Piastowie a Rzesza W Latach 937/939-1138 Spis Treści Część Pierwsza Rzesza Franhów. Królestwo Franhów Wschodnich. Państwo Akwizgfrańskie

Piastowie a Rzesza w latach 937/939-1138 Spis treści Część pierwsza Rzesza Franhów. Królestwo Franhów wschodnich. Państwo akwizgfrańskie

1. Sytuacja polityczna Rzeszy w wiekach IX i X. Regu latory stosunków społecznych środkowego średnio wiecza...... 11 1.1. Władza świecka nad Europą zachodnią na przeło mie wieku VIII i IX. Traktat z Y erdun ...... 15 1.2. Powstanie Rzeszy Franków. Zręby doktryny poli tycznej cesarstwa Karola Wielkiego a chrześcijań stwo ...... 18 Synod we Frankfurcie n. M enem ...... 26 1.3. Papiestwo w wiekach VIII i IX. Koncepcje cesarstwa zachodnich chrześcijan ...... 30 1.3.1. Papiestwo i jego stosunki z królestwem Franków...... 30 1.3.1.1. Ideologia państwa kościelnego poprzedza jego utworzenie ...... 30 Zagadnienia wstępne ...... 30 Poglądy (św.) Augustyna wyznaczają relacje pomię dzy państwem a prawami ziemskimi i naturalnymi ...... 34 Wschodnia a zachodnia ideologia władzy postimpe- rialnej ...... 41 Cezaropapizm ...... 42 Upadek imperialnego senatu w zachodniej części E uropy...... 51 1.3.1.2. Współpraca papiestwa z królestwem i cesarstwem Franków w podbojach. Model pierwszy - aneksja lub zależność trybutama ...... 53 Pax Nicephori ...... 63 Marchie ...... 67 13.1.3. Współpraca papiestwa z królestwem i cesarstwem Franków w zakresie rozszerzania wpływów. Islam a doktryna chrześcijańska. Model drugi ekspansji świata chrześcijańskiego - państwa satelickie. Pań stwo Wielkomorawskie ...... 69 Nawracanie przemocą ...... 70 Scholastyka ...... 73 Doktryna scholastyczna ...... 73 Muzułmanie ...... 75 Powstanie Państwa Wielkomorawskiego ...... 76 Wojny z Bułgarami wymuszają zmiany polityczne w Państwie Wielkomorawskim ...... 78 Misja chrystianizacyjna Bizancjum wobec Słowian panońskich ...... 82 1.3.2. Koncepcje cesarstwa zachodnich chrześcijan. Ele menty doktryny państwowej ...... 83 1.3.2.1. Cesarstwo akwizgrańskie ...... 83 Lotaryngia a cesarstwo akwizgrańskie...... 88 Palatynat lotaryński ...... 88 Imperium a dominium ...... 92 Imperium i regnum ...... 93 1.3.2.2. Dalsze losy dwóch koncepcji cesarstwa zachodnich chrześcijan ...... 97 Kult św. Wita a kult św. Maurycego ...... 99 Sytuacja papiestwa na Półwyspie Apenińskim w wie kach IX i X ...... 101 Constitutio Romana ...... 101 1.4. Systemy kontroli społecznej w epoce feudalnej ...... 116 1.4.1, Stosunek lenny ...... 116 1.4.1.1, Prawnicza konstrukcja stosunku lennego ...... 116 1.4.1.1.1, Zagadnienia ogólne. Elementy składowe stosunku lennego i ich omówienie. Zasady prawa średnio wiecznego i ich kolizja ...... 116 Elementy składowe stosunku lennego ...... 120 Stosunek lenny jako instrument usunięcia kolizji norm obyczajowo-prawnych ...... 121 Podstawowe zasady prawa średniowiecznego ...... 122 Prawo służebne - odmienne od prawa lennego ...... 122 Symbol stosunku lennego ...... 122 Hołd lenny ...... 124 1.4.1.1.2. Stosunek lenny jako forma rozwojowa instytucji prawa rzymskiego ...... 125 Zagadnienia wstępne ...... 125 Stosunek lenny jako forma rozwojowa rzymskiego prawa kontraktowego ...... 130 Kontrakty ...... 130 Pakta ...... 132 Stosunek lenny jako forma rozwojowa rzymskiego prawa rodzinnego ...... 133 Pozostałe zagadnienia ...... 134 1.4.1.2. Faktyczne wykonywanie stosunku lennego...... 135 Wątek ekonomiczny ...... 138 1.4.1.3. Ustanie stosunku lennego ...... 140 Wystąpienie wasala z stosunku lennego ...... 141 Uznanie przez seniora stosunku lennego za wyko nywany wadliwie ...... 141 Sprzeciw wasala wobec seniora ...... 141 Objęcie ekskomuniką ...... 143 1.4.1.4. Historyczne tło rozwoju stosunku lennego w prawie narodów ...... 144 1.4.1.5. Podsumowanie zagadnień stosunku lennego...... 145 1.4.1.6. Pozostałe stosunki prawne ius gentium prawa środ kowego średniowiecza ...... 151 Niewolnicy ...... 151 Przypisańcy...... 152 Ludzie wolni ...... 155 Proces formułkowy a procesowe obyczaje i ustawo dawstwo saskie ...... 155 1.4.2. Trybut jako element stosunku lennego. Dziesięcina .... 156 Liczebność populacji Kujaw i Wielkopolski na prze łomie wieków X i XI ...... 162 Dziesięcina ...... 165 1.4.3. Instytucja króla jako element stosunku lennego i doktryny wiary ...... 166 Król ...... 166 Książęta, reminiscencja godności patrycjusza ...... 172 1.4.4. Cesarz świata zachodniego w ujęciu frankońsko- -saskiej doktryny sprawowania władzy środkowego średniowiecza ...... 174 1.4.4.1. Cesarz Rzymian. Cesarz Sasów...... 174 Islam i jego doktryna proroków ...... 176 Sasi, rycerze świętego Maurycego - obrońcy wiary .... 178 1.4.4.2. Cesarz Rzymian w rozumieniu ideologii Ottona III. Benedyktyni ...... 185 1.4.5. Demokracja ...... 193 1.4.5.1. Demokracja plemienna ...... 193 1.4.5.2. Komuny wojskowe ...... 194

