25 heerlense monumenten 1 Achter in dit boekwerkje treft u de deelnemende instanties Achter in dit boekwerkje Commissie Open Monumentendag en personen van de Heerlen aan. geschiedenis van Frankrijk de Open In 1987 werd in navolging Nederland geïntroduceerd. Monumentendag in gratis voor het publiek opengesteld Monumenten werden om zo de publieke belangstelling voor monumenten te vergroten. en het draagvlak voor monumentenzorg een van de Open Monumentendag was in Nederland grote schaal in eerste instrumenten om de bevolking op de organisatie contact te brengen met monumenten. Om Stichting Open uit te kunnen voeren werd de landelijke in Amsterdam. Monumentendag opgericht, gehuisvest begin met Open Monumentendag werkt vanaf het sterk punt. een decentrale opzet. Deze opzet is een betrokken bij De lokale gemeenschap wordt optimaal de rol van de organisatie van het evenement, waarbij was en vrijwilligers cruciaal is. Zonder vrijwilligers zowel bij is de Open Monumentendag ondenkbaar, ontvangen de de voorbereiding als op de dag zelf. Zij stands en mensen, geven rondleidingen, bemensen boekjes. maken tentoonstellingen en informatieve Open Monumentendag vindt jaarlijks plaats op de tweede zaterdag en/of zondag in september. thema Open Monumentendag is ‘Nieuw Het thema van de 25e en gaat over herbestemming. gebruik - Oud gebouw’ monumenten sluit nauw aan bij de Herbestemming van Door toedoen van missie van Open Monumentendag. is de publieke aandacht voor Open Monumentendag en is de zorg voor monumenten monumenten gegroeid En daarmee ook het behoud, steeds meer toegenomen. de betekenis en herbestemming van monumenten. actueel, Dit thema is voor Parkstad Limburg bijzonder regio omdat het voor de hand ligt in een krimpende van meer aandacht te besteden aan nieuw gebruik bijzonder het bestaande culturele erfgoed. Het is een en goed te overzicht geworden, waard om te lezen bewaren. De organisatie van de Open Monumentendag van de 25 Heerlen wenst u veel plezier bij het bekijken hergebruikte gebouwen. van het jubileum, Vanaf maart 2011 vond, ter gelegenheid Estafette plaats. 25 weken lang de Nationale Monumenten stond In de aanloop naar de Open Monumentendag Onder iedere week een monument in de schijnwerpers. onze gemeente. de geselecteerde steden bevond zich ook op 16 april het Heerlen zette in het kader van de Estafette Glaspaleis in de spotlights. In 25 jaar is de Open Monumentendag uitgegroeid tot een van de grootste culturele evenementen van Nederland. Het wordt samen met de plaatselijke comités en het publiek gevierd. In Heerlen tekent een commissie voor de organisatie en uitvoering van Open Monumentendag. Inleiding In 2011 bestaat Open In 2011 bestaat Monumentendag precies 25 jaar. Een goede reden om extra aandacht te besteden aan de vele monumenten die Heerlen rijk is. Centraal staan 25 waardevolle gebouwen die een nieuwe functie, een nieuw gebruik, een nieuw leven gekregen hebben. Passend in het thema van de 25e Open Monumentendag: ‘Nieuw gebruik - Oud gebouw’. LexLex Smeets, Smeets, wethouder wethouder 25 heerlense monumenten 3 Open e Open Monumentendag is ‘Nieuw e Monumenten hebben een speciale plek in mijn hart. Monumenten hebben of het belang van het Niet alleen door de architectuur erfgoed, maar ook door het behoud van ons cultureel gebruik van deze gebouwen. vaak verrassende nieuwe het thema van de 25 En net dat laatste is Voorwoord kijk ik altijd bijzonder uit naar Monumentendag. Zelf bij uitstek de gelegenheid is om eens deze dag, omdat het in deze prachtige gebouwen waarvan een kijkje te nemen zijn. velen de rest van het jaar niet toegankelijk Het thema van de 25 En gebruik - Oud gebouw’ en gaat over herbestemming. aandacht juist herbestemming is dankzij de toegenomen politieke agenda via de Open Monumentendag meer op de ook de zorg, komen te staan; ook in Heerlen. En daarmee het behoud en de betekenis van monumenten. gebouwen In Heerlen staan dit jaar 25 waardevolle gebruik, centraal die een nieuwe functie, een nieuw is een bijzonder een nieuw leven gekregen hebben. Het en vervolgens overzicht geworden, waard om te lezen van de goed te bewaren. Mede namens de organisatie u veel plezier bij Open Monumentendag Heerlen wens ik gebouwen. het bekijken van deze prachtige hergebruikte Lex Smeets Wethouder ruimte, wonen en cultuur PatronaatPatronaat Sint Sint Antonius Antonius 25 heerlense monumenten 5 1 nieuw gebruik In Parkstad Limburg was grote behoefte aan een zaal met In Parkstad Limburg stoelen voor muziekvoorstellingen, ruimte voor circa 200 blues, cabaret, exposities en amateurtoneel, jazz, het oude patronaat uitgebreid en lezingen. Daarom werd cultuurhuis. getransformeerd tot het gebouw in maart 2007 zijn er Sinds de opening van georganiseerd. in ‘Het Patronaat’ al heel wat activiteiten er actief worden Behalve passief genieten van cultuur kan en deelgenomen aan workshops, cultuureducatie multiculturele activiteiten. Maar het Cultuurhuis Heerlen, zoals het nu heet, blijft ook motor de sociale ontmoetingsplaats en economische buurt hebben van de wijk. Diverse verenigingen uit de hun intrek genomen in het pand. De buurtorganisatie scholen uit GMS organiseert er kinderdisco’s en de bij het geven de buurt maken gebruik van het gebouw bij de van voorstellingen. De buurt is nauw betrokken onder invulling van de laagdrempelige activiteiten, klankbordgroep. andere door middel van een interactieve en gemeente buurtorganisatie, de van Vertegenwoordigers zich hierin diverse culturele clubs en organisaties maken sterk voor een brede basis. Het Cultuurhuis Heerlen mag met recht het sociale hart van GMS genoemd worden. oud gebouw ontwerp was wellicht de beste Het oorspronkelijke Amsterdamse School-architectuur representant van de Architectuur zoals we die in de Oostelijke Mijnstreek. van De Klerk en Kramer en de kennen uit het werk van der Mey. Limburger Joan Melchior bouwstijl zijn het gewelfde Kenmerken van deze in elkaar overloopt, ronde metselwerk dat vloeiend vormen, toepassing van dikke houten kozijnen (vaak uitgevoerd met verticale stijlen, tussendorpels en horizontale roedeverdeling), rode dakpannen zien de en sculpturale baksteenornamenten. We parabolische boog boven de zijdeur, gevelbeëindigingen en driehoekig met bijna vertikaal geplaatste dakpannen het verticale uitgebouwde erkerachtige elementen. Ook sluiten siermetselwerk en de natuurstenen decoraties School. aan bij het expressionisme van de Amsterdamse voorgevel, Wielders ontwierp een geheel symmetrische die echter nooit in die vorm werd gerealiseerd. voor het Het ‘Patronaat St. Antonius’ is gebouwd rectoraat van de Minderbroeders H.H. Martelaren Van Gorcum. Het was de ontmoetingsplaats voor bewoners de rook van de mijnwerkerskolonieën gelegen onder en Vrank van de Lange Jan: Grasbroek, Musschemig en voor verenigingen als de Fanfare St. Antonius of de Carnavalsvereniging ‘De Strabanten’. De eerste gastarbeiders, Polen en Slovenen, kwamen er bij elkaar om hun nationale feesten te vieren. Van patronaat naar cultuurhuis patronaat Van Sittarderweg 145 Sittarderweg Het in 1920 door Jos Wielders ontworpen patronaat is een mooi voorbeeld van Amsterdamse School-architectuur in de Limburgse mijnstreek. In 2007 werd door Qbbf Architecten uit Eindhoven aan de noordkant een nieuw stuk aangebouwd met een knipoog naar het authentieke ontwerp. Centraal Bureau voor de Statistiek 25 heerlense monumenten 7 2 nieuw gebruik Het ingebedde, uit 1931 daterende, hoofdkantoor Het ingebedde, uit 1931 I werd in 1997 gerenoveerd van de Oranje Nassau Het gebouw staat vanaf de door architect Jo Coenen. waardoor het risico van beginjaren boven mijngangen, en verzakkingen regelmatige bodemverschuivingen werd in het originele ontwerp groot was. Daarom constructie met lichte, holle gekozen voor een flexibele opvangen. Het materialen om verzakkingen te kunnen de methode was het eerste Heerlense gebouw waarbij gevelbekleding van staalskeletbouw werd toegepast. De en stalen bestond uit lichtgroene stalen platen, glas bij de renovatie in kozijnen. De kleuren zijn door Coenen een donkerder tint teruggebracht. van de Het groene gebouw heeft, na het gereedkomen gefungeerd als betonnen nieuwbouw van CBS in 1978, verhuurd archiefruimte voor het CBS en is na de renovatie Instituut geweest aan onder andere het Nederlands (waarin de voor Toegepaste Geowetenschappen TNO opgegaan). voormalige Rijksgeologische Dienst was Momenteel is het in gebruik door de Belastingdienst. gelegen In 2009 vertrok het CBS naar de iets verderop van Snelder nieuwbouw en werd het betonnen gebouw verlaten. De Rijksgebouwendienst heeft het gebouw in beheer gegeven aan startende ‘durvers’. Daardoor is het gebouw momenteel een nog steeds groeiende verzamelplek voor zakelijke en creatieve ondernemers. oud gebouw de mijnen vervangende Om na de sluiting van creëren is rond 1975 bij de operatie werkgelegenheid te ongeveer de helft van het Centraal spreiding rijksdiensten Bureau voor de Statistiek Voor de naar Heerlen gekomen. lichting CBS-ers in mei 1974 huisvesting van de eerste van de Oranje-Nassaumijnen waren het hoofdkantoor uit 1931 en twee panden van architect D. Roosenburg werd er nog aan de Huskensweg beschikbaar. Daarna paviljoens op noodhuisvesting gecreëerd in een zestal en het voormalig AVON-terrein tussen de Sittarderweg Huskensweg. de ambtenaren Gelijktijdig met de noodhuisvesting van nieuwbouw startte op het mijnterrein van de ON I de uit Maastricht. naar ontwerp van architect G.W.J. Snelder uit twaalf Het natuurlijk betonnen gebouw bestaat rond drie vleugels met vier tot zeven verdiepingen tuinaanleg. hoofdkernen, gevat in een fantasievolle architect het In het nieuwbouwproject integreerde de hoofdkantoor ON en het overgebleven schachtgebouw. De bouw werd aanbesteed aan Bouwbedrijf Marcel Muyres BV uit Sittard voor circa 35 miljoen gulden. ervoor Minister Ruud Lubbers heide de eerste paal vond de op 17 oktober 1975. Op 22 september 1978 oplevering plaats, waarna het gebouw geleidelijk aan werd betrokken. Prinses Beatrix opende het gebouw op 26 september 1979. Op dat moment werkten er ongeveer 1000 mensen en waren er voor 1980 nog 170 nieuwe arbeidsplaatsen voorzien. In 1982 werd het gebouw al uitgebreid met een vleugel voor 400 arbeidsplaatsen. Van statistiekbureau naar bedrijfsverzamelgebouw statistiekbureau Van Kloosterweg 1 Kloosterweg Op het terrein van de Oranje Nassau- mijn I verrezen na de mijnsluiting kantoren van het Centraal Bureau Voor De Statistiek. Het hoofdkantoor van de mijn, naar ontwerp van architect D. Roosenburg uit 1931, werd in het nieuwbouwplan geïntegreerd en was kantoor voor de eerste lichting CBS-ers. Schachtgebouw ON I 25 heerlense monumenten 9 3 nieuw gebruik Na de mijnsluitingen verdween er veel in rap tempo, Na de mijnsluitingen Het centraal gelegen maar er werd ook bewaard. plus stalen schachtbok werd tijdens 2 schachtgebouw