Bibliografia Getta Łódzkiego 1945-2017

1945-2017 2 Bibliografia getta łódzkiego IZABELA OLEJNIK

1945-2017 IZABELA 3 OLEJNIK

1945-2017 4 Bibliografia getta łódzkiego

Publikacja jest udostępniona na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 3.0. (CC BY-NC-ND 3.0 PL). Pełna treść licencji dostępna na stronie creativecommons.org

Recenzja naukowa: dr Jacek Ladorucki

Wydanie Bibliografii getta łódzkiego 1945-2017 zostało zrealizowane dzięki dofinansowaniu z budżetu Miasta Łodzi Wydanie przy wsparciu finansowym Instytutu Tolerancji w Łodzi

Redaktor prowadzący: Dariusz Niezgoda Redakcja wydawnicza: Kasper Świerzowski Redakcja techniczna: Dariusz Piskulak Projekt okładki i stron tytułowych: Agnieszka Nabielec Wykorzystane w publikacji zdjęcia pochodzą z Archiwum Państwowego w Łodzi z zespołu Przełożony Starszeństwa Żydów w Getcie Łódzkim 1939–1944.

Izabela Olejnik – Katedra Judaistyki Uniwersytetu Wrocławskiego

ISBN 978-83-7688-517-9

KRAKÓW 2018 Wydanie I

Zakład Wydawniczy »NOMOS« 31-208 Kraków, ul. Kluczborska 25/3u tel.: 12 626 19 21, 510 080 269 e-mail: [email protected]; www.nomos.pl 5

Spis treści

Wstęp ...... 7 Wykaz wyrażeń i skrótów stosowanych w opisie bibliograficznym ...... 13 Wykaz tytułów czasopism występujących w bibliografii wraz ze skrótami . . . 15

1. Historia getta ...... 25 1.1. Zagadnienia ogólne ...... 25 1.2. Zagadnienia szczegółowe ...... 52 1.2.1. Administracja niemiecka ...... 52 1.2.2. Hans Biebow ...... 53 1.2.3. Administracja żydowska ...... 56 1.2.4. Mordechaj Chaim Rumkowski ...... 57 1.2.5. Ruch oporu w getcie łódzkim ...... 64 1.2.6. Kronika getta łódzkiego ...... 66 1.2.7. Dzieci i młodzież w getcie łódzkim ...... 70 1.2.8. Szpera ...... 72 1.2.9. Zagadnienia medyczne ...... 73 1.2.10. Pieniądze getta łódzkiego ...... 76 1.2.11. Poczta w getcie łódzkim ...... 78 1.2.12. Żydzi z Europy Zachodniej w getcie łódzkim ...... 81 1.2.13. Procesy zbrodniarzy ...... 84 2. Kultura, sztuka i religia ...... 87 2.1. Życie literacko–artystyczne ...... 87 2.2. Życie religijne ...... 88 2.3. Muzyka ...... 90 2.4. Biblioteki ...... 91 2.5. Edukacja ...... 92 2.6. Teatr ...... 92 3. Obozy ...... 95 3.1. Obóz dla dzieci i młodzieży polskiej (w getcie łódzkim) ...... 95 3.2. Obóz cygański (w getcie łódzkim) ...... 101 3.3. Ośrodek zagłady Kulmhof (Chełmno nad Nerem) ...... 105 6 Bibliografia getta łódzkiego

4. Pamięć i upamiętnianie ...... 113 4.1. Zagadnienia ogólne ...... 113 4.2. Zagadnienia szczegółowe ...... 115 4.2.1. Kultura materialna ...... 115 4.2.2. Park Ocalałych ...... 118 4.2.3. Stacja Radegast ...... 119 4.2.4. Rocznice upamiętniające likwidację getta ...... 123 4.2.5. Katalogi wystaw ...... 134 3.2.6. Recenzje wystaw ...... 137 4.2.7. Fotografie ...... 140 4.2.8. Konferencje, seminaria, sesje naukowe ...... 144 4.2.9. Materiały edukacyjne ...... 145 4.2.10. Szlaki turystyczne ...... 146 5. Getto łódzkie w literaturze ...... 151 5.1. Biografie, biogramy, wspomnienia ...... 151 5.2. Poezja ...... 170 5.3. Dzienniki, pamiętniki ...... 175 5.4. Opowiadania, powieści ...... 182 5.5. Opracowania szczegółowe ...... 190 6. Filmografia ...... 201 6.1. Opracowania szczegółowe ...... 205

Indeks autorów ...... 207 Indeks osób, rzeczy i miejsc ...... 229 7

Wstęp

Impulsem do stworzenia bibliografii poświęconej gettu łódzkiemu była promocja pełnej wersji Kroniki getta łódzkiego, najważniejszego dokumentu czasów Zagłady, powstałego w okresie okupacji hitlerowskiej w Łodzi, która towarzyszyła obchodom sześćdziesiątej piątej rocznicy likwidacji getta łódzkiego. Pełnej, ponieważ dotychczas badacze mieli do dyspozycji zaledwie dwa tomy opracowane przez Lucjana Dobroszyckiego i Danutę Dąbrowską1. Dążenia redaktorów do wydania kolejnych tomów przerwały wydarzenia marca 1968 roku. Musiało upłynąć ponad czterdzieści lat, by do rąk czytelników trafiła kolejna edycja. Wśród licznych wyda- rzeń towarzyszących uroczystym obchodom były spotkania, wykłady, prezentacje. Publikacja Kroniki stała się także bodźcem do zorganizowania w Warszawie w Cen- trum Badań nad Zagładą Żydów IFiS PAN dyskusji pod hasłem „Skąd to milczenie nad łódzkim gettem? Kronika Getta Łódzkiego – źródło do dziejów getta”2. Jedną z kwestii, którą zamierzano podnieść w czasie seminarium, była próba wyjaśnienia przyczyn milczenia i uzyskanie odpowiedzi na pytanie, dlaczego badacze tak rzadko podejmują tematykę getta łódzkiego w swoich badaniach. Postawione przez organizatorów pytanie wydało mi się wówczas niesamo- wicie ciekawe. Czy faktycznie w ciągu dziesięcioleci od likwidacji getta napisano tak mało na temat getta? Czy rzeczywiście zagadnienia te spotkały się z tak zni- komym zainteresowaniem badaczy? Czy możliwe, aby na przestrzeni tylu lat nie podejmowano badań na temat getta łódzkiego i jego historii? Zebranie literatury podmiotowej i przedmiotowej dotyczącej getta oraz przedstawienie jej w formie zbiorczej bibliografii było dla mnie – osoby z wykształceniem bibliotekoznawczym oraz wieloletnim doświadczeniem w pracy bibliotekarskiej – najlepszym sposobem na udzielenie odpowiedzi na te pytania. Drugim czynnikiem, który przyczynił się do rozpoczęcia prac nad zebraniem rozproszonej w piśmiennictwie polskim i światowym literatury dotyczącej getta

1 Kronika Getta Łódzkiego, t. 1, Styczeń 1941–maj 1942, red. Danuta Dąbrowska i Lucjan Do- broszycki, Łódź 1965; Kronika Getta Łódzkiego, t. 2, Czerwiec–grudzień 1942, red. Danuta Dąbrowska i Lucjan Dobroszycki, Łódź 1966. 2 Zapis audio dyskusji: http://www.holocaustresearch.pl/index.php?show=471&lang=pl 8 Bibliografia getta łódzkiego

łódzkiego był zauważalny wzrost zainteresowania jego historią wśród naukowców, publicystów, studentów, a nawet przewodników miejskich i mieszkańców miasta. Rezultatem badań podejmowanych w ostatnich latach przez środowiska akade- mickie były międzynarodowe konferencje3, projekty4, publikacje naukowe, a także liczne literackie i artystyczne reprezentacje w literaturze i sztuce będące rezultatem badań i studiów nad Zagładą. W ciągu siedemdziesięciu czterech lat od likwidacji getta łódzkiego powsta- ło wiele wartościowych prac w różnych językach oraz odnaleziono szereg intere- sujących materiałów źródłowych. Ci, którzy przeżyli getto łódzkie, spisali swoje przeżycia w różnych formach literackich od dzienników po beletrystykę. Zostały one napisane m.in. po polsku, angielsku, niemiecku, francusku, szwedzku, cze- sku, hebrajsku i w jidysz. Wiele z tych wspomnień do dziś jest nieznanych oraz nieprzetłumaczonych na język polski. Dodatkowo wiele z nich wciąż pozostaje poza zasięgiem badaczy ze względu na rozproszenie materiałów w bibliotekach na całym świecie. Jedną z barier w dotarciu do nich jest także nieznajomość języków, w jakich te wspomnienia czy opracowania zostały napisane. Zebranie w bibliografii literatury zarówno naukowej, jak i beletrystycznej, o charakterze informacyjnym i artystycznym, omawiającej dzieje getta łódzkiego we wszystkich dostępnych języ- kach umożliwi zobrazowanie skali poruszanej problematyki przy analizowaniu jego dziejów. Założeniem Bibliografii, oprócz stworzenia narzędzia wyszukiwawczego do prac badawczych i edukacyjnych, jest także przybliżenie najczęściej porusza- nych zagadnień przez badaczy, jak również zwrócenie uwagi na te obszary, które wciąż pozostają poza polem zainteresowania historyków Zagłady, getta łódzkiego, literaturoznawców czy kulturoznawców i wymagają dogłębnych studiów i badań. Przypuszczać można, że przedstawienie w bibliografii dotychczasowych wyników badań nad gettem łódzkim stanie się podstawą do podjęcia kolejnych prac o charakterze naukowo-badawczym oraz, być może, inicjatyw translatorskich. Od 1994 r. trzykrotnie podejmowano próby całościowego ujęcia literatury dotyczącej getta łódzkiego. Pierwszy taki spis przygotował Ryszard Bonisławski5. Bibliografia ta obejmuje 125 pozycji i ogranicza się do wykazania prac powstałych w języku polskim. Dwanaście lat później ukazała się kolejna bibliografia przygotowana przez historyków Jacka Pietrzaka i Przemysława Waingertnera6, którzy

3 „Fenomen getta łódzkiego”: międzynarodowa konferencja naukowa 11–12 października 2004 r.; Seminarium naukowe „Żydzi zachodni w Litzmannstadt Getto”, 26 października 2011 r. 4 „Żydzi berlińscy w Litzmannstadt Getto” – polsko-niemiecki projekt naukowy realizowany w latach 2009–2010; edycja naukowa Kroniki getta łódzkiego (2009), edycja Encyklopedii getta (2017). 5 R. Bonisławski, Bibliografia polska dotycząca zagłady Żydów z getta łódzkiego, [w:] Judaica łódzkie w zbiorach muzealnych i zasobach archiwalnych, pod red. Marka Budziarka, Łódź 1994, s. 186–199. 6 J. Pietrzak, P. Waingertner, Getto łódzkie (1940–1944) – bibliografia, [w:] Fenomen getta łódz- kiego (1940–1944), red. P. Samuś, W. Puś, Łódź 2006, s. 427–437. Wstęp 9 starali się zaprezentować możliwie szeroki przegląd piśmiennictwa poświęcony dziejom getta. Jak sami zaznaczają we wstępie, nie jest to bibliografia komplet- na, ale, obejmując 314 pozycji, już sygnalizuje bogactwo materiału. Z uwagi na różnorodność publikacji autorzy zdecydowali się na zastosowanie w niej układu alfabetycznego, wykazując opracowania naukowe, wydawnictwa źródłowe, albumy, katalogi wystaw, prace publicystyczne oraz utwory literatury pięknej. Na dodatek nie ograniczyli wyboru literatury do jednego języka. Ostatnią bibliografię opra- cował zespół badaczy pracujący nad edycją Kroniki getta łódzkiego; znalazła się ona w tomie piątym, oznaczonym jako suplementy. Zgromadzony w niej materiał wykracza poza tematykę samego getta łódzkiego7. Bibliografia została podzielona przez autorów na trzy działy obejmujące: 1. Dokumentację archiwalną; 2. Drukowane źródła, pamiętniki i relacje; 3. Opracowania. W każdym z nich zachowano układ alfabetyczny oraz, podobnie jak we wcześ- niejszej bibliografii, zarejestrowano prace w różnych językach (polski, angielski, niemiecki, francuski oraz jidysz). Niniejsza Bibliografia getta łódzkiego 1945–2017 jest zatem kolejną próbą zbior- czego ujęcia całościowej literatury getta łódzkiego, która jednocześnie scala wcześ- niejsze bibliografie. Jednak pod pewnymi względami odbiega od nich wszystkich. Rejestruje wszelkie publikacje, które ukazały się drukiem w piśmiennictwie światowym na przestrzeni lat 1945–2017. Przyjęcie takiej chronologii, w moim przekonaniu, zobrazuje proces kształtowania się literatury i piśmiennictwa o getcie na przestrzeni kolejnych dekad zarówno w Polsce, jak i za granicą. Natomiast poprzez uwzględnienie w niej nie tylko artykułów naukowych, rozdziałów w książ- kach, opracowań historycznych, monografii, materiałów konferencyjnych, literatury wspomnieniowej, ale wykazanie również recenzji, polemik, informacji o konfe- rencjach, filmach czy materiałach edukacyjnych zostanie ukazane całe spektrum tematyki badań nad gettem łódzkim. Literatura ta, uwzględniająca pozycje w różnych językach obcych (angielskim, niemieckim, francuskim, czeskim, szwedzkim, włoskim, hiszpańskim), w tym rów- nież w tych najmniej znanych, jak jidysz i hebrajski, jest bardzo obszerna i zróż- nicowana. Celem Bibliografii jest wypełnienie luki w badaniach bibliograficznych, zebranie i ujawnienie rozproszonych w świecie informacji dotyczących getta łódzkiego, a w konsekwencji zaprezentowanie powstałych dotychczas publikacji, w części nieznanych, omawiających historyczne, literackie oraz artystyczne reprezentacje getta łódzkiego. Bibliografia, która w założeniu nie ogranicza się do jednego języka i zasięgiem terytorialnym obejmuje cały świat, została przygotowana na podstawie istniejących

7 Autorzy uwzględnili także publikacje przedwojenne oraz dotyczące zagłady Żydów. 10 Bibliografia getta łódzkiego bibliografii narodowych, m.in. Przewodnika Bibliograficznego, Bibliografii Zawartości Czasopism, Polskiej Bibliografii Literackiej, Polskiej Bibliografii Historycznej, Łódzkiej bibliografii regionalnej 1945–1970 oraz Łódzkiej bibliografii regionalnej 1971–1980. Metoda, z której korzystałam podczas pracy nad Bibliografią, opierała się na wyszu- kiwaniu literatury w elektronicznych katalogach bibliotek narodowych we Francji, Niemczech, Czechach, Wielkiej Brytanii, Izraelu i USA oraz przeszukiwaniu źródeł elektronicznych. W celu dotarcia do materiałów w języku jidysz korzystałam z bazy Index to Yiddish Periodicals, katalogu online The Center for Jewish History oraz National Yiddish Book Center. Najwięcej trudności dostarczyło przeszukiwanie prasy w języku jidysz, która nie dość, że jest rozproszona, to nie doczekała się dotąd żadnych zbiorczych indeksów, które ułatwiłyby wyszukiwanie stosownych artyku- łów8. W takich sytuacjach niezbędne było przejrzenie całych roczników poszczegól- nych tytułów czasopism. Dodatkową zaletą zgromadzonego w niniejszej bibliografii materiału jest wykazanie wszelkich materiałów audiowizualnych (na podstawie zbiorów Filmoteki Narodowej oraz PWSTiTV w Łodzi) oraz edukacyjnych, doty- czących w sposób bezpośredni poszczególnych motywów z historii getta łódzkiego, jak również tych, które w sposób pośredni wiążą się z poruszaną tematyką. Zgromadzony w bibliografii materiał został podzielony na sześć działów tema- tycznych z poddziałami, w obrębie których rekordy zapisano zgodnie z zasadami opisu bibliograficznego. Ponadto opisy te zawierają informacje o kolejnych wydaniach, uwzględniają recenzje opublikowane na łamach prasy fachowej i codziennej oraz informacje o tłumaczeniach na języki obce. Tak ułożony materiał ukazuje dzieje wydawnicze, księgoznawcze poszczególnych tytułów oraz dostarcza informacji o ich recepcji. Dział I. poświęcono Historii getta. Wyodrębniono w nim dwa poddziały: Za- gadnienia ogólne, które obejmują całokształt historii getta łódzkiego oraz zagadnienia szczegółowe traktujące o wybranych zagadnieniach z dziejów getta, które spotykały się z dużo większym zainteresowaniem badawczy. Znalazło to także od- zwierciedlenie w literaturze na ten temat. Do takich m.in. należy postać Przełożone- go Starszeństwa Żydów w getcie Chaima Mordechaja Rumkowskiego, zagadnienia poświęcone losom Żydów wsiedlonych do getta łódzkiego z Europy Zachodniej, jak również poczty i pieniędzy funkcjonujących w getcie. Dział II. Kultura, sztuka i religia składa się z sześciu poddziałów, w których zebrano literaturę na temat życia literacko-artystycznego i religijnego w getcie łódz- kim. Zestawiono i przedstawiono literaturę na temat funkcjonowania bibliotek i teatru oraz roli muzyki i nauki. Dział III. Obozy podzielono na trzy poddziały, w których zgromadzono informacje na temat obozu dla dzieci i młodzieży polskiej, obozu cygańskiego oraz ośrodka zagłady w Chełmnie nad Nerem, gdzie ginęli łódzcy Żydzi. Fakt, że w ob- rębie getta łódzkiego utworzono dwa odrębne obozy, mimo ich historii, zasługuje

8 Mam tu na myśli głównie takie tytuły jak „Undzer Lodż”, „Dos Naje Lebn” oraz „Idisze Szriftn”. Wstęp 11 w moim przekonaniu na pamięć i dostarczanie na ich temat informacji przyszłemu badaczowi. Natomiast celowo nie uwzględniono obozu zagłady Auschwitz-Bir- kenau, dokąd Żydów zaczęto wysyłać w ostatnim okresie istnienia getta. Obóz ten ma tak bogatą literaturę przedmiotową, jak również oddzielne bibliografie, że zamieszczenie ich tutaj nie znajduje uzasadnienia9. W dziale IV. Pamięć i upamiętnianie uwaga koncentruje się na szeroko rozu- mianej pamięci i historii upamiętnienia getta łódzkiego na przestrzeni siedemdzie- sięciu czterech lat od jego likwidacji. Składa się z dwóch podziałów: zagadnienia ogólne i szczegółowe, w których zestawiono informacje m.in. o obchodzeniu kolejnych rocznic likwidacji getta, powstaniu Parku Ocalałych oraz Pomnika Zagłady Łódzkiego Getta, zorganizowanych wystawach. Wymieniono wykaz konferencji, sympozjów oraz seminariów poświęconych różnym zagadnieniom z historii getta łódzkiego. Materiał wzbogacono o materiały edukacyjne, w których zebrano i prze- stawiono scenariusze lekcji. Dział Pamięci kończą opublikowane trasy spacerowe szlakiem miejsc, ludzi i instytucji getta. W dziale V. Getto łódzkie w literaturze zgromadzono literaturę wspomnieniową z zachowaniem podziału na biografie i wspomnienia, poezję, dzienniki i pamiętniki oraz opowiadania i powieści. Jeśli było to możliwe, starano się zawrzeć także informacje o kolejnych wydaniach i zebrać recenzje im poświęcone. Opis bibliograficzny tworzono na podstawie pierwszego wydania, od niego najczęściej wyprowadzano kolejne wydania oraz przekłady w kolejności chronologicznej. Całość kończą opracowania krytycznoliterackie analizujące tę literaturę. Kolejny dział VI. Filmografia zestawia filmy poświęcone dziejom getta łódzkie- go. Zgromadzony wykaz uzupełniają opracowania naukowe i artykuły popularne. Uzupełnieniem spisu bibliograficznego jest wykaz tytułów czasopism występu- jących w bibliografii wraz ze skrótami, indeks autorski oraz przedmiotowy, który umożliwi szybką i łatwą orientację w przeglądaniu literatury dotyczącej określonego zagadnienia z historii getta łódzkiego. Tłumaczeń tytułów artykułów bądź książek na język polski dokonano jedynie w przypadku publikacji wydanych w języku jidysz i hebrajskim, co mam nadzieję, ułatwi badaczom oraz osobom zainteresowanym tematyką getta a nieznającym tych

9 Wśród bibliografii poświeconych dziejom obozu zagłady Auschwitz-Birkenau można wymie- nić m.in.: J. Lukowski, Bibliografia obozu koncentracyjnego Oświęcim-Brzezinka : 1945–1965. Cz. 1, Warszawa 1968; J. Lukowski, Bibliografia obozu koncentracyjnego Oświęcim-Brzezinka : 1945–1965. Cz. 2, Procesy zbrodniarzy hitlerowskich - członków administracji i załogi zbrojnej obozu, Warszawa 1968; J. Lukowski, Bibliografia obozu koncentracyjnego Oświęcim-Brzezinka : 1945–1965. Cz. 3, Warszawa 1968; J. Lukowski, Bibliografia obozu koncentracyjnego Oświęcim- -Brzezinka : 1945–1967. Cz. 4, 1966–1967 (oraz materiały uzupełniające za lata 1945–1965), Warszawa 1969; J. Lukowski, Bibliografia obozu koncentracyjnego Oświęcim-Brzezinka : 1945– 1969. Cz. 5, 1968–1969, Warszawa 1970; Bibliografia KL Auschwitz za lata 1942–1980, oprac. A. Malcówna, Oświęcim 1991; Badowska-Buczak Jadwiga, Bibliografia KL Auschwitz za lata 1981–2006, Oświęcim 2012. 12 Bibliografia getta łódzkiego języków na zorientowanie się w tym, co zostało na temat getta łódzkiego napisane w tych językach. Łatwiejszemu dotarciu do pozycji trudno dostępnych w kraju a tym samym zapoznania się z ich zawartością służy spis treści podany pod opisem bibliograficznym. Wiele z zamieszczonych w bibliografii materiałów niedostępnych w Polsce sta- rałam się osobiście przejrzeć, do czego wykorzystywałam pobyty na wakacyjnych kursach w Wilnie oraz Nowym Jorku oraz na stażach bibliotecznych w Bibliotece Medem Paryżu i The Wiener Library for the Study of the Holocaust and Genoci- de w Londynie. W miarę możliwości próbowałam niektóre materiały ściągnąć za pośrednictwem wypożyczalni międzybibliotecznej w celu weryfikacji ich przydat- ności. Tam, gdzie nie było takiej możliwości opierałam się na bibliografiach oraz informacjach zawartych w katalogach. Moim dążeniem jako autorki, mimo braku środków finansowych na realizację projektu (bibliografia powstawała bez żadnych grantów czy innych dotacji finansowych), było zaprezentowanie możliwie pełnej literatury na temat getta łódzkiego. Nie jest to jednak projekt zamknięty. Literatury i materiałów na jego temat będzie z każdym kolejnym rokiem przybywać, cały czas realizowane są różne projekty10 poświęcone historii i literaturze getta łódzkiego, powstają kolejne opracowania, przybywa wspomnień. Jeśli w przyszłości uda się znaleźć dofinansowanie, wówczas powstanie kolejna, rozszerzona edycja uwzględ- niająca nowe pozycje, jak również i te, które nie miały szansy znaleźć się w tej pracy.

10 Powstanie Leksykon getta łódzkiego, „Kronika Uniwersytetu Łódzkiego” 2018 nr 2 [dostęp online: http://kronika.uni.lodz.pl/numery/kronika-2-18/artykuly/1120/powstanie-leksykon-getta-lodzkiego]; W latach 2013–2017 na Uniwersytecie Łódzkim zrealizowano projekt, którego założeniem była publikacja serii łódzkich judaiców. Dotychczas w ramach projektu ukazały się następujące publikacje: Jisroela Rabona Bałuty, Józefa Zelkowicza Notatki z getta łódzkiego 1941–1944 w przekładzie Moniki Polit, Oblicza getta. Antologia literatury z getta łódzkiego, red. Krystyna Radziszewska, Ewa Wiatr, Encyklopedia getta. Niedokończony projekt archiwistów z getta łódzkiego oraz Nowe życie? Antologia literatury jidysz w powojennej Łodzi (1945–1949), red. nauk. M. Ruta. Więcej na ten temat zob. K. Radziszewska, Literatura i kultura łódzkich Żydów, [w:] Retrospekcja i ochrona dziedzictwa kulturowego, red. nauk. Samanta Kowalska, Danuta Wańka, Poznań 2015, s. 11–22. 13

Wykaz wyrażeń i skrótów stosowanych w opisie bibliograficznym

ang. – angielski/angielskiego/m hebr. – hebrajski/m angl. – angličtiny [angielski] (Hg.) – der Herausgeber [wydawca/re- art. – artykuł daktor] Aufl. – Auflage [wydanie] hiszp. – hiszpański/m aut. – autor/a/rzy hrsg. – herausgegeben [wydany] [b.m.] – bez miejsca Hrsg. – der Herausgeber [wydawca/ [b.r.] – bez roku redaktor] [b.w.] lub [s.n.] – brak wydawcy i in. – i inni Bd. – Band [tom] il. – ilustracje Bearb. – Bearbeitung [opracowanie] introd. – introduction [wstęp] collab. – collaboration [współpraca] jęz. – język comp. – compiled [opracowany] Jg. – Jahrgang [rocznik] cop. – copyright jid. – jidysz cz. – część Jidd. – Jiddisch [żydowski] czes. – czeski/m k. – karta dod. – dodatek kolor. – kolorowe dot. – dotyczy konsult. meryt. – konsultacja meryto- dr. – druk ryczna Dt. – Deutsch [niemiecki] luz. – luzem ed. – editied [redakcja] mac. – macedoński/m Engl. – English Nachw. – Nachwort [posłowie] faks. – faksymile nacz. – naczelny forew. – foreword [przedmowa] nakł. – nakład fot. – fotografia/e naps. – napísala fragm. – fragment nauk. – naukowa/y fr. – francuski/m nlb. – nieliczbowane Franz. – Französisch [francuski] niem. – niemiecki H. – Heft [zeszyt] nt. – na temat 14 Bibliografia getta łódzkiego opieka meryt. – opieka merytoryczna rozsz. – rozszerzone oprac. – opracowanie, opracował/ła/li/ s. – strona/y ły scen. – scenariusz oryg. – oryginał sest. – sestavil [zestawił] pn. – pod nazwą słoweń. – słoweński/m pod red. – pod redakcją spraw. – sprawozdanie podst. – na podstawie szwedz. – szwedzki pol. – polski/polskim T., t. – tom pol. – poľštiny tabl. – tablica/e Poln. – Polnisch tł. – tłumaczenie, tłumaczył/ła/li/ły polem. – polemika trad. – traduire [tłumaczył/a] poł. – połowa tłum. – tłumaczenie, tłumaczył/ła/li/ły popr. – poprawione transl. – translated port. – portugalski/m tyt. – tytuł portr. – portret uzup. – uzupełnione posł. – posłowie übers. – übersetzen [tłumaczenie] poszerz. – poszerzone vol. – wolumen pref. – preface [wstęp] Vorw. – Vortwort [przedmowa] přel. – preložila [przełożyła] w l. – w latach przedm. – przedmowa wł. – włoski przejrz. – przejrzał/a, przejrzane wprow. – wprowadzenie przekł. – przekład współpr. – współpraca przeł. – przełożył/ła/li wyd. – wydanie, wydano przepr. – przepowadził wydaw. – wydawnictwo pseud. – pseudonim z. – zeszyt R. – rocznik zdj. – zdjęcia/e rec. – recenzja zebr. – zebrane red. – redakcja Zeichn. – Zeichnen [rysunek] red. nauk. – redakcja naukowa złoż. – złożone ref. – referat zob. – zobacz reż. – reżyser zorg. – zorganizowany ros. – rosyjski/m zsgest. – zusammengestellt [zebrany/e] rozdz. – rozdział zm. – zmienione rozm. – rozmowa/rozmawia 15

Wykaz tytułów czasopism występujących w bibliografii wraz ze skrótami

Acta Judaica Lodziensia – Acta Jud. Lodz. Acta Poloniae Historica – Acta Pol. Hist. Acta Universitatis Lodziensis. Folia Germanica – Acta Univ. Lodz., Folia Ger. Acta Universitatis Lodziensis. Folia Librorum – Acta Univ. Lodz., Folia Librorum Acta Universitatis Lodzensis. Folia Scientiae Artium et Litterarum – Acta Univ. Lodz., Folia Sci. Artium Litt. Acta Universitatis Wratislaviensis. Studia nad Faszyzmem i Zbrodniami Hitlerows- kimi – Acta Univ. Wratisl. Stud. Faszyzmem Zbrod. Hitl. Adults learning – Adults learn. Akcent American Journal of Orthopsychiatry – Am. J. Orthopsychiatry Angora Applied Spectroscopy – Appl. Spectrosc. Archaeologia Polona – Archaeol. Pol. Archeion Architektura Murator – Archit. Murator Archiwista Polski – Arch. Pol. Archiwum Historii i Filozofii Medycyny – Arch. Hist. Filoz. Med. Argumenty Arka Ars Lyrica Arquivo Maaravi Aschkenas : Zeitschrift für Geschichte und Kultur der Juden Aspekt Polski – Asp. Pol. Augenblick Autobiografia Avotaynu Bima 16 Bibliografia getta łódzkiego

Begegnung mit Polen – Begeg. Pol. Białostockie Studia Literaturoznawcze – Białost. Studia Lit. Białostockie Teki Historyczne – Białost. Teki Hist. Biblioteka Biszwil Hazikaron Biuletyn Filatelistyczny – Biul. Filat. Biuletyn Głównej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce – Biul. Gł. Komis. Bad. Zbrod. Hitler. Pol. (1951–1987) Biuletyn Głównej Komisji Badania Zbrodni Niemieckich w Polsce – Biul. Gł. Ko- mis. Bad. Zbrod. Niem. Pol. Biuletyn Głównej Komisji Badania Zbrodni Przeciwko Narodowi Polskiemu Ins- tytutu Pamięci Narodowej – Biul. Gł. Komis. Bad. Zbrod. Przeciwko Nar. Pol. Inst. Pamięci Nar. Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej – Biul. Inst. Pamięci Nar. Biuletyn Komisji Historycznej Komitetu Centralnego Związku Młodzieży Socja- listycznej – Biul. Komis. Hist. KC ZMS Biuletyn Numizmatyczny – Biul. Numiz. Biuletyn Okręgowej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Łodzi Instytutu Pamięci Narodowej – Biul. Okr. Kom. Bad. Zbrod. Hitlerowskich Łodzi Inst. Pamięci Nar. Biuletyn Okręgowej Komisji Badania Zbrodni Przeciwko Narodowi Polskiemu w Łodzi Instytutu Pamięci Narodowej – Biul. Okr. Kom. Bad. Zbrod. przeciwko Nar. Pol. Łodzi Inst. Pamięci Nar. Biuletyn Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego – Biul. PTTK Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego – Biul. Żyd. Inst. Hist. Bleter far Geszichte – Bl. Gesz. Bohemia Bulletin of Geography. Socio-Economic Series – Bull. Geogr. Socio-Econom. Ser. Bulletin of the Ghetto Fighter’s House – Bull. of the Ghetto Fighter’s House Business Guide – Bus. Guide Cahier International sur le Témoignage Audiovisuel – Cah. Int. sur Témoign. Au- diov. Caliban Canadian Jewish Review – Can. Jew. Rev. Canadian Jewish Studies – Can. Jew. Stud. Central European history – Cent. Eur. Hist. Colloquy Commentary Dapim Das jüdische Echo Dekadentzya Der Ibergang Wykaz tytułów czasopism występujących w bibliografii wraz ze skrótami 17

Di Cukunft Di Goldene Kejt Di Gemeinde Dialog Dialog–Pheniben Dos Jidisze Wort Dos Naje Lebn Drużyna Dzieje Najnowsze – Dzieje Najnow. Dziennik Łódzki – Dz. Łódz. Dziennik Popularny – Dz. Pop. Dziś East European Jewish Affairs – East Eur. Jew. Aff. East European Politics and Societies – East. Eur. Polit. Soc. Echo Miasta Łódź Einsicht Ejnikajt Ekran Epoche European History Quarterly – Eur. Hist. Q. Express Ilustrowany – Express Ilus. FA–ART Filatelista Filatelista Polski – Filat. Pol. Film Fołks–Sztyme Forwerts Fotogeschichte Fun Lectn Hurbn = [From the Last Extermination: Journal for the History of the Jewish People During the Nazi Regime] Gal–Ed Gazeta Holonu – Gaz. Holonu Gazeta Łódzka – Gaz. Łódz. Gazeta Polska Codzienna – Gaz. Pol. Codz. Gazeta Pomorska – Gaz. Pom. Gazeta Poznańska – Gaz. Pozn. Gazeta Wyborcza. Łódź – Gaz. Wybor. Łódź Gedenkstättenrundbrief Ghetto Speaks Głos Nauczycielski – Głos Naucz. Głos Poranny – Głos Poran. Głos Robotniczy – Głos Robot. 18 Bibliografia getta łódzkiego

Głos Wielkopolski – Głos Wielkop. Hadasah Monthly Hauma Hejmisz Hindsight Historische Anthropologie – Hist. Anthropol. Historyczno-Badawczy Biuletyn Filatelistyczny – Hist.-Bad. Biul. Filat. Historisk Tidsskrift – Hist. Tidsskr. History and Theory – Hist. Theory Holocaust. Studies and Materials Holocaust and Genocide Studies – Holocaust Genocide Stud. Holocaust Studies – Holocaust Stud. Idisze Szriftn Ilustrowany Tygodnik Zgierski – Ilus. Tyg. Zgierski Inter Finitimos International affairs – Int. Aff. Israel Medical Association Journal – Isr. Med. Assoc. J. Israel Numismatic Journal – Isr. Numis. J. Jahrbuch für die Geschichte Mittel– und Ostdeutschlands – Jahrb. Gesch. Mittel- Ostdtschl. Jahrbücher für Geschichte Osteuropas – Jahrb. Gesch. Osteur. Judaism Jewish Currents – Jew. Curr. Jewish Digest – Jew. Digest Jewish Frontier – Jew. Front. Jewish Social Studies – Jew. Soc. Stud. Jewish Spectator – Jew. Spectator Jewish Quarterly – Jew. Q. Jiwo Bleter Jidisze Kultur Journal of Contemporary History – J. Contemp. Hist. Journal of Genocide Research – J. Genocide Res. Journal of Historical Sociology – J. Hist. Sociol. Journal of the History of Medicine and Allied Sciences – J. Hist. Med. Allied Sci. Journal of Jewish Identities – J. Jew. Identities Journal of Progressive Judaism – J. Progress. Jud. Journal of the Short Story in English – J. Short Story Engl. Journal of the History of Medicine and Allied Sciences – J. Hist. Med. Allied Sci. Judaism Kalejdoskop Kieleckie Studia Historyczne – Kiel. Stud. Hist. Kierunki Wykaz tytułów czasopism występujących w bibliografii wraz ze skrótami 19

Kijem Kino Kombatant Kontrola Państwowa – Kontrola Państw. Korot Kronika: pismo Uniwersytetu Łódzkiego – Kronika (Uniwersytet Łódzki) Kronika Miasta Łodzi – Kron. Miasta Łodzi Kronika Wielkopolski – Kron. Wielkop. Kultur Kultura Kultura Współczesna – Kult. Współcz. Kurier Lubelski – Kur. Lub. Kurier Popularny – Kur. Pop. Kwartalnik Filmowy – Kwart. Film. Kwartalnik Historii Żydów – Kwart. Hist. Żyd. Lacio Drom Le Monde Juif – Monde Juif Les Temps Moderness – Temps Mod. Library Journal – Lib. J. Literární archiv – Lit. Arch. Literatura na Świecie – Lit. Świecie Literature & theology – Lit. Theol. Ład Łódzki Biuletyn Filatelistyczny – Łódz. Biul. Filat. Łódzki Numizmatyk – Łódz. Numiz. Magazyn (Łódzki Klub Biznesu) – Mag. (Łódz. Klub Bizn.) Magen Dawid Massuah Merkur Meszoa Miasteczko Poznań – Miasteczko Pozn. Midrasz Midstream Między Wschodem a Zachodem. Łódzkie Studia Wschodnioznawcze Migotania, Przejaśnienia Mitteilungen aus dem Bundesarchiv – Mitt. Bundesarch. Money Trend Morze i Ziemia – Morze Ziemia Mosty Mówią Wieki Muzyka Muzykalia / Judaica 20 Bibliografia getta łódzkiego

Nad Wartą Najnowsze Dzieje Polski – Najnow. Dzieje Pol. Nasza Historia – Nasza Hist. Nasze Słowo Newsletter zur Geschichte und Wirkung des Holocaust – Newsl. Gesch. Wirk. Holocaust Newsletter – Fritz–Bauer-Institut, Studien– und Dokumentationszentrum zur Ge- schichte und Wirkung des Holocaust – Newsl. – Fritz-Bauer–Inst. Stud. – Dok. zent. Gesch. Wirk. Holocaust Newsweek Polska – Newsweek Pol. Niedziela Niepodległość Nowe Drogi Nowa Epoka Nowa Kultura – Nowa Kult. Nowe Książki – Nowe Książ. Nowe Państwo Nowe Życie Pabianic na Niedzielę – Nowe Życie Pabian. Niedz. Nowiny Kurier Odgłosy Odra Ogród Omega : Journal of Death and Dying Opcje Opinia Oral History Review – Oral Hist. Rev Osteuropa Pamięć.pl Pamięć i Sprawiedliwość – Pamięć Spraw. PaRDeS Partial Answers : Journal of Literature and the History of Ideas Perspektywy Piotrkowska 104 – Piotr. 104 Pokolenia Polin Polish Psychological Bulletin – Pol. Psychol. Bull. Polish Review – Pol. Rev. Political Psychology – Polit. Psychol. Polityka Polska Praha Wykaz tytułów czasopism występujących w bibliografii wraz ze skrótami 21

