ŚREDNIOWIECZE Mały przewodnik po istorii polski

łukasz malinowski

Mały przewodnik po istorii polski

część pakietu edukacyjnego

warszawa 2019 Mały przewodnik po historii Polski powstał na podstawie Przewodnika po historii Polski prof. W. Sulei wydanego przez Instytut Pamięci Narodowej. Obie publikacje są częścią pakietu edukacyjnego „Dawniej to było”

Autor Łukasz Malinowski

Konsultacja merytoryczna

Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli Stowarzyszenia „Wspólnota Polska” Strona internetowa: http://dawniejtobylo.wspolnotapolska.org.pl

Kontakt Stowarzyszenie „Wspólnota Polska” ul. Krakowskie Przedmieście 64 00-322 Warszawa [email protected]

Okładka na podstawie projektu Elżbiety Wagi-Krajewskiej

Druk i oprawa ???? ????

Pakiet edukacyjny „Dawniej to było” został sfinansowany ze środków otrzymanych z Senatu Rzeczypospolitej Polskiej w ramach konkursu na realizację zadań publicznych w zakresie opieki nad Polonią i Polakami za granicą w 2018 r. za pośrednictwem Stowarzyszenia „Wspólnota Polska”

© Copyright by Stowarzyszenie „Wspólnota Polska”, Warszawa 2019

ISBN 978-83-64206-34-4 1

Polskie symbole narodowe i tradycje

Mam na imię Jan i jestem Polakiem. Mieszkam jednak w innym kraju, do którego moi rodzice przeprowadzili się, jak jeszcze nie było mnie na świecie. Moja mama mi mówi, że to nic złego mieć dwie ojczyzny. Ja też myślę, że to całkiem fajne, bo w końcu „od przybytku głowa nie boli”. W każdym razie bardzo mi się ta Polska spodobała i uwiel- biam czytać o jej historii i kulturze. Sam chętnie wam o niej opowiem.

Symbole Polski

Polska ma swoje godło, czyli taki znak rozpoznawczy, aby każdy kto go zobaczy, wiedział, że reprezentuje Polskę. Naszym godłem jest biały orzeł na czerwonej tar- czy. Korzenie tego symbolu sięgają daw- nych czasów. Posługiwali się nim już nasi pierwsi królowie. Później to godło się tro- chę zmieniało, czasem orzeł miał koronę, a czasem nie, no i dawniej trochę mniej orła przypominał, bo jeszcze nie umiano go tak ładnie namalować. Obecnie w godle mamy białego, jednogłowego orła w złotej koro- nie ze złotymi szponami i dziobem zwróco- nym w prawo. Z godłem związane są też barwy Pol- ski. Są to kolory biały i czerwony. Biały jak Godło Polski

7 Polskie symbole narodowe i tradycje 8 PolskiFlaga Fot. Wikimedia Commons, licencja CC, Piotr Drabik Piotr CC, licencja Commons, Fot. Wikimedia roku. 2010 w niemieckiej i polskiej drużyn udziałem siatkówkiz Polskimeczu podczas kibic narodowych. Do boju biało-czerwoni! boju Do narodowych. barw naszych od Towłaśnie biało-czerwonymi. ich się nazywa że więc, Polakom?Pewniesłyszeliście kibicujecie często i sport czerwony.Lubicie ne pionowo, to po waszej lewej stronie znajdziecie kolor biały, a po prawej będzie u góry, a czerwony na dole. A jeśli popatrzycie na barwy namalowa- kolor biały to poziomo, są barwy te Jeśli tarcza. jego jak czerwony i orzeł stokątny płat tkaniny w barwach narodo barwach w tkaniny płat stokątny sić przy oknie z okazji święta narodowego. święta okazji z oknie przy sić wywie możecie flagę zaś mecz, na idziecie jak twarz, nimi sobie pomalować albo cy), sportow (jak ubrać się możecie narodowe barwy W różnicę? Widzicie godło. ma pasa białego środku na która flagę, zobaczyć też ka na pięć jednostek, długa na osiem). Można (szero proporcjach odpowiednich o i wych znacie, już barwy Polskie zaś to pro to zaś flaga - - - - - Polskie symbole narodowe i tradycje 9 - - - - Jeszcze Polska nie zginę nie Polska „Jeszcze wa „póki”. ła, kiedy my żyjemy…” – ta fraza jest oficjalnie zatwierdzo ną formą hymnu, a i tak wielu zamiast Polaków „kiedy” śpie Mazurek . Dąbrowskiego - - - - - Pan Pan Dąbrowski miał na imię Jan - (zupeł Musicie wiedzieć, że gdy tworzono nasz hymn, to Polski nie było na ma- na było nie Polski to hymn, nasz tworzono gdy że wiedzieć, Musicie Marsz, marsz Dąbrowski, Z ziemi włoskiej do Polski. Za twoim przewodem Złączym się z narodem. Jeszcze Polska nie zginęła, Jeszcze Polska Kiedy my żyjemy. Co nam obca przemoc wzięła, Szablą odbierzemy. czą, to razem pokonają wszystkie przeszkody! przeszkody! wszystkie pokonają to razem czą, Sami posłuchajcie: Szwedami. Ale ja w tych słowach widzę też zjedno się Polacy jeśli że obietnicę, i nadzieję francuski, który popierał dążenia polski do nie do polski dążenia popierał który francuski, na Czarnieckim, o też Śpiewamy podległości. szym bohaterze z innej tym wojny, razem ze nych zwrotkach też jest sporo o wojnie. Po jawia się Napoleon Bonaparte – wielki wódz łem. Pod koniec XVIII wieku tworzył we Wło we tworzył wieku XVIII koniec Pod łem. nie jak ja), a na drugie Henryk i był genera- która armię, taką czyli Polskie, Legiony szech miała pomóc wyzwolić Nie Polskę. do końca mu się to udało, ale to - inna historia. W kolej pie, gdyż została zajęta przez sąsiednie państwa. Dlatego te słowa są takie są słowa te Dlatego państwa. sąsiednie przez zajęta została gdyż pie, wojownicze. Mnie się to bardzo podoba. Polak jest dzielny i nigdy się nie taki chcę być. poddaje, walczy A tylko o znacie swoje. refren? Też melodia hymnu nawiązuje do „mazura” – tradycyjnego tańca polskiego. Jego słowa ułożył Józef Wybicki jeszcze w XVIII wieku. Hymn zawsze ko Na koniec zostawiłem sobie hymn Polski, czyli pieśń, To piękna przy której aż chce się zatańczyć! Nie bez powodu, gdyż jarzył mi się z wojną, bo i powstał w czasach. niespokojnych Wsłuchajcie się w pierwszą zwrotkę: ąbrowskiego – hymn Polski – hymn Dąbrowskiego Mazurek Polskie symbole narodowe i tradycje 10 Commons, licencja public domain public licencja Commons, narodowego, przed 1822. przed narodowego, hymnu polskiego słów autor Wybicki, Józef przepisów o godle, barwach i hymnie Rzeczypospolitej Polskiej.Rzeczypospolitej hymnie i barwach godle, o przepisów wprowadzony dopiero 22 lutego 1990 r. ustawą z dnia 9 lutego 1990 r. o zmianie został godła wzór nowy Jednakże p. 19). 1 Ludowej (art. Rzeczypospolitej skiej Pol- Konstytucji zmianie r.o 1989 grudnia 29 dnia z r.ustawą 1989 grudnia 31 przywrócona została Korona polu. czerwonym w koronie w białego orła runek wach i hymnie Rzeczypospolitej Polskiej.Rzeczypospolitej hymnie i wach bar godle, o Ustawa określa narodowych symboli dotyczące wytyczne Szczegółowe stytucji w ust. 2 podaje: uznania. go jest symbolem Polskisymbolem jest powstania. początkujej od orzełże wynika, tego Z Chrobrego. Bolesława króla polskiego pierwszego przez tych Polakówi lonii Granicą! za Czy wiesz, że… wiesz, Czy W Zgodnie z art. 28 Konstytucji RP 28 Konstytucji art. z Zgodnie 2 maja obchodzony jest Dzień Flagi Państwowej – święto to przypada w Dniu Po Polska zapisała swoje symbole narodowe w Konstytucji i ustawie. Artykuł 28 Kon- Wizerunek orła jako symbolu narodowego pojawił się na denarach (monetach) bi- (monetach) denarach na się pojawił narodowego jakosymbolu orła Wizerunek dzo drogi do uzyskania, kojarzyłuzyskania, do drogi najwyższe- dzo symbol stanowił i zamożnością z się bar był ten Kolor Polskiegokarmazyn. Królestwa był… barwami średniowieczu Fot. Wikimedia Fot. Wikimedia barwami Rzeczypospolitej Polskiej są kolory biały i czerwony. Godłem Rzeczypospolitej Polskiejwize Rzeczypospolitej jest Godłem Biją w tarabany.w Biją nasi pono jeno, Słucha zapłakany– Mówi Basi swej do ojciec tam Już morze. Wrócimprzez się ratowania ojczyzny Dla Pozaborze, szwedzkim Poznaniado Czarnecki Jak mamy.zwyciężać Jak Bonaparte, przykład nam Dał Polakami.Będziem Wartę,przejdziem PrzejdziemWisłę, - - - - 2

Geografia i historia Polski

Mam na imię Ania i jestem siostrą Jasia. Mój brat opowiedział wam już o symbolach Polski, ale czy wiecie w ogóle, gdzie ona leży?

