Veel Gekwetter, Weinig Wol
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Veel gekwetter, weinig wol De inzet van sociale media door overheid, politiek en burgers Chris Aalberts en Maurits Kreijveld manuscript, uitsluitend voor niet-commercieel gebruik © 2011, Sdu Uitgevers bv, Den Haag Veel gekwetter, weinig wol 2 Inhoud Voorwoord 5 Hoofdstuk 1: De mondige burger 7 De opkomst van het sociale web 9 Kansen en kanttekeningen 10 Onderzoeksvraag 13 Hoofdstuk 2: De belofte van sociale media 15 Overheid 2.0 16 Politiek 2.0 19 Burger 2.0 22 Reflectie 26 Conclusie 30 Hoofdstuk 3: Overheid 2.0: experimenten zonder beleid 33 Vormen van interactie 34 Online netwerken 37 Online discussiefora 40 Online burgerpanels 43 Online ideeënbus 47 Online burgerparticipatie 50 Conclusie 57 Hoofdstuk 4: Politiek 2.0: een kakofonie van meningen 61 Massale aanwezigheid 62 Op zoek naar een strategie 71 Informeren van burgers 77 Contacten met burgers 82 Effecten op het beleid 86 Conclusie 90 Veel gekwetter, weinig wol 3 Hoofdstuk 5: Burger 2.0: initiatieven zonder impact 93 Netwerken van burgers 94 NGO’s 98 Rollen van burgerproducenten 101 Afhakers en volhouders 113 Conclusie 117 Hoofdstuk 6: Burger 1.5: passieve statements 119 Geïnteresseerde gebruikers 120 Gebruik van sociale media 126 Informatie zoeken 130 Statements maken 133 Interactie met politici 138 Interactie tussen burgers 142 Conclusie 146 Hoofdstuk 7: Een blik vooruit 149 Sociale media nu 149 Sociale media in de toekomst 153 Cultuuromslag 159 Bijlage: Methode 163 Overheid 2.0 163 Politiek 2.0 165 Burger 2.0 166 Burgers 1.5 168 Literatuur 171 Veel gekwetter, weinig wol 4 Voorwoord In dit boek komen de twee visies op het gebied van sociale media van de twee auteurs samen. De eerste auteur komt uit de sociale wetenschap, en houdt zich bezig met de relatie tussen politiek en burgers. Al enkele jaren hoort hij dat nieuwe media steeds meer een rol gaan spelen om burgers bij de politiek te betrekken. Op basis van zijn eerdere onderzoeken en zijn gesprekken met burgers, kan hij zich echter niet voorstellen dat die voorspellingen juist zijn. De tweede auteur is voormalig rijksambtenaar en hij houdt zich al lange tijd bezig met de mogelijkheden van internet. Hij werkt op dit moment aan een toekomstverkenning over wisdom of the crowd en ziet juist veel mogelijkheden om sociale media een belangrijke rol te geven in de wereld van politiek en bestuur. De auteurs vertegenwoordigen zo de optimisten en de pessimisten over de mogelijkheden die sociale media bieden voor overheden, politiek en burgers. Er vindt in hun ogen nog te weinig debat plaats tussen deze kampen. Met dit boek willen zij deze discussie verder op gang brengen. Daarom hebben ze onderzocht welke rol sociale media op dit moment daadwerkelijk spelen in de wereld van politiek en overheid. Worden de grote verwachtingen over de potentie van sociale media al waar gemaakt, of is er nog veel ruimte voor verbetering? Het is aan de lezer om daar een definitief oordeel over te vellen. Dit onderzoek was onmogelijk geweest zonder een groot aantal onderzoeksprojecten die de afgelopen jaren door studenten zijn uitgevoerd. De kwalitatieve voorstudies over politici en burgers werden gedaan door studenten van de masteropleiding Media en Journalistiek van de Erasmus Universiteit Rotterdam. Deze voorstudies vonden plaats binnen twee research workshops en fungeerden als inhoudelijke inspiratiebron voor het vervolgonderzoek. De kwantitatieve studie naar vroege gebruikers van sociale media is uitgevoerd door studenten van de bachelor Communicatie van de Haagse Hogeschool. Voor het vervolgonderzoek zijn zes gedetailleerde studies uitgevoerd als masterthesis. Chantal Kradolfer schreef een masterthesis over het gebruik van sociale media door Europarlementariërs, Nurdjana de Rijcke over het gebruik van sociale media door Tweede Kamerleden, Ilse Ambachtsheer en Kawita Sukul over het gebruik van sociale media door politiek actieve burgers, Charlotte Bazuin over het gebruik van sociale media door NGO’s en Nadine Sevriens over leden van politieke hyves. Wij zijn alle studenten zeer erkentelijk voor hun kritische bijdragen. Zonder hun bijdragen was het onmogelijk geweest het fenomeen sociale media in de Nederlandse politieke en bestuurlijke context zo gedetailleerd in de volle breedte te analyseren. Veel gekwetter, weinig wol 5 Diverse ideeën in dit boek zijn ontstaan binnen de toekomstverkenning wisdom of the crowd die door de tweede auteur wordt uitgevoerd bij de Stichting Toekomstbeeld der Techniek (STT). Deze toekomstverkenning heeft weliswaar een veel bredere focus dan dit boek, maar gaf wel een goede basis om het bestaande gebruik van sociale media in de wereld van politiek en bestuur te evalueren. Tegelijkertijd helpt het onderzoek uit dit boek ook bij het denken over de toekomstige