Prace i Materiały Historyczne Archiwum Archidiecezji w Łodzi i Muzeum Archi- diecezji Łódzkiej – Pr. Mater. Hist. Arch. Archidiec. Łodzi Muz. Archidiec. Łódzkiej Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi. Seria Numizmatyczna – Pr. Mater. Muz. Archeol. Etnogr. Łódź., Ser. Numiz. Prace Polonistyczne – Pr. Polonist. Prawo i Życie – Prawo Życie PRISM Przegląd Przegląd Filatelistyczny – Prz. Filat. Przegląd Historyczny – Prz. Hist. Przegląd Kulturoznawczy – Prz. Kulturozn. Przegląd Lekarski – Prz. Lek. Przegląd Nauk Historycznych – Prz. Nauk Hist. Przegląd Powszechny – Prz. Powsz. Przegląd Tygodnia – Prz. Tyg. Przegląd Zachodni – Prz. Zach. Przekrój Przeszłość i Pamięć – Przeszł. Pamięć Przyjaciółka Public History – Public Hist. Res Historica – Res Hist. Res Humana Revue d’histoire de la Deuxième Guerre Mondiale – Rev. hist. Deux. Guerre Mond. Revue d’Histoire de la Shoah – Rev. Hist. Shoah Reżyser Rocznik Łódzki – Rocz. Łódz. Roczniki Teologiczne – Rocz. Teol. Rzeczpospolita Sachor Seminare Silesia nova Simon Wiesenthal Center annual – Simon Wiesenthal Cent. annu. Slavia Slavonic and East European review – Slav. East Eur. Rev. Slavonic Review – Slavic Rev. Słowo Polskie – Słowo Pol. Słowo Powszechne – Słowo Powsz. Słowo Żydowskie – Słowo Żyd. Służba Społeczna – Służ. Społ. Solidarność Ziemi Łódzkiej – Solidar. Ziemi Łódz. Soviet Jewish Affairs – Sov. Jew. Aff. 22 Bibliografia getta łódzkiego

Spiegel der Forschung – Spieg. Forsch. Spurensuche Studia Historyczne – Stud. Hist. Studia i Materiały do Dziejów Wielkopolski i Pomorza – Stud. Mater. Dziejów Wielkopol. Pom. Studia Niemcoznawcze – Stud. Niemcozn. Studia Romologica Studies in Contemporary Jewry – Stud. Contemp. Jew Sztandar Ludu – Sztand. Ludu Sztandar Młodych – Sztand. Młod. Świat Świat Kolei Świat z Piotrkowskiej – Świat z Piotr. Tablet Magazine Teaching English in the Two–Year College – Teach. Engl. two–year coll. Teki Archiwalne – Teki Arch. Teksty Drugie Terezínské studie a dokumenty The American Historical Review – Am. Hist. Rev. The Concord Review – Concord. Rev. The Chicago Jewish Forum – Chic. Jew. Forum The Christian Century – Christ. Century The Christian Science Monitor – Christ. Sci. Monit. The Concord Review – Concord Rev. The European legacy toward new paradigms – Eur. Leg. Toward New Paradigms The Israel Philatelist The Library Quarterly – Libr. Q. The Milwaukee Journal – Milwaukee J. The New York Times Published The New York Review of Books – New York rev. books The New Republic – New Repub. The Numismatist The Polish Review – Pol. Rev. The Romanic Review – Rom. Rev. The Shekel The Social Studies – Soc. Stud. The Sociological Quarterly – Sociol. Q. The Village Voice – Village Voice The Wiener Library Bulletin – The Wiener Libr. Bull. Theresienstädter Studien und Dokumente TLS. Times Literary Supplement – TLS. Times Lit. Suppl. Transactions of the Royal Historical Society – Trans. R. Hist. Soc. Wykaz tytułów czasopism występujących w bibliografii wraz ze skrótami 23

Transformations Tribüne Trybuna Ludu – Tryb. Ludu Trybuna Łódzka –Tryb. Łódz. Twórczość Tydzień Tygiel Kultury – Tygiel Kult. Tygodnik Demokratyczny –Tyg. Demokr. Tygodnik Powszechny – Tyg. Powsz. Undzer Cajt Undzer Lodż Varia Walka Młodych – Walka Młod. Web Journal of Modern Language Linguistics – Web J. Mod. Lang. Linguist. WebMosaica West Virginia University Philological Papers – West Virginia Uni. Philol. Pap. Wędrownik Wiadomości Dnia – Wiad. Dnia Wiadomości Numizmatyczne – Wiad. Numiz. Wiener Jahrbuch fur Judische Geschichte, Kultur und Musumswessen Więź Wojsko Ludowe – Wojs. Lud. Word & Image : a Journal of Verbal/Visual Enquiry – Word image Wprost WTK Wrocławski Tygodnik Katolików – WTK. Wroc. Tyg. Katol. Yad Vashem Bulletin – Yad Vashem Bull. Yad Vashem News Yad Vashem Studies – Yad Vashem Stud. Yahadut Zemanenu (Contemporary Jewry) Yalkut Moreshet YIVO Annual of Jewish Social Science – YIVO Annu. Jew. Soc. Sci. YIVO Bleter Za i Przeciw Za Wolność i Lud – Za Woln. Lud Zagadnienia Rodzajów Literackich – Zag. Rodzajów Lit. Zagłada Żydów Zajn Zaranie Śląskie – Zaranie Śl. Zbliżenia Interkulturowe – Zbliż. Interkult. Zeitschrift des Verbandes Polnischer Germanisten – Z. Verb. Pol. Ger. Zeitschrift für Genozidforschung – Z. Genozidforsch. Zeitschrift für Geschichtswissenschaft – Z. Geschichtswiss. 24 Bibliografia getta łódzkiego

Zeitschrift für Ostmitteleuropa-Forschung – Z. Ostmitteleur.-Forsch. Zeitschrift für Unternehmensgeschichte – Z. Unternehm.gesch. Zeitgeschichte Zeszyty Literackie – Zesz. lit. Zwierciadło Życie Życie Warszawy – Życie Warsz. 25

1. Historia getta

1.1. Zagadnienia ogólne

1. A.: Cifern wegn dajczn achzorjes in Instytut Badań nad Żydami w Łodzi] // Dos Lodz : grojser farlust fun der lodżer bafel- Naje Lebn. - 1947, nr 64, s. 4, 6. kerung - wifil jidn zenen umgekumen in lo- Utworzenie w getcie łódzkim w poł. 1942 r. dżer geto? = [Skala niemieckiej nienawiści oddziału Instytutu do Badania Kwestii Żydowskiej mieszczącego się we Frankfurcie nad Menem. w Łodzi : wielka strata łódzkiej ludności - ilu Żydów zginęło w łódzkim getcie?] // 6. ALBERTI Michael: Die Verfolgung und Dos Naje Lebn. - 1945, nr 6, s. 7. Vernichtung der Juden im Reichsgau War- Straty ludności żydowskiej. theland 1939-1945. - Wiesbaden : Harrasso- witz, 2006. - xi, 574 s. ; 25 cm. - (Deutsches 2. ADAMCZEWSKI Leszek: Poligon : Historisches Institut Warschau : Quellen sensacje z Kraju Warty. - Zakrzewo : Wy- und Studien ; Bd. 17). - ISBN 3447051671. daw. Replika, cop. 2014. - 353, [1] s., [16] Rec.: Irene Diekmann // Jahrb. Gesch. Mittel- s. tabl. (gł. kolor.) : il. ; 21 cm. - ISBN -Ostdtschl. - 2007, Bd. 53, s. 453-455; Klaus-Peter 9788376742960. Friedrich // Z. Ostmitteleur.-Forsch. - 2006, Jg. 55, s. 148–168: Pierwsze i ostatnie. H. 2, s. 305-306; Jörg Osterloh. W: Volksgenossin- nen : Frauen in der NS-Volksgemeinschaft / hrsg. 3. ADLER Hans Günther: Der verwaltete von Sybille Steinbacher. - Göttingen : Wallstein, Mensch : Studien zur Deportation der Juden 2007, s. 218-220; Markus Roth // Inter Finitimos. - 2006, Bd. 4, s. 283-289; Johannes Vossen // Z. Ge- aus Deutschland. - Tübingen : Mohr, 1974. - schichtswiss. - 2007, Bd. 55, H. 3, s. 291-293. xxxii, 1076 s. ; 25 cm. - ISBN 3168351326. s. 168–175: Die systematischen Deportatio- 7. ALBERTI Michael: „Nikczemna perfi- nen : Lodsch. dia, niska, bezmierna chciwość oraz zimne, Rec.: La déportation des Juifs allemands / J[ózef] Billig // Rev. hist. Deux. Guerre Mond. - wyrachowane okrucieństwo” - ostateczne 1976, A. 26, nr 101, s. 129-134; Zygmunt Hoffman rozwiązanie kwestii żydowskiej w Kra- // Biul. Żyd. Inst. Hist. - 1977, nr 3, s. 101-107. ju Warty. W: Zagłada Żydów na polskich terenach wcielonych do Rzeszy / pod red. 4. AINSZTEIN Reuben: Life in the Lodz Aleksandry Namysło. - Warszawa : Insty- 1942-1944 : Wiener Library Collection of tut Pamięci Narodowej. Komisja Ścigania Ghetto Documents // The Wiener Libr. Bull. Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, - 1959, Vol. 13, nr 1-2, s. 17. 2008, s. 69-84. Etapy działań władz niemieckich wobec lud- 5. AJZENBACH A[ron]: Hitlers institut ności żydowskiej w Kraju Warty: ekscesy antyży- far jidn-forszung in Lodz = [Hitlerowski dowskie, wywłaszczenia, wysiedlenia, zakładanie 26 Bibliografia getta łódzkiego gett, obozów pracy przymusowej oraz masowej chrześcijanie w getcie łódzkim // Kron. zagłady na terenie Kraju Warty. Miasta Łodzi. - 2004, nr 2, s. 113-116. Losy chrześcijan pochodzenia żydowskiego 8. ARUM wos gejt di diskusje? = [O czym oraz niewielkich grup Polaków i Niemców w get- jest dyskusja?] // Dos Naje Lebn. - 1948, cie łódzkim. nr 7, s. 4. Odp. redakcji „Dos Naje Lebn” na art. R. Ger- 16. BARANOWSKI Julian: Litzmannstadt bera Pojlisze demokracje in lodżer getto = [Polska Getto 1940-1944. W: Żydzi łódzcy = Jews demokracja w getcie łódzkim]. of Łódź / [red. nacz. Andrzej Machejek ; posł. Symcha Keller ; aut. Julian Branow- 9. AT: Koniec żydowskiej Łodzi // Świat ski i in. ; tł. Dorota Dekiert i in.]. - Łódź : z Piotr. - 1993, nr 28, s. 5. Zagłada łódzkich Żydów w czasie II wojny Wydaw. Hamal Andrzej Machejek, 2004, światowej. s. 85-101.

10. AUERBACH Hersz: [Piętnastu] 15-tu 17. BARANOWSKI Julian: Litzmannstadt z „Astorii” : przyczynek do dziejów mar- Getto // Tygiel Kult. - 2004, nr 4-6, s. 15-22. tyrologii Żydów łódzkich // Nasze Słowo. 18. BARANOWSKI Julian: Łódzkie getto - 1946, nr 11, s. 6. Aresztowanie i egzekucja pisarzy, dziennikarzy 1940-1944 = The Łódź ghetto 1940-1944 : z kawiarni Astoria. vademecum / [przekł. na jęz. ang. Dorota Dekiert]. - Łódź : Archiwum Państwowe : 11. AVIRAM Israel: Al ha-geto Lodż = Bilbo, 1999. - 128 s., [1] k. tabl. złoż., [2] k. [O getcie w Łodzi] // Yalkut Moreshet. - tabl. luz. : faks., fot., 2 pl. ; 21 cm. - ISBN 1994/1995, Vol. 58, s. 129-149. 8390464683. Rec.: Vademecum o łódzkim getcie / Janusz 12. BARANOWSKA Aneta: Żydzi wło- Kozłowski // Słowo Żyd. - 2000, nr 21, s. 18; Vade- cławscy i ich zagłada 1939-1945. - Toruń : mecum łódzkiego getta / Andrzej Kempa // Tygiel Kult. - 1999, nr 7-9, s. 168-169; Wydaw. Nauk. Grado, cop. 2005. - 149, [2] Toż: Wyd. 2. - Łódź : Archiwum Państwowe : s. : il. ; 21 cm. - ISBN 8389588315. Bilbo, 2003. - 152 s., [1] k. tabl. luz. : faks., fot., Z treści: s. 96–99: Deportowanie Żydów z Wło- 2 pl. ; 21 cm. - ISBN 8390464672. cławka do getta w Łodzi; s. 138–140 (Aneks 5): Toż: Wyd. 3 popr. i uzup. - Łódź : Archiwum Lista Żydów deportowanych z Włocławka, którzy Państwowe : Bilbo, 2005. - 152 s., [2] s. tabl. : il., zmarli na terenie Getta Łódzkiego; s. 141–145 faks. ; 21 cm. - ISBN 8392136020. (Aneks 6): Lista Żydów deportowanych do getta Toż: Wyd. 4. popr. i uzup. - Łódź : Archiwum w Łodzi z Włocławka, a następnie wysiedlo- Państwowe : Bilbo, 2009. - 152 s., [2] s. tabl. złoż. : nych do obozów zagłady; s. 146–149 (Aneks 7): il. ; 21 cm. - ISBN 9788361420125. Dokumenty Przełożonego Starszeństwa Żydów Toż: Łódź : Archiwum Państwowe : Instytut w Getcie Łódzkim: Żydzi z Włocławka i powiatu Pamięci Narodowej - Komisja Ścigania Zbrodni włocławskiego przesiedleni do Łodzi. przeciwko Narodowi Polskiemu. Oddział, 2014. - 287 s. : il. ; 30 cm. - ISBN 9788363695125. 13. BARANOWSKI Julian: Generalplan Rec.: Szybkie spojrzenie na getto / łk / Dz. Łódź. - 2012, nr 215 dod. Kocham Łódź, nr 199, ost Endlösung der Judenfrage // Rocz. Łódz. s. 23. - 1986, T. 34, s. 329-332. 19. BARANOWSKI Julian: Mity wciąż 14. BARANOWSKI Julian: Getto w Łodzi zaciemniają prawdę o łódzkim getcie / Ju- // Nowiny Kurier. - 2003, nr z dn. 12 wrześ- lian Baranowski ; rozm. Janusz Kozłowski nia, s. 10-11. // Słowo Żyd. - 1999, nr 21, s. 10-11. Przekłamania dot. getta łódzkiego w literaturze 15. BARANOWSKI Julian: Ginęli historycznej. w tym samym ośrodku masowej zagłady : Toż: Wędrownik. - 2004, nr 1, s. 6-7. Historia getta 27

20. BARANOWSKI Julian: Nieśli pomoc Łodzi i okręgu łódzkiego 1939-1940 / red. zamkniętym w getcie : represjonowanie Antoni Galiński, Marek Budziarek. - Łódź : łodzian za pomoc niesioną Żydom // Kron. Okręgowa Komisja Badania Zbrodni Prze- Miasta Łodzi. - 2006, nr 4, s. 169-174. ciwko Narodowi Polskiemu w Łodzi Insty- tutu Pamięci Narodowej, 1992, s. 51-60. 21. BARANOWSKI Julian: Powstanie i organizacja getta w Łodzi // Fołks-Szty- 26. BARANOWSKI Julian: Źródła do me. - 1984, nr 45, s. 10-12. dziejów Żydów w Łódzkiem w łódzkim zasobie Archiwum Państwowego w Łodzi. 22. BARANOWSKI Julian: Raport z osza- W: Źródła archiwalne do dziejów Żydów cowania strat i szkód poniesionych przez w Polsce : opracowanie zbiorowe / pod miasto Łódź wskutek wybuchu i trwania red. nauk. Bolesława Woszczyńskiego II wojny światowej oraz wynikłych z or- i Violetty Urbaniak ; Naczelna Dyrekcja ganizacji i funkcjonowania Litzmannstadt Archiwów Państwowych. Zakład Naukowy Getto. - Łódź : Urząd Miasta Łodzi, 2006. Archiwistyki. - Warszawa : DiG : Naczelna - 156 s., [1] k. tabl. złoż. luz. : il. ; 23 cm. Dyrekcja Archiwów Państwowych, 2001, - (Biblioteka Kroniki Miasta Łodzi ; t. 3). s. 225-239. Próba oszczacowania strat i szkód, jakie Łódź poniosła w czasie II wojny światowej. 27. BERG Silke: Wenn sich Vergangenes 23. BARANOWSKI Julian: Stan i potrze- zunehmend mit Nacht bedeckt... : Bilder by badań. W: Stan i perspektywy badań vom Ghetto in Lodz 1940-1944, Bilder von historycznych lat wojny i okupacji 1939- Orten 1995, Portraits von Juden in Lodz 1945 : sesja 14-15 listopada 1985 r. : [pra- 1995 = Gdy przeszłość coraz bardziej od- ca zbiorowa] / Główna Komisja Badania dala się w noc... : obrazy z getta w Łodzi Zbrodni Hitlerowskich w Polsce - Instytut 1940-1944, obrazy miejsc 1995, wizerun- Pamięci Narodowej. - Warszawa : Główna ki Żydów z Łodzi 1995 / [Übers. Jadwiga Komisja Badania Zbrodni Hitlerowskich Izabela Gawłowska]. - Frankfurt am Main : w Polsce - Instytut Pamięci Narodowej, Bergauf-Verlag, 2000. - [14], 86 s. : il. 1988, s. 168-177. (w tym kolor.) ; 30 cm. - (Memento ; Bd. 1). - ISBN 3000055738. 24. BARANOWSKI Julian: Zagłada sku- Rec.: Noc nad gettem / Krzysztof Woźniak // pisk żydowskich na obszarze tzw. Kraju Tygiel Kult. - 2002, nr 1-3, s. 178-180. Warty w latach 1939-1945 : stan i potrzeby 28. BERNET Michael M.: The unknown badań. W: Stan i perspektywy badań histo- district of Lodz // Hadasah Monthly. - 1969, rycznych lat wojny i okupacji : 1939-1945 : Vol. 51, nr 2, s. 6-7, 37. sesja 14-15 listopada 1985 r. / Główna Fragmenty pamiętnika anonimowego autorstwa Komisja Badania Zbrodni Hitlerowskich pisanego w getcie łódzkim na marginesach fran. w Polsce, Instytut Pamięci Narodowej. powieści. Wielojęzyczne zapisy zawierają informacje o warunkach życia. - Warszawa : Główna Komisja Badania Toż: Yad Vashem News. - 1970, nr 2, s. 8-11. Zbrodni Hitlerowskich w Polsce : Instytut Pamięci Narodowej, 1988, s. 168-177. 29. BETHKE Svenja: Crime and punishment in emergency situations : the Jewish 25. BARANOWSKI Julian: Zbrodnie na ghetto courts in Lodz, Warsaw and Vilna in inteligencji i grupach przywódczych lud- World War II - a comparative study // Da- ności żydowskiej w pierwszych miesiącach pim. - 2014, Vol. 28, nr 3, s. 173-189. okupacji. W: Eksterminacja inteligencji 28 Bibliografia getta łódzkiego

30. BETHKE Svenja: Tanz auf Messers - (Acta Universitatis Lodziensis). - ISBN Schneide : Kriminalität und Recht in den 837016630X. Ghettos Warschau, Litzmannstadt und Wil- Rec.: Ludwik Mroczka // Stud. Hist. - 1993, na. - Hamburg : Hamburger Edition, 2015. z. 4, s. 539-542. - 316, [1] s. ; 22 cm. - (Studien zur Gewalt- 36. BOJANOWSKI Tadeusz: Polityka geschichte des 20. Jahrhunderts). - ISBN okupacyjnych władz hitlerowskich wobec 9783868542950. Łodzi : (1939-1945). - Łódź : Prezydium Przestępczność w gettach łódzkim, warszawskim i wileńskim. Łódzkiego Komitetu Frontu Jedności Na- rodu : Uniwersytet Łódzki, 1973. - 31, [1] 31. BĘBNOWSKI Damian: Wokół likwi- s. ; 17 cm. dacji getta łódzkiego w 1944 roku. W: Vade Nobiscum. Materiały Studenckiego Koła 37. BONISŁAWSKI Ryszard: „Obozy” Naukowego Historyków Uniwersytetu pracy dla Żydów przy ulicach Jakuba 16 Łódzkiego. Vol. IX, Handel, migracja, pod- i Łagiewnickiej 36. W: Obozy hitlerowskie bój. Spotkania ludzi i kultur. Małe Ojczyzny w Łodzi / praca zbiorowa pod red. Albina na przestrzeni dziejów. Rytuały przejścia / Głowackiego i Sławomira Abramowicza. - red. Ewa Kacprzyk, Marcin Gawryszczak. Łódź : Okręgowa Komisja Badania Zbrodni - Łódź : Uniwersytet Łódzki, cop. 2014, Przeciwko Narodowi Polskiemu, Instytut s. 163-173. Pamięci Narodowej, 1998, s. 223-233. Toż: Wędrownik. - 2009, nr 1, s. 21-23. 32. BIAŁOSTOCKI Izrael: Ha-tena’im 38. BONISŁAWSKI Ryszard: Przy grani- be-geto Lodż we-chisulo = [Warunki życia cy getta // Wędrownik. - 2009, nr 1, s. 24-26. w getcie łódzkim i jego likwidacja] // Yalkut Moreshet. - 1978/1979, Vol. 26, s. 99-114. 39. BONISŁAWSKI Ryszard: Tu było get- to // Gaz. Wybor. dod. Gaz. Łódz. - 1997, 33. BLUMENTAL Nachman: Słowa nie- nr 201, s. 7. winne : [słownik wyrazów oznaczających Topografia getta łódzkiego. bestialstwa hitlerowskie, m.in. dotyczy getta w Łodzi]. - Kraków : CŻKH, 1947. - 40. BOSTOCK William: Language policy 271 s. ; 18 cm. - (Wydawnictwo Centralnej and use in the Lodz Ghetto 1940-1944 // Żydowskiej Komisji Historycznej ; nr 34). Web J. Mod. Lang. Linguist. - 1998, nr 3, Rec.: „Deutsche kultur” : neokanibalizm pan- s. 1-12. germański w leksykonalnym ujęciu Centr. Żyd. Wielojęzyczność getta łódzkiego. Kom. Hist. : (ex re I tomu „Słowa niewinne” Dostęp online: http://wjmll.ncl.ac.uk/issue03/ w opracowaniu mgr N. Blumentala) / Szymon bostock.htm [21.01.2014]. Szpund // Nasze Słowo. - 1947, nr 14, s. 9. 41. BROWNING Christoper: Geneza 34. BOGUSZ Andrzej: Nurt wychowania „ostatecznego rozwiązania” : ewolucja na- fizycznego i sportu w Getcie Łódzkim. zistowskiej polityki wobec Żydów wrzesień - Łódź : [s.n.], 2004. - 16 k. : faks., fot. ; 1939–marzec 1942 / Christopher R. Brow- 30 cm. ning przy współpr. Jürgena Matthäusa ; 35. BOJANOWSKI Tadeusz: Łódź pod tł. Barbara Gutowska-Nowak. - Kraków : okupacją niemiecką w latach II wojny Wydaw. Uniwersytetu Jagiellońskiego, światowej (1939-1945) : [praca habili- 2012. - XI, [1], 593, [1] s. ; 24 cm. - ISBN tacyjna]. - Łódź : Wydaw. Uniwersytetu 9788323333401. s. 114–120: Łódź; s. 150–156: Łódź. Łódzkiego, 1992. - 403, [1] s. ; 25 cm. Historia getta 29

42. BRYKS Jerechmiel: Niszt fargebn un 52. CYGAŃSKI Mirosław: Bilans rządów niszt fargesn! = [Niewybaczone i nie zapo- okupacji hitlerowskiej w Łodzi // Odgłosy. mniane!] // Kultur. - 1965, nr 9, s. 38-39. - 1965, nr 37, s. 3. Zapis przemówienia wygłoszonego na cmenta- Fragm. książki Z dziejów okupacji hitlerowskiej rzu żydowskim w Montrealu podczas wbudowania w Łodzi. kamienia węgielnego pod budowę pomnika upa- miętniającego zamordowanych łódzkich Żydów. 53. CYGAŃSKI Mirosław: Z dziejów okupacji hitlerowskiej w Łodzi. - Łódź : 43. BRYKS Jerechmiel: Werter geszafen in Wydaw. Łódzkie, 1965. - 318, [2] s., [14] lodżer geto = [Słowa utworzone w łódzkim s. tabl. : il. ; 24 cm. getcie] // Di Cukunft. - 1947, nr 6 (juli-oj- Rec.: Bruno Buchta // Z. Geschichtswiss. - gust), s. 402-404. 1967, Jg. 15, H. 1, s. 128-130; Jan Fijałek // Rocz. Język i słownictwo getta. Dot. takich słów Łódz. - 1967, T. 12, s. 335-338; Łódź pod okupacją powstałych w getcie, jak biglen, racje, bajrat, klep- hitlerowską / Maria Turlejska // Nowe Książ. - sydra, plecy. 1966, nr 16, s. 998-999. Toż: Undzer Lodż. - 1954, nr 3, s. 82-84. 54. CYGAŃSKI Mirosław: Z dziejów 44. (BUD): Stanisław: Łódzki kadisz // okupacji hitlerowskiej w Łodzi. Cz. 1. Niedziela. - 1993, nr 5, s. 9. W: Z dziejów okupacji hitlerowskiej na Ziemi Łódzkiej w latach 1939–1945 : ma- 45. BUDZIAREK Marek: Dzielnica śmier- teriały z seminarium popularno-naukowego ci // Piotr. 104. - 2003, nr 5, s. 22-23. Dzieje łódzkiego getta. zorganizowanego przez Okręgową Komisję Badania Zbrodni Hitlerowskich i Zarząd 46. BUDZIAREK Marek: Łódzki holo- Okręgu ZBoWiD w Łodzi przy udziale caust // Dz. Łódz. - 1992, nr 97, s. 5. Zarządu Wojewódzkiego Towarzystwa Historia łódzkiego getta. Rozwoju Ziem Zachodnich w Łodzi odby- 47. BUDZIAREK Marek: Mikrokosmos tego w dniu 27 II 1965 r. / [aut.] Mirosław zagłady // Życie Warsz. - 1994, nr 212 dod. Cygański [i in.] ; Zarząd Okręgu Związku Życie Ekstra, s. 1, 3. Bojowników o Wolność i Demokrację Historia łódzkiego getta. w Łodzi. - [Łódź : Zarząd Okręgu ZBoWiD, 1965], s. 3-45. 48. BUDZIAREK Marek: Wohngebiet der Juden in Litzmannstadt // Piotr. 104. - 2004, 55. CWEJ briwn wegn injen Zonabend = nr 8 [nr specjalny], s. 6-7. [Dwa listy w sprawie Zonabenda] // Dos Historia getta łódzkiego. Naje Lebn. - 1949, nr 2, s. 9. Odpowiedź N. Zonabenda na oskarżenia 49. BUDZIAREK Marek: Zamordowana A. Klugmana o pełnienie przez niego funkcji poli- nadzieja // Gaz. Wybor. dod. Gaz. Łódz. - cjanta w getcie łódzkim. Zawiera list A. Klugmana 1994, nr 192 dod. Verte, nr 16, s. 2. („An entfert wos, farentfert niszt”). Likwidacja getta łódzkiego. 56. DATNER Szymon: „... i brocząc we 50. BULKIEWICZ Stanisław: Ślady łódz- krwi swojej żyć będziesz” : pamiętnik zna- kiego getta // Kron. Miasta Łodzi. - 2001, leziony w Oświęcimiu // Nowa Kult. - 1962, nr 3, s. 166-168. nr 4, s. 1, 6-7. Okoliczności zakopania pamiętnika z getta 51. CHARAKTERISZER dokument fun łódzkiego na terenie II krematorium w obozie Au- lodżer geto = [Charakterystyczny dokument schwitz-Birkenau. Polem.: Gwoli prawdy historycznej / M[ichał] z łódzkiego getta] // Dos Naje Lebn. - 1946, Chęciński, S[tefan] Krakowski, A[rnold] Mosto- nr 16, s. 6. wicz, A[rtur] Stolarz // Nowa Kult. - 1962, nr 7, Dokument z Wydziału Szkolnego. s. 11. 30 Bibliografia getta łódzkiego

57. DATNER Szymon: „Wiadomości”: [recenzja] / Karol Marian Pospieszalski // Prz. podziemny organ prasowy w getcie war- Zach. - 1947, nr 7-8, s. 695-697. szawskim z okresu po wielkim „wysiedle- 63. DORESMAN I.: Churbn Lodż = [Za- niu” // Biul. Żyd. Inst. Hist. - 1970, nr 76, głada Łodzi] // Ejnikajt. - 1945, nr 7, s. 13- s. 49-79. 14. s. 67: wzmianka o sytuacji w getcie łódzkim w sierpniu 1942 r. 64. DROICK Carolin: Das Alltagsleben 58. DATNER Szymon: Zbrodnie hitlerow- im Getto Lodz am Beispiel der westeuro- skie na Żydach zbiegłych z gett // Biul. Żyd. päischen Juden. - München : GRIN Verlag Inst. Hist. - 1970, nr 75, s. 7-29. GmbH, 2009. - [3], 26 k. ; 21 cm. - ISBN s. 11–12: Egzekucja Maksa Hertza w getcie 9783640491865. łódzkim za próbę ucieczki, „akcja dziecięca” oraz Treść: Einleitung, s. 3; Die polnische Stadt deportacje z getta chorych i niezdolnych do pracy. Lodz wird zu Litzmannstadt: Lodz im Spiegel seiner Bevölkerungszusammensetzung, s. 5; Das 59. DĄBROWSKA Danuta: O projektach Getto Litzmannstadt entsteht, s. 6; Die Organisa- poprawy sytuacji ludności w getcie łódzkim tion des Gettos, s. 7; Rumkowski der Judenälteste - „[eine] höchst mysteriöse Persönlichkeit”, s. 7; (wnioski mieszkańców getta z lat 1940- Der Ordnungsdienst, s. 8; Die Lebensbedingungen 1942) // Biul. Żyd. Inst. Hist. - 1961, nr 38, im Getto Lodz am Beispiel der westeuropäischen s. 118-127. Juden: Die Ankunft der westeuropäischen Juden im Getto Lodz, s.10; Die Wohn- und Ernährungs- 60. DĄBROWSKA D[anuta]: Zagłada situation der „Westjuden”, s. 12; Krankheiten und Epidemien, s. 14; Facetten des Alltags: Bilder des skupisk żydowskich w „Kraju Warty” täglichen Lebens, s. 15; Bildung und Kultur - eben- w okresie okupacji hitlerowskiej // Biul. falls ein Teil des Alltagslebens, s. 16; Jude ist nicht Żyd. Inst. Hist. - 1955, nr 13-14, s. 122-184. gleich Jude - Gemeinsamkeiten und Unterschiede in einer internationalen Gettogesellschaft : Das 61. DOCUMENTS on the Holocaust : Verhältnis zwischen westeuropäischen und polnischen Juden, s. 20; Die Gruppe als einheitliche selected sources on the destruction of the Gemeinschaft?, s. 23; Endstation Kulmhof - mögli- Jews of Germany and Austria, Poland, and che Gründe für die frühe Deportation der westeu- the Soviet Union / ed. by Yitzhak Arad, ropäischen Juden, s. 23; Die Auflösung des Getto Israel Gutman, and Abraham Margaliot ; Litzmannstadt, s. 24; Schlussbetrachtung, s. 26; Literaturverzeichnis, s. 26. transl. by Lea Ben Dor ; introd. to the Bison Books edition by Steven T. Katz. - Lincoln : 65. DUDKIEWICZ Wojciech, PAULSKA University of Nebraska Press ; Jerusalem : Aleksandra: Cztery kilometry ludzi // Życie. Yad Vashem, 1999. - xi, 508 s. ; 24 cm. - - 2004, nr 191 dod. Forum Życia, s. 4-5. ISBN 0803210507. - ISBN 0803259379. Historia getta łódzkiego. Przedruk ogłoszeń i mów Rumkowskiego dot. pracy, deportacji dzieci, sytuacji w getcie łódzkim. 66. DZIECIŃSKI Paweł: Hitlerowskie wysiedlenia Polaków i Żydów na terenie Łodzi 62. DOKUMENTY i materiały do dziejów (1939-1945) // Rocz. Łódz. - 1986, T. 36, okupacji niemieckiej w Polsce. T. 3, Getto s. 227-242. łódzkie. Cz. 1 / oprac. A. Eisenbach. - Łódź : Centralna Żydowska Komisja Historyczna 67. DZIECIŃSKI Paweł: Łódź w cieniu w Polsce, 1946. - 300 s., [1] k. tabl. : il. ; swastyki. - Łódź : Krajowa Agencja Wy- 20 cm. - (Wydawnictwa Centralnej Żydow- dawnicza, 1988. - 140, [4] s., [6] s. tabl. : skiej Komisji Historycznej ; nr 31). fot. ; 20 cm. - (Biblioteka Łódzka). - ISBN Rec.: Wstrząsająca prawda o getcie łódzkim // 8303022989. Opinia. - 1947, nr 10, s. 20; Dokumenty i materiały Rec.: E.C.K. // Acta Pol. Hist. - 1990, T. 62, do dziejów okupacji niemieckiej w Polsce. T. 1-3 s. 284; Julia Wasiak // Biul. Okr. Kom. Bad. Zbrod. Historia getta 31

Hitler. w Łodzi Inst. Pamięci Nar. - 1989, T. 1, Rec.: Getto Litzmannstadt widziane w wiel- s. 103-104; Jerzy Wilmański // Głos Robot. - 1988, kim zbliżeniu / Łukasz Kaczyński // Dz. Łódz. nr 284, s. 4. - 2016, nr 105 dod. Kocham Łódź, nr 384, s. 18; Justyna Majewska // Zagłada Żydów. - 2015, nr 11, 68. EISENBACH Artur: Hitlerowska poli- s. 734-740; Szyszkowice nie jedzą chlapusa / Igor tyka zagłady Żydów. - Warszawa : Książka Rakowski-Kłos // Gaz. Wybor. dod. Gaz. Wybor. Łódź. - 2015, nr 211, s. 2; Encyklopedia getta / i Wiedza, 1961. - 703 s. : il. ; 22 cm. (sb). // Kronika (Uniwersytet Łódzki). - 2015, nr 1; Nagroda Klio / (sb). // Kronika (Uniwersytet Łódz- 69. EISENBACH Artur: O należyte zro- ki). - 2015, nr 5; Encyklopedia łódzkiego getta : zumienie genezy zagłady Żydów w „Kraju uratowany dokument / Wojciech Źródlak // Kron. Warty” // Biul. Żyd. Inst. Hist. - 1977, nr 4, Miasta Łodzi. - 2015, nr 3, s. 173-180. Toż w jęz. ang.: Encyclopedia of the ghetto : the s. 55-69. unfinished project of the Łódź Ghetto archivists / ed. by Adam Sitarek and Ewa Wiatr ; with the co- 70. EJNIKE dates fun churbn Lodż = [Kil- operation of Robert M. Shapiro, Piotr Zawilski and ka dat z zagłady Łodzi] // Undzer Lodż. - Jacek Walicki ; transl. by Katarzyna Gucio, Łukasz 1950, nr 1, s. 77-78. Plęs and Robert M. Shapiro. - Łódź : Archiwum Kalendarium getta łódzkiego. Państwowe, 2016. - XXVIII, 320 s. : il. ; 25 cm. - ISBN 9788393751297. 71. EKSTERMINACJA Żydów na zie- Toż: Wyd. 2 - Łódź : Archiwum Państwowe : Księży Młyn Dom Wydawniczy, 2017. - XXVIII, miach polskich w okresie okupacji hitle- 320 s. : il. ; 25 cm. - ISBN 9788393751228. rowskiej : zbiór dokumentów / zebr. i oprac. T[atiana] Berenstein, A[rtur] Eisenbach, 73. EUROPA wg Auschwitz : Litzmann A[adam] Rutkowski ; [dokumenty niem. stadt Ghetto / Marek Miller ; współpr. tł. D. Dąbrowska]. - Warszawa : Żydowski Zofia Kraszewska-Kelcz, Joanna Podol- Instytut Historyczny, 1957. - 378, [1] s. ; ska ; przy współudziale Magdaleny Janu- 25 cm. szewskiej [i in.] ; Instytut Dziennikarstwa Dokumenty i materiały dot. głównie spraw Uniwersytetu Warszawskiego. Laborato- politycznych i gospodarczych. Dot. m.in. getta rium Reportażu ; Archiwum Państwowe łódzkiego. w Łodzi. - Oświęcim : Państwowe Mu- 72. ENCYKLOPEDIA getta : niedokoń- zeum Auschwitz-Birkenau, 2009. - 487 s. : czony projekt archiwistów z getta łódz- il. ; 24 cm. - Bibliogr. s. 475-481. - ISBN kiego / red. Krystyna Radziszewska, Ewa 9788377040010. Wiatr, Adam Sitarek, Jacek Walicki, Mo- Dzieje getta łódzkiego opowiedziane głosami świadków i uczestników wydarzeń. nika Polit przy współpr. Piotra Zawilskie- Rec.: Wstrząsające relacje z getta / Paweł Pa- go ; [tł. z j. niem. Krystyna Radziszewska, tora // Dz. Łódz. - 2010, nr 41 dod. Kocham Łódź, tł. z j. jid. Monika Polit] ; Uniwersytet nr 65, s. 4; Getto, diabelska alternatywa / Joanna Szczęsna // Gaz. Wybor. - 2010, nr 225, s. 20. Łódzki. Centrum Badań Żydowskich ; Katedra Literatury i Kultury Niemiec, Au- 74. FASCHISMUS - Getto - Massenmord : strii i Szwajcarii ; Archiwum Państwowe Dokumentation über Ausrottung und Wi- w Łodzi ; Żydowski Instytut Historyczny derstand der Juden in Polen während des im. Emanuela Ringelbluma w Warszawie. zweiten Weltkrieges / Hrsg. vom Jüdischen - Łódź : Wydaw. Uniwersytetu Łódzkiego, Historischen Institut Warschau ausgew., be- 2014. - XLII, 332 s. : il. (w tym kolor.) ; arb. und eingeleitet von Tatiana Berenstein 25 cm. - ISBN 9788379690633. [i in.]. - 2. Aufl. - Berlin : Rütten & Loening, Zawiera artykuły: Krystyna Radziszewska: Przyczynek do historii kultury getta. O Encyklo- 1961. - 609, [2] s., [1] k. tabl. : il. ; 24 cm. pedii getta, s. XII; Monika Polit: Encyklopedie M.in. getto łódzkie. żydowskie (zarys), s. XXI. 32 Bibliografia getta łódzkiego