verplaatst naar de huidige de bouw van de CBS-kantoren en kreeg een educatieve en museale locatie van schacht 1 functie. als opslagplaats voor allerlei Het ging al snel fungeren en voorwerpen en materialen die met de mijnbouw helmen, zijn geschiedenis te maken hebben. Boeken, et hamers en boren, mijnlampen en kiepkarretjes, geworden. cetera. Inmiddels is het een fraaie collectie op verzoek Aanvankelijk werden bezoekers en leerlingen rondgeleid en waren er geregeld Open Dagen. In de jaren 1990 Op gezette tijden waren er Open Dagen. de regie in nam de Gemeente Heerlen nadrukkelijker gemaakt handen. Delen van de collectie werden geschikt het liep anders. voor expositie en gecategoriseerd. Maar gemeente de Mede uit kostenoverwegingen besloot de georganiseerde regie uit handen te geven aan een goed groep oud-mijnwerkers en mijnbouwenthousiasten. door en De plannen voor een Mijnmuseum gingen materieel als ook de oude mijnwerkerscultuur, zowel immaterieel, kreeg steeds meer aandacht. Anno 2011 heeft het Nederlands Mijnmuseum, zoals het nu heet, gangbare openingstijden en zijn er opnieuw plannen ingediend om het geheel tot een volwaardig mijnmuseum te laten uitgroeien. oud gebouw Nassau I heeft 75 jaar dienst De steenkolenmijn Oranje 1974. Het afdiepen van de eerste gedaan, van 1899 tot Honigmann startte op schacht volgens de methode de aanleg van de tweede schacht werd 1 oktober 1893. Met Nadat de carboonlagen waren in oktober 1894 begonnen. ondergronds met elkaar waren bereikt en de schachten de koolwinning beginnen. verbonden, kon in 1899 schachtgebouwen Boven de schachten werden bakstenen de enorme en stalen schachtbokken gebouwd voor liftinstallaties. met De schachtgebouwen hebben een gevelarchitectuur Zoals beoogd, rondbogen, kantelen en hoektorentjes. op. roept dat een indruk van kracht en weerbaarheid ‘Malakow- De schachttoren behoort tot het zogeheten het Ruhrgebied type’. Deze vorm vond zijn oorsprong in en in het steenkoolbekken van Aken. een type dat De open stalen schachtbok behoort tot omstreeks 1900 in het Saarland is ontwikkeld. de liftkabel Hierin was het wiel gemonteerd, waarover in de liep. Een liftkooi kon zo honderden meters opgehaald, een liftschacht worden neergelaten en weer De conservering vitaal onderdeel van elke steenkoolmijn. omdat de van materiaal en constructie is belangrijk, betonnen schachtbokken van alle andere mijnen zijn gesloopt en omdat het behoort tot de UNESCO top 100 monumenten. In het ophaalgebouw is de nagenoeg oorspronkelijke, door stroomkracht aangedreven, ophaalmachine nog aanwezig. Van mijnschacht naar mijnmuseum mijnschacht Van Mijnmuseumpad 2 Mijnmuseumpad Het voormalige ophaalgebouw met schachtbok van de is steenkolenmijn ON1 een ontwerp van A. Mehler en is gebouwd rond 1899. Vroedvrouwenschool 25 heerlense monumenten 11 4 nieuw gebruik De Vroedvrouwenschool is in 1993 verhuisd naar een De Vroedvrouwenschool naast het St. Jozefziekenhuis nieuw gebouw, gelegen nu niet meer als zelfstandige in Kerkrade. Zij bestaat tot vroedvrouw of verloskundige instelling. De opleiding het academisch ziekenhuis in is ondergebracht bij Maastricht. definitief uit Heerlen Toen de Vroedvrouwenschool grote complex vertrok, restte de moeizame taak om het werd een herbestemming te geven. De oplossing kwaliteit met gevonden in seniorenwoningen van hoge een scala aan faciliteiten: Vitalis Parc Imstenrade. uit Eindhoven In 1998 is daarvoor door De Bever Architecten een Masterplan opgesteld. punt bereikt van Op 15 december 1999 werd het hoogste de provincie fase 1. Commissaris van de Koningin in verrichtte Voorst tot Voorst van baron B.J.M. mr. Limburg, de eerste luxe de officiële handeling. In 2000 werden woonzorgappartementen in gebruik genomen. weer in Na een renovatie is ook de kapel sinds 2001 een breed scala gebruik als godshuis en als podium voor van de kapel aan culturele evenementen. Na de restauratie op en de villa werd fase 1 van Parc Imstenrade Hare 22 november 2001 officieel geopend door Koninklijke Hoogheid Prinses Margriet. In de periode 2004-2006 werd fase 2 met aanpalende nieuwbouw gerealiseerd. oud gebouw moet een kolfje naar Stuyts De locatie op de Hooghees gebouw was omgeven door veel hand zijn geweest. Het lucht. Voor de bouw ontving ruimte, groen en frisse een financiële bijdrage directeur Clemens Meuleman Hare Majesteit kwam in 1923 van Koningin Wilhelmina. van de nieuwbouw verrichten. persoonlijk de opening men nog een steen met opschrift Naast de ingang vindt Wat betreft de aan, die aan dit heugelijke feit herinnert. dat het een bouwstijl van het complex mogen we stellen is geworden soort tweelingbroer van de Ambachtsschool stijl en met een symmetrische, traditionalistische overeenkomsten in de gevelindeling, massabehandeling ook hier gevat en detailvormen. De ingangspartijen zijn in de vorm in een risaliet met op het dak een bekroning soberder van een lantaarn. Wel is de Vroedvrouwenschool meest opvallend uitgevoerd: de baksteen overheerst. Het gelegen is het langgerekte E-vormige, aan de voorkant poortgebouw verblijfsgebouw met een paviljoenvormig reliëfsteen boven voorzien van een klokkentorentje. In de kind en een dit poortgebouw zien we een moeder met vroedvrouw. onderdak Het complex met latere uitbreidingen bood enkele aan een kweekschool, internaat, kliniek, kleinere instellingen, economiegebouwen en een directeurswoning. In 1934 kwam de kapel, naast het complex, gereed. Zij is gebouwd in baksteen met mergel. Fysieke gezondheidszorg en psychische zielzorg werden beiden als onontbeerlijk voor het herstel van de mens beschouwd. Van vrouwenkliniek tot Parc Imstenrade tot Parc vrouwenkliniek Van Zandweg 180 Zandweg Na een hevige concurrentiestrijd kreeg Heerlen de kweekschool voor vroedvrouwen ‘St. Elisabeth’ annex kliniek voor verloskunde en vrouwenziekten van Zuid-Nederland toegewezen. In 1912 ontwierp architect Jan Stuyt een Vroed- vrouwenschool annex directeurs- woning aan de al was Die Akerstraat. gauw te klein door de explosieve groei van de mijnstreek. Stuyt ontwierp in 1920 de nieuwe, veel grotere kliniek. Op 25 september 1920 legde koningin Wilhelmina de eerste steen. Hoeve Corisberg 25 heerlense monumenten 13 5 nieuw gebruik De laatste bewoners, Jo en Lenie Lanckohr, zijn eind 2002 De laatste bewoners, In 2009 is de boerderij overgedragen gestopt met boeren. aan de Stichting Zonnehuizen. het kreeg in 2010 opdracht Alynia Architecten & Adviseurs tot zorgboerderij. boerenbedrijf te verbouwen wonen 24 mensen met een Bij de hoeve Corisberg Zij nemen deel aan het verstandelijke beperking. , biologisch tuinbouwproject van de Stichting Zonnehuizen autonomie van de dat naast de hoeve werd gestart. Om de van het glooiende monumentale boerderij en het karakter zoveel mogelijk landschap (ecologische hoofdstructuur) half te handhaven, zijn de vier geschakelde woningen ingegraven in een verder gelegen talud. Dit materiaal De gevels zijn gemaakt van waxed wood. (zoals bij is zo bewerkt dat de waterdruppels er aflopen grasdak de veren van een eend). Verder is een extensief de omgeving. aangebracht dat aansluit bij het groen van toegepast, energiebronnen alternatieve worden Bovendien zoals zonne-energie en aardwarmte. is een Met dit nieuwe gebruik van de Hoeve Corisberg aansluit bij herbestemming gevonden die transparant de oude wijk de groene entourage met droogdal tussen Molenberg en de nieuwere villawijk Caumerpark. oud gebouw 1371 genoemd als leengoed De hoeve wordt al in geslacht Caldenborn of Van en stamgoed van het gelegen tegen de Caldenborch. Zij is schilderachtig de Caumerbeek. De hoeve heeft helling van het dal van rondom een binnenplaats, zoals een gesloten bebouwing Op de zuidwesthoek bevindt vaak toegepast in Limburg. L-vormige woongedeelte, waarvan zich het 17e-eeuwse de begane grond is opgetrokken uit Kunradersteen en en de verdieping in baksteen met speklagen werd ook hoekblokken van mergel. In de 17e eeuw toepassing de rest van de zuidgevel vernieuwd door THOMAS van mergel. De inscriptie: ‘ANNO 1768 de puntgevel ULECKS ANNA MAREA HORBACH’ in en van het woonhuis, opgetrokken met Kunradersteen in baksteen met speklagen, wijst op een verbouwing en de dat jaar. Hierbij werden de segmentboogvensters aangebracht. schoorsteenmantels in Lodewijk XIV-stijl kelder met een Onder het woongedeelte bevindt zich een van de hoeve ellipsbooggewelf. Dit is het oudste gedeelte stamt Corisberg. De bakstenen muur aan de oostzijde stal is, zoals het uit het eerste kwart van de 19e eeuw. De rechts van de jaartal vermeldt, uit 1780. De buitengevel, baksteen met voorgevel van het woonhuis, bestaat uit speklagen van mergel. Opmerkelijk is het onderste deel van deze gevel aan de wegkant. Hier is een gevarieerde hoeveelheid steen (her)gebruikt: stukken mergel en zandsteen zijn herkenbaar, maar ook maaskeien en vuursteenknollen. De hoeve was sinds 1965 eigendom van de gemeente. Van boerenbedrijf naar zorgboerderij naar boerenbedrijf Van Corisbergweg 1 Corisbergweg De hoeve Corisberg kende sinds de late middeleeuwen een nauwe band met het even verderop gelegen goed Schiffeler. Zij waren een leengoed van de aartsbisschoppen van Keulen en werden samen ook wel aangeduid met de benaming Kaldenborn. Tussen circa 1400 - 1722 zijn de bezitters dezelfde als die van de Schiffeler. Hoeve Molenberg 25 heerlense monumenten 15 6 nieuw gebruik In 1989 vond een ingrijpende renovatie plaats door In 1989 vond een ingrijpende Mertens uit Hoensbroek in architectenbureau P. eigenaar die het pand in 1987 opdracht van de nieuwe kocht. Hoeve met schuren en de van het kerkbestuur de Jeugdsociëteit Gejem zat, noodkerk, waarin later naar een woonparadijsje met werd getransformeerd de buitenmuren van het 16 appartementen. Alleen werden monument bleven staan, de binnenmuren een klein alle gesloopt. In de achterbouw herinneren nog aan ‘torentje’ en een kruis in beton op het dak met de oude functie van noodkerk. Het voorbouwsel de architect entree is weggebroken, omdat het volgens en het zicht in de weg stond, geen ‘eigen’ kwaliteit had tijden de ontnam op een oude poortboog die in vroeger de kerkramen achteringang naar de hoeve vormde. Ook zijn weggebroken. aanzien De oorspronkelijke hoeve heeft echter zijn eerder behouden. In de twee woningen die er al in gesitueerd waren, zijn de gewelfde plafonds trap in de teruggebracht. Een oude monumentale verwoest, is weer rechtervleugel, gedeeltelijk door brand hersteld. appartementen- De nieuwe bestemming van de hoeve tot complex heeft er toe geleid dat het pand een bijzonder goed geslaagde restauratie/renovatie heeft ondergaan. Een langdurig behoud in goede staat is hiermee gewaarborgd. oud gebouw sporen van vele verbouwingen. De gebouwen dragen opgetrokken hoeve is De grotendeels uit baksteen binnenplaats. De voorvleugel geplaatst om een gesloten heeft een zadeldak, afgesloten door van twee verdiepingen verdieping