Część druga Cesarstwo Rzymskie a pierwsze państwo Piastów

2. Słowianie połabscy a instytucja cesarstw a...... 201 2.1. Polityka wschodnia Rzeszy w IX i X wieku ...... 205 2.1.1. Zagadnienia wstępne. Polityka wschodnia Rzeszy Franków ...... 205 Kształtowanie samodzielnej ideologii plemienno- -państwowej wśród Słowian...... 210 Frankowie w strukturach Rzeszy ...... 214 2.1.2. Polityka dynastii Ludolflngów wobec Słowian w pierwszej poi. X w. w kontekście polityki włoskiej.... 216 Henryk Ptasznik i jego słowiański syn Tankm ar...... 217 Swarożyc ...... 220 Otton I zwany Wielkim ...... 222 Bunt Tankmara ...... 223 Ideologiczne oblicze cesarstwa akwizgrańsko-sa- skiego. Przymus prowadzenia polityki na Półwyspie Apenińskim ...... 226 Wzrost paneuropejskich aspiracji dynastii Ludolfingów .... 227 2.1.3. Marchia Wschodnia jako instrument saskiej polity ki wobec Słowian ...... 230 Powstanie i przywództwo marchii ...... 230 Księstwo Stodoran. Książę Tugomir wyznacza kie runek polityczno-religijny dla Słowian połabskich ...... 236 Sygryda ...... 243 Światowid...... 244 Arcybiskupstwo w Magdeburgu - polityczny sukce sor Marchii Wschodniej ...... 247 2.2. Pompilus, czyli cesarz? Piastowie a rozwój organiza cji plemienno-państwowej na Kujawach i w Wielko- polsce...... 251 2.2.1. Powstanie Polski w legendach i podaniach ...... 251 Pompilus czy Popiel? ...... 251 W islje...... 253 Dynastia Piastów. Dynastia Popielidów...... 255 2.2.2. Powstanie państwa. Księstwo kruszwicko-poznańskie .... 259 2.2.2.1. Rozwój grodów wielohektarowych na Pojezierzu Gnieźnieńskim ...... 259 2.2.2.2. Opcja wikiriska...... 262 2.2.2.2.1. Napływ wzdłuż Wisły ...... 262 2.2.2.2.2. Napływ wzdłuż O d ry ...... 263 2.2.2.2.3. Napływ od Szlezwiku ...... 265 Galia, Fryzja, Lotaryngia ...... 266 Brytania ...... 266 Waregowie a Ruś ...... 267 Frankonia ...... 268 2.2.2.S. Opcja wielkomorawska ...... 274 2.2.2.4. Opcja autochtoniczna ...... 280 2.3. Państwo Mieszka I ...... 286 2.3.1. Mieszko ...... 286 Mieszko (I?) pojawia się na kartach historii ...... 287 Państwo Mieszka I a zagrożenie ze strony Marchii Wschodniej ...... 291 2.3.2. Mieszko, książę Stodoran (?). Mieszko a C zesi...... 293 2.3.2.1. Sojusz czesko-piastowsko-stodorański za zgodą Rzeszy ...... 293 2.3.2.2. Trybut z roku 963 w ujęciu klasycznym...... 299 2.3.2.3. Polityczne tło chrztu Mieszka i stosunki z Czechami.... 301 Sławnicy/Sławnikowice/Sławniko wieże...... 307 Wielożeństwo a chrześcijaństwo i jego obrządek. Rusko-bizantyjskie pochodzenie dziedziców pia stowskich ...... 311 Teofano ...... 313 Zjazd kwedlinburski z roku 973 ...... 315 2.3.3. Rozpad Marchii Wschodniej. Powiązania dynastycz ne w obrębie wschodnich rodów Rzeszy...... 323 Sytuacja wśród Słowian na wschodzie Rzeszy po upadku Marchii Wschodniej ...... 330 2.4. Margrabia Mieszko...... 334 2.4.1. Wichman, Geron, Hodon, Mieszko ...... 334 Mieszko - cesarski trybutariusz i lennik ...... 334 Trybut do Warty, ale od północy ...... 340 Zagrożenie od Wieletów i Wichmana ...... 341 2.4.2. Zagadnienie diecezji poznańskiej. Trybut do Warty - do ujścia czy do biegu. Opcja łacińska ...... 343 2.4.2.1. Diecezja poznańska ...... 343 2.4.2.1.1. Biskupstwo czy sufragania poznańska. Wariant pierwszy - podległość biskupstwu w Ratyzbonie ...... 345 Dokument praski ...... 347 Biskup („misyjny”) Jordan ...... 348 2.4.2.1.2. Wariant drugi. Samodzielne biskupstwo w Pozna niu, arcybiskupstwo w Gnieźnie. Mieszko po roku 963 obejmuje władzę po obu stronach Warty ...... 355 Mieszko obejmuje władzę nad wschodnim brze giem Warty, pozostającym w obrządku metodiari- skim ...... 358 2.4.2.2. Trybut wobec Sasów a świętopietrze...... 362 Aspekt ekonomiczny opłacania trybutu ...... 362 Redystrybucja trybutu ...... 