75. FENOMEN getta łódzkiego 1940-1944 Rec.: Ku nowej monografii Litzmannstadt / pod red. Pawła Samusia, Wiesława Pusia. Ghetto / Grzegorz Gazda // Midrasz. - 2007, nr 4, s. 3-4; O fenomenie łódzkiego getta / S.B. // Kro- - Łódź : Wydaw. Uniwersytetu Łódzkiego, nika (Uniwersytet Łódzki). - 2007, nr 3, s. 18-20; 2006. - 463, [3], 81, [1] s. : il. ; 28 cm. - „Fenomen getta łódzkiego 1940-1944” / U.D. // Bibliogr. s. 427-437. - ISBN 837171999X. Kronika (Uniwersytet Łódzki). - 2007, nr 2, s. 2. Treść: Samuś Paweł: Społeczność żydowska wielonarodowej Łodzi (do 1939 r.), s. 15; Wróbel 76. FOGEL Gerszon: Di geto fun Lic- Janusz: Specyfika polityki niemieckiej w Łodzi mansztat = [Getto Litzmannstadt] // Di w latach 1939–1945, s. 63; Tych Feliks: Typologia Cukunft. - 1958, nr 4, s. 176-178. gett utworzonych przez okupantów niemieckich w Polsce (1939-1944), s. 77; Chmielewski Paweł: Rola gett na wschodzie w realizacji „ostatecznego 77. FOGEL G[erszon]: Dos farszwigene rozwiązania kwestii żydowskiej”, s. 91; Baranow- geto = [Milczące getto] // Dos Naje Lebn. - ski Julian: Utworzenie i organizacja getta w Łodzi, 1947, nr 69, s. 7; nr 70, s. 7, 10. s. 115; Cykiert Abraham: The uniqueness of the Izolacja getta łódzkiego, brak kontaktu ze stro- Lodz Getto and Rumkowski, s. 129; Stuhlpfarrer ną artyjską. Karl: Litzmannstadt – eine Stadt ohne Juden, Pla- nungen und Aktionen für eine NS-Zukunft, s. 135; 78. FOGEL Gerszon: Dos tragisze izolirt- Galiński Antoni: Policja hitlerowska w getcie łódz- kim, s. 143; Löw Andrea: Ordnungsdienst im Getto kajt fun lodżer geto = [Tragiczna izolacja Litzmannstadt, s. 155; Unger Michal: Jewish forced łódzkiego getta] // Dos Naje Lebn. - 1948, labor in the Lodz getto and its influence on German nr 7, s. 4. policy, s. 169; Pietrzak Jacek: Hans Biebow - por- Brak kontaktu ze światem zewnętrzym. tret oprawcy, s. 185; Podolska Joanna: Nie w naszej mocy przebaczać. Chaim Mordechaj Rumkowski, 79. FÖHRDING Hans-Peter, VERFÜRTH Przełożony Starszeństwa Żydów w getcie, s. 205; Krieger Abraham, Keller Symcha: The religious life Heinz: Nur die Arbeit lässt uns leben : Ter- of the Lodz Ghetto, s. 235; Kuligowska-Korzeniew- ror und Tod im Ghetto von Lodz. W: Als ska Anna: Życie kulturalne w getcie łódzkim. Mu- die Juden nach Deutschland flohen : ein zyka i teatr, s. 243; Krakowski Shmuel: Organizacje vergessenes Kapitel der Nachkriegsge- młodzieżowe w getcie łódzkim, s. 281; Bogusz Andrzej: Wychowanie fizyczne i sport w getcie schichte / Hans-Peter Föhrding, Heinz łódzkim, s. 287; Freund Florian: Die Vorgeschichte Verfürth. - Köln : Kiepenheuer & Witsch, der Deportation österreichischer „Zigeuner” in das 2017, s. 36-53. Ghetto in Łódź, s. 297; Radziszewska Krystyna: Ży- dzi zachodnioeuropejscy w getcie łódzkim w świet- 80. FREJDLICH Konrad: Granica // Od- le dzienników i wspomnień z getta, s. 309; Feuchert Sascha: Oskar Rosenfeld und Oskar Singer - zwei głosy. - 1968, nr 18, s. 4. Autoren im Archiv des „Judenältesten von Lodz”, Policja żydowska w getcie łódzkim. s. 327; Sierpacka Dorota: Stosunki polsko-żydow- skie w Łodzi w czasie okupacji hitlerowskiej. Stan 81. FRENKLOWA Giza: Projektowana badań i perspektywy badawcze, s. 335; Abramo- wystawa w getcie łódzkim w 1942 r. // Na- wicz Sławomir: Ofiary i sprawcy, świadkowie i do- sze Słowo. - 1948, nr 1, s. 11. kumenty zbrodni w ośrodku zagłady w Chełmnie nad Nerem, s. 347; Strzelecki Andrzej: Deportacja 82. FRIENDS reminisce : a session on the Żydów z getta łódzkiego do KL Auschwitz, s. 363; Waingertner Przemysław: Problematyka getta activities in the Ghetto by veterans of „Ha- łódzkiego w źródłach drukowanych i literaturze noar Hazioni” in Lodz // Massuah. - 1990, naukowej, s. 389; Sobiczewski Bernard: Źródła do nr 18, s. 138-150. dziejów getta łódzkiego w zasobie Archiwum Pań- stwowego w Łodzi, s. 401; Olejnik Leszek: Łódź 83. GALIŃSKI Antoni: Centralne wię- jako centrum społeczności żydowskiej w Polsce (1945–1949), s. 407; Redlich Shimon: Between hi- zienie dla Żydów w getcie łódzkim. W: story and biography: memoires from postwar Lodz, Dzieje Żydów w Łodzi 1820-1944 : wy- s. 421; Pietrzak Jacek, Waingertner Przemysław: brane problemy / pod red. Wiesława Pusia Getto łódzkie (1940–1944) – bibliografia, s. 427. Historia getta 33 i Stanisława Liszewskiego. - Łódź : Wy- 89. GETTO w Łodzi 1940-1944 : materiały daw. Łódzkie, 1991, s. 324-337. z sesji naukowej - 9 VIII 1984 r. / [red. Jan Fijałek, Antoni Galiński]. - Łódź : OKBZH 84. GALIŃSKI Antoni: Di policej inem w Łodzi - IPN, 1988. - 142 s. : il. ; 20 cm. lodżer geto = [Policja w getcie łódzkim] // Treść: Fijałek Jan: Przedmowa, s. 3; Baranow- Bl. Gesz. - 1985, nr 23, s. 343-366. ski Julian: Powstanie i organizacja getta, s. 11; Materiały na sesję naukową nt. Getto w Łodzi Galiński Antoni: Policja w getcie, s. 27; Fijałek 1940–1944. Jan: Formy eksterminacji pośredniej mieszkańców Zadania poszczególnych formacji policji hi- getta, s. 51; Piechota Zbigniew, Wróbel Janusz: tlerowskiej w eksterminacji więźniów getta łódz- Formy eksterminacji bezpośredniej mieszkańców kiego, struktura i zakres zadań żydowskiej służby getta, s. 65; Adamska Jolanta: Grabież mienia porządkowej. mieszkańców getta przez funkcjonariuszy hitlerowskich, s. 81; Świtoński Marian: Zbrodnie na 85. GENGER Angela, JAKOBS Hilde- Żydach z getta łódzkiego osadzonych w obozach w Poznańskiem, s. 99; Mnichowski Przemysław: gard: Lokalgeschichte in Archivfunden im Hitlerowskie obozy pracy przymusowej dla Żydów staatlichen Ghettoarchiv von Lodz (Polen) z getta łódzkiego na środkowym Nadodrzu w la- // Augenblick. - 2004, nr 28-29, s. 5-13. tach 1940–1944, s. 105; Waszczyński Jan: Rola Hansa Biebowa w eksterminacji mieszkańców 86. GERBER Rafael: Pojlisze demokracje getta w Łodzi, s. 117; Abramowicz Sławomir: Od- powiedzialność za zbrodnie popełnione na Żydach in lodżer geto = [Polska demokracja w get- w Łódzkiem, s. 129. cie łódzkim] // Dos Naje Lebn. - 1947, Rec.: Tadeusz Bojanowski // Rocz. Łódz. - nr 85, s. 5. 1989, T. 39, s. 332-334; Litzmannstadt - Getto / Korespondencja między PPR a gettem łódzkim. Marek Budziarek // Ład. - 1989, nr 34, s. 4; (das) Polem.: Di tragisze izolirtkajt fun lodżer geto = // Nad Wartą. - 1989, nr 3, s. 5; Książka o łódzkim [Tragiczna izolacja łódzkiego getta] / Gerszon Fo- getcie / (maj) // Dz. Łódz. - 1989, nr 20, s. 3; Roman gel // Dos Naje Leben. - 1948, nr 7, s. 4; Der emes Poradowski // Głos Robot. - 1988, nr 296, s. 5; Ja- wegn lodżer geto = [Prawda o getcie łódzkim] / nusz Wróbel // Biul. Okr. Kom. Bad. Zbrod. Hitler. Riwka Kwiatkowska // Dos Naje Leben. - 1948, Łodzi Inst. Pamięci Nar. - 1990, s. 136-138. nr 7, s. 4. 90. GOODLET Kirk: Rethinking moder- 87. GEREMEK Rafał: Ziemia zwana nity and the Holocaust : the application of obiecaną : opowieści o żydowskiej Łodzi. Zygmunt Bauman’s thesis to the Jewish co- - Warszawa : Axel Springer Polska, 2009. uncil of Lodz, 1940-1944 // J. Hist. Sociol. - 104 s. ; 20 cm. - (Pod Lupą Newsweek - 2012, Vol. 25, nr 3, s. 504-530. Polska). - ISBN 9788375586121. Łódź w XIX i XX w. 91. GÓRCZYŃSKA-PRZYBYŁOWICZ Treść: Miasto, które pamięta, s. 4–13; Króle- Bożena: Prześladowania i zagłada Żydów stwo Izraela, s. 14–27; Chasydzi nie grają w piłkę, pod rządami nazistów w Kraju Warty // Prz. s. 28–38; Rajskie ogrody bundowców, s. 39–47; Mojżesz i Jankiel z Łodzi, s. 48–55; Nadzieja i Za- Zach. - 2009, nr 2, s. 77-89. głada, s. 56–67; Diabelski interes, s. 68–83; Życie po getcie, s. 84–95; Ścieżki i znaki, s. 96–103. 92. GRONCZEWSKA Anna: Czerwiec 1944 : początek końca getta // Dz. Łódz. - 88. GETTO Litzmannstadt : Bilanz eines 2013, nr 136 dod. Historia, s. 1, 8. nationalsozialistischen Verbrechens : mit Tyt. na s. 8: Każdego dnia drżeli o swoje życie : Deportations - und Totenlisten der aus pracowali, cierpieli, ale trwali... dem Altreich stammenden Juden / [hrsg. Likwidacja getta łódzkiego w sierpniu 1944 r. von] Adolf Diamant. - Frankfurt am Main : 93. GRONCZEWSKA Anna: Kronika A. Diamant, 1986. - XIV, 411 s. : faks. ; 25 zamkniętej dzielnicy Łodzi // Dz. Łódz. - cm. - ISBN 380019454. 2009, nr 201, s. 4-5. Kalendarium getta łódzkiego. 34 Bibliografia getta łódzkiego

94. GRONCZEWSKA Anna: Od szykan Powstanie getta, opis i lokalizacja poszczegól- do getta // Dz. Łódz. - 2009, nr 160 dod. nych wydziałów administracji oraz warsztatów. Toż: YIVO Bleter. - 1947, Vol. 30, nr 1. Kocham Łódź, nr 33, s. 6. Toż: The victims of the Holocaust. Vol. 1 / ed. Prześladowanie ludności żydowskiej przez with and introd. by Michael R. Marrus. - Westport ; Niemców w l. 1939–1941. London : Meckler, cop. 1989, s. 340-377.

95. GRONCZEWSKA Anna: Tramwajem 102. HILBERG Raul: Rettung und Kolla- na Radegast // Dz. Łódz. - 2009, nr 166 dod. boration - der Fall Lodz. W: Wer zum Le- Kocham Łódź, nr 34, s. 6. ben, wer zum Tod ... : Strategien jüdischen Komunikacja tramwajowa w getcie łódzkim. Überlebens im Ghetto / Hg. Doron Kiesel 96. GRONCZEWSKA Anna: Życie w cie- i in. - Frankfurt/Main ; New York : Campus- niu głodu i śmierci // Dz. Łódz. - 2011, -Verl., 1992, s. 65-76. nr 198 dod. Kocham Łódź, nr 144, s. 4. Obrazki z życia codziennego w getcie łódzkim. 103. HOFFMAN Zygmunt: Endlösung w getcie łódzkim. W: Łódź w planach eks- 97. GRONCZEWSKA Anna: Życie w cie- terminacyjnych okupanta hitlerowskiego niu śmierci // Dz. Łódz. - 2009, nr 178 dod. 1939-1945 : [materiały z sesji naukowej Kocham Łódź, nr 36, s. 6. zorg. w dniu 25 kwietnia 1985 r. / zorg. Warunki życia w getcie łódzkim. przez Muzeum Historii Miasta Łodzi oraz Okręgową Komisję Badania Zbrodni Hitle- 98. GUPIENIEC Anatol: Wszystko o get- rowskich w Łodzi - Instytut Pamięci Naro- cie łódzkim : (plakieta państwa Rumkow- dowej]. - Łódź : Muzeum Historii Miasta skich) // Łódz. Numiz. - 1981, z. 1-4, s. 71- Łodzi : Towarzystwo Przyjaciół Łodzi, 72. 1986, s. 55-64.

99. GUTMAN Israel: Ghetto. W: Encyc- 104. HORWITZ Gordon J.: Ghettostadt : lopedia of the Holocaust. Vol. 2, [E - K] / Łódź and the making of a nazi city. - Cam- ed. Israel Gutman. - New York : Macmillan bridge, MA ; London : The Belknap Press Publishing Company ; London : Collier of Harvard University Press, 2008. - [10], Macmillan Publishers, 1990, s. 579-582. 395 s., [20] s. tabl. : il. ; 23 cm. Toż: Cambridge, Mass. ; London : The Belknap 100. GUTMAN Israel: La peculiarità del Press of Harvard University Press, 2010. - [10], ghetto di Lodz. W: Il presente ha un cuore 395 s., [20] s. tabl. : il. (w tym kolor.) ; 24 cm. - antico : atti del seminario residenziale sulla ISBN 9780674027992. - ISBN 9780674045545. didattica della Shoah, Bagnacavallo, 16-18 Rec.: Michael Berkowitz // East Eur. Jew. Aff. - 2009, Vol. 39, nr 1, s. 142-144; Roland Borchers gennaio 2003 / a cura di A. Chiappano e F. // Osteuropa. - 2010, Jg. 60, H. 1, s. 152; Gustavo Minazzi. - Milano: Thélema, 2003, s. 107- Corni // Holocaust Genocide Stud. - 2010, Vol. 24, 141. nr 1, s. 117-119; David Engel // Slavic Rev. - 2009, Toż w jęz. ang.: The distinctiveness of the Lodz Vol. 68, nr 3, s. 670-671; Peter Fritzsche // J. Con- ghetto / Israel Gutman. W: The last ghetto : life in temp. Hist. - 2009, Vol. 44, nr 3, s. 563-565; Steve the Lodz ghetto 1940-1944 = ha-Geto ha-aharon : Hochstadt // Cent. Eur. Hist. - 2010, Vol. 43, nr 1, ha-hayim be-geto Lodz’, 1940-1944 / ed. by Michal s. 198-200; God’s grief / Mark Mazower // TLS. Unger. - Jerusalem : Yad Vashem the Holocaust Times Lit. Suppl. - 2010, nr 5607, s. 7-8; A tale of Martyrs’ and Heroes’ Remembrance Authority, two cities / Samuel D[avid] Kassow // New Repub. 2004, s. 17-18. - 2009, Vol. 240, nr 4858, s. 32-34 [dostęp online: http://www.tnr.com/article/books/tale-two-cities; 101. HERSHKOVITCH Bendet: The 8.08.2018]; Andrea Löw // Holocaust Stud. - 2009, Vol. 15, nr 3, s. 95-97; P. T. Rutherford // Am. Hist. Ghetto in Litzmannstadt (Lodz) // YIVO Rev. - 2009, Vol. 114, nr 4, s. 1177; A chilling look Annu. Jew. Soc. Sci. - 1950, nr 5, s. 85-122. at the Lodz ghetto / Matthew Shaer // Christ. Sci. Historia getta 35

Monitor. - 2008, Vol. 100, nr 123, s. 14; Dan Stone i bolesne tygodnie // Dos Naje Lebn. - 1949, // J. Genocide Res. - 2011, Vol. 13, nr 1-2, s. 169- nr 95, s. 6. 171; Theodore R. Weeks // Eur. Hist. Q. - 2010, Vol. Likwidacja getta łódzkiego. 40, nr 2, s. 346-347. Toż w jęz. fr.: Ghettostadt : Lodz et la forma- tion d’une ville nazie / Gordon J. Horwitz ; trad. de 111. JASNY Wolf A.: Der tragisze sof : l’angl. par Jean-Pierre Ricard. - Paris : Calmann- hunger un deportacje = [Tragiczny koniec : -Lévy : Mémorial de la Shoah , 2012. - 378, [6] s., głód i deportacje] // Dos Naje Lebn. - 1949, [16] s. tabl. : il. ; 23 cm. - ISBN 9782702142950. nr 97, s. 10, 12. Likwidacja getta łódzkiego. 105. INWENTARZ akt Przełożonego Starszeństwa Żydów w Getcie Łódzkim : 112. JASNY Wolf A.: Di endgiltike likwi- 1939-1944 / [oprac. Bolesław Pełka, Julian dacje fun lodżer geto = [Ostateczna likwi- Baranowski, Piotr Strembski] ; Archiwum dacja łódzkiego getta] // Bl. Gesz. - 1948, Państwowe w Łodzi. - Łódź : Archiwum T. 1, z. 2, s. 85-104. Państwowe, 2009. - 428 s. ; 24 cm. - ISBN 9788390680941. 113. JASNY Wolf: Di geszichte fun jidn in Lodż in di jorn fun der dajczer jidn-ojsro- 106. ISKOV Rachel: Familial resistance in tung = [Historia Żydów w Łodzi w latach the Łódź ghetto // PRISM. - 2011, Vol. 3, niemieckiej ekstermiancji]. Vol. 1. - Tel- s. 20-26. -Awiw : I. L. Perec Library, 1960. - 516 s. : 107. ISKOV Rachel: Hunger and family 24 cm. Rec.: Lucjan Dobroszycki // Biul. Żyd. Inst. life in the Łódź and Warsaw ghettos. W: The Hist. - 1962, nr 43-44, s. 122-127; Di tragisze un legacy of the Holocaust : women and the hajlike lodżer geto / Chajm Lejb Fuks // Di Cu- Holocaust / ed. by Zygmunt Mazur [i in.]. kunft. - 1961, nr 7-8, s. 283-286. - Kraków : Jagiellonian University Press, 114. JASNY Wolf: Di geszichte fun jidn in cop. 2007, s. 203-219. Lodz in di jorn fun der dajczer jidn-ojsro- 108. ISKOV Rachel: Jewish refugees tung = [Historia Żydów w Łodzi w latach from the surrounding communities in the niemieckiej ekstermiancji]. Vol. 2. - Tel- Warsaw and Łódź ghettos. W: Lessons -Awiw : I. L. Perec Library, 1966. - 507 s. : and legacies. Vol. IX, memory, history and 24 cm. responsibility - reassessments of the Holo- caust, implications for the future / ed. by 115. JASNY Wolf A.: Di lecte chadoszim Jonathan Petropoulos, Lynn Rapaport, and fun lodżer geto = [Ostatnie miesiące łódz- John K. Roth. - Evanston, IL : Northwestern kiego getta] // Dos Naje Lebn. - 1949, nr 94, University Press, 2010, s. 139-151. s. 6, 12. Likwidacja getta łódzkiego. 109. JAROSZ Maria: Wykluczeni z życia : Toż: Undzer Lodż. - 1954, nr 3, 68-76. getto łódzkie. W: Obyś żył w ciekawych cza- 116. JASNY Wolf A.: Di ojsrotung fun sach : fakty, wydarzenia, anegdoty. - War- lodżer jidn = [Zagłada łódzkich Żydów] - szawa : Oficyna Naukowa : Instytut Stu- Tel-Aviv : Hotsa’ot irgun ha-Lodż a’m be- diów Politycznych PAN, 2009, s. [20]-27. -Jisra’el, 1950. - 72 s. : il. ; 21 cm. Treść: Wstęp, s. 1; Pierwsze duże deportacje 110. JASNY Wolf A.: Der dajczer handl z łódzkiego getta, s. 4; Zagłada chorych, dzieci arum geto... „Licmansztat” : draj lange i starców, s. 20; Ostateczny koniec łódzkiego get- un pajnlechn wochn = [Niemcki handel ta, s. 29; Ostatnie miesiące łódzkiego getta, s. 48; Przypisy, s. 68. wokół getta... „Litzmannstadt” : trzy długie 36 Bibliografia getta łódzkiego

117. JASNY Wolf A.: Iber di archiw-bleter łódzkiego getta” w waszyngtońskim Muzeum fun lodżer geto = [O kartkach z archiwum Holocaustu, s. 117; Franquinet Guy M.Y.Ph.: Sam- mlung Getto Munzen aus Litzmannstadt, s. 127; łódzkiego getta] // Dos Naje Lebn. - 1946, Abramowicz Sławomir: Materiały dotyczące getta nr 31, s. 6. łódzkiego w zasobach Okręgowej Komisji Badania Zbrodni Przeciwko Narodowi Polskiemu w Łodzi, 118. JIDISZ Lodż : izker buch = [Żydow- s. 130; Baranowski Julian: Materiały źródłowe do ska Łódź : księga pamięci]. - Melburn ; Oj- zagłady Żydów z getta łódzkiego w Archiwum Państwowym w Łodzi, s. 142; Lechowicz Krzysz- stralje : Lodżer Center in Melburn, 1974. tof: Judaica w zasobach archiwalnych Urzędu - 243, [13] s. : il. ; 30 cm. Miasta Łodzi, s. 154; Bodek Andrzej: Laub der Z treści cz. 2 Churbn Lodż = [Zagłada Łodzi]: Geschichte oder Spuren des Lebens und Sterbens Ajzenbud M.: Kalendarium łódzkiego getta, s. 89; im Getto Lodz, s. 158; Bonisławski Ryszard: Bi- Cykiert Abraham: Tak żyliśmy, s. 106; Glas-Wie- bliografia polska dotycząca zagłady Żydów z getta ner Szewa: Dzieci w getcie, s. 124; Białkower łódzkiego, s. 186–199; Noty o autorach, s. 200. M.: Życie kulturalne w getcie łódzkim, s. 132; Rec.: „Judaica łódzkie” - prawda o życiu Białkower M.: Słuchacze radia w getcie, s. 136; i śmierci / Małgorzata Golicka-Jabłońska // Dz. Biderman Abraham: Nie wolno nam stracić Łódz. - 1994, nr 231, s. 16. człowieczeństwa, s. 139; Wajnberg Izak: Walka Toż w jęz. niem.: Lodzer Judaica in Archiven o życie, s. 140; Rozenblum-Perelman Felje: 38 und Museen : Aufsätze und Berichte aus Łódź, Je- dziewcząt z łódzkiego getta, s. 143; Bermic H.: rusalem, Washington und Frankfurt am Main / red. Żyd w łódzkim w getcie, s. 146; Bornsztejn Genie: Marek Budziarek ; [übers. aus dem Poln. Jochen Opis, s. 148; Ajnhorn Jicchok: Pamięci ojca i mat- August]. - Łódź : Muz. Hist. M. Łodzi ; Bonn : ki, s. 154; Wiśniewska Andże: Moje wspomnienia, Gegen Vergessen - Für Demokratie, 1996. - 204 s. : s. 157; Rosenberg Jakow: Nawet ruiny płonęły, il. ; 19 cm. - ISBN 8390455218. s. 159; Rosenberg Jakow: Dwa wiersze, s. 162; Ewen Wolf Hersz: Mój zrujnowany dom (wiersz), 120. KAWSKI Tomasz: Kujawsko-do- s. 163; Szpigl Jeszajahu: Los dwóch łódzkich pisarzy getta : (Perec Opoczyński i Józef Zelkowicz), brzyńscy Żydzi w latach 1918-1950. - To- s. 164; Szpigl Jeszajahu: Dwa wiersze, s. 167; ruń : Wydaw. Adam Marszałek, 2006. - [2], Fragmenty z dzienników (Bono Wiener, Jakub 354 s., [1] k. tabl. złoż. : il. ; 24 cm. - ISBN Poznański), s. 168; Rozenfarb Chawa: Deszcz.. 8374413964. deszcz.. deszcz (wiersz), s. 172; Racheson B.: s. 307–311: Lista osób wysiedlonych do getta Dowid Cholodenko (Note Iserow), s. 176; Jolis łódzkiego z Brześcia Kujawskiego, Lubrańca Mordechaj: Wiersz, s. 177. i Włocławka.

119. JUDAICA łódzkie w zbiorach muzeal- 121. KERSHAW Ian: Improvised geno- nych i zasobach archiwalnych / praca zbio- cide? : the emerge of the „Final Solution” rowa pod red. Marka Budziarka. - Łódź : in the „Warthegau” // Trans. R. Hist. Soc. Muz. Hist. M. Łodzi, 1994. - 203, [1] s. : - 1992, Vol. 2, s. 51-78. il., bibliogr. ; 18 cm. - ISBN 8390185105. Treść: Budziarek Marek: Zamknięty rozdział, 122. KĘDZIERSKI Jacek: Procesy getto- s. 6; Kaczmarek Marian: Hitlerowskie plany za- we // Rzeczypospolita. - 2014, nr 262, s. l, głady Żydów w Kraju Warty, s. 24; Baranowski 4-5. Julian: Likwidacja getta łódzkiego w 1944 r., Przestępczość w getcie łódzkim. s. 47; Ładnowska Janina: Dzieła artystów żydow- skich w zbiorach Muzeum Sztuki w Łodzi, s. 56; Jaskulski Mirosław: Judaica w zbiorach Muzeum 123. KINZEL Tanja: Ein Museum für das Historii Miasta Łodzi, s. 74; Piniński Jerzy: Juda- Ghetto Litzmannstadt : Idee und Scheitern ica w kolekcji działu numizmatycznego Muzeum eines zeitgenössischen Museumsprojektes Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, im Spannungsfeld verschiedener Interessen s. 90; Wróbel Grzegorz Jacek: Judaica w zbiorach Muzeum Tradycji Niepodległościowych w Łodzi, // PaRDeS. - 2011, H. 17, s. 119-142. s. 95; Krakowski Shmuel: Judaica łódzkie w zasobach archiwalnych Instytutu Pamięci Yad Vashem 124. KLEIN Peter: Zwangsarbeit im Ghet- w Jerozolimie, s. 102; Nowakowski Jacek: „Krzyk to Lodz : die Wehrmacht als Auftraggeber Historia getta 37

// Mitt. Bundesarch. - 2003, Vol. 11, H. 1, Collier Macmillan Publishers, 1990, s. 900- s. 23-28. 909.

125. KLUGMAN Aleksander: Tablica pa- 133. KRAKOWSKI Shmuel: The setting- miątkowa // Nowiny Kurier. - 2002, nr z dn. -up of the Lodz ghetto - the German aspects 1 marca, s. 8. // Yahadut Zemanenu. - 1986, Vol. 3, s. 159- Nazewnictwo Łodzi w czasie II wojny świato- 170. wej. 134. KRAKOWSKI Shmuel: The Lodz 126. KOGLER Robert T. A., LÖW An- ghetto 1940-44 // Yalkut Moreshet. - 1991, drea: The encyclopedia of the Lodz ghetto Vol. 50, s. 51-60. // Kwart. Hist. Żyd. - 2003, nr 2, s. 195-208. Odkrycie w zbiorach archiwum ŻIH Encyklope- 135. KRUPA Aleksandra: Ballada o dziel- dii getta łódzkiego. Przygotowana przez więźniów na początku 1944 r. Tytuły kart opisują organizację nicy położonej nad rynsztokiem : łódzkie i strukturę getta, codzienne życie, ważne dla getta Bałuty. W: Miasto po obu brzegach rzeki : postacie przez cały okres jego istnienia. różne oblicza kultury / pod red. nauk. An- drzeja Stawarza. - Warszawa : Muzeum 127. KOŁODZIEJ Wojciech: Likwidacja Historyczne m.st. Warszawy : Muzeum getta // Dz. Łódz. - 1994, nr 294, s. 23. Niepodległości, 2007, s. [137]-160. Getto łódzkie w zapisach jego więźniów. 128. KORZEC Paweł: Przegląd literatury o martyrologii i zgładzie Żydów łódzkich 136. KUPERSTEIN Isaiah: Rumors : a so- (1939-1944) // Rocz. Łódz. - 1962, T. 6, cio-historical phenomenon in the ghetto s. 279-284. of Lodz // Pol. Rev. - 1973, Vol. 18, nr 4, s. 63-83. 129. KOWALSKI Witold: Pojazdy śmierci // Dz. Łódz. - 1995, nr 49, s. 19. 137. KÜHN-LUDEWIG Maria: Lodz, Trakcja tramwajowa w getcie łódzkim. Warschau, Wilna - Zeugnisse aus den Ghet- 130. KRAKOWSKI Shmuel: Hamanga- tos der NS-Zeit : zu ihrer Überlieferung und nom hanaci ufeiluto benihulo szel hagetto Publikationsgeschichte in Deutschland // Lodz = [Działanie nazistowskiego mecha- Aschkenas. - 1995, Vol. 5, nr 1, s. 181-193. nizmu zagłady wewnątrz getta w Łodzi] // 138. KWIATKOWSKA Rywa: Czym było Yahadut Zemanenu. - 1985/1986, Vol. 3, w rzeczywistości „Wissenschaftliche Abte- s. 159-170. ilung” : (jeszcze raz o projektowanej wy- 131. KRAKOWSKI Shmuel: Lodz. W: stawie w getcie łódzkim w r. 1942) // Nasze Enzyklopädie des Holocaust : die Verfol- Słowo. - 1948, nr 2, s. 10. Wydział Naukowy w getcie łódzkim. gung und Ermorderung der Europaischen Juden, Bd. 2 / hrsg. von Eberhard Jackel, 139. KWIATKOWSKA Riwka: Der emes Peter Longerich, Julius H. Schoeps ; Haup- wegn lodżer geto = [Prawda o łódzkim get- thrsg. Israel Gutman. - München ; Zürich : cie] // Dos Naje Lebn. - 1948, nr 7, s. 4. Piper, 1995, s. 892-900. 140. KWIATKOWSKA Rywa: Echa 132. KRAKOWSKI Shmuel: Łódź. W: kwietniowego powstania w getcie łódzkim Encyclopedia of the Holocaust. Vol. 3, // Nasze Słowo. - 1947, nr 7, s. 17. [L - R] / ed. Israel Gutman. - New York : Przedostanie się do getta łódzkiego informacji Macmillan Publishing Company ; London : o powstaniu w getcie warszawskim. 38 Bibliografia getta łódzkiego

141. LESZCZYŃSKA Joanna: Piekło na Publikacja wydana w ramach obchodów 15. Ziemi Obiecanej // Dz. Łódz. - 2011, nr 28 rocznicy likwidacji getta łódzkiego. Zawiera: Zelig Abraham: Foreword by the dod. Kocham Łódź, nr 115, s. 7. President of the Organization of the Lodz Former Stosunki polsko-żydowskie w czasie wojny Residents in Israel, s. 3; Krakowski Shmuel: The w Łodzi. ghetto of Lodz, s. 5.

142. LESZCZYŃSKA Joanna: W potrza- 148. LODZ - names. Vol. 2. [Gabel to sku getta // Dz. Łódz. - 2011, nr 52 dod. Ktrajn] / published by the Organization of Kocham Łódź, nr 119, s. 5. the Lodz Former Residents in Israel and the Stosunki polsko-żydowskie w czasie wojny w Łodzi. Yad Vashem Institute. - Jeruzalem : OLFR : Yad Vashem, 1994. - [1] k., s. 704-1392, [4] 143. LESZCZYŃSKI Julian: Z dziejów k. ; 30 cm. zagłady Żydów w Kraju Warty : (szkice do genezy ludobójstwa hitlerowskiego) // Biul. 149. LODZ - names. Vol. 3. [Kubec to Ro- Żyd. Inst. Hist. - 1972, nr 2, s. 51-71. zensztroch] / published by the Organization of the Lodz Former Residents in Israel and 144. LETZTE Tage : die Łódzer Getto- the Yad Vashem Institute. - Jeruzalem : -Chronik Juni/Juli 1944 / hrsg. von Sascha OLFR : Yad Vashem, 1994. - [1] k., s. 1393- Feuchert, Erwin Leibfried, Jörg Riecke so- 2112, [4] k. ; 30 cm. wie Julian Baranowski und Krystyna Ra- dziszewska. - Göttingen : Wallstein Verl., 150. LODZ - names. Vol. 4. [Rozentahl to cop. 2004. - 256 s. : il. ; 24 cm. - (Schriften- Zywocki] / published by the Organization reihe zur Lodzer Getto-Chronik). - ISBN of the Lodz Former Residents in Israel and 3892448019. the Yad Vashem Institute. - Jeruzalem : OLFR : Yad Vashem, 1994. - [1] k., s. 2113- 145. LEWIŃSKI Jerzy: Z dziejów łódzkie- 2746, [4] k. ; 30 cm. go getta // Midrasz. - 2004, nr 9, s. 38-39. Likwidacja getta łódzkiego. 151. LODZ - names. Vol. 5. [Abbe to Zyt- nicki] / published by the Organization of 146. LIEDKE Karl: „Arbeitseinsatz” the Lodz Former Residents in Israel and the łódzkich Żydów w fabryce samochodów Yad Vashem Institute. - Jeruzalem : OLFR : ciężarowych „Büssing” w Brunszwiku Yad Vashem, 1994. - [2] k., 223 s., [4] k. ; w latach 1944-1945 // Acta Univ. Wratisl. 30 cm. Stud. Faszyzmem Zbrod. Hitl. - 2000, T. 23, s. 289-319. 152. LODŻER geto-policjant farn gericht Toż w jęz. ang.: Destruction through work : = [Policjant z łódzkiego getta przed sądem] Lodz Jews in the Büssing truck factory in Braun- // Dos Naje Lebn. - 1947, nr 9, s. 7. schweig, 1944-1945 // Yad Vashem Stud. - 2002, Proces Mordechaja Brudera. Vol. 30, s. 153-187. 153. LODŻER izker-buch = Lodzer Yiskor 147. LODZ - names : list of the ghetto Book [Księga pamięci Łodzi] / Nju York : inhabitants 1940-1944. Vol. 1. [Aaron to Farejniktn Retungs-Komitet far der Sztot Fytnniewicz] / Organization of Former Lodż, 1943. - 236, lxiv, 152 s. : il., portr. ; Residents of Lodz in Israel, Yad Vashem 27 cm. The Holocaust Martyrs’ and Heroes’ Re- Tyt. ang: Łódź memorial book, wyd. w kierun- membrance Authority. - Jeruzalem : Yad ku przeciwstawnym. Vashem : OFRL, 1994. - [14] k., 703 s., Treść: Do Prezydenta Roosvelta, s. 6; Do byłe- [14] k. ; 30 cm. go gubernatora Lehmana, s. 7; Opert Luis: „Łódzka Historia getta 39