en topgevels zijn puntgevels. De 17e-eeuwse en enige horizontale banden voorzien van hoekblokken speklagen. De rechter zijgevel van mergel, zogeheten de zijkant links is beneden nog van Kunradersteen; aan Voorts jaarankers en enige schietgaten in Kunradersteen. mergel. in uilengaten voorgevel de en zijgevels de bevatten herinnert Boven de met mergel omlijste rondboogpoort aan het feit dat een verweerde inscriptie in mergelsteen de hoeve heeft het echtpaar Stassen-Melchers in 1776 aan … verbouwd: (FRANC)ISC(US) STASSEN gevel aan het MELCHERS …17(7)6. Jaarankers op de is goed binnenplein vermelden het jaar 1778. Het of bouwdelen mogelijk dat in deze jaren oudere gevels zijn van houtskeletbouw (‘vakwerk’) opnieuw vensters opgetrokken in baksteen. Boven de eenvoudige en ingangen bevinden zich bakstenen segmentbogen, aan de binnenplaats een hardstenen ingangsomlijsting. van Inwendig is er een kelder met ellipsbooggewelf met bakstenen baksteen met steekkappen en een kelder troggewelven tussen gordelbogen. In 1919 werd, naar ontwerp van architect Jan Stuyt, de achtervleugel tot noodkerk van de parochie Molenberg verbouwd. Tot de wijding van de nieuwe kerk in 1927 heeft de noodkerk dienst gedaan. In 1929 is het verbouwd tot patronaat. Van hoeve en patronaat naar woonparadijs naar hoeve patronaat en Van Justus van Justus van Maurikstraat 37 De hoeve Molenberg oogt uiterlijk 18e-eeuws, maar in de 16e eeuw wordt het pand al genoemd. Adellijke families als het geslacht Van Hulsberg genaamd Schaloen en de familie Schellart d’Obbendorf, heren van Schinnen, hebben de hoeve in hun bezit gehad. Sint Theresiaschool 25 heerlense monumenten 17 7

2 nieuw gebruik Tegenwoordig is het centraal bureau RIMO van Meander Tegenwoordig is het activering op deze Thuiszorg voor opvang, zorg en Ton Vandenbergh Architecten locatie gevestigd. Bureau school met circa 500 m vergrootte in 1990 de de overdekte speelplaats en kantoorruimte, sloopte monumentale pand. restaureerde het oude speelde daarbij goed in op de Het architectenbureau relatie stedenbouwkundige context. De ruimtelijke Thijmplein tussen de speelplaats en het Alberdingk zorgvuldig in de bleef bestaan. De nieuwe uitbreiding is pleinzijde heeft bestaande woonstraten ingepast. Aan de gevel gekregen, deze uitbreiding een grote geheel glazen kleinere terwijl aan de andere kant in de woonstraat zijn toegepast. raamopeningen in een bakstenen gevel gedeeltelijk Door het programma van drie bouwlagen aansluiting onder het maaiveld te realiseren is een goede met het oude gebouw tot stand gekomen. geïnspireerd De architectuur van het nieuwe geheel blijft zijn de nieuwe op de architectuur van Peutz. Frappant te stammen en dakranden die uit de dertiger jaren lijken de glazen bouwstenen. door De oorspronkelijke stalen ramen zijn vervangen af te dingen, aluminium ramen. Op deze keuze valt wat maar het is wel interessant dat de nieuwe kozijnen in de grote gebogen vliesgevel passen bij de verhoudingen van de oorspronkelijke kozijnen. Ook het horizontalisme uit de Peutz-architectuur is letterlijk doorgetrokken in kopgevels en raamdorpels. . Een lokaal lag links van 2 het trappenhuis en de twee andere lokalen lagen rechts het trappenhuis en de twee andere lokalen die in de begane van het trappenhuis aan een korte gang Buiten de grond op de overdekte speelplaats uitkwam. leerlingen. school lagen vroeger ook de wc’s voor de kettingverband. Het bakstenen gebouw is gemetseld in stalen Ieder klaslokaal beschikt over een groot geven het raamkozijn. Ronde vlakken met veel glas is het trappenhuis een vloed van licht. Opvallend we een ronde overstekend platte dak. Boven het dak zien op meer oprijzende lantaarn. Dit principe heeft Peutz Glaspaleis en bij plaatsen toegepast, onder andere bij het is het spel van het Retraitehuis. Interessant in het ontwerp horizontale en verticale lijnen dat we kunnen herkennen bij borstweringen, kozijnindeling, de boeiboorden van lagere elementen (speelplaats en lerarenkamer), de schoorsteen en de vlaggenmast. Binnen is de overzichtelijkheid van de oude zesklassige lagere school nog steeds herkenbaar. oud gebouw meer plaatsen het ‘Nieuwe In 1931 werd op steeds Voortrekker hiervan was de Bouwen’ zichtbaar. toparchitect Le Corbusier (1987- invloedrijke Franse bij Parijs de Villa Savoye realiseerde. 1965), die in dat jaar was als volgt: “Nieuwe Het devies van Le Corbusier verhoudingen tot stand architectuur is ontroerende licht, schaduw, muren en brengen met de elementen ruimte.” dit idee - De oude meisjesschool - ontworpen naar laag drie bestond uit twee bouwlagen en had op iedere klaslokalen van ongeveer 50 m Van meisjesschool naar bureau thuiszorg thuiszorg naar bureau meisjesschool Van Kerkraderweg 76 Kerkraderweg De oorspronkelijke lagere meisjes- school werd ontworpen door Frits Peutz in 1931. Als gevolg van scholenfusies zijn de afzonderlijke jongens- en meisjesscholen verdwenen en moest dit gebouw een nieuwe bestemming krijgen. In 1990 verbouwde Ton Vandenbergh deze school tot Groene Kruisgebouw. Philipsfabrieken Molenberg 25 heerlense monumenten 19 8 nieuw gebruik Eind jaren 90 is het Philipsconcern begonnen met Eind jaren 90 is het bedrijfsactiviteiten. het afstoten van de Heerlense deze activiteiten ter plaatse onder Aanvankelijk bleven Het ging daarbij om een andere naam gehandhaafd. van onder andere röntgen- de fabricage van onderdelen Vanaf 2000 werd het oude apparaten en beeldschermen. en meer verlaten. Geerd Simonis en bedrijfsterrein meer stelden een compagnon kochten het complex in 2007, Marc Vola en masterplan op en gingen met de architecten de bestaande Erol Öztan aan de slag. Men wilde vooral kwaliteiten opnieuw gebruiken en niet slopen. ogen De design interieurs met meubels en inrichting laten oude hedendaags, ruimtelijk en kleurrijk. Ze zien. materialen en oorspronkelijke constructies en Het nieuwe gebruik is bedoeld voor creatieve innovatieve bedrijven, ateliers, woon-werkcombinaties ontwerpers, en evenementen. Kunstenaars, grafische deze niet- architecten en webdesigners kunnen in stimulans zijn. conventionele omgeving voor elkaar een het ontstaan Men verwacht nieuwe ideeën, synergie en van consistente samenwerking. aanspreek- Het facilitair management met een centraal punt wordt verzorgd door C’Magne. Door de aanleg van de binnenring, de Euregioweg, heeft het nieuwe gebruik een strategische locatie gekregen binnen Parkstad Limburg. Het masterplan voorziet te zijner tijd in een nieuwe entree met een nieuw gezicht aan de zuidzijde. Een lichtkunstenaar zal een lichtplan ontwerpen. . Op het hoogtepunt . Op het hoogtepunt 2 werkten hier 2200 mensen. Elke ruimte heeft zijn eigen werkten hier 2200 mensen. verhaal. De eerste indruk wordt niet overheerst door leert architectonisch spektakel. Een betere beschouwing erfgoed met dat het gaat om een bijzonder industrieel en een eigen identiteit qua architectuur, stedenbouw tuinaanleg. met grote Opvallend is de stedenbouwkundige entourage, grasvelden en lange zicht-assen, parkachtige aanleg met bestrating met oude monumentale bomen alsmede de machines nog stelcon platen, waarin de sporen van zware lijken op te herkennen zijn. De omringende woonhuizen uit te sommige plaatsen een beeldbepalend onderdeel maken van het bedrijfsterrein zelf. het maaiveld Oude leidingstraten maken hoog boven verbindingen tussen de afzonderlijke gebouwen. met een De meeste gebouwen hebben een bouwlaag is hoger. schuin dak. Slechts een gering percentage Dit maakt dat de opengewerkte stalen spanten en witte cassetteplafonds vaak zichtbaar zijn in het interieur. De architectuur wordt gekenmerkt door baksteen- vullingen tussen staalprofielen, kapconstructies, grote bedrijfsdeuren, schuifpoorten en stalen ramen. oud gebouw vanaf 1952 door de Het complex is aangelegd van Philips te Eindhoven. bouwkundige afdeling van 15 hectare met 9 Het betreft een terrein een gritstructuur met een gebouwen gelegen in van 43000 m bedrijfsvloeroppervlak Van Philips naar Art-fabriek ©-mill Art-fabriek Philips naar Van Jan Campertstraat 5 Jan Campertstraat De oude Philipsfabriek uit 1952 vormde ooit een belangrijke economische motor van Heerlen en de wijk Molenberg. Na de inkrimping en definitieve sluiting volgde een moeizame zoektocht naar herbestemming. Deze ‘mill’ (fabriek) is nu de ziel van een nieuwe creatieve en innovatieve werklocatie die een langdurig voortbestaan tegemoet mag zien. Broodbakkerij Co-op 25 heerlense monumenten 21 9

2 nieuw gebruik Na de sluiting van de bakkerij werd het gebouw Na de sluiting van de , die het daarna als verkocht aan Adviesbureau Groenendijk ging inzetten en het multifunctioneel kantoorgebouw aan het Algemeen Burgerlijk in eerste instantie verhuurde huisvesting van de Pensioenfonds voor de voorlopige Pensioenen’. Verder was er de brood- afdeling ‘Bijzondere gehuisvest. In het voorste en banketbakkersopleiding gedeelte kwam per 29 mei 1981 het Geologisch Bureau opgeheven en met museum. In 1992 werd het museum de geologische de geologische collectie verplaatst naar afdeling van TNO. verbouwing Nu is het kantorencomplex na een grondige 2002 en 2004 en vernieuwing van de inrichting tussen in gebruik als Gezondheidsboulevard Medipoint Parkstad. 8500 m Het bedrijfsverzamelgebouw huisvest op die producten verschillende bedrijven en ondernemingen en en/of diensten leveren vanuit de (para)medische (peri)medische hoek en vanuit diverse ziekte-, gezondheids-, en welzijnsclusters. uit Alphen Architect Ed Bloemen (Bloemen Architecten Bv) transformatie aan de Rijn ontwierp de nieuwe transparate is de eerste in opdracht van Liblo Vastgoed. MediPoint gezondheidsboulevard onder het ‘one-stop-shopping’ idee. oud gebouw Heerlen de Coöperatie ‘Ons Dagelijks Vanouds bestond in Henri Poels in 1911 zorgde Brood’. Opgericht door dr. met een grote bakkerij aan de ‘Ons dagelijks Brood’ verkoop van brood aan huis en in Parallelweg voor de januari 1964 fuseerde ODB met twee buurtwinkels. Per 1 Co-Op Zuid-Limburg. Na nog een andere coöperaties tot de kaarten gelegd fusie, met Konsum uit Kerkrade, waren voor nieuwbouw van een moderne, geautomatiseerde 100.000 broden bakkerij, goed voor de productie van zo’n ontworpen en 2000 vlaaien per dag. Het gebouw werd den Bongerd door architecten- en ingenieursbureau Van door in Heerlen en voor 6 miljoen gulden gebouwd spade werd aannemer P. Smeets uit Meerssen. De eerste Frans Gijzels in 1966 in de grond gestoken. Burgemeester nadat vanaf verrichtte op 22 april 1968 de opening, begonnen. 