Polska na mapie Europy

Polska to kraj w Europie, dokładnie w jej środkowej części. Można powie- dzieć, że jest takim mostem między zachodem a wschodem. Z naszym pań- stwem sąsiaduje wiele innych krajów. Od zachodu mamy Niemcy, na po-

Polska na mapie Europy. Fot. Wikimedia Commons, licencja CC

11 Geografia i historia Polski 12 bo to okres między 401 a 500 rokiem. 500 a 401 między okres to bo przodku, z piątki od się zaczyna częcia rozpo jego data że myślcie, nie to ku, wie piątym o słyszycie Jeśli pułapka. prostu „sto Kryje lat”. się w tym jednak Topo„wiek”? ten jest to co nawiają, żyjemy.czasy,my więc i a których w wieku. Na końcu mamy nowożytność, czyli okres od XVI do XIX Potembyła 1000 lat! więcej mniej czyli wiecze, które trwało od V do XV wieku, stusa). Po starożytności nastało i „naszą erę” (czas po narodzinach Chry- (czyli czas przed narodzinami Chrystusa) nowej ery. Mamy więc „przed naszą erą” początek wyznaczyło co Chrystus, zus żytność. W czasach tych narodził się Je była okresów.Najpierw kilka na przeszłość naszą podzielili historię) dają 901 a skończył w 1000.skończył w a 901 Z kolei dziesiąty wiek zaczął się w roku Niektórzy z was pewnie się zasta- się pewnie was z Niektórzy Historycy (czyli naukowcy, którzy ba- mi na wojnie. na mi żołnierza- jej z walczyli Polacy wtedy a ziemi, naszej część nam zabierała tam się znajduje sąsiadujemy,gdyż nie nikim z strony tej Od niespodzianka. tam a północ, się (to znaczy graniczą) z Ukrainą, Białorusią, Litwą i z częścią Rosji. Została łudniu od nas leżą Czechy i Słowacja, a na wschodzie nasze ziemie stykają śmy z naszymi sąsiadami. W historii też się zdarzało, że na przykład Rosjaprzykład na że zdarzało, się też historii W sąsiadami. naszymi z śmy kształtPolski, sporów,wielu wynik to mapie, na widzicie jaki toczyli- jakie Te granice, to nie zawsze przebiegały tak jak teraz. Właściwie obecny Właściwie teraz. jak tak przebiegały zawsze nie Teto granice, współczesność, Morze Bałtyckie. Morze średnio staro - - - - - oprowadzimy was po naszej historii. naszej po was oprowadzimy się nie martwcie. Wspólnie z bratem ły.Trochę skomplikowane,nic to ale śli, to nasze granice znów się zmieni- wynie się już kiedy a opuścić, jej li w ogóle zajęli nam Polskę i nie chcie sąsiedzi że nieszczęście, takie i nas ciliśmy część naszych ziem. Spotkało stra- i gorzej nam się wiodło jednak Potem Czarnego! Morza wybrzeży nawet sięgnęły granice Nasze twa). (dzisiaj Ukraina) czy Wilno (dzisiaj Li- Lwów jak miasta takie się znalazły Polskiobrębie w że duże, tak były ry rozmia- jego momencie pewnym W wschód. na się rozrastało głównie państwo nasze Później krajami. mi różny- między granicami były często nie nad nimi się osiedlali i one bardzo Nasi przodkowie lubili rzeki. To właś rzekami: dwiema dzy mię mieszkali PolacyPoczątkowo Wisłą aO polskie między Pierwsze państwo drą Wisłą i

Odrą. - - - - Geografia i historia Polski 13 Kra- Sejm to , a później się to Warszawa i to właśnie tam Fot. Wikimedia Commons, licencja public domain azwa kraju wzięła się od plemiona Polan. nie władcy gdyż mieli Polski byli Początkowo stolicy, w nieustannej podróży po Najdłuższe rzeki w Polsce to Wisła (długość 1047 km) oraz Odra (długość 854 km, 854 km, (długość Odra oraz 1047 km) to Wisła (długość Polsce w rzeki Najdłuższe Polska jest 9 największym państwem w Europie oraz zajmuje 8 miejsce pod wzglę- pod miejsce 8 zajmuje oraz Europie w państwem największym 9 jest Polska N w granicach Polski 742 km). w granicach Polski swoich ziemiach. W związku tym wszystkie sprawy państwowe były załatwiane w miej- w załatwiane były państwowe sprawy wszystkie tym związku W ziemiach. swoich scu, w którym akurat przebywali. Choć przyjmuje się, że wówczas najważniejszym ośrodkiem administracyjnym było Gniezno. dem liczby ludności. Czy wiesz, że… nawiają prawa. możecie spotkać prezydenta czy posłów zasiadających w Sejmie. w zasiadających posłów czy prezydenta spotkać możecie zgromadzenie ludzi wybranych przez obywateli w wyborach, którzy usta- A znacie już stolicę Polski? Na początku było to . kowie Obecnie stolicą naszej ojczyzny jest olskie stolice Polskie zmieniało. Stolica była tam, gdzie mieszkał król, a więc najczęściej w najczęściej więc a król, mieszkał gdzie tam, była Stolica zmieniało. Wokół rzek powstawały grody, przy których rzek rozbudowywały powstawały się grody, miasta. Na Wokół obrazie Jana Nepomucena Głowackiego – znajduje zamek się królewski Wawel z Krakowa. Od północnego zachodu – Staw na Groblach i przystań naflisaków Wiśle naprzeciw Dębnik. 1847. Około 3

Kolebka

Moja siostra opowiedziała wam kilka ciekawostek, ale teraz pora na mnie. Zastanawialiście się skąd wzięła się Polska?

Pradawne ludy

Pierwsi ludzie pojawili się na ziemiach naszej ojczyzny dwieście tysięcy lat temu! To bardzo, bardzo dawno. W tych czasach można było spotkać w polskich górach lodowce! Ludzie nie znali wtedy metod uprawy ziemi (nie mówiąc już o sklepach!) i zdobywali jedzenie dzięki polowaniom na dzikie zwierzęta i łowieniu ryb. Żywili się też tym, co znaleźli w lesie, to znaczy grzybami, jagodami i różnymi roślinami. Dopiero znacznie później nauczyli się uprawiać ziemię i hodować krowy, owce oraz świnie, co miało ogromne znaczenie! Od tej pory nie musieli już bowiem wędrować w po- szukiwaniu jedzenia, ale mogli wybudować sobie dom i mieszkać w nim przez długie lata. W ten sposób zaczęły powstawać coraz to większe osa- dy. Bardzo mało wiemy o tych ludziach, choć archeolodzy (to tacy na- ukowcy, którzy szukają w ziemi pozostałości po dawnych czasach) znaj- dują czasem wytwory ich kultury – głównie są to fragmenty przeróżnych naczyń glinianych.