Księga Pamięci”, s. 8; Milman Samuel: Nasze ro- t. 10). - ISBN 9788361850441. - ISBN dzinne miasto Łódź, s. 11; Alperin A[ron]: Żydow- 9788361850779. ska Łódź, s. 47; Bik Abraham: Łódzki rabin, s. 65; Zawiera wykaz niemieckich nazw ulic w Łodzi. Lichtensztajn Jicchok: Samuel Hirszenberg, s. 70; Dysk optyczny zawiera zeskanowane oryginały Tenenbojm Sz.: Enrike Glicensztajn w Łodzi, 72; opublikowanych dokumentów. Lewin Jicchok: Tajny Komitet Ewakuacyjny, s. 77; Zelmanowicz A. L.: Jisroel Lichensztajn, s. 81; Rafski I.: Żydowskie życie społeczne w Łodzi, 155. LÖW Andrea: „Bausteine für eine s. 84; Zilbercwajg Moris: Teatr żydowski w Łodzi, Kulturgeschichte des Gettos” - die Enzy- s. 87; Feldon Regina: Na ruinach Łodzi, s. 90; klopädie des Gettos Lodz. W: Literatur und Nutkewicz S.: Aleksander Margolis, s. 92; Lwo- Geschichte : Festschrift für Erwin Leib- wicz: 20 lat działalności „ORT’u” w Łodzi, s. 95; Feldon Regina: Pierwsze pozdrowienie z getta, fried / hrsg. von Sascha Feuchert, Joanna s. 101; M. Brand: W Litzmannstadt, s. 104; Szacki Jabłkowska und Jörg Riecke. - Frankfurt am Jakow: Gustaw Ajzner, s. 107; A. L.: Imiona ich Main ; Oxford : P. Lang, Europaïscher Ver- będą świecić przez pokolenia, s. 110; Zilbercwajg lag der Wissenschaften, 2007, s. 137-145. Zelman: Jeszajahu Uger, s. 113; Radoszycki J[icchok] H[ersz]: „Herszele” - łódzki trubadur, s. 119; Kener Jakow: Arie Lejb Holenderski, s. 123; 156. LÖW Andrea: Getto Litzmannstadt/ Zelmanowicz Efrim Lozer: Przeżycia łódzkiej Łódź pod lupą : publikacje ostatniej deka- rodziny uchodźców, s. 127; Okrutny Josef: Zgony dy // Zagłada Żydów. - 2014, T. 2, nr 10, i samobójstwa, s. 135; Co się stało z pomnikiem s. 705-720. T. Kościuszki i Helenówkiem, s. 142; Fefer Dowid: Historiografia getta łódzkiego. Pamięć (wiersz), s. 144; Broderson Mojżesz: Fa- szystowski „humor”, s. 145; Janasowicz Jicchok: 157. LÖW Andrea: Juden im Getto Litz Jak Łódź stała się „niemieckim” miastem, s. 147; Pośród hitlerowskich bestii, s. 157; Radoszycki mannstadt : Lebensbedingungen, Selb- J[icchok] H[ersz]: Łódź (wiersz), s. 160; Mę- stwahrnehmung, Verhalten. - Göttingen : czennicy syjonisycznego-socjalistycznego ru- Wallstein, 2006. - 584 s. : il., mapy ; 23 chu robotniczego, s. 161; Kirszbojm Jakow: Za- głada Łodzi, s. 164; Zjednoczony Komitet Pomocy cm. - Bibliogr. s. 534-575. - (Schriftenre- dla Miasta Łodzi, s. 182; Libowicz Luis: Łódzkie ihe zur Łódzer Getto-Chronik). - ISBN towarzystwa w Ameryce, s. 185; Lejeles A.: Łódź 9783835300507. (wiersz), s. 213; Roncz I. A.: Łódzkie kominy Rec.: Hans-Jürgen Bömelburg // Inter Fi- (wiersz), s. 214; Berliner Jicchok: Co teraz poczną nitimos. - 2006, Bd. 4, s. 289-291; Christoph (wiersz), s. 215; Erdberg-Szatan Mirl: Drogie dni Dieckmann // Hist. Antropol. - 2008, Bd. 16, H. (wiersz), s. 216; Lasman Filip: Dwa raporty finan- 2, s. 315-317; K.-P. Friedrich // Z. Ostmitteleur.- sowe „Zjednoczonego Komitetu Pomocy dla Mia- -Forsch. - 2007, Jg. 56, H. 1, s. 150-152; Klaus- sta Łodzi”, s. 225; Kahan Aleksander: Działalność -Peter Friedrich ; tł. z niem. Agnieszka Lenarczyk Jointu w Łodzi, s. 230; Blumensztok M.: Pomoc // Zagłada Żydów. - 2007, nr 3, s. 425-429; Anna „Federacji Polskich Żydów” dla Łodzi, s. 232; Hájková // Bohemia. - 2006/2007 [dr.:] 2007, Bd. Kacenelson Jicchok: (wiersz), s. 235; Gudman P.: 47, H. 1, s. 234-237; Anna Hájková // J. Genocide Wiersz, s. 236. Res. - 2007, Vol. 9, nr 2, s. 324-327; The case of Lodz : new research on the last ghetto / Samuel 154. LOSY Żydów łódzkich (1939-1942) David Kassow // Yad Vashem Stud. - 2007, Vol. 35, / oprac. Monika Polit ; [przekł. Piotr Ken- nr 2, s. 245-266; Maria Kühn-Ludewig // PaRDeS. - 2008, H. 14, s. 212-217; Hans-Christian Peterson dziorek, Monika Polit] ; Żydowski Instytut // Z. Genozidforsch. - 2007, Bd. 8, H. 1, s. 135-37; Historyczny im. Emanuela Ringelbluma. Wolfram Wieseman // Newsl. - Fritz-Bauer-Inst. - Warszawa : Wydaw. Uniwersytetu War- Stud.- Dok.zent. Gesch. Wirk. Holocaust. - 2007, szawskiego : Żydowski Instytut Histo- Bd. 16, H. 30, s. 65-67. Toż w jęz. pol.: Getto łódzkie / Litzmannstadt ryczny im. Emanuela Ringelbluma, 2013. Getto : warunki życia i sposoby przetrwania / - XXIII, [1], 287, [1] s. : il. ; 24 cm + 1 pły- Andrea Löw ; przeł. Małgorzata Półrola, Łukasz ta DVD-RW. - (Archiwum Ringelbluma : Marek Plęs. - Łódź : Wydaw. Uniwersytetu Łódz- konspiracyjne Archiwum Getta Warszawy ; kiego ; Warszawa : Niemiecki Instytut Historyczny, 2012. - 487 s. : il. ; 25 cm. 40 Bibliografia getta łódzkiego

Rec.: Książka niemieckiej historyczki / Marcin Eur. Rev. - 1993, Vol. 71, nr 1, s. 179; In the words Kieruzel // Kron. Miasta Łodzi. - 2013, nr 2, s. 255- of the victims : the suffering Nazis caused / Herbert 259. Mitgang // The New York Times. - 1990, nr z dn. 17 Feb.; The fire and life in death / Walter Reich //The 158. LÖW Andrea: „Wanderung ins Unge- New York Times. - 1990, nr z dn. 6 May. wisse”? : Was wussten Juden in den Gettos 162. ŁÓDŹ 1939 - 1945 : hitlerowska poli- Litzmannstadt und Warschau 1942 über die tyka eksterminacyjna (plan miasta). - Łódź Vernichtung? W: Naziverbrechen : Tater, 1986. Taten, Bewaltigungsversuche / Martin Rec.: Tadeusz Bojanowski // Rocz. Łódz. - Cüppers, Jürgen Matthäus, Andrej Angrick 1987, T. 37, s. 320-322. (Hrsg.). - Darmstadt: Wissenschaftliche Buchgesellschaft, 2013, s. 258-272. 163. ŁÓDŹ w planach eksterminacyjnych okupanta hitlerowskiego 1939-1945 : [ma- 159. LÖW Andrea: „Wenn es nur den ge- teriały z sesji naukowej zorg. w dniu 25 ringsten Hoffnungsschimmer gäbe” : vom kwietnia 1985 r. / Muzeum Historii Miasta Wissen über die Vernichtung im Getto Litz Łodzi oraz Okręgowa Komisja Badania mannstadt. W: Studia i szkice dedykowane Zbrodni Hitlerowskich w Łodzi - Instytut Julianowi Baranowskiemu / pod red. Ewy Pamięci Narodowej]. - Łódź : Muzeum Wiatr i Piotra Zawilskiego. - Łódź : Archi- Historii Miasta Łodzi : Towarzystwo Przy- wum Państwowe : Uniwersytet Łódzki. jaciół Łodzi, 1986. - 131, [1] s. : fot., portr. ; Centrum Badań Żydowskich, 2010, s. 152- 21 cm. 165. Sympozjum „Naszą jedyną drogą jest praca – Tyt. w jęz. pol.: Getto łódzkie – nadzieja na getto w Łodzi 1940–1944” w Akademii Ewangelic- przeżycie i wiedza o Zagładzie (wysiedleniach do kiej w Arnoldshain k. Frankfurtu n. Menem. obozów śmierci). Treść: Baranowski Julian: Hitlerowski aparat terroru, s. 11; Galiński Antoni: Hitlerowskie wię- 160. ŁÓDŹ. Getto W: Obozy hitlerowskie zienia i obozy, s. 37; Hoffman Zygmunt: Endlösung na ziemiach polskich 1939-1945 : infor- w getcie łódzkim, s. 53; Budziarek Marek: „Kir- chenpolitik” Artura Greisera i jej realizacja wobec mator encyklopedyczny / Główna Komisja wyznań religijnych, s. 65; Wróbel Janusz: Straty Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce. demograficzne Łodzi w latach okupacji hitlerow- Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeń- skiej 1939–1945, s. 83; Łaszczewska Teresa: Straty stwa ; [zespół aut.-red. Czesław Pilichow- Miejskiego Muzeum Etnograficznego w Łodzi, jako efekt niemieckiej polityki kulturalnej, s. 101. ski i in.]. - Warszawa : Państwowe Wydaw. Rec.: Tadeusz Bojanowski // Rocz. Łódz. - Naukowe, 1979, s. 293-294. 1987, T. 37, s. 317-319.

161. ŁÓDŹ Ghetto : inside a community 164. ŁUCZAK Czesław: Arthur Greiser : under siege / compiled and ed. by Alan hitlerowski władca w Wolnym Mieście Adelson and Robert Lapides ; with an after- Gdańsku i w Kraju Warty. - Poznań: Pra- word by Geoffrey Hartman ; annotations cownia Serwisu Oprogramowania, 1997. and bibliographical notes by Marek Web. - [2], 139, [1] s. : faks., fot., portr. ; 21 cm. - New York : Viking, 1989. - xxi, 526, [16] - Bibliogr. s. 131-135. - ISBN 8387073059. s. : il. ; 25 cm. - ISBN 0670829838. Historia getta łódzkiego opowiedziana przez 165. ŁUCZAK Czesław: Kraj Warty 1939- pryzmat wspomnień byłych ofiar. Na przytoczone 1945 : studium historyczno-gospodarcze teksty składają się: wiersze, fragmenty pamiętni- okupacji hitlerowskiej. - Poznań : Wydaw. ków oraz relacji dorosłych, dzieci, uczonych. Toż. [Wyd. 2]. - New York : Viking Penguin, Poznańskie, 1972. - 258, [2] s., 12 tabl. : 1993. - xxi, [6], 526, [16] s. : 20 cm. il. ; 21 cm. Rec.: Shmuel Krakowski // Stud. Contemp. Jew. Rec.: Ziemie polskie w ekonomice III Rzeszy - 1993, Vol. 9, s. 211-213; J. D. Klier // Slav. East / Czesław Madajczyk // Nowe Drogi. - 1973, nr 5, Historia getta 41 s. 166-168; Stanisław Szwedowski // Prawo i Ży- wśród ludności żydowskiej w Łodzi, Kra- cie. - 1973, nr 27, s. 12. kowie i Lublinie podczas okupacji niemieckiej. - Łódź : Centralna Żydowska Komisja 166. ŁUCZAK Czesław: Pod niemieckim Historyczna przy CK Żydów Polskich, jarzmem : (Kraj Warty 1939-1945). - Po- 1946. - 76 s., [2] k. tabl. złoż. (wykr.) ; 21 znań: PSO, 1996. - [6], 353 s. : il., tab. ; cm. - (Wydawnictwa Centralnej Żydow- 24 cm. - Bibliogr. s. 317-345. - ISBN skiej Komisji Historycznej przy CK Żydów 8387073024. Polskich ; nr 29). 167. MACHER Ewa: Obozy pracy przy s. 10–25: Łódź [Treść: Ruch ludności żydow- skiej w getcie łódzkim; Gęstość zaludnienia w get- budowie węzła kolejowego Łódź-Olechów. cie łódzkim; Ruch naturalny; Struktura wieku; W: Obozy hitlerowskie w Łodzi / praca zbio- Struktura płci; Struktura zawodowa]. rowa pod red. Albina Głowackiego i Sła- womira Abramowicza. - Łodź : Okręgowa 171. MICHMAN Dan: Judenraty, getto, Komisja BZPNP : IPN, 1998, s. 143-151. ostateczne rozwiązanie kwestii żydowskiej. Trzy niezależne czy też powiązane ze sobą 168. MADAJCZYK Czesław: Polityka komponenty polityki antyżydowskiej? : III Rzeszy w okupowanej Polsce. T. 1-2. - kilka ogólnych spostrzeżeń i ich odniesie- Warszawa : Państwowe Wydaw. Naukowe, nie do przypadku Łodzi (Litzmannstadt). 1970. - 2 t. (664, 527 s.) : il., mapy ; 23 cm. W: Zagłada Żydów na polskich terenach - (Okupacja Polski 1939-1945). wcielonych do Rzeszy / pod red. Aleksan- Rec.: Synteza okupacji Polski / Andrzej Gar- dry Namysło. - Warszawa : Instytut Pamię- licki // Nowe Książ. - 1970, nr 24, s. 1473-1476; Synteza dziejów okupacji hitlerowskiej w Polsce ci Narodowej. Komisja Ścigania Zbrodni / Jerzy Marczewski // Prz. Zach. - 1972, R. 28, przeciwko Narodowi Polskiemu, 2008, nr 5-6, s. 186-203; Franciszek Ryszka // Nowe s. 163-168. Drogi. - 1970, nr 12, s. 138-144; Tomasz Szarota // Acta Pol. Hist. - 1973, T. 27, s. 218-219. 172. MESHENBERG Michael J.: Lodz Ghetto and cemetery lists // Avotaynu. - 169. MALLMANN Klaus-Michael: „Roz- 1995, Vol. 21, nr 1. wiązać przez jakikolwiek szybko działający środek” : Policja Bezpieczeństwa w Łodzi 173. MIKOSZ Joanna, FĄKA Piotr: Po- a Shoah w Kraju Warty. W: Zagłada Żydów zory normalności - prasa i ogłoszenia : na polskich terenach wcielonych do Rzeszy źródła historyczne do badań nad dziejami / pod red. Aleksandry Namysło. - Warsza- dzielnicy żydowskiej // Kron. Miasta Łodzi. wa : Instytut Pamięci Narodowej. Komisja - 2009, nr 2, s. 49-58. Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Pol- skiemu, 2008, s. 85-99. 174. MILCZAREK Jan: Zza drutów getta Działania funkcjonariuszy Policji Bezpieczeń- // Nad Wartą - 1986, nr 16, s. 7. stwa w Łodzi wobec jej żydowskich mieszkańców. Toż w jęz. niem.: „...durch irgendein schnell- 175. MILOTOVÁ Jaroslava: Okupační wirkendes Mittel zu erledigen” : die Stapo-Stelle Litzmannstadt und die Shoah im Warthegau. aparát a příprava transportů do Lodže // W: Der Judenmord in den eingegliederten po- Terezínské studie a dokumenty. - 1998, lnischen Gebieten 1939-1945 / hrsg. von Jacek s. 42-66. Andrzej Młynarczyk und Jochen Böhler. - Osna- Toż w jęz. niem.: Der Okkupationsapparat und brück : fibre, 2010, s. 143-166. die Vorbereitung der Transporte nach Lodz // The- resienstädter Studien und Dokumente. - 1998, nr 5, 170. MELEZIN Abraham: Przyczynek do s. 40-69. znajomości stosunków demograficznych 42 Bibliografia getta łódzkiego

176. MITELMAN Lilianna: Getto w Łodzi Vashem Central Archives, 1992. - 93, 78 // Słowo Żyd. - 1993, nr 11, s. 10. s. ; 24 cm. Historia getta. Tekst równol. w jęz. ang. i hebr.

177. MNICHOWSKI Przemysław: Hi- 183. NAWROCKI Stanisław: Policja tlerisze cwangs-arbet-lagern far jidn fun hitlerowska w tzw. Kraju Warty w latach lodżer geto ojfn miteln bejdre-gebit in di 1939-1945. - Poznań : Instytut Zachodni, jorn 1940-1944 = [Hitlerowski obozy pracy 1970. - 297, [1] s. : il. ; 23 cm. - (Badania przymusowej dla Żydów z getta łódzkiego nad Okupacją Niemiecką w Polsce ; t. 10). na środkowym Nadodrzu w latach 1940- Struktura aparatu okupacyjnego. 1944] // Bl. Gesz. - 1985, nr 23, s. 321-334. Rec.: Tadeusz Kotłowski // Stud. Mater. Dzie- jów Wielkopol. Pom. - 1970, T. 10, z. 2, s. 234-237; Materiały na sesję naukową „Getto w Łodzi Irena Sroka // Zaranie Śl. - 1973, R. 36, z. 2, s. 362- 1940–1944”. 366. Omówienie zagadnienia hitlerowskich obozów pracy przymusowej dla Żydów z getta łódzkiego na środkowym Nadodrzu. 184. NIRENBERG Jakow: Di geszichte fun lodżer geto = [Historia łódzkiego getta]. 178. MONDROWICZ Jicchok Hersz: Der W: In di jorn fun jidiszn churbn : di sztim blutiker donersztik in Lodż = [Krwawy fun untererdiszn Bund. - Nju Jork : Unzer czwartek w Łodzi] // Undzer Lodż. - 1951, Cajt, 1948, s. 211-294. nr 2, s. 76-78. Raport zawierający historię okupacji Łodzi, utworzenie i likwidację getta, warunki życia, 179. MOSTOWICZ Arnold: Alltagsleben opisujący administrację, wsiedlenia i wysiedlenia ludności, działalność M. Ch. Rumkowskiego oraz im Getto : die Perspektive der Eingeschlos- partii Bund. senen. W: Wer zum Leben, wer zum Tod ... : Strategien jüdischen Überlebens im Ghetto 185. NOWIK Pejsech: Lodżer geto = / Hg. Doron Kiesel i in. - Frankfurt/Main ; [Łódzkie getto]. W: Ejrope : cwiszn milcho- New York : Campus-Verl., 1992, s. 37-50. me un szolem : rajze-bilder, batrachtungen Wyjątkowość getta w Łodzi na tle innych gett. / Pejsech Nowik. - Nju Jork : Ikuf, 1948, s. 158-167. 180. MOSTOWICZ Arnold: Rabunek ży- Reportaż amerykańskiego dziennikarza z wi- dowskiego mienia. Cz. 1, Łódzkie getto // zyty w Łodzi w 1946 r., Mordechaj Chaim Rum- Dziś. - 1998, nr 1, s. 123-130. kowski. Sylwetka Waltera Zirpinsa, na podstawie ma- Toż: Undzer Lodż. - 1950, nr 1, s. 51-54. teriałów Fischlera. W czasach Hitlera Zirpins był dyrektorem policji berlińskiej specjalizujcym się 186. OLEJNIK Izabela: Stan badań nad w przechwytywaniu żydowskiego mienia. W roku literaturą Zagłady na przykładzie Litz 1940 został dyrektorem policji w Łodzi i kierowni- mannstadt Getto : projekt bibliografii getta kiem Urzędu Powierniczego. łódzkiego. W: Oblicza współczesnej biblio- 181. MOSTOWICZ Arnold: Rabunek ży- logii : konteksty i transgresje / red. nauk. dowskiego mienia. Cz. 2, Szacowne banki Grzegorz Czapnik, Zbigniew Gruszka, i firmy //Dziś . - 1998, nr 2, s. 70-76. Jacek Ladorucki. - Łódź : Wydaw. Uniwer- „Degrussa” – przedsiębiostwo specjalizujące sytetu Łódzkiego ; Warszawa : Wydaw. Sto- się w otrzymywaniu złotego i srebnego kruszczu warzyszenia Bibliotekarzy Polskich, 2014, w stanie czystym. s. 293-319. 182. NACHMAN Zonabend collection 187. ORLICKI Józef: Getto łódzkie. on the Lodz ghetto : (record group 0-34) W: Szkice z dziejów stosunków polsko- / comp. Michal Unger. - Jerusalem : Yad -żydowskich 1918-1949 / Józef Orlicki. Historia getta 43

- Szczecin : Krajowa Agencja Wydawnicza, 194. PAKENTRAGER Aleksander: Poli- 1983, s. 141-[158]. tyka władz niemieckich tzw. Kraju Warty Charakterystyka i specyfika getta łódzkiego, wobec Żydów // Biul. Żyd. Inst. Hist. - z uwzględnieniem sylwetki Ch. Rumkowskiego. 1977, nr 4, s. 33-48. Działalność partii politycznych w getcie.

188. OSTROWSKI Marek: Akcja tworze- 195. PELT R(obert) J(an): Łódź/Lodz/ : and ghetto Litzmannstadt לאדזש/nia getta Litzmannstadt // Stud. Niemcozn. Lodsch - 2009, T. 42, s. 23-45. a historical introduction. W: Memory unearthed : the Lodz Ghetto photographs of 189. OSTROWSKI Marek: Faszystowska Henryk Ross / ed. by Maia-Mari Sutnik ; prasa o getcie łódzkim // Acta Univ. Lodz., [transl. Kalman Weiser]. - Toronto : Art Folia Ger. - 2010, z. 6, s. 175-194. Gallery of Ontario ; New Haven ; London : distributed by Yale University Press, 2015, 190. OSTROWSKI Marek: Litzmann- s. 203-222. stadt : Łódź w polityce i propagandzie III Rzeszy. - Warszawa : Instytut Germanistyki 196. PIECHOTA Zbigniew, WRÓBEL Uniwersytetu Warszawskiego, 2010. - 240 Janusz: Bezpośrednie formy eksterminacji s. : il. ; 24 cm. - ISBN 9788389919953. mieszkańców getta łódzkiego // Fołks-Szty- Z treści rozdz. 2: Getto, s. 128; Akcja tworzenia getta Litzmannstadt, s. 128; Die Abgrezung des me. - 1984, nr 48, s. 11-12. „Getto-Litzmannstadt” im Februar 1940, s. 168; Biebow i aparat wyzysku, s. 176; Policja kryminal- 197. PILICHOWSKI Czesław: Vernich- na „Kripo” w getcie łódzkim, s. 211. tung der Juden : Ghettos. W: Es gibt keine Verjährung / [tł. na niem. Ruth Brümmer, 191. OSTROWSKI Marek: Litzmannstadt. Krystyna Jedlińska]. - Warszawa : Inter- Maschine der Bürokratie. W: Industriekul- press, 1980, s. 101-125. turen : Literatur, Kunst und Gesellschaft / Eksterminacja Żydów, m.in. getta w Łodzi (Hrsg.) Marcin Golaszewski, Kalina Kup- i Piotrkowie. czyńska ; unter Mitwirkung von Agnieszka Miksza. - Frankfurt am Main : Lang, 2012, 198. PINKAS hakehillot : encyclopedia of s. 413-420. Jewish communities : Poland. Vol. 1, the communities of Lodz and its region / ed. 192. OSTROWSKI Marek: Problematyka Danuta Dąbrowska, Abraham Wein. - Je- getta łódzkiego w perspektywie badań hi- rusalem : Yad Vashem, 1976. - xv, 285 s. ; storycznych okresu PRL. W: Oblicza uto- 28 cm. pii, obłudy i zakłamania. [T.] 3 / pod red. s. 22-40: zagłada Żydów z getta łódzkiego. Wojciecha Łysiaka. - Poznań : Wojciech Łysiak, 2015, s. [73]-81. 199. PINKES Lodż : a izker-buch fun der sztot fun Tojre u-gdule = Lodz chronicle 193. OSTROWSKI Marek: Tolerancja = [Kronika Łodzi : księga pamięci miasta jako stabilizacja wartości ustrojowych : Tory i chwały] / red. Josef Fridenzon. - Nju dokumentacje problematyki getta łódzkiego Jork : Ortodoksisze Bibliotek, 2005. - 342, w kontekście faszystowskiej Łodzi. W: Li- 27 s. : il. ; 28 cm. teratura obozowa w jej funkcji „oral histo- Z treści części 10: Żydowska Łódź w gorzkich ry” a propaganda PRL / Marek Ostrowski. latach wielkiej zagłady, s. 273; Żydowska Łódź w pierwszych miesiącach zagłady, s. 274; Padół - Łódź : Wydaw. Primum Verbum, 2013, płaczu łódzkiego getta, s. 295; Tak Żydzi modlili s. 112-117. się, uczyli i spełniali przykazania w getcie łódzkim, Przegląd piśmiennictwa poświęconego proble- s. 305; Ostatni Żydzi z łódzkiego getta, s. 310. matyce getta łódzkiego. 44 Bibliografia getta łódzkiego

200. PLOTKIN Diane: Smuggling in the 208. POLIT Monika: „Geto-Cajtung” - ga- ghettos : survivor accounts from the War- zeta Mordechaja Chaima Rumkowskiego // saw, Łódź and Krakow ghettos. W: Life in Zagłada Żydów. - 2006, T. 2, s. 392-403. the ghettos during the Holocaust / ed. by Analiza oficjalnego organu prasowego Przeło- Eric J. Sterling ; with a forew. by John K. żonego Starszeństwa Żydów w getcie łódzkim. Roth. - Syracuse, N.Y. : Syracuse Universi- 209. POLIT Monika: Łódzkie świadectwa ty Press, 2005, s. 84-119. z okresu Zagłady // Słowo Żyd. - 2013, nr 1, s. 27-[29]. 201. POD śmietnikiem znaleziono Losy Żydów w getcie łódzkim na podst. 49 w Oświęcimiu historię getta łódzkiego // dokumentów znalezionych w Archiwum Ringel- Głos Robot. - 1962, nr 4, s. 1. bluma. Odkrycie pamiętnika z getta łódzkiego na terenie II krematorium obozu zagłady Auschwitz- 210. POZNAŃSKI Zygmunt: Kartka -Birkenau. z łódzkiego getta // Biblioteka. - 1999, nr 3, s. 77-80. 202. PODOLSKA Joanna: Codzienne ży- Pocztówka z getta łódzkiego znaleziona w jed- cie łódzkiego getta // Gaz. Wybor. dod. Gaz. nej z polskich bibliotek. Wybor. Łódz. - 1999, nr 201, s. 4-5. 211. PYTKE Aleksander: Endlosung // 203. PODOLSKA Joanna: Getto - za- Gaz. Wybor. - 1991, nr 184 dod. Gaz. Łódz., mknięte i samotne // Gaz. Wybor. dod. Gaz. nr 27, s. 3 Wybor. Łódź. - 2002, nr 214, s. 26. 212. PYTKE Aleksander: Łódzka skrzynia Zbiory i dokumenty dot. getta łódzkiego w Mu- zeum Holocaustu w Waszyngtonie. śmierci // Głos Robot. - 1985, nr 22, s. 5. Historia getta łódzkiego. 204. PODOLSKA Joanna: Getto pod lupą 213. QUATERKO Abraham: Lodz ghetto naukowców // Gaz. Wybor. dod. Gaz. Wy- archive reveals Nazi bestiality : new do- bor. Łódź. - 2007, nr 28, s. 7. Przegląd światowej literatury nt. getta łódzkie- cuments show German’s bloody traffic in go. property of murdered // Jew. Curr. - 1964, Vol. 18, nr 6, s. 12-14. 205. PODOLSKA Joanna: Muzeum w getcie Litzmannstadt // Gaz. Wybor. dod. Gaz. 214. RADZISZEWSKA Krystyna: Das Wybor. Łódź. - 2009, nr 99, s. 5. Lodzer Getto in der Forschung polnischer Muzeum Żydowskie w getcie łódzkim. und deutscher Wisenschaftler // Z. Verb. Pol. Ger. - 2015, nr 3, s. 191-198. 206. PODOLSKA Joanna: W zamkniętej Przegląd literatury polsko- i niemieckojęzycz- dzielnicy // Gaz. Wybor. dod. Gaz. Wybor. nej dotyczącej getta łódzkiego. Łódź dod. 65. Rocznica Likwidacji Litz 215. RADZISZEWSKA Krystyna: Die Me- mannstadt Ghetto. - 2009, nr 195, s. 1. Historia i specyfika getta łódzkiego. tropole Łódź : eine Stadt zwischen Licht und Schatten : Lodzermensch und Litzmannstadt. 207. PODOLSKA Joanna: Zapiski sprzed W: Kulturraumformung : sprachpolitische, lat // Gaz. Wybor. dod. Gaz. Wybor. Łódź, - kulturpolitische ästhetische Dimensionen / 2003, nr 82, s. 3. Maria Katarzyna Lasotowicz (Hrsg.). - Ber- Zbiory Muzeum Historii Miasta Łodzi wzbo- lin : Trafo, 2004, s. 123-132. gaciły się o dziennik nastoletniego chłopca Jehudy Lubińskiego z getta łódzkiego. 216. RADZISZEWSKA Krystyna: Frauen im Lodzer getto. W: Zwischen Geschlecht Historia getta 45 und Nation : Interdependenzen und Interak- 222. SCHNAUS Julia, SMOLORZ Ro- tionen in der multiethnischen Gesellschaft man, SPOERER Mark: Die Rolle des Polens im 19. und 20. Jahrhundert / hrsg. Ghetto Litzmannstadt (Łódź) bei der Ver- von Matthias Barelkowski, Claudia Kraft sorgung der Wehrmacht und der deutschen und Isabel Röskau-Rydel. - Osnabrück : Privatwirtschaft mit Kleidung (1940 bis Fibre Verlag, 2016, s. 265-278. 1944) // Z. Unternehm.gesch. - 2017, Vol. 62, nr 1, s. 35-56. 217. RADZISZEWSKA Krystyna: Lo- dzermensch und Litzmannstadt : zwei 223. SIDOR Mateusz: Początki okupacji Seiten der Stadtgeschichte von Lodz. w Łodzi : niepublikowane relacje łodzian W: Interkulturelle Germanistik : regionale w Archiwum Ringelbluma // Kron. Miasta und kanonisierte Identitätstexte / hrsg. von Łodzi. - 2009, nr 2, s. 139-148. Gudrun Heidemann, Helmut Hofbauer, Prześladowania ludności żydowskiej. Anna Mańko-Matysiak. - Dresden : Neisse 224. SIERPACKA Dorota: Aryjczycy Verlag ; Wrocław : Oficyna Wydawnicza w getcie łódzkim // Biul. Inst. Pamięci Nar. Atut - Wrocławskie Wydaw. Oświatowe, - 2001, nr 9, s. 35-38. 2008, s. 35-52. 225. SIERPACKA Dorota, WRÓBEL 218. RADZISZEWSKA Krystyna, ŹRÓ- Janusz: Litzmannstadt - nazistowski eks- DLAK Wojciech: Odnaleziony artykuł peryment narodowościowy na ziemiach o łódzkim getcie : piórem Oskara Rosen- polskich // Pamięć Spraw. - 2008, nr 1, felda // Kron. M. Łodzi. - 2014, nr 3, s. 106- s. 229-253. 115. Germanizacja miasta, represje wobec Polaków Komunikacja tramwajowa w getcie łódzkim. i Żydów, prześladowanie ludności żydowskiej.

219. ROGOZIŃSKI Szymon: Los praw- 226. SIERPACKA Dorota: Postawy Po- ników żydowskich w Łodzi i w Warszawie laków wobec ludności żydowskiej w Kra- w latach 1938-1943 // Biul. Żyd. Inst. Hist. ju Warty. W: Zagłada Żydów na polskich - 1994, nr 1-3, s. 91-102. terenach wcielonych do Rzeszy / pod red. Aleksandry Namysło. - Warszawa : Insty- 220. ROSENBAUM I., FEIGENBAUM tut Pamięci Narodowej. Komisja Ścigania M. I.: Wertlech fun lodżer geto = [Po- Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, wiedzenia z getta łódzkiego] // Fun Lectn 2008, s. 195-210. Churbn. - 1946, nr 3, s. 68-71. Stosunek społeczeństwa polskiego wobec mar- ginalizacji, izolacji i eksterminacji Żydów z Łodzi 221. RUBIN Icchak (Henryk): Żydzi i innych miast okręgu Kraju Warty. w Łodzi pod niemiecką okupacją 1939- Toż w jęz. niem.: Die Einstellung der christli- 1945. - Londyn : Kontra, cop. 1988. - 581, chen Polen gegenüber der jüdischen Bevölkerung [1] s. ; 23 cm. - ISBN 0907652239. im Wartheland. W: Der Judenmord in den eingegliederten polnischen Gebieten 1939-1945 / hrsg. Rec.: Uwagi nad książką / Jan Fijałek // Biul. von Jacek Andrzej Młynarczyk und Jochen Böhler. Okr. Kom. Bad. Zbrodni Hitler. Łodzi Inst. Pamięci - Osnabrück : fibre, 2010, s. 345-368. Nar. - 1990, T. 2, s. 133-135; Karl-Erik Frandsen // Hist. Tidsskr. - 1989, Bd. 89, H. 1, s. 211-214; Kadisz za „Cesarza” / Tomasz Gąsowski // Arka. 227. SIERPACKA Dorota: Stosunki pol- - 1990, nr 29, s. 143-147; Łódzcy Żydzi w czasie sko-żydowskie w Łodzi podczas okupacji wojny : nad książką I. Rubina / R[yszard] Pora- niemieckiej. W: Polacy i Żydzi pod oku- dowski // Głos Robot. - 1989, nr 150, s. 4; Łódzcy pacją niemiecką 1939-1945 : studia i ma- Żydzi i Holocaust / Andrzej Żbikowski // Więź. - 1990, nr 4, s. 135-141. teriały / pod red. Andrzeja Żbikowskiego. 46 Bibliografia getta łódzkiego

- Warszawa : Instytut Pamięci Narodowej wydanego we Frankfurcie nad Menem w 1994; - Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Na- ruch oporu w getcie. rodowi Polskiemu, 2006, s. 691-762. 234. SPODENKIEWICZ Paweł: Zagi- 228. SIERPACKA Dorota: Żydzi łódzcy niona dzielnica : Łódź żydowska - ludzie po likwidacji getta (wrzesień 1944 - styczeń i miejsca. - Łódź : Łódzka Księgarnia Nie- 1945). W: Rok 1945 w Łodzi : studia i szki- zależna, 1998. - 127, [1] s., [4] s. tabl. luz. : ce / pod red. Joanny Żelazko. - Łódź : Insty- il. ; 24 cm. - ISBN 8390061910. Rec.: Klaus-Peter Friedrich // Z. Ostmitteleur.- tut Pamięci Narodowej. Komisja Ścigania -Forsch. - 1999, Jg. 48, s. 626-627; Milionowe Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, sztetł nad Łódką / Wojciech Górecki // Więź. - 1999, 2008, s. 31-51. nr 5, s. 213-219; Przewodnik po nieistniejącym Analiza sytuacji Żydów łódzkich w okresie od mieście / Krystyna Jutkiewicz // Midrasz. - 1998, września 1944 do stycznia 1945 r. nr 7-8, s. 73-74; Opowieść o mieście, którego nie ma / JP [Joanna Podolska] // Gaz. Wybor. dod. Gaz. 229. SITAREK Adam: „Jachsenci”, Łódz. - 1998, nr 18, s. 4; Łódzka Atlantyda / Wie- sław Pierzchała // Wiad. Dnia. - 2000, nr 37, s. 8; „szyszki”, „Jockey Club” : elity getta łódz- Wśród książek // Słowo Żyd. - 1998, nr 5, s. 14; Za- kiego. W: Elity i przedstawiciele społeczno- giniona dzielnica / Konrad Tatarowski // Dz. Łódz. ści żydowskiej podczas II wojny światowej / - 1998, nr 27, s. 15. pod red. Martyny Grądzkiej-Rejak i Alek- Toż: Wyd. 2 popr. - Łódź : Łódzka Księgarnia Niezależna, 1999. - 132 s. : il. ; 25 cm. - ISBN sandry Namysło ; Instytut Pamięci Narodo- 8390061929. wej. Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Toż: Wyd. 3. - Łódź : Hobo Press, 2006. - 134 Narodowi Polskiemu. - Kraków ; Katowi- s. : il. ; 24 cm. - ISBN 8392318692. ce ; Warszawa : Instytut Pamięci Narodo- Toż w jęz. ang.: The missing district : people and places of Jewish Łódź / Paweł Spodenkiewicz ; wej. Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko transl. by Dorota Wiśniewska and John Crust. - Narodowi Polskiemu, 2017, s. 83-105. Łódź : Wydaw. Hobo, 2007. - 152 s. : il. ; 24 cm. - ISBN 9788392318637. 230. SITAREK Adam: Niezwykła historia łódzkiego getta / Adam Sitarek ; rozm. 235. STIER Frank: Kriegsauftrag 160 : Anna Gronczewska // Dz. Łódz. dod. Histo- Behelfsheimbau im Ghetto Litzmannstadt ria. - 2016, nr 110, s. 2. (Łodz) und im KZ-Aussenlager Konigs Wusterhausen durch das Deutsche Woh- 231. SITAREK Adam: Więźniowie łódz- nungshilfswerk. - 2. Aufl. - Berlin : Verlag kiego getta wiedzieli, gdzie jadą / Adam Willmuth Arenhovel, 1999. - 128 s. : il. ; Sitarek ; rozm. Sławomir Sowa // Dz. Łódz. 24 cm. - (Brandenburgische Historische - 2015, nr 22, s. 2. Kommission: Einzelveröffentlichung der Nieznane losy mieszkańców getta łódzkiego Brandenburgischen Historischen Kommis- wywożonych do obozu Auschwitz-Birkenau. sion ; Bd. 1). - ISBN 3922912478. 232. SPODENKIEWICZ Paweł: Stwórco świata, pomóż... // Dz. Łódz. - 2004, nr 202, 236. STRZELECKI Andrzej: Deportacja s. 10. Żydów z getta łódzkiego do KL Auschwitz Co wiedziano nt. zagłady Żydów w getcie i ich zagłada : opracowanie i wybór źró- łódzkim. deł. - Oświęcim : Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau, 2004. - 372 s. : faks., 233. SPODENKIEWICZ Paweł: Szajek ze fot. ; 24 cm. - ISBN 8388526804. złotym sercem // Tygiel Kult. - 1997, nr 3, Toż w jęz. ang.: The deportation of Jews from s. 72-76. the Łódź ghetto to KL Auschwitz and their exter- Dostęp do informacji radiowych w getcie łódz- mination : a description of the events and the pre- kim na podstawie dziennika Oskara Rosenfelda sentation of historical sources / Andrzej Strzelecki ; Historia getta 47