12 februari van dat jaar al met bakken was 1973 met de Mabro De broodfabriek fuseerde in september en kwam Limburgse Bakkerijen Maastricht tot de Verenigde bezette in meteen daarna in zwaar weer. Het personeel maart 1974 elf dagen lang de bakkerij. november 1974 Eind oktober ging de VLB failliet. Op 15 brood gebakken. werd in de Heerlense bakkerij het laatste Van broodfabriek tot MediPoint tot broodfabriek Van BBB horeca e Voskuilenweg Voskuilenweg 127 - 131 In 1968 opende aan de Voskuilenweg een grote broodfabriek van de Co-op. Een jaar later werd er het tot dan toe langste brood van de wereld gebakken. Het mat 26,5 meter en was bestemd voor de opening van de 15 vakbeurs in Valkenburg. De verkoop ervan in ‘halfjes wit’ bracht uiteindelijk 750 gulden op voor de gehandicapte kinderen van het Valkenburgse Franciscusoord. Mgr. Laurentius Schrijnenhuis 25 heerlense monumenten 23 10 nieuw gebruik Rond 1960 nam de vraag naar retraitewerk drastisch af. Rond 1960 nam de vraag een functiewijziging aan. In oktober Daarmee diende zich Roermond het retraitehuis. 1961 kocht het bisdom filosofieopleiding in gevestigd, Er werd een zelfstandige . Dit was een tweejarige het zogeheten Filosoficum de vierjarige theologiestudie. In 1963 vooropleiding voor woonvleugel en een bibliotheek werden leslokalen, een Filosoficum aangebouwd. Enkele jaren later zou het En Pastoraat (Htp), Theologie uitgroeien tot de Hogeschool Voor later tot Universiteit (UTP). dreigde leegstand Na beëindiging van de onderwijsfunctie en verloedering. Het architectenbureau Ags / Peutz Architecten Bv wilde dit bijzondere gebouw nieuwe voor de toekomst veilig stellen en een grotere Flexibel werklocatie voor het bureau zelf realiseren. van standaard ruimtegebruik met uniforme plaatsing de belangrijkste werkplekken met toerusting, was een van vergde eisen. Het restaureren van dit lichte gebouw aanbrengen diverse moeilijke oplossingen, zoals het en het herstel van dubbelglas in oude stalen kozijnen van de witte gevels, waarin men de veldspaatsplinters keuken kon zien glinsteren. In de kelder is de oude en op de inclusief gebruiksvoorwerpen intact gebleven derde verdieping zijn ook de kleine slaapvertrekken weer gedeeltelijk origineel ingericht. In 2003 won Peutz Architecten Bv de publieksprijs van de Nationale Renovatie Prijs met de renovatie van dit voormalige retraitehuis. oud gebouw bisschop mgr. L. Schrijnen met Eind jaren twintig kwam een diocesaan retraitehuis het plan om in de mijnstreek te stichten. In een retraitehuis voor vrouwen en meisjes dagen terugtrekken om zich te kon men zich enkele rond mens, maatschappij en bezinnen op vraagstukken van de Heerlense pastoor-deken kerk. Mede door toedoen voor het ‘Mgr. Laurentius Nicolaye ging de opdracht zou worden Schrijnenhuis’ naar architect Peutz. Het van de bestierd door zusters van de Franse congregatie Filles De La Sainte Vierge De La Retraite. een oprijzend Het retraitehuis manifesteerde zich als langgerekte schip in het heuvelland. Opvallend is de ramen en vorm, de terrasvormige opzet, de ronde wordt het ronde torentje. Het functionele gebouw geometrische gekenmerkt door een geheel van abstracte het staalskelet delen zonder ornamentiek. Bijzonder is onder de dat voor een belangrijk deel schuil gaat bepleistering. Het is zo gemaakt dat mogelijke toebrengen. mijnverzakkingen geen schade zouden Het staalskelet werd bekleed met zogenaamde werd ‘steeltexvellen’, waartegen de bepleistering zien aangebracht. Het werk van Peutz laat tegenstellingen werden tussen het traditionalisme, waarbij gebouwen samengesteld uit natuurlijke materialen, en de nieuwe architectuurstroming die vooral moderne materialen zoals glas en beton gebruikte. Tegenstanders vonden het katholieke retraitehuis maar een heidens gebouw. Peutz heeft eens gezegd: “Als dit heidentje klaar is, zullen wij het ook dopen”. Van retraitehuis naar kantoorgebouw naar retraitehuis Van Oliemolenstraat 60 Oliemolenstraat Het Mgr. Laurentius Schrijnenhuis is in één jaar tijd gebouwd van 1932 tot 1933 naar een ontwerp van architect Frits Peutz (1896 - 1974). In dit retraitehuis logeerden van 1933 tot 1959 meer dan 60.000 katholieke meisjes. Het gebouw is een jong rijksmonument, waarvan de architectuur aansluit bij de stijl van het ‘Nieuwe Bouwen’. Het gebouw behoort samen met het Stadhuis en het Glaspaleis tot de belangrijkste werken van Peutz. Verpleegstersflat 25 heerlense monumenten 25 11 nieuw gebruik In 1963 besloten de regenten het ziekenhuis te verplaatsen In 1963 besloten de Benzenrade. naar de omgeving van is na de verhuizing van het ziekenhuis De verpleegstersflat belastingkantoor en doet sinds in gebruik geweest als voor studenten. 2005 dienst als huisvesting functies nieuwe de door is gebouw het van architectuur De De kleuren op de gevels zijn er niet ingrijpend veranderd. aan na een recente renovatie door de Rijksgebouwendienst van het toegevoegd en worden niet gezien als versterking een was begraafplaats) de (bij kopgevel de Tegen ontwerp. geplaatst voor de kleine, eenvoudige woning met plat dak Nu is voormalig geestelijk verzorger van de verpleegsters. het een winkeltje in tweedehands kleding. Woningvereniging Volgens een jaarverslag uit 2009 van de wonen in dit complex 168 studenten. ‘De Voorzorg’ is van een eigen Zij huren een appartement dat voorzien ruime entree keuken, een toilet en een douche. Er is een een fietskluis met individuele brievenbussen en men kan huren en gebruik maken van een gemeenschappelijke studenten wasserette. Een huismeester begeleidt de hun meest die dit complex vaak op nummer één van de studenten gewilde woonplek hebben staan. Omdat moeten na het beëindigen van hun studie het complex verlaten, komen er regelmatig appartementen vrij die weer opnieuw worden verhuurd. Het gebouw bezit een redelijke gaafheid ten opzichte van het oorspronkelijke ontwerp, dat overigens soberder is uitgevoerd dan de gepubliceerde bouwtekeningen aangeven. eeuw werd aan de Putgraaf het eeuw werd aan de Putgraaf e oud gebouw In het begin van de 20 gebouwd. De verpleegstersflat Sint Jozefziekenhuis van het complex aan de oostzijde van vormde de afsluiting was het eerste hoge flatgebouw de Putgraaf. Het gebouw ligt nabij het punt waar de in Heerlen. De bouwlocatie Keulen de Caumerbeek overstak. Romeinse weg naar bebouwing maakt gebruik van Deze intensieve moderne noord-zuid het vrije uitzicht op het Aambos. Door de gevels oriëntatie worden de beide meest karakteristieke bouwstijl van met loggia’s gelijkmatig bezond. In de gemaakt van Le Corbusier werd bij voorkeur niet gebruik beton met traditionele baksteen, maar van gewapend geometrische basisvormen en platte daken. verdeeld in drie Het schijfvormige gebouw kan worden elementen: een onderbouw met gemeenschappelijke dakopbouw. ruimten, zeven verdiepingslagen en de gelaagdheid. Hierdoor heeft het bouwwerk een zekere waardoor In de onderbouw is het hoogteverschil verwerkt en aan de het aan de voorzijde twee rijen ramen heeft markeren de achterzijde maar één. Kleine ronde ramen verdiepingslagen overgang tussen deze onderbouw en de boven het waardoor deze als het ware worden opgetild een rooster- maaiveld. De beide lange gevels hebben vormige structuur met teruggelegen kozijnen die in het zonlicht een sterke dieptewerking geeft. Het gebouw is gemaakt van in het werk gestorte beton en staat op funderingspalen. Het complex behoort tot een van de belangrijkste gebouwen uit de wederopbouwperiode. Van verpleegstersflat Wil Houbenhuis naar Van Groeneboord 21 Groeneboord De verpleegstersflat werd in 1954 ontworpen door Frits Peutz en maakte oorspronkelijk deel uit van het Sint Jozefziekenhuis. Het gebouw kan worden gewaardeerd als een voorbeeld van moderne architectuur (vergelijk de ‘woonmachines’ van Le Corbusier). In plaats van zich te schikken tussen de oude bebouwing van de binnensteden werd gekozen voor stedelijke dichtheid op een klein oppervlak met goede bezonning en vrij uitzicht op een groene omgeving. Meulenberg 25 heerlense monumenten 27 12 nieuw gebruik gevestigd, die Vogelzang Later was er de elektronicazaak Na het faillissement in het pand in 1990 verbouwde. van leegstand werd van 2005 - 2006 mei 2003 en een tijd getimmerde eerste verdieping werd verbouwd. De dicht hoedanigheid hersteld, weer in zijn oorspronkelijke kenmerkend voor de waardoor het ramenpatroon, weer opnieuw zogenaamde wederopbouwperiode, werden zichtbaar is geworden. Dragende binnenmuren vervangen door moderne betonpijlers. nieuwe Zo werd het pand beter geschikt voor de uitgaansgelegenheid Superlativo die op 5 april 2006 zijn bood een poorten opende. Het bijzondere horecaconcept en games. bijzondere combinatie van loungen, dineren diner Bezoekers konden er genieten van een smakelijk in het Italiaanse restaurant La Goccia en op de tweede ontleende verdieping een gokje wagen. Het restaurant uit het kunstwerk haar naam aan de opspattende druppel van Yvon Drummen op de rotonde. te creëren was de Om de sfeer van de Roaring Twenties verbinding perfecte een in omgetoverd wenteltrap centrale gesierd door tussen de verdiepingen. De biljartzaal was voorheen in de twee lampen van architect Frits Peutz, die plekken was stadsschouwburg hingen. Op strategische een gebogen wand geplaatst, bekleed met bladgoud. Superlativo was geen lang leven beschoren. Het sloot de poorten in oktober 2008. Eind maart 2009 opende er het , maar dat ging in mei 2011 failliet. Tafel’ Restaurant ‘Aan Voor het pand wordt een nieuwe bestemming gezocht. oud gebouw markant Heerlens pand afgebroken: In 1956 werd hier een met klokgevel en een grote tuin. een 17e-eeuws huis waaronder de ‘Rijks-Veearts’ Bekende Heerlenaren, daar ooit gewoond. De open ruimte Dr. Duijsens, hebben gelegen in de bloeiende mijn- en was gunstig en centraal F.J.G. Meulenberg verzocht winkelstad. De ondernemer winkelpand met stadse allure te architect Peutz een groot ontwerpen. Albam N.V. Het eindproduct, gebouwd door aannemer lijnen en een uit Geleen, was een winkelflat met rechte voorbeeld zeer regelmatig ramenpatroon; een goed vlakke van het bouwen in de jaren 1950-1960. Twee rechthoekige betonnen gevels met reeksen gekoppelde, lange ramen markeren het hoekpand. De 64 meter doorzichtig etalageruimten moesten de begane grond kwamen tien maken. Op de twee bovenste verdiepingen woonflats. Bureau Meulenberg was een warenhuis voor Het Technisch een eigen elektronica en elektrische apparatuur met serviceafdeling voor elektrische en gasinstallaties. in 1919 en was De firma begon zijn activiteiten in Heerlen Poelsstraat. voorheen gevestigd op de hoek Akerstraat-Dr. Leentjens op Opa Meulenberg hielp zijn kleinzoon Bertje 16 december 1957 bij de feestelijke opening het rood-wit- blauwe lint door te knippen. Meulenberg overleed in 1969 en de zaak ging over in andere handen. Van winkel tot restaurant Van Akerstraat 19 Akerstraat Het ontwerp door architect F.P.J. Peutz van het markant op de hoek met de Putgraaf gelegen winkelpand met kantoren en bovenwoningen is uit 1956. De laatste verbouwing werd voor nieuw gebruik in 2005 ontworpen door het Heerlense architectenbureau Fox-Öztan. Savelbergklooster 25 heerlense monumenten 29 13 nieuw gebruik In 2008 verlieten de laatste zusters het pand en kreeg In 2008 verlieten