Plemiona na ziemiach polskich

Na początku VII wieku na naszych ziemiach pojawili się Słowianie. I to jest bardzo ważne, bowiem my, Polacy, jesteśmy właśnie Słowianami! Ci nasi praprzodkowie szybko podzielili się na różne plemiona. I tak mieliśmy na

14 Kolebka 15

Bug Bużanie

- - Narew Ślęża-

Wieprz San LĘDZIANIE LĘDZIANIE Lublinianie Wschodni

Sandomierzanie Wisła Południowi PRUSOWIE PRUSOWIE MAZOWSZANIE MAZOWSZANIE Zachodni

WIŚLANIE WIŚLANIE Gołęszanie Opolanie

Trzebowianie Noteć , którzy, Wiślanie, osiedlali którzy, się nad Wisłą w okolicy POLANIE POLANIE Obrzanie

ŚLĘŻANIE POMORZANIE POMORZANIE Fot. Wikimedia Commons, licencja CC

Zgrupowanie dolnoparsęckie Dziadoszanie

Bobrzanie , Polan czyli „lud otwartych pól”, który zamieszkał pośród jezior Pyrzyczanie Plemiona Słowiańskie Pozostałe plemiona Zgrupowanie plemion

Odra Mazowszanie? No oczywiście, że tam, gdzie dziś mamy region Ma- Wyobraźcie sobie z Polskę tamtych czasów! Wszędzie rosły puszcze, PLEMIONA POLSKIE PLEMIONA Wolinianie Lubuszanie bardzo trudne i niebezpieczne. Oprócz naturalnych przeszkód, takich jak bagna moczary, czy nieprzebyte wędrowcom lasy, zagrażały niedźwiedzie a kraj poprzecinany był licznymi rzekami i jeziorami. Dzisiaj mnie zwraca- my uwagi na rzeki, ale wówczas, były ogromnie ważne! Nie tylko dlate transportu do je Wykorzystywano raki. czy ryby nich w łowili ludzie że go, towarów i do podróżowania. W czasach pierwszych Słowian nikt nie wy- budował więc jeszcze przemieszczanie porządnych się dróg, po ziemi było Wielkopolski. Wielkopolski. Byli też dzisiejszego Krakowa. A domyślicie się sami, gdzie swoje domy wybudo zowsza, czyli w okolicach Na środkowej Wisły. Śląsku zamieszkali przykład wali nie i Opolanie. Plemiona polskie. Kolebka 16 którego mieszkali członkowie społeczności, które wspólnie uprawiali. wspólnie które członkowiespołeczności, mieszkali którego wokół pola, od się wzięła Nazwa kwadratowych. kilometrów 200 do 100 obyczaje. oraz religia język, wspólny też łączy plemienia Członkówekonomicznymi. oraz społecznymi związkami połączona i terenie wspólnym na mieszkała w lesie i na dużej wysokości, żeby niedźwiedzie nie wyjadały z nich miodu. barcie, to coś w rodzaju dzisiejszych uli, tylko że stawiano je bezpośrednio TeSłowianina. małego każdego przysmakiem miodem, się wypełniały cie bar a kolorami, kwiecistymi wybuchały lasy i łąki pszczoły,którym dzięki dowały bobry, a po drzewach biegały kuny i wiewiórki. Wszędzie bzyczały też ogromne tury, przodkowie dzisiejszych krów. W strumieniach tamy bu- tam Żyły wszerz. i wzdłuż kraj przemierzały osłów i koni dzikich tabuny a dębami, starymi między się przechadzały dziki i sarny daniele, łosie, lenie, je polanach, na się pasły Żubry zwierzęta. dzikie władały Lasami wilki. i osadach zaczynało brakować miejsca, więc kolejne pokolenia wypro pokolenia kolejne więc miejsca, brakować zaczynało osadach zwane tak się tworzyły i rozrastały się ko szyb gospodarstwa pojedyncze dlatego ciotek, i kuzynów,wujków ich krowy! kozyi owce, też zapraszano noc na bo zimą, zwłaszcza ciasno, tam Bywało pomieszczeniu! jednym w spała i się bawiła jadła, rodzina cała więc izbą, wówczas zwany pokój, ki), albo w domach z belek. Wszystkie te budynki miały jednak tylko jeden uprawiali. Mieszkali w chatach do połowy zakopanych w ziemi (półziemian- które zbożem, i ale lesie, w znaleźć było można co tym, się żywili Ludzie Jak mieszkali nasi przodkowie? cy,pokoju.i wojny sprawach tu odgrywała rolęWażną administracyjnych. czy gospodarczych politycznych, kwestii – wspólnota rodów zamieszkała na wielkim terenie wielkości od Słowianie byli bardzo rodzinni. Domy budowali tylko w pobliżu swo pobliżu w tylko budowali Domy rodzinni. bardzo byli Słowianie – zgromadzenie członków wspólnoty w celu przedyskutowania celu w wspólnoty członków zgromadzenie – Wiec za- przodka, wspólnego od się wywodzących rodów grupa – Plemię , która decydowała o wyborze wład- wyborze o decydowała która plemienna , starszyzna . Ale z czasem i w tych w i czasem z Ale sioła. - - - - - Kolebka

17 -

Fot. Wikimedia oczątek oczątek organizacji z wodzem na czele, które doprowadzi - Wiślanie Wiślanie byli najliczniejszym - ple Nie znamy dokładnie początków Słowianie zachodni aż do XI wie- Słowianie dzielili się na 140 grup

P po rzadkie wówczas źródła pisane, Ano Galla „Kronikę” po przykład na przetrwałale- któremu dzięki nima, genda o pierwszych Piastach. • etnicznych, z których wyróżniamy: Słowian zachodnich, wschodnich oraz południowych. zalicza- Polacy ją się do Słowian zachodnich. • ję- i kulturową jedność zachowali ku zykową. • mieniem zachodniosłowiańskim, zamieszkiwali w górnym dorzeczu Najbardziej obecnie Wisły. znanym grodem jest Wiślan Kraków. Czy wiesz, że… go, miał miejsce w Gieczu na ziemi gnieźnieńskiej w latach 866–869. stolicy, późniejszej Gnieźnie, w Gród zbudowano około 940 roku, czyli 80 lat później. • sięgamy Często polskiego. państwa ło do powstania państwa - polskie czy książę czy istniał książę naprawdę (autor grafiki – Ejsasz Radzikowski). Walery Polan z IX wieku, Polan znany z tylko „Kroniki” Galla Anonima. Historycy spierają się, Commons, licencja public domain (Ziemowit) – legendarny książę - - - opo , czyli zamki zamki czyli grody, z drewna otoczone wałami i palisadami. rytorium, jakie zajmowały, nazywano zajmowały, jakie rytorium, takich obrębie w bezpieczeństwa Dla lem. budować zaczęto opoli jednak o rodzinie! powiązane Te ze sobą osady tworzyły rodową wspólnotę, a te wadzały wadzały się i zakładały nowe gospodar stwa oraz sioła. Nigdy nie zapominano 4

Legendarne początki

Poznaliście już Słowian, ale czy zastanawialiście się, jak doszło do powstania państwa polskiego? Pozwólcie, że ja, Ania, wyjaśnię wam kilka spraw.

Umiecie już czytać i pisać? A może zna- cie chociaż literki? W takim razie je- steście lepsi od naszych praprzodków, którzy do żadnej szkoły nie chodzili i nie potrafili zapisać nawet swojego imie- nia. Nie znaczy to jednak, że byli nie- mądrzy. Uważali po prostu, że wiedzę i historię plemienia należy opowiadać jak baśnie. Dlatego pierwsze informa- cje o początkach państwa polskiego pochodzą z legend, które opowiadali sobie nasi prapradziadkowie.

Lech, Czech i Rus

Moja ulubiona polska legenda to ta o Lechu, Czechu i Rusie. Byli to bra- cia, którzy wyruszyli ze swojej ojczy- Aniołowie objawiają się Piastowi, który dał począ- tek pierwszej polskiej dynastii. 1816. Fot. Wikimedia zny, aby poszukać dla siebie nowego Commons, licencja public domain domu. Znaleźli go, choć każdy osied-