362 Trybut a dziesięcina ...... 363 Świadczenia na utrzymanie pocztów zbrojnych ...... 366 2.4.2.3. Chrzest Mieszka - w obrządku metodiańskim?...... 371 2.4.3. Konkurencja obrządków liturgicznych. Istnienie Dagome iudex wspomaga uzasadnienie erygowania arcybiskupstwa gnieźnieńskiego...... 374 Bój z Hodonem jako konsekwencja rozpadu Mar chii Wschodniej ...... 376 Lokalizacja bitwy pod Cedynią ...... 378 Podsumowanie zagadnień Cedyni ...... 380 Hodon realizuje rozkazy cesarskie i korzysta z ochrony. Ideologia Ludolfingów w odniesieniu do Słowian od roku 963 do lat 980/985 ...... 381 3. Rzesza a państwo Piastów u progu milenium...... 385 3.1. Polityka międzynarodowa Ottona I Wielkiego ...... 389 3.2. Ponowne zbliżenie cesarstwa zachodniego z wschodnim ...... 392 3.2.1. Polityka wschodnia Ottona I ...... 392 3.2.2. Otton II nie realizuje żadnej polityki, lecz walczy o przetrwanie. Słowianie zwalczają struktury Koś cioła rzymskiego na Połabiu ...... 400 3.2.3. Polityka włoska Ottona II ...... 408 3.3. Reorientacja polityki międzynarodowej w państwie Mieszka I po roku 977. Mieszko - przyjaciel cesarza ... 413 Regencja. Oprawa wdowia. Dziedziczenie przez kobiety ... 419 Brunon z Kwerfurtu ...... 424 3.4. Dagome iudex ...... 427 3.4.1. Interpretacja pierwsza - wydziedziczenie Bolesława Wielkiego ...... 427 Regest Dagome iudex. Pochodzenie, datowanie, wersje tekstu ...... 427 Interpretacje ...... 429 Interpretacja pierwsza. Wydziedziczenie Bolesława 429 3.4.2. Interpretacja druga - Mesco to nie imię, lecz funk cja państwowa ...... 434 Argumenty językowe ...... 435 Znaczenie „mesco” jako rzeczownika ...... 436 Znaczenie „mesco” jako czasownika ...... 439 3.4.3. Interpretacja trzecia. Mieszko zabiega o utworzenie arcybiskupstwa ...... 442 3.4.4. Interpretacja czwarta. Wydzielenie dziedziny spad kowej dla synów z drugiego małżeństwa...... 452 3.4.5. Interpretacja piąta. Oprawa wdowia i wskazanie regnum dla Ody i synów, po zachodniej stronie Odry .... 458 3.4.6. Interpretacja szósta. Dagome iudex łączy Odę z pań stwem Dagoberta ...... 465 3.5. Bolesław Chrobry vel Traba w opinii kronikarzy ...... 469 3.5.1. Bolesław „nawraca” Prusów nad Zatoką Gdańską lub na Pomorzu Zachodnim ...... 471 Zachodniopomorska misja ewangelizacyjna św. Wojciecha ...... 475 3.5.1.1. Polityka nadbałtycka Bolesława I Traby...... 486 3.5.1.2. Bolesław wykorzystuje doktrynę chrześcijańską do przejęcia kontroli nad bałtyckimi szlakami handlo wymi ...... 490 3.5.2. Koncepcja ustanowienia niezależnego biskupstwa w Gnieźnie...... 494 4. Milenium i zwrot polityki Rzeszy po śmierci Ottona III 503 4.1. Zjazd gnieźnieński roku 1000. Bolesław za cenę bra- ku korony królewskiej zyskuje możliwość obwoła nia cesarzem Rzeszy (?) ...... 507 4.1.1. Przygotowania Bolesława do zjazdu...... 507 Zagadnienia ogólne. Bolesław I Traba vel Chro bry - lider opcji proottońskiej i prołacińskiej wśród Słowian...... 507 Doczesne szczątki Wojciecha na tle ówczesnego nurtu kultu relikwii ...... 509 Lokalizacja piastowskiej metropolii kościelnej ...... 511 Kanoniczna i prawnoustrojowa konkurencja diece zjalna w Rzeszy ...... 512 Otton III przetasowuje hierarchię Kościoła łaciń skiego ...... 515 4.1.2. Przygotowania Ottona III do zjazdu w Gnieźnie ...... 517 4.2. Zjazd gnieźnieński...... 530 4.2.1. Przebieg zjazdu. Ustanowienie metropolii kościel nej dla państwa Piastów...... 530 4.2.2. Bolesław - książę elektor Rzeszy, patrycjusz i au- gust?...... 534 Kronika Anonima zwanego Gallus ...... 539 5. Patrycjusze rzymscy - pierwowzór książąt elekto rów Rzeszy...... 555 Patrycjusze w średniowieczu...... 555 Rzym, Złote M iasto...... 556 Patrycjusze w ujęciu historycznym ...... 561 Ideologia koronacji...... 572 Epos z Paderborn ...... 574 Elektorzy Rzeszy w wiekach od XI do X IV ...... 575 6. Początek nowego tysiąclecia zmienia stary porządek .... 585 6.1. Sukcesja tronu Niemiec po śmierci Ottona III. Na staje Henryk II zwany Świętym 585 6.2. Bolesław Wielki - niedoszły cesarz Słowian? ...... 589 6.2.1. Legalne wkroczenie czy najazd Bolesława na Miś nię i C zechy...... 589 6.2.2. Polityczny mariaż syna Bolesława - Mieszka - ma stabilizować pozycję Piastów w Rzeszy...... 593

Csęść trzecia Kraj Piastów włącza się w struktury łacińskiego świata zachodniego