de uit Maastricht opdracht voor architectenbureau Coenen restauratie. Geert Coenen: “Wij wilden het ontwerp van de maken, zodat het beter behouden het klooster compacter toekomst. De later aangebouwde kan worden voor de de kern van het klooster is delen zijn gesloopt, hebben enkele nieuwe onderdelen gerestaureerd en we toegevoegd.” dat op Het kloosterpand is heringericht tot museum een beperkte, 29 april 2010 feestelijk werd geopend. In tentoonstellings- maar modern en vindingrijk ingerichte ruimte wordt in Een Leven Lang de geschiedenis van de hebben gewerkt zusters belicht. Duizenden Kleine Zusters Zij verpleegden, in ziekenhuizen, scholen en inrichtingen. werk. verzorgden, gaven les en deden veel huishoudelijk De Kleine Zusters werkten buiten de schijnwerpers, vol liefde vaak zonder loon en zonder vrije tijd, maar volledig in en overtuiging. Zij kozen ervoor hun leven op dienst te stellen van anderen. Nu de congregatie de zusters hun termijn zal ophouden te bestaan, hebben het voetlicht eigen geschiedenis in het museum voor is in willen brengen. De permanente tentoonstelling samenwerking met de Kleine Zusters samengesteld door bureau De Nieuwe Collectie en vormgegeven door Marcus. Ook is de volledige inrichting van de woon- Van en slaapkamer van Savelberg in late biedermeierstijl nog aanwezig. In de kapel is nu ruimte voor lezingen, solotheatervoorstellingen en kamerconcerten. oud gebouw Savelberg toestemming voor de Pas in juni 1872 kreeg Zusters van de oprichting van de Congregatie van de Kleine goedkeuring Kerk. De kerkrechtelijke H. Joseph, Patroon der de nieuwe congregatie kwam pas van de constituties van ook een mannelijke variant met in 1882. In 1875 werd broeders opgericht. dateert uit de 17e eeuw. Toen Het betrokken woonhuis werd het met een Savelberg het pand in 1875 kon kopen, gemaakt bouwlaag verhoogd, uitgebreid en geschikt bakstenen voor kloosterbewoning. Het wit gepleisterde natuurstenen pand heeft een traditionele voorgevel, met bovenlicht en omlijstingen voor de houten deur met fraai ellipsboogpoort de 19e-eeuwse vensters. De gebosseerde van de heilige is in hardsteen. In een nis staat een beeld in empirestijl van Jozef. Binnen is een schoorsteenmantel zwart marmer met witte rozetten te zien. neogotische In de jaren 1878 - 79 werd een representatieve vrijwel geheel kapel gebouwd. De kapel is uiterlijk nog kapel eens als in originele staat. Kort en krachtig is de J. Kayser volgt omschreven: “Architect waarschijnlijk neogotiek in en als een van de weinige voorbeelden van vormen met Heerlen. Voornamelijk klassiek gotische gebruik van gebruik van de voor de architect typerend kleurige baksteen, geïnspireerd door de Noordduitse baksteengotiek.” Vermeldenswaardig zijn ook de sierlijke dakruiter, en vooral het opmerkelijke gebruik van terracotta profielstenen in de daklijst, vensterlijsten en de archivolt in de ingangspartij. Van klooster tot museum klooster tot Van Gasthuisstraat 2-4 Gasthuisstraat Petrus Joseph Savelberg (1827 - 1907) was een telg uit een gegoede Heerlense familie. Zijn droom was een opvanghuis voor wezen en hulpbehoevende bejaarden te stichten. Uiteindelijk stelde tertiaris Lambert Penders een huis beschikbaar voor het liefdewerk. In oktober 1867 werden de eerste patiënten opgenomen en in 1870 betrok men het pand aan de Gasthuisstraat 2. Savelberg ontdekte dat hij zijn doel enkel kon realiseren met behulp van een vereniging van religieuzen. GSL-gebouw 25 heerlense monumenten 31 14 In 2003 vertrok de muziekschool naar een andere locatie: In 2003 vertrok de muziekschool werd het gebouw gebruikt het Glaspaleis. Daarna vormgeving, centrum voor kunstzinnige door Hee-Art Het Betahuiskunsteducatie & creativiteit. van nu is een (jonge) ondernemers en creatieve plek voor studenten, over een ontbijtcafé en heeft kunstenaars. Het beschikt karakter behouden. haar oorspronkelijke onder andere De initiatiefnemers zijn geïnspireerd door door de creatieve het goedlopende Betahaus in Berlijn en Centrum ontwikkelingen, zoals die nu reeds in Heerlen De gebruikers langs de zogenaamde culturele as ontstaan. studenten, zijn mobiele werknemers, werknomaden, zzp’ers, startende bedrijfjes, zelfstandige professionals, Het oude GSL- freelancers en mobiele parkstedelingen. pand met zijn optimistische wederopbouwkarakter gekregen. heeft zo weer een respectvolle nieuwe functie met 75 Het beschikt over een ‘af-en-toe’ kantoor werkplaats, stoelen, 8 verhuurkantoren, 3 ateliers, een en vergaderfaciliteiten met een event- en expositieruimte een gezellig café met terras. met een Studenten kiezen er steeds vaker voor om een eigen aantal studiegenoten al tijdens hun studie nieuwe onderneming te starten. Daarom zijn er faciliteiten als inspirerende werkvloeren met draadloos internet, catering, een keukentje voor dagelijks gebruik, brievenbussen, lockerkasten en archiefruimte. De vleugels van het oorspronkelijke gebouw omarmen als het ware een openbare pleinruimte. nieuw gebruik Het gebouw is van grote betekenis geweest voor de Het gebouw is van grote mijnindustrie en kan daarom als ontwikkeling van de aangemerkt. De bouw ervan mijnmonument worden en burgemeesterswoning plaatste de oude apothekers- decor van ingetogen modernisme. ‘De Luijff’ tegen een stedenbouwkundig adviseur Holt was van 1950-1960 gerekend tot de progressieve van Heerlen en werd dit architectuurbeweging. De bouwstijl van secretariaatsgebouw laat zich het best omschrijven in als wederopbouwarchitectuur. Holt geloofde gietbouw en nieuwe industriële constructiewijzen met abstracte montagebouw. Men ging werken met grotere van de vlakken en verwierp vaak het accentueren tot uiting vlakverdeling met schaduwkanten. Dit komt van in de doorgaande stalen puien en de toepassing glazen bouwstenen. Dit GSL-gebouw experimenteert Door het oude met de nieuwe vormen in de oude stad. mijnmonument te koppelen aan het GSL-gebouw met een ontstaat een kleurrijke stedelijke context van Heerlen kleinschalig pleintje waarin de geschiedenis mijnzetel) als administratief centrum (en als belangrijke wordt weerspiegeld. wilde Vanwege de sluiting van de mijnen in 1965 de Vereniging kleiner gaan wonen en kwam het gebouwencomplex aan het Wilhelminaplein vrij. In 1970 kocht de gemeente het pand als huisvesting voor de muziekschool. De officiële opening ervan vond plaats op 13 oktober 1971. oud gebouw Van secretariaatsgebouw naar creatieve werkplaats naar creatieve secretariaatsgebouw Van Wilhelminaplein 24 Wilhelminaplein Dit gebouw is in de periode 1959 - 1962 ontworpen door Prof. G.H.M. Holt als huisvesting voor het Secretariaat van de Vereniging De Gezamenlijke SteenkolenMijnen In Limburg (GSL) en is door Peutz architecten met ingang van 2011 omgevormd tot zogenaamd Betahuis. Glaspaleis 25 heerlense monumenten 33 15 Als gevolg van de verplaatsing van Schunck naar een Als gevolg van de verplaatsing raakte het Glaspaleis in verval. nieuwe winkelpromenade het gebouw in 1974 verbouwen en A. Groenendijk liet glaspui met getint glas. Er voorzien van een nieuwe gebruikers en winkels in het pand, kwamen verschillende weer aan de slag konden. waar ook oud-mijnwerkers Nic. Tummers op tot In 1993 riep architectuurcriticus renovatie gereed rehabilitatie en tien jaar later kwam een en Wiel Arets. naar ontwerp van de architecten Jo Coenen van Peutz. Zij bouwden en renoveerden in de geest zoals het Tal van problemen werden overwonnen, terugbrengen wegwerken van kabels en leidingen en het spiegelglas. van het transparante karakter met helder Vitale Het project won de Bouwfonds Award voor in monumenten in 2004 en de Nationale renovatieprijs is ontstaan 2005. Het nieuwe gebruik van het Glaspaleis van uit een synergetische bundeling van krachten een museum voorheen zelfstandige culturele instellingen: onderzoek en voor moderne kunst, een centrum voor en stedenbouw, presentatie op het terrein van architectuur een openbare bibliotheek en een muziekschool. 5.0 met een Ook filmhuis De Spiegel en Restaurant gevonden. Het ‘conservator food’ hebben er hun habitat ‘SCHUNCK’ logo prijkt weer op het gebouw, volgens de originele typografie van de dertiger jaren. Moderniteit en urban culture zijn de gezichtsbepalende elementen van de artistieke en culturele identiteit van deze nieuwe culturele instelling, ook wel newseum genaamd. nieuw gebruik Bij de totstandkoming van het modehuis Schunck Bij de totstandkoming een belangrijke rol: ondernemer speelden drie auteurs burgemeester Marcel van Peter Schunck (1873-1960), en architect Frits Peutz (1896- Grunsven (1896-1969) de gedachte om, geïnspireerd door 1974). Centraal stond een grote in Nantes (Frankrijk), Les Grands Magasins Decré bouwen. Le Corbusier ontwierp in gestapelde markt te als het die tijd betonnen gebouwen die door kolommen vrij indeelbare ware los kwamen van de aarde, met een nieuwe techniek plattegrond, ongebonden gevelstructuur, en een dakterras met licht en lucht. Deze principes vinden we terug in het Glaspaleis. kolommen, Wij zien paddenstoelvormige betonnen stalen goed zichtbare liften en een ventilerende gebouw heeft vliesgevel van helder transparant glas. Het oorspronkelijk vier vergelijkbare winkelverdiepingen op een (inclusief naaiateliers en schaftlokaal) gebouwd magazijnen grote entreehal, die onderkelderd was met bevond zich en werkruimten voor etaleurs. Daarboven een overdekte de woning van de familie Schunck met en een buitenzitruimte, een fraaie glazen erker daktorentje. Sint Deze grote glazen kubus naast de Romaanse maar omstreden aan af begin van was Pancratiuskerk wordt nu genoemd als één van de 1000 meest toonaangevende gebouwen van de 20e eeuw. oud gebouw Van modehuis Schunck naar multidisciplinaire instelling multidisciplinaire naar modehuis Schunck Van Bongerd 18 Het voormalige modehuis SCHUNCK is ontworpen door Frits Peutz en na een bouwperiode van één jaar op 31 mei 1935 geopend. Nadat het pand andere eigenaren en gebruikers heeft gehad en een andere glaspui kreeg, maakten Jo Coenen en Wiel Arets een plan voor de renovatie die in 2003 werd voltooid en het oude aanzien herstelde. De officiële opening van het nieuwe gebouw vond plaats op 30 juni 2004. Twentsche Bank 25 heerlense monumenten 35 16 en beschikt over 2 nieuw gebruik In 1998 is het bankgebouw in gebruik genomen als In 1998 is het bankgebouw en kreeg het de naam Oppidom. Grand Café en Restaurant van het Latijnse oppidum hetgeen De naam is afgeleid betekent en verwijst naar de vesting of vluchtburcht Herle. Met de nieuwe bestemming middeleeuwse vesting het karakter van beide gebouwen heeft men geprobeerd architectuur te koppelen aan te bewaren en de moderne gebouw had de traditionele architectuur. Het betonnen om een groot aantal kolommen die het bemoeilijketen functioneren daartussen een horecabedrijf goed te laten tegen het Aanvankelijk was de welstandscommissie bankgebouw, slopen van de forse borstweringen