V Ier Eeu W En N Ed Erl a N D S in Terieu R in Beeld
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
vier eeuwen L nederlands interieur even in toen in beeld Laser Proof UTUTUTUTUTUTUTUTUTUTUTUTUTUTUT WVWVWVWVWVWVWVWVWVWVWVWVWVWVWV UTUTUTUTUTUTUTUTUTUTUTUTUTUTUT WVWVWVWVWVWVWVWVWVWVWVWVWVWVWV UTUTUTUTUTUTUTUTUTUTUTUTUTUTUT WVWVWVWVWVWVWVWVWVWVWVWVWVWVWV UTUTUTUTUTUTUTUTUTUTUTUTUTUTUT WVWVWVWVWVWVWVWVWVWVWVWVWVWVWV UTUTUTUTUTUTUTUTUTUTUTUTUTUTUT WVWVWVWVWVWVWVWVWVWVWVWVWVWVWV UTUTUTUTUTUTUTUTUTUTUTUTUTUTUT WVWVWVWVWVWVWVWVWVWVWVWVWVWVWV UTUTUTUTUTUTUTUTUTUTUTUTUTUTUT WVWVWVWVWVWVWVWVWVWVWVWVWVWVWV UTUTUTUTUTUTUTUTUTUTUTUTUTUTUT WVWVWVWVWVWVWVWVWVWVWVWVWVWVWV UTUTUTUTUTUTUTUTUTUTUTUTUTUTUT WVWVWVWVWVWVWVWVWVWVWVWVWVWVWV UTUTUTUTUTUTUTUTUTUTUTUTUTUTUT WVWVWVWVWVWVWVWVWVWVWVWVWVWVWV UTUTUTUTUTUTUTUTUTUTUTUTUTUTUT WVWVWVWVWVWVWVWVWVWVWVWVWVWVWV UTUTUTUTUTUTUTUTUTUTUTUTUTUTUT WVWVWVWVWVWVWVWVWVWVWVWVWVWVWV UTUTUTUTUTUTUTUTUTUTUTUTUTUTUT WVWVWVWVWVWVWVWVWVWVWVWVWVWVWV UTUTUTUTUTUTUTUTUTUTUTUTUTUTUT WVWVWVWVWVWVWVWVWVWVWVWVWVWVWV UTUTUTUTUTUTUTUTUTUTUTUTUTUTUT WVWVWVWVWVWVWVWVWVWVWVWVWVWVWV UTUTUTUTUTUTUTUTUTUTUTUTUTUTUT WVWVWVWVWVWVWVWVWVWVWVWVWVWVWV UTUTUTUTUTUTUTUTUTUTUTUTUTUTUT WVWVWVWVWVWVWVWVWVWVWVWVWVWVWV UTUTUTUTUTUTUTUTUTUTUTUTUTUTUT WVWVWVWVWVWVWVWVWVWVWVWVWVWVWV UTUTUTUTUTUTUTUTUTUTUTUTUTUTUT WVWVWVWVWVWVWVWVWVWVWVWVWVWVWV UTUTUTUTUTUTUTUTUTUTUTUTUTUTUT WVWVWVWVWVWVWVWVWVWVWVWVWVWVWV leven in toen Omslagillustratie: Biljartzaal van kasteel Eijsden, Eijsden Vier eeuwen Leven in toen Nederlands interieur onder redactie van frans van burkom karin gaillard eloy koldeweij in beeld ton schulte joost willink stichting manifestatie historisch interieur 2001 amsterdam waanders uitgevers zwolle Heringastate of Poptaslot Marssum 44 Huis Doorn Doorn 162 Rapenburg 13 Amsterdam 46 Kasteel Heeze Heeze 164 Klein Heiligland 43 Haarlem 48 St. Bernaertsstraat 10 Oudenbosch 166 Gemeenlandshuis van Delfland Maassluis 50 Huis Barnaart Haarlem 168 Chirurgijnskamer De Waag Enkhuizen 52 Paleis Soestdijk Baarn 170 De Erven 10-14 Broek in Waterland 54 Huis Nolet Schiedam 172 Huis ten Bosch ’s-Gravenhage 56 Paleis Noordeinde ’s-Gravenhage 174 Schultehuis Wanneperveen 58 Paleis Het Loo Apeldoorn 176 Schoonheten Heeten 60 Honig Breethuis Zaandijk 178 Trippenhuis Amsterdam 62 Zwanenbroedershuis ’s-Hertogenbosch 180 Museum Amstelkring Amsterdam 66 Museum Willet-Holthuysen Amsterdam 182 Landhuis Trompenburgh ’s-Graveland 68 Museum Tétar van Elven Delft 186 Kasteel Amerongen Amerongen 70 Deutzhuis Amsterdam 188 Kasteel De Slangenburg Doetinchem 72 Aartsbisschoppelijk Paleis Utrecht 190 Ridderhofstad Gunterstein Breukelen 74 Plantage Lepellaan 6 Amsterdam 194 Paleis Het Loo Apeldoorn 78 Museum Bisdom van Vliet Haastrecht 196 Regentenkamer Deutzenhofje Amsterdam 80 Mastboomhuis Oud-Gastel 198 Kasteel Middachten De Steeg 82 Kasteel Oud-Wassenaar Wassenaar 200 Paviljoen Fagel ’s-Gravenhage 84 Jachtslot Huis ter Horst Voorschoten 202 De Menkemaborg Uithuizen 86 Museum Mr. Simon van Gijn Dordrecht 204 Huis Schuylenburch ’s-Gravenhage 90 Herengracht 380-382 Amsterdam 206 Kasteel Duivenvoorde Voorschoten 94 Kasteel De Haar Haarzuilens 208 Kabinet der Koningin ’s-Gravenhage 96 Twickel Ambt Delden 212 Huis van