7. Korona dla Bolesława...... 607 7.1. Polityczny kompromis dziedziców po Mieszku I - układ braterski około roku 995 ...... 607 Zasady dziedziczenia w państwie piastowskim...... 610 Zadruga a opole...... 611 Dziedziczenie przez potomków Siemomysła...... 620 Podsumowanie...... 639 7.1.1. Synowie Mieszka 1...... 640 Świętopełk Mieszkowic (ok. 978/980-ok. 1031/1033) władca Pomorza (?)...... 642 Piastowie a Mojmirowice/Mojmirowicze ...... 656 Cyryl i M etody...... 660 7.1.2. Podział domeny spadkowej po Mieszku 1...... 680 Zagadnienia teoretyczne primogenitury...... 687 Szczególna pozycja Bolesława I a przejęcie kon troli nad państwem mimo istnienia układu ...... 694 Anonim zwany Gallem (c.d.)...... 697 Mieszko Mieszkowic, niedoszły k ról ...... 711 Podsumowanie...... 771 7.2. Bolesław Chabri vel Traba - książę Rzeszy i ce sarz Słowian ...... 782 7.2.1. Bolesław I aspiruje do cesarskiego diademu...... 782 7.2.1.1. Struktura organizacyjna Rzeszy i model sprawo wania władzy pod koniec X w. 782 Prawno-ustrojowe oblicze Rzeszy na przełomie mi lenium. Federacyjny charakter królestwa Niemiec.... 786 Plemienna proweniencja księstw Rzeszy...... 789 Saksonia...... 791 Turyngia - wędrujące księstwo. Sklawenia...... 795 Plemienno-terytorialno-grodowe struktury władzy królestwa Niemiec ...... 804 Państwo wschodniofrankońskie i jego osłabienie. Alemania, czyli Szwabia...... 806 Czynniki konsolidacyjne wschodniofrankońskich księstw plemiennych. Federacja ...... 812 Bawaria...... 816 Powstaje królestwo Niemiec - federacja księstw plemiennych...... 820 Lotaryngia...... 821 Burgundia...... 823 Frankonia...... 824 Podsumowanie. Jednostki organizacyjne Niemiec i Rzeszy. Tytulatura ...... 825 Jednostki organizacyjne królestwa Niemiec...... 826 Święte Cesarstwo Rzymskie Narodu Niemieckiego — 828 Cesarstwo Słowian...... 829 7.2.I.2. Polityczne przesłanki małżeństw pierwszych Pia stów. Znaczenie imion. Synowie i córki Bolesława Traby. Obrządek religijny na ziemiach piastow skich za Bolesława Traby...... 831 7.2.1.2.1. Znaczenie imion pierwszych Piastów...... 831 Czcibor...... 832 Mieszko ...... 833 Prokuj...... 840 Bolesław...... 841 Otton (alias Bolesław, alias Dobromir)...... 844 Bezprym alias Otto...... 848 (Bezprym czy) Otton z związku z córką Rygdaga..... 850 7.2.1.2.2. Polityczne przesłanki małżeństw pierwszych Pia stów Ottono-Bezprym...... 854 Polityczne przesłanki małżeństw Bolesława I. Przydomki Piastów...... 856 7.2.1.2.3. Polityczny charakter mariażu Adelajdy zwanej Białą. Piastowska ideologia restytucji Wielkiej Morawy...... 859 7.2.1.2.3.1. Adelajda Biała...... 859 Zagadnienia wstępne...... 859 Adelajda Piastowiczówna, Biała Kniahini ...... 863 Rocznik kamieniecki ...... 864 Małżeństwo Adelajdy na tle bieżącej sytuacji poli tycznej państwa Piastów. Idea restytucji Wielkiej Morawy pod przywództwem Piastów...... 865 Mąż Adelajdy Białej. Arpadzi, Arpady, Arpadowie.... 870 Pieczyngowie...... 871 7.2.1.2.3.2. Doktryna restytucji Wielkiej Morawy a Adelajda Biała. Reorientacja myśli politycznej Piastów po roku 963 i jej skutki prawnoustrojowe dla synów Bolesława 1...... 877 Wątek Mieszka I ...... 878 Geza Arpad i jego prołacińska polityka...... 879 Wątek Mieszka Mieszkowica ...... 894 Polityczne i religijne podstawy sojuszu piastowsko-morawsko-węgierskiego. Jordan, biskup Bra tysławy...... 896 Koncepcja piastowsko-morawska a synowie Bole sława Wielkiego...... 902 Bezprym a podział dzielnicowy państwa Piastów za życia Bolesława 1...... 907 Podział państwa piastowskiego na dzielnice po śmierci Mieszka I (przełom wieków X i XI) ...... 911 Bezprym a Księstwo nitrzańskie...... 915 Mieszko II (990-1034)...... 921 7.2.1.2.4. Obrządek religijny na ziemiach piastowskich. Za gadnienie wycofania przez Bolesława I poparcia dla Kościoła rzymskiego...... 927 Bóstwa słowiańskie...... 942 Reforma zakonu Benedyktynów...... 949 7.2.1.2.5. Polityka Bolesława I wobec Rusi i jej związek z po lityką wobec Rzeszy...... 952 Wołyński ród Ottona vel Odylena (vel Bezpry- ma?). Przeszkody małżeńskie wedle prawa kano nicznego...... 956 Wzrost politycznego znaczenia dalekich Rusów...... 959 7.2.1.2.6. Córki Bolesława...... 963 Henryk z Schweinfurtu i jego ró d...... 964 Podsumowanie...... 