van het kunnen maar uiteindelijk heeft men de commissie overtuigen van een meer transparante aanpak. In dit gedeelte zit de Stadsbrouwerij ‘De Romein’ met een dag. Het bier productiecapaciteit van 5 hectoliter per bewaard in is voor eigen gebruik en wordt 5 weken opslagtanks. De nieuwe bestemming meet 400 m veel vaste 5 zalen van verschillende grootte. Er zijn gebruikers, waaronder het Koninklijk Mannenkoor Sint Pancratius, het Citykoor en het kerkkoor. In de zalen zijn regelmatig recepties. Corio-League heeft in De Romein op de tweede verdieping een eigen sociëteitsruimte. Corio- League is een netwerksociëteit die de mogelijkheid biedt om zakelijke contacten te leggen of uit te breiden. Belangrijkste visie van Oppidom is: inspelen op wat het publiek wil en naast de jongerencafés ook ruimte bieden voor ouderen. oud gebouw bankgebouw heeft een klassiek Het oorspronkelijke met een schilddak. De voorgevel volume en is afgedekt is symmetrisch, de voorgevel van van de eerste verdieping De voorgevel en de linkerzijgevel de begane grond niet. zandsteen op een plint van hardsteen. zijn opgetrokken in bevinden zich authentieke In de begane grondlaag glas en lood. Dit gebouw neemt kozijnen voorzien van proporties door haar architectuur en stedenbouwkundige vroeger de vesting een statige positie in op het plein, waar boven de grote Herle lag. Het pand heeft een ovaal raam en een rond hoofdentree, met geprofileerde dagkant, gemaakt is om raam boven de kleinere neveningang die een bovenwoning te bereiken. pleinwand, te De terugsprong in de huidige oostelijke , markeert herkennen aan de gevelreclame van Corio-League met grachten. de plaats van de oorspronkelijke omwalling en Links, binnen de muren, lag het oude bankgebouw de Gruyter (later rechts het mooie art nouveau pand van op de gedempte speelgoedzaak Panda) dat gebouwd werd architect gracht. De uitbreiding uit 1977 werd door Dingemans jr. uit Maastricht ontworpen. structuralisme De architectuur zoekt aansluiting bij het van de jaren ’70. Herkenbaar is de betonnen hoofdconstructie en de invulling met prefabelementen. De knooppunten in deze constructie zijn in het gevelvlak zichtbaar gebleven in de vorm van voegen tussen de geprefabriceerde elementen. De blauwe tegeltjes en de opvallende dakopbouw verwijzen naar de gesloopte winkel van de Gruyter. Van bankgebouw naar Grand Café naar Grand bankgebouw Van Pancratiusplein 46 Pancratiusplein De voormalige Twentsche Bank is ontworpen door de architecten W. Santhövel en W. Tap en werd gebouwd in 1940. De Twentsche Bank heeft als organisatie bestaan van 1861 - 1964. Het gebouw is in de jaren zeventig als ABN AMRO uitgebreid in een geheel andere bouwstijl. IJssalon La Veneziana 25 heerlense monumenten 37 17 nieuw gebruik Jaren later kwamen nieuwe stedenbouwkundige Jaren later kwamen De realisering van de ontwikkelingen op gang. bracht klanten naar andere delen Promenade en Het Loon De Belfi’s wilden het familiebedrijf van het stadscentrum. straten, waar zich de grote verplaatsen naar die bevonden. consumentenstromen haar primaire De prima donna van Bisscheroux verloor zoektocht functie. Zoals vaak begon een moeizame economische naar herbestemming, bemoeilijkt door het tegenwind. Aanzienlijke onderdelen van Hetzelfde geldt oorspronkelijke ontwerp gingen verloren. voor het interieur. Na moeilijke jaren van leegstand en diverse een duidelijke bestemmingswisselingen leek er in 2002 en nieuwe functie haalbaar. Heerlens ondernemer de raadslid Roel Leers realiseerde er een jeuddroom: speelhal Funtasia. Maar na een dik jaar ging dit project alweer ten onder. Al snel kwam er een vergelijkbaar vervolg: It-Games, vooral gericht op behendigheidsspelen. Anno 2011 is ook It-Games gesloten. Een grauwsluier ligt die hopelijk over de mediterrane creatie van Bisscheroux, herbestemming in de nabije toekomst weer een passende zal krijgen. oud gebouw voorbouw met zijn volledig open De hoger opgetrokken die ontstond door het laten entree aan de zijde Uilegats, pui, gaf een voor die tijd ongekende wegzinken (!) van de werd versterkt door de grote opening openheid. Dat effect De hoek Akerstraat - Uilegats loste langs de Akerstraat. op. letterlijk en figuurlijk werd men direct geconfronteerd Als men binnen was, een speels met een opmerkelijke uitgiftebar en toonbank: ontwerp, opgetrokken uit maaskeitjes. saIon. Vervolgens kwam men in een lange en smalle voor Interessant is hier een losstaande draagconstructie kolommen. de eerste verdiepingsvloer met ranke, rijzige een dunne De kolommen vertakken zich en dragen ook van boven schaalvormige dakpartij. Daglicht drong tot op de begane grond binnen. het interieur Met betrekkelijk eenvoudige middelen riep stoelen een mediterrane sfeer op. Tafels met elegante blokmotief. stonden op een vloer met een blauwzwart de verlichting Ingewerkte mozaïeken, daklichten en vides, ijssalon een en de kunstzinnige versieringen gaven de een fraaie groene, Italiaans aanzien. Voor de zijgevel werd product. geëmailleerde baksteen gebruikt, een Italiaans Van cappuccino naar funtasia cappuccino Van Akerstraat 12 / Akerstraat Hoek Uilegats De ijssalon is een ontwerp van architect Laurens Bisscheroux uit 1963. De familie Belfi wilde de luchtige en zonnige Italiaanse cultuur brengen Heerlen naar en een prettige omgeving creëren voor het ontspannen consumeren van ijs en cappuccino. Het werd een speels en vindingrijk ontwerp qua gebouw en interieur. Enkele jaren later zou Bisscheroux dat herhalen in de er tegenover gelegen Bodega La Mancha. R.K. Openbare Leeszaal en Bibliotheek 25 heerlense monumenten 39 18 nieuw gebruik De tegenwoordige bewoners van de oude, voormalige De tegenwoordige bewoners Tempsplein vinden dit het mooiste bibliotheek aan het Het gebouw is nu van Woningcorporatie plekje van Heerlen. groene plein, en ligt aan het sfeervolle ‘De Voorzorg’ bebouwing die nu beschermd omgeven door de fraaie stadgezicht is. toen de bibliotheek in 1971 Het gebouw kwam vrij verhuisde naar de Passage. De huidige bestemming Het interieur met zes appartementen kreeg het in 1984. bevat nu een hal met een lift, het karakteristiek, gezellige nog oorspronkelijk trappenhuis en een gebruikt ontmoetingsruimte. De ontmoetingsruimte een men voor koffie met vlaai bij verjaardagen, van de borrel op Nieuwjaarsdag of de vergaderingen van buurtvereniging of ouderenbond. De appartementen zorgen voor de huurders zijn ruim en comfortabel en met grote plezierig woongenot. Het zijn ruime woningen woon- en slaapkamers, een hal en een keuken. kleine ruitjes De hoge plafonds en ramen met charmante het tot een en de typische bouwstijl van destijds maken woningen. pand met veel sfeer. Dat zie je terug in de direct bij de Enig nadeel is het ontbreken van berging en dat vindt men woningen. Die is in de kelder gesitueerd niet erg handig. Bij de verbouwing in 1984 is daar niet echt goed over nagedacht. De bewoners vinden ‘hun huis’ een complex met een bijzonder karakter. De privacy is er optimaal, het centrum van de stad met zijn winkels en andere voorzieningen is op loopafstand en de gemeente houdt de omgeving redelijk netjes. oud gebouw Leeszaal En In 1913 zag de R.K. Heerlensche Openbare verkrijgen van subsidie Bibliotheek het levenslicht. Na uitgeschreven voor het bouwen van werd een prijsvraag Er kwamen 91 inzendingen en het de nieuwe bibliotheek. J.A. Pauw uit Amsterdam werd door ontwerp van architect tot beste ontwerp. ‘Soberheid van het bestuur verkozen practischen zin’ wist de architect te lijnen, sierlijkheid en zal worden verenigen in een geheel ‘dat zeker een sieraad Door voor het nieuwe stadstuingedeelte, het Tempsplein’. 1917 gebouwd een bijdrage van de gemeente kon er in aan het gaan worden. Het verrees als eerste gebouw nieuwe stadsplein dat samen met het van het De Hesselleplein een onderdeel vormde Beide pleinen stratenplan voor Heerlen van Jan Stuyt. voor de lagen in elkaars verlengde en waren bestemd bouw van middenstandswoningen. in 1918 en De opening van de bibliotheek vond plaats in Limburg. het was de eerste bibliotheek met leeszaal ervan de Het katholieke bestuur wilde met de vestiging bevorderen. intellectuele ontwikkeling van de bevolking met Het gebouw heeft een symmetrische voorgevel schilddak een vooruitstekende middenpartij die het zich de leeszaal, doorbreekt. Op de begane grond bevond studiezaal en een boekendepot. Helemaal bovenin woonde de conciërge. In de linkerkant van de voorgevel is nog een zandstenen gevelsteen te zien, waaruit de voormalige functie is af te leiden - met kanonnen die verwijzen naar de Eerste Wereldoorlog. Van bieb naar wooncomfort Van Tempsplein 10 Tempsplein Er wordt nog steeds gelezen in wat eens een bibliotheek was. Nu door bewoners in comfortabele appartementen, maar in de begintijd door vele Heerlenaren die er ook tal van boeken leenden. Een prijsvraag voor het ontwerpen van de bibliotheek op het nog onbebouwde plein in wording zorgde dat dit stijlvolle Amsterdamse Schoolgebouw er kwam. Badhuis 25 heerlense monumenten 41 19 Rond 1970 werd het badhuis definitief gesloten. Rond 1970 werd het aan. Hoe geef je een herbestem- Moeilijke jaren braken ming aan een badhuis? en noodbestemmingen als Vele jaren van leegstand De economisch moeilijke opslagplaats volgden. de situatie niet. Toen het pand ook jaren ‘80 bevorderden de gemeentelijke nog eens als een waardevol gebouw voor dat de monumentenlijst werd aangemerkt, verhoogde drempel om in het gebouw te investeren. het Pas enkele jaren geleden durfde een particulier van de aan om het pand, met redelijke inachtneming bestemming van oorspronkelijkheid, definitief de nieuwe is het gebouw woonpand te geven. Geheel ongeschonden de typerende echter niet gebleven. Het smeedwerk en zijn in het pand roeden in de ramen, zoals die nog te zien Tempsplein 10, zijn verwijderd. nieuw gebruik Architect Jos Wielders kreeg in 1922 de opdracht een Architect Jos Wielders En Schoolbad) te (R.K. Volks- modern stedelijk badhuis geen toeval dat het naast de eveneens ontwerpen. Het was van het R.K. Groene Kruis en het gloednieuwe gebouwen Leeszaal En R.K. Heerlensche Openbare grotere pand van de was stedenbouwkundige Bibliotheek kwam te liggen. Daar waren gronden aangekocht en uitbreiding gepland, Heerlen bouwrijp gemaakt. Het Groene Kruis, afdeling was de opdrachtgever. bij de In zijn ontwerp zocht Wielders aansluiting grootte betreft wat alleen Niet omgeving. de in bebouwing hij zich laten en hoogte, maar ook in bouwstijl. Zo heeft inspireren door de Amsterdamse School. siermetselwerk, De rondingen, de ornamenten waaronder pannendak de beide fraaie deurpartijen en het verticale getuigen daarvan. destijds in Het badhuis op de begane grond voorzag volwassenen. acht douchecabines en twee ligbaden voor was scheiding Ook was er een wachtruimte. Uiteraard die twee tussen mannen en vrouwen geboden. Vandaar men 15 cent ingangspartijen? Voor