalen 21 Ibid., str. 208. Minderheiten in Rumänien”, str. 209. 22 Tontsch, „Der Minderheitenschutz in Rumänien”, str. 163. 25 Kolar, „Rumänien und seine nationalen Minderheiten 1918 23 Ibid., str. 163. bis heute”, str. 230.

Godina 6, br. 23, septemvri 2008, Skopje str. 63 Jozef C. Karl

nomija vo forma na avtonomniot Problemi sozdava i odnosot so ungarski region Mures, koja trae{e Moldavija, ~ie{to mnozinsko nase- me|u 1952 i 1968 godina, vo me|uvre- lenie se etni~ki Romanci. I roman- me ne stoi na dneven red za debata, skata dr‘ava, isto taka, e obvrzana iako ovaa varijanta e mo‘na poradi so ~len 7 od romanskiot Ustav da visokata koncentracija na mal- se gri‘i za Romancite koi ‘iveat cinstva (70 procenti na ungarsko nadvor od Romanija, sepak so ogra- naselenie). ni~uvawe, da gi po~ituva zakonite Eden zakon donesen vo 2000 na doti~nata zemja, {to ovaa for- godina ovozmo‘uva sozdavawe sa- mulacija, poinaku od ungarskata, mouprava na malcinstvata vo ob- toa go ubla‘uva. lasti so pove}e od 20 procenti Kako rezime, za aktivnosta na pripadnici na malcinstvata.26 I organizaciite na malcinstvata vo pokraj nedostigot na pravni odred- Romanija mo‘e da se konstatira bi za sproveduvawe na za{titata na deka paternalisti~ko-centralniot malcinstvata, mo‘e da se zabe- dr‘aven koncept za za{tita na mal- le‘at golemi napredoci od krajot cinstvata, koj se praktikuva vo Ro- na komunisti~koto vladeewe vo manija, gi ograni~uva mo‘nostite za ovaa oblast, osobeno posle 1996 dejstvuvawe na organizaciite na godina. Sepak, napnatiot odnos me|u malcinstvata. Ovoj koncept zabra- romanskoto mnozinsko naselenie i nuva pozitivna diskriminacija na malcinstvata, osobeno Ungarcite i malcinstvata, koja se smeta kako Romite, ne e podobren. Tie s¢ u{te povreda na pravoto na ednakvost na se izlo‘eni na mnogubrojni zapos- site gra|ani pred zakonot. Sepak, tavuvawa vo javnata, ekonomskata i od 1999 godina navamu se postignaa kulturnata oblast. Vo odnos na Ro- napredoci vo oblasta na za{titata mite, za nekoi slu~ai mo‘e da se na malcinstvata koi ne se za potce- ka‘e deka go zaslu‘uvaat terminot nuvawe, iako po naporni i dolgo- pogrom. trajni pregovori i pove}e pod me|u- Problemati~ni se i dvojnite naroden pritisok otkolku kako do- tolkuvawa, t.e. mo‘nite tolkuvawa brovolni otstapki na Romanija. na nekoi normi kako neprijatelski Bidej}i paternalisti~ko-cen- kon malcinstvata, kako na primer, tralnodr‘avniot koncept im odi vo ~len 6 II od romanskiot Ustav za korist na grupirawata koi se nepri- zabrana na pozitivna diskrimina- jatelski nastroeni kon malcin- cija, ili ~len 30 VII so negovata stvata, toj, i pokraj vidlivite pozi- zabrana za teritorijalen separa- tivni napredoci vo Romanija, pret- tizam, iskoristeni kako izgovor za stavuva pre~ka za aktivnostite na diskriminira~ki merki vo forma organizaciite na malcinstvata koja na ograni~uvawe na politi~kata ne e za potcenuvawe. Tie, pak, svo- aktivnost na grupite na malcin- ite aktivnosti mo‘e da gi izve- stvata. duvaat nepre~eno, ako demonstra- tivno ja naglasat svojata lojalnost kon romanskata dr‘ava i sekoj pat 26 RFERL Newsline http://www.rferl.org/newsline, 19.12.2000. odnovo ja doka‘at.

str. 64 Politi~ka misla Prava i za{tita na malcinstvata vo Romanija

2. Organizacii na kaj Romite koi, i pokraj nivnata malcinstvata vo Romanija mnogubrojnost, politi~ki odvaj da od 1989 godina imaat nekakva uloga, no golem del od naselenieto gi smeta kako traen Pri karakteriziraweto na u~es- socijalen problem za zemjata i tvoto na malcinstvata vo politi~- nivnata egzistencija e na rabot na kiot ‘ivot pa|a vo o~i deka posto- romanskoto op{testvo. jat golemi razliki vo odnesuvaweto Drugite tri, porano dve (Ger- na romanskata vlada i na opozici- mancite i Evreite) i edno (Ungar- skite partii vo odnos na razli~ni- cite) s¢ u{te se silni grupi mal- te organizacii i grupi malcinstva. cinstva i zazemaat posebno mesto Objasnuvawata za ovie pri~ini se poradi nivnata istoriska i aktu- nao|aat, od edna strana, vo ocenu- elna pozicija. vaweto na edno malcinstvo od ro- manskite partii i politi~ari spo- 2.1. Ungarsko malcinstvo red lojalnosta na malcinstvoto kon romanskata dr‘ava, a, od druga Dodeka germanskoto malcinstvo strana, vo percepcijata na vladi- se smeta kako "lojalno# kon dr`a- nata politika od malcinstvata, i vata od romanska strana i sojuzno- kone~no, vo najva‘nata to~ka, stra- germanskiot koncept na poddr{ka tegijata na organizacijata na mal- na germanskoto malcinstvo go pod- cinstvata nasproti romanskata dr- dr`uva romanskata dr`ava, ungar- ‘ava.27 skoto malcinstvo so svoite 1,4 mi- Osobeno asimiliranite malcin- lioni pretstavnici i svojata orga- stva na Makedoncite, Italijancite, nizacija osnovana na 25.12.1989 go- Albancite, Grcite, Rutenite i ^esi- dina, Demokratski sojuz na Ungar- te i malite malcinstva na Hrva- cite vo Romanija (UDMR), poradi tite, Bugarite, Slovacite, Polja- svoite barawa, se smeta za nelojal- cite i Tatarite gi tolerira dr‘a- no i separatisti~ko.28 vata, zatoa {to se lojalni kon ro- Ovie ungarsko-romanski proble- manskata dr‘ava i vo prateni~kiot mi i napnatosti imaat dolga tradi- dom se verni na tamo{nata vlada. cija i se osnovaat na nastani, kako Malku pogolemite malcinstva na na primer, porazot na romanskata Srbite, Rusite, Lipovancite, Tur- revolucija vo 1848 od ungarskite cite i Ukraincite se dobro inte- trupi. Nesomneno e deka 80-tite grirani vo op{testvoto i politi~ki godini pretstavuvaat kulminacija pomalku zainteresirani, poradi na ovie zategnati odnosi. Vo edno {to i tie se "dobri# malcinstva od klasi~no komunisti~ko op{testvo romanska perspektiva. Poinaku e "neprijatelot# e pretstaven glavno

27 Po izborite vo 2001 (spored goleminata na zasta- 28 Vo 1991 duri i ultranacionalisti~kata romanska penost vo naselenieto na sekoe malcinstvo) vo "Kulturna organizacija# Vatra Romaneska go izrazi Parlamentot se zastapeni so po eden pratenik: svoeto `alewe za skratuvaweto na germanskojazi~- Romite, Germancite, Ukraincite, Rusite, Lipovan- nite programi na romanskata televizija, zatoa {to cite, Turcite, Tatarite, Srbite, Slovacite, Bugarite, tie "(...) od mnogu Romanci bi bile sledeni so golem Hrvatite, Grcite, Evreite, ^esite, Poljacite, interes poradi lojalnosta na germanskoto malcinstvo Italijancite, Armencite, Albancite, Rutenite i kon romanskata dr`ava#. Sporedi, Archiv der Gegen- Makedoncite. wart, 10 maj, 1991, str. 35607.

Godina 6, br. 23, septemvri 2008, Skopje str. 65 Jozef C. Karl

kako "klasen neprijatel#, no dali {to lesno mo`e da se pretpostavi, ovoj "neprijatel# vo romanskoto i vo predvid doa|aa glavno etni~kite ungarskoto op{testvo e navistina Ungarci kako potencijalni disi- "klasen neprijatel#? Kako {to sto- denti od pove}e istoriski pri~ini. e{e prethodno vo tekstot, nacio- Javnata percepcija be{e zna~i- nalno-komunisti~kata ideologija telno etni~ka. Romancite, koi za- vo Romanija pove}e se potpira{e na stanaa na stranata na obvinetite nacijata otkolku na proleterite Ungarci, ili pak im se priklu~ija, kako ideolo{ka osnova, {to vsu{- bea gledani kako predavnici na nost politi~ko-teoretski pret- nacionalnata strana. stavuva masovna promena na gle- Ovie sostojbi bea uo~livi i di{teto na KPR. Nezadovolstvoto odnadvor i Ungarija reagira{e na od vnatre{nite uslovi se pro- vlo{enite ‘ivotni uslovi i kr{e- ektira{e na "nadvore{nite nepri- weto na ~ovekovi prava vo Roma- jateli#.29 Klasnite neprijateli ne nija, {to dvojno pove}e vlijae{e na bea ve}e glavnata cel. Politi~kite ungarskata zaednica vo Romanija, zatvorenici bea oslobodeni me|u zatoa {to malcinstvata se lesno 1965 i 1971 godina, a prethodno povredlivi. Ungarskiot pritisok osudenite komunisti~ki funkci- kaj me|unarodnite institucii i un- oneri bea rehabilitirani. Klas- garskata mediumska kampawa per- nite neprijateli se zamenija so cipirana kako neprijatelska, £ da- neprijateli odnadvor. "Neprija- doa argumenti na romanskata strana telite na Romanija# sega ne se iden- za nivniot istoriski strav i nedo- tifikuvaa pokraj socijalnata gra- verba kon ungarskite nameri. I na- nica i razlika, tuku pokraj etni~ko- vistina, ^au{esku ima{e strav od kulturnite linii na podelba. navodnite ungarski nameri i stre- Osven toa, glavnata cel na ro- me‘i. ^au{esku be{e paranoi~no manskiot re‘im be{e da se legi- ubeden deka nadvore{en zagovor bi timira nadvore{no i vnatre{no ja diskreditiral Romanija, duri preku antisovetska retorika pro- eventualno i bi ja podelil. Ova vi- tiv sovetskiot imperijalizam i duvawe izdignato na nivo na ofi- taka da se stabilizira. Bidej}i vo cijalna doktrina go izdigna otporot sredinata na 80-tite godini "sovet- protiv sekoj ungarski plan kako naj- skata opasnost# ne postoe{e, be{e visok prioritet na romanskata zameneta so "ungarskata#. vnatre{na i nadvore{na politika Vnatre{no ovaa tendencija se za vreme na docnite 80-ti godini. zasili so ekonomskata prinudna Vo ungarskiot slu~aj, KP na Un- situacija. Romanskata "zaednica# gi garija se legitimira{e so poinakvi definira{e svoite granici jasno sredstva. Otkako dobi eksterna ozna~uvaj}i go neprijatelot. Disi- pomo{ kako prva osnova (sovetskata dentite moraa interno da platat za armija, stacionirana na oblasta vo drugi, bidej}i bea nabquduvani Ungarija, kako nadvore{en neprija- kako predavnici na nacijata. Kako tel na ungarskiot narod), taa se dvi‘e{e postepeno kon ekonomska 29 Sp. Shafir, „Romania, Politics, Economy and Society”. legitimacija, bazirana na inicija-

str. 66 Politi~ka misla Prava i za{tita na malcinstvata vo Romanija tivi. Se preferiraa uverlivi i nata na Stefan. Ova se zasiluva so vetuva~ki merki namesto prinudni toa {to vo ungarskiot nacionalen merki, vo forma na toa koj ne e so identitet elementot na utopija e ist nas, ne e protiv nas. No, novata so traumati~niot moment, simbo- nacionalna ideologija pottiknu- liziran preku nastani kako Moha~, vana od komunistite, mo‘ela da se i vo mnogu pogolema mera preku razviva samo pod konstanten priti- dogovorot od Trianon, koj se do‘i- sok od strana na intelektualnite vuva kako simbol na raspar~uvaweto sloevi vo op{testvoto, sloevi koi na Ungarija. Ovoj "fino-ungarski# vo vremeto na vladeeweto na ^au- kulturen identitet na Ungarcite, koj {esku so Romanija bea slabi ili vo svojata slika se razlikuva od re~isi i da gi nema{e. Revolucijata site sosedi, osobeno od ruskite vo 1956 godina i ideologijata na osvojuva~i i romanskite rivali, populisti~kite pisateli povtorno dopolnitelno go potkrepi ovoj stav. zasileno gi za‘iveaja tradicional- Vo centarot na ovoj traumati~no- nite nacionalni temi, kako gordos- utopiski kulturen spomen se smesti ta na nacionalnata kultura i isto- vo 80-tite godini Transilvanija, riskoto nasledstvo, koi se direkt- otkako zasileno po~na da se nagla- no povrzani so tezata na ungarskata suva nejzinoto istorisko zna~ewe. kulturna nadmo} i civilizator- Ovaa centralna uloga mo‘e da se skoto barawe na Ungarija okolu ba- vidi vo utopiskata vizija na kne- zenot na Dunav. ‘estvoto Transilvanija vo 17 vek Nostalgijata isto taka igra{e i negoviot "tret ungarski pat#. Gri- pogolema uloga kaj nacionalniot ‘ata za Ungarcite nadvor od grani- identitet na Ungarcite kako eden cata na Ungarija ({to vo prv plan vid potraga po idealiziranite zna~i Ungarcite od Transilvanija), sliki na ednostavno i stabilno be{e katalizator vo odnos na po- minato, sfateni kako mo‘nost za vtornoto o‘ivuvawe na tradicio- begstvo od dekadentnata i haoti~na nalniot ungarski nacionalen iden- sega{nost. Negativnite "nesakani titet. Diskusijata za sudbinata na dejstvija# od "Kadar-konzum-komu- Ungarcite od Transilvanija stana nizmot#, edna od najvisokite stapki op{ta refleksija na sudbinata na na samoubistva i na alkoholizam vo ungarskata nacija, osobeno po povod svetot,30 dopolnitelno go zasili vra}aweto na krunata na sv. Stefan ovoj kulturen proces. Ovaa utopiska od strana na SAD vo 1978. fiksiranost be{e simbolizirana Ungarcite od Transilvanija ja od carstvoto na Stefan i prene- simboliziraat sudbinata na ungar- suva{e cela niza narodni i kul- skata nacija: tie nosat edna domi- turni simboli. Statui i spomenici, nantna kultura pod "jaremot# na ed- karti na zemji, prigodni proslavi na zaostanata dr`ava (se pravi pa- i ungarskiot statusen simbol, kru- ralela so sovetskata okupacija na Ungarija), del od nacijata be{e pri- 30 Interesno e deka taa se odnesuva samo na Finska, koja mu pripa|a na finsko-ungarskoto jazi~no nuden da istrpi nepraveden tret- semejstvo, iako visokata stapka na alkoholi~ari i man od unitaristi~kata romanska na samoubista vo Finska zavisi od tamo{nite geografski dadenosti. nacionalna dr`ava. Lajtmotivot na

Godina 6, br. 23, septemvri 2008, Skopje str. 67 Jozef C. Karl

nacijata deka e izma~ena nevina (Verderi) i kako posledica ima{e `rtva od stranski lo{i sili e "etnificirawe# na vrskata me|u {iroko rasprostraneta vo Sredna Romanija i Ungarija.32 Narodot po~- i Isto~na Evropa. Dva primera za na da razmisluva vo ungarski i toa se romanskoto i ungarskoto pi- romanski kategorii, duri i koga toa {uvawe na istorijata, koi gi otkri- be{e nesoodvetno. Zaklu~okot e vaat grozotiite na Vtorata svetska deka problemite na malcinstvata vojna kako traumatski iskustva za kako najuo~livi gi pokrivaa drugite sekoja strana. fenomeni i konflikti me|u dvete Vo celina, se sozdade slika za zemji. Gri‘ata za ungarskoto mal- neprijatelot vo docnite 80-ti godi- cinstvo vo Transilvanija be{e vid ni, "Romanecot# za Ungarcite stana protest protiv komunisti~kiot re- "onoj drugiot#, nasproti koj mo`e{e ‘im, zatoa {to razvi paralelen da se sprotivstavi sopstveniot diskurs preku nacionalniot iden- identitet. titet kon oficijalen. Onoj {to vo Romanija stana golemata opas- 80-tite godini saka{e da va‘i kako nost, koja se zakanuva{e na egzis- liberalen vo mediumite, mora{e tencijata na ungarskoto malcinstvo mnogu da pi{uva, po mo‘nost, za vo Transilvanija i duri i na nacio- sudbinata na Ungarcite vo stran- nalnata bezbednost na Ungarija. stvo. Edna analiza na Maxar Nemet ^au{esku stana inkarnacija na zlo- poka‘a deka sekoe dnevnoaktuelno to, "dr`aven neprijatel broj eden# javuvawe vo periodot me|u 1988 i na Ungarija. Ovoj zaklu~ok se potvr- 1989 godina sodr‘elo vesti za Un- di vrz osnova na mnogu faktori od garcite od Romanija. edna verodostojna statija na ungar- Ovie uslovi direktno prido- skiot Institut za masovna komuni- nesoa za promenite vo ungarskoto kacija, koja poka`a deka vo Ungarija op{testvo. Toa se odnesuva i na Un- vo 1985 godina Romancite bile naj- garcite od Transilvanija. Vo niv- neomilenata nacija.31 nite protesti (preku sopstvenite Nastanite od postkomunisti~- izdanija, na primer) nivnite ba- kata era dopolnitelno go poddr‘aa rawa bea izme{ani so tie na libe- ovoj zaklu~ok. Taka, padot na ^au- ralnite kriti~ari na re‘imot i se {esku vo Ungarija prvo predizvika ~ine{e deka se forma na borbata vistinska euforija. Procesot pro- protiv komunizmot. tiv Nikolae i Elena ^au{esku po- Drug relevanten primer e ideo- stigna rekord na gledanost na un- lo{kiot konflikt me|u Budimpe{- garskata televizija. ta i Bukure{t vo docnite 80-ti go- Ovaa perspektiva ka‘uva mnogu dini. Ve}e se uka‘a na toa deka za romansko-ungarskiot konflikt Ungarija be{e lider na reformski vo 80-tite godini. Prvo, toj poka- orientiranite komunisti~ki zemji, ‘uva deka socijalisti~kata poli- a Romanija na konzervativnite zem- tika go zasiluva{e etnicitetot ji. Ovoj konflikt dobi forma na

31 Lendvai, „The Political Forms of Modern Society: Bure- 32 Verdery, „National Ideology under Socialism, Identity and aucracy, Democracy, Totalitarianism”, str. 35. Cultural Politics in Ceausescu’s Romania”.

str. 68 Politi~ka misla Prava i za{tita na malcinstvata vo Romanija me|usebno obvinuvawe vo odnos na is- te i me|unarodnite politi~ki sojuzi toriskite raboti na malcinstvata. i voeni blokovi. Osven ova, mo‘e{e da se prepoz- Pri~inata za otporot kon Ungar- nae promena vo politi~kiot dis- cite, koj se bazira na ovie osnovi, kurs, osobeno vo oficijalnite po- se ~ini deka le‘i vo nivnata rela- lemi~ni govori. Celta na diskursot tivno silna strana. UDMR konti- ne be{e re{avawe na politi~kite nuirano e zastapena vo Parlamen- problemi, tuku definirawe na nu‘- tot i vo Senatot so prateni~ka gru- nosta od nacionalen identitet i na pa u{te od prvite slobodni izbori granicite na nacionalnata zaed- vo 1990 godina (me|u 6 i 8 procenti nica. Diskursot kako vklu~itelen/ od glasovite), {to e rezultat na inkluziven (vidi objasnuvawe na M. re~isi zatvorenoto glasa~ko dr‘e- Suros, poa|a od toa deka romanskite we na Ungarcite kon UDMR. Sepak, gra|ani so ungarski etnitet se del UDMR retko ima{e uspeh pri spro- od ungarskata nacija) be{e sfaten veduvaweto na svoite celi vo Par- kako zakana za me|unarodniot mir, lamentot. Ungarskoto malcinstvo £ ili eksluziven (spored izjavite na pripi{a zna~itelno podobruvawe ^au{esku, tie se predavnici na na sevkupnata situacija, no mnogu nacijata, ili postoi direktno som- barawa i ponatamu ostanuvaat ne- nevawe za ungarskoto malcinstvo). ispolneti.33 Osnovata na ovie politi~ki dis- Taka, na primer, UDMR se zalaga kursi be{e moralizacijata. Mora- u{te od 1989 godina za Zakon za lizacijata vo politi~kiot govor e u~ili{tata, koj podobro }e gi zasta- rasprostraneto stilsko sredstvo. pi interesite na malcinstvata, za Ungarskata propaganda tvrdi za studii na ungarski univerzitet, za sebe deka poseduva me|unarodna regulirawe na jazi~nata upotreba solidarnost za nejzinata praved- pred sud i upotrebata na dvoja- nost za pravata na malcinstvata i zi~nite tabli na naselenite mes- istite gi brani od edna od najstro- ta.34 Najgolemiot del od ovie bara- gite diktaturi vo svetot. Od druga wa do den denes ne e ispolnet. strana, ^au{esku se pretstavuva{e Interesite na ungarskoto mal- kako "branitel na nacijata od me|u- cinstvo ne se trn vo oko samo na na- narodni zagovori na ungarskoto cionalisti~kite politi~ari, tuku avtorsko pravo#. i na politi~arite na etabliranite Na krajot, mo‘e da se ka‘e deka partii. I toga{niot romanski pret- manifestacijata na ovoj istoriski sedatel Jon Iliesku ja odbiva{e konflikt pod komunisti~ko vlade- postojano programata na UDMR, a na ewe vo 80-tite godini e primer za 6.12.1992 godina od negovata toga{- kriza na identitetot na lokalnite na partija, FSN, se objavi vo Parla- i etni~kite zaednici vo vreme na mentot deka UDMR va‘i za "eks- transformacii na svetskata poli- tremno opasna#.35 tika, ekonomija i ‘ivotna sredina.

Etni~kite identiteti se ~ini deka 33 Gabanyi: „Ungarn und die rumänische Sicherheit. gi sledat nacionalnite i me|una- Perzeption und Politik”, str. 521. 34 Ibid., str. 514. rodnite krizi, promenite vo vladi- 35 Archiv der Gegenwart, 6.12.1992, 37399.

Godina 6, br. 23, septemvri 2008, Skopje str. 69 Jozef C. Karl

Tokmu vo po~etokot na 1990 go- Vo Parlamentot UDMR be{e dina raspolo‘enieto nasproti Un- odbivana i s¢ u{te e, iako u{te od garcite be{e krajno napnato. Pro- 2004 godina direktno u~estvuva vo testnite akcii na Ungarcite koi vladata, od edna natpartiska ko- baraa, me|u drugoto, formirawe alicija na romanskite partii. Toa ungarsko-jazi~ni oddeli vo u~ili{- se slu~uva od koalicionite part- tata, bea po~etok na eden nesakan neri PNI, PD i PC so svesna tak- razvoj.36 Ta‘na kulminacija bea tika na odolgovlekuvawe, koi sekoj nemirite vo Tirgu Mures na 20 mart pat odnovo go odolgovlekuvaat na 1990 godina. Toga{ zaginaa 8 lu|e, ve{ta~ki na~in donesuvaweto na a 365 bea povredeni.37 Pri~ina Zakonot za za{tita na malcinstva- be{e ungarskiot nacionalen praz- ta, a istoto mnogu otvoreno i ne- nik, koj ova malcinstvo go slavi na skrieno go pravat opoziciskite par- 15 mart. Na 19 mart vooru‘eni pri- tii PSD i PPRM. vrzanici na {ovinisti~kata kul- UDMR i ungarskoto malcinstvo turna organizacija Vatra Roma- stradaat poradi toa, taka {to taa neska (Romanska kolevka), osnovana od sredinata na 90-tite godini se vo januari 1990 god., ja napadnaa obiduva da gi ostvari svoite bara- zgradata na UDMR i te{ko povre- wa i s¢ do denes go ima imixot na dija 15 Ungarci. Sledniot den, un- bezobyirna politi~ka sila. Osven garski demonstranti bea napadnati toa, Zdru‘enieto na Ungarcite kako od romanski nacionalisti, pri {to golema sobirna partija na edno dojde do uli~ni presmetki. Anga‘- malcinstvo, go ima problemot da manot na Armijata i objavuvaweto mora da soedini mnogu razli~ni vonredna sostojba sledea duri vnatre{ni strui. Toa gi soedinuva podocna. liberalite, konzervativcite i Posledicite od ovie nastani vo socijalistite od ungarskata nacio- 1990 s¢ u{te se ~uvstvuvaat. Napna- nalnost. Poradi negovata golemina tiot odnos, osobeno me|u Romancite mu pa|a te{ko da zazeme edinstvena i Ungarcite od Transilvanija, kade politi~ka linija, a osven toa e i {to Ungarcite se 20% od nasele- pomalku iskusen od, na primer, nieto, e u{te ponapnat, a osobeno GFGR, koga stanuva zbor za uspe{no vo oblastite so ungarsko/sklersko prilagoduvawe na edna politi~ka mnozinsko naselenie (Judete Har- pozicija na promenetite uslovi. gita 84,6% i Kovasna 75,2%), situa- UDMR poradi svojata vnatre{na cijata me|u etnicite e krajno nap- struktura ne mo‘e da si dozvoli nata. Baraweto za referendum koe navistina da bide lojalen kon doa|a od Seklerland za sozdavawe romanskata dr‘ava, dokolku saka regionalna avtonomija gi pothra- da ima vnatre{no edinstvo. Isto- nuva stravovite od romanskata vremeno se nao|a pred dilema, ako strana.38 saka da postigne ne{to politi~ki za svoite ~lenovi, da mora da u~es-

36 Kendi, „Minderheitenschutz in Rumänien”, str. 142. tvuva vo vlasta, {to bara minimal- 37 Archiv der Gegenwart, 20.03.1990, 34348. na merka za konstruktivno dejstvu- 38 Razgovor so Lila Balas, Bukure{t, 7 april 2005.

str. 70 Politi~ka misla Prava i za{tita na malcinstvata vo Romanija vawe vo Bukure{t. Ovaa lojalnost niot pe~aten organ "Evropa# i "Ro- kon dr‘avata ne smee da odi preda- manija Mare#.40 Tie vo svoite agita- leku kako kaj drugite grupi na mal- cii ja iskrivuvaa istorijata, vo koja cinstvata ili kaj romanskite par- mar{alot Antonesku i @eleznata tii, bidej}i nema da ima poddr{ka garda bea pretstaveni kako nevini od osnovata na UDMR. `rtvi. Se razbira deka vo ovoj Strategijata na UDMR bi mo‘ela kontekst ne bara{e nivna odgovor- da se ozna~i istovremeno kako me- nost vo holokaustot.41 Agitacijata toda na ograni~ena i kalkulirana sledi delumno i sosema otvoreno konfrontacija i kako sorabotka. protiv Evreite koi s¢ u{te `iveat Ovaa strategija sama po sebe £ ga- vo Romanija.42 rantira na UDMR vnatre{no edin- Poradi maliot broj, evrejskoto stvo, politi~ka sila i mo‘nosti za malcinstvo vo Romanija ‘ivee re- vlijanie i, vo odredena mera, dobar lativno povle~eno. Enklavi, kako izgled kaj mnozinskoto naselenie. vo Bukure{t, ima samo u{te malku. Dokolku se pomesti edna od trite Vo celata zemja ima samo u{te 152 koordinati, toga{ doa|a do sudiri mesta so evrejsko naselenie, od koi kako vo po~etokot na 90-tite godini samo 40 so pove}e od 30, 22 so 8 do ili do masivno namaluvawe na gla- 30 i 90 so 1 do 8 Evrei.43 Od 99 po- sovite kako na izborite vo 2004 go- stoe~ki sinagogi se koristat samo dina. Pokonkretnite taktiki na od- u{te 48.44 nesuvawe vo sporedba so GFDR }e Vo celina, organizacijata na ev- bidat pretstaveni i analizirani vo rejskoto malcinstvo, Federacijata slednite poglavja i delovi od po- na evrejskite zaednici vo Romanija glavjata. (FCER) ima 10.350 ~lena, od koi 66 procenti se Evrei, 11 procenti 2.2. Evrejsko malcinstvo imaat evrejski koreni i 23 procenti se neevrejski bra~ni partneri.45 Situacijata na evrejskoto mal- Antisemitizam i iskrivuvawe cinstvo vo Romanija e sli~na so taa na istorijata vodat i nacionalis- na Evreite vo Polska. Nivnata ti~kite partii, kako PRM. Taa duri brojka e okolu 10.000; demograf- uspea da pobara od toga{niot pret- skata tendencija opa|a naglo. Taka, sedatel Iliesku spasuvawe na ~es- 37,7% od pripadnicite na evrej- ta na romanskata armija od Vtorata skoto malcinstvo na Romanija se svetskata vojna i bri{ewe na vina- me|u 66 i 85 godini, 8,6% se duri ta za ubistvata na Evreite.46 Bidej- postari od 85 godini.39 }i toga{nata vladeja~ka partija Ne trae{e dolgo dodeka po taka- re~enata revolucija vo 1989 godina 40 Hausleitner, „Antisemitismus in Rumänien und seine Leugnung”, str. 59. ne zapo~na antisemitskata kam- 41 Ibid., str. 60. pawa vo Romanija. Predizvikuva~i 42 Razgovor so Andrej Oisteanu, Bukure{t, 4 mart 2005. 43 Razgovor so Dorel Dorian, Bukure{t, 7 april 2005 i bea ultradesnite grupirawa i niv- Arhiv FCER. 44 Ibid. 45 Razgovor so Dorel Dorian, Bukure{t, 7 april 2005 i Arhiv FCER. 39 Razgovor so Dorel Dorian, Bukure{t, 7 april 2005 i 46 Hausleitner, „Antisemitismus in Rumänien und seine Arhiv FCER. Leugnung”, str. 60.