967 7.2.2. Konflikt polityczny i wojskowy Piastów z Rzeszą po śmierci Ottona III. Faktyczna dwuwładza ojca i syna w państwie piastowskim...... 970 7.2.2.1. Konflikt polityczny Rzeszy z Piastami...... 970 7.2.2.1.1. Zagadnienia wstępne. Śmierć turyngijskiego pre tendenta do korony Niemiec i jej objęcie przez Henryka bawarskiego...... 970 Margrabia Miśni Ekkehard I - turyński i prasło wiański sojusznik i krewny Ludolfingów - preten duje do korony Niemiec...... 971 Strachkwas zwany Chrystianem...... 973 Bolesław Chrobry - przyrodni (?), cioteczny (?) czy inny brat margrabiego Miśni - Ekkeharda...... 978 Historia rodu Ekkehardynów i ich związki z dyna stią Piastów...... 979 Bolesław popiera króla Niemiec...... 985 7.2.2.1.2. Drugi etap konfliktu politycznego. Bolesław odmawiając hołdu z Czech naraża się na wojnę z Rzeszą...... 998 1.222. Konflikt polityczny przechodzi w fazę konfliktu militarnego. Pierwsza wojna Piastów z Rzeszą. Pierwszy pokój - w Poznaniu, drugi pokój - w Mer- seburgu...... 1000 Frakcja probizantyjska w Rzymie...... 1009 7.2.3. Bizancjum zagraża wpływom Henryka II w Europie... .1014 Zagadnienia wstępne...... 1014 Świecka ideologia restytucji państwa frankońskiego konkuruje z kościelną ideologią monastycyzmu ...... 1014 Ciąg dalszy kariery, i upadek rodu Krescencjuszy. Świeccy konsule rzymscy świata zachodniego...... 1022 Ideologia papiestwa w wieku X I...... 1031 Doktryna monastycyzmu w wieku XI...... 1036 Przebieg emancypacji polityki papiestwa na Półwy spie Apenińskim w wieku XI ...... 1038 7.2.3.1.1. Rezygnacja cesarstwa z sojuszu z pogańskimi Sło wianami. Sojusz z Piastam i ...... 1055 Biskup Unger, prepozyt magdeburski. Metropo lia prasko-poznańska ...... 1057 Frankowie w schodni ...... 1078 Grzegorz z Sosissons...... 1079 Austrie/Austria ...... 1081 Dux in-, non-ex-clitus...... 1108 Pasowanie na rycerza Franków...... 1111 Filioąue...... 1121 Wojskowe zaplecze konfliktu piastowsko-niemieckiego...... 1128 Podsumowanie...... 1131 7.2.4. Wojna z Rzeszą z lat 1015-1018 a sposób sprawo wania władzy w państwie Piastów w latach 1014- 1025. Polityka wschodnia Piastów i polityczna rola Brunona z Kwerfurtu. Pryncypat poliańsko- -sklaweński...... 1136 7.2.4.1. Wojna na zachodzie z roku 1015...... 1136 7.2.4.1.1. Zagadnienia ogólne. Wydarzenia w Czechach wiatach 1012-1014...... 1136 Misja Mieszka II do Czech z roku 1014...... 1141 Aktywność Piastów...... 1141 Oldrzych, pretendent do korony Włoch i Burgundii... .1144 Czeski zamach na dynastię piastowską ...... 1152 7.2.4.1.2. Bezpośrednie tło polityczne wybuchu wojny piastowsko-niemieckiej z roku 1015 ...... 1156 Feudalna doktryna wczesnośredniowiecznego podziału społeczeństwa na stany a myśl politycz na Piastów. Stany i właściwe dla nich prawo oraz sądownictwo...... 1169 Warunkowa zdolność do czynności prawnych w feudalnym systemie prawnym...... 1173 7.2.4.2. Dwuwładza w państwie Piastów w latach 1013-1025....1183 Niedział Bezpryma...... 1186 Sytuacja prawna Bolesława...... 1188 7.2.4.3. Pryncypat poliańsko-sklaweński...... 1196 Popielidzi a Serbowie i Chorwaci. Obodryci. ko chia. Państwo Wielkomorawskie...... 1206 Wpływ polityki saskiej na ideologię Piastów w ob szarze polityki międzynarodowej oraz na system sprawowania władzy wewnętrznej na przełomie wieków X i X I...... 1242 Oracz, czyli Świętopełk...... 1251 Popiel, książę stodorańsko-wielkopolsko-kujaw- ski o orientacji prosaskiej? ...... 1261 Heraldyka a pochodzenie rodów w państwie Pia stów...... 1271 Popielidzi w kronikach polskich, w tym u Anoni ma zwanego Gallusem...... 1286 Bunt Piastów przeciw Mojmirowicom...... 1288 Camuntum - gród (Tyberiusza) Grakchusa. Le genda rzymskich legionów przejęta przez Pań stwo Wielkomorawskie a następnie przez Pań stwo Polskie ...... 1289 Klęski żywiołowe a Popiel ...... 1313 Osserich oznacza Oster-reich czy kraj Rusów (?)__ 1317 Sytuacja plemienna na Połabiu. Obodryci...... 1344 Podsumowanie ...... 1362 Bogomili/bogumili/bogomilcy oraz nowacjanie i Paulikanie/Paulicjanie a piastowska doktryna państwa...... 1390 Doktryna ekumeniczna bogomilców...... 1397 Doktryna polityczna bogomilców a wczesne pań stwo piastowskie ...... 1399 Diecezja czy sufragania Reinbema...... 1416 Brunon z Kwerfurtu i znaczenie jego misji ewan gelizacyjnych dla określenia relacji dynastii Bali ckiej z Rurykami...... 1419 Nauka prawa w Europie w wiekach X i XI. Począt ki recepcji prawa rzymskiego w Europie w okre sie środkowego średniowiecza...... 1464 Kronika Wincentego Kadłubka...... 1482 7.2.5. Pokój w Budziszynie odtwarza minione status quo. Odtworzenie sytuacji politycznej z początku wieku...... 1508 System sprawowania władzy dzielnicowej w pań stwie piastowskim w pierwszej ćwierci wieku X I ...... 1538 7.3. Bolesław I Traba - król Polski...... 1543 Korona z inicjatywy papieża...... 1562