een ‘stortbad’ betaalde ‘kuipbad’ kostte inclusief zeep en badhanddoeken en een 40 cent. Aan de achterzijde lag een achthoekig badhuis met 24 douchecabines voor schoolkinderen. In 1930 was de omzet 43.000 kinderbaden en 22.500 baden voor de volwassenen. De badmeesterwoning bevond zich boven het badhuisdeel. oud gebouw Wonen in een badkuip in een Wonen Kapelaan Berixstraat 10 A Een goede hygiëne is belangrijk voor de volksgezondheid. Maar tot in de 20e eeuw had niet elk huis een badkamer. In de grote steden was de hygiënesituatie zelfs alarmerend slecht. Lokale overheden en instellingen stichtten dan ook gemeentelijke was- en badinrichtingen. Die bleven tot in 1960 in gebruik. Zo ook in de mijnstad Heerlen. Ambachtsschool 25 heerlense monumenten 43 20 hoogwaardige kantoorruimte hoogwaardige kantoorruimte 2 nieuw gebruik Na de brand meldde zich het Algemeen Burgerlijk Na de brand meldde voor het gebouw. Pensioenfonds als mogelijke gebruiker m Men had nog 12000 van het centrum. nodig op korte loopafstand betekenis is dat het ABP, Van bijkomende symbolische altijd van Heerlen af op het wier entree en gezicht met dit nieuwe plan, haar mooiste heuvelland was gericht, entree kreeg aan het Burg. de Hesselleplein. genoemd Spaans Ten behoeve van de renovatie realiseerde verbrandde architectenbureau, ter plaatse van de volledig verdieping met houten kapconstructie, een nieuwe extra een constructie hedendaagse gevels. Door de keuze voor onderscheid van glas en staal in een zwarte kleur is het van Stuyt goed met de genoemde kenmerken in het oeuvre zichtbaar gebleven. van architectuur de in lijnvoering horizontale krachtige De arcering met deze staalconstructie sluit aan bij de oude pleingevels. natuurstenen banden in de gerestaureerde de oude In de renovatieplannen is het karakter van bijna in zijn voorgevel, met veel vier- en zesruitsramen, puntdaken, geheel teruggebracht. De piramidevormige bepalen één in het midden en één op de beide vleugels, nog steeds het beeld aan de pleinzijde. De kenmerkende driedeling is ook aan de achterzijde teruggekeerd. Paddenstoelachtige betonnen dragers tillen de extra verdieping tot boven de gevels van de begane grond. In de steel van de paddenstoelen zijn nieuwe vluchttrappen geplaatst. oud gebouw had een grote behoefte aan goed De mijnstad Heerlen Daarom besloot de opgeleid technisch personeel. samenwerking met sterke partners, gemeente Heerlen, in een ‘Ambachtsschool’. Het ontwerp tot de stichting van Jan Stuyt. werd toevertrouwd aan compositie bestaat uit een De hele bouwkundige en bekroonde primaire driedeling met een verheven bouwdelen. massa en links en rechts ondergeschikte wel gezien Deze architectonische hoofdopzet wordt samenleving als een metafoor voor de ordening van de We zien verder tijdens de inrichting van de Mijnstreek. een markante toepassing van graniet, mergel en baksteen, schuine dakvorm, hoge ramen met roedeverdeling, hoeklisenen, dakkapellen, bescheiden ornamenten een sprekende vaak in de vorm van een tegeltableau en kroonlijst. werd de gevel Bij de laatste uitbreiding van 1929 - 1930 toen pas doorgetrokken tot het puntdak. Ook kwam D(omini) de gevelversiering met de aanduiding A(nno) is door 1913 tot stand. Het sierhekwerk om de voortuin de logo’s leerlingen in de smederij gemaakt en bevat van van de verschillende ambachten en de driehoek van het Pythagoras. De stedenbouwkundige vormgeving Burg. de Hesselleplein met de ambachtsschool was een belangrijk onderdeel van het stratenplan dat Stuyt voor Heerlen ontwierp in 1913. De aaneengesloten bebouwing met opvallende openbare gebouwen lijkt door zicht-assen met elkaar verbonden. Van ambachtsschool naar kantoorgebouw naar kantoorgebouw ambachtsschool Van Burgemeester de Burgemeester Hesselleplein 31 De voormalige ambachtsschool is ontworpen door Jan Stuyt (1868 - 1934) en werd gebouwd in 1913 met uitbreidingen in 1917,1920 en 1929 - 1930. Na een fatale brand op 31 oktober 1996 heeft architectenbureau het Martorell-Bohigas- Mackay uit Barcelona in opdracht van Kantoren Fonds Nederland Bv een plan gemaakt voor herbouw en kon het gebouw in 1999 uit zijn as herrijzen. Mijnschool 25 heerlense monumenten 45 21 21 nieuw gebruik Hoewel één jaar nadat de Mijnschool in 1964 in een Hoewel één jaar nadat was getrokken de sluiting van de gloednieuw gebouw aangekondigd, werd deze niet Limburgse mijnen was R. Haverschmidt vormde meteen gesloten. Directeur waar het middenkader uit de haar om tot een instituut omgeschoold. Er waren cursussen mijnen kon worden constructeur chemische als HTS-werktuigbouwkunde, de apparatenbouw en exploratiespecialist voor oliewinning. leidde de Mijnschool Totdat ze in 1976 definitief dicht ging, 25 tot 50 jaar op. meer dan 600 mannen in de leeftijd van goed. De examenresultaten waren verbluffend hoe goed de Meer dan 95% slaagde, hetgeen liet zien Limburgse ondergrond was die de opzichters bij de mijnen hadden meegekregen. het gebouw in Na de sluiting van de mijnschool kwam een periode van gebruik bij het huidige Arcuscollege. Na gerestaureerd leegstand is het schoolgebouw in 2007 en en verbouwd tot kantoorpand voor de accountants van Rsm Wehrens, medewerkers van het Heerlense kantoor en enkele andere dienstverleners. Mennens & De Vries Een deel bleef nog in gebruik bij het Arcuscollege. van het De restauratie vond plaats onder leiding Architectenbureau Fox-Öztan. oud gebouw aan het Bekkerveld De Mijnschool was sinds 1922 gevestigd de ambachtsschool met ingang en vanaf 1940 weer in In verband met de vernieuwing van aan de Ververstraat. werd, kort voor de sluiting van de het beroepsonderwijs nieuwbouw. mijnen, besloten tot Boosten uit Maastricht kreeg in 1960 Architect Theo H.A. ontwerp en in 1962 werd met de de opdracht voor het maakte bouw begonnen. De in 1964 geopende Mijnschool (inmiddels met de brandweerkazerne en het politiebureau drie gebouwen gesloopt) deel uit van een ensemble van en van Boosten. Ze vertonen een grote architectonische is het stedenbouwkundige samenhang. Kenmerkend bandvensters sterke horizontalisme met doorlopende zoals de naar en borstweringen. Sculpturale elementen, gymnastiekzaal, buitengeplaatste draagconstructie van de jaren zestig zijn beeldbepalend. In het begin van de gelegen aan een weide was deze Boosten-driehoek, de vijf in het achter de bloemenwinkel Erven, een van ‘aan oogspringende hoekgebouwen op de vijfsprong het verlengde de Linde’. Deze situatie was ontstaan in 1933 waarin van het Algemeen Uitbreidingsplan uit met Jos Klijnen voorstelde de Welterlaan te verbinden rechts dure de Ruys de Beerenbroucklaan en links en woningen te bouwen, vergelijkbaar met het karakter van de Bongaertslaan. Het idee is overgenomen in ‘Het uitbreidingsplan in hoofdzaken’ van 1958 en kan geïnterpreteerd worden als een breuk tussen het traditionele gesloten bouwblok (Berlage) en de vrije stedenbouwkundige vorm (Le Corbusier). Van schoolbank tot kantoortafel schoolbank Van Benzenraderweg 1 / Benzenraderweg Bekkerweg 6 en 10 De mijndirecties hadden grote opgeleid aan behoefte personeel. Samen met de gemeente werd overgegaan tot de oprichting van de Mijnschool. In mei 1914 begonnen de lessen, toen nog op locatie ambachtsschool. even want tijd, op Net later brak de Eerste Wereldoorlog uit. De Duitse opzichters gingen naar huis, de Nederlandse werden gemobiliseerd. In één klap waren de mijnen het grootste deel van hun kader kwijt. De eerste spoedcursus stoomde opzichters klaar voor het grote werk. ULO-school voor jongens ‘St. Pancratius’ 25 heerlense monumenten 47 22 nieuw gebruik Na het vertrek van de mavo heeft het gebouw Na het vertrek van de gekend. Tenslotte was er verschillende bewoners waarna het pand werd een periode van leegstand, AZL Beheer. In 1997 kreeg architect overgenomen door waardering heeft voor het werk Wiel Arets, die bijzondere Peutz, opdracht het gebouw te van zijn grote voorganger renoveren tot kantoor. te Hij is erin geslaagd de school tot een kantoorgebouw architectuur transformeren zonder de oorspronkelijke is nog aan te tasten. De authentieke interieurindeling veel originele vrijwel tot in de kleinste details intact. Ook Zo heeft de wand- en vloerbedekking is nog aanwezig. tegeltjes en entreehal nog een originele vloer van gele glazen steentjes. Dat is in veel oudere (school)gebouwen wel anders. Toch zijn er natuurlijk moderne aanpassingen. vervangen. Overal kwam dubbel glas en werden plafonds voorzieningen In de kelder zijn nu de nieuwe technische met ondergebracht en de verdiepingen zijn verbonden is gesitueerd. een lift, die in de hal naast de achterdeur bij AZL Beheer Het pand is nu sinds eind 1998 in gebruik (‘Advies en management Pensioenfondsen’). oud gebouw weinig speelruimte kreeg, lukte Hoewel de architect schoolgebouw een modernistisch het hem het nieuwe in de stijl van het ‘Nieuwe aanzien te geven, volledig tellende gebouw had Bouwen’. Het drie verdiepingen een gang gescheiden van het zes klaslokalen, door van glas tussen leslokalen en straatrumoer. Het gebruik dat het licht zowel via de voorgevel als gang zorgde ervoor via de achtergevel in het gebouw viel. en de De school heeft een rechthoekig grondplan dak met breed bouwlagen worden afgedekt door een plat geometrische dakoverstek. Het accent ligt sterk op de van veel compositie van de bouwmassa, het gebruik functionaliteit de en staal en glas als materialen ‘moderne’ witte van het gebouw. Over de baksteen is een cementbepleistering aangebracht. en het In de frontgevel vallen vooral de ingangspartij glasvlak op. hoger doorlopende geveldeel met verticaal stalen deur De halfronde toegangstrap leidt naar een luifels boven onder een luifel van beton. Deze betonnen dat zij bijna de entrees komen bij Peutz zo vaak voor dan we zouden een soort handtekening vormen. Anders verticale glasvlak verwachten herbergt het uitspringende een stalen niet de trap. Ook de achtergevelentree heeft achtergevel de aan Evenwijdig pui. en betonluifel met deur loopt een aflopende fietsbaan naar de kelderruimten onder de school. In 1972 ging de door de Mammoetwet tot Pancratiusmavo omgedoopte school op in de St.