Godina 6, br. 23, septemvri 2008, Skopje str. 71 Jozef C. Karl

PDSR do 1996 godina zavise{e od So vakva pozadina i vrz osnova poddr{kata na desnoorientiranite na nejzinata mala golemina, FCER partii, i taa se prilagodi na ovoj sledi strategija na balans i so "stil#. dr‘avata i so drugite organizacii Avtorite koi se bavea so feno- na malcinstvata. Nivnata poli- menot na antisemitizam vo Roma- ti~ka dimenzija i nivnite politi~- nija, kako, na primer, Mihail [a- ki ambicii se, vo sporedba so DFDR, fir, samite stanaa cel i bea nakle- skromni, no od strana na romanski- veteni kako del od kosmopolitska- te vladi i sopstvenite izborni us- ta mre‘a koja deluva protiv roman- pesi s¢ pove}e dobiva politi~ka skata nacija.47 Najpoznata ‘rtva na uloga. ovoj razvoj be{e prviot postkomu- Toa {to evrejskoto malcinstvo, nisti~ki premier Petre Roman, ko- zaedno so svojata organizacija go vesnicite "Romanija Mare# i "Ev- FCER, se gleda kako religiozno ropa# go ozna~ija kako "psihopat, po- malcinstvo koe i ponatamu e povr- tomok na Evrein na Kominternata i zano so nacionalnata dr‘ava na sluga na svetskoto evrejstvo#.48 Ro- Evreite, Izrael, ima dvojna uloga man be{e duri prisilen da ja poka- "koja ne mo‘e da se oddeli#.50 Ovaa ‘e vo pe~atot svojata kr{telnica. pozicija ja pravi rabotata poedno- Mihail [afir vaka go objasnuva stavna za FCER, da mo‘e da ostane pro{ireniot antisemitizam bez kulturna organizacija i da pridvi- Evrei vo Romanija, barem do polo- ‘uva politi~ki proekti. Bidej}i vinata na 90-tite godini: mnogu pomalku politi~ki se ekspo- "Iako slu~ajot na Romanija so nira od DFDR, potrebata da ja po- izrazit antisemitizam bez Evrei e ka‘e svojata lojalnost kon roman- edinstven, intenzitetot na kampa- skata dr‘ava e pomala otkolku vo wata vo 1991 godina mo`e vaka da slu~ajot so DFDR i UDMR. I pokraj se objasni. Bidej}i o~igledno im antisemitizmot koj se namaluva vo stana jasno deka nema vra}awe na Romanija vo poslednite godini, porane{nata levoorientirana ide- FCER i pokraj toa {to e mala i nej- ologija, sega silite, koi prethodno zinite politi~ki ambicii se margi- bea tesno povrzani so re`imot na nalni, u{te e cel na romanskite na- ^au{esku, go prodol`uvaat eks- cionalisti. tremniot nacionalizam, od drugata FCER mora, za da mo‘e da pre- strana na ideologijata na ^au{esku. ‘ivee kako organizacija, da ne bara Pod vakvi okolnosti mo`e da se ramnote‘a me|u romanskata dr‘ava zamisli deka evrejskoto malcin- i sopstvenite politi~ki ambicii, stvo vo Romanija pobrzo }e is~ezne kako UDMR, nitu mora da se obiduva otkolku {to mo`e da se o~ekuva od da go za{titi svojot identitet kako 17.000, pove}eto, postari lica. kulturna organizacija nasproti ed- Deka so toa }e is~ezne i antise- na politi~ka nasoka koja s¢ pove}e mitizmot, ne e sigurno.#.49 raste, kako taa na DFDR. FCER mora

47 Ibid., str. 59. 48 Gabanyi, „Nationalismus in Rumänien”, str. 289. 50 Razgovor so Dorel Dorian, Bukure{t, 7 april 2005 i 49 Shafir, „Anti Semitism without Juws in Rumania, str. 29. Arhiv FCER.

str. 72 Politi~ka misla Prava i za{tita na malcinstvata vo Romanija mnogu pove}e da se bori so predra- nadle‘ni sudovi spored op{toto sudite koi ne se povrzani ni so pravo za zdru‘enija. Sepak, spored lojalnosta kon romanskata dr‘ava izri~ni odredbi na izbornite nitu so nejzinite prili~no ograni- zakoni tie u~estvuvaat vo parla- ~eni politi~ki streme‘i, tuku samo mentarnite i lokalni izbori na so antisemiti~kite streme‘i. politi~kite partii. Ova ne va‘i za pretsedatelskite izbori.51 2.3. Sovet na malcinstva Na prvite demokratski izbori vo 1990 se obezbedi po eden prate- Ustavot garantira aktivno i ni~ki mandat za organizaciite na pasivno glasa~ko pravo na site gra- malcinstvata preku Izborniot za- |ani, a malcinstvata raspolagaat so konik koj i do denes va‘i, duri i demokratski legitimni sopstveni ako ne go osvoile potrebniot broj organizacii koi soodvetno se zasta- glasovi za mandat. Samo Ungarcite, peni vo Parlamentot. Germancite i Romite go osvoija Doneseniot Zakon za partii, potrebniot broj glasovi, dodeka vedna{ po promenite, be{e va‘en devet drugi organizacii go dobija preduslov za politi~kata organi- prateni~kiot mandat za malcinstva zacija na malcinstvata. Vrz negova spored ~len 4 II na Izborniot zakon. osnova, od krajot na dekemvri 1989 Ungarcite vo 1990 bea vtorata naj- godina pretstavni~kite tela na silna prateni~ka grupa vo Parla- malcinstvata mo‘ea da se registri- mentot, posle FNR. raat. Na 25 dekemvri 1989 godina Za izborite na 27 septemvri se registrira{e UDMR na ungar- 1992 se donese nov Zakon za izbori, skoto malcinstvo, a na 28 dekemvri koj predvide restriktivna klau- Demokratskiot forum na German- zula od 3% (za izbornite koalicii cite vo Romanija (DFDR). klauzula od 8%). Kako i porano, or- I ungarskoto i germanskoto ganizaciite na malcinstvata imaa pretstavni~ko telo go imaat statu- pravo na prateni~ki mandat i ako sot na pokrainski sojuzi. UDMR gi ne go postignat potrebniot broj soedinuva vo svoeto zdru‘enie glasovi, dokolku imaat minumim 5% organizaciite od oblasta i inter- od potrebniot broj glasovi za eden nite organizacii, kako i pravnite mandat. Na izborite vo 1992 dovol- lica. DFDR spored svojot statut e ni bea 1.327 glasa. sostaven od pokrainskoto zdru‘e- Pokraj Ungarcite, koi odnovo nie kako organizacija-~ador i mes- bea zastapeni so zna~itelen pro- nite i centralni forumi, kako i od cent, vo Parlamentot (so 27 mesta) regionalnite sojuzi (regionalni i vo Senatot (12 mesta), i drugite forumi). Organizaciite na nacio- 13 organizacii na malcinstvata nalnite malcinstva ne se partii dobija po edno mesto vo Parlamen- ili politi~ki grupacii vo smisla tot. Sporedeno so izborite vo 1990, na Zakonot za partii, zatoa i ne se registrirani vo Centralniot regis- tarski sud za partii (Gradski sud 51 Tontsch, „Der Minderheitenschutz in Rumänien”, in: Brunner und Tontsch, „Der Minderheitenschutz in Ungarn und in Bukure{t), tuku kaj soodvetnite Rumänien”, str. 160-61.

Godina 6, br. 23, septemvri 2008, Skopje str. 73 Jozef C. Karl

tatarskoto i italijanskoto mal- Demokratskiot forum na Ger- cinstvo dobija po eden pratenik. mancite vo Romanija (DFDR) e po- Na lokalnite izbori vo fevru- aktiven na lokalno nivo vo spored- ari 1992 godina, spored pravoto za ba so UMDR, no i delumno zna~itel- lokalni izbori nema{e specijalni no uspe{en: "u{te na lokalnite iz- garancii za nacionalnite malcin- bori vo fevruari 1992 godina mo`e- stva, no i vo ovoj zakon ima, kako i {e da osvoi vo Herman{tat 10,53% vo op{tiot Zakon za izbori, klau- od glasovite, re~isi tripati kolku zula, spored koja organizaciite na {to e procentot na germanskiot del malcinstvata se na isto ramni{te od naselenieto#.54 Najnovite uspesi so politi~kite partii. Gradona- na lokalnite izbori vo 2000 i vo ~alnicite se biraat spored mnozin- 2004 bea prethodno skicirani. sko glasa~ko pravo, lokalnite so- Vo po~etokot na 1990 na malcin- vetnici spored proporcionalen stvata im be{e veteno Minister- odnos.52 Organizaciite na nacio- stvo za malcinstva od strana na nalnite malcinstva na lokalnite FSN. No, ova vetuvawe ne be{e is- izbori nastapija delumno samostoj- polneto. Na negovo mesto se oformi no, delumno vo izborni koalicii so vo 1993 godina takanare~eniot So- drugite partii ili politi~ki grupa- vet na malcinstva (Sovet za naci- cii, osobeno so opoziciskiot sojuz onalni malcinstva), koj e samo sove- na Demokratskata konvencija i todavno telo na vladata i nema ni- mo‘ea da postignat natprose~ni tu egzekutivni kompetencii nitu uspesi vo osvojuvaweto na gradona- sopstveno pravo na zakonski inici- ~alni~ki mesta i sovetnici vo jativi. Predlozite {to gi izrabo- lokalnite soveti. Taka, 184 grado- tuva ova telo mora da gi sprovede na~alnika bea od ungarska pripad- vladata, koja gi dava na raspo- nost, edinaeset od germanska, devet lagawe potrebnite sredstva. Prvo- od ukrainska, 8 od srpska, 3 od ~e{- bitno, Sovetot na malcinstva tre- ka, t.e. od slova~ka, 2 od bugarska i ba{e da se sostoi, osven od 12-te eden od rusko-lipoveni~ka nacio- pretstavnika na vladata od raz- nalnost.53 Vo oblastite, gradovite li~ni ministerstva i kulturni i ili okoliite koi se prete‘no nase- upravni oddeli, i od dva pretstav- leni so Ungarci izborniot rezultat nika na postoe~kite organizacii na vo su{tina soodvetstvuva{e na malcinstvata vo vremeto na izbo- tamo{nata struktura na naseleni- rite na 27 septemvri 1992 godina. eto, t.e. na ungarsko-sklerskoto Ovoj koncept kratko potoa be{e mnozinstvo. promenet, na preden plan ne be{e odr‘uvaweto na kontaktot, tuku direktnoto zanimavawe so potre-

52 Sp. Tontsch, „Der Minderheitenschutz in Rumänien”, in: bite na malcinstvata, a ne be{e Brunner und Tontsch, „Der Minderhetenschutz in Ungarn predvidena nitu soodvetna zasta- und in Rumänien”, str. 162. 53 Wittstock, „Zur gegenwärtigen Lage der nationalen penost na malcinstvata. Minderheiten in Rumänien”; Roth (Hg.), „Minderheit und Nationalstaat”, Siebenbürgern seit dem Ersten Weltkrieg, str. 201, 213; Tontsch, „Der Minderheitenschutz in 54 Arciv der Gegenwart, 24.02.1992, str. 36521, citirano Rumänien” in: Brunner und Tontsch, „Der Minderhete- spored Kattenbusch (Hg.): Minderheiten in Rumänien, str. nschutz in Ungarn und in Rumänien”, str. 162. 128.

str. 74 Politi~ka misla Prava i za{tita na malcinstvata vo Romanija

Rabotata na Sovetot na malcin- glasaweto raspolagaat so samo eden stvata, koj treba da se sostane se- glas: "ne sekoga{ pretstavnicite na koi {est meseci, se odr‘uva vo asimiliranite malcinstva imaat {est komisii i vo plenum. "Osven dovolno razbirawe za specifi~- faktot {to odlukite na Sovetot na nite problemi na avtenti~nite malcinstvata ne ja obvrzuvaat malcinstva, koi, na primer, posedu- vladata, modelot na odlu~uvawe ja vaat kompaktna i izrazita svest za ote‘nuva efektivnata rabota na kolektivniot identitet#.58 Sovetot. Odlukite se donesuvaat so konsenzus, za vo sporni slu~ai da 2.4. Predlog-zakon za za{tita odlu~i i samo najmaliot zaedni~ki na malcinstvata imenitel#.55 Sovetot na malcinstva mora da Zakonot za (za{tita) na malcin- znae deka ima ograni~eni mo‘nosti. stvata e barawe na organizaciite I na samite debati vo Parlamentot na nacionalnite malcinstva, koe s¢ za Zakonot za nastava, mnozinstvo- u{te e mnogu sporno vo Romanija. to mo‘e{e da si dozvoli ednostav- Ako ovoj zakon vo vremeto na preod- no da gi ignorira odlukite na Sove- nite komunisti~ko-nacionalisti~- tot na malcinstvata, iako nadle‘- ki vladi na Roman (1989-1991) i na niot generalen sekretar na vladata Va~aroi (1992-1996) be{e iluzoren, i koordinator na Sovetot na mal- za vreme na gra|anskite vladeewa cinstva gi potpi{al. I odlukata za na Stolojan (1991-1992), Vasil, ^i- dvojazi~ni patni tabli ne se po~i- orbea i Isaresku (1996-2000) ima{e tuva{e od vladata, taka {to UMDR mo‘nosti za negova realizacija. Na poradi ovoj nastan i sli~ni procesi krajot site inicijativi na organiza- se povle~e od Sovetot i go nare~e ciite na malcinstvata bea neuspe{- "propagandna institucija na vlada- ni, a osobeno tie na UDMR koja be{e ta#.56 Od toga{ UDMR ima samo opu{- del od gra|anskite vladi, poradi teni i sporadi~ni kontakti so So- mnogubrojnite promeni na vrvot na vetot na malcinstva, (...), pred s¢, vladite i, kone~no, osobeno poradi koga stanuva zbor za podelba na pa- nedostigot na volja kaj etni~kite rite.57 Romanci, kako vo vladata taka i kaj Edna od glavnite celi na Sove- opozicijata, su{tinski da im izle- tot na malcinstva od negovoto osno- ze vo presret na malcinstvata vo vawe e izrabotkata na Predlog- odnos na ova pra{awe.59 zakon za za{tita na malcinstvata. Po pove}ekratnoto prezemawe Tuka se gleda eden drug problem na na vlasta od PSD, koja e neprijatel- Sovetot: mali i golemi malcinstva ski raspolo‘ena kon malcinstvata, imaat ist status vo Sovetot i pri pod pretsedatelstvo na Iliesku i premierot Adrian Nasta{e i vo le- 55 Tontsch, „Der Minderheitenschutz in Rumänien”, in: Brunner gislativniot period od 2000 do und Tontsch, „Der Minderhetenschutz in Ungarn und in Rumänien”, str. 163. 2004 godina nema{e seriozni {ansi 56 Zur gegenwärtigen Lage der nationalen Minderheiten in Rumänien, Roth (Hg.). Minderheit und Nationalstaat, Siebenbürgern seit dem Ersten Weltkrieg,, str. 201-15, 58 Ibid. ovde 210. 59 Henkel, „Politischer Orkan mit Zerstörungskraft”, HZ, br. 57 Ibid. 2028 (20 april 2007), str. 1, 4.

Godina 6, br. 23, septemvri 2008, Skopje str. 75 Jozef C. Karl

za ostvaruvawe na Zakonot za za{- vaweto be{e interno poddr‘ana od tita na malcinstvata. Otkako esen- strana na PNL, PRM i PUR/PC, kako ta 2004 godina PSD izgubi na parla- i PSD, koi i bez toa bea protiv Za- mentarnite i pretsedatelskite konot. izbori i na vlast dojde gra|ansko- UDMR vo periodot koj slede{e liberalnata koalicija pod rako- pove}epati se zakani deka }e izle- vodstvo na premierot Kalin Popes- ze od vladata dokolku ne se donese ku Tari~eanu (PNL), koja se pot- Zakonot do 1 januari 2007 godina.61 pira{e na Nacionalnoliberalnata Rezultatite od poslednite meseci partija (PNL), Demokratskata par- poka‘aa deka Romanija vleze vo EU tija (PD), Humanisti~kata partija bez da gi ispolni standardite za (PUR), Zdru‘enieto na Ungarcite malcinstvata, kako i toa deka UDMR (UDMR) i prateni~kata grupa na 18 e zastapena vo sega{nata vlada. Vo mali malcinstva, a, osven toa, dvata slu~aja ekonomskite i/ili kandidatot na Sojuzot PNL, PD, gra- politi~ki interesi bea o~igledno dona~alnikot na Bukure{t Trajan posilni od sodr‘inskite. Basesku (PD) stana nov pretsedatel, Vo juli 2005 izgleda{e deka povtorno se rodi nade‘ za spro- popu{taat postoe~kite otpori, no veduvawe na Zakonot za za{tita na toga{ romanskiot Senat, vtorata malcinstvata, koj go slede{e i go komora na Parlamentot, go bloki- turka{e napred, pred s¢, UDMR. ra{e Zakonot i zimata 2005/06 sta- I pokraj mnogubrojnite vetuvawa naa vidlivi prvite raskoli vo na premierot vo korist na mir vo vladinata koalicija, koi dovedoa koalicijata i za da ja smiri UDMR do preimenuvawe na PUR (koja ne se napraveni nikakvi su{tinski zaedno so PSD se deklarira{e kako ~ekori. Zakonot za za{tita na mal- "socijaldemokratska#) vo "konzer- cinstvata se prifati pro forma od vativna partija# (PS) i dovede do strana na vladata vo maj 2005 godi- nivno izleguvawe od vladinata na, no za pravno da stapi vo sila koalicija.62 So zagubata na parla- mora{e da bide izglasan od dvete mentarnoto vladino mnozinstvo i komori na Parlamentot. Bidej}i na dadenata mo`nost "za brzo soz- dvata golemi koalicioni partneri davawe mnozinstvo#, ne be{e mo`no PD i PNL ne poka‘aa interes da go izglasuvawe na sporniot Zakon za donesat zakonot, site obidi bea za- malcinstva. Vladinata koalicija ludni. gleda{e da pre`ivee, a Zakonot za Od sega{na perspektiva e jasno malcinstva (za radost na ostana- deka prifa}aweto na Zakonot be{e tite romanski koalicioneri) osta- samo iskusen manever na izmama za na vo pozadina.63 vlez vo EU i vnatre vo koalicijata Otkako esenta 2006 godina nap- slu‘e{e za UDMR "da ostane mir- natosta me|u PNL i PD s¢ pove}e se na#.60 PD vo 2005/06 i javno se pro- iznese protiv Zakonot, a vo odbi- 61 Razgovor so Tiberiu Klujeanu, novinska agencija na ROMPRES, Bukure{t, 27 april 2007. 62 Henkel, „Politischer Orkan mit Zerstörungskraft”, HZ, br. 2028 (27 april 2007), str. 1, 4. 60 „Die Reformen verlangsamt”, HZ, br. 2026 (14 april 63 Razgovor so profesor Ovidiu Gant, Minhen, 11 april 2007), str. 1. 2007.

str. 76 Politi~ka misla Prava i za{tita na malcinstvata vo Romanija zasiluva{e i vladata vsu{nost ja brani po sovetuvawa vo parlamen- odr‘uva{e samo zaedni~kata volja tarnite stru~ni komisii. Za pet- za "siguren# vlez vo EU, Zakonot za mina od ministrite nema{e potreba malcinstva stanuva{e s¢ pove}e od konsultacii, bidej}i tie ve}e provokativna tema, bidej}i PNL, bea ministri vo dosega{nata vla- koja po ova pra{awe (iako ne otvo- da.65 Od Zdru‘enieto na Ungarcite reno) be{e protiv, se zdru‘i so UDMR Bela Marko ja zadr‘a svojata nacionalisti~ki orientiranite slu‘bena dol‘nost kako minister opozicii (PSD, PRM i PC) i ovoj za- za koordinacija na aktivnostite vo kon go sfati kako sredstvo od koe oblasta na kulturata, obrazovani- mo‘e da ima korist. Ova, pak, vo eto i EU integracijata. Laslo Bor- ramkite na PNL dovede do rascep, belu stana minister za razvoj, gra- koja se podeli na dva dela vo maj de‘ni{tvo i stanbeni pra{awa, 2007 so osnovawe "Liberalno- Atila Korodi minister za traen demokratskata partija# (PLD) pod razvoj, dodeka Zolt Nagu ostana da vodstvo na porane{niot premier i bide minister za telekomunikacija protivnik Popesku i voda~ot na i informaciona tehnologija.66 levoto i reformski orientirano Bidej}i novata vlada re~isi krilo na PNL, Teodor Stolojon. potpolno parlamentarno zavise{e Kratko potoa Popesku gi otpu{ti od PSD i od ultranacionalnata site ministri od PD i so poddr{ka PRM, Zakonot za malcinstvata s¢ na glasovite na PSD i PRM izbra pove}e stanuva{e nerealen. Kolku nova vlada PNL-UDMR. Ovaa rekon- i da zvu~i paradoksalno, so osta- struirana vlada od PNL-UDMR na nuvaweto na UDMR vo vladata stana Popesku be{e potvrdena na 10 u{te poneverojatno deka }e se os- april 2007 na zaedni~ka sednica na tvari. So paktot so nacionalistite Senatatot i na Parlamentot so 303 za ~ista mo}, UDMR ne se diskre- glasa za i 27 protiv.64 Za potvrda ditira{e samo samata sebesi, tuku na novata vlada bea potrebni za- i rabotata na drugite zdru‘enija na glasovi od minimum 235 parla- malcinstvata i Zakonot za za{tita mentarci od vkupno 469 senatori i na malcinstvata. Deka 18-te "mali# pratenici. Za noviot sostav na malcinstva, vklu~uvaj}i go i DFDR vladata glasaa PNL, UDMR, PSD i i ponatamu (mora{e) da ja poddr‘u- prateni~kata grupa na nacional- va novata vlada, u{te edna{ ja po- nite malcinstva. Pratenicite na ka‘a nivnata nemo} i funkcija kako PD i PLD ja napu{tija salata za "masa koja £ stoi na raspolagawe i vreme na glasaweto. Rekonstruira- ja poddr‘uva# sekoja vlada.67 nata vlada se sostoe{e od premier, Pretsedatelot Basesku (PD), ot- zamenik premier, 15 ministri i voren i raspolo‘en za reformi, eden dr‘aven minister. Ve~erta na poradi zna~itelno reformskiot 09.04. i pretpladneto na 10.04, 12 stil na vladeewe na svojot premier od 17 ~lenovi na kabinetot bea iz-

65 Razgovor so Kristijan Klujeanu, novinska agencija ROMPRES, Bukre{t, 27 april 2007 godina. 64 Samo u{te PNL i UDMR, HZ, br. 2025, 6 april 2007, 66 Ibid. strana 1. 67 Ibid.