18 Legendarne początki 19 - Lechią, Fot. Wikimedia Commons, licencja public domain Lechitami. Lechia to pierwsza nazwa a Polski, Po . Natomiast państwo, jakie założył, nazwano założył, jakie państwo, Natomiast Gniezno. Legenda – opowieść o wydarzeniach i postaciach z przeszłości praw- lacy byli kiedyś Lechitami! ludzie opowiadający o nim przed wiekami wierzyli w jego istnienie. przekazuje wydarzenia historyczne, które miały bądź mogły mieć miejsce. Nawet jeśli wiemy współcześnie, że Lech nie istniał, to że przyjmujemy, dziwych bądź fikcyjnych ważnych dla zbiorowości, która była przekazywana była która zbiorowości, dla ważnych fikcyjnych bądź dziwych że tym, baśni czy mitu od się różni Legenda pokolenie. na pokolenia z ustnie postanowił zbudować swoje gniazdo, czyli siedzibę. Do dziś to miejsce nazwę nosi a jego mieszkańców chwytliwe. Lech dotarł do urodzajnej i bogatej gdzie krainy, lasy były tam To ryb. mnóstwo mieszkało jeziorach i rzekach w a zwierzyny, pełne kie? kie? Czech dał początek państwu czeskiemu, a jego potomków zaczęto nazywać Czechami. Rus założył państwo ruskie, czyli Ruś (dzisiaj jest pod- bardziej jest To właśnie. No Lech... Natomiast Rosja). i Ukraina tam lił się gdzie indziej i założył swoje własne państwo. Domyślacie się ja- Lech i orzeł biały wskazujący na miejsce, w którym narodzi się państwo polskie (autor Radzikowski). Walery Eljsasz grafiki Legendarne początki o. iiei Cmos lcnj pbi domain public licencja Commons, Wikimedia Fot. Krakowa. turystyczną atrakcję stanowi ogniem prawdziwym ziejącego wawelskiego smoka Rzeźba 20 został mądry i dobry i mądry został władcą nowym oto bo zakończenie, szczęśliwe ma Tahistoria bójcie. nie się nic ale straszne, to trochę wiem, zjadły.No go i króla otoczyły armię, przyszły im właśnie myszy. A z nimi to nie ma żartów! Zorganizowały mysią swoich poddanych. Chłopi nie umieli się przed nim obronić, więc z pomocą dyś na dworze króla Macie w domu myszy? Według legendy bardzo dużo myszy mieszkało kie zjedzony przezmyszy kłego chłopa o imieniu o chłopa kłego Siemowit nie urodził się wcale w królewskiej rodzinie! Był synem zwy- Popiela. Był to bardzo zły władca, który prześladował Siemowit. . To właśnie od niego pochodzą niego ToPiastod . właśnie W królestwie Kraka ludziom żyło się żyło ludziom Kraka królestwie W skim. DzisiajznajdziecietamKraków. wawel- wzgórzu na gród swój wał zbudo który Krak, król sprawiedliwy rządził Lechii) w wolicie jak (albo sce Pol- w temu dawno legendy,dawno, Wszyscy chłopcy lubią smoki. Według niej w jest że dlatego, pewnie króla historię woli brat Mój Smok wawelski , córka Kraka. córka da, go potem nową królową została W każdym razie smok poległ, a niedłu- owcę. zatrutą zjedzenia do mu dał i ra potwo przechytrzył który Dratewka, inna, że dokonał tego młody Kraka, króla synowie zabili bestię że mówi, legenda Jedna podzielone. są bić. Kto i jak tego dokonał to już zdania i człowieka. Postanowiono go więc za- krowę komu zjadł, a to owcę, a czasem chłopów.to dobrych A prześladował i pod jaskini w Zamieszkał ten smok. I były z nim same problemy! się pojawił nagle tu aż dobrze, bardzo – Piastowie Wawelem szewczyk szewczyk . ToKraka. smok. Wan - - - -

Legendarne początki 21 -

- Le Mokosz był Perun . Mieszko Zapamiętajcie opiekował się słońcem i ogniem, a ogniem, i słońcem się opiekował Swarożyc moki stały się bohaterami legend w XII i XIII wieku nie tylko na ziemiach polskich. polskich. ziemiach na tylko nie wieku XIII i XII w legend bohaterami się stały moki Ma to związek z którzy wyprawami przywozili krzyżowców stamtąd na Wschód, Wanda była Wanda córką Kraka, późniejszą władczynią ziem polskich. Znana jest z tra W „Kronice” Galla Anonima z XII wieku legendarnymi władcami Polski są kolejno: kolejno: są legendarnymi Polski władcami wieku XII z Anonima Galla „Kronice” W , Siemomysł aż w końcu na tronie zasiadł S gicznej opowieści, gdyż nie chciała poślubić niemieckiego władcy i w związku z tym Jej postać stała była się ważna, symbolem rzuciła gdyż patrioty- się Wanda do Wisły. zmu oraz prawa kobiet do sprawowania rządów (jak późniejsze królowe Jadwiga czy Anna Jagiellonka). Czy wiesz, że… skóry krokodyli, a wielu z nich chwaliło się, że zabijało skórysmoki własnoręcznie. Stąd wi- krokodyli, zerunek smoka pojawiał się często na sztandarach rycerzy. wieku XIII z Kadłubka Wincentego „Kronice” W Siemomysł. , Siemowit, Popiel, pierwszym władcą jest Krak. ogowie słowiańscy panem nieba i burzy, burzy, i nieba panem dbała o urodzaj ziemi. Słowianie znali też inne bóstwa, które ukrywały się mod- ofiary, składali Ludzie jeziorach. w i bagnach na górach, w lasach, w lili się przed posągami i wypowiadali magiczne zaklęcia, aby zyskać sobie przychylność tych nadprzyrodzonych istot. z nich nie zachowało się do naszych czasów. Dlatego mało wiemy na przy- na wiemy mało Dlatego czasów. naszych do się zachowało nie nich z kład o religii pierwszych Słowian. Na pewno byli oni jednak poganami, co nich Według bogiń. i bogów wielu istnienie w wierzyli że znaczy, B większość niestety ale więcej, znacznie kiedyś było to legend Słowiańskich trochę później. stek i to imię. pierwszy To historyczny władca Polski, ale o nim opowiem wam pierwsza pierwsza dynastia (czyli rodzina) władców Polski. Siemowit objął władzę po złym Popielu i rządził długo i sprawiedliwie. Po nim rządzili kolejno 5

Chrzest Polski i narodziny państwa

Teraz Jasiu opowie wam o Mieszku. Nasz książę miał bardzo tajem- nicze dzieciństwo. Według legendy urodził się niewidomy, a zaczął widzieć za sprawą cudu podczas swoich postrzyżyn. Postrzyżyny to taki słowiański zwyczaj polegający na uroczystym obcinaniu wło- sów u chłopców. Mieszko, gdy dorósł, został władcą swojego ple- mienia, czyli Polan. Wcale mu to jednak nie wystarczało, gdyż chciał zjednoczyć polskie plemiona i nimi rządzić. Nie wszyscy chcieli go słuchać, więc wybuchło wiele wojen. Nasz książę je wygrał i stwo- rzył silne państwo.

Mieszko I – pierwszy władca Polski w la- tach 960–992. Uważany jest za twórcę pań- stwa Polskiego. Był zręcznym dyplomatą i charyzmatycznym wodzem, który sprawnie działał na arenie międzynarodowej. W trakcie rządów powiększył przestrzeń państwa dwu- krotnie i sprawił, że Polska – dzięki przyjęcia chrztu – zaistniała na mapie Europy jako rów- noprawny kraj.

Jan Matejko, . Fot. Wikimedia Commons, licencja public domain

22 Chrzest Polski i narodziny państwa 23

Dobrawą, córką króla Czech, która Bolesław Chrobry. Do końca życia Mieszko walczył o przyłączenie do Polski kolejnych ziem i bronił się przed najazdami sąsiednich Gdy państw. umarł w roku 992, władzę objął jego syn, już była chrześcijanką. Mogło też chodzić o politykę. Mieszko wiedział, że chrześcijańskie kraje są potężne i bogate, więc Polsce opłacało się wejść do tego grona. żę postanowił zostać chrześcijaninem. Ja jednak myślę, że przekonała go żona. Rok wcześniej ożenił się z . Tę Rok 966. datę Tę powinien znać każdy wtedy Polak. To Polska przyjęła wraz Mieszko książę tylko się ochrzcił bo cała, nie to Właściwie chrzest. ze swoją rodziną i przyjaciółmi. Dokładnie też nie dlaczego - wiemy, ksią Fot. Wikimedia Commons, licencja public domain Chrzest Polski , Zaprowadzenie chrześcijaństwa R.P. 965, z cyklu Dzieje Cywilizacji w Polsce. Jan Zaprowadzenie Matejko, chrześcijaństwa R.P. Chrzest Polski i narodziny państwa 24 ważnego i dzielnego. i ważnego i oznacza człowieka mężnego, od- II Mieszka syna jego panowania czasów za nadany mu został bry Chro Przydomek śmiercią. przed tuż się Koronował I. Mieszka syn 992–025, latach w rządził Polski, domain public licencja Commons, Wikimedia Fot. Chrobry.Matejko,Bolesław Jan gdzie został zamordowany.został gdzie (obecnie północne tereny Polski), Wieletów lub Prusów nizowania sława Chrobrego w celu chrystia- syjnej zorganizowanej przez Bole mi- wyprawy Uczestnik Czech. z oikeo Pzbł o Polski do Przybył tolickiego. ka- Kościoła męczennik Polski, król – Chrobry I Bolesław – patron – Wojciech Święty