Brienen Amsterdam 98 Smidswater 26 ’s-Gravenhage 216 Kerkmeesterskamer Pieterskerk Leiden 100 Rams Woerthe Steenwijk 218 Herengracht 475 Amsterdam 102 Willemsparkweg 217 Amsterdam 222 Snouck van Loosenhuis Enkhuizen 104 De Zeemeeuw Scheveningen 224 Het Huys ten Donck Ridderkerk 106 Jachtslot De Mookerheide Molenhoek 226 Lagedijk 104-106 Zaandijk 108 Witsenhuis Amsterdam 228 Zuidergrachtswal 14 Leeuwarden 110 Huis Zonnebeek Enschede 230 Huis Voormeer Heerenveen 114 Huis Merula Breda 232 Fundatie van Renswoude Utrecht 116 Landhuis Vilsteren Vilsteren 234 Regentenkamers Hofje van Noblet Haarlem 118 De Zeeuwsche Knoop Apeldoorn 236 Weaze 30 Oldeboorn 120 Landhuis Endymion Bloemendaal 238 De Schaepskoye Middelburg 122 Villa Meentwijck Bussum 240 Van de Perrehuis Middelburg 124 Pastorie Heilig Land Stichting 242 Kasteel Eijsden Eijsden 126 Jachthuis Sint Hubertus Hoenderloo 244 Oud-Amelisweerd Bunnik 128 Bellinckhof Almelo 246 Brink 68 Deventer 130 De Kroft Aerdenhout 250 Prinsenstraat 12 Dordrecht 132 ’t Reigersnest Oostvoorne 252 Lange Voorhout 32 ’s-Gravenhage 134 De Vlerken Bergen 254 Huis Verwolde Laren 136 Oosterpark 77-78 Amsterdam 258 Kasteel Keppel Laag-Keppel 140 Huis Barendsen Aalsmeer 260 Zuidsingel 38 Amersfoort 142 Rietveld Schröder Huis Utrecht 264 Kasteel Amstenrade Amstenrade 144 Villa Coromote Wassenaar 266 Keizersgracht 584 Amsterdam 150 Brugstraat 23 Roosendaal 268 Teylers Fundatiehuis Haarlem 152 Prins Hendriklaan 112 Utrecht 272 Regentenkamer Teylers Hofje Haarlem 154 Huis Sonneveld Rotterdam 274 Paviljoen Welgelegen Haarlem 156 Atelierwoningen Zomerdijkstraat Amsterdam 276 Huis Hodshon Haarlem 160 Villa Noorderheide Vierhouten 278 inhoud Woord vooraf 7 Ten geleide 9 De poëzie van de Nederlandse binnenruimte 13 Barbara Laan 1600-1850 Van spartaanse behuizingen tot vorstelijke residenties 21 Pieter Biesboer 1850-1940 Verbreding, verbetering, vernieuwing 33 Barbara Laan Honderd interieurs 43-279 Watervoorziening 76 Verwarming 112 Van secreet tot toilet 148 Gasverlichting 184 Communicatie in huis 220 Papieren behangsels 256 Adressen/literatuur 281 Glossarium 294 Register 296 Fotoverantwoording 301 woord vooraf Al jaren is het een diepgevoelde wens van ons, zorgers voor roerend en Wat het historische interieur betreft: het was niet onze bedoeling er alleen 7 onroerend cultureel erfgoed, iets te doen aan de zorgelijke situatie van het ten dienste van de vakwereld aandacht aan te schenken. We hebben dus historische interieur. Dit deel van het erfgoed, dat net iets te vaak tussen gezocht naar een brede opzet, aantrekkelijk voor een zo breed mogelijk de wal van ‘onroerend’ en het schip van ‘roerend’ valt. Er zijn vele redenen publiek. Daartoe werd de Manifestatie Historisch Interieur opgezet, aan te voeren waarom het lastig is daarvoor goed te zorgen. Het staat ondergebracht in een stichting, en werd een ambitieus programma voor bijvoorbeeld niet op straat, maar zit binnen en is dus niet zomaar zicht- het najaar van 2001 ontwikkeld. Dit boek is een van de onderdelen daar- baar. Kerken en raadhuizen zijn openbaar toegankelijk, bij kastelen en van, naast een website, een reeks van zes tv-programma’s, een vaksympo- buitenplaatsen is dat vaak al anders, terwijl het bij