Godina 6, br. 23, septemvri 2008, Skopje str. 77 Jozef C. Karl

od sredinata na 2005 vleze dosta ta komisija vo Venecija za pravata ‘estoko vo konflikt so Tariseanu, na malcinstvata se smetaat samo a osobeno so kriloto na tradicio- kako preporaka od strana na Buku- nalistite na PNL.68 Priemot na re{t, koi za Romanija nemaat prav- PUR, nare~ena PS, vo vladinata ko- no obvrzuva~ki karakter.71 alicija, koja vo izborite 2004 na- Ova ne e edinstven primer vo stapi zaedno so PSD, Basesku otvo- istorijata na EU, osobeno po pri- reno ja nare~e "sramota#. Pretse- emot na dr‘avite od Sredna i Is- datelot forsira{e mnogu drugi re- to~na Evropa od 2004 godina. Uni- formi, koi ponekoga{ ja nadmi- jata se poka‘a kako bezopasen tigar nuvaa negovata egzekutivna nadle‘- i bogato "zlatno magare# koe mo‘e nost.69 Basesku sproveduva{e re- da se "molze# po potreba od Isto~na formi koi gi o~ekuva{e EU, no za Evropa, bez da mora da se gri‘at za vnatrekoalicioniot mir napravi negativnite posledici. "Evropska- me~kina usluga. So toa se podobri ta integracija# isto~no od Viena se pozicijata na Romanija vo trkata za razbira kako koristewe na pla}a- EU zaedno so Bugarija, no isto tolku wata, sproveduvawe mali reformi brzo se vlo{ija sostojbata na vla- na povr{ina, a s¢ drugo ostanuva po dinata koalicija i li~niot odnos staro.72 Primeri ima i pove}e od do- na dvete vode~ki li~nosti, Basesku volno, dovolno e da se nabquduvaat i Tariseanu, {to dovede do suspen- politi~kite slu~uvawa vo ^e{ka i dirawe na pretsedatelot od dvete Slova~ka, vo Polska, Ungarija i ku}i na Parlamentot na krajot na Romanija.73 Vakvata Evropska Unija april 2007 godina, a krajot na maj vo Isto~na Evropa }e bide mrtvo- 2007 pretsedatelot povtorno se roden~e i nema da mo‘e da opstane. vrati na svojata dol‘nost so refe- Dosega{nata sudbina na Zakonot rendum.70 za malcinstva poka‘uva kako nikoj Predlog-zakonot poleka se pri- drug politi~ki proekt kolku e slab dvi‘i napred i pokraj negativnite statusot na nacionalnite malcin- razvoi za rabotata so malcinstvata stva vo Romanija. Nezavisno od bo- vo parlamentarnite komisii, no sa- jata na vladata, malcinstvata se na- mo vo odredeni ~lenovi. S¢ dodeka o|aat vo pozicija za sozdavawe mno- nema vidlivo mnozinstvo vo plenum zinstvo i pomo{ pri sostavuvawe na i s¢ dodeka edna od golemite par- vlada, t.e. na onie koi so najdobri tii ne se zazeme za energi~no da go izgledi za vlada se neuspe{ni. zastapi, toj }e bide ostaven na stra- na. Kako i vo ponovata romanska is- 3. Rezime torija, direktivite na EU se spro- veduvaat samo ako odgovaraat na Kako {to poka‘uvaat empiris- politi~kite pretstavi na Romanija. kite rezultati, se ~ini deka Roma- Preporakite koi gi dade Evropska-

71 Razgovor so Kristijan Klujeanu, novinska agencija 68 Brill, „Jenseits von Bukarest”, SZ, br. 113 (18 maj 2007). ROMPRES, Bukre{t, 27 april 2007 godina. 69 Henkel, „Politischer Orkan mit Zerstörungskraft”, HZ, br. 72 "Se sramam poradi romanskata vlada i parlament# 2028 (27 april 2007), strana 1, 4. vo: Die Welt (15 maj 2007). 70 „Muss der Präsident gehen?”, HZ, br. 2027 (20 april 73 "Gubewe na sredinata#, Der Spiegel 22/2007 (21 maj 2007), str. 1. 2007), strana 102-107.

str. 78 Politi~ka misla Prava i za{tita na malcinstvata vo Romanija nija saka da prodol‘i so svojata is- Ne ~udi {to malcinstvata i vo crpena, vo baraweto na mo} nepre- 2007 godina i vo "prvata godina# po kinata nomenklatura, so koja demon- priemot vo EU i pokraj site vetu- strira mo}, koja delumno saka da ja vawa se nao|aat vo pravno prazen prodol‘i politikata na ^au{esku, prostor, bidej}i Zakonot za za{tita okarakterizirana so nacionalis- na malcinstvata stana zadol`ite- ti~kite primeri (bidej}i nacio- len so reformata na Ustavot vo ok- nalizmot e nivnata edinstvena ide- tomvri 2003, no s¢ u{te ne e izgla- ologija na opravduvawe). Pritoa, sta- san, iako se diksutira za toa od rata elita denes e podelena na dvete 1993 i od strana na DFDR e dosta- opoziciski partii PSD i PRM, no i ven vo parlamentot vo 1993. Otkako vo upravata i, pred s¢, vo pravdata. vo juli 2005 senatorite na PSD i na I PNL se ~ini deka e s¢ pove}e PRM ja napu{tija komisijata koja zapletkana vo starite vrski.74 rabote{e na Zakonot za malcin- Kako rezime vo odnos na reali- stvata i taka ja odlo`ija ponata- ziranata za{tita na malcinstvata mo{nata rabota na Zakonot za mal- vo Romanija mo‘e da se ka‘e deka cinstva, situacijata se vlo{i u{te i vnatre{nata i nadvore{nata pove}e so politi~kite nastani koi politika na Romanija zavisat vo {totuku bea opi{ani.76 Pri~ina za golema mera od vnatre{nite pra- ve{ta~kiot bojkot be{e predvide- {awa na malcinstvata i nivnoto nata garancija vo Zakonot za mal- re{enie. Idninata na Romanija }e cinstva za nastava na maj~in jazik zavisi od toa dali nejzinoto op- za malcinstvata od detska gradinka {testvo e navistina demokratsko i do najvisokiot klas vo gimnazija.77 dr‘avata vo komunikacija so mal- No, vistinskata pri~ina za dose- cinstvata i vo svojata pravna struk- ga{noto odolgovlekuvawe na Zako- tura mo‘e da gi postigne zapadnite not e izrazitoto odbivawe na za{- kriteriumi i da se pogri‘i za toa, tita na malcinstvata, silno prisut- romanskata dr‘ava koja go sledi no kaj re~isi site romanski partii. paternalisti~ko-centralno dr‘av- Pred priemot vo EU se slu~uva{e niot koncept na za{tita na malcin- ne{to samo poradi pritisokot od stvata da bide priznata i od svoite EU. Neprijatnata rabota, nesprove- malcinstva, osobeno od Ungarcite. duvaweto na Zakonot, se prepu{ti Sepak, }e bide te{ko ovie celi da na PRM i PSD, koi imaat lo{ imix bidat postignati vo parlament vo na Zapad, dodeka vladinata koali- koj nacionalkomunisti~kata PSD i cija barem oficijalno be{e protiv otvoreno desnoekstremnata PRM se toa, no vsu{nost ja odobruva{e najsilnata, t.e. tretata najsilna postapkata na PSD i PRM. Po pri- prateni~ka grupa, a nacionalisti~- emot vo EU namerata za donesuvawe ko-{ovinisti~kite razmisluvawa na Zakon za malcinstva bi trebala mo‘e da se najdat vo re~isi sekoja da bide minato, bidej}i nema nika- partija vo parlamentot.75 kov stimul za negovo ostvaruvawe,

74 "Se sramam poradi romanskata vlada i parlament# vo: Die Welt (15 maj 2007). 76 Brill, „Jenseits von Bukarest”, SZ, br. 113 (18 maj 2007). 75 Henkel, „Politischer Orkan mit Zerstörungskraft”, HZ, br. 77 ADZ, „Minderheitengesetz erhitzt die Gemüter”, br. 3171 2028 (27 april 2007), strana 1, 4. (6 juli 2005), str. 1.

Godina 6, br. 23, septemvri 2008, Skopje str. 79 Jozef C. Karl

osobeno koga i proektot na vekot postojanata instrumentalizacija "priem vo EU# ne be{e vo sostojba "vo celost vo teorija e dobra#,80 no da go stori toa.78 ima mnogu antisemitski tendencii [to se odnesuva do pretstav- protiv malcinstvata vo pe~atot i nicite na germanskoto malcinstvo vo javniot `ivot.81 Procenkata na vo Romanija, Demokratskiot forum pratenikot na DFGR vo komorata na na Germancite vo Romanija (DFGR) pratenicite, Gant, deka "nikoj ne i do ostanatite 17 "mali# organi- mo`e da go garantira postoeweto na zacii na malcinstvata (osven tie na sega{nite odredbi za malcinstva- Ungarcite), koi se zastapeni vo Par- ta#82 ne se celosno doverlivi. Tuka lamentot, tie re~isi tradicio- doa|a i razmisluvaweto na sojuz- nalno se politi~ki objekt na `el- nata vlada za "proverka na finan- bata za vlast, koga stanuva zbor za siskata pomo{ od Germanija po vle- sozdavawe parlamentarni mnozin- zot na Romanija vo EU#,83 {to bi zna- stva. ~elo drasti~no namaluvawe i zna- Sepak, zdru‘enijata na malcin- ~itelni egzistencijalni problemi stvata ne moraa celosno da se pri- za DFGR i u{te sega uka`uva na po- lagodat na uslovite na politi~kata treba od prestrukturirawe.84 scena koi postojano se menuvaa, Pozitivnoto u~estvo vo 2004 na zatoa {to delumno mo‘ea da profi- pretstavnicitete na malcinstvata tiraat od needinstvenosta na ro- vo novata vlada i imenuvaweto na manskite partii i silnata pozicija jasni, otvoreni i razumni politi- na UDMR i nejzinoto u~estvo vo vla- ~ari kako porane{niot minister za data me|u 2004 i 2005. Me|u organi- nadvore{ni raboti (1996-1999) zaciite na malcinstvata stanuva Andrej Plesu85 za sovetnik na pret- te{ko koga mora da gi izedna~at sedatelot Basesku, vklu~uvaweto svoite delumno mnogu razli~ni na gradona~alnikot na Hermanstad gledi{ta. Osobeno mnogu se razli- vo bilateralnite odnosi so Germa- kuvaat interesite na UDMR i de- nija, postojano podobrenite odnosi lumno na DFGR od edna strana i so Ungarija i u~estvoto na UDMR vo ostatokot na zdru‘enijata na mal- vladata vo 2007 ne mo‘e da sokrijat cinstvata. Dodeka UDMR se gleda deka vo su{tina vo Romanija odvaj kako politi~ka sila, DFGR so tekot ne{to se promenilo.86 Ima u{te na vremeto i kako posledica na obi- dite za instrumentalizacija na 80 Razgovor so Andrej Oisteanu, Bukure{t, 4 mart 2005. 81 Ibid. romanskata vlada s¢ pove}e i po- 82 Razgvor so profesor Ovidiu, Bukure{t, 28 mart 2005. 83 Razgovor so referentot za kultura, d-r Florian ve}e ja zazema taa uloga, dodeka Rudolf, Bukure{t, 5 april 2005. Vo toa vreme FCER zazema, ne so zadovolstvo i godi{nata suma koja ja pla}a{e Sojuznoto minis- terstvo za vnatre{ni raboti za germanskoto malcin- dvoumej}i se, posilna politi~ka stvo vo Romanija iznesuva{e 1,8 milioni evra. Vo 79 po~etokot na 90-tite godini taa suma iznesuva{e 20 uloga. milioni germanski marki. Situacijata na za{titata na 84 Konferencija za planirawe na regionalniot forum: Transilvancite vo Klauzenburg, 12 mart 2005. malcinstvata vo Romanija i pokraj 85 Profesor Plesu ja napu{ti svojata funkcija posle nekolku meseci poradi bescelnata i bez kurs 78 Razgovor so Kristijan Klujeanu, novinska agencija politika na pretsedatelot. 86 ROMPRES, Bukre{t, 27 april 2007 godina. Stoica. Intoarcerea la normalitate. De la comunism la 79 Razgovor so Noria Matci, Bukure{t, 15 fevruari democratie. Studiu de caz: Romania, Karl, Ketschei, Noolj, 2005. Paving the Way to Europe, str. 102-12.

str. 80 Politi~ka misla Prava i za{tita na malcinstvata vo Romanija mnogu predizvici za zdru‘enijata za rabota na nacijata# vo naciona- na malcinstvata, koi vo nikoj slu~aj len patos soedineti romanski grupi ne smeeja da ostanat nezabele‘ani naselenie, pravnoto sproveduvawe pri ocenkata za obidite za vlez na na pravata spored Ustavot, t.e. me- Romanija vo EU. |unarodnite konvencii }e mora EU ne treba da sozdava nikakvi u{te da ~eka. Osobeno vra}aweto iluzii vo odnos na ova pra{awe. na odzemenite imoti i stanovi na Romanija vo svojata istorija ~esto pripadnicite na malcinstvata, pati go odbirala diplomatskiot pat pred s¢, na Germancite, samo poleka na pomal politi~ki otpor i go sle- se pridvi`uva napred, a se blokira dela principot „rigt or wrong my i se odolgovlekuva vra}aweto tamu country”. kade {to mo`e, osobeno poradi So toa {to problemite ne se starosta na primatelite ili pora- re{ija nedvosmisleno pred pri- di slabite finansiski ili zdrav- emot vo EU i so conditio sine qua non stveni mo`nosti se iskoristuvaat se dobi priem, vrz osnova na roman- dolgogodi{nite pravni procesi.87 skata nacionalna gordost se ~ini Za organizaciite na malcinstvata deka zasekoga{ se propu{teni mer- ova se izgledi koi malku vetuvaat. kite za reforma vo oblasta na za{- titata na malcinstvata, zatoa {to 87 Ovie lo{i uslovi povtorno gi kritikuva{e vo juni 2005 toga{noto odgovorno lice na Sojuznata vlada sega i nacionalistite i {ovinis- za iselenici, Hans Peter Kempel, pratenik vo Sojuzniot parlament. Zatoa {to Sojuznata vlada samo tite se ~uvstvuvaat posilni, bidej- opomenuva{e i re~isi bezrezervno gi poddr‘uva{e }i i bez reformi stignaa do EU na obidite na Romanija za priem vo EU, malku ne{ta se promenija vo prili~no neodgovornata romanska "najdobar# nacionalen romanski restitucionalna politika. Toa go potvrduva i odgovorniot za izve{taj za Romanija na Evropskata pat. komisija na Germanskiot parlament, Ginter Krihbaum. Vrz osnova na ogor~eniot otpor Sp. "Usporuvawe na reformite#, vo HC, broj 2026 (13 april 2007), str. 1 Romanija reagira samo toga{ koga od re~isi site, a "koga stanuva zbor mora.

Abstract The question whether the protection of the minorities and the activities of the minority organizations in Romania will ever be effective and able to develop successfully does not depend only on the direct measures in the area of minority policy making, which are undertaken by every government, but also on the long-term intervention in the domain of the political concepts that lie behind them. There is neither a sociological nor a political definition of the term ‘minority’ that would be susceptible to a consensus. Even in the international law there is no unanimity regarding the concept of minority.

Godina 6, br. 23, septemvri 2008, Skopje str. 81

Aktuelno

Za{titata na ~ovekovite prava vo Republika Makedonija

@arko Trajanovski

Celta na ovaa kusa analiza e da izve{tai i me|unarodni preporaki dojdeme do pojasna pretstava kakva za po~ituvaweto na bazi~nite kon- e sostojbata so priznavaweto, po~i- vencii za ~ovekovite prava. Spo- tuvaweto i za{titata na ~ovekovi- menatite analizi }e ni pomognat da te prava vo Republika Makedonija odgovorime na nekolku klu~ni pra- po konfliktot od 2001 godina. Iz- {awa: Koi ~ovekovi prava se pri- borot na 2001, kako presvrtna godi- znaeni vo Republika Makedonija? na vo sovremenata makedonska isto- Kolku ~ovekovite prava se po~i- rija, e motiviran ne samo poradi tuvaat, i koi ~ovekovi prava najmno- ustavnite izmeni koi usledija po gu ne se po~ituvaat po 2001? Dali potpi{uvaweto na "Ramkovniot do- postojnite institucii za za{tita govor# (potpi{an vo Skopje, a poznat efektivno gi za{tituvaat ~oveko- kako "Ohridski#), tuku i poradi vite prava vo slu~aj na povreda? (zlo)upotrebata na konceptot na ~o- Odgovorite na ovie pra{awa }e ni vekovi prava pri opravduvaweto na pomognat da odgovorime i na pra{a- konfliktot i negovoto "menaxira- weto: Dali vo Republika Makedo- we#. Imaj}i predvid deka vooru`e- nija postoi politi~ka volja za iz- niot konflikt be{e opravduvan od gradba na efektiven sistem na za{- ednata strana kako "borba za ~ove- tita na ~ovekovite prava? kovi prava#, interesno e da se so- gleda na koj na~in samiot konflikt Konfliktot od 2001 i i negovoto menaxirawe pridonesoa ~ovekovite prava za menuvawe na sostojbata so ~ove- kovite prava vo Republika Make- Iako politi~kiot i voeniot kon- donija. flikt od 2001 be{e iniciran od Za da se dobli‘ime do ovaa cel, ednata strana "od imeto na ~ove- neophodno e da se fokusirame kako kovite prava#, ako poblisku gi ana- na postojniot ustaven sistem za pro- lizirame posledicite od konflik- mocija i za{tita na ~ovekovite pra- tot, mo`eme da dojdeme do zaklu~o- va taka i na rezultatite od me|una- kot deka samiot konflikt ne prido- rodniot i doma{niot monitoring po nese, nitu kratkoto~no, a nitu po- 2001 godina. Tokmu zatoa }e zapo~- dolgoro~no, za podobruvawe na sos- neme so analiza na ustavnite od- tojbata so ~ovekovite prava. redbi koi go definiraat sistemot Imeno, kako posledica od vooru- na za{tita, a }e prodol‘ime so ‘eniot konflikt i primenata na analiza na poslednite periodi~ni nasilstvo, nekolku stotini lica go

Godina 6, br. 23, septemvri 2008, Skopje str. 83 @arko Trajanovski

zagubija ‘ivotot, nekolku desetici "temelni vrednosti na ustavniot bea is~eznati,1 a iljadnici lica poredok#, so toa {to vtorata temel- bea prinudeni da gi napu{tat svo- na vrednost – "slobodnoto izra- ite domovi. Vo 2001-2002 g., Repub- zuvawe na nacionalnata pripad- lika Makedonija be{e dr‘ava vo nost# – pretrpe dopolnuvawe.3 So koja masovno i sekojdnevno se prekr- ustavnite izmeni od 2001 godina, {uvaa ~ovekovite prava od obete "Osnovnite slobodi i prava na strani involvirani vo konflik- ~ovekot i gra|aninot# bea zasegnati tot.2 Vo 2008 godina, osobeno po samo vo dve odredbi: ~lenot 19 od nasilnite proletni izbori, Repub- potpoglavjeto "Gra|anski i poli- lika Makedonija s¢ u{te se opi{uva ti~ki slobodi i prava# (vo koj pokraj kako zemja vo koja postoi seriozen MPC bea eksplicitno spomnati i deficit na demokratija, vladeewe IVZ, Katoli~kata crkva, Evangel- na pravoto i ~ovekovite prava. sko-metodisti~kata crkva i Evrej- Edna od pri~inite za vakvite skata zaednica) i ~lenot 48 od lo{i ocenki e toa {to ustavnite iz- potpoglavjeto "Ekonomski, socijal- meni po "Ramkovniot dogovor# od ni i kulturni prava# vo koj subjekt 2001 g. imaa nezna~itelen efekt vo stanaa "pripadnicite na zaedni- izmenata na sistemot za promocija cite#, namesto "pripadnicite na i za{tita na ~ovekovite prava. De- nacionalnostite#. Kako nadopol- klarativno, garantiraweto na ~ove- nuvawe na pravata {to i prethodno kovite prava i gra|anskite slobodi gi u`ivaa so Ustavot, pripadnicite ostana i vo izmenetata preambula na zaednicite dobija eksplicitno na Ustavot (so taa razlika {to vo pravo "i da gi upotrebuvaat simbo- prvi~nata preambula be{e defini- lite na svojata zaednica#, kako i rano kako "cel#, a vo izmenetata pravo da osnovaat obrazovni insti- preambula kako "namera#). Deklara- tucii. Isto taka, pokraj makedon- tivno, i po 2001 g. gra|anite na Re- skiot jazik za slu`ben jazik be{e publika Makedonija ostanaa nosi- proglasen i "Drug jazik {to go teli na nejziniot suverenitet, me|u- zboruvaat najmalku 20% od gra|a- toa, prakti~no, tie bea transfor- nite#.4 mirani vo pripadnici na etni~ki Potpoglavjeto "Garancii na os- zaednici koi te{ko mo`at da gi novnite slobodi i prava# ostana ostvaruvaat svoite individualni nepromeneto i po 2001 g., i pokraj prava nezavisno od nivnata etni~ka prethodno detektiranite sistemski pripadnost. slabosti. Ostanaa paradoksalnite I po 2001 g., "Osnovnite slobodi i prava na ~ovekot i gra|aninot 3 "Soodvetna i pravi~na zastapenost na gra|anite koi pripa|aat na site zaednici vo organite na dr`avnata priznati vo me|unarodnoto pravo i vlast i drugite javni institucii na site nivoa#. utvrdeni so Ustavot# ostanaa prvi 4 Vo ovoj del, Ustavniot amandman V se razlikuva od "Ramkovniot dogovor# vo koj se sre}ava izrazot „Any other language spoken by at least 20 percent of the population” (videte FRAMEWORK AGREEMENT, http:// 1 Spored Me|unarodnata komisija za is~eznati lica, www.coe.int/t/e/legal_affairs/legal_co-operation/police_and za vreme na krizata od 2001 g. se konstatirani 22 _internal_security/OHRIDAgreement 13august2001.asp). is~eznati lica. Nasproti o~ebijnata razlika pome|u terminite 2 I vo izve{tajot na Makedonskiot helsin{ki komitet "naselenie# i "gra|ani#, vo angliskiot sobraniski od 2002 g., nadvladuva ocenkata deka "Dr`avnite prevod na Ustavot se sre}ava odredbata od "Ramkov- strukturi ne samo {to ne gi promoviraat i {titat niot dogovor#: „Any other language spoken by at least 20 ~ovekovite prava i slobodi, tuku se pojavuvaat vo percent of the population is also an official language, written uloga na najgolem zagrozuva~ i prekr{itel na ovie using its alphabet, as specified below” (http://www. prava# ("Godi{en izve{taj 2002#, www.mhc.org.mk). sobranie.mk).

str. 84 Politi~ka misla Za{titata na ~ovekovite prava vo Republika Makedonija odredbi deka samo gra|anite mo`at vo uslovi koga Ustavot im ovozmo- da se povikaat na za{tita na slobo- ‘uva samo na gra|anite da se povi- dite i pravata utvrdeni so Ustavot kuvaat na za{tita na delumno pri- i deka samo "Gra|aninot ima pravo znaenite ~ovekovite prava? da bide zapoznat so ~ovekovite prava i osnovni slobodi i aktivno Institucionalnata za{tita na da pridonesuva, poedine~no ili ~ovekovite prava po 2001 g. zaedno so drugi za nivno unapre- duvawe i za{tita# (~l. 50). Prak- Nitu izmenite na Ustavot od no- ti~no, i pokraj toa {to subjekt na emvri 2001 g., a nitu ustavnite iz- del od pravata priznaeni vo glava- meni od dekemvri 2005 g., prido- ta "Osnovni slobodi i prava na nesoa za izgradba na poefikasni ~ovekot i gra|aninot# e ~ovekot, a institucii za za{tita na ~oveko- ne gra|aninot, ostanaa nebuloznite vite prava. odredbi deka samo gra|anite imaat Izmenite na Ustavot ne ja pro{i- pravo da baraat sudska za{tita i rija nadle‘nosta na Ustavniot sud6 deka samo gra|anite imaat pravo da i pokraj toa {to sudot konstatira- bidat zapoznati so ~ovekovite {e deka ograni~enata nadle‘nost prava i aktivno da pridonesuvaat "samo na navedenite tri grupi slo- za nivno unapreduvawe i za{tita. bodi i prava se poka‘uva kako seri- Nakuso, i po izmenite od 2001 g., ozna pre~ka za pozna~ajno navle- Ustavot priznava samo del od ~ove- guvawe na Sudot vo neposredna za{- kovite prava, i toa vo onie odredbi tita i na drugite ustavni slobodi kade {to subjekt e sekoj ~ovek, a ne i prava na ~ovekot i gra|aninot#.7 samo gra|aninot. Osnovnoto pravo Isto taka, Ustavniot sud ostana na na ednakvost vo slobodite i prava- sfa}aweto deka me|unarodnite ta i na ednakvost pred Ustavot i dogovori "ne mo‘e da bidat predmet zakonite im pripa|a samo na gra|a- na ustavno sudska ocenka#, restrik- nite, ne i na sekoj ~ovek.5 No, duri tivno tolkuvaj}i go ~l. 118 od Usta- i onie prava koi Ustavot gi prizna- vot spored koj ratifikuvanite do- va kako ~ovekovi prava, mo‘at da govori se "del od vnatre{niot pra- bidat za{titeni samo od strana na ven poredok i ne mo‘at da se menu- gra|anite koi edinstveno imaat vaat so zakon#. Prakti~no, dokolku pravo da se povikaat na niv. Mo‘e nekoja odredba od ratifikuvana li da se zboruva za ustavna za{tita konvencija za ~ovekovi prava e sme- na ~ovekovite prava – prava vo koi neta so zakonska odredba, Ustav- subjekt e ~ovekot, a ne gra|aninot – niot sud se proglasuva za nenadle- ‘en za ispituvawe na ustavnosta i 5 Gra|anite se subjekt i na pravoto na sloboda na zdru‘uvawe (~l. 20), pravoto na mirno sobirawe i zakonitosta na spornata zakonska izrazuvawe javen protest (~l. 21), izbira~koto pravo odredba. Dopolnitelen problem (~l. 22), pravoto na u~estvo vo javni funkcii (~l. 22), pravoto na podnesuvawe pretstavki (~l. 24), pravoto na slobodno dvi‘ewe i izbor na ‘iveali{te (~l. 27). Na lu|eto koi {to ne se gra|ani na Republika 6 Spored Ustavot, Ustavniot sud {titi samo nekolku Makedonija ne im e ustavno priznaeno nitu pravoto slobodi i prava na ~ovekot i gra|aninot: slobodata na po~ituvawe i za{tita na privatnosta na nivniot na uveruvaweto, sovesta, mislata i javnoto izrazu- li~en i semeen ‘ivot, na dostoinstvoto i ugledot (~l. vawe na mislata, politi~koto zdru‘uvawe i dejstvu- 25). I pravoto na socijalna sigurnost i socijalno vawe i zabranata na diskriminacija na gra|anite samo osiguruvawe (~l. 34) kako i pravoto na zdravstvena po nekolku osnovi – pol, rasa, verska, nacionalna, za{tita (~l. 39) Ustavot im go priznava samo na socijalna i politi~ka pripadnost. gra|anite. 7 Videte http://www.usud.gov.mk.