-Clara-mavo. Van jongensschool naar kantoorgebouw jongensschool Van Laan van Hövell tot Laan van Hövell Westerflier 23 De modern ogende ULO-school uit 1931 is een ontwerp van stadsarchitect F.P.J. Peutz. Nadat de school het pand verliet, heeft het verschillende bewoners gekend. Gelukkig waren er geen ingrijpende aanpassingen. Daardoor kon architect Wiel Arets in 1998 dit Limburgs monument van modernisme volledig rehabiliteren. Villa Haex 25 heerlense monumenten 49 23 nieuw gebruik Nadat de laatste mijndirecteur de woning had verlaten, Nadat de laatste mijndirecteur genomen als kantoorpand voor werd de villa in gebruik zijn sinds . In deze vennootschap de Oranje-Nassau Groep Bv activiteiten ondergebracht; 1979 alle nieuwe industriële Exploitatie Van ook de toenmalige N.V. Maatschappij Tot (nu: Oranje-Nassau Mijnen Limburgsche Steenkolenmijnen het kantoor naar Amsterdam. Bv). In 1988 verhuisde Beheer de villa nog een Daarna heeft Oranje Nassau Vastgoed kantoorpand van tijd in gebruik gehad. Nu is de villa het de Mercurius Beleggingsmaatschappij. de indeling De aanpassingen tot kantoorgebouw hebben Voorhal- en van het interieur vrijwel in tact gelaten. de hal en gangvloer met grote grijze marmeren tegels, lambrisering, gang met houten cassetteplafond en houten en zij- en de deur tussen hal en gang met glaspanelen de linkerzijde bovenlichten zijn origineel. In de hal aan een is een rondboog naar de trap met aan weerszijden houten trap met gestuukte pilaster. Authentiek is ook de en houten eerste trede in marmer en met houten handlijst lambrisering. Deze loopt door tot de zolderverdieping. groot rechthoekig Boven het trappenhuis bevindt zich een aan de glas-in-lood dakvenster. De tweede kamer en een linkerzijde heeft een hoge houten lambrisering haardomlijsting in bruin en zwart gewolkte marmer. Voor de villa staat een bronzen plastiek van Cyriel Laudy uit 1999. oud gebouw vormen voor de wijk De villa moest de entree voor mijndirecteur Haex is in zijn Molenberg. De villa (een verwijzing naar het ontwerp helemaal zwart-wit met de ‘handtekening’ van de steenkooltijdperk?), - op de dakkapellen. architect - de stuiters huisarchitect van de koepel van Jan Stuyt ontwierp als ‘Ons Limburg’ rond die tijd vele woningverenigingen ook vele woonwijken in de regio. Maar hij ontwierp de statige particuliere woningen, zoals deze villa en 73 - 75 en 112 - woningen aan de Molenberglaan 46 - 50, en 132, kerken en grote gebouwen als de ambachtsschool de Vroedvrouwenschool. van de Geheel in overeenstemming met de stand Akerstraat. bewoner ligt Villa Haex iets terug van de verdiepingen Het volledig witgepleisterde huis van twee vensterassen is heeft een hoog schilddak. Met zijn drie de ramen de gevel symmetrisch opgebouwd. Hoewel nadruk op de in de buitenste assen groter zijn, ligt de bovenlicht, middenpartij met de entree met het halfronde De voorname de smeedijzeren luifel en de grote dakkapel. smeedijzerwerk toegang tot het huis is voorzien van fraai zien we terug met deels goudverf. Dit smeedijzerwerk geprofileerd zijn pand het van hoeken De vensters. de voor met gemetselde blokken. De schoorstenen zijn afgedekt met geornamenteerde dakjes, zoals ook de rest van de villa gekenmerkt wordt door een verfijnde afwerking. Na het overlijden van Haex werd de villa bewoond door ON- directeur P.A.A. Wirtz en zijn gezin. Van directeurswoning tot zakenpand directeurswoning Van Akerstraat 126 Akerstraat Omstreeks 1900 overleed Henri Sarolea, grondlegger van de ON-mijnen. Hij werd opgevolgd door Mr. A.C. Haex, die directielid bleef tot zijn overlijden in december 1949. De ON-mijnen lieten voor Haex in 1913 een villa bouwen, een neoclassicistisch ontwerp van architect Jan Stuyt. Gereformeerde Kerk 25 heerlense monumenten 51 24 nieuw gebruik Het kerkgebouw werd in 1990 door de gereformeerde Het kerkgebouw werd met de hervormde gemeente van kerk, na het samengaan Het echtpaar Brils kon voor Heerlen, te koop aangeboden. in 1991 kopen, mede omdat zij te hun bedrijfje de kerk zo veel mogelijk in originele kennen gaven het bouwwerk kerkzaal werd ingericht staat te laten. De achthoekige in de omgang de woning van de tot fotostudio, terwijl de dakruiter is familie Brils werd ingericht. Het kruis op vervangen door een abstract kunstwerk. tot het In 2008 werd de voormalige kerk verbouwd Gezondheidscentrum Heerlen-Zuid. De verbouwing resulteerde een apotheek, in een modern gezondheidscentrum met op 2 maart licht en ruim van opzet. Sinds de opening echtpaar Van 2009 zijn de huisartsenpraktijken van het er ondergebracht. den Brand, Scholtes en Van Binsbergen receptie, met Bij binnenkomst stuit men direct op de midden in het daarnaast een grote centrale wachtkamer zijn de gebouw. Langs de buitenkant van het gebouw ruimtes voor de ruime spreekkamers van de artsen en de evenals een diverse praktijkondersteuners gerealiseerd onderzoekkamer. Apotheken De Apotheek Heerlen-Zuid, onderdeel van Verenigde Limburg, is op de eerste etage gevestigd. Deze is gebouwd door een tussenvloer in het gebouw aan te brengen en een verlaagd plafond aan de binnenkant in de vorm van de koepel. De originele glas-in-lood ramen bleven gehandhaafd. Daardoor heeft het gebouw zijn oorspronkelijk buitenaanzien behouden. Lift en trap maken de apotheek goed bereikbaar. oud gebouw van de gemeente In 1953 kreeg de bouwcommissie een stuk grond te kopen op de hoek Heerlen het aanbod en de Eurenderweg. Burgemeester Waszinkstraat J.H. den Heijer kreeg de De Scheveningse architect te ontwerpen. De Bouwcommissie opdracht om de kerk overwegingen dat Den Heijer zijn verlangde uit tactische Frits Peutz zou bespreken. plannen met architect voort- Zou uit die samenwerking geen goed ontwerp voorbij gaan. vloeien, dan zou de opdracht aan Den Heijer 1955 de De Gemeente Heerlen verleende op 28 januari zitplaatsen. bouwvergunning voor de kerk met 450 uit een van De achthoekige bakstenen kerk bestaat daaruit lessenaardaken voorziene omgang en een tentdak een oprijzend hoger centraal deel op wiens in het koperen dakruiter staat, met een klokkentorentje gemarkeerd midden. De voorzijde van de kerk wordt drie korfbogen door een inpandige narthex bestaande uit die deels met daarachter drie dubbele houten deuren van de van glas zijn voorzien. De gevels aan weerszijden De gevels zijn ingangspartij bevatten achthoekige ramen. opgetrokken in gele baksteen in wild metselverband. ramen De opbouw heeft in elke gevel een uit zeven bestaande betonnen vensterpartij. Bij de opening op woensdagavond 14 maart 1956 werd een gedenkplaat geplaatst. De zondag daarop leidde dominee Moens de eerste dienst. Later plaatste men een orgel (met 1318 pijpen) naar ontwerp van orgelbouwdeskundige mr. A. Bouwman in Amsterdam en gebouwd door de Fa. J. Reil te Heerde. Van zielzorg- tot gezondheidscentrum zielzorg- tot Van Burgemeester Burgemeester Waszinkstraat 2 In 1911 kwamen de gereformeerden in een huiskamer te Heerlen bijeen voor de godsdienst- oefeningen. De kerkgangers kwamen toen nog uit heel Zuid-Limburg. Spoedig, in 1913, bouwde men aan de Bekkerweg een eenbeukig kerkje. Begin jaren vijftig was de gemeente gegroeid tot 600 leden en in 1954 al tot 800. De kerk werd te klein. Op 1 november 1950 besloot de kerkenraad een commissie te benoemen voor het bouwen van een nieuwe kerk. Hoeve De Rousch 25 heerlense monumenten 53 25 nieuw gebruik De hoeve heeft al sinds 1965, onder de naam Auberge De hoeve heeft al sinds Charlotte Beckers De Rousch, de functie van restaurant. De familie Beckers was al startte het horecabedrijf. met een hotel en het in 1950 jaren in Heerlen actief het stadhuis. geopende Castellum, een restaurant vlakbij het horecabedrijf zich Aanvankelijk concentreerde Vanaf de tachtiger jaren binnen de oude boerderij. generatie de hebben Pascale en Henri Beckers als derde gebruik van de familietraditie voortgezet. Zij wilden het het restaurant oude boerenhoeve vergroten door naast conferenties te een zalencentrum voor ontvangsten en exploiteren. Beckers Architecten Bv de opdracht een In 1998 kreeg Teeken herkenbare uitbreiding te ontwerpen in een duidelijk en zich van het bestaande gebouw onderscheidende voorgevel een architectuur. In 1999 - 2000 zijn aan de bijgebouw glazen wintertuin en ernaast een aluminium door een groot toegevoegd. De wintertuin wordt begrensd geopend glazen scherm dat voor de helft kan worden aangrenzende en een schitterend uitzicht biedt op het van de wintertuin beekdal. Door het transparante volume hoeve blijft de authentieke vorm van de monumentale tussen de goed zichtbaar. Ook de bescheiden raakpunten nieuwe staalconstructie en het oude monument dragen hieraan bij. Het paviljoen is als een satelliet met een gang aan de hoeve verbonden. Wintertuin en paviljoen vormen met de hoeve een contrastrijk harmonisch ensemble, waarbij oud en nieuw gelijkwaardig worden gerespecteerd. De eerst bekende leenheren waren Reinier van den De eerst bekende leenheren van den Nieuwenborch Esschen in 1381 en Reinier 17e eeuw was de hoeve in 1389. In de 16e en bezit van de families Van achtereenvolgens in Schwartzenberg. De naam De Rousch Bensenraedt en Van water van de Geleenbeek, dat is ontleend aan het ruisende of aan het ruisen van de bladeren langs de hoeve stroomt De hoeve van de bomen, die langs de beek stonden. carréboerderij. heeft de kenmerken van een Limburgse uit losse Aanvankelijk bestonden deze boerderijen stallen, gebouwen. Het woonhuis en de afzonderlijke aaneen schuren en wagenhokken werden geleidelijk gebouwd tot een L-vorm en een U-vorm. rondom een open Uiteindelijk ontstond de gesloten hoeve lag. De Rousch binnenplaats, waar meestal de mestvaalt De westgevel heeft een trapeziumvormige binnenplaats. topgevels. heeft een symmetrische indeling met twee en met donkere Het geheel is afgedekt met schuine daken één daarvan pannen. Er zijn drie ellipsboogpoorten; Hier en daar is heeft een sluitsteen met het jaartal 1859. (manege) mergelsteen (her)gebruikt. De grote schuur na 1880 zijn aan de oostzijde met een hogere nok moet en een grote gebouwd, na een brand. Visvijvers, akkerland boomgaard omzoomden eertijds de hoeve. Ook een bakhuis is bewaard gebleven. De hoeve verloor zijn agrarische bestemming doordat de landerijen werden opgekocht voor de nieuwbouw van het ziekenhuis. oud gebouw Van boerenhoeve naar horecabedrijf boerenhoeve Van Kloosterkensweg 17 Kloosterkensweg De Rousch wordt al in de 14e eeuw als leengoed genoemd. Hoeve de Rousch, vroeger In ghen Broek of Wildenbroek (Willenbroeck) genoemd, was lange tijd een boerenbedrijf. De grote hoeve van baksteen met een gesloten binnenplaats ligt pittoresk tegen de helling van het Geleenbeekdal. In 1965 startte Charlotte Beckers het horecabedrijf onder de naam Auberge De Rousch. In 1998 ontwierp architect Theo Teeken een veel besproken hedendaagse uitbreiding. 25 heerlense monumenten 54 Mark van Dijk, Jo Fox en Ton van Mastrigt, Roelof Braad Mark van Dijk, Jo Fox Roelof Braad Jeanine Ruijters Ton van Mastrigt en Rijckheyt, Heerlen T-Force Communicatie, Evert Larik Fred Vondenhoff en Chris Tiekstra Grafimedia Janssen g Heerlen Heerlen - Commissie Open Monumentenda © September 2011 Gemeente Heerlen; Historisch Goud- samenwerkingsverband van de Gemeente De commissie is een Parkstad Limburg; Historische voor regionale geschiedenis; LGOG kring Rijckheyt, centrum Heerlen en VVV Zuid-Limburg. Herle’; SCHUNCK*; Stichting Cyclocross Kring ‘Het Land van Samenstelling teksten Colofon Redactie Eindredactie Foto’s Concept en vormgeving Coördinatie Productie Heerlen, ook Kijk voor alle informatie over Open Monumentendag over voorgaande jaren, op www.openmonumentendagheerlen.nl