- - się o królewską koronę!królewską o się starał Bolesław aby się, zgadzał III Otto sób Miało to symboliczne znaczenie. W ten spo diadem. królewski włożył skronie jego na a Bolesławowi włócznię świętego Maurycego, zentami. W zamian za gościnę cesarz wręczył Podczas zjazdu władcy wymienili się też pre Prusach. w zginął wcześniej lat kilka który tragiczną śmiercią w obronie swojej wiary), zginął kto ktoś, (to męczennikiem i narzem się właśnie w Gnieźnie. Wojciech był misjo stał i Kołobrzegu. Patronem polskiego kościoła zo nie oraz biskupstwa w Krakowie, Wrocławiu Gnieź w arcybiskupstwoPowstało wach. spra ważnych bardzo kilku o stanowiono swym polskim przyjacielem. Na zjeździe po stolicy naszego państwa, aby spotkać się ze W roku 1000 Otton III przyjechał do Gniezna, imperium. chrześcijańskiego wielkiego niu Ottonem III. Obaj zaczęli marzyć o utworze przyjaźnił się z młodym cesarzem niemieckim Za- ojca. dzieło kontynuował książę Nowy Zjazd gnieźnieński pierwszy król Polski B przyjaciel Otton III, a nowy cesarz nie polu- to wcale nie było łatwe. Zmarł bowiem jego ale królem, takim zostać zapragnął lesław stał uroczyście koronowany w kościele! Bo otrzymał koronę od papieża lub cesarza i zo który człowiek, to król natomiast władca, ważny mniej to książę że podział, przyjęła to krajem chrześcijańskim się stała Polska A wiecie, jak odróżnić księcia od króla? Gdy olesław Chrobry – święty Wojciech, którego grób mieścił ------Chrzest Polski i narodziny państwa 25 - - Fot. Wikimedia ednym z powodów przyjęcia przez Mieszka I chrztu było pozbawienie pretekstu nie- pretekstu pozbawienie było chrztu I Mieszka przez przyjęcia powodów z ednym chrystianizacji. pretekstem pod polskie państwo na ataku do murgrabiów mieckich Chrzest był ważnym wydarzeniem także dlatego, że włączył państwo Mieszka J Mieszko I wyprzedził Mieszko ten ruch, co świadczy o jego politycznej zręczności. cyjnych i kulturowych ważnych dla rozwoju państwa, np. prawa, administracji, łaciny ważnych dla rozwoju państwa, np. prawa, administracji, łaciny cyjnych i kulturowych języka jako urzędowego i kościelnego. Czy wiesz, że… I w krąg kulturowy Europy łacińskiej, a to oznaczało dostęp do osiągnięć cywiliza Tym razem rzeczywiście mu się udało! W 1025 roku Bolesław został uro został Bolesław roku 1025 W udało! się mu rzeczywiście razem Tym historycznym dziejach naszych w pierwszym został i koronowany czyście królem Polski! ziemie ziemie Polskie. W końcu, w 1018 roku w Budziszynie, Bolesław zawarł trwały pokój z cesarzem i mógł znów postarać się o koronę królewska. Kijów. Musiał Kijów. też często odbierać najazdy niemieckich wojowników na bił się z polskim władcą. Między a Polską Cesarstwem Niemieckim wy- buchła długoletnia wojna. Spierano się o takie ziemie jak Miśnia, Milsko czy Łużyce. Raz Bolesław wyprawił się nawet do Czech i zdobył Pragę. zdobył i Ukraina) tam jest dzisiaj (pamiętacie, Ruś najechał razem Innym Jan Matejko, Jan Koronacja Matejko, Bolesława pierwszego Chrobrego. króla Polski Commons, licencja public domain 6

Następcy

Posłuchajcie Ani. Teraz będzie trochę trudniej, bo nasi władcy czę- sto się zmieniali i bywali bardzo kłótliwi, dlatego w Polsce wybucha- ły wojny domowe.

Mieszko II

Po śmierci Bolesława Chrobrego w 1025 roku władzę objął jego syn Mieszko II. Szybko okazało się jednak, że nasz kraj nie jest jeszcze do końca zjednoczony i wiele osób zbuntowało się przeciwko nowemu księciu. Nawet jego bracia nie ­chcieli go za władcę! Dodatkowo na nasz kraj uderzyły wojska Cesarstwa Niemie- ckiego i oddziały z Rusi Kijowskiej. Miesz- ko II uciekł z kraju, a później został pojma- ny przez Czechów i okaleczony. Władzę w Polsce przejął zaś , jego przy- rodni brat. W piersi Mieszka II biło jednak lwie serce. Uciekł z więzienia, zgromadził armię, powrócił do kraju i ponownie ob- jął rządy. Zniszczonej potęgi nie dało się jednak szybko odbudować. Książę zmarł Jan Matejko, Mieszko II Lambert. Fot. Wikimedia w 1034 roku i nasz kraj znów pogrążył Commons, licencja public domain się w chaosie.

26 Następcy 27 - -

Wspominanych Wspominanych władców najczęściej bratobójczą. określa się mianem „pierwszych Piastów”. Jest to równocześnie pierwsza polska dynastia, czyli ród, którego protoplastą był le gendarny Piast. Okres ten był bardzo burzliwy i charakteryzo wał się ciągłą walką o władzę, - Kazi- Brzetysław i za- dnowiciel Kazimierzem Odnowicielem. Piastów i przez klika lat Polska , syn Mieszka II. Młody Piast zdobył Śląsk. Wtedy do dzieła przystąpił azimierz O azimierz grody i dzięki kościoły, czemu zaczęto go nazywać Za cel postawił sobie ponowne zjednocze nie kraju. Odbudowywał Zwalczał podziały. Najpierw Najpierw opanował Kraków, który został nową stolicą zdobył Potem Polski. Mazow- sze i Śląsk. Ożenił się z córką króla Rusi. mierz pomoc cesarza niemieckiego i zaczął odzy- skiwać utracone przez jego rodzinę ziemie. nie miała jednego władcy. Dodatkowo nasz nasz Dodatkowo władcy. jednego miała nie książę czeski najechał kraj licencja public domain Lokalni wodzowie zbuntowali się przeciw dynastii jął K Wojciech Gerson, Kazimierz Odnowiciel, Wojciech 1884. Fot. Wikimedia Commons, Następcy 28 licencja public domain public licencja Commons, Wikimedia Fot. wiek). (XIX Lessera Aleksandragrafika (Śmiały), Szczodry Bolesław braćmi. Zwyciężył Bolesław,księciemZwyciężył Polski.nowym braćmi. został który między domowa wojna zaś wybuchła 1102 roku w Hermana Władysława synów, Zbigniewa i Bolesława, a oni obalili potężnego Sieciecha. Po śmierci swoich władzy do dopuścił książę czasem Polski.Z dla lata udane to były urzędnik) taki (to wojewodzie swojemu oddał władzy korony,większośćkrólewskiej a do dążył nie księcia, tytułem on się wolił Zado Herman. Władysław Bolesława, brat młodszy objął tron Zwolniony Władysław H erman

Poprosił też papieża o prawo założe prawo o papieża też Poprosił biskupstwa. nowe utworzył i cielną Bolesław odbudował organizację koś ska znów stała się silnym państwem. Pol- a pokój zapanował czemu dzięki Węgrami,i Rusią z sojusz zawarł ca wład- Nowy Kazimierza. zmarłego też zwany Szczodry, W 1058 roku władcą został B Węgry,zmarł. później gdzie król musiał w podskokach uciekać na że wielkiego, tak razem tym buntu, kolejnego do Todoprowadziło zabić. go nakazał i zdrajcę za duchownego uznał Szczodry Bolesław krytykuje. ich się gdy jednak, lubią nie bardzo imieniu kowao Kra- biskup stanął prześladowanych obronie W winnych. ukarał surowo i powstanie stłumił król Rozgniewany sława. W kraju wybuchł bunt rycerzy. ko układało się jednak po myśli Bole i Polska znów miała króla. Nie wszyst- w historii naszego państwa koronacja druga się odbyła roku 1076 W dę. nia królewskiej korony i otrzymał zgo olesław Ś . Królowie Stanisław. . Nie Sieciechowi. miały , syn Śmiałym, Bolesław - - - - - Następcy - - - - Gło , Krzywoustym okazał się wielkim w 1109 roku. Książę prowadził liczne Wyprawiał wojny. się na świetności z czasów Bolesława Chrobrego, ale scalił rozbite krainy azimierzowi Odnowicielowi nie udało się doprowadzić państwa do Święty Stanisław uważany jest za jednego z patronów obok Polski, Najstarszym polskim dokumentem, który przetrwał do naszych czasów czasów naszych któryprzetrwał do dokumentem, polskim Najstarszym