Godina 6, br. 23, septemvri 2008, Skopje str. 85 @arko Trajanovski

pretstavuva vostanovenata poli- obvinitelstvoto,11 Narodniot pra- ti~ka praktika na nepo~ituvawe vobranitel izrazuva ‘alewe {to ili zaobikoluvawe na odlukite na ostanal "neuspe{en obidot da se Ustavniot sud, kako i partiskoto utvrdi postoeweto na diskrimina- vlijanie vrz sudiite po donesu- cija i sankcioniraweto na nejzi- vaweto na kontroverzni odluki.8 nite ~initeli#. Pokraj neposto- Iako dobi novi nadle‘nosti so eweto "na poseben Zakon za za{tita Ustavnite izmeni od 2001 g., insti- od diskriminacija#, kako pri~ini za tucijata Naroden pravobranitel ne neuspehot se navedeni i "nemaweto poka‘a osobeni rezultati na pla- hrabrost na nadle‘nite organi koi not na za{titata na "na~elata na se dol‘ni da obezbedat za{tita od nediskriminacija i soodvetna i diskriminacija#, kako i "neprak- pravi~na zastapenost na pripad- tikuvaweto na odlukite na Evrop- nicite na zaednicite vo organite na skiot sud za ~ovekovi prava#. dr‘avnata vlast, organite na edi- Verojatno najneefektivniot del nicite na lokalnata samouprava i od sistemot na za{tita pretstavuva vo javnite ustanovi i slu‘bi# "Postojanata anketna komisija za (Amandman XI, 2).9 Neuspehot na za{tita na slobodite i pravata na planot na za{tita od diskrimina- gra|aninot#, koja ne samo {to raz- cija, Narodniot pravobranitel go gleduva dopisi od strana na gra|a- opravduva so toa {to "i vo 2007 go- nite tuku i bi trebalo da vr{i "sle- dina ne be{e donesen Zakonot za dewe, razgleduvawe i analizirawe nediskriminacija iako donesuva- na ostvaruvaweto na ratificira- weto na poseben zakon vo ovaa nite me|unarodni akti koi ja reguli- oblast pretstavuva osnoven predus- raat za{titata na slobodite i pra- lov za efikasna i efektivna za{- vata na gra|aninot#. Marginalizi- tita od diskriminacija#.10 Osobeno ranosta i partiziranosta na ova ilustrira~ki za neefektivnosta na telo se glavnite pre~ki {to Komi- ovaa institucija e slu~ajot na za- sijata ne uspeva efektivno i nepri- brana na vlez na Romi vo ugosti- strasno da gi vr{i svoite ovlastu- telski objekti vo [tip, eden od vawa. Na primer, iako Komisijata retkite slu~ai koga Narodniot pra- poka`a interes za re{avawe na vobranitel pokrenal postapka po problemot so vnatre{no raseleni- sopstvena inicijativa. Otkako nego- te lica od konfliktot 2001 g., pod- voto barawe za utvrduvawe na kaz- gotvuvaj}i posebni izve{tai bazi- nena odgovornost e otfrleno od rani na metodot "misija za izna- o|awe fakti#, taa ne izdejstvuva zakonsko re{avawe na mnogubroj-

8 Najsve‘ primer pretstavuva kontroverznata, dosega nite problemi na `rtvite od kon- nesprovedena odluka na Ustavniot sud za ukinuvawe fliktot. Taka, i na poslednite iz- odredeni ~lenovi od Zakonot za upotreba na znami- wata na zaednicite, posle koja dvajca sudii (etni~ki bori vo 2008 g. bea registrirani 542 Albanci) podnesoa ostavka. Ostavkata be{e prosle- dena so politi~ko barawe odlukite na Ustavniot sud da se donesuvaat spored "Badenteroviot princip#. 11 Narodniot pravobranitel pobaral "da se utvrdi 9 Spored Godi{niot izve{taj, vo 2007 g. se primeni kaznena odgovornost protiv sopstvenici na objekti samo 6 pretstavki za "Nediskriminacija i soodvetna vo [tip koi so nivnoto odnesuvawe storile krivi~no i pravi~na zastapenost#. Od vkupno 15 pretstavki delo protiv slobodite i pravata na ~ovekot i (zaedno so ostatokot od 2006), za 10 e donesena odluka gra|aninot {to e predvideno i sankcionirano so ~len za zapirawe ili nepokrenuvawe postapka. 137 od Krivi~niot zakonik# (Godi{en izve{taj 2007, 10 Godi{en izve{taj 2007, str. 5, http://www.ombudsman.mk. str. 69).

str. 86 Politi~ka misla Za{titata na ~ovekovite prava vo Republika Makedonija glasa~i – vnatre{no raseleni lica, pretstaveni vo dr`avnite insti- iako so "Ramkovniot dogovor# vra- tucii i se percipirani vo op{tes- }aweto na vnatre{no raselenite tvoto, na odredbata za siluvawe vo lica be{e predvideno vo najkusa Krivi~niot zakonik, na povede- mo`na vremenska ramka. nieto na izvesni delovi od poli- ciskite sili i nedostatocite na Monitoriraweto na vnatre{nite mehanizmi na kon- ~ovekovite prava vo trola,14 na trgovijata so `eni i Republika Makedonija deca, na vnatre{no raselenite lica i begalcite, na dolgotrajnite Eden od na~inite da se dojde do sudski procesi, na izbornite nere- odgovor na pra{aweto koi ~ovekovi gularnosti, na neednakvite mo`- prava najmnogu ne se po~ituvaat po nosti na malcinskite grupi (oso- 2001 g., e da se analiziraat izve{- beno Romite), itn. Od osobeno zna~ewe za nas se taite od me|unarodnite nabquduva- preporakite vo odnos na primenata wa i izvestuvawa za dadeniot pe- na Zakonot za amnestija i za slu- riod. Na primer, ako se analiziraat ~ajot El-Masri. Vo odnos na tortu- neodamne{nite zaklu~ni sogledu- rata, kako i svirepiot, ne~ove~ki vawa na Komitetot za ~ovekovi pra- i degradira~ki tretman, Komitetot va, vo odnos na Me|unarodniot pakt e osobeno zagri‘en deka "poli- za gra|anski i politi~ki prava, mo- ti~kata ‘elba da se amnestiraat ‘e da se dojde do slednive vpe~a- krivi~nite dela izvr{eni vo peri- toci. Kako prvo, preovladuvaat odot na gra|anskata vojna#15 mo‘e da brojnite podra~ja na gri‘a i prepo- dovede do nivna nekaznivost, pot- raki za smetka na samo trite eks- setuvaj}i deka toa bi bilo inkompa- plicitno navedeni pozitivni as- tibilno so Paktot. Ako saka da gi pekti.12 ispolni preporakite na ova telo, Edna od glavnite zabele{ki na na{ata dr‘ava treba ne samo gri‘- ovoj komitet e deka Narodniot pra- livo da gi istra‘i te{kite prekr- vobranitel ne e vostanoven vo pot- {uvawa na ~ovekovite prava i da polna soglasnost so "Pariskite gi izvede odgovornite pred prav- principi#, pa zatoa ja pokanuva na- data,16 tuku i da obezbedi adek- {ata zemja da "go razgleda vostano- vatno obe{tetuvawe na ‘rtvite i vuvaweto na nacionalna insti- nivnite semejstva. Vo odnos na slu- tucija za ~ovekovi prava so po{irok 13 mandat#. Drugite podra~ja na gri`a 14 Komitetot prepora~uva zajaknuvawe na policiskiot i preporaki se odnesuvaat na korup- trening za ~ovekovi prava, istraga i kaznuvawe na policajcite koi gi povreduvaat ~ovekovite prava, cijata, na na~inot na koj `enite se kako i "vostanovuvawe nezavisno telo za monito- rirawe na policijata#. 15 Interesno, Komitetot go tretira konfliktot od 2001 12 Spored ovoj komitet, pozitivni aspekti se vovedenite g. kako "gra|anska vojna#. legislativni i institucionalni sudski reformi, 16 Dosega edinstven ishod od slu~aite na te{ki noviot Zakon za verski zaednici i religiozni grupi, prekr{uvawa na ~ovekovite prava za vreme na kako i izmenite na Krivi~niot zakonik (dekri- konfliktot 2001 e neodamne{nata presuda na minalizirawe na navredata, klevetata i iznesu- Ha{kiot tribunal protiv Bo{koski i Tar~ulovski, vaweto na li~ni i semejni priliki) vo nasoka na so koja Bo{koski be{e osloboden od obvinenieto, a obezbeduvawe na slobodata na mislewe i izrazuvawe, Tar~ulovski be{e proglasen kako vinoven za slu~ajot osobeno za novinarite i izdava~ite. "Quboten# i osuden na 12 godini zatvor. Ostanuva da 13 „Concluding Observations of the Human Rights Committee, vidime kako }e se procesuiraat ~etirite slu~ai koi The Former Yugoslav Republic of Macedonia”, Ninety- £ bea vrateni na Makedonija od strana na Ha{kiot second session, New York, 17 March – 4 April 2008, p. 2. tribunal.

Godina 6, br. 23, septemvri 2008, Skopje str. 87 @arko Trajanovski

~ajot El-Masri, Komitetot sugerira niot izve{taj za Paktot za ekonom- nova i seopfatna istraga, kako i ski, socijalni i kulturni prava, na- obezbeduvawe na soodvetna kompen- vedeni se voveduvaweto kvoti za zacija, dokolku istragata ishoduva ‘eni vo izbornoto zakonodavstvo, so zaklu~ok deka mu bile povredeni voveduvaweto zadol‘itelno sred- pravata za{titeni so Paktot. no obrazovanie, kako i ratifika- [to se odnesuva do torturata, cijata na nekolku konvencii i pro- osobeno zagri‘uva~ki se naodite na tokoli. Preporakite se odnesuvaat Komitetot za prevencija na tortura na duri 20 podra~ja na gri‘a: ne- (KPT) koi korespondiraat so izve{- sproveduvaweto na preporakite na taite na nekoi doma{ni zdru‘enija Narodniot pravobranitel, otsus- na gra|ani. I na neodamne{nata tvoto na sudski odluki vo koi di- poseta vo juli 2008, ~lenovite na rektno se primenuvaat pravata od KPT bea sosredoto~eni na uslovite Paktot, otsustvoto na antidiskri- na pritvorenite i zatvorenite minatorska legislativa vo razli~- lica, zdravstvenite uslugi vo ni sferi (domuvawe, zdravstvena zatvorite, kako i na merkite za za{tita, pristap do uslugi), diskri- za{tita protiv lo{o tretirawe na minacijata kon Romite vo najraz- licata li{eni od sloboda od stra- li~ni sferi, ograni~enite ekonom- na na slu‘benite lica. Razgledu- ski mo‘nosti na ‘enite (osobeno vaj}i gi naodite od posledniot iz- Romkite i ruralnite ‘eni) itn. Za ve{taj za posetata od 2006 g., Komi- Komitetot, osobeno zagri‘uva~ki tetot dokumentira pove}e slu~ai na se zgolemeniot broj ‘rtvi na semej- maltretirawe od strana na poli- no nasilstvo i na trgovija so lu|e, cijata, uka‘uvaj}i deka merkite za otsustvoto na gri‘a kon marginali- za{tita od tortura ne se po~itu- ziranite grupi, kako i faktot deka vaat.17 Pritoa, KPT konstatira deka 30% od naselenieto ‘ivee pod "nacionalnite vlasti ne prevzele linijata na siroma{tijata.19 nikakvi posledovatelni aktiv- Otkako stana kandidat za ~len- nosti kako odgovor vo razli~nite stvo vo EU, ~ovekovite prava i za{- slu~ai na lo{o postapuvawe i ne- titata na malcinstvata vo Repub- kaznivost koi Komitetot gi pokrena lika Makedonija se monitoriraat vo svoite prethodni izve{tai#.18 kako del od Kopenhagenskite krite- I vo drugite me|unarodni opser- riumi vo "Izve{taite za progres#. vacii, pozitivnite aspekti se vo Na primer, vo delot za gra|anskite malcinstvo, vo sporedba so nave- i politi~kite prava od Izve{tajot denite podra~ja na gri‘a i kon- za 2007 g., se zabele`uvaat zgole- kretni preporaki. Taka, kako pozi- meniot broj slu~ai pred Evropskiot tivni aspekti vo odnos na posled- sud za ~ovekovi prava, lo{ite us- lovi vo zatvorite, kako i zna~itel-

17 Me|u drugoto, ovoj komitet konstatira deka pravoto noto politi~ko vlijanie vrz medi- na izvestuvawe na bliskite ne se ovozmo‘uva od umite. Vo delot za ekonomskite i po~etokot na li{uvawe od sloboda, deka se uskratuva pravoto na advokat od samiot moment na li{uvawe socijalnite prava, spomenati se, od sloboda, deka pravoto na licata zadr‘ani od policijata da imaat pristap kon doktor s¢ u{te ne e formalno zagarantirano, kako i deka licata li{eni od sloboda ne se informiraat za pravata od samiot 19 Concluding Observations of the Committee on Economic, po~etok na li{uvaweto. Social and Cultural Rights, The Former Yugoslav Republic 18 Izve{taj na KPT, Strazburg, 24 noemvri 2006 (objaven of Macedonia, Thirty-seventh session, 6-24 November na 13.02.2008), str. 19. 2006.

str. 88 Politi~ka misla Za{titata na ~ovekovite prava vo Republika Makedonija me|u drugoto, bavnoto implementi- doktrinata na VMRO-DPMNE koja se rawe na akcioniot plan za pravata povikuva na konzervativnite vred- na decata, lo{ite zdravstveni us- nosti i "realniot ~ovek#20 nema ni- lovi koi ishoduvaa so smrt na {est kakvo spomenuvawe na individu- pacienti vo Demir Kapija, potre- alni ~ovekovi prava, tuku samo na bata od seopfaten zakon za anti- "prava na nacijata#.21 Sepak, vo pro- diskriminacija, kako i nedovr{e- gramata so koja VMRO-DPMNE ubed- nosta na procesot na denacionali- livo pobedi na izborite, nepre- zacija. Vo delot za malcinskite ~enoto i slobodno ostvaruvawe na prava se istaknati sevkupnoto ~ovekovite prava i slobodi e pro- podobruvawe na me|uetni~kite movirano kako eden od vrvnite pri- odnosi, ograni~eniot napredok vo oriteti na Vladata za periodot odnos na polo`bata na Romite itn. 2008-2012 g. Partiskata programa Vo poglavjeto za sudstvoto i funda- sodr`i i konkretni zalo`bi za us- mentalnite prava se istaknuvaat vojuvawe na "instrumentite koi gi po~etokot na borbata protiv korup- garantiraat vladeeweto na pravoto cijata vo sudstvoto, po~etokot na i po~ituvaweto na fundamental- rabotata na akademijata za sudii i nite ~ovekovi prava#.22 obviniteli, efektite od borbata Od navedenite instrumenti i protiv korupcijata, kako i drugi merki se dobiva vpe~atok deka pokazateli za sostojbata so funda- VMRO-DPMNE nema namera da pre- mentalnite prava. Na primer, spo- zeme podlaboki zafati vo sistemot menati se nepostoeweto na kri- za za{tita na ~ovekovite prava, za vi~na odredba za ksenofobi~ni koi se neophodni ustavni izmeni i akti, visokoto nivo na za{tita na poseriozni institucionalni re- malcinskite i kulturni prava, ogra- formi (osobeno na Narodniot pra- ni~eniot progres vo integriraweto vobranitel i Ustavniot sud). Vo na etni~kite malcinstva i nedo- programata ne e prifatena suges- statokot od zalo`bi za implemen- tijata na Komitetot za ~ovekovi tirawe na postojnata ramka za upo- prava za vostanovuvawe nacio- treba na malcinski jazici, no i ne- nalna institucija za ~ovekovi pra- maweto nikakov razvoj vo odnos na va so po{irok mandat, nitu pak se pravata na gra|anite na EU.

^ovekovite prava po 20 Spored partiskata doktrina, "Realniot ~ovek na VMRO-DPMNE e su{testvo na slobodata, patrio- predvremenite izbori tizmot i na verata. Realniot ~ovek e onoj {to raboti vredno, onoj {to e odgovoren za semejstvoto i za idni- nata na svoite deca# (http://www.vmro-dpmne.org.mk). Odgovorot na pra{aweto "Dali 21 Na str. 7 od doktrinata pi{uva: "Nikoga{ nema da dozvolime pravata na edna nacija da bidat pre~ka za vo Republika Makedonija vo momen- ostvaruvawe na pravata na druga nacija#. 22 Vo taa nasoka, na primer, do krajot na 2008 g. se tov postoi politi~ka volja za iz- predviduva usvojuvawe Zakon za naroden pravobra- gradba na efektiven sistem na nitel za lica so posebni potrebi, a do 2010 g. Zakon za izvr{uvawe na presudite na Evropskiot sud za ~o- za{tita na ~ovekovite prava?# mo- vekovi prava doneseni protiv Republika Makedonija i sledewe i implementacija na sudskata praktika. `e da se naseti ako se analiziraat Isto taka, predvideno e donesuvawe "Programa za doktrinata i partiskata programa implementacija na me|unarodno humanitarno pravo#, podobruvawe na materijalnite uslovi i standardi vo na VMRO-DPMNE, partijata koja kazneno-popravnite ustanovi, kako i zajaknuvawe na mehanizmite za kontrola nad rabotata na policijata osvoi mnozinstvo prateni~ki mesta preku podobruvawe na kapacitetite na Sektorot za na poslednite izbori. Imeno, vo vnatre{na kontrola i profesionalni standardi.

Godina 6, br. 23, septemvri 2008, Skopje str. 89 @arko Trajanovski

adresirani pogolemiot del od pro- Nakuso, vo periodot 2001-2008 g., blemite detektirani preku me|u- politi~koto fokusirawe na agen- narodniot monitoring. Na primer, data diktirana od "Ramkovniot i pokraj preporakite za efektivni dogovor# ne pridonese za sevkupno merki za antidiskriminacija (vklu- i zna~itelno podobruvawe na za{- ~itelno i seopfaten zakon za anti- titata na ~ovekovite prava vo Re- diskriminacija), VMRO-DPMNE publika Makedonija, osven vo nekoi vetuva deka nema da dozvoli "dis- oblasti. Da se nadevame deka nova- kriminacija vo odnos na vozrast, ta Vlada predvodena od VMRO- pol i rasa na bra~nite dvojki#, DPMNE seriozno }e gi zeme predvid edinstveno vo kontekst na Zakonot uka`uvawata na me|unarodnite na- za biomedicinsko (potpomognato) bquduva~i, koi po masovnite izbor- oploduvawe. I pokraj deklarativ- ni neregularnosti od 2008 g., po- nite zalo`bi, otsustvoto na podla- vtorno konstatiraa seriozni nedo- boki konkretni zafati vo sistemot statoci ne samo na planot na demo- na za{tita mo`e da se tolkuva kako kratijata i vladeewe na pravoto pokazatel za nedostatok na poli- tuku i na za{titata na ~ovekovite ti~ka volja za "nepre~eno i slobod- prava. no ostvaruvawe na ~ovekovite pra- va i slobodi#.

Abstract In order to address the situation in the domain of human rights in the Republic of Macedonia after 2001, this paper focuses on the main weaknesses of the constitutional system of human rights protection, as well as on the outcome of the international monitoring of fundamental human rights. The analysis starts with the following question: “Which human rights are recognized in the Republic of Macedonia?” and continues with two more important questions: “What are the most disrespected human rights after 2001?” and “Do the current Macedonian institutions of human rights protection guarantee effective protection in case of violation?” Finally, the paper addresses the question if there is a political will for building a more effective system of human rights protection in the Republic of Macedonia.

str. 90 Politi~ka misla organizacii Me|unarodni

Za{tita na malcinstvata vo Evropa

Zvonimir Jankuloski

1. Voved stvata bea iskoristeni kako sred- stvo na politi~ki pritisok i poli- Situacijata so malcinstvata ti~ka ucena i mnogu pridonesoa i nekako po obi~aj povrzana e so potpomognaa vo baraweto na pri~i- burnite periodi na istorijata na nite za germanskata invazija vo Evropa, pri {to malcinstvata ~es- delovite na Evropa kade ‘ivee{e topati (ne)volno se staveni vo fo- germansko malcinstvo.1 Sepak, kru- kusot na istoriskite nastani. Pa- cijalnata va‘nost na pra{aweto za dot na komunizmot vo Isto~na Evro- za{titata na malcinstvata denes pa ja otvori Pandorinata kutija na proizleguva od faktot deka taa e malcinskiot problem, politiziraj- priroden del na konceptot na za{- }i go i pretvoraj}i go vo sredstvo titata na ~ovekovite prava, kako na za mo‘ni me|udr‘avni konflikti univerzalno (~len 27 na Paktot na i sredstvo za destabilizacija na ON za gra|anski i politi~ki prava)2 politi~kite poredoci na osnova i regionalo nivo (Ramkovnata kon- koi se strukturirani dr‘avite vo vencija za za{tita na nacionalnite ovoj del na svetot. Politizacijata malcinstva na Sovetot na Evropa) na malcinskoto pra{awe lesno gi taka i vo vnatre{nite poredoci na vturna razli~nite etni~ki grupi vo dr‘avite vo Evropa. Za ‘al, nieden oddelni dr‘avi edni protiv drugi, od me|unarodnite dokumenti na ova so tragi~ni posledici za niv i za pole ne ja razre{uva dilemata koja globalniot mir i bezbednost vo go sledi definiraweto na malcin- svetot. stvata, so {to im ostava na dr‘a- Ako se sledi evropskoto iskus- vite slobodno da re{at koja zaed- tvo vo za{titata na malcinstvata, nica i po koi kriteriumi }e ja priz- ne mo‘e da se izbegne vpe~atokot naat za malcinstvo koe egzistira na deka e optovareno so istoriskoto nivnata teritorija, za da se stekne nasledstvo na za{titata na malcin- so specijalna za{tita vo pravoto. stvata od pred Vtorata svetska Tokmu zatoa Evropa e taa koja ce- vojna. Poto~no, Evropa se obiduva losno zastana zad povoenata ideja da go potisne vo zaborav neuspehot za generalna i univerzalna za{tita na Dru{tvoto na narodite i inter alia lo{oto iskustvo koe go slede{e 1 Milan Bartos, Medjunarodno javno pravo (Beograd: Kultura, 1954), str. 431. reguliraweto na ova pra{awe pred 2 Varady Tibor, Minorities, Majorities, Law and Ethnicity: Vtorata svetska vojna, koga malcin- Reflections of the Yugoslav Case, Human Rights Quaterlu 19 (1997), p. 23.