burgerwoonhuizen sium over betekenis, behoud en beheer van het historische interieur, slechts bij hoge uitzondering het geval is. Musea geven soms een beeld en openstellingen van belangrijke historische woonhuisinterieurs op van historische binnenruimten in de vorm van ‘stijlkamers’, maar die Open Monumentendag. zijn vaak gereconstrueerd volgens achterhaalde ideeën, gebaseerd op In dit boek beschrijven experts honderd van de mooiste, best bewaarde misinter pretaties van afbeeldingen op historische schilderijen. en meest authentieke woonhuisinterieurs die Nederland rijk is. Gave Nederland heeft weliswaar een monumentenwet op grond waarvan woonhuisinterieurs blijken een schaars goed te zijn. Overigens is er niets gebouwen een monumentenstatus kunnen krijgen en waarmee ze worden mis met interieurs die blijk geven van een geschiedenis van aanpassing, beschermd, maar wat zich in zo’n monument bevindt geniet die bescher- modernisering en smaakverandering, maar het is goed om een aantal ming de facto maar ten dele. Nagelvaste interieuronderdelen van een authentieke ijkpunten te bezitten. rijksmonument – betimmeringen, schoorsteenmantels, stucwerk, tapisse- Door de genereuze bijdrage van F. van Lanschot Bankiers/Van rieën, behangsels – vallen als ‘bestanddelen’ onder de Monumentenwet Lanschot Ars Mundi is het mogelijk dit bijzondere boek te realiseren. 1988, maar ze zijn desondanks los te maken. Zo zijn speciaal voor een De bereidwillige medewerking van de eigenaren en beheerders van de interieur ontworpen meubelen, vaak ook bestanddelen, al van zichzelf opgenomen honderd panden is niet minder essentieel. We zijn hen dan mobiel en dus roerend. Er wordt zeker nagedacht over maatregelen om de ook veel dank verschuldigd. Vrijwel alle interieurs zijn voor deze gelegen- wettelijke bescherming van halfroerende en roerende bestanddelen beter heid opnieuw gefotografeerd door Theo Baart en Louis Lemaire. De te garanderen. Wetten moeten immers niet alleen worden afgekondigd, vormgeving van het boek is verzorgd door Els Kerremans (Typography maar ook uitgevoerd en vooral nageleefd kunnen worden. & Other Serious Matters). De selectie- en redactieteams hebben er bij In 1994 al besloten Robert de Haas, directeur van de toenmalige elkaar enkele duizenden uren werk in zitten. Het is door de gezamelijke Rijks dienst Beeldende Kunst, en Fons Asselbergs, directeur van de inzet van al deze partijen dat dit boek, onder leiding van projectleider Rijksdienst voor de Monumentenzorg, hun krachten te bundelen en Eloy Koldeweij en eindredacteur Karin Gaillard, tot stand kon komen. hun aandacht op het historische woonhuisinterieur te richten. De samen- werking kwam echter pas in 1997 van de grond, na de oprichting van fons asselbergs het Instituut Collectie Nederland (waarin Rijksdienst Beeldende Kunst, Rijksdienst voor de Monumentenzorg Centraal Laboratorium en Opleiding Restauratoren opgingen). Van samenwerkingsverbanden tussen de instellingen was echter al eerder rik vos sprake, bijvoorbeeld voor de erfgoedprojecten Glas in Lood in Nederland Instituut Collectie Nederland in 1988-1989 en Beelden in Nederland in 1994. Het zal zeker ook niet de laatste keer zijn, want cultureel erfgoed is een dynamisch begrip dat in de