[transl. by Witold Kościa-Zbirohowski]. - Oświę- 242. TAUCHNER Maksymilian: Litz cim : Auschwitz-Birkenau State Mausem, 2006. mannstadt-Ghetto // Ichud. - 1946, nr 4. - 388 s. : il. ; 24 cm. - ISBN 8360210187. Rec.: The case of Lodz : new research on the last ghetto / Samuel David Kassow // Yad Vashem 243. TENENBAUM Joseph: Undergro- Stud. - 2007, Vol. 35, nr 2, s. 245-266; Deportation und : the story of a people. - New York : of the Jews form the Łódź Ghetto to Auschwitz Philosophical Library, 1952. - ix, 532 s. : concentration camp and their extermination / Ra- il, mapy ; 24 cm. dosław Misiarz // Polish Rev. - 2007, Vol. 52, nr 4, s. 169–178: The city of Lodz. s. 520-522. 244. THE black book of Polish Jewry : an 237. ŚLEDZIŃSKA Iwona: Tym, którzy account of the martyrdom of Polish Jew- zapomnieli // Dz. Łódz. - 1968 nr 110 s. 1, ry under the Nazi occupation / ed. Jakob 3; nr 112 s. 1, 2. Apenszlak. - New York : American Federa- Cykl: Syjonizm – aktywność i bierność. Cz. 1 i 2. tion of Polish Jews ; The Associtation of Je- Pomoc łodzian dla Żydów z getta łódzkiego. wish Refugees and Immigrants from Poland 1943. - xvi, 343 s. : il., faks., maps. ports. 238. ŚLUSARSKI Konrad Wiesław: Mo- s. 66–76: Lodz. sty dla pieszych w getcie łódzkim // Pa- mięć.pl. - 2016, nr 4, s. 10-14. 245. THE documents of the Lodz ghetto : an inventory of the Nachman Zonabend 239. ŚWITOŃSKI Marian: Farbrechns Collection : (record group No. 241) / bagangene ojfn jidn funem lodżer geto in comp. Marek Web with a pref. by Lucjan di lagern fun der pojzner gegns = [Zbrod- Dobroszycki. - New York : YIVO Institute nie na Żydach z getta łódzkiego osadzonych for Jewish Research, 1988. - 163 s. : il. ; w obozach w Poznańskiem] // Bl. Gesz. - 23 cm. - ISBN 0914512420. 1985, nr 23, s. 335-341. Rec. Jan Waszczyński // Biul. Okr. Kom. Bad. Zbrodni Hitler. Łodzi Inst. Pamięci Nar. - 1990, Materiały na sesję naukową nt. „Getto w Łodzi T. 2, s. 131-132. 1940–1944”. 246. THE story of Chaim Rumkowski and 240. TABAKSBLAT Jisroel: Churbn- the Jews of Lodz : documentary film, ghetto -Lodż : 6 jor naci-gehenem = [Zagłada Litzmannstadt, the Holocaust, Mordechai Łodzi : 6 lat nazistowskiego piekła]. - Bu- Chaim Rumkowski, extermination camp, enos-Aires : Central-Farband fun Pojlisze paradise camp / ed. Lambert M. Surhone, Jidn in Argentine, 1946. - 203 s. : il. ; 21 Miriam T. Timpledon, Susan F. Marse- cm. - (Dos Pojlisze Jidntum ; Bd. 5). Treść: Do czytelnika, s. 6; Zamiast wstępu, ken. - Beau Bassin : Betascript Publishing, s. 11; Przedsionek piekła, s. 15; Żydowska auto- 2010. - [6], 101, [2] s. : il. ; 22 cm. - ISBN nomia, s. 44; Likwidacja prowincji, s. 128, Zła 9786130443566. burza nad gettem, s. 150; Likwidacja getta, s. 172; Zbiór artykułów nt. getta łódzkiego z Wikipe- Auschwitz, s. 179; K.C. Obozy, s. 190. dii. Rec.: Wegn Jisroel Tabaksblats „Churbn Lodż” Treść: The story of Chaim Rumkowski and the Buenos Ajres, 1946 = [O książce „Zagłada Łodzi” Jews of Lodz, s. 1; Documentary film, s. 3; Ghetto Izraela Tabaksblata] / Wiktor Szulman // Di Cu- Litzmannstadt, s. 12; The Holocaust, s. 18; Mor- kunft. - 1948, nr 10 (december), s. 779-780. dechai Chaim Rumkowski, s. 64; Extermination camp, s. 69; Paradise camp, s. 78; They were not 241. TABAKSBLAT Jisroel: In lodżer silent, s. 81; Pola’s march, s. 83; Marion’s triumph, geto = [W getcie łódzkim] // Undzer Cajt. s. 85; Shoah (film), s. 87; International Filmfestival Mannheim-Heidelberg, s. 90; Welfare, s. 90; Artic- - 1947, nr 3-4, s. 141-146. le sources and contributors, s. 96; Image sources, licenses and contributors, s. 99. 48 Bibliografia getta łódzkiego

247. TIEDENS Larissa Z.: Optimism and Eur. Rev. - 2011, Vol. 89, nr 1, s. 172-173; David revolt of the oppressed : a comparison of Engel // Slavic Rev. - 2007, Vol. 66, nr 4, s. 734- 735. two Polish Jewish ghettos of World War II // Polit. Psychol. - 1997, Vol. 18, nr 1, 252. TRUNK Isaiah: Studium z dziejów s. 45-69. Żydów w „Kraju Warty” w okresie zagłady Porównanie gett warszawskiego i łódzkiego. // Bl. Gesz. - 1949, T. 2, z. 1-4, s. 64-166. Dostęp online: http://onlinelibrary.wiley.com/ doi/10.1111/0162-895X.00044/pdf [12.02.2014]. 253. TRUNK Isaiah: The organizational 248. TRAMWAJ byłego ghetta będzie structures of the Jewish councils in Eastern kursował po Łodzi // Express Ilus. - 1946, Europe // Yad Vashem Stud. - 1968, Vol. 7, nr 208, s. 3. s. 147-164. Dot. m.in. getta łódzkiego. 249. TRAMWAJE w Litzmannstadt Ghet- to / z teki Witolda Kowalskiego // Piotr. 254. UNGER Michal: Kronika szel ha- 104. - 2009, nr 7-8, s. 32-33. -kehila al saf ha-churbn = [Kronika gminy u progu katastrofy] // Yahadut Zemanenu. 250. TRĘBACZ Michał: Z problematyki - 1989/1990, Vol. 6, s. 357-367. najnowszych badań nad gettem łódzkim // Kwart. Hist. Żyd. - 2017, nr 1, s. 107-122. 255. UNGER Michal: Lodż : acharon ha- Stan badań nad dziejami getta łódzkiego – omó- -geta’ot be-Polin = [Łódź : ostatnie getto wienie najnowszych publikacji. w Polsce]. - Jerusalem : Yad Vashem, 2005. 251. TRUNK Jeszaje: Lodżer geto: a hi- - xvii, 600 s., [26] s. tabl. : il. ; 23 cm. - storisze un socjologisze sztudie = [Łódzkie ISBN 9653082329. getto - studium historyczno-socjologiczne]. Treść: Wstęp: Żydzi w Łodzi do II wojny świa- towej, s. 1; Od wsi do tętniącego życiem miasta - Nju Jork: YIVO, 1962. - xvii, 528 s. ; 24 przemysłowego, s. 2; Od ograniczeń i zamknięcia cm. do rozkwitu gospodarczego i kulturalnego, s. 6; Treść: Wstęp, s. IX; Przedmowa; Utworzenie Wrogie sąsiedztwo, s. 14; Łódź w okresie Polski getta, s. 1; Dokumenty, s. 10; Organizacja getta, niepodległej, s. 17; Żydzi w Polsce niepodległej, s. 28; Dokumenty, s. 63; Aprowizacja getta, s. 102; s. 21; Żydzi miejscy zepchnięci do ubóstwa, s. 23; Dokumenty, s. 129; Siła robocza, s. 152; Doku- Żydowska aktywność polityczna, s. 29; Żydowska menty, s. 195; Zdrowotność i śmiertelność w get- edukacja w Łodzi, s. 38; Działalność kulturalna, cie, s. 211; Prześladowania, zabójstwa i deportacje, s. 41; Rozdz. 1. Początek niemieckiej okupacji s. 244; Dokumenty, s. 309; Wewnętrzne warunki, Łodzi : podbój miasta, s. 47; „Nowy porządek” s. 335; Dokumenty, s. 424; Problem oporu w łódz- w Europie, s. 55; „Kraj Warty” : „wzorcowe tery- kim getcie, s. 464; Podsumowanie i wnioski, s. 472. torium” pod rządami Greisera, s. 57; Niemiecka Rec.: Der macew fun jidn in lodżer geto = [Sy- polityka względem Żydów w pierwszych miesią- tuacja Żydów w łódzkim getcie] / Wolf Gliksman // cach okupacji, s. 64; Powołanie Judenratu w Łodzi, Di Cukunft. - 1963, nr 10, s. 361-364; A buch wegn s. 64; Sytuacja Żydów w mieście po aneksji, s. 71; lodżer geto = [Książka o getcie łódzkim] / Jicchok Plan przesiedlenia ludności nabiera kształtów, Grudberg-Turkow // Di Goldene Kejt. - 1963, s. 77; Rumkowski : kontrowersyjny wybór, s. 82; nr 47, s. 197-198; Di geszichte fun lodżer geto = Organizacja żydowskiej społeczności, s. 89; Getto [Historia łódzkiego getta] / I. Hirszhojt // YIVO staje się faktem, s. 96; Rozdz. 2. Okres autonomii : Bleter. - 1966, Bd. 43, s. 318-323. od zamknięcia getta do początku „ostatecznego Toż w jęz. ang.: Łódź Ghetto : a history / Isaiah rozwiązania” (maj 1940-październik 1941), s. 113; Trunk ; transl. and ed. by Robert Moses Shapiro ; Niemiecka administracja w getcie i jej polityka, introd. by Israel Gutman. - Bloomington, Ind. : s. 113; Grabież mienia żydowskiego, s. 127; „Pie- Indiana University Press, 2006. - 493 s. : il. ; 27 niądze getta”, s. 133; Podatki getta, s. 138; Polityka cm. - ISBN 9780253347558. głodu, s. 143; Polityka względem pracy przymu- Rec.: Klaus-Peter Friedrich; tł. z niem. sowej Żydów; Wewnętrzna organizacja pracy, Agnieszka Lenarczyk // Zagłada Żydów. - 2007, s. 156; Deportacje do obozów pracy, s. 168; Sto- nr 3, s. 425-429; A history / J.P. Fox / Slav. East sunki między Biebowem a Rumkowskim, s. 173; Historia getta 49

Wewnętrzna organizacja getta, s. 175; Rumkowski 259. WIATR Ewa, ZAWILSKI Piotr: Losy przejmuje władzę nad życiem publicznym, s. 230; chrześcijan w getcie łódzkim w świetle za- Rozdz. 3. Realizacja „ostatecznego rozwiązania” w getcie. Cz. A, Niemiecka polityka : debata na chowanych archiwaliów // Pr. Mater. Hist. temat deportacji Żydów z Kraju Warty i zachod- Arch. Archidiec. Łodzi Muz. Archidiec. nioeuropejskich Żydów do getta, s. 247; Zorgani- Łódzkiej. - 2012, T. 9, s. 109-121. zowane zabójstwo w Chełmnie n/Nerem, s. 261; Cz. B, Żydowska reakcja : wewnętrzna organizacja 260. WITASZCZYK Jerzy: Jak kamień getta wchłania deportowanych, s. 268; Rumkowski i przesiedleńcy, s. 282; Początek deportacji i ich w wodę // Dz. Łódz. - 1998, nr 97, s. 1, 20- organizacja, s. 285; Getto łódzkie wchłania depor- 21. towanych z innych gett, s. 298; Wielka deportacja, O getcie łódzkim. s. 299; Co więźniowie getta wiedzieli o losie deportowanych?, s. 311; Praca przymusowa w czasie 261. WITTE Peter: Two decisions con- deportacji, s. 320; Praca jako środek zbawienia, cerning the „final solution to the Jewish s. 326; Warunki pracy, s. 335; Rozdz. 4. Wewnętrz- question” : deportation to Lodz and mass ne życie getta : życie codzienne, s. 343; Działalność polityczna, s. 390; Życie religijne, s. 440; Życie murder in Chelmno // Holocaust Genocide kulturalne, s. 470; Rozdz. 5. Ostatnie dwa lata : nie- Stud. - 1995, Vol. 9, nr 3, 318-346. miecka polityka w końcowej fazie istnienia getta, Deportacja Żydów niemieckich do getta łódz- s. 505; Wewnętrzne życie getta w ostatnim okresie, kiego w świetle innych deportacji i w odniesieniu s. 511; Rumkowski traci władzę, s. 512; Deportcje do akcji „ostatecznego rozwiązania”. do obozów pracy w Częstochowie i Skarżysko Toż: The Holocaust. Vol. 3, The „Final Solu- Kamiennej, s. 522; Likwidacja getta (czerwiec- tion” / ed. David Cesarani, Sarah Kavanaugh. - -sierpień 1944 r.), s. 524; Koniec Rumkowskiego, London : Routledge, 2004, s. 37-65. s. 539; Los łódzkich Żydów po likwidacji getta, Toż w jęz. niem.: Zwei Entscheidungen in der s. 540; Streszczenie, s. 545; Bibliografia, s. 559. „Endlösung der Judenfrage”: Deportationen nach Rec.: Sara Bender // Gal-Ed. - 2007, Vol. 21, Lodz und Vernichtung in Chelmno / Peter Witte // s. 123-127; Michał Sobelman // Zagłada Żydów. - Theresienstädter Studien und Dokumente. - 1995, 2006, nr 2, s. 519-522. nr 2, s. 38-68. Toż w jęz. niem.: Deportationen ins Ghetto 256. UNGER Michal: The status and plight Litzmannstadt und Vernichtung in Chelmno - Zwei of women in the Lodz ghetto. W: Women Etappen des Entscheidungprozesses in der „End lösung der Judenfrage”. W: Akce Nisko v historii in the Holocaust / ed. Dalia Ofer, Lenore „konečného řešení židovské otázky” k 55. výročí J. Weitzman. - New Haven, CT : Yale Uni- první hromadné deportace evropských Židů = versity Press, 1998, s. 123-142. Die Aktion Nisko in der Gesamtgeschichte der Toż: The Holocaust. Vol. 3, The „Final Solu- „Endlösung der Judenfrage” die anlässlich des tion” / ed. David Cesarani, Sarah Kavanaugh. - 55. Jahrestages der ersten Massendeportation London : Routledge, 2004, s. 235-251. der europäischen Juden = The case Nisko in the history of the „final solution of the Jewish pro- 257. WASIAK Julia: Organizacja oku- blem” in commemoration of the 55th anniversary of the first deportation of Jews in Europe : Mezi- pacyjnego Zarządu Miejskiego w Łodzi národní vědecká konference : sborník referátů = (1939-1945) // Rocz. Łódz. - 1981, T. 30, Die internationale wissenschaftliche Konferenz = s. 67-83. Sammelband = International Academic Conferen- Struktura organizacyjna. ce = proceedings / [Miloš Pojar i in.]. - Ostrava : Facultas Philosophica Universitatis Ostraviensis, 258. WIATR Ewa: Kawalerowie Krzyża 1995, s. 148-159. Żelaznego w getcie łódzkim // Zagłada Ży- 262. WRÓBEL Janusz: Przemiany ludno- dów. - 2012, nr 8, s. 348-361. ściowe spowodowane polityką okupanta hi- Toż w jęz. ang.: Knights of the Iron Cross in the Łódź ghetto // Holocaust. Studies and Materials. - tlerowskiego w tzw. rejencji łódzkiej w la- 2013, nr 3, s. 326-339. tach 1939-1945. - Warszawa : GKBZHwP i IPN, 1987. - 280 s. : il. ; 24 cm. - (Główna Komisja Badania Zbrodni Hitlerowskich 50 Bibliografia getta łódzkiego w Polsce - Instytut Pamięci Narodowej ; Rozdz. 3 dot. kwestii „ostatecznego rozwiąza- nr 90). nia sprawy żydowskiej”. Poszczególne podrozdzia- ły dot. powstania i funkcjonowania getta w Łodzi, działalności Zarządu Getta, działalność kierownika 263. WRÓBEL Janusz: Uchodźstwo, wy- referatu ds. getta w gestapo łódzkim – G. Fuchsa siedlenia i ruch naturalny Żydów w Łodzi oraz mu podwładnych, masowej zagłady Żydów w początkach wojny i okupacji hitlerow- w ośrodku zagłady w Chełmnie n/Nerem. skiej (wrzesień 1939 - maj 1940) // Biul. Rec.: Sławomir Abramowicz // Biul. Okr. Ko- mis. Bad. Zbrod. Hitler. w Łodzi Inst. Pamięci Nar. Żyd. Inst. Hist. - 1985, nr 3-4, s. 67-76. - 1989, T. 1, s. 99-101.

264. WRÓBEL Janusz: W poszukiwaniu 269. ZYGADLEWICZ Roman: Zagłada prawdy : dzieje Żydów Łodzi w latach getta łódzkiego // Odgłosy. - 1986, nr 46, 1939-1945 // Kron. Miasta Łodzi. - 2006, s. 11. nr 3, s. 9-19. Postulat konieczności prowadzenia badań nad 270. ŹRÓDLAK Wojciech: Gdyby Rosja- gettem łódzkim oraz dziejami łódzkich Żydów. nie nie zatrzymali się na linii Wisły... / Woj- 265. WULF Joseph: Lodz : das letzte Ghet- ciech Źródlak ; rozm. Anna Gronczewska // to auf polnischen Boden. - Bonn : Bunde- Dz. Łódz. - 2013, nr 136 dod. Historia, s. 8. Wpływ wybuchu powstania warszawskiego na szentrale für Heimatdienst, 1962. - 84 s. ; 24 sytuację łódzkich Żydów, likwidacja getta w Łodzi cm. - (Schriftenreihe der Bundeszentrale für w sierpniu 1944 r. Heimatdienst ; H. 59). 271. ŹRÓDLAK Wojciech: Kurczące się 266. ZARZĄDZENIA władz hitlerow- granice : w sprawie planu getta // Kron. skich w sprawie wysiedleń ludności pol- Miasta Łodzi. - 2009, nr 2, s. 85-92. skiej i żydowskiej z tak zwanego Kraju Ocena opracowanych planów getta łódzkiego, Warty / oprac. Danuta Kubiak // Teki Arch. wskazanie na ich błędy merytoryczne. - 1973, T. 14, s. 177-213. 272. ŹRÓDLAK Wojciech: Tramwaj Teksty źródłowe. Zawiera m.in. dokumenty kierownika Centrali Przesiedleńczej, Ekspozytury w getcie // Odgłosy. - 1987, nr 28, s. 14. w Łodzi, Hermana Krumeya. 273. ŹRÓDLAK Wojciech: Tramwaje 267. ZONABEND Nachman: The truth w getcie łódzkim / Wojciech Źródlak ; about the saving of the Łódź Ghetto Archi- rozm. Janusz Kozłowski // Słowo Żyd. - ve. - Stockholm : [nakł. aut.], 1991. - 20 2000, nr 17, s. 10, 16. s. ; 22 cm. Historia ratowania przez Nachmana Zonabenda 274. ŹRÓDLAK Wojciech: Tramwajem dokumentów z archiwum getta łódzkiego po jego po getcie… Elektrische Strassenbahn-Get- likwidacji. to 1941-1944 // Wędrownik. - 2009, nr 1, 268. ZORN Gerda: Nach Ostland geht s. 18-21. unser Ritt : deutsche Eroberungspolitik 275. ŹRÓDLAK Wojciech: Tramwajem und die Folgen : das Beispiel Lodz / mit po getcie : Elektrische Strassenbahn-Ghetto einem Geleitwort von Egon Bahr und einem / Kron. Miasta Łodzi. - 2009, nr 2, s. 59-70. Vorwort von Herbert Wehner. - 2., verb. und erw. Aufl. - Köln : Röderberg im Pahl-Ru- genstein, 1988. - 213 s. : il. ; 21 cm. - ISBN 3876828414. 51

Praca w resorcie obuwniczym 52 Bibliografia getta łódzkiego

1.2. Zagadnienia szczegółowe

1.2.1. Administracja niemiecka

276. BARANOWSKI Julian: Administra- 283. DZIAŁALNOŚĆ gestapo w Łodzi : cja niemiecka i tzw. samorząd w getcie (materiały z sesji naukowej). - Łódź : Okrę- łódzkim 1940-1944. W: Dzieje Żydów gowa Komisja Badania Zbrodni Hitlerow- w Łodzi 1820-1944 : wybrane problemy skich w Łodzi, 1984. - [104] s. pag. varia ; / pod red. Wiesława Pusia i Stanisława 21 cm. - (Materiały z konferencji, która Liszewskiego. - Łódź : Wydaw. Łódzkie, odbyła się 19 stycznia 1984 r. w Łodzi, 1991, s. 311-323. w rocznicę wyzwolenia miasta). Treść: Waszczyński Jan: Przedmowa, s. 1; 277. BIN[DER] J[erzy]: „Buchalteria Abramowicz Sławomir: Łódzka placówka gestapo, śmierci” łódzkiego getta // Dz. Łódz. - 1963, s. 1–16; Galiński Antoni: Miejsce odosobnienia gestapo w Łodzi, s. 1–13; Baranowski Julian: nr 216, s. 3. Więzienie kobiece w Łodzi przy ul. Gdańskiej 13 Dokumenty Gettoverwaltung – rejestr wysyłek (1939–1945), s. 1–10; Wróbel Janusz: „Wycho- dóbr materialnych do Rzeszy. wawczy” obóz pracy na Sikawie, s. 1–10; Hałas Izydor: Zbrodnie gestapo na działaczach rewo- 278. (ceg): Odnaleziono cenny dokument lucyjnego ruchu robotniczego w Łodzi, s. 1–17; z okresu hitlerowskiej okupacji // Express Stolarski Józef, Felchner Andrzej: Zbrodnie ge- Ilus. - 1984, nr 126, s. 1, 6. stapo na żołnierzach Armii Krajowej w Łódzkiem, Egzemplarz zarządzenia o utworzeniu dzielnicy s. 1–12; Budziarek Marek: Zbrodnie gestapo na żydowskiej na Bałutach podczas niemieckiej oku- duchowieństwie Łodzi i okolic, s. 1–12; Bukowska pacji Łodzi. Maria: Zawartość zespołu akt Urząd Tajnej Policji Państwowej w Łodzi 1939–1945, s. 1-6. 279. CYGAŃSKI Mirosław: Działalność 284. HEIM Susanne, GÖTZ Aly: Gutach- urzędu rejencji w Łodzi pod kierownic- ten des Rechnungschofes über das Ghetto twem F[riedricha] Übelhöra i W[altera] Lodz. W: Bevölkerungsstruktur und Mas- Mosera w latach 1939-1942 // Rocz. Łódz. senmord : neue Dokumente zur deutschen - 1973, T. 17, s. 195-218. Omówienie działalności F. Übelhöra oraz Politik der Jahre 1938 - 1945 / zsgest. und W. Mosera. kommentiert von Susanne Heim und Götz Aly. - Rotbuch : Berlin, 1991, s. 39-73. 280. CYGAŃSKI Mirosław: Gestapo Ekspertyza niemiecka dot. sytuacji ekonomicz- w Łodzi. - Łódź : Związek Bojowników nej getta w Łodzi. o Wolność i Demokrację, 1974. - [6], 73, [8] 285. KLEIN Peter: Die Gettoverwal- s. : il. ; 21 cm. - (Biblioteka Zbowidowca). tung Litzmannstadt 1940 bis 1944 : 281. CYGAŃSKI Mirosław: Policja kry- eine Dienststelle im Spannungsfeld von minalna i porządkowa III Rzeszy w Łodzi Kommunalburokratie und staatlicher Ver- i rejencji łódzkiej 1939-1945 // Rocz. Łódz. folgungspolitik. - Hamburg : Hamburger - 1972, T. 16, s. 27-65. Edition, 2009. - 683 s. : il. ; 22 cm. - ISBN 9783868542035. 282. CYGAŃSKI Mirosław: Urząd Tajnej Treść: Einleitung, s. 9; Die Stadt in der Hand der Deutschen, s. 23; Vor der Gettogründung: Umsie- Policji Hitlerowskiej (Gestapo) w Łodzi dlungsorganisationen und städtische Behörden bei 1939-1944 i pozostałe po nim akta // Ar- der Verfolgung judischer Einwohner in der Stadt cheion. - 1966, T. 43, s. 165-179. Lodsch, s. 32; Die regionale HTO-Dienststelle und Historia getta 53 die Beraubung der Juden, s. 62; Das entstehende s. 569; Die „Gettoverwaltung Litzmannstadt“ im Getto als innenpolitischer Verhandlungs-gegen- Chaos der Auflösung: Von Kulmhof zu Auschwitz, stand, s. 73; Die Gettoschliessung, s. 80; Vom Pro- s. 612; Zusammenfassung, Einordnung, Ausblick, visorium zur Dauereinrichtung: Das Getto und der s. 62; Danksagung, s. 643; Quellen und Literatur, Madagaskar-Plan, s. 123; Dauereinrichtung Getto, s. 645; Abkürzungen, s. 671; Personenregister, s. 152; Expansive Bürokratie und Beschäftigten- s. 675. stand: Von der Ernährungs-und Wirtschaftsstelle Rec.: Peter Black // Cent. Eur. Hist. - 2010, zur „Gettoverwaltung Litzmannstadt”, s. 198; Gre- Vol. 43, nr 4, s. 725-727; Andrea Löw // Z. Ost- isers gescheiterte Initiative im Schatten des Dritten mitteleur.-Forsch. - 2009, Jg. 58, H. 4, s. 586-589. Nahplans, s. 221; Ein Langzeitproblem: Die Frage nach dem Steueraufkommen von Juden im Getto, 286. KLEIN Peter: Die „Gettoverwaltung s. 237; Der Prüfungsbericht des Reichsrechnung- Litzmannstadt” als städtische Behörde // shofs als historische Quelle, s. 256; Der Kampf um die Rationen: Die Lebensmittelversorgung im Newsl. - Fritz-Bauer-Inst. Stud.- Dok .zent. Getto, s. 283; Grosseinsätze von Juden ausserhalb Gesch. Wirk. Holocaust. - 2008, Bd. 17, des Gettos und die Frage ihrer tariflichen Entloh- H. 32, s. 7-9. nung, s. 296; Die Kontroversen um die gauweiten Einsiedlungen 1941, s. 325; Besprechungen in der 287. KUR Tadeusz: „Sonderabteilung” Reichsstatthalterei und im Führerhauptquartier im Juli 1941, s. 336; Litzmannstadt als Deportation- Dawida Gertlera w dokumentach Gestapo sziel für Juden aus dem Westen: Eine Kontroverse // Prawo Życie. - 1973, nr 2, s. 13. auf allen Ebenen, s. 353; Die Folgen der Auseinan- dersetzungen, s. 372; Sie Sinti und Roma aus der 288. SITAREK Adam: Rola niemieckiego „Ostmark” als Verwaltungsproblem, s. 407; Die Zarządu Getta w Łodzi w eksterminacji gett Einsiedlung der Juden aus dem Altreich, Wien, Luxemburg und Prag im Oktober/November 1941, prowincjonalnych Kraju Warty. W: Zagła- s. 419; Die „Gettoverwaltung Litzmannstadt” da Żydów na polskiej prowincji / pod red. und der Massenmord an den Juden im Reichsgau Adama Sitarka, Michała Trębacza i Ewy Wartheland 1942, s. 437; Die Finanzierung der Wiatr. - Łódź : Instytut Pamięci Narodo- regionalen „Endlösung” und die „Gettoverwaltung Litzmannstadt”, s. 479; Gettoverwaltung, Getto- wej. Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko wirtschaft und Versorgungslage 1942/43, s. 507; Narodowi Polskiemu. Oddział : Wydaw. Das Verhältnis zwischen Gettoverwaltung ung Ge- Uniwersytetu Łódzkiego, 2012, s. 295-307. stapo im Längsschnitt, s. 541; Ein Getto auf Abruf,

1.2.2. Hans Biebow

289. AJZENBACH Aron: Der umkum fun 292. BIEBOW przed sądem! Wczoraj di jidn in „Warteland” un di rol fun lodżer rozpoczął się proces hitlerowskiego kata // talin Hans Bibow : (ekspertize) = [Zagłada Kur. Pop. - 1947, nr 111, s. 1. Żydów z „Kraju Warty” i rola Hansa Bie- Rozpoczęcie procesu. bowa, łódzkiego kata : (ekspertyza)] // Dos 293. BIEBOW skazany na śmierć // Głos Naje Lebn. - 1947, nr 31, s. 3. Proces Hansa Biebowa. Robot. - 1947, nr 119, s. 6.

290. BIEBOW na Sterlinga : kat łódzkiego 294. BIEBOW w roli niewiniątka // Kur. ghetta oczekuje procesu // Express Ilus. - Pop. - 1947, nr 111, s. 4. Relacja z pierwszego dnia rozprawy. 1946, nr 206, s. 3. 295. BIEBOW został powieszony // Kur. 291. BIEBOW jeszcze nie złożył poda- Pop. - 1947, nr 168, s. 3. nia o kasację wyroku // Kur. Pop. - 1947, Inf. o wykonaniu wyroku. nr 122, s. 4. 54 Bibliografia getta łódzkiego

296. BIEBOW zostanie stracony // Kur. 307. (IBK.): Ostatnie chwile Hansa Biebo- Pop. - 1947, nr 157, s. 3. wa : kat ghetta łódzkiego zawisł na szubie- Prezydent RP nie skorzystał z prawa łaski. nicy // Dz. Łódz. - 1947, nr 170, s. 5.

297. BIEGŁY Bednarz składa sądowi 308. (IBK.): Tchórz i sadysta - pan życia rzeczowe dowody mordów popełnionych i śmierci // Dz. Łódz. - 1947, nr 113, s. 2. w Chełmnie // Kur. Pop. - 1947, nr 114, s. 3. 3. dzień procesu H. Biebowa.

298. (BK): Biebow stracony // Dz. Łódz. - 309. (IBK.): Tępienie Żydów - wstępem 1947, nr 169, s. 5. do zagłady Polaków // Dz. Łódz. - 1947, Inf. o wykonaniu wyroku na H. Biebowie. nr 114, s. 2. 4. dzień procesu H. Biebowa. Odczytanie eks- 299. CZARNULLA sypie swego szefa : pertyzy biegłych. wstrząsające zeznania świadków oskarże- 310. (IBK.): W obliczu sprawiedliwości // nia i obrony // Kur. Pop. - 1947, nr 113, s. 3. Relacja z 3. dnia rozprawy. Dz. Łódz. - 1947, nr 116, s. 2. Ostatni dzień procesu H. Biebowa. 300. EISENBACH Artur: Likwidacja 311. (IBK.): Zapadł oczekiwany wyrok łódzkiego ghetta : (fragmenty ekspertyzy śmierci // Dz. Łódz. - 1947, nr 118, s. 2. w procesie Hansa Biebowa) // Nasze Słowo. Ogłoszenie wyroku. - 1947, nr 8 dod. Głos Akademika, nr 3, s. 7. 312. (J.): Dziś zeznaje Czarnulla // Kur. 301. (G.): Oskarżam Biebowa o to, że... // Pop. - 1947, nr 112, s. 3. Kur. Pop. - 1947, nr 111, s. 4. Relacja z 2. dnia procesu.

302. GRONCZEWSKA Anna: Był panem 313. (J.): Biebow - uosobienie grozy // Kur. życia i śmierci, zamienił getto w jeden wiel- Pop. - 1947, nr 113, s. 3. Relacja z 3. dnia rozprawy. Zeznania Janiny ki obóz pracy // Nasza Hist. - 2016, nr 2, Wąsik. s. 6-9. Sylwetka H. Biebowa, szefa niemieckiej admi- 314. (J.): W środę zapadnie wyrok // Kur. nistracji Litzmannstadt Ghetto. Pop. - 1947, nr 116, s. 4.

303. GRONCZEWSKA Anna: Kupiec 315. JUTRO proces Biebowa // Dz. Łódz. z Bremy, który został nazwany katem getta - 1947, nr 109, s. 6. w Łodzi // Dz. Łódz. - 2017, nr 99 dod. Ko- cham Łódź, nr 435, s. 8-9. 316. KAT ghetta łódzkiego odpowie za Życiorys i dzieje procesu H. Biebowa. swoje zbrodnie // Głos Robot. - 1947, nr 105, s. 5. 304. GWAŁT i zbrodnia - to odwieczne drogi niemczyzny // Głos Robot. - 1947, 317. KERMISZ Josef: Der talin fun lodżer nr 117, s. 3. jidntum - Hans Biebow = [Hans Biebow - kat łódzkich Żydów] // Dos Naje Lebn. - 305. (IBK.): Brylanty dla Frau Bibow : 1946, nr 8, s. 5, 7. (korespondencja kata ghetta łódzkiego) // Działalność H. Biebowa w getcie łódzkim. Dz. Łódz. - 1947, nr 105, s. 4. 318. KOTOWSKI Witold: Pamięci getta 306. (IBK.): Do partii wstąpił dla interesu łódzkiego : (z lat mroku i zagłady) // Pale- i... robił świetne interesy na likwidowaniu stra Lit. - 1985, z. 3, s. 136-139. Żydów // Dz. Łódz. - 1947, nr 111, s. 2. Historia getta i rola Hansa Biebowa w zagła- Relacja z pierwszego dnia procesu. dzie łódzkich Żydów. Historia getta 55

319. KRASUCKI Ludwik: Podzwonne dla 328. MAŁECKI Ryszard: Kupiec z Bremy Hansa Biebowa // Prz. Tyg. - 1987, R. 6, // Tyg. Demokr. - 1984, nr 37, s. 17. nr 48, s. 11. Działalność H. Biebowa w Łodzi w czasie Zagłada Żydów w getcie łódzkim. II wojny światowej. 329. PIEKŁO męki i śmierci // Głos Robot. 320. KRWAWY ludobójca odpowiada za - 1947, nr 115, s. 5. zbrodnie // Głos Robot. - 1947, nr 112, s. 1, 3. 330. PROCES Hansa Biebowa : zagłada Tyt. na str. 3: Oprawca w roli niewiniątka. Bie- getta łódzkiego : (akta i stenogramy sądo- bow nie przyznaje się do swoich zbrodni. Pierwszy dzień procesu. we) / oprac. Jerzy Lewiński ; [wprow. Jan Waszczyński]. - Warszawa : Główna Komi- 321. „KU chwale” Rzeszy a na korzyść sja Badania Zbrodni Hitlerowskich w Pol- własnej kieszeni Hans Biebow katował sce ; Instytut Pamięci Narodowej, 1987. Żydów // Dz. Łódz. - 1947, nr 110, s. 3. - 298 s. ; 21 cm. - (Informacja Wewnętrzna - Główna Komisja Badania Zbrodni Hitle- 322. L.B.: Biebow // Dz. Łódz. - 1947, rowskich w Polsce - Instytut Pamięci Naro- nr 110, s. 1. dowej ; nr 91). Toż: Warszawa : PRS, 1999. - 239 s. : il. ; 20 323. L.B.: Szubienica w celu utrzymania cm. - ISBN 8390674688. dyscypliny // Dz. Łódz. - 1947, nr 112, s. 2. Zeznania świadków podczas procesu H. Bie- 331. R-R.: Hans Biebow przed sądem // bowa. Opinia. - 1947, nr 17, s. 4.

324. LEWIŃSKI Jerzy: Oskarżamy!... : 332. SIEDLECKI A.: Dem talin fun di lo- Bibow - kat łódzkiego ghetta stanie wkrót- dżer jidn Hans Biebow : dos lodżer krajz- ce przed sądem / rozm. z prowadzącym do- -gericht miszpet = [Hans Biebow kat łódz- chodzenie w sprawie Bibowa wiceprokurat. kich Żydów : orzeczenie łódzkiego sądu] // Sądu Spec. ob. J. Lewińskim // Nasze Sło- Dos Naje Lebn. - 1947, nr 31, s. 1-2. wo. - 1946, nr 4, s. [6-7]. Zawiera zdj. podpisane: Ofiary „Szperakcji” 333. SIEDLECKI A.: Hans Biebow - dos w łódzkim ghetcie – rok 1942. geszpenste fun lodżer geto : ejdes-derkle- rungen farn lodżer krajz-gericht = [Hans 325. LEWIŃSKI Jerzy: „…ze spokojem Biebow - postrach łódzkiego getta : zezna- i opanowaniem wstępował na szafot” / Je- nia świadków przed łódzkim sądem // Dos rzy Lewiński ; rozm. Janusz Kozłowski // Naje Lebn. - 1947, nr 32, s. 2, 4. Słowo Żyd. - 1998, nr 16, s. 6-7. Proces Hansa Biebowa.

326. LISTY z tamtego świata // Dz. Łódz. 334. STG.: Biebow godnym synem zbrod- - 1947, nr 112, s. 2. niczego narodu niemieckiego - stwierdza Działalność H. Biebowa podczas akcji likwida- w mowie oskarżycielskiej prokurator Le- cji getta łódzkiego. wiński // Kur. Pop. - 1947, nr 116, s. 4.

327. M.N.: Jidisze stoljers in Lodż gibn 335. STG.: Biebow przed sądem // Kur. originele „matone” dem balebos fun lodżer Pop. - 1947, nr 110, s. 6. geto - Hans Bibow = [Żydowscy stolarze Rozpoczęcie procesu H. Biebowa. w Łodzi wręczają oryginalne „podarunki” 336. (STG.): Sceny pełne grozy malują szefowi łódzkiego getta - Hansowi Biebo- świadkowie w drugim dniu procesu Biebo- wowi] // Dos Naje Lebn. - 1946, nr 20, s. 7. wa // Kur. Pop. - 1947, nr 112, s. 3. 56 Bibliografia getta łódzkiego

337. Sz. A. [Siedlecki A.]: „Tojt-sztrof farn 340. TRZYKROTNIE na karę śmierci talin fun lodżer geto!” : der ajndruk fun di skazany został kat ghetta łódzkiego Hans ekspertizes fun mgr. Ajzenbach un prok. Biebow // Kur. Pop. - 1947, nr 118, s. 7. Bednarz = [„Kara śmierci dla kata łódz- kiego getta!” : publikacja eksperytyz mgra. 341. WŁASNORĘCZNIE zabijał dzieci Eisenbacha i prok. Bednarza] // Dos Naje i chorych // Dz. Łódz. - 1947, nr 112, s. 2. Zeznania ocalałych podczas drugiego dnia Lebn. - 1947, nr 33, s. 4. procesu. Proces Hansa Biebowa. 342. ZEZNANIA świadków w procesie 338. TARNOWSKA Zofia: Hans Biebow - Biebowa // Głos Robot. - 1947, nr 113, s. 1, pan śmierci // Fołks-Sztyme. - 1984, nr 41, 3. s. 11. Tyt. na str. 3: Biebow już nie śmie zaprzeczać! Toż: Dz. Łódz. - 1984, nr 197, s. 3.