Godina 6, br. 23, septemvri 2008, Skopje str. 91 Zvonimir Jankuloski

na ~ovekovite prava, so {to vo ce- nastanatite dr‘avi od Isto~na i lost se ukina Versajskiot sistem na Jugoisto~na Evropa i bea integra- za{tita na malcinstvata i se na- len del na t.n. Kopenhagenski krite- pravi silna distinkcija pome|u riumi, utvrdeni na sostanokot na malcinskite prava i i "generalnata Evropskiot sovet vo Kopenhagen vo i univerzalna za{tita na ~ove- 1993 godina. Inaku, pra{aweto na kovite prava i osnovni slobodi#.3 za{tita na malcinstvata ima{e Razlikuvaweto na malcinskite od pregovara~ka uloga vo vnatre{nata individualnite prava be{e mnogu agenda na EU. Poto~no, do sredinata jasna, ostra i porazuva~ka za idnite na 90-tite godini na minatiot vek napori vo me|unarodno pravnoto malcinskoto pra{awe ne be{e regulirawe na ovaa materija. So vredno za spomenuvawe vo ramkite ogled deka "noviot svetski pore- na evropskoto integrirawe. Isklu- dok# koj se grade{e po Vtorata svet- ~ok pretstavuvaat rezoluciite us- ska vojna be{e polo`en na univer- voeni od strana na Evropskiot par- zalnosta na konceptot na za{titata lament vo 1981, 1983, 1984 i 1994 na pravata i osnovnite slobodi za niz koi se bara od dr‘avite ~lenki site bez diskriminacija, nitu vo da kreiraat sistem na posebni mer- Povelbata na ON, nitu vo Univer- ki vo korist na jazi~nite i kul- zalnata deklaracija za pravata na turnite malcinstva.4 ~ovekot, nitu vo Evropskata kon- So drugi zborovi, konceptot na vencija za ~ovekovite prava ne se za{titata na malcinstvata vo pra- spomenati malcinstvata i nivnata voto na Evropskata Unija e pokri- za{tita. eno niz principite na ednakvost i nediskriminacija. Pravoto na EU/ 2. Za{tita na malcinstvata vo EZ go odbegnuva konceptot na pozi- Evropskata Unija tivna za{tita na malcinstvata pre- ku garancii za specifi~ni prava, Za{titata na nacionalite mal- ekskluzivni za pripadnicite na cinstva vo ramkite na Evropskata malcinstvata. Poto~no, osnovniot Unija ja karakterizira odreden pristap na EU kon pra{aweto na paradoks, zasnovan na dvojni stan- za{titata na malcinstvata e izgra- dardi. Od edna strana, za{titata den na pretpostavkata deka speci- na nacionalnite malcinstva e mno- fi~na za{tita na malcinstvata e gu va‘no pra{awe za nadvore{nata vo sprotivnost so usvoeniot prin- politika na Unijata, dodeka, od dru- cip na nediskriminacija.5 Osobeno, ga strana, za{titata na malcin- odbivnosta na evropskite dr‘avi stvata e marginalizirana vo vnat- kon posvetenosta na za{titata na re{nata agenda na Unijata i vo ram- kite na aquis communautaire. Voobi- 4 Toggenburg, G. N. (2000): A Rough Orientation Through a ~aeno, malcinstvata bea predmet na Delicate Relationship: The European Union’s Endevours interes na Evropskata Unija koga se for (its) Minorities. European Integration online Papers, Vol. 4, No. 16, pp. 5-6. rabote{e za priznavaweto na novo- 5 Ivo Pospíšil, The Protection of National Minorities and the Concept of Minority in the EU Law, a paper to be presented at the ecpr 3rd pan-european conference, Bilgi University, 3 Za studijata, vidi: UN Doc.E/CN. 4/367 I Add. 1 (1950). Istanbul, 21 – 23 september 2006, p. 5.

str. 92 Politi~ka misla Za{tita na malcinstvata vo Evropa malcinstvata be{e reflektirana "...~lenot 14 ne zabranuva raz- vo Dogovorot od Amsterdam, kade vo liki vo tretmanot vo realizacijata ~lenot 6 (1) se inkorporirani kri- na priznatite prava i slobodi. ... teriumite od Kopenhagen (sloboda, Sudot, sledej}i gi principite koi demokratija, po~ituvawe na ~ove- mo`at da bidat izvle~eni od legal- kovite prava i osnovni slobodi i nata praktika na pove}eto demo- principot na vladeewe na pravoto) kratski dr`avi, nazna~il deka so isklu~ok na eden – za{tita i po- principot na ednakov tretman e po- ~ituvawe na malcinskite prava.6 vreden ako razlikuvaweto nema Na vakva pozicija e i Evropskata objektivno i razumno opravduvawe. konvencija za ~ovekovite prava, vo Postoeweto na vakvo opravduvawe koja nema da najdete odredbi koi ja mora da bide procenuvano vo odnos garantiraat za{titata na pravata na celite i efektite na merkite na pripadnicite na malcinskite prevzemeni sprotivno na princi- grupi. Nivnata za{tita e pokriena pite koi se dominantni vo demo- niz pravoto na nediskriminacija vo kratskite op{testva.# 7 odnos na u‘ivaweto na pravata od Ako se sledi praktikata vo Konvencijata. ^lenot 14 na Konven- postapuvawe na evropskite dr‘avi cijata predviduva deka: "u‘iva- kon pra{aweto na malcinstvata na weto na pravata od Konvencijata e svoite teritorii mo‘e da se ka‘e obezbedeno bez diskriminacija vrz deka postojat ~etiri grupi na evrop- osnova na pol, jazik, vera, politi~- ski dr‘avi koi se sprotivstaveni ko ili drugo ubeduvawe, nacionalno kon ovoj koncept. Odredeni dr‘avi ili socijalno poteklo, pripadnost go sledat misleweto deka objektiv- na nekoe nacionalno malcinstvo...#. niot kriterium e determinira~ki Iako za kreatorite i instrumenta- odredena zaednica na nivnata teri- riumot na Konvencijata e jasno deka torija da bide proglasena za mal- ne mo‘e da stane zbor za za{tita cinstvo (Slova~ka), drugi general- na t.n. malcinski prava, sepak ne e no ja prifa}aat definicijata za odbegnata potrebata (nametnata od malcinstvata na Kapatorti.8 Drugi realnata sostojba vo Evropa) da se (^e{kata Republika, Ungarija, Av- ispita kolku ~lenot 14 i drugite strija, Velika Britanija) gi enume- odredbi na Konvencijata efiksno ja riraat (numerus clausus) oficijalno unapredile kolektivnata pozicija priznaenite malcinstva (Danska, na malcinstvata vo dr‘avite i Finska, Germanija, Italija, Slove- za{titata na pravata na nivnite pripadnici. Vo taa nasoka e stan- 7 Case Relating to Certain Aspects of the Laws on the Use of Languages in Education in Belgium (merits), Presuda dardna definicijata na diskri- od 23 juli 1968, Seria A, Vol. 6, str. 34; Appl. No. 8317/ minacijata dadena vo presudata vo 78, 3EHRR (1981) p. 161, pp. 214-215. 8 Soglasno definicijata na Kapotorti "Malcinstvoto poznatiot Belgiski jazi~en spor od e nedominantna grupa lu|e vo dr`avata koja se razli- kuva od mnozinstvoto naselenie vo pogled na etni~- 23 juli 1968 godina. kite, religiskite i jazi~nite karakteristiki i koja poka`uva ~uvstvo na solidarnost kon o~uvuvawe na 6 de Witte, B. (2004): The Constitutional Resources for an nivnata kultura, tradicii, religija ili jazik#. Capo- EU Minority Protection Policy. In Toggenburg, G. N. (ed.): torti, Francesco, Study on the Rights of Persons Belonging Minority Protection and the Enlarged European Union: the to Ethnic, Religious and Linguistic Minorities, UN Document Way Forward (Budapest: OSI, 2004). E/CN.4/Sub.2/384/Rev.1. para 20, 1979.

Godina 6, br. 23, septemvri 2008, Skopje str. 93 Zvonimir Jankuloski

nija, [vedska). I, vo poslednata odi od edna krajnost vo druga. Od grupa se dr‘avite na EU koi se de- baraweto na Ungarija za specifi~- cidni deka na nivnite teritorii ne ni prava na malcinstvata, preku postojat malcinstva (Francija, konceptot na mnozinstvoto dr‘avi Lihten{tajn, Luksemburg, Malta i na EU specifi~ni prava da bidat Holandija). Pokraj vakvata podel- garantirani samo za malcinstvata ba, odredeni dr‘avi, kako Germani- koi se oficijalno priznaeni od ja, pravat razlika me|u nacionalni strana na dr‘avite, do onoj na i etni~ki malcinstva, Italija go Francija koj celosno go odrekuva sa- priznava samo konceptot na jazi~- miot koncept na malcinski prava. koto malcinstvo, Velika Britanija Razlikite vo konceptot na za{- konceptot na t.n. rasni grupi ([ko- titata na malcinstvata vo Evropa ti, Irci i Vel{ani), Grcija koncep- se odrazuva i vo procesot na imple- tot na verski malcinstva, dodeka mentacijata na Ramkovnata konven- Slovenija gi deli malcinstvata na cija za za{tita na malcinstvata na avtohtoni i onie koi toa ne se. Po- Sovetot na Evropa.10 Se raboti za delenosta na dr‘avite na Unijata prv me|unaroden obvrzuva~ki doku- okolu pra{aweto na za{titata na ment na poleto na za{titata na mal- malcinstvata go problematizira cinstvata koj ja transformira dopolnitelno baraweto na novo- politi~kata posvetenost na dr‘a- primenite dr‘avi da se usvoi spe- vite na Evropa od Dokumentot na cijalna povelba za malcinski pra- KEBS od Kopenhagen (1990), vo prav- va, koja bi stanala del na Povel- ni obvrski za niv na poleto na za{- bata za ~ovekovite prava na Evrop- titata i unapreduvaweto na polo‘- skata Unija. Osobeno pritisokot vo bata na malcinstvata. Sepak, od- Unijata doa|a od strana na Ungarija redbite na Konvencijata ne se di- koja bara{e za{titata na malcin- rektno aplikabilni. Tie se pro- stvata da bide spomenata vo Pre- gramski orientirani, naso~uvaj}i ja ambulata i po~etnite odredbi na akcijata na dr‘avite na ova pole. idniot evropski Ustav.9 Dali vak- Poradi ova Konvencijata e konstru- voto barawe na Ungarija mo‘e da se irana mnogu pove}e kako zbir na ob- sporedi so procesot na penetrira- vrski za dr‘avite otkolku kako ka- we na principite na za{titata na talog na prava za licata pripad- ~ovekovite prava vo pravoto na Ev- nici na nacionalnite malcinstva. ropskata Unija. Dali e mo‘no da se Ostvaruvaweto na principite i ce- inkorporiraat specifi~nite mal-

cinski prava kako generalni pravni 10 Ramkovnata konvencija za za{tita na malcinstvata na Sovetot na Evropa usvoena e od strana na Komite- principi koi }e gi spodeluvaat tot na ministri na SoE vo 1994 godina, a stapi vo sila nacionalnite pravni sistemi na po deponiraweto na 12 instrument za ratifikacija na 1 fevruari 1998 godina. Za tekstot i pove}e, vidi: dr‘avite ~lenki? O~igledno ova http://conventions.coe.int/Treaty/Commun/QueVoulez Vous.asp?NT=157&CM=2&DF=18%2F04%2F02&CL= }e bide osobeno te{ko, sledej}i ja ENG. Vo momentov Ramkovnata konvencija e rati- sega{nata sostojba vo EU kade kon- fikuvana od 39 dr‘avi na Sovetot na Evropa. ^etiri dr‘avi ja potpi{ale no s¢ u{te ne ja ratifikuvale ceptot na za{tita na malcinstvata (www.humanrights.coe.int/minorities). Za pove}e vidi vo: The Framework Convention for the Protection of National Minorities: A Guide for Non-Governmental Organizations 9 Ivo Posp{ilI, Supra 5, p. 9. (London-based Minority Rights Group International, 1999).

str. 94 Politi~ka misla Za{tita na malcinstvata vo Evropa lite od Konvencijata mora da se Kakva e idninata na malcinstva- slu~i na nacionalno nivo niz usvo- ta vo Evropskata Unija? So ogled juvawe pravni merki i politiki na deka granicite vo Evropa s¢ pove}e za{tita i unapreduvawe na polo‘- ja gubat svojata originalna funkcija bata na malcinstvata. Zatoa i nazi- kako tradicionalna ramka za priz- vot e ramkovna Konvencija. navaweto na nacionalnite malcin- Primenlivosta na Konvencijata stva, nacionalnite entiteti koi e problemati~na i vo pogled na raz- formiraat dominantno mnozinstvo likata koja se pravi pome|u "tradi- vo nacionalnite dr‘avi mo‘e cionalni nacionalni malcinstva# i mnogu lesno vo bliska idnina da se t.n. "novi malcinstva# koj poim se pretvorat vo malcinstva vo nad- vrzuva za migrantite od sekakov nacionalni uslovi na Unijata. Za vid. Vakvata dihotomija vo pogled odredeni avtori, samiot proces na na interpretacijata na poimot na evrointegraciite prestavuva mo‘- nacionalno malcinstvo od Konven- na zakana ne samo za postojnite na- cijata e obid da se izbegnat obvrs- cionalni malcinstva tuku i za ja- kite od istata, so ogled deka ne po- zi~niot, kulturniot i nacionalniot stoi specifi~no barawe vo Konven- identitet na dr‘avite ~lenki.13 cijata za tradicionalna i dolgo Isto taka, mobilnosta vo Unijata vospostavena vrska na odredena za- mo‘e da dovede do kreirawe i na ednica so teritorijata na dr`avata novi malcinstva vo ramkite na za da bide razgledana kako mal- dr‘avite na Unijata, menuvaj}i go cinstvo.11 Ona {to i Ramkovnata samiot koncept na malcinstvata. konvencija go predviduva e deka nej- Ekonomskata integracija so slo- zinata implementacija ne impli- bodata na dvi‘ewe, kreira situ- cira priznavawe na kolektivnite acija na kontinuirana migracija na prava. Se raboti za individualni populacija so razli~en etni~ki i prava i slobodi koi pripadnicite nacionalen identitet, koja mo‘e da na malcinstvata mo`at da gi u`i- formira malcinstvo od aspekt na vaat individualno ili vo zaednica ~uvstvoto na razli~nost od mno- so grupata. Implementacijata na zinskoto naselenie na dr‘avata vo Konvencijata treba{e da gi otstra- koja e naselena i raboti. Dosega{- ni opasnostite koi gi nosat vakvite nite iskustva govorat deka bez og- restriktivni interpretacii na led dali se pretopuvaat vo postoj- istata. No, samiot fakt deka moni- toringot na Ramkovnata konvencija od Komitetot na ministri vo pogled na izve{tajot na ne e vo nadle`nost na nezavisno Sovetodavniot komitet za Albanija, kade od Rezo- lucijata na Komitetot donesena vo vrska so ovoj telo seriozno go potkopuva imple- izve{taj izostaveni se zborovite makedonsko i gr~ko mentacioniot mehanizam na Konven- malcinstvo i zameneti se so odrednicata odredeni malcinstva, pod pritisok na Grcija. Council of Europe cijata.12 Committee of Ministers Resolution rescmn (2005)2 on the implementation of the framework convention for the pro- tection of National Minorities by Albania (Adopted by the 11 Stefan Troebst (paper given at the 30th National Convention Committee of Ministers on 11 May 2005 at the 926th me- of the American Association for the Advancement of Slavic eting of the Ministers’ Deputies). Studies), Panel 5-28: “Europe and the Protection of National 13 Toggenburg, G. N. (2004): Minority Protection in a Supra- Minorities”, Boca Raton, Florida, 24 to 27 September 1998. national Context: Limits and Opportunities. In Toggenburg, 12 Najdobar primer za politizacija na implemen- G. N. (ed.): Minority Protection and the Enlarged European tacioniot mehanizam na Konvencijata e manifestiran Union: the Way Forward. (Budapest: OSI 2004), p. 274.

Godina 6, br. 23, septemvri 2008, Skopje str. 95 Zvonimir Jankuloski

noto malcinstvo vo dr‘avata ili ne gi sledat preporakite na Evrop- }e formirat novo, migrantite od skiot sovet po ova pra{awe i ne ovoj vid s¢ u{te ne poka‘uvaat ~uv- predviduvaat pravila za pozitivni stvo na kolektivna solidarnost i prava koi treba da im bidat garan- ne pobarale za{tita na nivniot na- tirani na ovoj vid naselenie so cel cionalen identitet. [to ne zna~i da ja so~uvaat kulturnata, jazi~nata deka nema da se slu~i vo idnina. i verska razli~nost. Toa povtorno Soglasno brojkite na Unijata, e pokrieno niz aplikacijata na pove}e od 134 milioni lu|e od treti principot na nediskriminacija, so dr‘avi ‘iveeat vo zemjite na Ev- {to se odrekuva mo‘nosta za priz- ropskata Unija. Ovie heterogeni navawe "novi malcinstva# vo ram- grupi naselenie, dr‘avjani na ~len- kite na Evropskata Unija. kite na Unijata (na primer tursko- to), ne se razgleduvaat kako mal- 3. Namesto zaklu~ok cinstva soglasno pravoto na EU i ne u‘ivaat posebna za{tita na niv- O~igledno malcinskoto pra{a- nite prava.14 Ona {to e evidentno we vo Unijata ima mnogu pove}e e deka Sovetot na Evropa, preku politi~ka dimenzija otkolku prav- monitoring mehanizmite na ramkov- na. Zato ne veruvam deka vo bliska nata konvencija, gi kritikuva ev- idnina Unijata }e kreira unifi- ropskite dr‘avi za vakva praktika, cirani standardi za za{tita na a vo ista linija se zaklu~ocite na malcinstvata i nov katalog na spe- Evropskiot sovet od Tempere od cifi~ni malcinski prava. Mnogu 1999 godina. Sepak, direktivite za poverojatno e deka Unijata indi- statusot na ‘itelite koi dolgo rektno }e gi inkorporira koncep- prestojuvaat na teritorijata na tite na za{titata na malcinstvata dr‘avite ~lenki na Unijata (2003) od dr‘avite ~lenki i }e im dozvoli slobodno da odlu~at dali odredena

14 Za pove}e, vidi: Peers, S. (2004): “New” Minorities: What grupa }e ja proglasat za malcinstvo Status for Third-Country Nationals in the EU System? In Toggenburg, G. N. (ed.): Minority Protection and the i kakvi prava }e predvidat za is- Enlarged European Union: the Way Forward (Budapest, tata. OSI), p. 157.

Abstract The aim of this paper is to present and discuss the concept of national and ethnic minorities as it is reflected in the EC/EU law. As it is pointed out in the paper, the governments of the member states of EU are not fully convinced that they should accept the imposition of legally binding standards on the level of the EU. The position of EU countries toward the issue of minority protection is built on the assumption that the specific protection of minorities contravenes the non-discrimination principle and therefore, it has to be considered an exception specified in the primary law.

Key-words: national minority, European Convention on Human Rights, EC/EU law, protection of national minority, non – discrimination principle.

str. 96 Politi~ka misla i EU i Makedonija

Ustavno-pravniot status na religiite i slobodata na veroispoved*

Aleksandar Spasenovski

Vooblikuvaweto na odnosot na nuva na sve{tenicite vo propove- dr‘avata so religiite, kako i po- dite da govorat za necrkovni pra- zna~ajna afirmacija na slobodata {awa, se smeta za po~etok na prav- na veroispoved se povrzuva so raz- noto regulirawe na odnosite na dr- vojot na pretstavni~kata demokra- ‘avata so religiite i, vo taa smis- tija, odnosno so izedna~uvaweto na la, na slobodata na veroispoved. pravoto na glas vo dr‘avite. Na Vakviot proces na pravnoto regu- ovoj proces mu prethodi procesot na lirawe na ovaa sfera zema zamav donesuvaweto na ustavite, koj za- so intenziviraweto na sozdava- po~nuva vo Soedinetite Amerikan- weto me|unarodni vladini i nevla- ski Dr‘avi, a preku Francija se dini organizacii, a osobeno po for- rasprostranuva na ostanatite dr- miraweto na Obedinetite nacii vo ‘avi na Evropskiot Kontinent. Na 1945 godina, kako i na Sovetot na me|unaroden plan, pak, paralelno Evropa vo 1949 godina. so spomenatoto nastapuva period na Vo delot na odnosite pome|u pobliska sorabotka me|u dr‘avite, dr‘avata i religiite, se razli- {to rezultira so osnovawe razli~- kuvaat tri koncepti: ni univerzalni i regionalni me|u- 1. Koncept na odvoenost na reli- narodni organizacii. gijata od dr‘avata; Vo ovaa smisla, se smeta deka s¢ 2. Koncept na dr‘avna religija, do krajot na 19 vek vsu{nost i ne kako i mo‘e da se govori za slobodata na 3. Koncept na religiska dr‘ava. veroispoved ili za varijanti na Slobodata na veroispoved, me|u- odnosot na dr‘avata so religiite, narodnite dokumenti od ovaa ob- zatoa {to site evropski dr‘avi vo last, kako i ustavite i zakonite na odredena mera bi mo‘ele da se dr‘avite so liberalno-demokrat- podvedat pod kategorijata teo- ska tradicija, vsu{nost ja svedu- kratski. ^lenot 130 od Krivi~niot vaat na ~etiri pravni situacii, i zakon na Germanija, odnosno t.n. kan- toa: cel paragraf, so koj im se zabra- 1. Sloboda na javno izrazuvawe na verata; ∗ Tekstot e adaptacija na elaboratot za izrabotka na 2. Sloboda na poedine~no izrazu- doktorska disertacija, so naslov: "Ustavno-pravniot status na religiite i slobodata na veroispoved vawe na verata; (komparativna analiza so poseben osvrt na Republika Makedonija)#, {to m-r Aleksandar Spasenovski go 3. Sloboda na izrazuvawe na vera- podnese na po~etokot na 2008 godina do Nastavno- ta vo zaednica so drugi, kako i nau~niot sovet na Pravniot fakultet "Justinijan Prvi# vo Skopje.

Godina 6, br. 23, septemvri 2008, Skopje str. 97 Aleksandar Spasenovski

4. Pravo da se smeni verata pri {arenilo, Ustavot na [panija ja {to demokratskite dr‘avi voob- obvrzuva dr‘avata da odr‘uva po- likuvaat i pravila vo koi slu- sebni odnosi so Katoli~kata crkva ~ai mo‘e da bide ograni~ena i ostanatite konfesii, dodeka Us- slobodata na veroispoved. tavot na Germanija ja propi{uva Vo kontekst na vaka definira- obvrskata za izu~uvawe na verona- noto sfa}awe na odnosite na dr‘a- ukata kako nastaven predmet. Usta- vata so religiite, kako i na slobo- vot na Grcija, pak, nedvosmisleno data na veroispoved, razli~ni dr- go utvrduva postoeweto na pravo- ‘avi na razli~en na~in gi prime- slavieto kako oficijalna vera, nuvaat odredbite na me|unarodnoto dodeka vo Republika Italija, na- pravo vo ovaa oblast vo svoeto do- sproti formalno proklamiranata ma{no pravo. Vo taa smisla, so pra- ednakvost na konfesiite, fakti~ki vo se postavuva pra{aweto dali za odnosite so Svetata stolica se po- konkretna veroispoved, koja e domi- staveni na povisoko nivo. nantna vo konkretna dr‘ava, se vr- Republika Makedonija (RM), zuva odreden koncept na relacija so kako evropska dr‘ava vo koja se im- dr‘avata, kako i odredeno nivo na plementiraat vrednostite na libe- garancii na slobodata na veroispo- ralnata demokratija, trgnuva od dva ved. Dokolku kako kriterium gi ze- osnovni principa vo procesot na meme najvisokite pravni akti – pravnoto vooblikuvawe na koncep- ustavite, }e vidime deka postoi tot na odnosi so religiite, kako i {arenilo vo reguliraweto na odno- na slobodata na veroispoved. Toa se: site na dr‘avata so religiite i, vo – Prvo, garancii za ostvaruvawe taa nasoka, vo garantiraweto na na slobodata na veroispoved i slobodata na veroispovedta. Ime- – Vtoro, po~ituvawe na principot no, ustavnite odredbi na dr‘avite na odvoenost na crkvite, verski- se dvi‘at od voop{teni garancii za te zaednici i religiskite grupi nediskriminacija, odvoenost na re- od dr‘avata. ligiite od dr‘avata i na~elna slo- Vo kontekst na spomenatite boda na veroispoved, kakov {to e principi, ovaa oblast detalno e slu~ajot so Ustavite na Kralstvoto utvrdena na dve nivoa: [vedska ili na Francuskata Repub- – Prvo, na doma{no so Ustavot na lika, s¢ do stipulirawe na obemni RM i i detalni regulativi, kakov {to e – Vtoro, na me|unarodno so me|una- primerot so Ustavot na Kralstvoto rodnite konvencii i dokumenti [panija. Vo ovaa nasoka, interesen koi se del od na{iot praven po- e podatokot deka, na primer, vo redok. Ustavot na [vajcarskata Konfe- Vo odnos na Ustavot, stanuva zbor deracija se konstatira deka "Usta- za ~lenot 19 i amandmanot VII, ~le- vot se donesuva vo imeto na Bog not 48, kako i stavot 4 od ~lenot 54. sesilniot# ili vo Ustavot na Sojuz- So ~lenot 19 i amandmanot VII se na Republika Germanija deka toa se vospostavuvaat tri pravni sostojbi: ~ini "vo sklad so odgovornosta kon – Prvo, se davaat ustavni garan- Boga#. Konsekventno na spomenatoto cii na slobodata na veroispo-

str. 98 Politi~ka misla Ustavno-pravniot status na religiite i slobodata na veroispoved

vedta, javnoto, poedine~noto ili 3. Pravoto samostojno ili vo zaed- vo zaednica so drugi, izrazu- nica so drugi da se praktikuva vawe na verata; odredena vera. – Vtoro, se afirmira principot Ponatamu, isto taka i vo odred- na odvoenost na crkvite, ver- bite od Me|unarodnata konvencija skite zaednici i religioznite za gra|anski i politi~ki prava na grupi od dr‘avata i ON dopolnitelno se precizira ovaa – Treto, im se ostava slobodata na materija. Imeno, vo ~lenot 18 od spomenatite verski zaednici da spomenatiot dokument se reguli- osnovaat verski u~ili{ta, soci- rani dva novi aspekta: jalni i dobrotvorni ustanovi vo – Prvo, slu~aite vo koi mo‘e da postapka predvidena so zakon. se ograni~i praktikuvaweto na Vo ~lenot 48 od Ustavot, pak, im verata i se davaat garancii na nemnozin- – Vtoro, garanciite na dr‘avite skite zaednici vo dr‘avata vo de- za slobodno praktikuvawe na lot na slobodnoto razvivawe i verata. unapreduvawe na svojot identitet, Vo odnos na ograni~uvawata, vo vo koj zna~ajno mesto ima i verski- Deklaracijata precizno e navedeno ot. Kone~no, vo stavot 4 od ~lenot vo koi uslovi mo‘e na eden poedi- 54 na Ustavot, dr‘avata dava garan- nec da mu bide uskrateno pravoto cii i deka slobodata na veroispo- na sloboda na veroispoved i toa: ved ne mo‘e da bide ograni~ena. 1. Koga e zagrozena javnata bezbed- Osven preku spomenatite ~le- nost; novi na Ustavot, ramkata na nata- 2. Koga e zagrozen poredokot na mo{noto utvrduvawe na odnosite na dr‘avata; dr‘avata so religiite, kako i slo- 3. Koga e zagrozen moralot ili bodata na veroispoved e utvrdeno 4. Koga se zagrozuvaat pravata i i so me|unarodnite konvencii i do- slobodite na drugi lu|e. kumenti, koi golem del se rati- Vo odnos na obvrskite na dr‘a- fikuvani od Sobranieto na RM, {to vata vo nasoka na potpolna reali- zna~i deka se del od na{eto doma{- zacija na slobodata na gra|anite na no pravo. Vo ovaa smisla, osobeno veroispoved, vo ovoj dokument se zna~ajni se Univerzalnata dekla- povikuvaat istite da im dadat racija za ~ovekovi prava, Me|una- pravni garancii na svoite gra|ani rodnata konvencija za gra|anski i vo nasoka na realizacija na pravoto politi~ki prava, Evropskata kon- na versko i moralno obrazovanie vo vencija za ~ovekovi prava, kako i soglasnost so nivnite uveruvawa. drugi akti i dokumenti. Vo odnos na Vo odnos na me|unarodnite doku- Univerzalnata deklaracija za ~o- menti, zna~ajna e i Evropskata kon- vekovi prava, usvoena od Obedi- vencija za ~ovekovi prava na Sove- netite nacii (ON), osobeno zna~aen tot na Evropa, osobeno ~lenot 9, koj za nas e ~lenot 18 so koj se garanti- vo krajna linija gi sodr‘i istite ra pravoto na gra|anite na: stavovi koi se del od odnosnite 1. Slobodna veroispoved; ~lenovi na spomenatite konvencii 2. Pravoto da se smeni verata i na Obedinetite nacii. Vo ovaa