K i umocnił władzę. Czy wiesz, że… jest list Władysława Hermana adresowany do katedry w Bambergu w Niem w Bambergu w katedry do adresowany Hermana Władysława list jest List ten czech pochodzi o z wydanie XI dwóch wieku. złotych krzyży. • świętego Wojciecha. • olesław Krzywousty olesław sto pięćdziesiąt lat. w w Polsce rozpoczął się okres rozbicia dzielnicowego, który trwał ponad wojsk cesarskich. Największy z nich został bohatersko odparty pod odparty bohatersko został nich z Największy cesarskich. wojsk gowem Pomorze. zachodnie kraju do przyłączył i podbił oraz Węgier do i Morawy czternastu się Doczekał bunty. wszelkie zarodku w tłumił i kraj Jednoczył bo Pamiętał smutku. i ale radości, do powodem niego dla było co dzieci, Bolesław, którego Bolesław, zaczęto nazywać wojownikiem. Potrafił skutecznie bronić kraju przed najazdami obcych dopuś chciał nie i władzę o bratem z walczył młodości w sam jak wiem, śmiercią Przed domową. wojnę podobną rozpętali synowie jego aby cić, ogłosił więc testament, w którym podzielił kraj. Gdy zmarł w roku 1138, B 7

Podział dzielnicowy

Z podziałem dzielnicowym sprawa jest skomplikowana. Bolesław Krzywo- usty chciał zachować jedność kraju, dlatego ustanowił w Polsce instytucję zwaną senioratem. Wyglądało to tak: najstarszy z rodu Piastów zostawał szefem, czyli księciem zwierzchnim. Rządził dzielnicą senioralną, w której skład wchodziła Małopolska, część Wielkopolski i Pomorze Gdańskie. Re- prezentował państwo w kontaktach z innymi europejskimi władcami. Pod- legali mu pozostali polscy książęta, którzy mieli swoje dzielnice na własność i mogli je przekazywać swoim dzieciom w spadku. Tylko dzielnica senio- ralna nie była dziedziczna. Przypomnijmy – po śmierci obecnego seniora, przejmował ją najstarszy z żyjących Piastów. Tak to przynajmniej wyglądało w teorii, gdyż później wszystko się pogmatwało.

Kraj podzielony

Pierwszym księciem senioralnym został Władysław II (później nazywany Wygnańcem, bo stracił władzę i musiał uciekać z kraju), który dodatkowo, jako swo- ją prywatną dzielnicę, otrzymał Śląsk. Jego bracia ­wzięli resztę kraju. Bolesław Kędzierzawy (swój przydomek zawdzięczał niezwykle bujnym, kręconym loczkom) rządził Mazowszem i Kujawami, Mieszko Stary objął Wielkopolskę, a Henryk ziemię sando- mierską. Tylko najmłodszy z braci, Kazimierz (póź- Pieczęć Władysława I Łokietka. niej zwany Sprawiedliwym, bo był bardzo uczciwy), Widzimy na niej dumnego władcę siedzącego na tronie. Fot. Wikimedia nic nie dostał, ponieważ w chwili śmierci ojca był Commons, licencja public domain ledwo niemowlęciem.

30 Podział dzielnicowy 31 - - - Henryk Brodaty i jego koronował się nawet II na koronował króla Przemysł w 1295 roku. - ksią sprawował władzę którym w kraju, obszar – senioralna Dzielnica , Henryk którzy Pobożny u szczytu swej potęgi władali Śląskiem, Ma- Mimo waśni i sporów, Polacy nie zapomnieli, że kiedyś mieli silne i zjed- i silne mieli kiedyś że zapomnieli, nie Polacy sporów, i waśni Mimo Piastowie Piastowie nie potrafili się ze sobą dogadać. Dzielnice wkrótce prze -sieradzką oraz Pomorze Gdańskiej. Dzielnica ta nie podlegała podziałom. seniorem Pierwszym został Władysław II Wygnaniec. żę senior i obejmował ziemię krakowską, sandomierską, kaliską, łęczycko kaliską, sandomierską, krakowską, ziemię obejmował i senior żę ozwój polskich miast i wsi miast polskich ozwój Niestety władcy innych dzielnic nie podporządkowali mu się, więc władza ­Niestety władcy innych dzielnic nie podporządkowali Pod Pod koniec XIII wieku zjednoczyć chcieli Polskę też książęta - Wielkopol ski. Jeden z nich, róby zjednoczenia Polski zjednoczenia Próby łopolską i częścią Wielkopolski. Ich plany przerwał jednak najazd Tatarów z 1241 roku, który spustoszył nasz kraj. noczone państwo. Wielu książąt próbowało ponownie scalić kraj pod swo pod kraj scalić ponownie próbowało książąt Wielu państwo. noczone imi rządami. W XIII wieku najbliższy sukcesu był syn sędziego. Mieszczanie wyłaniali własną radę, która zajmowała się bieżą- cymi sprawami miasta. większą większą niezależność od rodziny panującej. Władzę w mieście, w imieniu księcia, sprawował wójt, który miał do pomocy miejską ławę i pełnił rolę ła. Ulepszono techniki uprawy ziemi, zakładano nowe wsie, a przy kościołach kościołach przy a wsie, nowe zakładano ziemi, uprawy techniki Ulepszono ła. handel. kwitł których w miasta, się Rozwijały szkoły. pierwsze powstawały Osiadali się w nich rzemieślnicy i którzy kupcy, z czasem zyskiwali coraz R bogaci- i się zaludniała Polska okres. zmarnowany całkiem jednak to był Nie - pomniejszy się jeszcze czasem z które państwa, oddzielne w się kształciły bo ły, ich władcy dzielili ziemie między swoich Nasz synów. kraj pogrążał stryjkowie i kuzyni bracia, a właścicieli, zmieniały Księstwa chaosie. w się zdradzali się i walczyli ze sobą. Podział dzielnicowy Fot. Andrzej Otrębski, Wikimedia Commons, licencja CC licencja Commons, Wikimedia Otrębski, Andrzej Fot. Łokietka. Jaskinią jest zwana i imię jego nosi jaskiń Wacławemz królem Jedna czeskim II. przed KrakowaParkuz Ojcowskim Uciekł położonych Narodowym. jaskiniach w się ukrywał Łokietek 32 władców dzielnicowych i skutecznie podporządkowywał sobie kolejne sobie podporządkowywał skutecznie i dzielnicowych ­władców wszystkich od sprytniejszy się okazał to mimo A brzesko-kujawskim. księstwem biednym i małym tylko rządził początkowo i skarbów ani mii ar wielkiej miał Nie niski. bardzo był książę ponieważ „łokieć”, słowa od Władysław Łokietek to zdumiewająca postać! Jego przydomek pochodził król zjednoczonej Polski Władysław Ł bowiem przystąpił na króla Polski. Jednak i jego rządy nie trwały długo. Do zjednoczenie kraju porządkowaćkoronowałwiększośćroku sobie 1300 W polskich. się ziemi pod - zdołał II Wacław królów ich z jeden i Czechy były krajem potężnym królestwo. małe jego upadło roku 1296 w śmiercią jego z WrazWielkopolskę. tylko objęła II Przemysława Polska korona marzyła się też władcom innych państw.czasie, innych tym władcom W też Polska się koronamarzyła Władysław Łokietek. Władysław okietek –

- Podział dzielnicowy 33

- Władysław I Łokietek to jeden z najważniej- Zagrożeniem dla jego rządów był bunt krakowskich krakowskich bunt był rządów jego dla Zagrożeniem mieszczan pochodzenia niemieckiego. Z pomocą wiernego wojska Łokietek obronił Wawel, a na mo w to Było kary. surowe nałożył buntowników mencie, gdy czynił zabiegi o zjednoczenie Polski. szych polskich władców. Żył w latach 1260–1333. 1260–1333. latach w Żył władców. polskich szych Jan Matejko, Jan Łokietek Matejko, zrywa układy z Krzyżakami w Brześciu Kujawskim. Fot. Wikimedia Commons, licencja public domain Podział dzielnicowy ważniejszymi ziemiami Polski, mógł postarać się o koronę. Uzyskał zgodę naj- Władając Wielkopolskę. opanował roku 1314 W Małopolską. całą później rok a księstwemsandomierskim, zawładnął roku 1305 W ziemie. zostało odbudowane. zostało Polskie Królestwo Polski. króla na się koronował roku 1320 w i papieża królów. scu, gdyż w ten sposób zapoczątkował tradycję koronacji polskich miej- królestwa dla ważnym bardzo w wydarzenie ważne bardzo • rozbita. pozostać trwale burczykówna albo Luksem- monarchii częścią się stać Polskamogłaby sprzyjające mu • duchowieństwa. i możnowładców czenia państwa, utraty ziem wcześniej zdobytych oraz wzrostu władzy i zna • lat. dwieście że… wiesz, Czy O

Gdyby nie determinacja Władysława Łokietka i ogromne szczęście ogromne i Łokietka Władysława determinacja nie Gdyby Brak jednego silnego władcy doprowadził do osłabienia struktur struktur osłabienia do doprowadził władcy silnego jednego Brak Władysław Łokietek koronowany został na Wawelu – było to było Wawelu– na został koronowany Łokietek Władysław Władysława Łokietka w 1320 roku, czyli obejmował prawie obejmował czyli roku, 1320 w Łokietka Władysława koronacjido roku 1138 od trwał dzielnicowego rozbicia kres - 8

Ostatni Piastowie

Mój brat lubi opowiadać o wojnach i rycerzach. Od Ani usłyszycie natomiast o małżeństwach, sojuszach i ciężkiej pracy, które urato- wały Polskę!