Część cziwarta Upadek dynastii piastowskiej

8. Mieszko II - król Polski wbrew woli króla Nie miec. Mieszko atakuje próbując obalić cesarza Rzeszy czy broni ojcowiznę?...... 1581 8.1. Zagadnienia wstępne...... 1581 8.2. Zmierzch chrześcijaństwa w Polsce i kryzys pań- stwa za czasów cesarskiej dynastii Balickiej...... 1599 8.2.1. Zmiana stosunków społecznych w Polsce w pierw szej poł. XI wieku. Zmiany w ideologii państwa w obrębie władców Rzeszy...... 1599 Problematyka datacji wydarzeń według latopisów ruskich...... 1600 Osłabienie wpływów Kościoła łacińskiego w Polsce. Ogólna sytuacja międzynarodowa w początkach wieku XI a bieżąca sytuacja w państwie Piastów...... 1604 Biskupstwo Reinbema w Salzkolbergu ...... 1605 Proroctwo św. Pawła...... 1622 Proroctwo Daniela ...... 1623 Dziedzice ziemscy w domenie piastowskiej a zmiana modelu armii ...... 1633 8.2.2. Zagadkowy dziedzic Mieszka II - Kazimierz...... 1638 8.2.3. Król Mieszko II i wojna Polski z Rzeszą. Zamach na cesarstwo czy błędna identyfikacja najazdu Obodrytów na Saksonię...... 1652 8.2.3.1. Ogólna sytuacja w Polsce i w Rzeszy po roku 1025... .1652 Organizacja i status kanoniczny metropolii łaciń skich w wieku X i XI...... 1654 Rusowie a sytuacja na ziemiach piastowskich ...... 1664 Sytuacja w Rzeszy. Zmowa przeciwko Konradowi II Balickiemu...... 1690 Najazd na Saksonię z roku 1028...... 1692 Obodryci a Sasi w pierwszej ów. XI w. Gotszalk obodr(z)ycki a Mieszko II ...... 1702 Gotszalk obodrzycki ...... 1703 Polityczna klęska Mieszka II z lat 1031-1033...... 1713 5.2.3.2. Król Niemiec i cesarz uznaje królewski status Mieszka II. Sytuacja państwa Piastów w latach 30- tych wieku XI...... 1718 Tetrarcha Mieszko...... 1733 Cesarz Konrad II Balicki powstrzymuje się od ostatecznego zniszczenia państwa Piastów (lata 1032-1034). Narastający konflikt pomiędzy spad kobiercami Bolesława I Traby niszczy państwo. Klasyczna wersja wydarzeń...... 1762 Ottono-Bezprym (c.d.)...... 1763 Układ Rychezy z Bezprymem...... 1776 Prawo stanowione a wiecowe ...... 1781 Thiedrico, Teodoryk, Dytryk...... 1792 Prawnoustrojowa interpretacja sposobu podziału państwa piastowskiego przez Konrada II Balickie go jako konsekwencja poddania się Mieszka II cesarskiej łasce...... 1798 8.3. Podsumowanie rządów Mieszka II i doktryny po litycznej połowy wieku XI 1814 8.3.1. Klasyczna wersja wydarzeń...... 1814 8.3.2. Upadek koncepcji politycznej dynastii Balickiej względem Polski...... 1824 8.3.3. Podsumowanie okresu 1025-1034...... 1833 9. Mieszko II przyzywa do kraju swego syna Kazi mierza zwanego Odnowicielem...... 1865 Zagadnienia ogólne...... 1869 Emeryk (Imre, Henryk), syn króla Stefana...... 1897 Wazul/Yazul, książę Nitry...... 1921 Opactwo benedyktyńskie w Pannonhalma. Dzieje dynastii piastowskiej ...... 1928 Masław a niegodni książęta...... 1936 Otton: Piast czy Szwab, a Kazimierz i inni dziedzi ce dzielnicowi. Kazimierz w klasztorze ...... 1950 Reguła św. Benedykta...... 1966 Dynastia Billungów a Mieszko I I ...... 1973 Bolesław Zapomniany...... 1978 Kazimierz - imię serbskie...... 2009 Bezkrólewie...... 2019 Maria Dobroniega (Włodzimierzewicówna/Jaro- sławówna/Romanówna?)...... 2023 Mnich odbudowuje państwo ...... 2028 10. Dzieci Kazimierza zwanego Odnowicielem. Zde rzenie koncepcji władzy uniwersalnej. Nowa for ma cesarstwa...... 2057 10.1. Bolesław II Szczodry zwany Śmiałym...... 2057 10.1.1. Okres pełnej zależności od Rzeszy państwa pia stowskiego za czasów Bolesława Szczodrego 2057 10.1.1.1. Zagadnienia ogólne...... 2057 Kolejność urodzenia dzieci Kazimierza zwanego Odnowicielem oraz zdarzeń tych datacja...... 2070 Bor ys syn Odyna. Wareskie imiona kniaziów ru skich ...... 2091 Podsumowanie zagadnienia dzieci Kazimierza...... 2102 Aaron, opat tyniecki, biskup krakowski...... 