Godina 6, br. 23, septemvri 2008, Skopje str. 99 Aleksandar Spasenovski

smisla, vo odnos na Sovetot na Ev- – Se davaat garancii vo nasoka na ropa, posebno va‘na e ulogata na celosno ostvaruvawe na slobo- t.n. Venecijanska komisija, pri- data na veroispoved i zabranata dru‘no, ekspertsko telo na ovaa na verska diskriminacija; evropska vladina organizacija, koe – Postojat odredbi koi se odne- dava mislewa za ustavite i pova‘- suvaat na vnatre{noto ureduva- nite akti na dr‘avite-~lenki, me|u we na odnosite vo crkva, verska koi bezdrugo spa|aat zakonite na zaednica i religiozna grupa i dr‘avite so koi se regulira sta- – Soglasno me|unarodnite doku- tusot na verskite zaednici. menti, koi gi citiravme pogore, Vrz osnova na spomenatite us- navedeni se slu~aite vo koi mo- tavni odredbi i me|unarodni doku- ‘e da se ograni~i praktikuva- menti, RM go regulira pra{aweto weto na verata. na odnosite so religiite, kako i Sporedbata na op{tite odredbi slobodata na veroispoved. so me|unarodnite dokumenti upa- Vo odnos na zakonskoto regu- tuva na zaklu~okot deka generalno lirawe, vo 2007 godina be{e usvoen istite se po~ituvaat. Sepak, imaj}i noviot Zakon za pravnata polo‘ba go predvid nivniot op{t karakter, na crkva, verska zaednica i reli- komparativnoto iskustvo govori giozna grupa. Ovoj ~ekor be{e do- deka nekoi dr‘avi daleku poop{to tolku popotreben, zatoa {to mina- ili voop{to ne gi definiraat tiot Zakon za verski zaednici od spomenatite kategorii i drugi, pak, 1997 godina be{e neprimenliv, koi osven spomenatoto vosposta- bidej}i Ustavniot sud vo dva navra- vuvaat dopolnitelni garancii vo ta – vo 1998 godina, po inicijativa delot na slobodata na praktiku- na pove}e religiozni grupi i vo vawe na verata, odnosno zabranata 1999 godina po inicijativa na Hel- na diskriminacija. Primer vo ovaa sin{kiot komitet, ukina 8 ~lenovi, nasoka e Zakonot za slobodata na odnosno stavovi od ~lenovi (od veroispoved i pravnata polo‘ba na vkupno 37, n.z.), taka {to istiot crkvite i verskite zaednici na prakti~no stana neprimenliv vo Bosna i Hercegovina (BiH) od 2004 celina. godina, kade se utvrduva deka: Zakonot za pravnata polo‘ba na "Crkvite i verskite zaednici vo crkva, verska zaednica i religi- propovedaweto na verata i preku ozna grupa e sostaven od 6 dela. Ka- drugite deluvawa ne smeat da {i- ko najbitni sami po sebe se nametnu- rat netrpelivost i predrasudi kon vaat prviot, vtoriot i ~etvrtiot drugi crkvi i verski zaednici i del. nivnite vernici ili kon gra|anite Vo prviot del, koj se odnesuva na bez versko opredeluvawe ili da se op{tite odredbi: onevozmo‘uvaat vo slobodnoto i – Se definiraat crkvata, verska- javno praktikuvawe na verata ili ta zaednica i religioznata drugo uveruvawe#. grupa; Vtoriot del, pak, posveten na – Se definira verskiot slu‘- pravniot status na crkvata, verska- benik; ta zaednica i religioznata grupa,

str. 100 Politi~ka misla Ustavno-pravniot status na religiite i slobodata na veroispoved se odnesuva na postapkata na regis- nalna#, so {to bi gi ostvaruvala tracija i na uslovite koi treba da pravata vo poln obem, e vmetnato se ispolnat. Vo ovaa smisla, za raz- re{enieto spored koe istata treba lika od minatiot zakon, novina e da postoi najmalku 25 godini, a nej- odredbata spored koja verskite zinite propovedi da se vo soglas- zaednici se registriraat vo Osnov- nost so istoriskoto, duhovnoto i niot sud vo Skopje, koj vodi eviden- op{testvenoto nasledstvo na ovaa cija, kako i faktot deka site crkvi, dr‘ava, ~lenka na Evropskata Uni- verski zaednici i religiozni grupi ja. Konsekventno na spomenatoto, registrirani zaklu~no so 1998-ta spored litvanskiot Zakon za verski mo‘at da go zadr‘at postojniot pra- zaednici, ako se odbie registraci- ven subjektivitet i za niv nema da jata za tradicionalna, verskata za- ima nova registracija, tuku nivnite ednica mo‘e takvo barawe da pod- podatoci }e bidat vneseni vo sud- nese posle 10 godini. Odlukata, skiot registar vo rok od 60 dena. pak, za tradicionalna verska zaed- Vo ovaa smisla, ako go analizirame nica ja nosi Pretstavni~kiot dom me|unarodnoto iskustvo, dopol- na ovaa dr‘ava. Pomalku ili pove- nitelno }e go argumentirame vpe~a- }e sli~ni se slu~aite i vo Srbija tokot za goleminata na stepenot na ili vo Bugarija kade, isto taka, se otvorenost na RM vo delot na pravi razlika pome|u tradicio- slobodata na veroispovedta. Ime- nalni i drugi verski zaednici, od no, na primer vo Romanija, spored {to, pak, zavisi i stepenot na ostva- Zakonot za verski slobodi i verski ruvaweto na pravata i pozicijata zaednici, odlukata za osnovawe koja }e ja imaat istite vo odnosnite verska zaednica ja donesuva Vla- op{testva, odnosno dr‘avi. data na predlog na Ministerstvoto Na krajot, koga go analizirame za kultura i verski raboti, {to na{iot Zakon, isto taka va‘en e i zna~i politi~ki organ, pri {to od- ~etvrtiot del od istiot, koj se od- nosnata verska zaednica treba da nesuva na verskata pouka. Vo ovaa doka‘e deka nepre~eno funkci- nasoka osobeno zna~aen e ~lenot 22, onira vo Romanija ne pomalku od 12 spored koj verskite obrazovni in- godini, deka ima ~lenovi ne pomal- stitucii se izedna~uvaat so drugite ku od 0,1% od brojot na naselenieto obrazovni ustanovi i nivnite u~e- spored posledniot popis i deka nici i studenti imaat isti prava i nema ime koe e isto ili sli~no so obvrski. Vakvi odredbi, so koi se druga, ve}e registrirana verska za- izedna~uvaat verskite obrazovni ednica. Isto taka, dokolku go zeme- institucii so ostanatite, ima skoro me primerot so Zakonot za religi- vo site zakoni na evropskite dr‘avi. ski zaednici i asocijacii na Lit- Pra{awata na odnosite na reli- vanija od 1995 godina, }e vidime giite so dr‘avata i na slobodata deka odlukata za osnovawe verska na veroispoved, s¢ pove}e go pri- zaednica ja nosi ministerot za vlekuvaat vnimanieto na me|una- pravda, isto taka politi~ki organ, rodnata ekspertska, profesional- pri {to kako uslov edna verska za- na i stru~na javnost. Iako me|una- ednica da dobie status "tradicio- rodnoto pravo i me|unarodnite

Godina 6, br. 23, septemvri 2008, Skopje str. 101 Aleksandar Spasenovski

obi~ai nudat generalni ramki kako na nezavisnosta do denes, preku dr‘avite da im pristapuvaat na ratifikacijata na soodvetnite pra{awata na odnosite so reli- me|unarodni dokumenti, ustavnite giskite zaednici, i vo taa smisla i zakonskite odredbi gradi sistem garanciite na slobodata na vero- vo koj crkvite, verskite zaednici ispoved, sepak ne mo‘e da se zaklu- i religioznite grupi se odvoeni od ~i deka postoi uniformnost vo re- dr‘avata i vo koj se nudat garancii guliraweto na ovaa materija. Repub- za slobodata na veroispoved na gra- lika Makedonija, od steknuvaweto |anite.

Abstract The issues of relations between religions and the state and religious freedom are increasingly drawing the attention of the international expert and professional milieu. Although international law and international customs offer a general framework on how states should approach the issues of relations with religious communities and, in that sense, the guarantees for religious freedom, it cannot be concluded that there is uniformity in the regulation of this matter. Since its independence and to this day, through ratification of relevant international documents, the Republic of Macedonia has been building a system in which churches, religious communities and religious groups are separated from the state which offers guarantees for the religious freedom of the citizens.

str. 102 Politi~ka misla Teorija

Civil Society: an Alternative Safeguard of Human Rights Protection and Promotion

Nenad Markovi}

Introduction auxiliary mechanism for human rights protection and promotion. The dichotomy between the civil But as much as the civil society society and the state represents one of might be a “second option”, there are the basic debates in the political sci- obvious reasons for the further progres- ence. When it comes to human rights sive approach to this problem, i.e. a protection, it is very hard to say which possible increase of the role of the civil of these two vital societal spheres is society in these respective spheres. more important. Although cooperation The always present and sometimes between the two is an imperative, there frustrating inefficiency of the state, as are certain differences regarding the well as the fact that the state itself very role they have in human rights protec- often plays the role of human rights tion as warranted by International Law. violator are two solid reasons for On the one hand, establishing the stressing the need of an alternative limits and the mutual correlation be- mechanism. tween the state and the civil society is However, at the present moment, of crucial importance for understanding the civil society has a very limited list of the logic of their functioning in human options that it could use in the competi- rights protection. It requires an integra- tion with the state in the field of human tive approach of the political science as rights protection and promotion. Some well as a legal view through the scope of these mechanisms are more general, of International Law. such as the political pressure or the Moreover, it is obvious that the situ- electoral monitoring, but some of them, ation as stated and declared in Interna- such as the practice of “shadow repor- tional Law is rather distinctive. The state, ting”, are very concrete and even more on the one hand, is promoted as the important – they are based on Interna- “main” player in the protection and the tional Law documents. promotion of human rights, as the sole The claims made above make the carrier of obligations and duties upon very essence of this academic effort signing a specific international document more than obvious. Its objective is to regarding human rights. On the other show in a very simple manner that al- hand, there are also provisions calling though states are the central actors in upon engagement and action by the civil human rights protection and promotion, society, but only as an alternative and due to their weaknesses, there is a very

Godina 6, br. 23, septemvri 2008, Skopje str. 103 Nenad Markovi}

clear need for an alternative mecha- ments. Only a few examples will suf- nism in this field. Furthermore, it is fairly fice: obvious that this alternative mechanism “Each State party to the present Cov- should be the civil society because of enant undertakes to take steps ( )”2 its nature as well as because of the “The State parties undertake to possibilities it offers and might offer in guarantee ( )”3 the future. The polemical and almost “The State parties undertake to have dialectical approach, supported by a respect ( )”4 dialogue between political science and “The World Conference calls upon International Law regarding the trilogy all Governments to take all appropriate between civil society / state / human measures ( )”5 rights reveals a number of debatable “State Parties condemn discrimination concerns. against women in all its forms ( )”6 It is obvious that the state is the main Civil society versus the state mechanism of implementing human (the view of the International rights. When it comes to civil and politi- Law) cal rights, the situation is more or less clear. However, the implementation of The role of the state in the contem- the economic, social and cultural rights porary human rights protection system as provisioned in the ICESCR is more is central and rather meaningful. It is problematic due to the “respect, protect more than clear that the leading role in and fulfill”7 and the “to the maximum of human rights protection is invested and its available resources” principles 8. The monopolized by the state. There are at implementation of these rights is a long least two reasons for such a statement. and slow process that requires engage- The first one is sociological and is ment by many spheres of society and based on the fact that only the state has not just the state. the monopoly of power in society. As On the other hand, the civil society Max Weber has demonstrated: has a completely different dimension in “Specifically, at the present time, the the documents of the International Law right to use physical force is ascribed in regards to human rights protection. to other institutions or to individuals only Based on Article 20 of the Universal to the extent to which the state permits Declaration of Human Rights (1948), it. The state is considered the sole source of the “right” to use violence. 2 Article 2(1) of the Covenant on Economic, Social and Hence, “politics” for us means striving Cultural Rights (1968) in ERMA Fourth Cluster Reader, Sarajevo, ERMA, 2003, p. 81. to share power, either among states or 3 Ibid. Article 2 (2). 1 4 Ibid. Article 13 (3). among groups within a state.” 5 Part 3, Article 22 of the “Vienna Protocol and Programme On the other hand, this kind of a of Action (1983)” in ERMA Fourth Cluster Reader, Sarajevo, ERMA, 2003, p. 387. statement is “legitimized” in the inter- 6 Article 2 of the Convention on the Elimination of All Forms of Discrimination Against Women (1979) in ERMA Fifth national law whereas the states are Cluster Reader, Sarajevo, ERMA, 200, p. 60. main actors in all international docu- 7 “General Comment No. 12 of the Committee on Economic, Social and Cultural Rights”. 1997. In ERMA Fourth Cluster Reader, Sarajevo, ERMA, 2003, p. 267. 1 Max Weber. “Extracts from Max Weber: The Lecture by 8 “Comment on the ICESCR and the Character of the Rights” Max Weber at the Munich University in 1918” at http:// in ERMA Fourth Cluster Reader, Sarajevo, ERMA, 2003, www.mdx.ac.uk/www/study/xweb.htm p. 245.

str. 104 Politi~ka misla Civil Society: an Alternative Safeguard of Human Rights Protection and Promotion

“everyone has the rights to freedom of mental freedoms at the national and peaceful assembly and association”9, it international levels.”14 is an important sphere of society in “Individuals, groups, institutions and every state. Although it should be the non-governmental organizations have main regulatory mechanism vs. the po- an important role to play and a respon- litical state within the society, in Inter- sibility in safeguarding democracy, pro- national Law, it is just a “back up” sys- moting human rights and fundamental tem, more an alternative than a strong- freedoms and contributing to the pro- hold of human rights protection. Some motion and advancement of democratic of the provisions programmatically en- societies, institutions and processes.”15 trusting civil society follow: Furthermore, the Declaration on the “Increased efforts should be made Right and Responsibility of Individuals, ( ) to increase considerably (..) human Groups and Organs of Society to Pro- rights awareness through training, mote and Protect Universally Recog- teaching and education, popular partici- nized Human Rights and Fundamental pation and civil society.”10 Freedoms foresees one very important “The World Conference on Human thing, thus protecting the civil society Rights recommends ( ) human rights as a vital sphere of society on one hand, training for international civil servants and obliging the state to protect it on who are assigned to work relating to the other: human rights should be organized.”11 “The State shall take all necessary “Special emphasis should be given measures to ensure the protection by to measures to assist in the strength- the competent authorities of everyone, ening and building ( ) of a pluralistic individually and in association with oth- civil society ( )”12 ers, against any violence, threats, re- However, the best recognition in a taliation, de facto or de jure adverse way of the potentials that civil society discrimination, pressure or any other holds in itself is inserted in the follow- arbitrary action as a consequence of his ing several provisions of two very im- or her legitimate exercise of the rights portant documents: referred to in the present Declaration.”16 “The World Conference on Human In regard to human rights protection, Rights recognizes the important role of the relation between the civil society non-governmental organizations in the and the state is more than clear. promotion of all human rights ( ).”13 Although the major players in human “Everyone has the right, individually rights protection are the states through and in association with others, to pro- their legal systems and monopoly of mote and to strive for the protection and force, the civil society gets a bigger role realization of human rights and funda- as time passes. This does not derive

9 Article 20 of the Universal Declaration of Human Rights (1948) in ERMA Fourth Cluster Reader, Sarajevo, ERMA, 14 Article 1 of the Declaration on the Right and Responsibil- 2003, p. 24. ity of Individuals, Groups and Organs of Society to Pro- 10 Article 34 of the Vienna Protocol and Programme of Action mote and Protect Universally Recognized Human Rights (1983) in ERMA Fourth Cluster Reader, Sarajevo, ERMA, and Fundamental Freedoms(1999) at http://www.unhchr.ch/ 2003, pp. 384. huridocda/huridoca.nsf/(Symbol)/A.RES.53.144.En? 11 Ibid. Part II (A), Article 7. OpenDocument 12 Ibid. Part II (C), Article 67. 15 Ibid. Article 19 (2). 13 Ibid. Part I, Article 38. 16 Ibid. Article 12 (2).

Godina 6, br. 23, septemvri 2008, Skopje str. 105 Nenad Markovi}

from the simple nature of obligations cient proof of that is the existence of undertook by states upon signing the European Court of Human Rights international legal documents, nor is the in Strasbourg that by its statute is re- civil society empowered progressively sponsible for breaches of individual just for the reason of a mere décor to human rights by the state: the state. Why then? “Any Contracting State (State appli- cation) or individual claiming to be a Is the state efficient and victim of a violation of the Convention sufficient? (the need for (individual application) may lodge di- alternative mechanisms) rectly with the Court in Strasbourg an application alleging a breach by a Con- The mere existence of the state as tracting State of one of the Convention an implementation mechanism in the rights.”20 field of human rights as foreseen in In- Obviously, one would be very naïve ternational Law is hardly a sufficient to think that the state can be left alone mechanism. Even the logic of the as the single most responsible player “raison d’état” postulates one main di- in the domain of individual and collec- vision and separation within the societal tive human rights without additional framework, i.e. the divisions of pow- control. In these terms, the state very ers.17 In terms of International Law, such often violates the human rights of indi- a severe division does not exist any viduals and thus the ECHR is one of more, but there are legal mechanisms the legal mechanisms for additional that challenge the power of the state.18 control in the International Law. There are several reasons why the Another very interesting aspect is state cannot be the only actor when it that this phenomenon (breach of human comes to human right protection: rights by the state itself) is very wide- The state as a violator of human spread and has an extensive reach. In rights. Very often the state itself is re- this sense, only in 2002 the ECHR in sponsible for many breaches of human Strasbourg resolved 844 cases21 and rights. In fact, the state is the major vio- received by far more complaints of vio- lator of human rights. Although in terms lations of human rights. This tendency of economic, social and cultural rights is neither something new, nor some- it is very hard to determine when a state thing immanent to the region of South- is responsible or not,19 in the case of east Europe. On the contrary, the vast civil and political rights the situation is majority of the resolved complaints very often rather clear and indicative. It come from member countries of the is very unlikely that one power such as European Union,22 and Italy comes first the state could limit itself in terms of in this regard.23 This clearly indicates breaching human rights. A very suffi-

17 In this sense I refer to Locke’s and Montesquieu’s theory 20 Council of Europe. Article 13. European Court of Human of division of power between legislative, executive and Rights. Information document issued by the Registrar of federative (in Locke’s philosophy) and/or judicial systems the European Court of Human Rights at http://www.echr. (in Montesquieu’s philosophy). coe.int/Eng/EDocs/HistoricalBackground.htm 18 Such is the European Court of Human Rights in Stras- 21 ECHR. “Subject Matter of Judgements Delivered by the bourg and its individual complaints system. Court in 2002” at www.echr.coe.int/Eng/EDocs/ 19 This is due to their nature and the above mentioned prin- SUBJECTMATTER2002TABLE.pdf ciples of their implementation. 22 Ibid.

str. 106 Politi~ka misla Civil Society: an Alternative Safeguard of Human Rights Protection and Promotion that no state is immune to the violation worse. A good example is Bosnia and of human rights and freedoms, thus Herzegovina and the work of its Human confirming that a counter-balance is an Rights Chamber as a mechanism for imperative. complaints regarding human rights vio- On the other hand, if there were no lations: human rights breaches by the state, one of the most important documents that protects NGOs and other human right Table 1 defenders would not have existed. It is Liljana Mijovi}. “Human Rights in Bosnia and Herzegovina”. Sarajevo, ERMA Fifth Cluster known as the Declaration on Human Reader, 2003, p. 221. Rights Defenders drafted in 1998 by the General Assembly of the UN.24 This Year Applications Decisions Declaration appeared as a conse- received issued quence of the fact that “people and 1996 31 0 NGOs working for human rights have 1997 83 19 to be given the necessary freedom to 1998138267 do so and be protected against perse- 1999 1953 206 cution of any kind”.25 However, this Total as of declaration does not specifically and December 1999 3449 292 solely involve the state but also, according to the Declaration, the state It is obvious, as outlined above, that has the duty to “protect those activists the Human Rights Chamber receives ( ) against violent groups like death far more cases per year than it can squadrons ( )”26 process. The number of decisions that Nevertheless, the occasional brea- are issued by the Human Rights Cham- ches of human rights by the state are ber is by far lower than the number of not the only reason for the existence of applications that are submitted by the an alternative mechanism such as the citizens of Bosnia and Herzegovina. civil society. There is another, more “be- This means that an alternative system nign” reason, so to say. of human rights protection could be of The inefficiency of the state. The use. Although such a system is still not other aspect of the state’s disability to a reality, thinking in this direction is an remain the only human rights imple- option. The civil society is a certain pos- mentation and protection factor is the sibility in this sense because of its na- issue of inefficiency. The basic system ture as an “aggregate of individual in- for protecting human rights, i.e. the ju- terests.”27 And the rights of the citizens diciary, is very often congested, unor- should be protected as efficiently as ganized and slow. In terms of human possible. But what does the civil soci- rights protection, the case is even ety have to offer?

23 Italy has the highest number of cases due to the infamous inefficiency of its judicial system. 24 Wolfgang Benedek and Minna Nikolova, “Understanding Human Rights”. Graz, Manz Crossmedia, 2003, p. 26. 27 Willem Wolters, “The Making of Civil Society in Historical 25 Ibid. Perspective” at http://www.knaw.nl/indonesia/transition/ 26 Ibid. workshop/chapter6Wolters.pdf

Godina 6, br. 23, septemvri 2008, Skopje str. 107 Nenad Markovi}

The mechanisms It is clear that the civil society could of the civil society contribute very much by exerting politi- (what can the civil society cal pressure on the government. Hu- actually do) man rights protection and promotion is certainly an arena that very often ex- The state on the one hand, and the periences turmoil and difficulty and civil society on the other is a dichotomy thus: obviously common to political science “Groups formed by citizens eager to and International Law. And as much as improve their society can advocate, it is clear what the boundaries and the educate and mobilize attention around possibilities of the state in human rights major public issues and monitor the protection and promotion are, the civil conduct and achievements of public society is a completely different story. officials. Obviously, these are functions Although the provisions that are to be which the press and public figures may found in international law documents not always enjoy, but that makes them very often stress the importance and the all the more important.“29 role of the civil society, it is little known The importance of organizations what civil society can de facto contrib- such as the Human Rights Watch, Am- ute to in human rights protection as a nesty International or the International sphere sui generis, and as a counter- Crisis Group are of great importance balance to the state: because of the specific approach re- Political pressure. The most general garding human rights violation such as framework to which the civil society “urgent action appeals”30 or “mobiliza- might contribute is, of course, the po- tion of shame”31 techniques through litical arena. This comes from the very which a certain amount of pressure is nature of political society or, as Brian imposed on the governments regard- Atwood puts it: ing human rights issues. “What is clear is that governments Monitoring elections. Electoral moni- and non-governmental actors must toring, another very important mecha- strike a fair balance, born out of mutual nism, can very often be effective in respect. Governments need to respect regulating the matter discussed above the rights of citizens to organize, and when it comes to one of the most sen- citizens must give their institutions the sitive human rights, i.e. the right to vote,. ability to govern effectively. Only by Very often, organizations that monitor working together — despite the occa- elections are not just mere reporters of sional tensions — will the will of the the irregularities and the possible mis- people be served. Civil society can play takes during the election process. Their a key role in public advocacy, policy role is sometimes decisive in the vot- analysis, mobilizing constituencies in ing process. One should just remem- support of reform and by serving as ber the role that the Center for Free watchdogs in assuring accountability.“28 Election and Democracy (CeSID)

28 Brian J. Atwood, “Strengthening Democracy Through Civil 29 Ibid. Society”. USIA Electronic Journal, Vol. 3, No. 1, January 30 Wolfgang Benedek and Minna Nikolova, “Understanding 1998 p2. at http://usinfo.state.gov/journals/itdhr/0198/ijde/ Human Rights”. Graz, Manz Crossmedia, 2003, p. 26. atwood.htm. 31 Ibid.

str. 108 Politi~ka misla Civil Society: an Alternative Safeguard of Human Rights Protection and Promotion played in times when Slobodan Milo- might be useful mechanisms for balanc- {evi} tried to pass a lex specialis in the ing the power between the state and Serbian Parliament, thus denying the the civil society on the national and in- clear victory to its counter-candidate ternational level, they might be consid- Vojislav Koštunica. What is even worse, ered as very general and extensive. A this would have meant that the right to more exact and, at the same time, very vote would have been denied to the powerful tool is the so-called “shadow complete Serbian electorate which, by reporting” practice: itself, presents a major and violent “The Convention on the Elimination breach of one of the basic civil and of All Forms of Discrimination Against political rights warranted by Article 21, Women (the CEDAW Convention) is a Point 3 of the Universal Declaration of powerful instrument for articulating, Human Rights. advocating, and monitoring women’s The role of CeSID in these terms human rights. NGOs have a very im- was more than political pressure. Their portant role in making the Convention major role could be shortly described an instrument of women’s empower- as follows: ment through advocacy and monitoring “CeSID’s assessment of the elec- their governments’ implementation of toral process and its nonpartisan tally the treaty. Because the Conventions confirming Kostunica’s first-round vic- enforcement mechanism is based in a tory were particularly critical given the reporting system, it is imperative that inability of the international community NGOs understand and use the report- to observe the elections.”32 ing mechanism to maintain government CeSID’s activity in this regard is a accountability both inside the country clear indicator of how civil society could and at the United Nations.”33 impact human rights in critical times, Based on the CEDAW,34 it presents especially by opposing governmental a powerful tool in conditions when gov- pressure and even unconstitutional act- ernments might not reveal the real pic- ing by the state. Thus, monitoring elec- ture regarding women’s rights status in tions by national and international the respective country. These “shadow NGOs that deal with this issue is of cru- reports” consist of alternative views of cial importance in the process of estab- certain NGOs on women rights issues lishing effective human rights imple- and might be submitted directly to the mentation and protection. Unless such CEDAW Committee. Although submit- a factor is present, many countries ting “shadow reports” to the CEDAW might encounter many problems in es- Committee is a very complicated and a tablishing fair and free elections. In this time-requiring procedure, it presents a sense, the help from civil society is ir- revolutionary step towards enforcing replaceable. NGOs’ role in controlling the state and “Shadow reporting”. Although moni- human rights issues. toring elections and political pressure 33 International Women’s Rights Action Watch, “Producing NGO Shadow Reports to CEDAW: A Procedural Guide”. at 32 World Movement for Democracy, “What’s Being Done on iwraw.igc.org/shadow.htm. . . . Breakthrough Elections? Yugoslavia’s Presidential Elec- 34 The CEDAW practice in “shadow reporting” is taken only tion, September 24, 2000". at http://www.wmd.org/action/ as a representative example. There also other documents feb-mar02/yugoslavia.html. that include this kind of practice.