339. TO była ukartowana zbrodnia wołają zgodnym chórem świadkowie i eksperci // Kur. Pop. - 1947, nr 114, s. 3. Relacja z 4. dnia procesu.

1.2.3. Administracja żydowska

343. BARANOWSKI Julian: Antsztelung łódzkiego (maj-grudzień 1940 r.) // Biul. fun struktur funem lodżer geto = [Powstanie Żyd. Inst. Hist. - 1964, nr 51, s. 41-57. i organizacja getta w Łodzi] // Bl. Gesz. - 1985, nr 23, s. 311-319. 347. DĄBROWSKA Danuta: Struktura Materiały na sesję naukową nt. „Getto w Łodzi i funkcje administracji żydowskiej w get- 1940-1944”. cie łódzkim (maj-grudzień 1940 r.). Cz. 2 // Geneza utworzenia getta w Łodzi, rola admi- Biul. Żyd. Inst. Hist. - 1964, nr 52, s. 35-48. nistracji wewnętrznej, okupacyjnych władz i urzę- dów zarządzających gettem. 348. LICHENSTEIN Heiner: Zwischen 344. DATNER Szimen: Rumkowskis ar- Anpassung und Kollaboration : ein dun- chiw = [Archiwum Rumkowskiego] // Biul. kles Geschichtskapitel : die Judenräte in Żyd. Inst. Hist. - 1949, listopad, s. 12-13. der Nazi-Zeit // Tribüne. - 1990, R. 29, H. W jaki sposób odnaleziono archiwum admini- 115, s. 81-86. stracji; zasady jego porządkowania. Toż w jęz. pol.: Zespół archiwalny żydowskiej 349. MAJ Janusz: Najwyższa Izba Kon- administracji getta łódzkiego tzw. Rumkowskiego troli w Litzmannstadt Getto - żydowska // Biul. Żyd. Inst. Hist. - 1950, nr 1 marzec, s. 17-18. administracja samorządowa łódzkiego getta // Kontrola Państw. - 2014, Vol. 59, nr 2, 345. DĄBROWSKA Danuta: Administra- s. 173-192. cja żydowska w Łodzi i jej agendy w okre- Organizacja i funkcjonowanie organu kontroli sie od początku okupacji do zamknięcia samorządu żydowskiego w getcie łódzkim. getta (8.IX.1939 r. - 30.IV.1940 r.) // Biul. Żyd. Inst. Hist. - 1963, nr 45-46, s. 110-137. 350. SITAREK Adam: „Otoczone drutem państwo” : struktura i funkcjonowanie 346. DĄBROWSKA Danuta: Struktura administracji żydowskiej getta łódzkie- i funkcje administracji żydowskiej getta go. - Łódź : Instytut Pamięci Narodowej Historia getta 57

- Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Na- 351. SITAREK Adam: Urzędnicy getta rodowi Polskiemu. Oddział, 2015. - 340 s. : łódzkiego / Adam Sitarek ; rozm. Andrzej il. ; 25 cm. - (Biblioteka Oddziału Instytutu Czyżewski // Pamięć.pl. - 2016, nr 6, s. 21- Pamięci Narodowej w Łodzi ; t. 37). - ISBN 24. 9788363695163. Rec.: Łódzkie getto jak małe państewko / Estera 352. SITAREK Adam: W obliczu „trudnej Flieger // Gaz. Wybor. dod. Magazyn Łódź. - 2016, konieczności” : administracja żydowska nr 111, s. 6; 4 km2 / (lew) // Słowo Żyd. - 2016, nr 7, getta łódzkiego wobec wsiedleń Żydów s. 34; Gustaw Romanowski // Kron. Miasta Łodzi. - 2016, nr 1, s. 225-228; Żydowskie państwo / Jan z Rzeszy i Protektoratu (październik - li- Strykowski // Nowe Książ. - 2016, nr 9, s. 23-24. stopad 1941 r.) // Zagłada Żydów. - 2012, Toż: Wyd. 2. - Łódź : Instytut Pamięci Narodo- nr 8, s. 329-347. wej. Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodo- wi Polskiemu. Oddział, 2016. - 340 s., [3] k. tabl. 353. TRUNK Isaiah: Judenrat : the Jewish złoż. luz. : il. ; 25 cm. - (Biblioteka Instytutu Pa- mięci Narodowej ; t. 37). - ISBN 9788363695163. councils in Eastern Europe under Nazi oc- Toż w jęz. ang.: „Wire bound state” : structure cupation / introd. by Jacob Robinson. - Lin- and functions of the Jewish administration of the coln : University of Nebraska Press, 1996. Łódź Ghetto / Adam Sitarek ; transl. by Katarzyna - xlvii, 663 s. : il., mapy ; 23 cm. - ISBN Gucio. - Łódź ; Warszawa : Institute of National Remembrance - Commission for the Prosecution of 080329428X. Crimes against the Polish Nation, 2017. - 334 s. : Analizuje m.in. działalność Judenratu w getcie il. ; 25 cm. - (Biblioteka Instytutu Pamięci Narodo- łódzkim. wej ; t. 45). - ISBN 9788380982536.

1.2.4. Mordechaj Chaim Rumkowski

354. AFLET W.: Jeszcze o Mordechaju Toż w jęz. niem.: Chaim Mordechaj Rumkow- Chaimie Rumkowskim // Odgłosy. - 1988, ski - Kollaborateur oder Retter? W: Der Judenmord in den eingegliederten polnischen Gebieten 1939- nr 44, s. 13. 1945 / hrsg. von Jacek Andrzej Młynarczyk und Polem. w sprawie losu ludności getta łódzkiego Jochen Böhler. - Osnabrück : Fibre, cop. 2010, / Arnold Mostowicz // Odgłosy. - 1988, nr 48, s. 13. s. 301-310. Dyskujsa o Ch. M. Rumkowskim oraz liczbie Żydów ocalałych z getta łódzkiego. 357. BETHKE Svenja: Regeln und Sank- 355. ANTOS Kazimierz: Królestwo Cha- tionen im Getto Litzmannstadt : die Bekan- ima Rumkowskiego // Wojs. Lud. - 1968, ntmachungen des Judenratsvorsitzenden nr 6, s. 56-60. Rumkowski // Z. Genozidforsch. - 2012, Krytyka działalności Ch. M. Rumkowskiego. Vol. 13, H. 1-2, s. 30-52.

356. BARANOWSKI Julian: Chaim 358. BLOOM Solomon F.: Dictator of the Mordechaj Rumkowski - kolaborant czy Lodz Ghetto : the strange history of Mor- zbawca. W: Zagłada Żydów na terenach dechai Chaim Rumkowski // Comment. - polskich wcielonych do III Rzeszy / red. 1949, Vol. 7, nr 2, s. 111-122. Aleksandra Namysło. - Warszawa : Insty- Przedwojenna działałalność Ch. M. Rumkow- skiego, krytyka jego rządów w getcie oraz udział tut Pamięci Narodowej. Komisja Ścigania w zagładzie Żydów jako przewodniczącego getta. Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, Toż: A liberal in two worlds : the essays of 2008, s. 169-175. Solomon F. Bloom / ed. by Samuel J. Hurwitz and Portret Rumkowskiego jako kolaboranta, nega- Moses Rischin. - Washington, Public Affairs Press tywne następstwa jego współpracy z okupantem. [1968], s.148-167. 58 Bibliografia getta łódzkiego Chaim Rumkowski udzielający ślubu Historia getta 59

Toż: The Nazi Holocaust : historical articles 366. FRENKEL Estera: Wspomnienia on the destruction of European Jews. Vol. 1, The z getta łódzkiego // Nowiny Kurier. - 2002, victims of the Holocaust / ed. with and introd. by Michael R. Marrus. - Westport ; London : Meckler, nr z dn. 1 luty, s. 17. cop. 1989, s. 295-306. Ocena Ch. M. Rumkowskiego we wspomnie- Toż w jęz. fr.: Dictature au ghetto : (le gouver- niach ocalałej z getta łódzkiego. nement de Chaim Rumkowski á Lodz) // Temps Mod. - 1948, Vol. 4, nr 39, s. 96-121. 367. FRIEDMAN Philip: Pseudo-saviors in the polish ghettos : Mordechai Chaim 359. BOSTOCK William: Organising for Rumkowski of Lodz. W: Roads to extinc- survival in a Ghetto // Island. - 1995, nr 54, tion : essays on the Holocaust / Philip s. 6-11. Friedman ; ed. Ada June Friedman ; with Rozważania o Ch. M. Rumkowskim na podsta- an introd. by Salo Wittmayer Baron. - New wie sztuki Abrahama Cykierta „The Emperor of the Ghetto” wystawionej 8–9 marca 1995 r. w Hobart, York : Conference on Jewish Social Stu- Australii. dies : Jewish Publication Society of Ameri- ca, 1980, s. 333-352. 360. BROWN Adam: Traumatic memory Sukcesy i porażki Rumkowskiego na polu we- and Holocaust testimony : passing judge- wnętrznej organizacji getta łódzkiego i ochronie ment in representations of Chaim Rumkow- jego mieszkańców. ski // Colloquy. - 2008, nr 15, s. 128-144. 368. GRONCZEWSKA Anna: Pan życia Ocena działań Ch.M. Rumkowskiego na podstawie eseju P. Leviego o szarej strefie. i śmierci // Dz. Łódz. - 2009, nr 172 dod. http://artsonline.monash.edu.au/colloquy/ Kocham Łódź, nr 35, s. 5. download/colloquy_issue_fifteen/brown.pdf Działalność Ch. M. Rumkowskiego w getcie [10.08.2018]. łódzkim.

361. BUDZIAREK Marek: Chciał być 369. HAJZLER Kalman: Melech Rum- królem // Gaz. Wybor. dod. Gaz. Łódz. - kowski, der kejser = [Król Rumkowski, 2000, nr 194, s. 5. cesarz] // Zajn. - 1963, nr 34, s. 31. Wiersz. 362. BUDZIAREK Marek: Ostrożnie z Rumkowskim // Gaz. Wybor. dod. Gaz. 370. HINES Rachel E.: The great delu- Łódz. - 1994, nr 75, s. 3. sion : Chaim Rumkowski’ attempt to save the Jews of Lodz // Concord Rev. - 2002, 363. CENTRALIZED authority and the Vol. 12, s. 79-97. plight of the Jews in Łódź. W: Jewish responses to persecution. Vol. 2, 1938-1940 / 371. HORWITZ Gordon J.: An overwhel- Alexandra Garbarini with Emil Kerenji, Jan ming presence : reflections on Mordechai Lambertz and Avinoam Patt. - Washington, Chaim Rumkowski and his place in our un- D.C. : AltaMira Press, 2011, s. 402-421. derstanding of the Łódź ghetto. W: Jewish histories of the Holocaust : new transnatio- 364. CHECINSKI Michael: How Rum- nal approaches Holocaust / ed. by Norman kowski died // Comment. - 1979, Vol. 67, J.W. Goda, Omer Bartov. - New York ; nr 5, s. 63-64. Oxford : Berghahn Books, [2014], s. 55-72.

365. CHIAMPI James Thomas: The exem- 372. HUPPERT Shmuel: King of the ghet- plary Chaim Rumkowski in Primo Levi’s to : Mordechai Haim Rumkowski, the Elder „La zona grigia” // Rom. Rev. - 2010, Vol. of Lodz Ghetto // Yad Vashem Stud. - 1983, 101, nr 3, s. 425-444. Vol. 15, s. 125-157. Opis działalności w getcie; zestawienie M. Ch. Rumkowskiego z bohaterem powieści L. Epsteina 60 Bibliografia getta łódzkiego

I. C. Trumpelmanem; M. Ch. Rumkowski w ocenie Wystąpienie Ch. M. Rumkowskiego podczas ocalałych z getta: Sary Zyskind, B., Isaaca Rusa, Wielkiej Szpery. Apel do rodziców o oddanie swo- Nathana Ecka, Rivy Chirurg, Solomona Uberbau- ich dzieci. ma. Toż: The Nazi Holocaust : historical articles 378. KOZŁOWSKI Janusz: Kontrowersyj- on the destruction of European Jews. Vol. 1, The na postać : Chaim Mordechaj Rumkowski // victims of the Holocaust / ed. with and introd. by Michael R. Marrus. - Westport ; London : Meckler, Kron. Miasta Łodzi. - 2004, nr 2, s. 30-37. cop. 1989, s. 307-339. Toż w jęz. hebr.: Melech hageto : Mordechaj 379. KOZŁOWSKI Janusz: Męczennik Chaim Rumkowski : zkan hajehudim begeto Lodz. czy kolaborant? // Słowo Żyd. - 2004, nr 16- W: Al hanacim jehudim umacilim : miwchar ma- 17, s. 12-13. amarim szel prof. Leny Yechiel al Goral Jehudei Chaim Mordechaj Rumkowski (1877–1944), Eropa Bitkufat haszoa. - Jerozolima : Yad Vashem, przełożony Starszeństwa Żydów w getcie łódzkim, 2001, s. 99-124. kontrowersyjna postać w ocenie historyków.

373. JASNY Wolf A.: In di szwere jorn fun 380. KOZŁOWSKI Janusz: Mity i stereo- Rumkowski in Licmansztat = [W trudnych typy o „królu” łódzkiego getta // Wędrow- latach panowania Rumkowskiego w Litz nik. - 2003, nr 1, s. 51-54. mannstadt] // Undzer Lodż. - 1951, nr 2, Chaim Mordechaj Rumkowski. s. 37-40. Deportacje w 1942 r., przemówienia Rumkow- 381. KRAKOWSKI Shmuel: Rumkowski skiego. Mordechai Chaim. W: Encyclopedia of the Holocaust. Vol. 3, [L - R] / ed. Israel Gut- 374. JAUDEL Etienne: La malédiction du man. - New York : Macmillan Publishing pouvoir : l’histoire tragique de Mordechai Company ; London : Collier Macmillan Chaim Rumkowski : président du conseil Publishers, 1990, s. 1312-1314. juif du ghetto de Lodz. - Paris : M. Ho- udiard, 2005. - 173 s. : il. ; 22 cm. - ISBN 382. KROME Sidney: Power and power- 2912673453. lessness in the Judenrat : chairman M. C. Treść : Avant-propos, s. 9; Chronologie, s. 15; Rumkowski as King of the Jews // West L’Onction, s. 21; Le Doyen, s. 37; Le Roi, s. 63; Le Virginia Univ. Philol. Pap. - 1992, Vol. 38, Tyran, s. 83; Le Souverain, s. 103; La chute, s. 117; Mort et transfiguration, s. 135; Bibliographie utili- s. 258-269. sée, s. 163. Podtytuł T. 38: Race, gender, marginality.

375. KAŹMIERSKI Dominik: Dzielnica // 383. LEOCIAK Jacek: Les dilemmes Nowe Państwo. - 2004, nr 8, s. 38-39. moraux de la collaboration des Conseils Rola Chaima M. Rumkowskiego w getcie łódz- juifs avec les autorités allemandes dans kim. les ghettos de l’Europe occupée : la spéc- ificité des Conseils juifs dans le cadre de 376. KENDZIOREK Piotr: Rumkowski la collaboration avec les Allemands durant Chaim Mordechaj. W: Żydzi polscy : histo- la Seconde Guerre mondiale // Rev. Hist rie niezwykłe / red. Magdalena Prokopo- Shoah. - 2006, Vol. 185, s. 379-395. wicz. - Warszawa : Demart, 2010, s. 279- Ch. M. Rumkowski oraz A. Czerniakow – dzia- 281. łalność i ocena. Ch. M. Rumkowski, jako działacz syjonistycz- ny i przewodniczący Starszeństwa Żydów w getcie. 384. LEVI Primo: Szara strefa. W: Pogrą- żeni i ocaleni / Primo Levi ; przeł. Stanisław 377. KINLOCH Nicolas: The Holocaust Kasprzysiak. - Kraków : Wydaw. Literac- and the strange case of Chaim Rumkowski kie, 2007, s. 38-81. // Hindsight. - 1998, Vol. 9, nr 1, s 14-18. s. 70–81: Ch. M. Rumkowski. Historia getta 61

385. LINN Ruth: Genocide and the politics Rumkowski : doyen des Juifs du ghetto de of remembering : the nameless, the celebra- Lodz // Rev. Hist. Shoah. - 2006, Vol. 185, ted, and the would-be Holocaust heroes // J. s. 195-225. Genocide Res. - 2003, Vol. 5, nr 4, s. 565- 586. 393. POLIT Monika: Kat czy zbawca : 70. rocznica Wielkiej Szpery - wywózki 386. MOSTOWICZ Arnold: Głupiec czy Żydów z łódzkiego getta / Monika Polit ; męczennik // Gaz. Wybor. dod. Gaz. Wybor. rozm. przepr. Jędrzej Słodkowski // Gaz. - 1994, nr 57, s. 8. Wybor. - 2012, nr 210, s. 28-29. Ocena działań Ch. M. Rumkowskiego. Pole- Sylwetka Ch. M. Rumkowskiego, przełożone- mika z oceną A. Rudnickiego zawartą w Kupcu go Starszeństwa Żydów w getcie łódzkim, próba łódzkim. obiektywnego spojrzenia.

387. MOSTOWICZ Arnold: List nie napi- 394. POLIT Monika: Krew zostanie na sany // Gaz. Wybor. dod. Gaz. Łódz. - 1994, moich rękach... / Monika Polit ; rozm. Anna nr 192 dod. Verte nr 16, s. 1, 4-5. Gronczewska // Dz. Łódz. - 2012, nr 209 Zbeletryzowany list Ch. M. Rumkowskiego do dod. Kocham Łódź, nr 198, s. 10. żony. Ch. M. Rumkowski w oczach M. Polit, autorki książki Mordechaj Chaim Rumkowski – prawda 388. OKRENT Mosze: Rumkowski - ke- i zamyślenie. nig fun lodżer geto = [Rumkowski - król łódzkiego getta] // Undzer Lodż. - 1957, 395. POLIT Monika: „Legenda o królu nr 5, s. 46-48. Chaimie” : kilka uzupełnień do (przedwojennej) biografii Chaima Mordechaja Rum- 389. OKRUTNY Josef: Der „kenig” fun kowskiego. W: Studia i szkice dedykowane Licmansztat-geto : (der profil fun a fareter) Julianowi Baranowskiemu / pod red. Ewy = [„Król“ Litzmannstadt Getto] // Der Iber- Wiatr i Piotra Zawilskiego. - Łódź : Archi- gang. - 1947, nr 29, s. 4. wum Państwowe : Uniwersytet Łódzki. Cen- trum Badań Żydowskich, 2010, s. 166-199. 390. PEŁKA Bolesław: „Rumkowski Ch. M. Rumkowski, przełożony Starszeństwa Chaim Mordechaj (Morduch)”. W: Polski Żydów w getcie łódzkim – przyczynek do biografii. słownik biograficzny. T. 33, Rudowski Jan- 396. POLIT Monika: Lettres à Mordechai -Rząśnicki Adolf / [red. nacz. Emanuel Ro- Haim Rumkowski conservées dans les stworowski ; red. i in.] ; Polska Akademia collections des Archives nationales à Lodz Nauk. Instytut Historii. - Wrocław : Zakład : une sélection de problématiques // Rev. Narodowy im. Ossolińskich, 1991-1992, Hist Shoah. - 2006, Vol. 185, s. 227-236. s. 89-90. 397. POLIT Monika: Mordechai Chaim 391. PERZ Bertrand: Das Ghetto in Lodz : Rumkowski im Spiegel der Chronik des die Grenzen des Ghettos als Grenzen der Ghettos Litzmannstadt : sprachliche Über- Erklärung // Wiener Jahrbuch für jüdische lieferung und Inszenierung. W: Der Juden- Geschichte, Kultur und Museumswesen. Bd. rat von Białystok : Dokumente aus dem 5, Walled cities und die Konstruktion von Archiv des Białystoker Ghettos 1941-1943 communities - das europäische Ghetto als / hrsg. von Freia Anders, Katrin Stoll und urbaner Raum. - 2001, s. 107-114. Karsten Wilke. - Paderborn : F. Schöningh, 2010, s. 507-518. 392. PODOLSKA Joanna: Pardonner n’est Obraz Ch. M. Rumkowskiego na podstawie pas en notre pouvoir : Haim Mordechai Kroniki getta łódzkiego. 62 Bibliografia getta łódzkiego

398. POLIT Monika: Mordechaj Chaim Działalność Ch. M. Rumkowskiego w getcie Rumkowski - literackie oceny i interpreta- łódzkim. cje // Zagłada Żydów. - 2011, T. 7, s. [373]- 402. ROMANOWSKI Gustaw: Świat 392. „prezesa” Rumkowskiego // Rzeczpospo- Sylwetka Ch. M. Rumkowskiego – Przełożo- nego Starszeństwa Żydów w getcie na podstawie lita. - 1994, nr 193 dod. Plus Minus, s. 15. powojennej literatury. Krytyczna ocena działalności Ch. M. Rumkow- skiego w getcie łódzkim. 399. POLIT Monika: Mordechaj Chaim Rumkowski - prawda i zmyślenie. - War- 403. RUBENSTEIN Richard L[owell]: szawa : Stowarzyszenie Centrum Badań Gray into black : the case of Mordecai Cha- nad Zagładą Żydów, 2012. - 244, [3] s., [20] im Rumkowski. W: Gray zones : ambiguity s. tabl. ; 24 cm. - Na s. tyt. i okł: „Moja and compromise in the Holocaust and its żydowska dusza nie obawia się dnia sądu”. aftermath / ed. and introd. by Jonathan Pe- - ISBN 8363444174. tropoulos and John K. Roth. - New York : Rec.: Anna Ciarkowska // Zag. Rodzajów Lit. Berghahn Books, 2005, s. 299-310. - 2013, nr 1, s. 164-167; Paul Glasser // Dzieje Naj- Ocena działań Ch. M. Rumkowskiego jako now. - 2013, nr 1, s. 265-266; Mordechaj Chaim szefa Judenratu. Punktem wyjścia do rozważań jest Rumkowski - postać rzeczywista i bohater legend / esej P. Leviego o szarej strefie. Michał Głowiński // Zagłada Żydów. - 2013, T. 9, s. 551-555; Między prawdą a zmyśleniem / Paweł 404. RUDNICKI Adolf: Kupiec łódzki // Jasnowski // Nowe Książ. - 2012, nr 11, s. 44-45; Świat. - 1962 nr 7, s. 10; nr 8, s. 11; nr 9, Kolejna książka o Rumkowskim : Chaim I - król s. 10; nr 10, s. 10; nr 11, s. 11. zgładzonych / Grzegorz Krzymianowski // Kron. Miasta Łodzi. - 2012, nr 4, s. 129-133; Andrea Löw ; tł. z niem. Artur Kuć // Zagłada Żydów. - 405. RUDNICKI Adolf: Kupiec łódzki ; 2013, T. 9, s. 556-559; Kontrowersje wokół Mor- Niebieskie kartki. - Warszawa : Państwo- dechaja Chaima Rumkowskiego / Monika Polit ; wy Instytut Wydawniczy, 1963. - 241, [3] rozm. Patryk Łapiński // Słowo Żyd. - 2012, nr 10, s. ; 19 cm. s. 27-[29]; Nowa książka o Rumkowskim / Jędrzej Toż: Kupiec łódzki. W: Sto jeden. T. 2 / Adolf Słodkowski // Gaz. Wybor. dod. Gaz. Wybor. Łódź Rudnicki. - Kraków ; Wrocław : Wydaw. Literack- - 2012, nr 199, s. 8; Paweł Spodenkiewicz // Dzieje ie, 1985, s. 100-134. Najnow. - 2013, nr 1, s. 259-265; Marcin Uryno- Toż w jęz. fr.: Le marchand de Lodz / Adolf wicz // Kwart. Hist. Żydów. - 2013, nr 3, s. 589- Rudnicki ; trad. du polonais par Gilberte Crépy. 598; Agnieszka Żółkiewska // Zagłada Żydów. - [Paris] : Gallimard, 1969. - 321, [6] s. ; 21 cm. - - 2013, T. 9, s. 560-568 [polem. W Odpowiedzi (Collection Polonaise). recenzentkom / Monika Polit // Zagłada Żydów. - 2013, T. 9, s. 569-578]. 406. SCHARF Rafael F.: Rola Ch. Rum- 400. RAPPORT Nigel: Managing the Łódź kowskiego w łódzkim getcie. W: Dzieje Ży- gheto : innovation and the culture of perse- dów w Łodzi 1820–1944 : wybrane proble- cution. W: Handbook of organizational and my / pod red. Wiesława Pusia i Stanisława managerial innovation / ed. by Tyrone S. Liszewskiego. - Łódź : Wydaw. Łódzkie, Pitsis, Ace Simpson, Erlend Dehlin. - Chel- 1991, s. 301-310. tenham : Edward Elgar, 2012, s. 319-337. Zarządzanie Ch. M. Rumkowskiego w getcie 407. SCHARF Rafael F.: Rumkowski of łódzkim. the Łódź ghetto. W: Poland, what have I to do with thee? : essays without prejudice / 401. ROMANOWSKI Gustaw: Okaleczo- Rafael F. Scharf. - London : Vallentine Mit- ne miasto : mimo specjalnego statusu łódz- chell, 1999, s. 115-120. kie getto nie miało szans // Kron. Miasta Tyt. na okł.: Co mnie i Tobie Polsko... eseje bez Łodzi. - 2004, nr 2, s. 21-29. uprzedzeń. Historia getta 63

408. SHULMAN Yani: Rumkowski der 415. TUSHNET Leonard: King Chaim. elcte der jidn = [Rumkowski „Najstarszy W: The pavement of hell. - New York : St. z Żydów”] // Bull. of the Ghetto Fighter’s Martin’s Press, 1972, s. 3-70. House. - 1958, nr 20. Krytyka działalności M. Rumkowskiego w getcie łódzkim. 409. „SŁUCHAJĄ słów Prezesa...” : księ- Toż w jęz. fr.: Mordecai Hayim Rumkowski. W: Les comptables de la mort / Leonard Tushnet. - ga przemówień Chaima Mordechaja Rum- Paris : Éditions France-Empire, 1975. kowskiego / red. i oprac. nauk. Adam Sita- rek i Michał Trębacz. - Łódź : Archiwum 416. TUSHNET Leonard: King Chaim Państwowe : Centrum Badań Żydowskich : Rumkowski : Jewish Czar of the Lodz Uniwersytet Łódzki, 2011. - 112, [1] s. : il. ; Ghetto // Chic. Jew. Forum. - 1963, Vol. 25 cm. - ISBN 9788392982821. - ISBN 22, s. 2-10. 9788393160846. Toż: Jew. Digest. - 1964, Vol. 9, nr 9, s. 41-52. Rec.: Nowa księga przemówień / Paweł Spodenkiewicz // Acta Jud. Lodz. - 2011, T. 1, 417. UNGER Michal: Mordechaj Cha- s. 187-189. im Rumkowski : ha-aracha me-chadasz 410. SPODENKIEWICZ Paweł: Cha- = [Mordechaj Chaim Rumkowski : nowa im Rumkowski jako mówca. W: Pamięć ocena] // Biszwil ha-zikaron. - 2008/2009, Shoah : kulturowe reprezentacje i praktyki Vol. 1, s. 2-9. upamiętnienia / red. nauk. Tomasz Majew- 418. UNGER Michal: Holocaust historio- ski, Anna Zeidler-Janiszewska ; współpr. graphy and the changing image of Mor- red. Maja Wójcik. - Łódź : Oficyna, 2009, dechai Chaim Rumkowski // Moreshet. s. 121-132. Analiza przemówień Ch. M. Rumkowskiego. - 2015, Vol. 12, s. 17-66. Toż: Wyd. 2 zm. i rozsz. - Łódź : Oficyna, 2011, s. 133-146. 419. UNGER Michal: Reassessment of the image of Mordechai Chaim Rumkow- 411. SPODENKIEWICZ Paweł: 38 [Trzy- ski. - Jerusalem : Yad Vashem, 2004. - 55 dzieści osiem] przemówień Prezesa // Ty- s. ; 24cm. - (Search and Research. Lectures giel Kult. - 2003, nr 1-3, s. 126-137. and Papers ; 6). - ISBN 965308237X. Analiza przemówień Ch.M. Rumkowskiego. Treść: Introduction, s. 1; Some biographical facts, s. 5; Rumkowski’s activities and policies 412. STANISŁAWSKI Wojciech, TERLI- from the beginning of the occupation until ghetto- KOWSKI Tomasz P.: Rumkowski, Czernia- ization, s. 8; Rumkowski’s activities and policies ków - życiorysy równoległe // Życie. - 2004, in the first period of the ghetto (before the onset of the „Final Solution”), s. 13; Rumkowski’s activities nr 191 dod. Forum Życia, s.1. and policies in 1942 – the year of mass deportation Zestawienie życiorysów oraz działań w get- to Chełmno, s. 33; Rumkowski’s activities and po- tach. Krytyka Ch.M. Rumkowskiego. licies in the last two years of the ghetto’s existence (1943–1944), s. 44; Conclusion, s. 46. 413. SZCZĘSNA Joanna: Skrzydła roz- postarł szeroko nad nami // Gaz. Wybor. - 420. WAINGERTNER Przemysław: Boha- 2004, nr 202, s. 20-23. ter tragiczny czy zdrajca własnego narodu?. Ocena działalności Ch. M. Rumkowskiego W: Historie znad Łódki czyli 47 opowieści w getcie łódzkim. z dziejów Ziemi Obiecanej / Przemysław 414. TURSKI Marian: Wielka wywózka // Waingertner. - Łódź : Agencja Reklamowa Polityka. - 2009, nr 35, s. 60-62. Grafservice, 2009, s. 153-156. Literacki sąd nad szefem łódzkiego Judenratu, szpera. 64 Bibliografia getta łódzkiego

421. WAINGERTNER Przemysław: Rum- 422. WEISS Shevah: Państwo Rumkow- kowski : tragiczny bohater czy kolaborant skiego // Wprost. - 2008, nr 31, s. 74-76. bez honoru? // Dz. Łódz. - 2008, nr 239, Tekst jest fragm. wstępu do książki Elżbiety s. 27. Cherezińskiej Byłam sekretarką Rumkowskiego. Dzienniki Etki Daum.

1.2.5. Ruch oporu w getcie łódzkim

423. AJZENSZTAJN Betti: Ruch pod- dokumenty i materiały] // Fołks-Sztyme. - ziemny w gettach i obozach : materiały 1965, nr 121, s. 3. i dokumenty / wstępem poprzedził Michał M. Borwicz. - Warszawa : [Centralna Ży- 429. DOBROSZYCKI Lucjan: „Lewica dowska Komisja Historyczna w Polsce], Związkowa” organizacja komunistyczna 1946. - XXIV, 213 s. ; 23 cm. - (Wydaw- w getcie łódzkim // Polityka. - 1962, nr 6, nictwa Centralnej Żydowskiej Komisji Hi- s. 6. storycznej w Polsce ; nr 28). 430. DRORI Jaakow: Ruch oporu w łódz- s. 72–81: Z działalności nielegalnych organizacji żydowskich w Łodzi. kim getcie // Nasze Słowo. - 1949, nr 3-4, s. 15. 424. BACH A.: Fotokopies fun want-oj- List J. Drori przedstawiający działalność partii frufn in lodżer geto kegn Rumkowski = Poalej-Syjon w getcie łódzkim. [Fotokopie odezw podziemnych w getcie 431. EINWOHNER Rachel: Opór żydow- łódzkim] // Bl. Gesz. - 1948, T. 1, z. 3-4, ski w gettach Warszawy, Wilna i Łodzi / s. 214-221. Rachel Einwohner ; rozm. Małgorzata Mar- koff // Midrasz. - 2011, nr 6, s. 5-9. 425. BIAŁKOWER M.: Lodżer chazan Specyfika getta łódzkiego. - gehejmer radio-herer = [Łódzki kantor - tajni słuchacze radia] // Dos Naje Lebn. - 432. EINWOHNER Rachel L.: The need 1948, nr 8, s. 8. to know : cultured ignorance and Jewish Mosze Tapel. resistance in the ghettos of Warsaw, Vilna, and Łódź // Sociol. Q. - 2009, Vol. 50, nr 3, 426. BLUMENTAL Nachman: Wstęp do s. 407-430. badań nad ruchem oporu wśród Żydów pod okupacją niemiecką // Nasze Słowo. - 1948, 433. FRENKLOWA Giza: Przyczynki do nr 6-7, s. 21-22, 24. ruchu oporu w getcie łódzkim // Nasze Sło- Dot. m.in. getta łódzkiego. wo. - 1949, nr 7-8, s. 22.

427. CHĘCIŃSKI Michał Mosze: Moja 434. JANUSZEWSKA Magdalena : Nie relacja na temat działalności podziemnego oplataj nas, śmierci! // Midrasz. - 2009, ruchu oporu - Lewicy Związkowej w łódz- nr 7-8, s. 64-71. kim getcie // Kwart. Hist. Żyd. - 2007, nr 1, Stanowisko Lewicy Związkowej wobec kwestii s. 94 -101. likwidacji getta łódzkiego. Fragm. jest częścią projektu Kronika wg Auschwitz. Getto Litzmannstadt autorstwa Marka Millera 428. CU der geszichte fun widersztand in lodżer geto : dokumentn un materialn = 435. JASNY Wolf A.: Demonstracjes un [Z historii ruchu oporu w łódzkim getcie : sztrajkn in lodżer geto = [Demonstracje Historia getta 65 i strajki w łódzkim getcie] // Dos Naje Lebn. Rec.: [Lucjan Dobroszycki] (L.D.) // Pokole- - 1948, nr 68, s. 9. nia. - 1962, nr 6, s. 241-243; Szkice z historii ruchu Toż: Undzer Lodż. - 1950, nr 1, s. 23-25. młodzieżowego w Polsce / Łukasz Szymański // Walka Młod. - 1961, R. 13, nr 49, s. 14. 436. KLUGMAN Aleksander: Widersztand in lodżer geto = [Ruch oporu w getcie łódz- 444. MIDLARSKY Manus I.: The kil- kim] // Dos Naje Lebn. - 1948, nr 68, s. 10. ling trap : genocide in the twentieth cen- Toż: Undzer Lodż. - 1951, nr 2, s. 19-21. tury. - Cambridge : Cambridge University Press, 2005. - xv, 463 s. ; 24 cm. ISBN 437. KRAKOWSKI Shmuel: Getto Lodz 9780521815451. - Formen des Widerstands. W: Wer zum Le- s. 287–291: On the possibility of revolt and ben, wer zum Tod ... : Strategien jüdischen altruistic punishment. Überlebens im Ghetto / Hg. Doron Kiesel Toż w jęz. ang.: Ludobójstwo w XX wieku / Manus I. Midlarsky ; tł. Bartosz Wojciechowski. - i in. - Frankfurt/Main ; New York : Cam- Warszawa : Wydaw. Naukowe PWN, 2010. - XXV, pus-Verl., 1992, s. 51-64. [1], 375 s. ; 24 cm. - ISBN 9788301161903. Formy ruchu oporu w getcie łódzkim. s. 252–255: Rozdz. 14. Prawdopodobieństwo wybuchu powstania i kara altruistyczna: Łódź. 438. KRAKOWSKI Shmuel: Giluje hit- nagedut be-geto Lodż = [Przejawy oporu 445. MONDROWICZ Jicchok Hersz: Po- w getcie łódzkim] // Yalkut Moreshet. - litisze tetikajt in lodżer geto = [Działalność 1990/1991, Vol. 50, s. 51-60. polityczna w łódzkim getcie] // Undzer Lodż. - 1955, nr 4, s. 85-87. 439. KRAKOWSKI Stefan: Lewica Związkowa w getcie łódzkim // Fołks-Szty- 446. PODÉ (PODELSKY) Feivel: Ken ha- me. - 1975, nr 34, s. 11-12. -Szomer ha-Ca‘ir be-geto Lodż = [Hufiec Haszomer Hacair w getcie łódzkim] // Yal- 440. KRAKOWSKI Stefan: Organizacja kut Moreshet. - 1979/1980, Vol. 28, s. 7-36. Antyfaszystowska - Lewica Związkowa w getcie łódzkim // Biul. Żyd. Inst. Hist. - 447. [PODZIEMNE życie polityczne 1964, nr 52, s. 49-69. w getcie łódzkim (1940-1944) : dokumenty Struktury i działalność partii w getcie łódzkim. i materiały] // Biul. Żyd. Inst. Hist. - 1965, nr 54, s. 5-133, nlb. 7, sum. 441. KRAKOWSKI Stefan: Organizacja Treść: Dokumenty – podziemne życie politycz- Antyfaszystowska w getcie łódzkim // Biul. ne w getcie łódzkin, s. 5; Beatus Barbara [Hinda] : Żyd. Inst. Hist. - 1969, nr 52, s. 21. O genezie, rozwoju i działalności Lewicy Związko- wej w getcie, s. 45; Krakowski Stefan [Samuel Er- 442. KWIATKOWSKA Rywa: Partie i or- lich]: O działalności Lewicy Związkowej w zakła- dzie kapeluszniczym i zakładzie naprawy maszyn ganizacje młodzieżowe w łódzkim getcie // do szycia, s. 50; Mostowicz Arnold : O demon- Nasze Słowo. - 1948, nr 6-7, s. 38-39. stracjach ulicznych w getcie wiosną 1940 r., s. 66; Toż: Biul. Żyd. Inst. Hist. - 1965, nr 54, s. 118- Rubinsztajn Józef : O demonstracjach w 1940 r., 127. działalności Komisji Międzyzwiązkowej, sabotażu i próbach nawiązania kontaktu z towarzyszami 443. MARK Bernard: Problem walki mło- spoza getta, s. 69; Rozdział Paweł: O działalności dzieży w getcie łódzkim. W: Życie i walka młodzieży Lewicy Związkowej w blachowni fa- młodzieży w gettach w okresie okupacji bryki metalowej nr 2 (Metall II), s. 72; Klajn Maria: O działalności Lewicy Związkowej w zakładzie hitlerowskiej (1939-1945) / Bernard Mark. rymarskim, s. 75; Stolarz Artur: O działalności - Warszawa : „Iskry”, 1961, s. 75-81. Lewicy Związkowej w fabryce metalowej nr 1 Formy walki młodzieży; stosunek Ch. M. Rum- (Metall I), s. 77; Flajszman Jerzy: O działalności kowskiego do podziemia; przyczyny braku ruchu Lewicy Związkowej na terenie fabryki metalowej oporu w getcie łódzkim. nr 2 (Metall II) oraz o szkoleniu aktywu, s. 80; 66 Bibliografia getta łódzkiego

Chęciński Michał Mosze: O formach organizacyj- w getcie łódzkim] // Dos Naje Lebn. - 1946, nych i szkoleniowych młodzieży Lewicy Związ- nr 31, s. 5. kowej i o jej działalności (demonstracje, sabotaż, strajki itp.) w fabryce metalowej nr 2 (Metal II) i jej podległych zakładach, s. 83; Bojmelgrin Roman: 449. THAILY Viviane Andre: A greve dos O demonstracji pierwszomajowej w 1944 r. w Mło- carpinteiros no gueto de Łódź // Arquivo dzieżowym Zakładzie Krawieckim, s. 97; Szylit Maaravi. - 2017, Vol. 11, nr 21, s. [1-19]. Daniel: O strajkach organizowanych przez Lewicę Strajk stolarzy w styczniu 1941 r. Związkową w fabryce metalowej nr 2 (Metal II), Dostęp online: http://www.periodicos.letras. s. 100; Najduchowska Halina: O szkoleniu ideolo- ufmg.br/index.php/maaravi/article/view/12498 gicznym i działalności oświatowej młodzieży Le- [8.07.2018] wicy Związkowej w getcie, s. 101; Fogel Gerson: O działalności Bundu w getcie łódzkim w 1940 r., 450. TRUNK Isaiah: Why was there no s. 103; Lewiński Lejzor: Działalność Bund w Ło- armed resistance against the Nazis in the dzi w latach 1939-1944, s. 112; „Bona”: Jak Bund święcił 1 maja 1941 r. w getcie łódzkim?, s. 113; Lodz ghetto? // Jew. Soc. Stud. - 1981, Vol. Galbas Abram: Działalność Poalej Syjon-Lewicy 43, nr 3-4, s. 329-334. w getcie, s. 116; Kwiatkowska Riwa: Działalność Przyczyny braku zbrojnego oporu przeciwko młodzieżowych organizacji chalucowych w getcie, nazistom w getcie łódzkim. s. 118; Grynszpan Zygmunt: Związek Inwalidów i tajna organizacja byłych wojskowych w getcie, 451. TZUR Eli: Hashomer Hatzair in the s. 127; Białkower Mojżesz: Potajemne słuchanie Lodz Ghetto // Yahadut Zemanenu=Con- radia w getcie, s. 128; Klugman Aleksander: Ze- znanie złożone na procesie Hansa Biebowa, przed temporary Jewry. - 1991, Vol. 7, s. 157-189. Sądem Okręgowym w Łodzi, o demonstracji pierwszomajowej w 1943 r. oraz o nielegalnym 452. UNGER Michal: Tenuat ha-no’ar be- słuchaniu radia, s. 130; Tron Mendel: O ukrywaniu -geto Lodż = [Ruch młodzieżowy w getcie się mieszkańców getta w bunkrach podczas depor- łódzkim] // Yalkut Moreshet. - 1998, Vol. tacji w sierpniu 1944 r. oraz o czynnym przeciwsta- wieniu się Niemcom dra Wajskopfa, s. 130; Leider 66, s. 19-50. Józef: O próbie zorganizowania w getcie zbrojnego oporu, s. 132. 453. ZYCH Sharona: The unique benefits of the HaShomer HaTza’ir movement’s 448. SIEDLECKI A.: Di untererdisze ba- activity in the Lodz ghetto, 1940-1944 // wegung in lodżer geto = [Ruch podziemny Dapim. - 2012, Vol. 26, nr 1, s. 61-93.