ontwikkeling van sociale media. Dank daarom aan iedereen die tot dusver binnen deze toekomstverkenning een rol heeft gespeeld en daarmee voedend is geweest aan dit gedachtegoed. Dit onderzoek is ten slotte het resultaat van een groot aantal online en offline discussies en gesprekken over sociale media. Onze dank gaat uit naar alle ambtenaren, politici en burgers die hun inzichten over sociale media met ons wilden delen via interviews, discussies, gesprekken, e-mails en blogs. We bedanken daarnaast iedereen die tijdens het traject delen van het onderzoek of het manuscript van commentaar heeft voorzien: Agaath Becht, Marlieke Dam, Giovanna van Galen, Michiel Geursen, Maarten Gresnigt, Maarten Molenbeek en Hetty van Kempen. Ook danken we de deelnemers aan de conferentie Knowledge Democracy in augustus 2009 in Leiden, waar we de kans kregen enkele eerste resultaten van het onderzoek te presenteren en te bediscussiëren. Wij zijn iedereen zeer erkentelijk voor hun commentaren. We hopen dat we met dit boek een bijdrage kunnen leveren aan de discussie over de inzet van sociale media door politiek en overheid. We zullen deze discussie de komende tijd met veel belangstelling blijven volgen en er graag een bijdrage aan blijven leveren. 1 februari 2011 Chris Aalberts ([email protected]) Maurits Kreijveld ([email protected]) Veel gekwetter, weinig wol 6 Hoofdstuk 1 De mondige burger Eind september 2010 presenteerde het kabinet Rutte-Verhagen zijn regeerakkoord. Het kondigde daarin aan op verschillende terreinen fors te gaan bezuinigen. Een van de meest besproken bezuinigingen was die op cultuur: binnen enkele jaren moest 200 miljoen bezuinigd worden op de cultuursector en de btw op de podiumkunsten zou worden verhoogd. Al snel kwamen burgers in actie tegen de plannen. Er werd een landelijke actiedag gehouden waar op diverse plaatsen in het land werd ‘geschreeuwd om cultuur’. Er werd een website opgezet nederlandschreeuwtomcultuur.nl met daarop filmpjes van bekende Nederlanders die schreeuwden om meer geld voor cultuur. Ook werd hierop een overzicht gegeven van de activiteiten die werden georganiseerd om te protesteren tegen de aanstaande bezuinigingen. Burgers werden via Twitter en Hyves opgeroepen mee te gaan schreeuwen. Naar schatting hebben op de landelijke actiedag op 20 november ruim 100.000 mensen geschreeuwd om cultuur, zowel via betogingen op straat als via sociale media. De acties mochten niet baten: het kabinet bleef bij het standpunt dat ook in de cultuursector bezuinigd moest worden. Wanneer maatregelen van de overheid de burger direct in het hart raken, laat deze regelmatig van zich horen. Zo uiten burgers zich tegen plannen variërend van de verhoging van de AOW-leeftijd, de invoering van de kilometerheffing tot infrastructurele projecten. Soms zijn dit kleine groepen burgers, maar soms is het verzet ook massaal, zoals bij het protest tegen ingrepen in de sociale zekerheid onder het tweede kabinet-Balkenende, de handhaving van de 1040-urennorm op middelbare scholen en het referendum over de Europese grondwet in 2005. Datzelfde gebeurt op lokaal niveau in gemeenten en regio’s. Zo protesteren burgers in Amersfoort tegen de kap van 27 kastanjebomen in de binnenstad. In West Zeeuws-Vlaanderen komen jongeren massaal in actie tegen het opheffen van hun discobus. In Apeldoorn protesteren burgers tegen de plannen van voetbalclub AGOVV om nieuwe skyboxen te bouwen. Een van de meest prominente voorbeelden was de jarenlange strijd van bewoners van Barendrecht tegen de voorgenomen CO2-opslag onder hun woonwijk. Burgers lijken steeds mondiger te zijn geworden en hun meningen niet meer onder stoelen of banken te steken. De vele protesten van burgers zijn typerend voor wat vaak ‘de kloof’ wordt genoemd tussen de burger aan de ene kant en de overheid en de politiek aan de andere kant. De afgelopen decennia is die kloof volgens velen steeds verder gegroeid als gevolg van individualisering, ontzuiling, economische Veel gekwetter, weinig wol 7 groei en privatisering van overheidstaken. De burger zou onafhankelijker en mondiger zijn geworden dan voorheen en als gevolg daarvan de overheid en de politiek steeds meer zien als instituties die buiten of zelfs tegenover hem staan. Politieke partijen zijn in dezelfde periode steeds meer losgeraakt van hun traditionele achterban, net als vele vakbonden en verenigingen. Dat blijkt uit de teruggelopen ledenaantallen en uit zich onder andere in de lagere opkomst bij verkiezingen. Tegelijkertijd is het aantal zwevende kiezers groter dan ooit tevoren, wat zorgt voor steeds wisselende verkiezingsuitslagen en moeizame kabinetsformaties. De overheid op haar beurt, heeft zich steeds meer opgesteld als een dienstverlener, die ondertussen in de afgelopen decennia steeds meer taken heeft geprivatiseerd en daardoor steeds minder mandaat