Godina 6, br. 23, septemvri 2008, Skopje str. 109 Nenad Markovi}

Although “there is no formal mecha- regarding this issue gives us a very nism for NGOs to present information comprehensive picture of both spheres in the official CEDAW session,” the role as well as their real power concerning of NGOs in shadow reporting is very human rights. important and respected. This practice However, this very mechanism (civil of “shadow reporting” is at present at- society) is of crucial importance to the tached to the contents of the CEDAW human rights protection and promotion. and several other documents, but it Such a conclusion is derived from the possesses great potential if shown ef- very fact that the state can never be a fective. This practice might be broad- “stand-alone” mechanism when it ened by newly adopted international comes to human rights. Logically, it is documents in order to empower further because of the very behavior of the the civil society on the international state on certain occasions, where it ei- scene in controlling and promoting hu- ther breaches and violates human rights man rights protection. itself, or is inefficient when it comes to All in all, it can be concluded that their protection. Hence, the existence these three mechanisms give the im- of civil society is a necessity, to say the pression of very powerful tools for civil least. control over the state. Although this is Although the civil society is highly a reasonable logic due to the impor- limited at the moment when it comes to tance of the civil society, there is always human rights protection and promotion, space for empowering and improving there are a few mechanisms that might human rights control in favour of the civil be interpreted as an embryo of an in- society. creasing role of the civil society on the international scene. And, as much as Conclusion political pressure or electoral monitor- ing can sometimes be either avoided The very complex relation between or inhibited by the state, the practice of the civil society and the state incorpo- “shadow reporting” is a powerful rates a number of issues. One of the mechanism when it comes to revealing issues is, of course, their respective role the real situation regarding women’s in human rights protection and promo- rights enforcement and protection by tion. For this reason, knowing the limits the respective state. Although still in and the relation between the civil soci- their embryonic form, such practices ety and the state and, furthermore, the should be enforced and supported be- place of human rights within this di- cause there is always the need for al- chotomy, is a basis for a very fruitful ternative mechanisms other than those academic debate. In this respect, know- possessed by the state when it comes ing the basic political science notions to human rights protection and promo- and the views of the international law tion.

str. 110 Politi~ka misla Civil Society: an Alternative Safeguard of Human Rights Protection and Promotion

Rezime Dr‘avata mnogu ~esto ne mo‘e efektivno da se spravi so kr{eweto i povredite na ~ovekovite prava. Iako taa ja ima primarnata funkcija vo nivnata za{tita i promocija, poradi niza pri~ini dr‘avnite mehanizmi neretko se nedovolno efikasni vo spravuvaweto so problemite koi proizleguvaat od nepo~ituvaweto na pravata na gra|anite. Tokmu zatoa potreben e alternativen mehanizam koj, vo najmala raka, bi deluval vo sodejstvo vo za{titata na ~ovekovite prava; no po potreba i protiv dr‘avniot mehanizam vo slu~ai koga tokmu dr‘avata se javuva kako prekr{itel na ~ovekovite prava i slobodi. Ovoj alternativen mehanizam e civilnoto op{testvo koe ima odredeni mehanizmi preku koi mo‘e da pomogne vo za{titata na pravata i slobodite na gra|anite. Nabquduvaweto na izborite, praktikata na "shadow reporting# kako i silniot politi~ki pritisok se samo nekoi od osnovnite mehanizmi preku koi civilnoto op{testvo mo‘e da gi supstituira ~estite nedostatoci na dr‘avniot mehanizam vo sferata na za{tita na pravata i slobodite na gra|anite.

Bibliography

“Comment on the ICESCR and the Character of the Rights” in ERMA Fourth Cluster Reader, Sarajevo, ERMA, 2003. “Convention on the Elimination of all Forms of Discrimination Against Women (1979)” in ERMA Fifth Cluster Reader, Sarajevo, ERMA, 2003. “Covenant on Economic, Social and Cultural Rights (1968)” in ERMA Fourth Cluster Reader, Sarajevo, ERMA, 2003. “General Comment No. 12 of the Committee on Economic, Social and Cultural Rights”. 1997. In ERMA Fourth Cluster Reader, Sarajevo, ERMA, 2003. “Universal Declaration of Human Rights (1948)” in ERMA Fourth Cluster Reader, Sarajevo, ERMA, 2003. “Vienna Protocol and Programme of Action (1983)” in ERMA Fourth Cluster Reader, Sarajevo, ERMA, 2003. Holmes, Leslie. “Post Communism: An Introduction”. Sarajevo, ERMA Second Cluster Reader, 2003. Mijovi}, Liljana. “Human Rights in BiH”. Sarajevo, ERMA Fifth Cluster Reader, 2003. Servan, Adar Avsan. “Civil Society and Democratization”. Atilitn University, De- partment for International Relations. Benedek, Wolfgang and Nikolova, Minna. Understanding Human Rights. Graz, Manz Crossmedia, 2003. Ðuriæ, Mihajlo. History of Political Theories. Skopje, Law Faculty, 1996. Gill, Graeme. The Dynamics of Democratization. New York, St. Martin’s Press Inc., 2001.

Godina 6, br. 23, septemvri 2008, Skopje str. 111 Nenad Markovi}

Atwood, Brian J. “Strengthening Democracy through Civil Society”. USIA Elec- tronic Journal, Vol. 3, No. 1, January 1998. at http://usinfo.state.gov/journals/ itdhr/0198/ijde/atwood.htm. Council of Europe. “European Court of Human Rights”: Information Document Issued by the Registrar of the European Court of Human Rights at http:// www.echr.coe.int/Eng/EDocs/HistoricalBackground.htm. “Declaration on the Right and Responsibility of Individuals, Groups and Organs of Society to Promote and Protect Universally Recognized Human Rights and Fundamental Freedoms (1999)” at http://www.unhchr.ch/huridocda/huridoca.nsf/ (Symbol)/A.RES.53.144.En?OpenDocument. ECHR. “Subject Matter of Judgements Delivered by the Court in 2002”. at www.echr.coe.int/Eng/EDocs/SUBJECTMATTER2002TABLE.pdf. International Women’s Rights Action Watch. “Producing NGO Shadow Reports to CEDAW: A Procedural Guide” at iwraw.igc.org/shadow.htm. Weber Max. “Extracts from Max Weber: Lecture by Max Weber at the Munich University in 1918” at http://www.mdx.ac.uk/www/study/xweb.htm. Wolters, Willem. “The Making of Civil Society in Historical Perspective” at http:/ /www.knaw.nl/indonesia/transition/workshop/chapter6Wolters.pdf. World Movement for Democracy. “What’s Being Done on . . . Breakthrough Elec- tions: Yugoslavia’s Presidential Election, September 24, 2000" at http:// www.wmd.org/action/feb-mar02/yugoslavia.html.

str. 112 Politi~ka misla Ïîðòðåò

Martin Luther King, Jr.: The Man and His Times

Alvin Magid

I Democratic Party for the presidency of Martin Luther King, Jr. was assas- the United States, in the general elec- sinated on 4 April 1968, at the age of tion to be held in November 2008. thirty-nine, on the balcony of the Lor- With the assistance of others, Mar- raine Motel, in Memphis, Tennessee, by tin Luther King, Jr. went on to organize James Earl Ray, a career criminal. Dr. the Southern Christian Leadership Con- King had gone to Memphis to support ference (SCLC), which provided him the city’s African-American sanitation with a base from which to enlarge the workers in their protest against unequal scope of his civil rights activities. His wages and working conditions. The arc philosophy was that of non-violent re- of his life was short; its impact would sistance, which drew on the thought and prove great, however. actions of other luminaries, among King was born in Atlanta, Georgia, them Henry David Thoreau, an Ameri- and grew up there. He graduated from can, and Mohandas Gandhi in South Morehouse College (B.A., 1948), Africa and then in India. Practicing his Crozer Theological Seminary (B.D., own variant of civil disobedience, King 1951), and Boston University (Ph.D., was arrested on numerous occasions 1955). The son of the pastor of Atlan- in the 1950s and 1960s. His campaigns, ta’s Ebenezer Baptist Church, King conducted mostly throughout the Ameri- received his ordination and in 1954 be- can South, produced mixed results. But came minister of the Baptist church in his stature continued to grow: the pro- Montgomery, Alabama. He quickly took test he led in Birmingham, Alabama, in on the role of a political activist, by lead- 1963 brought him worldwide attention ing a black boycott in 1955-1956 of and adulation. In August of that year, Montgomery’s bus lines. King achieved King spearheaded the March on Wash- a major victory and prestige in 1956 as ington, which brought together more a civil-rights leader when Montgomery’s than 200,000 people from all walks of buses began operating on a desegre- life in the United States. A year later, he gated basis. With that development, he was awarded the Nobel Peace Prize. emerged as the seed of the modern civil Ever controversial among the ma- rights movement in the United States. jority white population in the United From that seed grew many flowers, States, King’s leadership of the coun- among them, recently, the crowning of try’s civil rights movement was chal- another young black man, Barack lenged in the mid-1960s as others grew Hossein Obama, as candidate of the more militant. By then, his interests had

Godina 6, br. 23, septemvri 2008, Skopje str. 113 Alvin Magid

widened from civil rights to include criti- King drew inspiration from others, near cism of the Vietnam War and a deep and far, who preceded him and from concern over poverty in the United some who were his contemporaries, States and around the world. His plans and he had a great influence on impor- for a Poor People’s March to Washing- tant figures among the latter—for ex- ton were disrupted in the spring of 1968 ample, President Lyndon B. Johnson, for a trip to Memphis, Tennessee, in who in the 1960s spearheaded the en- support of that city’s striking black sani- actment of civil rights legislation and tation workers. The site of his assassi- launched a major campaign against nation, the Lorraine Motel, quickly be- poverty in the United States. Since came a kind of national shrine, attract- King’s death in 1968, many in his own ing many visitors each year. Since country and others have rallied under 1991, it has been a civil rights museum. the banner of universal civil rights and Renowned as an orator, Dr. King was social justice. also a published author. His books in- cluded Stride Toward Freedom (1958), II Why We Can’t Wait (1964), and Where The timeline of Martin Luther King, Do We Go From Here: Chaos Or Com- Jr.’s life and era is eventful. In May munity? (1967). King’s birthday is a na- 1954, the nine-man U.S. Supreme tional holiday, celebrated each year on Court, in the landmark case Brown vs. the third Monday in January. His late Board of Education of Topeka, Kansas, wife, Coretta Scott King, was a contro- ruled unanimously that segregation in versial luminary in her own right. Follow- public schools was unconstitutional. ing Dr. King’s death until her own in 2006, The ruling paved the way for large-scale at the age of seventy-nine, Coretta Scott integration, which in many places in the King, recipient of the U.S. Congressional nation over the years since Brown Gold Medal, carried on different aspects has proved elusive, more nominal than of her husband’s work. Ms. King penned real. The chief attorney for the lead My Life With Martin Luther King (1989). petitioner in the case, the National As- As with many leading public figures sociation for the Advancement of of an earlier generation in the United Colored People (NAACP), which car- States and other countries, Martin ried the day in Brown, was Thurgood Luther King, Jr. continues to attract the Marshall, destined years later to join interest of numerous writers and com- the Supreme Court as the nation’s first mentators, sympathizers and support- black justice. ers, critics and castigators. Biographies In 1955, a fourteen-year old Chica- of the man and histories of the civil goan, Emmett Till, while visiting his rela- rights movement he headed for more tives in Mississippi, was kidnapped, than a decade abound, in many lan- brutally beaten, shot, and dumped in a guages. His impact on the nation’s pub- river for allegedly whistling at a white lic life continues to be assayed and es- woman. The case became a cause sayed, inspiring respect and even awe célèbre of the civil rights movement. in some quarters, derision and con- Later that year, in Montgomery, Ala- tempt in others—in the United States bama, NAACP member Rosa Parks and elsewhere. In his own life and time, refused to give up her seat at the front

str. 114 Politi~ka misla Martin Luther King, Jr.: The Man and His Times of the colored section of a bus to a white organization and the Congress of Ra- passenger, defying a Southern custom cial Equality (CORE), drew more than at the time. Her arrest precipitated a a thousand volunteers, black and white. mass boycott by Montgomery’s black A year later, in an atmosphere of community, which lasted for a year, until violence and riots, James Meredith, the city’s buses were desegregated. As aided by 5,000 federal troops, became the newly-elected president of the the first black student to enrol in the Montgomery Improvement Association University of Mississippi. (MIA), Martin Luther King, Jr. was a Martin Luther King, Jr. was arrested leader of the boycott. in 1963 and jailed during anti-segrega- The Southern Christian Leadership tion protests in Birmingham, Alabama. Conference was established in 1957, While imprisoned, King wrote his fa- with Martin Luther King, Jr. as its first mous “Letter from Birmingham Jail,” president. The SCLC quickly became arguing that people have the moral right a major force in organizing the civil to disobey unjust laws. The rest of the rights movement, its principles based year was filled with key civil rights on non-violence and civil disobedience. events, successively: black civil rights In that year, in the face of massive seg- protesters in Birmingham, Alabama, regationist white resistance spear- were set upon by Public Safety Com- headed by Governor Orval Faubus, missioner Eugene “Bull” Connor’s President Dwight D. Eisenhower, in his forces wielding fire hoses and police role as commander-in-chief of the armed dogs, gaining sympathy for the civil forces of the United States, deployed rights movement around the world; Mis- federal troops and members of the state sissippi NAACP field secretary Medgar National Guard to integrate the formerly Evers was murdered outside his home all-white Central High School in Little in Jackson, Mississippi; the March on Rock, Arkansas. Washington, during which King deliv- In 1960, the Student Non-violent ered his famous “I Have A Dream” Coordinating Committee (SNCC) speech, was held in the nation’s capi- was established. Centered on young tal; four young black girls atten- blacks in the civil-rights movement, ding Sunday School in Birmingham, SNCC evolved into a more radical Alabama, were killed when a bomb ex- organization, under the leadership of ploded at a Baptist church, a popular Stokely Carmichael. location for civil rights meetings. In the spring and summer of 1961, In 1964, the 24th Amendment to the student volunteers from all over the U.S. Constitution abolished the poll tax United States began busing through the in all public elections in the country. Later South to test out new laws that prohib- that year, President Johnson signed the ited segregation in interstate travel fa- Civil Rights Act of 1964. The most cilities, including bus and railway sta- sweeping civil rights legislation since the tions. The so-called “freedom riders” end of the Civil War, the Act prohibited were attacked by angry white mobs discrimination of all kinds based on race, along the way. The project, spon- color, religion, and national origin and sored by SNCC and another civil rights empowered the federal government to

Godina 6, br. 23, septemvri 2008, Skopje str. 115 Alvin Magid

enforce desegregation. Still later that In 1967, the Student Non-violent year, in Neshoba County, Mississippi, Coordinating Committee leader Stokely the bodies of three young civil rights Carmichael coined the phrase “black workers—two white, Andrew Goodman power,” which he defined as an asser- and Michael Schwerner, and one black, tion of black pride in support of a cam- James E. Chaney—were found in an paign by black people to liberate them- earthen dam. The three had been work- selves “by any means.” SNCC’s radi- ing to register black voters in Mississippi. calism alarmed many in the civil rights Aided by local police elements, the mur- movement who espoused the idea of derers were members of the notorious non-violent civil disobedience associ- Ku Klux Klan. ated with Martin Luther King, Jr., among In 1965, Malcolm X, a prominent other civil rights leaders. Later that year, Muslim American black nationalist, was the U.S. Supreme Court declared pro- shot to death in New York City, seem- hibitions against interracial marriage ingly for reasons other than racial unconstitutional. Still later in 1967, there animus: the murderers were believed to were major race riots in Newark, be members of a rival black Muslim New Jersey, and Detroit, Michigan. group. Later that year, blacks in Selma, A week after the assassination of Alabama, undertook a march in support Martin Luther King, Jr., President of voting rights; they were assailed by Johnson signed the Civil Rights Act of police using tear gas, whips, and clubs 1968, prohibiting discrimination in the against them. The U.S. Congress sale, rental, and financing of housing. passed the Voting Rights Act of 1965, Since that fateful year, the United making it easier for Southern blacks to States has continued to grapple with vote. Race riots erupted in Watts, a issues of race, civil rights, and social black section of Los Angeles, Califor- justice, with considerable success. But nia. And President Johnson, asserting the road toward healing on which Mar- that civil rights laws alone were not tin Luther King, Jr. was determined to enough to end discrimination, issued set the nation has a long way still to be Executive Order 11246, which enforced traveled. affirmative action for the first time, fo- Now fast forward from 1968 to the cusing on improving the situation of pro- present day. On the record of American spective minority employees in every history up to the year of Martin Luther aspect of hiring and employment. King, Jr.’s death, could anyone have A year later, the militant Black Pan- imagined then that only forty years later thers organization was founded in his country might at last be ready to Oakland, California. elect its first black president?

str. 116 Politi~ka misla Martin Luther King, Jr.: The Man and His Times

Rezime Osnovnata ideja na ovoj trud e naso~ena kon dekonstrukcija na likot i deloto na poznatiot amerikanski aktivist za ~ovekovi prava Martin Luter King. Tekstot ja razrabotuva ovaa tematika vo dva komplementarni priodi. Prviot del se fokusira na razvojot na kari- erata na Martin Luter King od negovite rani periodi na aktivizam vo amerikanskiot jug s¢ do atentatot vrz nego vo Memfis, Tenesi, vo 1968. Tekstot vo ovoj del nudi kriti~ki pregled na karierata na Martin Luter King potenciraj}i ja negovata multidimenzionalna priroda na aktivist za ~ovekovi prava, pacifist, kriti~ar na vojnata vo Vietnam kako i posveten kriti~ar na siroma{tijata vo SAD i svetot. Pokraj biografskiot pristap, tekstot vo ovoj del go pret- stavuva i tvore~kiot aspekt na likot na Martin Luter King davaj}i kratok osvrt na negovite objaveni dela. Vtoriot del od tekstot se koncentrira na vlijanieto koe Martin Luter King go ima vrz razvojot na ~ovekovite prava i borbata protiv rasnata segregacija vo SAD za vreme na negoviot ‘ivot, kako i posle negovata smrt. Tuka tekstot analizira serija nastani i istoriski sudski odluki koi ja oblikuvaat borbata za ~ovekovi prava i rasna nediskriminacija vo SAD. Finalno, vnimanie se posvetuva i na nekolku gra|anski dvi‘ewa koi se osnovani ili inspirirani od Martin Luter King, koi igraat krucijalna uloga vo promocija na negoviot pristap kon nenasilstvo i gra|anska neposlu{nost.

Godina 6, br. 23, septemvri 2008, Skopje str. 117

Recenzii

Pregovarawe vo konflikti na identiteti

Vlado Popovski

Qubomir Danailov Fr~koski, "Pregovarawe vo konflikti na identiteti (Negotiation in identity conflicts)#, Templum, Skopje, 2007

Monografijata na Qubomir D. Fr~koski e posvetena na denes mo{- ne aktuelniot i voedno slo‘en pro- blem na konfliktite vo hetero- genite op{testva vrz identitetska osnova. Toj problem gi prenapregna ne samo politi~kite procesi vdol‘ heterogenite op{testva, tuku gi is- polni i nau~nite raspravi i analizi na pove}eto nau~nici od razli~en profil (politikolozi, antropolozi, sociolozi, filozofi, istori~ari, psiholozi i drugi). Fenomenot na budewe na zabo- ravenite identiteti, {to zapo~na vo {eesettite godini od prethodniot vek, istovremeno ozna~i po~etok na burna politi~ka dinamika vo mnogu zemji na Evropa, Azija i Afrika, stanuvaj}i osobeno tipi~en za Jugo- isto~na Evropa. diskurs bea osporeni re~isi site Takvata konfliktna politi~ka klu~ni koncepti na klasi~nata i na dinamika sozdade i zacvrsti cel modernata liberalna koncepcija na sinxir novi konceptualni poimi dr‘avata i na demokratijata. kakvi {to se heterogeni, pluralni, Vo toj sklop se razni{a avto- multietni~ki, multikulturni op- ritetot na konceptite: "individu- {testva, kriza i rascep na takvite alisti~ki univerzalizam#, "nacija op{testva, sukob na identiteti, na individui#, "integralna republi- sukob na legitimnite i na legalnite ka#, "nacionalna dr`ava#, "pretstav- interesi na grupite, sopostavuvawe ni~ka i mnozinska demokratija# itn. na op{testvoto i dr‘avata i sli~no. Vo su{tina, stanuva zbor za ras- Istovremeno, vo istiot politi~ki cep, vo politi~ka smisla, me|u vla-

Godina 6, br. 23, septemvri 2008, Skopje str. 119 Vlado Popovski

deja~koto mnozinstvo i malcinskite na t.n. tranziciski regii, no i vo grupi koi ja otka‘uvaat lojalnosta klasi~niot zapaden blok na demo- kon politi~kite institucii na li- kratiite, ne mo‘e nitu da se soznaat beralnata dr‘ava, osporuvaj}i go pojavite nitu da se promislat pro- nivniot legitimitet od stanovi{te cesite i trendovite, ako ne se znaat na pretstavuvawe na celinata na denes glavnite temi i glavnite identitetite vo op{testvoto i na izvodi, odnosno i klu~nite koncepti nivnite interesi. na postmodernata politi~ka nauka Vrz taa osnova otvoren e {irok i teorija. i kontinuiran nau~en i politi~ki Ete, vo taa problematika {irok diskurs vo koj polemikata za kon- otvoren prozorec pretstavuva kni- fliktot na identiteti vo post- gata na Qubomir Danailov Fr~koski modernoto op{testvo, prosto, ja ima "Pregovarawe vo konflikti na kolonizirano taa diskusija. identiteti#. Od toj disput se ra|a nova gene- Ovaa negova kniga sodr‘i von- ralna teorija za postmodernoto redno zaokru‘ena i celovita in- op{testvo kako deliberativno formacija od denes najrelevantnite op{testvo, t.e. kako struktura na avtori za prethodno spomnati aspek- identiteti, pokraj mno‘estvo na ti na najzna~ajniot politi~ki i na- individui. Sledstveno, se kon- u~en diskurs denes. So temelno i cipira model na postmoderna deli- sistematsko poznavawe na najzna- berativna demokratija koja gi kombi- ~ajnite i najreferentni analizi i nira principite na t.n. reflektivno koncepti vo odnosniot domen, pro- pretstavni{tvo na identitetite, fesorot Qubomir Danailov Fr~- paralelno so pretstavuvawe na koski go razviva ~etivoto, od struk- gra|anskata linija na op{testvoto. turata na glavnite kategorii i po- So toa se kombiniraat zonite na imi na konfliktite na identiteti kolektivnite i na individualnite vo sovremenite op{testva, preku prava i slobodi, od {to se izveduva analiza na izvorite i faktite na konceptot za pluralizam na suve- tie konflikti (preku neusogla- reni subjekti, institucii i nadle‘- senostite me|u strukturata na nosti, funkcionalno podeleni i identitetite i nivnite interesi so sopostaveni: na nivo na identite- institucionalnata i funkcionalna- tite, kako suvereni institucii i ta mre‘a na liberalnata demokra- nadle‘nosti na zaednicite, na nivo tija) do klu~nite definicii na post- na op{testvoto, kako op{ti insti- modernata kritika na taa demo- tucii i funkcii na gra|anskata op- kratija, so skica na novite koncep- {nost (na gra|anskoto op{testvo) so tualizacii, kako nova dinamika i hierarhiska mo‘nost na poslednite nov horizont na sovremenoto post- da interveniraat vo uslovi na moderno op{testvo. intra- ili na interidentitetski Vo taa smisla, pokraj infor- rascep i sukob. Tokmu vo toj krug na mativnite, referentnite i kriti~- denes dominantnata realnost na kite vrednosti na predmetnata politi~kata dinamika na sovre- monografija na Qubomir Danailov menoto op{testvo, posebno vo krugot Fr~koski, za odbele‘uvawe e i

str. 120 Politi~ka misla Pregovarawe vo konflikti na identiteti negoviot osoben nau~en prilog kon se identitetskite borbi. Vo toj del sumiraweto i sistematiziraweto na Qubomir Danailov Fr~koski e soznanijata i znaewata za pregovo- izvoren i nepovtoren vo politiko- rite vo konflikti na identiteti. lo{kata literatura kaj nas, {to Toj prilog e istaknat kako op{t nas- mo‘e i da se razbere so ogled na lov na monografijata iako taa ima negovoto iskustvo vo odnosniot vid zna~itelno po{irok tematski i pregovori. analiti~ki opfat. So toa, vsu{nost, Me|utoa, u{te edna{ treba da se se potencira glavnata namera na potencira deka delot za pregovori- avtorot. Imeno, taa namera e vo te vo konflikti na identiteti se potfatot da se prezentira edno nadovrzuva nad dva prethodni delo- po{iroko iskustvo na pregovara- vi vo koi, niz seriozna i opstojna wata vo uslovi na konflikti na prezentacija i analiza, se registri- identiteti so poseben osvrt na onie ra ona {to e najzna~ajno i najre- pregovara~ki procesi koi se slu~ija ferentno vo opsegot na problemite po povod re{avaweto na sukobite na na sovremenite op{testva po linija biv{ite jugoslovenski prostori, so na identitetskite sukobi. Op{to, posebno mesto na pregovorite vo t.n. mo‘e da se ka‘e deka preku uspe{- ohridski proces od koj proizleze nata "orkestracija# na znaeweto i Ramkovniot (Ohridskiot) dogovor od umeeweto, na pismoto i mislata na 13 avgust 2001 godina. Qubomir Danailov Fr~koski za kon- Toj (tret) del od monografijata fliktite na identiteti, pred nas na Qubomir Danailov Fr~koski e imame ‘ivo, jasno, pregledno i re- eden vid prira~nik vo koj se preple- levantno ~etivo za klu~nite pro- tuvaat politi~kite celi, znaewata blemi i za avtoritetnite koncepti i ve{tinite na pregovori vo kon- za izlez od niv vo svetot {to s¢ flikti na identiteti i preku koj se pove}e n¢ zaplisnuva so problemite steknuvaat znaewe i kultura na po- i sukobite na identitetskite sub- stignuvawe kompromis vo te{ki kon- jekti. vulzii i sukobi kakvi {to, sekoga{,

Abstract The study by Ljubomir D. Fr~koski discusses today’s most relevant and, at the same time, complex problems that arise from conflicts in heterogene- ous societies based on identity. With a fundamental and systematic knowl- edge of the most important and most referential analyses and concepts in this domain, Prof. Ljubomir D. Fr~koski elaborates the material, starting from the structure of the main categories and concepts of the conflict of identities in contemporary societies, through an analysis of the sources and facts related to such conflicts (through the divergences between the structure of the identities and their interests and the institutional and functional network of the liberal democracy) to the key definitions of the postmodern critique of such democracy, with a sketch of the new conceptualization as a new dy- namics and a new horizon of the contemporary postmodern society. The

Godina 6, br. 23, septemvri 2008, Skopje str. 121 Vlado Popovski

main objective of the author lies in the attempt to present a wider overview of negotiations in circumstances of conflicting identities, with a reflection on the negotiating processes that emerged during the solving of the conflicts in former Yugoslavia; special attention is given to the negotiations during the so-called Ohrid process that resulted in the Ohrid Frame Agreement of 13 August 2001. Generally, we can say that, through the successful "orche- stration" of his insight and competence and his considerations of the conflict of identities, we have before us a vivid, well-articulated and relevant study of the key problems and plausible concepts for their resolution in a world that is increasingly troubled by problems and conflicts of identity.

str. 122 Politi~ka misla Dokument

Univerzalna deklaracija za ~ovekovite prava

Prezemeno od: © The Office of the High Commissioner for Human Rights

Usvoena i objavena vo Rezolucijata 217 A (III), od 10 dekemvri 1948 godina, na Generalnoto sobranie

Preambula

Bidej}i priznavaweto na vrodenoto dostoinstvo i na ednakvite i neotu|ivi prava na site ~lenovi na ~ove{tvoto se temelite na slobodata, pravdata i mirot vo svetot; Bidej}i nepo~ituvaweto i omalova‘uvaweto na ~ovekovite prava rezultiraa so varvarski postapki {to pretstavuvaat navreda na ~ovekovata sovest i bidej}i sozdavaweto na svet vo koj lu|eto }e ja u‘ivaat slobodata na govor i ubeduvawe i }e bidat oslobodeni od stravot od vojna i siroma{tija, se proglasuva kako najgolem ideal na site lu|e; Bidej}i e su{testveno ~ovekovite prava da bidat za{titeni so zakon, a ~ovekot da ne bide prinuden posleden izlez da bara vo pobunata protiv tiranijata i ugnetuvaweto; Bidej}i e su{testveno da se unapreduva razvojot na prijatel- skite odnosi me|u narodite; Bidej}i narodite na Obedinetite nacii so Povelbata ja potvr- dija nivnata verba vo osnovnite ~ovekovi prava, vo dostoinstvoto i vrednosta na ~ovekovata li~nost i vo ednakvite prava na ma‘ite i ‘enite i se odlu~ija da go potpomagaat op{testveniot napredok i podobrite ‘ivotni standardi vo uslovi na pogolema sloboda; Bidej}i zemjite-~lenki se obvrzaa da go izdignuvaat univer- zalnoto po~ituvawe i sledewe na ~ovekovite prava i slobodi, vo sorabotka so Obedinetite nacii; Bidej}i op{toto razbirawe na ovie prava i slobodi e od najgolemo zna~ewe za celosno sproveduvawe na nivnata zalo‘ba; Sega, zatoa, Generalnoto sobranie Ja proglasuva ovaa Univerzalna deklaracija za ~ovekovite prava kako op{t standard {to treba da go dostignat site lu|e i nacii, i za taa cel sekoj poedinec i sekoj organ na op{testvoto sekoga{, imaj}i ja na um ovaa Deklaracija, }e se stremat preku podu~uvawe i obrazovanie da go promoviraat po~ituvaweto na ovie prava i slobodi

Godina 6, br. 23, septemvri 2008, Skopje str. 123 Dokument

i preku progresivni nacionalni i me|unarodni merki }e obezbeduvaat nivno op{to i efikasno priznavawe i po~ituvawe i me|u narodite na zemjite-~lenki i me|u narodite na teritoriite pod nivna jurisdikcija.