2117 Karol Mieszkowic...... 2131 Odbudowa państwa przez Kazimierza...... 2133 Lokalizacja Gradca a chronologia panowania Bo lesława Largusa...... 2145 10.1.1.2. Izjasław I (Jarosławowicz) i Gertruda Mieszków- na a korona dla Bolesława I I ...... 2159 Stefan IX a schizma wschodnia ...... 2166 10.1.1.3. Pozostałe zagadnienia...... 2177 Tło polityczne „drugiej” wyprawy kijowskiej Bole sława II ...... 2177 Ekonomika państwa piastowskiego w przeddzień wyprawy kijowskiej. Szlaki handlowe w państwie Piastów w 2 poł. XI w...... 2184 Odwołana inwazja na Czechy (?)...... 2197 Sąd królewski w Miśni w sprawach polsko-cze skich ...... 2204 10.1.2. Suwerenna wobec Rzeszy polityka państwa pia stowskiego za czasów Bolesława Szczodrego 2207 Rozłam świata zachodnich chrześcijan i jego prze- zwyciężenie. Osłabienie wpływów Bizancjum nad Adriatykiem. Wyprawy krzyżowe...... 2228 10.1.3. Rada regencyjna nad małoletnim Bolesławem Szczodrym...... 2233 Ruś w wieku XI i stuleciach następnych. Ruryko- wicze, Rościsławicze...... 2237 Dalsze dzieje Rusi ...... 2238 Wysława Swiatosławówna vel Smoleńska vel Czemihowska...... 2248 10.2. Bolesław II Szczodry vel Śmiały - król Polski...... 2255 10.3. Reformy gregoriańskie...... 2260 10.3.1. Metodologia rozróżnień. Ideologiczne tło reform gregoriańskich...... 2260 10.3.2. Przebieg sporu pomiędzy papieżem a cesarzem w latach 70-tych XI w...... 2266 10.4. Usunięcie z tronu Bolesława II zwanego Szczodrym... .2284 Zagadnienia wstępne...... 2284 Konflikt króla z biskupem...... 2287 Relacje Wielkopolska-Małopolska, a Czechy i Rze sza w kontekście zgładzenia biskupa krakowskiego... .2300 Wiarygodność Kadłuba...... 2311 Obyczajowość wieku XI...... 2321 Powrót Mieszka Bolesławowica...... 2327 10.5. Władysław Kazimierzowie zwany Hermanem...... 2345 10.6. Piastowski zwyczaj podziału spadku pomiędzy wszystkich synów. Oprawa wdowia...... 2348 10.7. Panowanie Władysława Kazimierzo wica...... 2361 Rola władców Czech w cesarskiej polityce wobec Polski...... 2364 10.8. Marchie Rzeszy w drugiej połowie wieku X...... I 2372 Trybut ze Śląska...... 2379 10.9. Testament Władysława Hermana...... 2387 Część piąta Bolesław Curvus, niedoszły król

11. Bolesław III Curvus - zwany Krzywoustym...... 2409 11.1. Bolesław i brat jego Zbigniew...... 2409 Zagadnienia wstępne...... 2409 11.1.1. Dzieje Pomorza...... 2416 Zagadnienia ogólne...... 2416 Chronologia wydarzeń pomorskich...... 2426 Wyprawa krzyżowa na Połabie...... 2433 Jaksa, ostatni słowiański książę Połabia ...... 2436 11.1.1.1. Pomorze Wschodnie i Zachodnie. Jedno czy dwa państwa. Konfederacja czy federacja...... 2443 11.1.1.2. Bolesław Władysławowie a sprawy pomorskie...... 2474 Interesy polityczne Sasów sięgają Pomorza i zde rzają się z północną ekspansją Bolesława ...... 2492 Klasyczne poglądy o poczynaniach Bolesława III na Pomorzu Wschodnim ...... 2499 Pomorze Zachodnie i Nadodrzańskie ...... 2504 11.1.1.3. Tło polityczne i kanoniczne misji św. Ottona z Bambergu na Pomorze...... 2522 Podsumowanie tematu chronologii wydarzeń po morskich. Sprawy Piastów i ich stosunki politycz ne z Rusami ...... 2536 11.1.1.4. Druga misja Ottona z Bambergu a stosunki piastowsko-niemieckie ...... 2568 11.1.1.5. Nacla nad Pianą...... 2585 Podsumowanie zagadnień związków państwa pia stowskiego z Pomorzem...... 2591 11.1.2. Bunt Zbigniewa...... 2596 11.1.2.1. Zagadnienia ogólne...... 2597 11.1.2.2. Gallus o buncie Zbigniewa. Dziedziczenie w myśl prawodawstwa piastowskiego...... 2604 Zbigniew Władysławowie, wnuk Spitygniewa II?...... 2617 Sytuacja w państwie piastowskim po roku 1086...... 2633 11.1.2.3. Judyta Maria Szwabska (Salicka, Frankońska, Węgierska, zwana w Polsce Zofią?) a Herman i Sieciech...... 2639 Zwrot kosztów wypraw wojennych...... 2641 Królowa Zofia (Arete Dukaina, żona Bolesława Largusa?)...... 2653 Pokuta Bolesława Largusa...... 2662 Sytuacja na Węgrzech, na Rusi, w Bizancjum i w kraju Piastów a Zfofia...... 2671 11.1.2.4. Pozostałe elementy konfliktu Zbigniewa z ojcem...... 2692 Podział na dzielnice a dziedziczenie po Mieszku Bolesławowicu...... 2692 Polityczni emigranci z (Wielko) Polski, a Śląsk...... 2699 Uwolnienie Zbigniewa z klasztoru żeńskiego w Saksonii...... 