Kazimierz Wielki

Gdy Władysław Łokietek został królem, to wcale nie znikły wszystkie jego prob- lemy. Wciąż poza granicami Polski były Śląsk i Pomorze, a wielu możnych i ryce- rzy niechętnie spoglądało na rosnącego w siłę króla. Także sąsiednie państwa wo- lały, aby Polska pozostała podzielona i nie- zdolna do obrony. Zagrażały nam zwłasz- cza Czechy, których król nadal rościł sobie prawa do polskiej korony. Dlatego, żeby utrzymać jedność królestwa, Łokietek mu- siał walczyć w obronie państwa i zawierać sojusze. Doprowadził do ślubu swojej córki Elżbiety z królem Węgier, zyskując potęż- nego sprzymierzeńca przeciwko Czechom. Zaplanował też przyszłość syna, Kazimie- rza, którego ożenił z córką władcy Litwy. Taki sojusz Polski, Węgier i Litwy pozwo- Jan Matejko, Kazimierz Wielki. Fot. Wikimedia lił obronić nasze państwo. Ciągłe wojny Commons, licencja public domain

35 Ostatni Piastowie 36 przy wznoszeniu kościołów i domów. Dlatego o Kazimierzu mówi się, że zastał cegły i korzystalikamienia chętniej z coraz budowniczowie czasów jego Za bezpieczeństwa Polski. Uporządkował prawo i pilnował jego przestrzegania. strzegły które zamki, Budował drogi. nowe wytyczał i handel rozwijał sta, naszego państwa. Wziął się również za odbudowę kraju. Zakładał nowe mia terytorium powiększając znacznie ziemie, ruskie sobie podporządkowywał księstw.Polski stopniowo wiele Król na podzielona była która Rusi, na acji Po uporządkowaniu spraw z Czechami, Kazimierz zaczął przyglądać się sytu- Polska murowana Węgiersynowi. królowi koronajego przypadnie polska lub zimierza Ka- śmierci bezpotomnej razie w że układ, zawarto Wyszehradzie, w również później, lat Polski.Kilka tron o starań ze rezygnację jego za zamian w kwotę) stanowiono tam, że Kazimierz zapłaci królowi Czech odszkodowanie (ogromną W 1335 roku w Wyszehradzie spotkali się królowie Polski, Węgier i Czech. Po dzić, aby zachować jedność Polski. W tym celu postanowił iść na ustępstwa. zmarł poważnie jednak nadszarpnęły królewski skarbiec. Dlatego, gdy w 1333 roku Polskę drewnianą, a zostawił murowaną! Nadano mu też przydomek Wielki. Czy wiesz, że… wiesz, Czy py Zachodniej. py szy polski uniwersytet wzorowany na najlepszych uczelniach Euro • mieszkańców.liony mi- dwa prawie liczyło Wielkiego Kazimierza czasów za Królestwo • nicy z różnych krajów, którzy płacili podatki od swojej działalności. do wzbogacenia kraju, gdyż w miastach osiedlali się kupcy i rzemieśl- • czas najazdów.czas pod- zdobycia do trudne i solidne grody,więc murowane a stawiać K

­Władysław Łokietek, jego syn Król Kazimierz założył niemal 100 nowych miast, co przyczyniło się Król Kazimierz ufundował także Akademię Krakowską, czyli pierw Rozwój gospodarczy sprzyjał także zwiększeniu liczby ludności. liczby zwiększeniu także sprzyjał gospodarczy Rozwój to znane powiedzenie dotyczy tego, że za jego rządów zaczęto azimierz Wielki zastał Polskę drewnianą, a zostawił murowaną – Kazimierz Wielki musiał się sporo natru - - - - - Ostatni Piastowie 37 - . Tak zakończyło zakończyło Tak . (czyli na- (czyli regenci Ludwik Węgierski Ludwik jako król Polski nie rządził osobiście, pozostał osobiście, rządził nie Polski król jako Węgierski Ludwik Jadwiga Andegaweńska koronowana była na króla (nie Polski Ludwik był również królem Węgier i wolał zostać w swojej ojczyźnie. na tronie węgierskim. Jego rządy na Węgrzech były bardzo dobre. przy- otrzymał Węgrzech na Polsce, w poprzednik jego jak Podobnie jednak Polski dla były namiestników przez rządy Jego Wielki. domek ważne, gdyż zapobiegły rozpadowi królestwa. królową, tylko króla). Od maleńkości była przygotowywana do peł- obce. języki znała wyedukowana, świetnie Została funkcji. tej nienia pomaganiem się zajmowała Jagiełły Władysława żona królowa, Jako dokonał Kanonizacji katolickiego. Kościoła świętą Jest potrzebującym. odprawianej świętej mszy podczas roku 1997 w II Paweł Jan święty na błoniach. krakowskich ęgierski Węgierski udwik rzecz polskich ale rycerzy, uzyskał coś w zamian! Podobnie jak Kazimierz śmier jego po by rycerzy, przekonać zdołał ale syna, miał nie Ludwik Wielki, ci wybrali jedną na z królową jego Polski córek. Rozkazał więc, aby Polską rządzili wyznaczeni przez niego przez wyznaczeni rządzili Polską aby więc, Rozkazał miestnicy). Węgierski władca zrezygnował też z części swojej władzy na się panowanie dynastii Piastów, choć nie się do panowanie bo końca, dynastii nowy Piastów, władca był przecież z nimi spokrewniony! zgodził się na to, że jeśli nie doczeka się syna, to na tronie Polski zasią- Kazi- śmierci po roku, 1370 w i stało się właśnie Tak Węgier? władca dzie został Polski królem Wielkiego, mierza wydał swoją córkę Elżbietę (najstarszą siostrę Kazimierza Wielkiego) za króla Z Węgier? tego małżeństwa urodził się Ludwik, a więc siostrzeniec Kazimierza Wielkiego. A pamiętacie, że w Wyszehradzie król Kazimierz Był tylko jeden problem. Kazimierz nie miał syna, który mógłby odziedziczyć odziedziczyć mógłby który syna, miał nie Kazimierz problem. jeden tylko Był Łokietek Władysław że wcześniej, wam Wspominałam królestwo. nim po L Ostatni Piastowie Fot. Wikimedia Commons, licencja public domain public licencja Commons, Fot. Wikimedia Jadwiga. Królowa Baciarelli, Marcello jej doradcy. Szybko postanowili zna- postanowili doradcy.Szybko jej rządzili więc dzieckiem, jeszcze była córkę Ludwika Węgierskiego. Jadwiga czyli Jadwigę, dwunastoletnią sadzili po tronie na i władcy zmarłego nie rządzić. W końcu spełnili jednak życze nimi ma zgody, kto do dojść potrafili nie Polacy lata dwa następne przez i W 1382 roku Ludwik Węgierski umarł Królowa Jadwiga kilkaset lat połączyła oba kraje! oba połączyła lat kilkaset dziła się unia polsko-litewska, która na dwigą i został królem Polski. Tak naro niami, Jagiełło ochrzcił się, ożenił z Ja ustale jej z Zgodnie Litwą. a Polską zawarto Krewie w roku 1385 W księciempoganinem. i Litwy padł na Władysława Jagiełłę, który był doradców Wybór męża. niej dla leźć unię między między unię - - - - - 9

Krzyżacy

Teraz do głosu dochodzi Jaś, a to oznacza powrót wojen i rycerzy! Moja siostra sprawnie opowiedziała wam o ostatnich Piastach i o Wła- dysławie Jagielle, który zapoczątkował nową dynastię rządzącą Pol- ską przez prawie dwieście lat. Ta dynastia nosi nazwę Jagiellonowie, właśnie od imienia Jagiełły. Zapomniała jednak o jednym ważnym problemie. O Krzyżakach! Byli oni mnichami i rycerzami w jednym. Tworzyli zakon rycerski, którego pełna nazwa brzmiała Zakon Szpita- la Najświętszej Marii Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie. Ów- cześni ludzie też tak uważali, dlatego nazywali ich po prostu Krzyża- kami, od czarnych krzyży wymalowanych na ich białych płaszczach. A skąd oni się wzięli w Polsce? Musimy się trochę cofnąć w czasie.