^len 1 Site ~ove~ki su{testva se ra|aat slobodni i ednakvi po dostoin- stvo i prava. Tie se obdareni so razum i sovest i treba da se odnesuvaat eden kon drug vo duhot na op{to~ove~kata pripadnost.

^len 2 Site prava i slobodi navedeni vo ovaa Deklaracija im pripa|aat na site lu|e, bez ogled na nivnite razliki, kako {to se: rasa, boja, pol, jazik, religija, politi~ko ili drugo ubeduvawe, nacionalno ili op{tes- tveno poteklo, sopstvenost, ra|awe ili drug status. Natamu, nema da se zema predvid politi~kiot, pravniot ili me|unarodniot status na zemjata ili teritorijata na koja £ pripa|a liceto, bez razlika dali zemjata e nezavisna, pod staratelstvo, bez samoupravna vlast ili pod kakov i da e drug oblik na ograni~uvawe na nejziniot suverenitet.

^len 3 Sekoj ima pravo na ‘ivot, sloboda i sigurnost.

^len 4 Nikoj nema da bide rob ili pot~inet; ropstvoto i trgovijata so robovi }e bidat zabraneti vo site nivni formi.

^len 5 Nikoj nema da bide podlo‘en na tortura ili na surov, nehuman ili poni‘uva~ki tretman ili kazna.

^len 6 Sekoj ima pravo nasekade da bide priznaen kako li~nost pred zakonot.

^len 7 Site lu|e se ednakvi pred zakonot i na site im pripa|a, bez nikak- va diskriminacija, ednakva za{tita so zakon. Na site im pripa|a ednak- va za{tita od kakva i da e diskriminacija, {to e vo sprotivnost na ovaa Deklaracija i od kakvo i da e pottiknuvawe na takva diskrimi- nacija.

^len 8 Sekoj ima pravo na efikasni pravni lekovi pred nadle‘nite nacionalni sudovi za dela {to gi kr{at osnovnite prava {to mu pripa|aat spored ustavot ili zakonot. str. 124 Politi~ka misla Univerzalna deklaracija za ~ovekovite prava

^len 9 Nikoj nema da bide podlo‘en na proizvolno apsewe, pritvor ili progonuvawe.

^len 10 Sekoj ima potpolno ednakvo pravo na pravedno i javno sudewe pred nezavisen i nepristrasen sud, pri odreduvaweto na negovite prava i obvrski i vo uslovi na kakvo i da e krivi~no obvinenie protiv nego.

^len 11 1. Sekoj obvinet za krivi~no delo ima pravo da se pretpostavuva deka e nevin s¢ dodeka ne se doka‘e negovata vina vo soglasnost so zakon i na javno sudewe, na koe toj gi ima site garancii neophodni za negovata odbrana. 2. Nikoj nema da se smeta za vinoven za koe i da e krivi~no delo poradi dejstvo ili propust, {to ne pretstavuvale krivi~no delo spored nacionalnoto ili me|unarodnoto pravo vo vremeto koga toa bilo storeno. Isto taka, ne smee da se izre~e kazna pogolema od onaa {to se primenuvala vo vremeto koga bilo storeno krivi~noto delo.

^len 12 Nikoj nema da bide izlo‘en na proizvolno vme{uvawe vo negoviot privaten i semeen ‘ivot, domot ili prepiskata, nitu pak na napadi vrz negovata ~est i ugled. Sekoj ima pravo na pravna za{tita od takvoto vme{uvawe ili napadi.

^len 13 1. Sekoj ima pravo na sloboda na dvi‘ewe i ‘iveali{te vo ramkite na granicite na sekoja dr‘ava. 2. Sekoj ima pravo da ja napu{ti zemjata, vklu~uvaj}i ja i negovata sopstvena zemja, kako i da se vrati vo svojata zemja.

^len 14 1. Sekoj ima pravo vo druga dr‘ava da bara i da u‘iva azil poradi progonuvawe. 2. Lu|eto ne mo‘at da se povikaat na ova pravo vo slu~aj na progonuvawe {to proizleguva od nepoliti~ki zlostorstva ili od dejstvija {to se sprotivni na celite i na~elata na Obedinetite nacii.

^len 15 1. Sekoj ima pravo na dr‘avjanstvo. 2. Nikomu ne smee proizvolno da mu bide odzemeno negovoto dr‘avjanstvo, nitu pak }e mu se porekne pravoto da go promeni dr‘avjanstvoto.

Godina 6, br. 23, septemvri 2008, Skopje str. 125 Dokument

^len 16 1. Polnoletnite ma‘i i ‘eni, bez nikakvi ograni~uvawa vrz osnova na rasata, nacionalnosta ili religijata, imaat pravo da stapat vo brak i da osnovaat semejstvo. Nim im pripa|aat ednakvi prava pred brakot, za vreme na brakot i po negovoto raskinuvawe. 2. Brakot }e se sklu~i samo so slobodna i celosna soglasnost na idnite bra~ni drugari. 3. Semejstvoto e prirodna i osnovna }elija na op{testvoto i ima pravo na za{tita od strana na op{testvoto i dr‘avata.

^len 17 1. Sekoj ~ovek ima pravo na sopstvenost, kako samostojno, taka i zaedno so drugi. 2. Nikoj nema da bide proizvolno li{en od negovata sopstvenost.

^len 18 Sekoj ima pravo na sloboda na mislata, sovesta i religijata. Ova pravo ja vklu~uva i slobodata – ~ovekot da ja promeni svojata religija ili ubeduvawe, kako i slobodata – ~ovekot, individualno ili vo zaednica so drugi lu|e, privatno ili javno, da ja manifestira svojata religija ili ubeduvawe preku podu~uvawe, praktikuvawe, odr‘uvawe slu‘bi ili obredi.

^len 19 Sekoj ima pravo na sloboda na mislewe i izrazuvawe. Ova pravo ja vklu~uva i slobodata da se zastapuva odredeno mislewe bez nikakvo vme{uvawe i da se baraat, da se primaat i da se davaat informacii i idei preku mediumite i bez ogled na granicite.

^len 20 1. Sekoj ima pravo na sloboda na mirni sobiri i zdru‘uvawe. 2. Nikoj ne mo‘e da bide prinuden da ~lenuva vo nekoe zdru‘enie.

^len 21 1. Sekoj ima pravo da u~estvuva vo upravuvaweto so negovata zemja, neposredno ili preku slobodno izbrani pretstavnici. 2. Sekoj ima pravo na ednakov pristap kon javnite slu‘bi vo negovata zemja. 3. Voljata na narodot }e bide osnovata na vlasta, voljata na narodot }e se izrazuva na povremeni i avtenti~ni izbori, {to }e se odr‘uvaat so univerzalno i ednakvo pravo na glas i so tajno glasawe ili spored soodvetnite proceduri na slobodno glasawe.

str. 126 Politi~ka misla Univerzalna deklaracija za ~ovekovite prava

^len 22 Sekoj, kako ~len na op{testvoto, ima pravo na socijalna sigurnost i ima pravo da gi ostvaruva svoite ekonomski, socijalni i kulturni prava, nedelivi od negovoto dostoinstvo i slobodniot razvoj na negovata li~nost, i toa preku nacionalni napori i me|unarodna sorabotka i vo soglasnost so poredokot i potencijalite na sekoja dr‘ava.

^len 23 1. Sekoj ima pravo na rabota, sloboden izbor na rabotno mesto, pravedni i povolni uslovi za rabota i za{tita od nevrabotenost. 2. Sekoj, bez kakva i da e diskriminacija, ima pravo na ednakva plata za ista rabota. 3. Sekoj koj raboti ima pravo na praveden i soodveten nadomestok {to nemu i na negovoto semejstvo }e im obezbedi dostoinstven ‘ivot, a koj nadomestok }e bide nadopolnet, do kolku e neophodno, so drugi sredstva na socijalna za{tita. 4. Sekoj ima pravo da osnova i da se za~lenuva vo sindikati zaradi za{tita na negovite interesi.

^len 24 Sekoj ima pravo na odmor i slobodno vreme, vklu~uvaj}i gi tuka i razumnoto ograni~uvawe na rabotnoto vreme i pravoto na povremen platen odmor.

^len 25 1. Sekoj ima pravo na ‘ivoten standard {to nemu i na negovoto semejstvo }e im obezbedi zdravje i dobrobit, vklu~uvaj}i hrana, obleka, ‘iveali{te i medicinska gri‘a i neophodni socijalni uslugi, i pravo na osiguruvawe vo slu~aj na nevrabotenost, bolest, invalidnost, vdovstvo, starost ili vo drug slu~aj na nedostato~ni sredstva za ‘ivot poradi okolnosti {to se nadvor od negovata kontrola. 2. Na majkite i na decata im pripa|aat posebna gri‘a i pomo{. Site deca, bez ogled na toa dali se vonbra~ni ili ne, }e ja u‘ivaat istata socijalna za{tita.

^len 26 1. Sekoj ima pravo na obrazovanie. Obrazovanieto }e bide besplatno, barem na nivo na osnovno obrazovanie. Osnovnoto obra- zovanie }e bide zadol‘itelno. Tehni~koto i stru~noto obrazovanie }e bidat op{to dostapni, a visokoto obrazovanie }e bide dostapno za site vrz osnova na zaslu‘enite ocenki. 2. Obrazovanieto }e bide naso~eno kon celosniot razvoj na ~ovekovata li~nost i kon zajaknuvawe i po~ituvawe na ~ovekovite prava i osnovni slobodi. So nego }e se unapreduvaat razbiraweto,

Godina 6, br. 23, septemvri 2008, Skopje str. 127 Dokument

tolerancijata i prijatelstvoto me|u site narodi, rasni i religiozni grupi i }e se unapreduvaat aktivnostite na Obedinetite nacii za odr‘uvawe na mirot. 3. Roditelite imaat prvenstvenoto pravo da go izberat vidot na obrazovanieto {to }e im bide dadeno na nivnite deca.

^len 27 1. Sekoj ima pravo slobodno da u~estvuva vo kulturniot ‘ivot na zaednicata, da u‘iva vo umetnosta i da go spodeluva nau~niot napredok i negovite blagodeti. 2. Sekoj ima pravo na za{tita na moralnite i materijalnite interesi {to proizleguvaat od koe i da e nau~no, literaturno ili umetni~ko delo, ~ij avtor e toj.

^len 28 Sekoj ima pravo na op{testven i me|unaroden poredok vo koj pravata i slobodite navedeni vo ovaa Deklaracija mo‘at da bidat celosno realizirani.

^len 29 1. Sekoj ima dol‘nosti kon zaednicata vo koja edinstveno e vozmo‘en slobodniot i celosen razvoj na negovata li~nost. 2. Pri koristeweto na svoite prava i slobodi, sekoj ~ovek }e podle‘i samo na takvi ograni~uvawa kakvi {to se opredeleni so zakon, so edinstvena cel da se osigura dol‘noto priznavawe i po~ituvawe na pravata i slobodite na drugite i so cel da se zadovolat predmetnite barawa vo vrska so moralot, javniot red i op{tata blagostojba vo edno demokratsko op{testvo. 3. Ovie prava i slobodi vo nitu eden slu~aj ne mo‘at da bidat koristeni na na~in {to e sprotiven na celite i principite na Obedinetite nacii.

^len 30 Niedna odredba od ovaa Deklaracija ne mo‘e da se tolkuva kako da im dava kakvo i da e pravo na nekoja dr‘ava, grupacija ili poedinec da dejstvuvaat ili da storat nekoj akt so cel za ru{ewe na pravata ili slobodite predvideni so ovaa Deklaracija.

str. 128 Politi~ka misla Za avtorite

Za avtorite

Anri Bone e direktor na Fonda- Henri Bohnet is the Director of the cijata "Konrad Adenauer# vo Skopje, Konrad Adenauer Foundation in Republika Makedonija. Po profe- Skopje, Republic of Macedonia. He is sija e politikolog. Prethodno rabo- a political scientist who has previously tel vo Fondacijata "Konrad Aden- worked in the Konrad Adenauer Foun- auer# vo Kiev i Moskva. Rabotel i dation in Kiev and Moscow. Mr. Bohnet kako ekspert za bezbednosni pra{a- has also worked as a security expert in wa vo Germanskata ambasada vo the German Embassy in Kiev and as Kiev i kako OBSE nabquduva~ za an OSCE monitor during the Orange vreme na "Portokalovata revolu- Revolution in Ukraine. cija# vo Ukraina.

Milena Gogi}, sovetnik na narod- Milena Gogi}, Adviser to the Croatian niot pravobranitel na Republika People’s Ombudsman, Mr. Jurica Hrvatska, g-din Jurica Mal~i}. Mal~i}.

Ermir Dobjani e Naroden pravobra- Ermir Dobjani is the People’s Advocate nitel na Albanija. Na 16.02.2000 g. e of Albania. On 16 February 2000 he izbran od Parlamentot na Albanija was elected by the Assembly of the za Naroden pravobranitel so mandat Republic of Albania as People’s od 5 godini. Na 17.02.2005 g. povtorno Advocate for a 5-year term. On 17 e izbran na istata funkcija, so u{te February 2005 he was re-elected for a eden petgodi{en mandat. second 5-year term.

Zvonimir Jankuloski, dekan na Zvonimir Jankuloski, Dean of the Pravniot fakultet na Amerikan- School of Law, American College skiot kolex vo Skopje od 2008 g. Skopje since 2008. Ambassador Ex- Vonreden i opolnomo{ten ambasa- traordinary and Plenipotentiary and dor i postojan pretstavnik na Re- Permanent Representative of the Re- publika Makedonija vo Sovetot na public of Macedonia to the Council of Evropa (2002-2005). Rakovoditel na Europe (2002 – 2005). Head of the timot eksperti koi rabotea na team of experts working on the Report Izve{tajot za usoglasenosta na on the Compatibility of the Legal Order pravniot poredok na Republika of the Republic of Macedonia with the Makedonija so Evropskata konven- European Convention on the Protection cija za ~ovekovi prava i osnovni of Human Rights and Fundamental slobodi (~lenovi 1-14) vo 1996 g. Freedoms (Articles 1-14), 1996.

Godina 6, br. 23, septemvri 2008, Skopje str. 129 Za avtorite

Vera Jovanovi} e rodena na 01. 01. Vera Jovanovi} was born on 1 Janu- 1947 vo Saraevo, kade {to diplo- ary 1947 in Sarajevo, where she gradua- mirala na Praven fakultet vo 1969 g. ted from the School of Law in 1969. Po zavr{uvaweto na sta‘iraweto Upon completing her clerkship and i polagaweto na pravosudniot is- passing the bar exam, in December pit, vo dekemvri 1969 e izbrana za 1969 she was elected Deputy Prosecu- zamenik javen obvinitel vo Op- tor of the Municipal Public Prosecutor’s {tinskoto javno obvinitelstvo vo Office of Sarajevo, where she worked Saraevo, kade {to rabotela do 1986 until 1986. She was elected Judge of the g. Izbrana e za sudija na Upraven sud Administrative Court of Bosnia-Herze- na Bosna i Hercegovina vo istata govina the same year and Judge of the godina. Vo dekemvri 1994 e nazna- Supreme Court of Bosnia-Herzegovina ~ena za javna pravobranitelka na in 1988. In December 1994 she was Federacijata na Bosna i Herce- appointed Ombudswoman of the Fede- govina, a vo 2002 e povtorno izbrana ration of Bosnia-Herzegovina and na istata funkcija, koja ja obavuva reappointed in 2002 to the same posi- i denes. tion, which she holds to date.

Jozef C. Karl, magister, momen- Josef C. Karl, MSc (Oxon), B.A., M.A., talno e vraboten kako akademski is currently working as an academic analiti~ar, sovetnik i konsultant analyst, advisor and consultant in vo Minhen, Germanija. Ima publi- Munich, Germany. He has written kuvano niza akademski izdanija vo extensively, especially in the field of nekolku evropski zemji, osobeno vo Southeastern European history and on oblasta na istorijata na Jugois- the politics of the post-communist era to~na Evropa kako i na politikata and his work has been published in vo post-komunisti~kata era. G-n several European countries. Mr. Karl Karl do sega ima raboteno na pove- has held different academic, political }e akademski, politi~ki i me|una- and international posts in Germany, the rodni pozicii vo Germanija, Velika United Kingdom, Bulgaria, Romania, Britanija, Bugarija, Romanija, Re- the Republic of Macedonia and Zam- publika Makedonija, kako i Zambija. bia. He is also an officer of the German G-n Karl voedno e i rezerven ofi- Air Force Reserve. His current rank is cer vo vozduhoplovnite sili na Ger- 1st Lieutenant. manija. Negoviot rang e postar zapo- vednik.

Alvin Magid, prof. d-r, Professor Alvin Magid, Ph.D. Emeritus Profes- Emeritus po politi~ki nauki na State sor of Political Science State University University of New York vo Albani, of New York at Albany. 2007-2008 Open SAD. Me|unaroden stru~wak pri In- Society Institute International Scholar, stitutot Otvoreno op{testvo Pra- Faculty of Law, Skopje, Macedonia. ven fakultet, Skopje.

str. 130 Politi~ka misla Za avtorite

Nenad Markovi} e roden na 19.01.1979 Nenad Markovi} was born on 19 vo Skopje. Svoite dodiplomski January 1979 in Skopje. He graduated studii gi zavr{uva na politi~kite from the Department of Political studii na Pravniot fakultet vo Sciences at the Faculty of Law in Skopje. Magistrira na Evropskiot Skopje and received his M.A. degree regionalen magisterski program po from the University of Bologna and the demokratija i ~ovekovi prava na University of Sarajevo as part of the Univerzitetot vo Bolowa i Univer- European Regional Master Degree zitetot vo Saraevo. Vo momentov e Programme. At present, he is a doctoral doktorant na Pravniot fakultet candidate at the Faculty of Law, where kade e i izbran za asistent na pred- he gives tutorials for the course Civil metot civilno op{testvo. Od 1999 Society. Since 1999 he has been raboti i kako istra‘uva~/analiti- working as researcher/analyst at the ~ar vo Institutot za demokratija "So- Societas Civilis Democratic Institute in cietas Civilis# – Skopje (IDSCS). Skopje.

Ixet Memeti e Naroden pravobra- Ixhet Memeti is the Ombudsman of the nitel na Republika Makedonija od Republic of Macedonia since December dekemvri 2004 godina. Porane{en 2004. He is the former Minister of Minister za pravda pri Vladata na Justice in the Government of the Republika Makedonija. Republic of Macedonia.

Vlado Popovski e redoven pro- Vlado Popovski is Full Professor at the fesor na Pravniot fakultet "Justi- Justinian I Faculty of Law. He holds an nijan Prvi#. Magistriral vo oblasta M.A. degree in political sciences and na politi~kite nauki. Doktoriral he received his Ph.D. degree in na Filozofskiot fakultet, od historical sciences from the Faculty of oblasta na istoriskite nauki. Na Philosophy. He teaches Law History, Pravniot fakultet "Justinijan Modern European and Macedonian Prvi# gi predava predmetite Isto- History (19th and 20th centuries) and rija na pravoto, Sovremena evrop- History of Diplomacy at the Justinian I ska i makedonska istorija (19-20 Faculty of Law in Skopje. vek) i Istorija na diplomatijata.

Aleksandar Spasenovski, roden Aleksandar Spasenovski (1980) holds 1980 godina, magister po me|una- an M.A. degree in International Politics rodna politika, doktorant po prav- and is currently working on his doctoral no-politi~ki nauki na Pravniot thesis on legal and political sciences at fakultet „Justinijan Prvi#, pomlad the Justinian I Faculty of Law, where asistent na istiot fakultet, pora- he also gives tutorials as junior tutor. ne{en stipendist na Fondacijata He is a former scholarship holder of the „Konrad Adenauer# i pratenik vo Konrad Adenauer Foundation and Sobranieto na Republika Makedo- member of the Parliament of the nija. Republic of Macedonia.

Godina 6, br. 23, septemvri 2008, Skopje str. 131 Za avtorite

Mihaela Stan~ulesku e ekspert pri Mihaela Stanciulescu is an expert at regionalnata kancelarija na roman- the Romanian Ombudsman Territorial skiot Naroden pravobranitel vo Office in Pite ti, a postgraduate student Pite{ti, zapi{ana e na postdiplom- in International Relations at the Politi- ski studii za Me|unarodni odnosi cal and Administration Studies of the pri Nacionalnata {kola vo Buku- National School in Bucharest, România re{t za politi~kite i administra- and associate lecturer at the Orthodox tivni studii vo Romanija, i e nadvo- Theological Faculty, University of re{en sorabotnik i predava~ na Pite ti, România Pravoslavniot teolo{ki fakultet pri Univerzitetot vo Pite{ti, Ro- manija.

@arko Trajanovski. Po steknuva- @arko Trajanovski. After receiving the weto na nau~niot evropski stepen - European Master degree in Human master po ~ovekovi prava i demo- Rights and Democracy in South East kratija vo Jugoisto~na Evropa (Uni- Europe (University of Sarajevo/Univer- verzitet vo Saraevo/Univerzitet sity of Bologna, 2002), Žarko Trajanov- vo Bolowa 2007), rabotel kako sora- ski has worked as an associate and a botnik i konsultant na nekolku ne- consultant for several human rights vladini organizacii za ~ovekovi NGOs. He is currently working as a re- prava. Momentalno raboti kako is- searcher on the project “New and tra`uva~ na proektot "Novi i neiz- Ambiguous Nation-building Processes vesni procesi na sozdavawe nacii in Southeastern Europe” implemented vo Jugoisto~na Evropa# {to go spro- by the Institute for East European Stu- veduva Institutot za Isto~noev- dies at the FU Berlin and the Depart- ropski studii na FU Berlin i odde- ment for Southeast European History lot za istorija na Jugoisto~na Evro- at the University of Graz. He is editor pa na Univerzitetot vo Grac. Ured- of Identities, the journal for politics, nik e na spisanieto "Identiteti", gender and culture, and is a regular spisanie za politika, rod i kultu- columnist in the daily paper “Dnevnik” ra, i e redoven kolumnist na vesni- and the “Forum plus” magazine. kot "Dnevnik# i spisanieto "Forum#.

str. 132 Politi~ka misla Za avtorite

Holger Hajbah e ~len na german- Holger Haibach has been member of skiot Bundestag od 2002 za Demo- the German Bundestag since 2002 for hristijanskata unija (CDU). Toj e the Christian Democratic Union (CDU). zamenik pretsedava~ so Parla- He is the Vice Chairman of the Parlia- mentarniot komitet za ~ovekovi mentary Committee on Human Rights prava i humanitarna pomo{, zamenik and Humanitarian Aid, Deputy Member ~len na Komitetot za me|unarodni of the Committee on International Re- odnosi, ~len na Potkomitetot za lations, Member of the Subcommittee kontrola na oru‘jeto i razoru- on Arms Control and Disarmament and ‘uvawe kako i na Parlamentarniot of the Parliamentary Advisory Board on sovet za odr‘liv razvoj. Isto taka Sustainable Development. He is also e ~len na Parlamentarnoto sobra- Member of the Parliamentary Assem- nie na Sovetot na Evropa kako i na bly of the Council of Europe and of the Interparlamentarnoto sobranie na Interparliamentary Assembly of the Zapadnoevropskata unija (ZEU). Western European Union (WEU).

Budimir [}epanovi} e zamenik Budimir [}epanovi} is Deputy Om- naroden pravobranitel na Repub- budsman of the Republic of Monte- lika Crna Gora. Od 1993 do 2004 negro. From 1993 until 2004 he worked rabotel kako sovetnik vo Ustavniot as advisor at the Constitutional Court sud na Republika Crna Gora. Iz- of the Republic of Montenegro. He was bran e od Parlamentot na Crna Gora elected Deputy Ombudsman by the za zamenik naroden pravobranitel Assembly of the Republic of Monte- na 24.03.2004. negro on 24 March 2004.

Godina 6, br. 23, septemvri 2008, Skopje str. 133 Za avtorite

str. 134 Politi~ka misla