2704 11.1.2.5. Sytuacja wewnętrzna w łonie dynastii Przemyśli- dów a sprawy Piastów na początku lat 90-tych wie ku XI...... 2708 Założenia i przebieg wczesnej polityki Brzetysła- wa II względem Piastów...... 2718 Komes (i biskup?) Magno a sytuacja państwa pia stowskiego na przełomie lat 80-tych i 90-tych wie ku XI...... 2724 Bunt Zbigniewa a międzynarodowa sytuacja pań stwa piastowskiego...... 2738 Teoria o hołdzie Bolesława III wobec Brzetysława pod rokiem 1093...... 2743 Sprawy węgiersko-piastowskie...... 2745 Zagadnienie uprawnień sukcesyjnych do Śląska u Hermana i Zbigniewa na tle sytuacji dynastycz nej u Piastów oraz rozwiązań ustrojowych u Prze- myślidów i Arpadów...... 2763 11.1.2.6. Sieciech i Zbigniew a Władysław I Święty...... 2784 Zdobycie Krakowa przez Władysława I Świętego__ 2789 11.1.2.7. Drugi, kruszwicki etap buntu Zbigniewa...... 2798 Odwetowy najazd Hermana na Morawy...... 2811 Rekapitulacja tematu buntu Zbigniewa...... 2821 11.1.3. Bunt juniorów...... 2826 Ziemia kaliska - oprawą wdowią Dobronegi i sto licą państwa?...... 2843 Memoracja ratyzbońska...... 2847 11.1.4. Eupraksja alias Prakseda alias Adelajda czy Kata rzyna Wsiewołodówny żoną Mieszka Bolesławo- wica...... 2851 Dzielnice państwa, a podział spadku po Mieszku Bolesławowicu...... 2864 11.1.5. Dalsze losy dynastii i państwa...... 2868 Junior (?) Bolesław versus senior (?) Zbigniew. Lata 1102-1108 w dziejach dynastii piastowskiej...... 2874 11.1.6. Kościół łaciński i jego hierarchowie w czasach panowania Władysława Kazimierowica zwanego Hermanem i w latach następnych...... 2901 Kościół polski w czasach Hermana i jego powią zania kanoniczne...... 2901 Okrągłe, złote krzyże z Bambergu...... 2914 11.1.7. Dzieje państwa piastowskiego. Pierwsze małżeń stwo Bolesława III Władysławowica i sprawy dy nastyczne. Wzrost napięcia międzynarodowego...... 2928 Najazd Henryka V na Polskę w roku 1109 ...... 2943 300 jeźdźców...... 2959 Konsekwencje polityczno-ustrojowe wyprawy Henryka V przeciw Polsce...... 2960 Pokuta Bolesława III i jego ewentualna ekskomunika... 2964 11.2. Okres samodzielnej polityki Bolesława III...... 2970 Ród Awdańców...... 2974 Bunt Skarbimira ...... 2978 Losy państwa piastowskiego od zakończenia pisania Kroniki polskiej przez Gallusa ...... 3011 Sobór w Wormacji 1122...... 3014 Kanoniczna erekcja biskupstwa w Lubuszu ...... 3015 Zagadnienie korony dla Bolesława III. Od Henryka V lub od kotara HI...... 3020 11.3. Rzesza podporządkowuje sobie Bolesława III. Utrata metropolii kościelnej trzeźwi politykę Bole sława III. Cesarz realizuje politykę pax Christiana..... 3030 Polityka Bolesława III w schyłkowym okresie rzą dów. Hołd (?) Piasta przed Lotarem III. Sprawy po morskie i duńskie...... 3032 Synowie Bolesława III a obejmowanie władzy w księstwach i w dominium...... 3050 Kasacja metropolii gnieźnieńskiej a postępy saskie na Pomorzu Przednim...... 3063 Merseburg 1135...... 3082 Odbudowa metropolii gnieźnieńskiej...... 3106 11.4. Testament Bolesława III. Ustanowienie dzielnicy senioralnej...... 3109 Organy państwa wczesnopiastowskiego. Komesi oraz naczelnicy prowincji i ich aparat wykonaw czy. Dwór, wiec, rada książęca...... 3112 Daniny...... 3128 Siły zbrojne państwa piastowskiego...... 3133 Testament Bolesława III...... 3154 Zagadnienia ogólne...... 3154 Granice państwa Piastów w czwartej dekadzie wieku XII. Dzielnice, w tym krakowska ...... 3159 Oprawa wdowia Salomei...... 3185 Zjazd w Łęczycy 1141 i stosunki między synami Bolesława III, a regulacje statutowe i stosunki z sąsiadami państw a...... 3187 Kompetencje władcy zwierzchniego. Przejmowa nie władzy. Primo natu...... 3189 12. Podsumowanie...... 3211 12.1. Zagadnienia doktrynalne, prawne i ekonomiczne przeniesienia stosunków prywatnoprawnych na zagadnienia publicznoprawne środkowego śred niowiecza ...... 3211 Ideologia stosunków prywatnoprawnych i ich związek z zagadnieniami prawnoustrojowymi...... 3211 Ekonomiczne tlo stosunków politycznych epoki środkowego średniowiecza i ich powiązanie z za sadami dziedziczenia...... 3223 Akumulacja kapitału w środkowym średniowie czu i jej związek z polityką monetarną. Źródła fi nansowania systemu feudalnego...... 3229 12.2. Zjawisko separacji dynastii piastowskiej od zagad nień prawnoustrojowych Europy zachodniej...... 3242 Późni Piastowie...... 3250