Dlaczego Krzyżacy pojawili się w Polsce?

W okresie rozbicia dzielnicowego Polska wiele wycierpiała za sprawą na- jazdów wojowniczych Prusów, Jaćwingów i Litwinów, którzy w owym czasie nadal byli poganami. Aby przeciwdziałać tym atakom, książę Kon- rad Mazowiecki zaprosił w 1226 roku do swojej dzielnicy zakon krzyżacki, którego członkowie słynęli z wielkiej waleczności i oddał im ziemię cheł- mińską. Konrad miał nadzieję, że Krzyżacy będą strzegli jego granic przed niebezpieczeństwem, ale zakonnicy inaczej rozumieli swoją rolę. Uznali po- darowane im przez księcia ziemie za ich własne, a tereny zdobyte na poga- nach przyłączali do swojej dzielnicy, która rozrosła się w silne, niezależne państwo. Księstwo, które nie uznawało zwierzchnictwa polskich władców.

39 Krzyżacy 40 spierali się z Krzyżakami o zajęte o Krzyżakami z się spierali Wielki Jagiełło iKazimierz Władysław B wybuchła w roku 1409. roku w wybuchła ojczyzną Władysława Jagiełły. Wojny nie dało się powstrzymać i w końcu była pamiętacie, jak ta, Litwy,a podbój planach w mieli Krzyżacy bo sze, uporać się z zagrożeniem krzyżackim. Niebezpieczeństwo było coraz więk aby wyzwaniem, przed stanął on Polskito lem Jagiełło, Władysław został kró Gdy lata. długie przez wrogami pozostawały państwa i długo jednak trwały nie porozumienie ani pokój Żaden Polską. a Zakonem między spór ustąpić. Toczyły się wojny, a raz poproszono nawet papieża, żeby rozsądził przez nich Pomorze, Kujawy i ziemię dobrzyńską. Żadna ze stron nie chciała itwa pod Grunwaldem - - Krzyżacy 41 - - Fot. Wikimedia 1410 roku. Armia Polska przekroczyła Wisłę, połączyła Polska razem z Litwą zgromadziła potężną armię, którą wsparli książę wsparli którą armię, potężną zgromadziła Litwą z razem Polska ta mazowieccy, oddziały ta tatarskie mazowieccy, i najemnicy z Czech. Krzyżacy uzyskali zachodniej z rycerzy wielu nich do przybyło ponadto Węgier, króla pomoc ponad czterdzieści tysięcy a żołnierzy, większość z nich to byli rycerze w ciężkich zbrojach. się z wojskami litewskimi i wkroczyła do Prus. Tam, się na z polach wojskami pod litewskimi - Grun i wkroczyła do Tam, Prus. się znalazło polu tym na sumie W krzyżackie. siły nich na czekały waldem Europy. Początkowo wojna toczyła się ze zmiennym szczęściem i obie stro obie i szczęściem zmiennym ze się toczyła wojna Początkowo Europy. ny walczyły o zdobycie grodów i Decydujące zamków. starcie nastąpiło dopiero w lecie Jan Matejko, Jan Bitwa Matejko, pod Grunwaldem. Najsłynniejszy obraz mistrza. Commons, licencja public domain Krzyżacy 42 licencja public domain public licencja przeciwników. słońcu i upale w oczekujących fizycznie osłabić opóźniały,celowo litewska bitwy,i by rozpoczęcia polska strona którą do „zachęty” stanowić Krzyżakówmiały przez przekazane te Miecze Wojciechmiecze. Dwa Kossak, pogańska. była również 966 do Polska zacji. zbrojne pod pretekstem chrystiani- najazdy na przyzwolenie władcom dawało i negatywny wydźwięk ło wielu do bóstw. Określenie to mia- się przodków,modląc swoich cję cijańskiej tylko kultywowały trady- które nie wyznawały religii chrześ – tak określano ludy,określano tak – Poganie - Fot. Wikimedia Commons, Wikimedia Fot. Krzyżacy 43 - - Witoldem Ulryk von Jungingen. Krzyżacy byli wybitnymi budowniczymi i architektami. Ich zamki i można kościoły zwiedzać do dziś w na tym północy najsłynniejszy Polski, znajduje się w Malborku. Fot. Wikimedia Commons, licencja CC żaków! Wielu rycerzy zakonnych zostało zabitych, w tym sam wielki mistrz mistrz wielki sam tym w zabitych, zostało zakonnych rycerzy Wielu żaków! (czyli przywódca Krzyżaków) stronę, ale w końcu to Polacy i Litwini osiągnęli przewagę. I rozgromili Krzy- rozgromili I przewagę. osiągnęli Litwini i Polacy to końcu w ale stronę, gorącu, odziani w grube kaftany i metalowe zbroje. Musieli się aż gotować! aż się Musieli zbroje. metalowe i kaftany grube w odziani gorącu, Dlatego też bardzo się niecierpliwili i do żeby szybkiego zachęcić Polaków rozpoczęcia wysłali bitwy, do nich posłańców z dwoma nagimi mieczami pojedy- na ich wyzwaniem symbolicznym było co pochew), bez znaczy (to nek. Nasze wojsko nie dało się jednak sprowokować i z rozpoczęciem bi- Bitwa ataku. do ruszyły strony obie Wreszcie południa. do aż czekano twy była bardzo zacięta, zwycięstwo przechylało się raz w jedną, raz w drugą Panował bowiem wielki upał, który bardzo doskwierał Krzyżakom, ustawio Krzyżakom, doskwierał bardzo który upał, wielki bowiem Panował nym w pełnym słońcu. Sami sobie wyobraźcie! Zakonnicy stali w takim uzbrojeni rycerze. Wynik starcia był więc bardzo Władysław niepewny. Jagiełło, który dowodził naszą armią razem ze swoim kuzynem posunięciem. sprytnym było co lesie, w oddziały ustawił Litwy), (księciem Mieliśmy przewagę liczebną, ale cześć naszego wojska nie miała pance świetnie sami prawie natomiast byli krzyżackiej armii W broni. dobrej i rzy Krzyżacy 44 boju kolejnych ziem zostały zatrzymane. zostały kolejnychziem boju pod- do dążenia ich terenów,ale spornych większość zachowali Krzyżacy roku. 1411 w Toruniu,zawartym w pokojem się zakończyła wojna i nego naszej historii. Nie udało się jednak całkiem złamać potęgi państwa zakon- w średniowiecznej Europie i jednym z najwspanialszych zwycięstw w całej Rzeczpospolita Obojga Narodów.Obojga Rzeczpospolita państwo ogromne jedno powstało później Wschodzie.lat Dwieście na Rusinów oraz krzyżackiej agresji odparcie na pozwolił ten jusz królowej Jadwigi z litewskim księciem Władysławem Jagiełłą. So Jagiełłą. Władysławem księciem litewskim z Jadwigi królowej początkowany w Krewie w 1385 roku, który polegał na małżeństwie Starcie pod Grunwaldem z roku 1410 było jedną z największych bitew największych z jedną było 1410 roku z Grunwaldem pod Starcie mku Krzyżackim w Malborku.w mkuKrzyżackim tem. Toalety te zachowały się do dziś i można je zwiedzać np. w Za- • odpowiedzialności. unikało sposób ten w rycerzy lu nie, jakie popełnili przed przystąpieniem do Zakonu, dlatego też wie- stanu rycerskiego. Zakon zmazywał z nich wszelkie przewiny i zbrod- była niemalabsolutna.KrzyżakamistawalisięwyłącznieNiemcy ze • polski. władców szych najwięk- z jeden jako jest oceniany Dziś Krakowie. w uniwersytet upadający odnowił np. polskiej, kultury rozwoju do się przyczynił Jagiełło rycerska. bardzo skromna, mądra, osoba jako kronikarzy że… wiesz, Czy W

Krzyżacy używali toalet, co w ówczesnych czasach było ewenemen- Na czele Zakonu Krzyżackiego stał wielki mistrz, którego władzaktórego mistrz, wielki Zakonustał czele Krzyżackiego Na – bardzo ważny sojusz Polski i Litwy za- Litwy i Polski sojusz ważny bardzo – polsko-litewska Unia ani czytać, jednak zapamiętany został przez współczesnych przez został zapamiętany jednak czytać, ani ładysław Jagiełło był analfabetą, a to znaczy, że nie umiał pisać -