1.2.6. Kronika getta łódzkiego

454. BĘBNOWSKI Damian: Wpływ de- likwidacji w świetle Kroniki getta łódzkiego portacji Żydów zachodnioeuropejskich na // Mediewista. - 2014, nr 11-12, s. 12-18. sytuację aprowizacyjną getta łódzkiego w 1941 r. w świetle Kroniki getta łódzkiego. 456. BURKHARDT Marcus, GRUNES W: Rola Żydów w rozwoju gospodarczym Andreas, ROTH Markus: Die Edition der ziem polskich / pod red. Janusza Skodlar- Lodzer „Getto-Chronik” und ihre Multi- skiego, Andrzeja Pieczewskiego. - Łódź : medialisierung im Spiegel medialer Trans- Wydaw. Uniwersytetu Łódzkiego, 2014, formationen des Holocausts. W: Mediale s. 247-263. Transformationen des Holocausts / Hrsg. Ursula von Keitz, Thomas Weber. - Berlin 455. BĘBNOWSKI Damian: Zmiany sta- Avinus-Verl., 2013, s. 483-507. nu ludności getta łódzkiego w okresie jego Historia getta 67

457. [CHRONIK des Gettos Lodz/Litz- 2007. - 783 s. : il. ; 24 cm. - (Schriften- mannstadt] // Spieg. Forsch. - 2008, Bd. reihe zur Lodzer Getto-Chronik). - ISBN 25, H. 1, s. 4-45. 9783892448341. Treść: Eichengreen Lucille: „Ich empfinde Freude und Dankbarkeit - aber auch Trauer und 461. DIE Chronik des Gettos Lodz/Litz Schmerz” : Rede einer Überlebenden des Holo- caust zur Vorstellung der Chronik des Ghettos mannstadt : 1944 / hrsg. von Sascha Feu- Lodz/Litzmannstadt, s. 4; Stuhlpfarrer Karl: Das chert, Erwin Leibfried und Jörg Riecke ; in Getto in Lodz : Geschichte und Erinnerung, s. 7; Kooperation mit Julian Baranowski [i in.] ; Radziszewska Krystyna: Wege der polnischen unter Mitarbeit von Imke Janssen-Mignon Forschung zur Erschliessung des Getto-Materials : Stationen und Beschreibung von Archivalien, s. 16; [i in.]. - Göttingen : Wallstein Verlag, Löw Andrea: Das Getto Lodz/Litzmannstadt in der 2007. - 527 s. : il. ; 24 cm. - (Schriften- westlichen Forschung : Ein kurzer Überblick, s. 24; reihe zur Lodzer Getto-Chronik). - ISBN Feuchert Sascha: Zur Entstehung und Überliefe- 9783892448341. rung der Getto-Chronik Lodz/Litzmannstadt, s. 26; Riecke Jörg: Mit bildungsbürgerlicher Wortwahl gegen Nazi-Deutsch : Zur Sprache der Getto-Chro- 462. DIE Chronik des Gettos Lodz/Litz nik, s. 36; Leibfried Erwin: Notizen zu den edito- mannstadt : Supplemente und Anhang / rischen Prinzipien der „Chronik des Gettos Lodz/ hrsg. von Sascha Feuchert, Erwin Leib- Litzmannstadt”, s. 42. fried und Jörg Riecke ; in Kooperation mit 458. DIE Chronik des Gettos Lodz/Litz Julian Baranowski [i in.] ; unter Mitarbeit mannstadt : 1941 / hrsg. von Sascha Feu- von Imke Janssen-Mignon [i in.]. - Göttin- chert, Erwin Leibfried und Jörg Riecke ; in gen : Wallstein Verlag, 2007. - 448 s. : il. ; Kooperation mit Julian Baranowski [i in.] ; 24 cm. - (Schriftenreihe zur Lodzer Getto- unter Mitarbeit von Imke Janssen-Mignon -Chronik). - ISBN 9783892448341. Zawiera artykuły: Andrea Löw: Das Getto [i in.] ; [übers. aus dem Polnischen Anna Litzmannstadt - eine historische Einführung, Kiniorska i in.]. - Göttingen : Wallstein s. 145-166; Sascha Feuchert: Die Getto-Chronik : Verlag, 2007. - 463 s. : il. ; 24 cm. - (Schri- entstehung und Überlieferung eine Projektskizze, ftenreihe zur Lodzer Getto-Chronik). - s. 167-190. Rec.: Jost Dülffer / Hist. Lit. - 2008, Bd. 6, H. 1, ISBN 9783892448341. s. 191-193; Klaus-Peter Friedrich // Jahrb. Gesch. Osteur. - 2009, Vol. 57, nr 1, s. 144-146; Pierwsze 459. DIE Chronik des Gettos Lodz/Litz wydanie „Kroniki łódzkiego getta” / Joanna Podol- mannstadt : 1942 / hrsg. von Sascha Feu- ska // Gaz. Wybor. dod. Gaz. Wybor. Łódź. - 2007, chert, Erwin Leibfried und Jörg Riecke ; in nr 269, s. 4; Matthias Hambrock / Z. Geschichts- wiss. - 2009, Jg. 57, H. 1, s. 89-90. Kooperation mit Julian Baranowski [i in.] ; unter Mitarbeit von Imke Janssen-Mignon 463. JANSSEN-MIGNON Imke: Nowe [i in.] ; [übers. aus dem Polnischen Anna odpowiedzi na stare pytania : niemieckoję- Kiniorska i in.]. - Göttingen : Wallstein zyczni autorzy „Kroniki getta łódzkiego” // Verlag, 2007. - 832 s. : il. ; 24 cm. - (Schrif Kron. Miasta Łodzi. - 2004, nr 2, s. 96-98. tenreihe zur Lodzer Getto-Chronik). - ISBN 9783892448341. 464. KRONIKA getta łódzkiego. T. 1, Sty- czeń 1941 - maj 1942 / z oryg. do dodr. przy- 460. DIE Chronik des Gettos Lodz/Litz gotowali, wstępem i przypisami zaopatrzyli mannstadt : 1943 / hrsg. von Sascha Feu- Danuta Dąbrowska, Lucjan Dobroszycki. - chert, Erwin Leibfried und Jörg Riecke ; in Łódź : Wydaw. Łódzkie, 1965. - [4], XXVII, Kooperation mit Julian Baranowski [i in.] ; [1], 632 s., [24] s. tabl. : fot. ; 24 cm. unter Mitarbeit von Imke Janssen-Mignon Rec.: Ryszarda Czepulis // Acta Pol. Hist. - [i in.]. - Göttingen : Wallstein Verlag, 1967, T. 16, s. 173-174; A[braham] Kwaterko // 68 Bibliografia getta łódzkiego

Fołks Sztyme. - 1966, nr 13, s. 3; Kronika codzien- 468. KRONIKA getta łódzkiego = Litz na dzielnicy śmierci / Maria Turlejska // Nowe mannstadt Getto 1941-1944. T. 3, 1943 / Książ. - 1966, nr 7, s. 385-388. oprac. i red. nauk. Julian Baranowski [i in.] ; 465. KRONIKA getta łódzkiego. T. 2, przy współpr. Sascha Feuchert [i in.] ; kon- Czerwiec - grudzień 1942 / z oryg. do sult. i opieka meryt. Paweł Samuś [i in.] ; dodr. przygotowali, wstępem i przypisami [tł. z niem. Krystyna Radziszewska i in.] ; zaopatrzyli Danuta Dąbrowska, Lucjan Uniwersytet Łódzki. Centrum Badań Ży- Dobroszycki ; dobór il. Adam Leśniewski. dowskich. Katedra Literatury i Kultury - Łódź : Wydaw. Łódzkie, 1966. - 607, [1] Niemiec, Austrii i Szwajcarii ; Archiwum s., [20] s. tabl. : fot. ; 24 cm. Państwowe w Łodzi. - Łódź : Archiwum Państwowe : Wydaw. Uniwersytetu Łódz- 466. KRONIKA getta łódzkiego = Litz kiego, 2009. - XII, [4], 701, XVI s. : il. ; mannstadt Getto 1941-1944. T. 1, 1941 / 24 cm. - ISBN 9788390680927. - ISBN oprac. i red. nauk. Julian Baranowski [i in.] ; 9788375252569. przy współpr. Sascha Feuchert [i in.] ; konsult. i opieka meryt. Paweł Samuś [i in.] ; 469. KRONIKA getta łódzkiego = Litz [tł. z niem. Krystyna Radziszewska i in.] ; mannstadt Getto 1941-1944. T. 4, 1944 Uniwersytet Łódzki. Centrum Badań Ży- / oprac. i red. nauk. Julian Baranowski dowskich. Katedra Literatury i Kultury [i in.] ; przy współpr. Sascha Feuchert Niemiec, Austrii i Szwajcarii ; Archiwum [i in.] ; konsult. i opieka meryt. Paweł Sa- Państwowe w Łodzi. - Łódź : Archiwum muś [i in.] ; [tł. z niem. Roman Sadziński Państwowe : Wydaw. Uniwersytetu Łódz- i in.] ; Uniwersytet Łódzki. Centrum Badań kiego, 2009. - XXX, [2], 413, XXXIV s. : Żydowskich. Katedra Literatury i Kultury il. ; 24 cm. - ISBN 9788390680927. - ISBN Niemiec, Austrii i Szwajcarii ; Archiwum 9788375252569. Państwowe w Łodzi. - Łódź : Archiwum Rec.: Anna Łagodzińska // Kwart. Hist. Żyd. - Państwowe : Wydaw. Uniwersytetu Łódz- 2011, nr 4, s. 520-524; Kronika getta łódzkiego/ kiego, 2009. - XIV, [2], 459, XVI s. : il. ; Litzmannstadt Getto / Monika Polit // Zagłada Żydów. - 2010, T. 6, s. [337]-338; Getto, diabelska 24 cm. - ISBN 9788390680927. - ISBN alternatywa / Joanna Szczęsna // Gaz. Wybor. - 9788375252569. 2010, nr 225, s. 20. 470. KRONIKA getta łódzkiego = Litz 467. KRONIKA getta łódzkiego = Litz mannstadt Getto 1941-1944. T. 5, Suple- mannstadt Getto 1941-1944. T. 2, 1942 menty / oprac. i red. nauk. Julian Baranow- / oprac. i red. nauk. Julian Baranowski ski [i in.] ; przy współpr. Sascha Feuchert [i in.] ; przy współpr. Sascha Feuchert [i in.] ; konsult. i opieka meryt. Paweł [i in.] ; konsult. i opieka meryt. Paweł Sa- Samuś [i in.] ; [tł. z niem. Krystyna Radzi- muś [i in.] ; [tł. z niem. Joanna Ratusińska szewska i in.] ; Uniwersytet Łódzki. Cen- i in.] ; Uniwersytet Łódzki. Centrum Badań trum Badań Żydowskich. Katedra Literatu- Żydowskich. Katedra Literatury i Kultury ry i Kultury Niemiec, Austrii i Szwajcarii ; Niemiec, Austrii i Szwajcarii ; Archiwum Archiwum Państwowe w Łodzi. - Łódź : Państwowe w Łodzi. - Łódź : Archiwum Archiwum Państwowe : Wydaw. Uniwer- Państwowe : Wydaw. Uniwersytetu Łódz- sytetu Łódzkiego, 2009. - XIV, [2], 494 s., kiego, 2009. - XII, [4], 678, XVI s. : il. ; XVI s. tabl. : il. (w tym kolor.) ; 24 cm. - Bi- 24 cm. - ISBN 9788390680927. - ISBN bliogr. s. 445-490. - ISBN 9788390680927. 9788375252569. - ISBN 9788375252569. Historia getta 69

Zawiera artykuły: Krystyna Radziszewska: 475. PODOLSKA Joanna: Codzienna kro- Centrum dokumentacyjne getta : autorzy „Kro- nika getta // Gaz. Wybor. dod. Gaz. Wybor. niki” i ich tekst, s. 231; Jacek Walicki: Polityka historyczna a nauka : dzieje badań materiałów ar- Łódź. - 2009, nr 201, s. 10. chiwalnych getta łódzkiego i jego Kroniki do roku O powstawaniu Kroniki getta łódzkiego. 1968, s. 247. 476. POLIT Monika: Elementy języka 471. KRONIKA szel geto Lodż = [Kronika propagandy w „Kronice getta łódzkiego”. getta łódzkiego] / tirgemu we-hosifu be’u- W: Pamięć Shoah : kulturowe reprezenta- rim Arie Ben-Menachem, Josef Raw ; me- cje i praktyki upamiętniania / red. nauk. vo’ot Lucjan Dobroszycki, Israel Gutman. Tomasz Majewski, Anna Zeidler-Janiszew- - Jerusalem : Yad Vashem, 1986. - 4 v. : il. ska ; współpr. red. Maja Wójcik. - Łódź : ; 25 cm. Oficyna, 2009, s. 133-147, il. Osoba i rola Rumkowskiego na kartach Kroniki 472. KRONIKA zagłady / oprac. K.F. getta łódzkiego, funkcjonowanie Wydziału Archi- wum. [Konrad Frejdlich] // Odgłosy. - 1964, Toż: Wyd. 2 zm. i rozsz. - Łódź : Oficyna, 2011, nr 39, s. 3. s. 147-162. Fragm. Biuletynu Kroniki Codziennej. 477. RAB Joseph: Łódź Ghetto, Chronicles 473. LÖW Andrea: Chronisten der „Le- of the. W: Encyclopedia of the Holocaust. benswelt Ghetto” : Dokumentationstätig- Vol. 3, [L - R] / ed. Israel Gutman. - New keit in den Ghettos Litzmannstadt und York : Macmillan Publishing Company ; Warschau. W: Lebenswelt Ghetto : Alltag London : Collier Macmillan Publishers, und soziales Umfeld während der natio- 1990, s. 909-910. nalsozialistischen Verfolgung / hrsg. von Imke Hansen, Katrin Steffen und Joachim 478. RADZISZEWSKA Krystyna: Bern- Tauber. - Wiesbaden : Harrassowitz Verlag, hard Heilig : kronikarz łódzkiego getta. 2013, s. 310-329. W: Studia i szkice dedykowane Juliano- Oskar Singer. wi Baranowskiemu / pod red. Ewy Wiatr i Piotra Zawilskiego. - Łódź : Archiwum 474. LÖW Andrea: „Zeugnisse für die Państwowe : Uniwersytet Łódzki. Centrum „Nachwelt” : Dokumentationstätigkeit in Badań Żydowskich, 2010, s. 200-203. den Gettos Litzmannsadt und Warschau. B. Heilig wsiedlony wraz z praskim transpor- W: Lesestunde = Lekcja czytania / red. tem do getta łódzkiego był jednym z niemieckoję- tekstów niem. Ruth Leiserowitz i Stephan zycznych kronikarzy getta. Lehnstaedt, red. tekstów pol. Joanna Nale- 479. RADZISZEWSKA Krystyna: Chro- wajko-Kulikov i Grzegorz Krzywiec. - nisten der Höelle : zur Lodzer Getto-Chro- Warszawa : Deutsches Historisches Institut nik und ihren Autoren // Stud. Niemcozn. Warschau : Neriton, 2013, s. 315-330. - 2005, T. 31, s. 203-216. Tyt. w jęz. pol.: Świadectwa dla potomnych : działalność dokumentacyjna w gettach Łodzi i Warszawy. 480. RADZISZEWSKA Krystyna: Kro- W artykule przedstawiono i zestawiono ze nikarze getta // Tygiel Kult. - 2004, nr 4-6, sobą kilka postaci, które pracowały w archiwach s. 129-135. w gettach łódzkim i warszawskim, zbierały mate- Kronika Getta Łódzkiego i jej autorzy, pracow- riały i pisały notatki, przeanalizowano metody ich nicy Wydziału Archiwum. pracy. 481. THE chronicle of the Łódź Ghetto 1941-1944 / ed. Lucjan Dobroszycki ; 70 Bibliografia getta łódzkiego transl. by Richard Lourie, Joachim Neu- Rozm. o pracy nad wydaniem pełnej edycji groschel [i in.]. - New Haven ; London : Kroniki Getta Łódzkiego. Yale Univ. Press, 1984. - lxviii, 551 s., [62] 483. WIATR Ewa: Niepublikowany frag- s. tabl. : il. ; 26 cm. - ISBN 0300032080. ment Kroniki getta łódzkiego / tłum. Mo- Rec.: A numismatist looks at The Chronicle of the Lodz Ghetto 1941-1944 / Steve Feller // The nika Kucner // Acta Judaica Lodziensia. Shekel. - 1985, Vol. 18, nr 3, s. 19-24; John P. Fox - 2011, T. 1, s. 179-183. // Polin. - 1986, Vol. 1, s. 403-407; Confronting the Artykuł zawiera odnalezioną (wcześniej nie- Holocaust / John P. Fox // Sov. Jew. Aff. - 1986, Vol. publikowaną) stronę Biuletynu Kroniki Codziennej 16, nr 2, s. 47-62; The doomed / Maurice Friedberg opisującą okres wysiedleń ze szpitali we wrześniu // Comment. - 1985, Vol. 79, nr 2, s. 64-67; Le ghet- 1942 r. Źródło przytoczone jest w jęz. oryginału to de Lodz / Jean-Marie d’Hoop // Rev. hist. Deux. i w tłumaczeniu. Guerre mond. - 1986, A. 36, nr 142, s. 113-115; The darkest deception / Martin Gilbert // New York rev. 484. WIATR Ewa: Życie codzienne w get- books. - 1984, Vol. 31, nr 14, s. 32-34, 39; Kronika cie łódzkim w świetle Kroniki getta łódzkie- zagłady / Arnold Mostowicz // Twórczość. - 1986, nr 2, s. 135-140; The agony of the Lodz Ghetto, go. W: Studia i szkice dedykowane Julia- 1941-1944 / Abraham J. Peck // Simon Wiesenthal nowi Baranowskiemu / pod red. Ewy Wiatr Cent. annu. - 1987, Vol. 4 [dostęp online: i Piotra Zawilskiego. - Łódź : Archiwum http://motlc.wiesenthal.com/site/pp. Państwowe : Uniwersytet Łódzki. Centrum asp?c=gvKVLcMVIuG&b=395095, stan na 10.08.2018]; The Lodz chronicle / Joshua Rothen- Badań Żydowskich, 2010, s. 264-283. berg // Midstream. - 1985, Vol. 31 nr 8, s. 52-54; A cloud of witness / Rafael Scharf // Jew. Q. - 1985, 485. ZARZYCKA-SUTTER Urszula: Vol. 32, nr 1, s. 10-13; Tony Sharp // Int. Aff. - 1986, Współpraca polskich i niemieckich na- Vol. 62, nr 2, s. 306-308; Jerzy Tomaszewski // Prz. ukowców zaowocuje wydaniem Kroniki Hist. - 1986, T. 77, z. 1, s. 166-168; Jan Weiss // Niepodległość. - 1986, T. 19, s. 251-253. Getta Łódzkiego / Urszula Zarzycka-Sut- ter ; rozm. Janusz Kozłowski // Słowo Żyd. 482. U nas, w umieralni Europy / Ewa - 2000, nr 175, s. 12. Wiatr, Jacek Walicki, Michał Trębacz, Adam Sitarek ; oprac. Katarzyna Klukow- 486. ŻYCIE obok śmierci / wybór i oprac. ska // Gaz. Wybor. - 2009, nr 200 dod. Duży Zdzisław Spieralski // Odgłosy. - 1966, nr 1, Format, nr 33, s. 10-11. s. 4. Fragm. Kroniki getta łódzkiego. T. 1.

1.2.7. Dzieci i młodzież w getcie łódzkim

487. ASSALL Paul: „Das gebrochene Zamojska] ; Okręgowa Komisja Badania Herz” : Nazi-Verbrechen an Kindern im Zbrodni Hitlerowskich i Wojewódzki Oby- Ghetto von Litzmannstadt // Begeg. Pol. - watelski Komitet Ochrony Pomników Wal- 1979, Jg. 16, H. 4, s. 29-34. ki i Męczeństwa w Łodzi. - Łódź : [s.n.], 1979, s. 159-181. 488. BARANOWSKI Julian, PIECHOTA Zbigniew: Zagłada dzieci w gettach rejencji 489. DOMAGALSKA Małgorzata: Strach łódzkiej. W: Zbrodnie hitlerowskie wobec ma stare oczy : (dzieciństwo w czasie dzieci i młodzieży Łodzi oraz okręgu łódz- Zagłady). W: Studia i szkice dedykowane kiego : materiały z sesji naukowej zorga- Julianowi Baranowskiemu / pod red. Ewy nizowanej 12 VI 1979 w Łodzi / [kom. red. Wiatr i Piotra Zawilskiego. - Łódź : Archi- Jan Fijałek i in. ; red. Antoni Galiński, Julia wum Państwowe : Uniwersytet Łódzki. 71 Dziewczynka w getcie 72 Bibliografia getta łódzkiego

Centrum Badań Żydowskich, 2010, s. 116- 492. MIKOSZ Joanna, FĄKA Piotr: Mil- 131. czące świadectwo : dzieci w Litzmannstadt Holocaust widziany oczami żydowskich dzieci Ghetto // Kron. Miasta Łodzi. - 2009, nr 2, i opisany w pamiętnikach (m.in. fragmenty dzien- s. 71-77. nika Esterki – Mimi z łódzkiego getta, znajdujące- Sytuacja dzieci w getcie łódzkim. go się w Archiwum Żyd. Inst. Hist. sygn. 302/86).

490. EISEN George: Children and play 493. PINAJ-RECHTERMANOWA Este- in the Holocaust : games among the sha- ra: Żebractwo zawodowe dzieci w ghetcie dows. - Amherst : The University of Mas- łódzkim. Moralny upadek „opiekunów”. sachusetts Press, 1988. - xiv, 153 s. : il. ; 24 W: Dzieci oskarżają / oprac. Maria Hoch- cm. - ISBN 0870236210. berg-Mariańska i Noe Grüss ; wstępem Dot. m.in. dzieci w getcie łódzkim. poprzedziła Maria Hochberg-Mariańska. - Kraków : Centralna Żydowska Komisja 491. GOLD Lucja: Wspomnienia o dzie- Historyczna, 1947, s. 255. ciach w getcie łódzkim (1939-1942) // Wyjątek memoriału do Judenratu w Łodzi. Fołks-Sztyme. - 1975, nr 36-38, s. 11-12.

1.2.8. Szpera

494. BUKALSKA Patrycja: Czas szpery : - 2012, nr 203 dod. Kocham Łódź, nr 197, stacja Radegast // Tyg. Powsz. - 2009, nr 34 s. 9. dod. s. II-III. Wielka Szpera we wspomnieniach.

495. [DĄBROWSKA Danuta, DOBRO- 499. GRONCZEWSKA Anna: Wielka SZYCKI Lucjan]: „Szpera” - fragment ofi- Szpera : tragiczne dni, o których Łódź ni- cjalnej kroniki getta // Głos Robot. - 1963, gdy nie zapomni // Dz. Łódz. - 2017, nr 209 nr 248, s. 4. dod. Kocham Łódź, nr 454, s. 8-9. Fragm. Kroniki getta łódzkiego dotyczący Wielkiej Szpery. Cz. 1. przedstawia wkroczenie 500. IRK [Igor Rakowski-Kłos]: Premiera Niemców do getta. filmu o Wielkiej Szperze // Gaz. Wybor. dod. Gaz. Wybor. Łódź. - 2012, nr 205, s. 7. 496. [DĄBROWSKA Danuta, DOBRO- Projekcja filmu w ramach obchodów 68. rocz- SZYCKI Lucjan]: „Szpera” - fragment ofi- nicy likwidacji Litzmannstadt Getto oraz 70. rocznicy Wielkiej Szpery. cjalnej kroniki getta // Głos Robot. - 1963, nr 254, s. 4 501. KOHN Irene: The book of laughter Fragm. Kroniki getta łódzkiego dotyczący Wielkiej Szpery. Cz. 2. zawiera przebieg akcji. and „unforgetting” : countersigning the sperre of September 1942 in „The Legend 497. GAUZA Władysław: „Oddajcie im of the Lodz Ghetto Children” // Partial An- wasze dzieci” // Asp. Pol. - 2011, nr 166 swers. - 2006, Vol. 4, nr 1, s. 41-78. (sierpień), s. 11. Analiza i historia powstania „Bajki o królewi- czu i cudownym kraju”. Wielka Szpera. W art. wspomniano m.in. relację z pamiętni- ków L. Eichengreen z getta łódzkiego oraz Wielką Szperę. 502. KUBIAK Anna: Dzieciobójstwo : (w 10-tą rocznicę „akcji dziecięcej w getcie 498. GRONCZEWSKA Anna: Czekali łódzkim”) // Biul. Żyd. Inst. Hist. - 1952, w domach aż przyjdzie śmierć // Dz. Łódz. nr 2, s. 265-288. Historia getta 73

Masowa likwidacja dzieci w getcie łódzkim we Obchody 70. rocznicy Wielkiej Szpery: od- wrześniu 1942 r. Oprac. s. 265–277. Dokumenty słonięcie murali, Marsz Pamięci, spektakl Teatru i materiały s. 272–288. Chorea. Toż w jid.: Kinder mord : cum centn jortog fun der kinder-akcje in lodżer geto = [Mord dzieci : 509. RAKOWSKI-KŁOS Igor: Oddajcie w dziesiątą rocznicę akcji dziecięcej w getcie łódz- mi swoje dzieci // Gaz. Wybor. dod. Gaz. kim] // Bl. Gesz. - 1952, T. 5, nr 4, s. 110-132. Wybor. Łódź. - 2012, nr 201, s. 4. 503. KUBIAK A[nna]: Dzieciobójstwo 510. SIERPACKA Dorota: „Szpera”, która podczas okupacji hitlerowskiej // Biul. Żyd. wstrząsnęła łódzkim gettem // Słowo Żyd. - Inst. Hist. - 1956, nr 17-18, s. 60-105. Dot. m.in. sytuacji dzieci w getcie łódzkim. 2002, nr 20-21, s. 10-12.

504. (len): „Wielka Szpera” : premierowe 511. STAŃCZYK Maciej: Oddajcie mi upamiętnienie // Słowo Żyd. - 2017, nr 9, wasze dzieci // Gaz. Wybor. dod. Gaz. Wy- s. 8. bor. Łódź. - 2012, nr 209, s. 8-9. Spektakl pt. „Wielka Szpera” w Teatrze DOM Przypomnienie postaci Ch. M. Rumkowskiego z okazji obchodów 75. rocznicy niemieckiej akcji i Wielkiej Szpery w getcie łódzkim. deportacji dzieci z getta do Chełmna nad Nerem. 512. SZAJNERT Danuta: „Szpera 42” - 505. MILLER Marek: Wielka Szpera // masowa zbrodnia na dzieciach z Litzmann Angora. - 2012, nr 34, s. 22-23; nr 35, s. 20- stadt Getto. Paradoks nierozumienia. W: 21; nr 36, s. 20-22; nr 37, s. 24-25. Zabójstwo dziecka w literaturze i kulturze Fragm. Laboratorium Reportażu. Akcja de- europejskiej / red. nauk. Kazimierz Ilski portacyjna dorosłych i dzieci z getta łódzkiego do [i in.]. - Poznań : Wydaw. Naukowe UAM, Chełmna nad Nerem w 1942 r. 2014, s. s. 181-198. 506. MOSTOWICZ Arnold: „Szpera” 513. SZPERA’42 : spektakle w przestrzeni przed zagładą / Arnold Mostowicz ; rozm. miejskiej Łodzi. - [Łódź : s.n., 2013]. - [23] Ryszard Pietrzak // Życie Warsz. - 1994, s., : il. ; 30 cm. nr 203-204 dod. Życie Ekstra, s. 6. Opowieść o getcie łódzkim. 514. SZYMKOWIAK Olga: „Szpera’42” - 507. PAWŁOWSKI DARIUSZ: Projekt o tragedii w łódzkim getcie // Gaz. Wybor. „Szpera’42” // Dz. Łódz. - 2012, nr 206, dod. Gaz. Wybor. Łódź. - 2012, nr 199, s. 9. s. 12. Spektakl poświęcony Wielkiej Szperze w get- 515. ZELKOWICZ Józef: Notatki z getta cie łódzkim wystawiony z okazji obchodów 68. łódzkiego // Midrasz. - 2017, nr 2, s. 74-76. rocznicy likwidacji Litzmannstadt Getto. Wydarzenia akcji deportacyjnej pn. Wielka Szpera w getcie łódzkim. 508. RAKOWSKI-KŁOS Igor: Dzieci Ba- łut patrzą z murów // Gaz. Wybor. dod. Gaz. Wybor. Łódź. - 2012, nr 206, s. 3.

1.2.9. Zagadnienia medyczne

516. FIJAŁEK Jan, INDULSKI Janusz: dra med. Jerzego Nofera], 1990. - 567 s. : Opieka zdrowotna w Łodzi do roku 1945 : il., portr. ; 24 cm. studium organizacyjno-historyczne. - Rozdz. 3: Służba zdrowia w getcie łódzkim Łódź : [Instytut Medycyny Pracy im. prof. w obronie zdrowia i życia jego mieszkańców, s. 470–496. 74 Bibliografia getta łódzkiego Opieka nad chorym Historia getta 75

Treść rozdz. 3: Zorganizowanie getta, bionega- Historii Psychiatrii Polskiej. - Warszawa : tywne warunki bytu i pracy w getcie; struktura or- Wydaw. Naukowe PWN, 1993, s. 120-125. ganizacyjna i główne kierunki działalności służby zdrowia w getcie łódzkim; zbrodnicza likwidacja chorych; schyłkowe formy działalności służby 524. NASIEROWSKI Tadeusz: Szpital zdrowia w getcie w warunkach stopniowej totalnej nr III w getcie łódzkim. W: Zagłada osób zagłady mieszkańców. z zaburzeniami psychicznymi w okupowanej Polsce : początek ludobójstwa / Tadeusz 517. FIJAŁEK Jan: Służba zdrowia w get- Nasierowski. - Warszawa : Neriton, 2008, cie łódzkim // Arch. Hist. Filoz. Med. - s. 103-108. 1992, T. 55, z. 3-4, s. 257-275. Eksterminacja chorych.

518. GREENBERG D.: Medicine in ghetto 525. ORBACH W[ila], ORBACH M.: Lodz // Isr. Med. Assoc. J. - 2013, Vol. 15, Health services in Ghetto Lodz // Korot. - nr 5, s. 262. 1976, nr 7, s. 246-270.

519. JARDEN Jehudith: The ghetto Lodz 526. ORBACH W[ila]: Morbidity and judenrat’s struggle with problems of health health services in Ghetto Lodz // Korot. - // Massuah. - 1981, nr 9, s. 75-80. 1976, nr 7, s. 461-470.

520. KRYSIŃSKA Karolina, LESTER Da- 527. ORBACH Wila: Opieka lekarska nad vid: Suicide in the Łódź Ghetto 1941-1944 ludnością żydowską w Łodzi w okresie // Pol. Psychol. Bull. - 2002, Vol. 33, nr 2, od września 1939 do maja 1940 r. na tle s. 21-26. sytuacji zdrowotnej // Biul. Żyd. Inst. Hist. - 1966, nr 58, s. 59-80. 521. KRYSIŃSKA Karolina, LESTER David: Suicide in the Lodz Ghetto during 528. ORBACH Wila: Sytuacja zdrowotna World War Two // Omega. - 2001, Vol. 42, mieszkańców getta łódzkiego // Biul. Żyd. nr 3, s. 209-217. Inst. Hist. - 1968, nr 65-66, s. 141-171.

522. LESTER David: The Lodz ghetto. 529. ORBACH Wila: The state of health W: Suicide and the Holocaust / David of the Lodz ghetto inhabitants. (part two) Lester. - New York, N.Y. : Nova Science // Korot. – 1977, Vol. 7, nr 5-6, s. 461-488. Publishers, cop. 2005, s. 95-106. Na podstawie Kroniki getta łódzkiego autor 530. ROSENTHAL Gabriele, DASBERG analizuje popełnione w getcie samobójstwa. Bada Michal, MOORE Yael: The collective ofiary pod wzgledem wieku, płci orazsposoby, przyczyny i motywy. trauma of the Lodz Ghetto : the Goldstern family. W: The Holocaust in three genera- 523. NASIEROWSKI Tadeusz: Getto tions : families of victims and perpetrators łódzkie : schronisko dla umysłowo chorych of the Nazi regime / ed. by Gabriele Ro- gminy żydowskiej w Łodzi = Das getto in senthal. - London ; Washington : Cassell, Łódź : Pflegeheim für psychisch Kranke der 1998, s. 51-68. jüdischen Gemeinde in Łódź. W: Zagłada chorych psychicznie w Polsce 1939-1945 531. TUSHNET Leonard: Health condi- = Die Ermordung der Geisteskranken in tions in the Ghetto of Lodz // J. Hist. Med. Polen 1939-1945 / praca zbiorowa pod red. Alleid Sci. - 1963, Vol. 18, nr 1, s. 64-73. Zdrowotność w getcie łódzkim. Przyczyny po- Zdzisława Jaroszewskiego ; Polskie Towa- garszających się warunków zdrowia. rzystwo Psychiatryczne, Komisja Naukowa 76 Bibliografia getta łódzkiego

532. WEISZ George M., ALBURY Wil- 533. ZANDHAUS Yovam: Medicine in liam R.: Ghetto medicine : the special case Ghetto Lodz // Korot. - 1993, nr 10, 157- of Ghetto Lodz, 1940-44 // Isr. Med. Assoc. 169. J. - 2013, Vol. 15, nr 4, s. 137-142. Śmiertelność w getcie łódzkim. Analiza chorób 534. ZANDHAUS Yovam: Refu’a be-geto i samobójstw. Lodż : irgun u-mahut = [Medycyna w getcie łódzkim : organizacja i istota] // Dapim. - 1993, nr 10, s. 157-169.

1.2.10. Pieniądze łódzkiego getta

535. BROTHERS Eric: Currency of the 543. BULKIEWICZ Stanisław: Znaki Lodz Ghetto // The Numismatist. - 2009, pieniężne getta łódzkiego // Kron. Miasta nr 1. Łodzi. - 1999, nr 1-2, s. 169-180.

536. BULKIEWICZ Stanisław: Fałszy- 544. FELLER Steve: A survey of Lodz wy banknot z getta // Express Ilus. - 1998, ghetto coins // The Shekel. - 1988, Vol. 21, nr 20810, s. 14. nr 3, s. 14-18.

537. BULKIEWICZ Stanisław: Fałszywe 545. FOLWARNIAK Marek: Łódzka 2-markówki z getta łódzkiego // Biul. Nu- „piątka” z getta // Biul. Numiz. - 2013, nr 3, miz. - 1971, nr 3, s. 52-53. s. 229-230. Analiza monety z cyfrą pięć, z gwiazdą Dawi- 538. BULKIEWICZ Stanisław, GUPIE- da. NIEC Anatol: Jeszcze słów kilka o fałszy- 546. FOLWARNIAK Marek: Moneta wej 2-markówce z Getta Łódzkiego // Biul. 50-markowa Getta w Łodzi // Biul. Numiz. Numiz. - 1971, nr 8, s. 153-155. - 2013, nr 4, s. 295-298. 539. BULKIEWICZ Stanisław: Nieznany Fałszerstwa numizmatów . pieniądz papierowy getta łódzkiego // Biul. 547. FOLWARNIAK Marek: Monety get- Numiz. - 1972, nr 10, s. 200. ta łódzkiego : świadkowie historii, dowody 540. BULKIEWICZ Stanisław: Nowe tragedii // Biul. Numiz. - 2017, nr 1, s. 51- fałszerstwa monet getta łódzkiego // Biul. 60. Dzieje pieniądzy funkcjonujących na terenie Numiz. - 1973, nr 5, s. 96-97. getta w Łodzi. 541. BULKIEWICZ Stanisław: Pieniądz 548. FRANQUINET Guy M.Y.Ph.: Geld Getta Łódzkiego : 1940-1944. - Piła : [b.w.], Gettos Litzmannstadt // Money Trend. - 1993. - 60 s. : faks., pl. ; 20 cm. Rec.: Marek Budziarek // Dz. Łódz. - 1993, 1993, nr 10, s. 4-9. nr 70, s. 9; Lech Kokociński // Biul. Numiz. - 1993, nr 4, s. 31-32; Anna Pilarska // Wędrownik. - 549. GŁUCHOWSKI Włodzimierz: 1992/1993, nr 1-2, s. 19. Banknotes and coins of the ghetto of Łódź issued in the years 1940-1943 on the com- 542. BULKIEWICZ Stanisław: Spis pa- mand of nazi authorities // Wiad. Numiz. - pierowych i metalowych znaków pienięż- 1961, R. 5 dod. Polish Numismatic News, nych getta łódzkiego (1940-1944) // Biul. s. 123-129. Numiz. - 1975, nr 4, s. 67-72. Znaki pieniężne getta łódzkiego. Historia getta 77

Polem.: List do redakcji / Andrzej Piwowarczyk 559. PIWOWARCZYK Andrzej: The // Wiad. Numiz. - 1963, R. 7, z. 2, s. 89-90. inside story of the 10 pfennig coin from 550. GŁUCHOWSKI Włodzimierz: Nie- the Ghetto Litzmannstadt // Isr. Numis. J. oficjalne bony getta łódzkiego : uzupełnie- - 1963, Vol. 1, nr 4, s. 81-84. nie spisu znaków pieniężnych getta łódz- 560. ROCZNICOWA moneta // Słowo Żyd. kiego (1940-1944) // Biul. Numiz. - 1976, - 2004, nr 18-19, s. 23. nr 10, s. 189-190. 561. SAROSIEK Jacek: Banknoty getta 551. (IZJ): Getto na monetach // Express łódzkiego 1940-1944. - Białystok : nakł. Ilus. - 2009, nr 190, s. 5. autora, 2012. - 119 s. : il. kolor. ; 22 cm. - 552. JP [Joanna Podolska]: Moneta z mo- ISBN 9788393531806. stem // Gaz. Wybor. dod. Gaz. Wybor. Łódź. Treść: Rys historyczny, s. 11; Wprowadzenie waluty w getcie, s. 13; Problemy z bilonem, s. 19; - 2004, nr 190, s. 2. Bank emisyjny, s. 30; Technika druku litograficz- Edycja specjalnych monet z logo obchodów nego, s. 32; Matryce do druku banknotów, s. 34; likwidacji getta łódzkiego. Opis metod druku i numerowania banknotów, s. 43; Analiza papieru banknotowego i znak wodny, 553. KOZŁOWSKI Janusz: Pieniądze get- s. 45; Znaki zabezpieczające, s. 47; Typy numera- towe - szatański pomysł Niemców // Słowo torów, s. 48; Genialny fałszerz banknotów, s. 49; Żyd. - 2003, nr 3-4, s. 12-13. Opis metody druku fałszywych banknotów i analiza papieru, s. 53; Analiza porównawcza banknotu 554. LITZMANNSTADT : rozdział histo- fałszywego i oryginalnego, s. 55; Zużyte banknoty - destrukty, s. 64; Katalog banknotów, s. 73; Od- rii niemieckiego pieniądza = Ein Kapitel miany i ciekawostki numizmatyczne, s. 76; Profe- deutscher Geldgeschichte = A chapter of sor nzw. Witold Warzywoda – notatka biograficzna, German monetary history / Guy M.Y.Ph. s. 81; Pinkus Szwarc – notatka biograficzna, s. 85; Franquinet et al ; [tłum. Jacek Szulczew- Najważniejsze dokumenty, s. 87; Projekty bankno- tów, s. 100; Galeria, s. 114; Bibliografia i wykaz ski]. - 2. Aufl. - [Regenstauf] : Ed. M & S, skrótów, s. 118. Münzen & Sammeln, 2010. - 163 s. : il. ; 21 cm. - 9783866468245. 562. SAROSIEK Jacek: Money of the Dzieje pieniądzy funkcjonujących na terenie Łodz Ghetto 1940-1944 / [transl. Elżbieta getta w Łodzi. Rodzeń-Leśnikowska]. - Białystok : Ja- Tekst równolegle w jęz. pol., niem., ang. cek Sarosiek, 2017. - 311 s. : il. ; 22 cm. Rec.: Krzysztof Filipow // Białost. Teki Hist. - 2011, Vol. 9, s. 300-303. - 9788393531820. Treść: Foreword, s. 7; Abbreviations, s. 9; Part I. 555. LUB: Monety łódzkiego getta // Gaz. Banknotes, s. 11; A historical outline, s. 13; The introduction of new currency, s. 14; The Issuing Bank, Pom. - 1986, nr 8, s. 10. s. 20; Problems with small currency, s. 22; Lithogra- phy, s. 26; Matrices for printing banknotes, s. 29; An 556. MIKOŁAJCZYK Andrzej: Tłok men- analysis of banknote paper and a watermark, s. 39; niczy z getta łódzkiego // Pr. Mater. Muz. The method of printing and numbering banknotes, Archeol. Etnogr. Łódź., Ser. Numiz. - 1988, s. 40; Protective marks, s. 42; Types of numbering machines, s. 44; Damaged and mutilated banknotes, nr 8, s. 153-164. s. 46; Banknotes with a seal „Entwertet”, s. 49; Banknotes with a low serial number, s. 52; Invalida- 557. PIENIĄDZE getta łódzkiego // tion of banknotes, s. 54; Counterfeiter of banknotes, Express. Ilus. - 1999, nr 21148, s. 23. s. 58; A description of the method of printing counterfeit banknotes and paper analysis, s. 63; 558. PIWOWARCZYK Andrzej: 10 pfen- A comparative analysis of counterfeit and an orig- nig banknotes of the Lodz ghetto // Isr. Nu- inal banknote, s. 65; Counterfeits and fancy goods, s. 68; Catalogue of banknotes, s. 71; Catalogue of mis. J. - 1964, Vol. 2, nr 3-4, s. 56-60. post office bills, s. 88; Gallery, s. 92; Part II. Coins, 78 Bibliografia getta łódzkiego s. 121; A historical outline, s. 122; Location of the 564. STRZAŁKOWSKA Bożenna: Bony mint, s. 130; Raw materials for mintage, s. 132; łódzkie w latach 1860–1945 // Łódz. Numiz. A chemical analysis of the materials, s. 134; The coinage technique, s. 136; Mint-made errors, s. 139; - 2006, s. 53-94. Copies of coins in precious metals, s. 157; Klippes, s. 82–94: Banknoty i monety wydane w getcie s. 161; Counterfeits and fancy goods, s. 169; Coins łódzkim w latach 1940–1945. of the ghetto as..., s. 188; Catalogue of coins, s. 191; Gallery, s. 282; Witold Warzywoda – biographical 565. WOJTCZAK Jakub: Setki chętnych note, s. 309; Bibliography, s. 311. na „gettową” srebrną 20-złotówkę // Gaz. Wybor. dod. Gaz. Wybor. Łódź. - 2009, 563. STAHL Zvi: Jewish ghettos’ and nr 194, s. 4. concentration camps’ money (1933-1945) / Duże zainteresowanie zakupem monety z dru- transl. from Hebrew by Rebecca Sternberg. giej okolicznościowej serii upamiętniającej 65. - London : D. Richman Books, 1990. - 103 rocznicę likwidacji getta Litzmannstadt . s. : il. ; 23 cm. s. 29–43: system monetarny funkcjonujący w getcie łódzkim.

1.2.11. Poczta w getcie łódzkim

566. BOWER Nathan W., BLANCHET 571. GRYŻEWSKI Tadeusz: Skup znacz- Conor J.K., EPSTEIN Michael S.: Non- ków w getcie łódzkim // Filatelista. - 1972, destructive determination of the age of nr 20, s. 457-458. 20th-century oil-binder ink prints using Działalność Wydziału Filatelistycznego w get- attenuated total reflection fourier transform cie. infrared spectroscopy (ATR FT-IR) : a case 572. GRYŻEWSKI T[adeusz]: Znaczki study with postage stamps from the Łódź getta łódzkiego w świecie faktów i mitów Ghetto // Appl. Spectrosc. - 2016, Vol. 70, // Łódz. Biul. Numiz. - 1963, nr 8, s. 8-9. nr 1, s. 162-173. Fałszerstwa znaczków pocztowych. 573. JEDE: Seria „Getto w Łodzi” (Juden- post) // Filat. Pol. - 1948, nr 12, s. 134. 567. BUDZIAREK Marek: Poczta w łódz- kim getcie // Dz. Łódz. - 1995, nr 214, s. 14. 574. JERYŚ Czesław: Korespondencja z getta? // Filatelista. - 1973, nr 10, s. 221- 568. FRIED Gregory: Inhalt Unzulässig : 222. late mail from Lodz - a meditation on time Historia pocztówki adresowanej z getta łódz- and truth. W: Postmodernism and the Ho- kiego do Polskiego Czerwonego Krzyża w Często- chowie. locaust / ed. by Alan Milchman and Alan Uzup.: Jeszcze o korespondencji z getta / Cze- Rosenberg. - Amsterdam : Rodopi, 1998, sław Jeryś // Filatelista. - 1975, nr 18, s. 403. s. 23-52. 575. KOZŁOWSKI Janusz: Poczta w Litz 569. GRYŻEWSKI T[adeusz]: Filatelisty- mannstadt Getto // Słowo Żyd. - 1996, nr 1, ka w łódzkim getcie // Prz. Filat. - 1950, s. 20. nr 17, s. 42. 576. NELSON Larry: A survey of Jewish 570. GRYŻEWSKI Tadeusz: Poczta w get- self-censorship of the Theresienstadt, Litz- tach // Filatelista. - 1957, nr 17, s. 322-328. mannstadt and Bendsburg ghetto mails // M.in. poczta w getcie łódzkim. Znaczki pocz- The Israel Philatelist. - 2004, Vol. 55, nr 5, towe. s. 174-180. Historia getta 79

577. NIEDOPOWIEDZIANA historia : - Warszawa : Ruch ; Łódź : Polski Związek karty pocztowe z getta łódzkiego = Untold Filatelistów, 1964, s. 110-137. history : postcards from Łódź Ghetto / Działalność Wydziału Filatelistycznego oraz [kwerenda, wybór, oprac., tłum. z jęz. poczty w getcie. Ch.M. Rumkowski. niem., teksty, biogramy, indeks osobowy 585. POCZTA w Łódzkim Getcie 1940- Adriana Bryk ; tłum. na jęz. ang., biogramy 1944 : ze zbiorów Manfreda Schulze (Ber- Elżbieta Czajka]. - Łódź : Archiwum Pań- lin) / [folder Grażyna Janaszek, Ryszard stwowe ; [Warszawa] : Naczelna Dyrekcja Iwanicki, Stanisław Walisch] ; Muzeum Archiwów Państwowych, 2015. - 157 s. : Tradycji Niepodległościowych w Łodzi, il. ; 30 cm. - ISBN 9788364806629. Polski Związek Filatelistów. Zarząd Okręgu w Łodzi. - Łódź : Muzeum Tradycji Nie- 578. NOWY Tadeusz: Jeszcze o poczcie podległościowych : Polski Związek Filate- getta łódzkiego // Łódz. Biul. Filat. - 1971, listów, 2004. - 21 s. : fot. ; 22 cm. nr 3, s. 27-28. 586. SCHULZE Manfred, PETRIUK 579. PIEKUT J[anusz]: Fałszerstwo ca- Stefan: Unsere Arbeit - unsere Hoffnung łości z łódzkiego getta // Hist. Bad. Biul. (Wahlspruch des Aeltesten der Juden, Filat. - 2000, nr 3-4, s. 101. Przesyłki pocztowe. Chaim Rumkowski) : das Getto in Lodz 1940-1945 : [eine zeitgeschichtliche Do- 580. PIWOWARCZYK Andrzej: Całostki kumentation des Post- und Geldwesens (?), pieczęcie i kasowniki poczt gettowych im Lager Litzmannstadt]. - Schwalmtal : // Filatelista. - 1964, nr 5, s. 99-102. Phil-Creativ, 1995. - [8], 263 s. : il. (w tym kolor.) ; 28 cm. - ISBN 3928277650. 581. PIWOWARCZYK Andrzej: Doku- Monografia poczty getta łódzkiego. mentacja znaczków getta w Łodzi // Fila- Rec.: Marek Budziarek // Biul. Okr. Kom. Bad. telista. - 1964, nr 3, s. 61-64. Zbrod. przeciwko Nar. Pol. Łodzi Inst. Pamięci Statystyka ruchu pocztowego; znaczki rozra- Nar. - 1995, T. 4, s. 187-188; Poczta w getcie chunkowe; karty pocztowe. łódzkim / Władysława Zawistowska // Słowo Żyd. - 1996, nr 3, s. 16, 20. 582. PIWOWARCZYK Andrzej: Jeszcze 587. (TH): Tête-bêche z getta łódzkiego // o sprawie I wydania znaczków getta łódz- Biul. Filat. - 1968, nr 1, s. 21-22. kiego // Łódz. Biul. Filat. - 1963, nr 9. 588. TOKAR Jerzy: Łódzkie poczty lokal- 583. PIWOWARCZYK Andrzej: Pamiąt- ne w okresie okupacji 1939-1945 // Łódz. kowa całostka poczty getta łódzkiego // Biul. Filat. - 1976, nr 2, s. 85-120. Biul. Filat. - 1967, R. VIII, nr 1, s. 15. s. 91–120: Poczta getta łódzkiego. Pamiątkowa karta pocztowa z podobizną Ch.M. Rumkowskiego. 589. WINIARSKI Roman: „Judenpost” : 584. PIWOWARCZYK Andrzej: Poczta znaczki łódzkiego getta // Prz. Filat. - 1949, getta łódzkiego. W: 50-lecie ruchu filate- nr 5, s. 120-121. Uzup.: Projekty niezrealizowanych znaczków listycznego w Łodzi / [red. Tadeusz Ham- getta łódzkiego // Prz. Filat. - 1949, nr 7, s. 52. pel i in. ; aut. Czesław Danowski i in.]. 80 Bibliografia getta łódzkiego Żydzi wsiedleni z Wartegau i Europy Zachodniej Wartegau Żydzi wsiedleni z Historia getta 81

1.2.12. Żydzi z Europy Zachodniej w getcie łódzkim

590. BARANOWSKI Julian: Ofiary nie- łódzkim // Biul. Żyd. Inst. Hist. - 1968, mieckiego barbarzyństwa : Żydzi z zachod- nr 65-66, s. 105-139. niej Europy w getcie łódzkim (1941-1944) // Kron. Miasta Łodzi. - 2003, nr 3-4, s. 91- 595. DEPORTATIONSBUCH der von 96. Frankfurt am Main aus gewaltsam ver- Problemy aprowizacyjne, lokalowe oraz sa- schickten Juden in den Jahren 1941 bis nitarne Żydów wsiedlonych do getta łódzkiego. 1944 : (nach den Listen vom Bundesarchiv Deportacje do obózów zagłady. Koblenz) / [red. Adolf Diamant]. - Frank- 591. BARANOWSKI Julian: Żydzi wie- furt am Main : Jüdische Gemeinde Frank- deńscy w getcie łódzkim 1941-1944 = Wie- furt am Main, 1984. - 175 s. ; 44 cm. Deportacje z Frankfurtu nad Menem do getta ner Juden in Getto Lodz 1941-1944 / tł. na łódzkiego w l. 1941–1942. jęz. niem. Dana Rothschild. - Łódź : Fun- dacja Monumentum Iudaicum Lodzense : 596. DER Überlebenskampf jüdischer De- Archiwum Państwowe w Łodzi : Oficyna portierter aus Luxemburg und der Trier Re- Bibliofilów, 2004. - 136 s. : faks., fot. ; 24 gion im Getto Litzmannstadt : Briefe Mai cm. - ISBN 838752266X. 1942 = Lutte pour la suivre des déportés juifs du Luxembourg et de la région de Trèves 592. BARKAI Avraham : Between East au ghetto de Litzmannstadt : lettres de Mai and West : Jews from Germany in the Lodz 1942 = The struggle for survival of the Jews Ghetto // Yad Vashem Stud. - 1984, Vol. 16, from Luxemburg and the Trier region de- s. 271-332. ported to the Litzmannstadt ghetto : letters Organizacja transportów Żydów niemieckich of May 1942 / [hrsg. von Pascale Eberhard do getta łódzkiego, zatrudnienie w getcie, sytuacja zdrowotna i ekonomiczna, poczta. im Auftr. des Fördervereins „Gedenken Toż: The Nazi Holocaust : historical articles und Gestalten, Gedenken und Leben ohne on the destruction of European Jews. Vol. 6, The Diskriminierung in der Großregion Saar- victims of the Holocaust / ed. with introd. by Mi- chael R. Marrus. - Westport ; London : Meckler, LorLux-Rheinland-Pfalz und Wallonien cop. 1989, s. 378-439. e.V.”]. - Saarbrücken : Blattlausverl, 2012. Toż w jęz. niem.: „Zwischen Ost und West” : - (103, 103, 103) s. : il. ; 27 cm. - ISBN deutsche Juden im Ghetto Lodz. W: Hoffnung und 9783930771820. Untergang : Studien zur deutsch-jüdischen Ge- Zawiera listę Żydów deportowanych z Luk- schichte des 19. und 20. Jahrhunderts / Avraham semburga i Trieru do getta łódzkiego. Barkai ; mit einer Einf. von Ursula Büttner. - Ham- burg : Christians, 1998, s. 225-273. 597. DIE Deportation der Juden aus 593. CORBACH Dieter: 6:00 Uhr ab Deutschland : Pläne-Praxis-Reaktionen Messe Köln-Deutz : Deportationen 1938- 1938-1945 / [Hrsg. Birthe Kundrus und 1945 = Departure 6:00 a.m. Messe Köln- Beate Meyer]. - Göttingen : Wallstein, -Deutz : deportations 1938-1945. - Köln : 2004. - 271 s. : mapy ; 23 cm. - (Beiträge Scriba, 1999. - 804 s. : il. ; 24 cm. - (Spuren zur Geschichte des Nationalsozialismus ; judischen Wirkens ; 6). - ISBN 3921232465. Bd. 20). - ISBN 3892447926. Dot. m.in. deportacji Żydów z Kolonii do getta łódzkiego. 598. DOBROSZYCKI Lucjan: Die Wiener Juden im Getto von Lodz // Die Gemeinde. - 594. DĄBROWSKA Danuta: Wysiedle- 1965, nr z dn. 22 września, s. 13-15. ni Żydzi zachodnioeuropejscy w getcie 82 Bibliografia getta łódzkiego

599. GENGER Angela: Die erste Depor- Getto Litzmannstadt : drei jüdische Patrioten und tation aus Düsseldorf ging nach Lodz // Kaufleute, s. 359; Schrader Ulrike: Reaktionen von Wuppertaler Juden auf die Aufforderung zur Augenblick. - 2002, nr 20-21, s. 16-18. „Umsiedlung” ins Getto von Łódź vom Oktober 1941, s. 369; Jakobs Hildegard: Religionsausübung 600. GENGER Angela, JAKOBS Hilde- im Getto : Juden und „nichtarische” Christen des gard: Düsseldorf / Getto Litzmannstadt : „Düsseldorfer Kollektivs”, s. 379; Namensliste 1941. - Essen : Klartext Verlag, 2010. - 434 der aus dem Regierungsbezirk Düsseldorf am 27. Oktober in das Getto Litzmannstadt deportierten s. : il. ; 28 cm. Juden, s. 387; Anhang, s. 416. Dzieje Żydów z Düsseldorfu i okolic, deportowanych do getta łódzkiego i zamordowanych w Chełmnie. 601. GHETTO Litzmannstadt 1941-1944 : Treść: Genger Angela, Jakobs Hildegard: Düs- dokumenty a výpovědi o životě českých seldorf - Litzmannstadt - Kulmhof - Auschwitz židů v lodžském ghettu / sest. Richard 1941-1945 : eine studie zur ersten Grossdeporta- Seemann ; [oprac. Miroslav Kárný i in.] ; tion aus dem nördlichen Rheinland, s. 19; Fleer- mann Bastian: Vom Pogrom zum Abtransport : z výpovědi zaznamenaných Židovským zur Situation der Juden im Reg. Bez. Düsseldorf muzeem v Praze, informaci pamětniků, do- zwischen November 1938 und Oktober 1941, s. 31; kumentů za Statniho archivu v Lodži a da- Löw Andrea: Das Getto Litzmannstadt : Geschich- lšich publikaci o lodžskem ghettu. - Praha : te, Erinnerung und Forschung, s. 47; Schupetta Ingrid, Genger Angela: Die lokale Organisation der Ústav mezinarodnich vztahů ve spolupraci Deportation vom Oktober 1941 aus dem Gestapo- s Terezinským pamatnikem, 2000. - 307 s. : bezirk Düsseldorf nach Łódź/Litzmannstadt, s. 59; il. ; 22 cm. - ISBN 8085864975. Steinert Hannelore, Genger Angela: Früher gültige Rec.: Jerzy Tomaszewski // Kwart. Hist. Żyd. - Regeln griffen nicht mehr : die ersten Monate der 2002, nr 1, s. 108-109. aus Düsseldorf Deportierten im Getto Litzmanna- stadt - Oktober 1941 bis APril 1942, s. 87; Jakobs 602. HAC Aleksandra, KOZOWICZ Ale- Hildegard: Lebensbilder : die „Düsseldorfer Kol- lektivleitung”, s. 121; Steinert Hennelore, Genger xandra: Drzewo nadziei, muzyka Holocau- Angela: „... wir bilden eine unzertrennbare Fami- stu // Gaz. Wybor. dod. Gaz. Wybor. Łódź. lie : die Deportation von „Düsseldorfern” aus dem - 2011, nr 249, s. 6. Getto Litzmannstadt im Mai 1942, s. 153; Steinert 70. rocznica przymusowego osiedlenia w Litz Hennelore, Genger Angela: „Nach dieser Aktion mannstadt getto Żydów z Europy Zachodniej. hat es kein Kinderweinen mehr im Ghetto gege- Krótka wzmianka o muzyce w getcie. ben...” : die „große Sperre” und die Deportationen im September 1942, s. 201; Zelkowicz Józef: In 603. JANUSZEWSKA Magdalena: Przy- jenen albtraumhaften Tagen, s. 213; Jakobs Hil- degard, Schatzschneider Immo, Genger Angela: bysze z Zachodu // Midrasz. - 2009, nr 11, September 1942 : „Düsseldorfer”, ermordet im s. 23-35. Vernichtungslager Chełmno/Kulmhof, s. 219; Ja- Wsiedlenie Żydów z Pragi, Berlina, Hamburga, kobs Hildegard: Die Deportierten aus dem Gesta- Frankfurtu i Wiednia do getta łódzkiego. Do art. pobezirk Düsseldorf in der Überlieferung der jüdi- dołączono fragmenty publikacji opisujących to schen Getto-Verwaltung, s. 227; Jakobs Hildegard: wydarzenie. Im Getto von Łódź : Daten zum Arbeitseinsatz von Mitgliedern des „Düsseldorfer Kollektivs” 1941- 604. KOERFER Benjamin: Deportiert ins 1943, s. 257; Jakobs Hildegard: Letzte Spuren Getto : eine quantitative Analyse der Ju- von „Düsseldorfern” : 1944-1945, s. 289; Reicher Benno: „Das war der schwerste Tag in meinem den aus Trier im Getto in Litzmannstadt // Leben” : Ostjuden aus Essen und ihr Weg über Acta Univ. Lodz., Folia Ger. - 2014, nr 10, Zbąszyń nach Łódź, s. 325; Sassin Horst R.: Aus s. 219-238. der Stahlwarenstadt Solingen ins Getto von Łódź deportiert, s. 337; Genger Angela: „Wir sind eigen- 605. KOZŁOWSKI Janusz: Śmierć w pie- tlich nur noch Warter...”, s. 347; Ranasinghe Katz kle // Słowo Żyd. - 2004, nr 18-19, s. 9. Anne: „Umsiedlungsaktion - Man spricht nicht Transporty Żydów z Europy Zachodniej do vom Tod”, s. 355; Schmidt Ernst: Von Borbeck ins getta łódzkiego. Historia getta 83

606. LOOSE Ingo: „Kollektivgeschöpfe” // Gaz. Wybor. dod. Gaz. Wybor. Łódź. - : die Berliner Juden im Getto Litzmannstadt 2016, nr 248, s. 2. 1941-1944 // Einsicht. - 2009, nr 1, s. 21-25. Obchody 75. rocznicy deportacji zachodnioeuropejskich Żydów do getta łódzkiego. Program 607. LÖW Andrea: In der „Öde von obchodów. Łódź” : deutsche Jüdinnen und Juden im 613. SEEMANN Richard: Čeští Židé Ghetto Litzmannstadt. W: Deutsche Jüdin- v Lodži // Terezínské Studie a Dokumenty. nen und Juden in Ghettos und Lagern - 1998, s. 67-85. (1941-1945) : Łódż. Chełmno. Minsk. Riga. Auschwitz. Theresienstadt / Beate Meyer 614. SIERPACKA Dorota: Żydzi z Austrii, (Hrsg.) ; unter Mitarbeit von Esther Yen. Czech, Luksemburga i Niemiec w getcie - Berlin : Metropol Verlag, 2017, s. 24-42. łódzkim // Słowo Żyd. - 2001, nr 22, s. 10- 11. 608. PODOLSKA Joanna: Czesi z getta // Toż: Nowiny Kurier. - 2002, nr z dn. 22 listo- Gaz. Wybor. dod. Gaz. Łódz. - 2001, nr 251, pada, s. 17, 22. s. 5. Na murze cmentarza żydowskiego odsłonięto 615. SITAREK Adam: Transporty Żydów tablicę poświęconą pamięci czeskich Żydów, któ- z Berlina do getta łódzkiego : (1941-1942). rzy zginęli w getcie łódzkim. W: Studia i szkice dedykowane Juliano- wi Baranowskiemu / pod red. Ewy Wiatr 609. RADZISZEWSKA Krystyna: Deut- i Piotra Zawilskiego. - Łódź : Archiwum schsprachige Juden im Getto Lodz/Litz- Państwowe : Uniwersytet Łódzki. Centrum mannstadt 1941-1944. W: Lodz jenseits von Badań Żydowskich, 2010, s. 226-241. „Fabriken, Wildwest und Provinz” : kultur- Art. zawiera m.in. dane dot. artykułów żyw- wissenschaftliche Studien über die Deut- nościowych przywiezionych przez poszczególne schen in und aus den polnischen Gebieten transporty, wykaz Żydów posiadających odznacze- / Stefan Dyroff, Krystyna Radziszewska, nia wojenne, inf. o wieku oraz strukturze zawodowej. Isabel Röskau-Rydel (Hg.) ; [mit Beitr. von Matthias Barelkowski i in.]. - Mün- 616. THAILY Viviane André: O caminho chen : Martin Meidenbauer, cop. 2009, para a morte : deportação dos judeus de Ber- s. 129-150. lim para o gueto de Litzmannstadt (1941) // Sytuacja niemieckojęzycznych Żydów wsiedlonych do getta łódzkiego. WebMosaica. - 2017, Vol. 19, s. 68-80. Deportacje Żydów z Berlina do getta łódzkiego. 610. RAKOWSKI-KŁOS Igor: Rocznica : 617. VON Berlin nach Lodz und Au- dwa żydowskie światy // Gaz. Wybor. dod. schwitz : Materialien zum nationalsozia- Gaz. Wybor. Łódź. - 2011, nr 243, s. 4. Wspomnienie deportacji Żydów z Austrii, listischen Massenmord / zsgest. und kom- Czech, Niemiec i Luksemburga do getta łódzkiego. mentiert von Sabine Hillebrecht. - Berlin: Pädagogisches Zentrum Berlin, 1993. - 51 611. RAKOWSKI-KŁOS Igor: Z meda- s. : il. ; 30 cm. lem do Auschwitz : rocznica deportacji // Gaz. Wybor. dod. Gaz. Wybor. Łódź. - 2011, 618. WEGWEISER zu ehemaligen judi- nr 251, s. 4. schen Leidensstätten der Deportation von Obchody 70. rocznicy przymusowego osiedle- Hamburg nach Litzmannstadt (Łódź́) / nia Żydów z Europy Zachodniej w getcie łódzkim. bearb. W. Mosel ; hrsg. Deutsch-Jüdische Gesellschaft Hamburg (DJG Hamburg). 612. RAKOWSKI-KŁOS Igor: Zapach - Hamburg : Die Gesellschaft, 1993. - 88 rzeczy, których nie widuje się na Zachodzie 84 Bibliografia getta łódzkiego s. : il., mapy ; 30 cm. - (Schriftenreihen der Ingo Loose ; tł. Maria Goldstein. - Berlin : Deutsch-Judischen Gesellschaft Hamburg Stiftung Topographie des Terrors ; Łódź : (DJG Hamburg). Reihe 2, Wegweiser zu Archiwum Państwowe, cop. 2009. - 303 s. : ehemaligen judischen Statten des Leidens il. ; 27 cm. in Hamburg und im ubrigen Europa, wis- Treść: Słowo wstępne, s. 8; Loose Ingo, Lutz senschaftliche Dokumentation ; Heft 1). Thomas: Przedmowa, s. 14; Loose Ingo: Od pozbawienia praw do deportacji. Berlińscy Ży- dzi 1933–1941, s. 20; Baranowski Julian: Getto 619. WIATR Ewa: Kawalerowie Krzyża Litzmannstadt, s. 32; Loose Ingo: Żydzi berliń- Żelaznego w getcie łódzkim // Zagłada Ży- scy w getcie Litzmannstadt, s. 44; Domagalska dów. - 2012, T. 8, s. [348]-361. Małgorzata, Podolska Joanna, Zinn Katja: Żydzi Sytuacja znajdujących się w getcie łódzkim Ży- berlińscy w getcie Litzmannstadt w zapiskach dów niemieckich – weteranów wojny 1914–1918, autobiograficznych, s. 64; Holler Malte, Trębacz posiadających Krzyże Żelazne. Michał: Rekonstrukcja historii życia berlińskich Żydów w getcie Litzmannstadt, s. 76; Sitarek 620. WITKOWSKA Matylda: 75. [sie- Adam: Statystyka transportów Żydów z Berlina do getta Litzmannstadt, s. 82; Biografie, s. 91; Lista demdziesiąta piąta] rocznica deportacji imienna Żydów deportowanych z Berlina do getta Żydów z Europy Zachodniej do Litzmann- Litzmannstadt, s. 178. stadt Getta // Dz. Łódz. - 2017, nr 241 dod. Rec.: Żydzi berlińscy w Litzmannstadt Getto Kocham Łódź, nr 407, s. 7. 1941–1944. Księga pamięci. // Kalejdoskop. - 2010, nr 5, s. 52. Obchody 75. rocznicy przymusowego osie- Toż w jęz. niem.: Berliner Juden im Getto Litz- dlenia w Litzmannstadt Getto Żydów z Europy mannstadt 1941 - 1944 : ein Gedenkbuch / bearb. Zachodniej. von Ingo Loose ; [übers. Ingo Loose]. - Berlin ; Łódź́ : Stiftung Topographie des Terrors, 2009. - 621. WOŹNIAK Krzysztof: Zderzenie 303 s. : il. ; 27 cm. - ISBN 9783981167764. dwóch światów w Szanghaju Zachodu // Tygiel Kult. - 2004, nr 4-6, s. 106-112. 623. ŻYDZI z Europy Zachodniej w Litz- Żydzi z Europy Zachodniej w getcie łódzkim. mannstadt Ghetto 1941-1944. - [Łódź] : 622. ŻYDZI berlińscy w Litzmannstadt Urząd Miasta Łodzi ; Centrum Dialogu im. Getto 1941-1944 : księga pamięci / oprac. Marka Edelmana, ca [2012]. - [22] s. : il. ; 30 cm. - (Dialog z Historią).

1.2.13. Procesy zbrodniarzy

624. AJZENBACH A[ron]: Artur Grajzer - 627. BIN[DER] J[erzy]: Jak mordowano der merder fun jidn in „Warteland” = [Artur chorych w Kochanówce // Dz. Łódz. - 1963, Greiser - morderca Żydów z „Kraju Warty” nr 241, s. 2. // Dos Naje Lebn. - 1946, nr 22, s. 4. Zeznania Leopolda G. ws. zbrodni popełnio- nych przez G. Fuchsa i O. Bradfischa. 625. (bn): Kto zna b. komisarza gestapo 628. BIN[DER] J[erzy]: Nowe dokumen- w Łodzi? // Dz. Łódz. - 1963, nr 226, s. 3. Günther Fuchs. ty z łódzkiego getta obciążają sądzonych w NRF zbrodniarzy Otto Bradfischa i Gün- 626. BIN[DER] J[erzy]: Fuchs i Bradfisch tera Fuchsa // Dz. Łódz. - 1963, nr 213, s. 1, strzelali do ludzi // Dz. Łódz. - 1963, nr 240, 2. s. 2. Odkrycie dokumentów niemieckiego zarządu Zeznania Antoniego Glewicza – naocznego getta w piwnicy budynku kuratorium przy ul. Ja- świadka zbrodni G. Fuchsa i O. Bradfischa. racza 11. Historia getta 85

629. BIN[DER] J[erzy]: Przeżyłam piekło 638. GERT Walter: Kruk - krukowi oka nie łódzkiego getta // Dz. Łódz. - 1963, nr 214, wykole... // Dz. Łódz. - 1963, nr 219, s. 1, 2. s. 3. Proces Otto Bradfischa i Günthera Fuchsa. Zbrodnicza działalność O. Bradfischa i G. Fuch- sa w getcie łódzkim w relacji Estery Frenkiel. 639. GLOBKE broni morderców z łódz- kiego getta // Dz. Łódz. - 1963, nr 233, s. 2. 630. BIN[DER] J[erzy]: Zbrodnia „na roz- Relacja z procesu Otta Bradfischa i Günthera kaz” i z ochoty // Dz. Łódz. - 1963, nr 242, Fuchsa. s. 2. Zeznania Dawida Z., Emilii Sidor-Mielewskiej, 640. GŁÓWNA Komisja Badania Zbrodni Calela Herszenberga ws. zbrodni popełnionych Hitlerowskich poszukuje osób znających przez G. Fuchsa i O. Bradfischa w czasie akcji działalność O. Bradfischa i G. Fuchsa Wielkiej Szpery. w Łodzi // Dz. Łódz. - 1963, nr 220, s. 1.

631. BRADFISCH i Fuchs skazani na 641. GUMKOWSKI J[anusz]: Czy łódz- wieloletnie ciężkie więzienie // Dz. Łódz. cy świadkowie będą zeznawać w procesie - 1963, nr 275, s. 1. Bradfischa i Fuchsa / J[anusz] Gumkowski ; Relacja z procesu. rozm. Jerzy Binder // Dz. Łódz. - 1963, 632. CYGAŃSKI Mirosław: Hitlerowska nr 271, s. 2. kariera Wernera Ventzkiego // Głos Robot. Proces O. Bradfischa i G. Fuchsa w Hanowerze. - 1960, nr 59, s. 3. 642. (IBK.): Seifert i Czarnulla - zastępcy Etapy kariery zawodowej W. Ventzkiego. Biebowa również udają niewinnych // Dz. 633. DRZAZGOWSKI Kazimierz, TROŃ- Łódz. - 1947, nr 286, s. 6. SKI Bronisław: Nadburmistrz miasta Łodzi Relacja z procesu w Łodzi. // Gaz. Pozn. - 1961, nr 220, s. 9. 643. KACI z łódzkiego getta nie przyznają Werner Ventzki. się do winy // Dz. Łódz. - 1963, nr 229, s. 1. 634. E.T.: Oskarżamy! // Głos Robot. - Relacja z procesu O. Bradfischa i G. Fuchsa w Hanowerze. 1960, nr 55, s. 1. Werner Ventzki – działalność w czasie II wojny 644. KLIMCZAK Wiktor: Zbrodnie hi- światowej i odpowiedzialność karna. tlerowskie popełnione w latach 1940-1944 635. FISZER Henryk: Byliśmy obaj na Polakach, Żydach i jeńcach radzieckich w Litzmannstadt : (okupacja hitlerowska zatrudnionych przy budowie węzła kolejo- w Łodzi) // Świat. - 1964, nr 6, s. 3-5. wego Łódź-Olechów // Rocz. Łódz. - 1972, Werner Ventzki i jego działalność w Łodzi pod- T. 16, s. 299-316. czas okupacji. 645. KTO zna kata łódzkiego ghetta? // 636. FUKS Rafał: Kim jest Verner Ventz- Mosty. - 1948, nr 141, s. 8. ki? : [nadburmistrz miasta Łodzi w okresie Prokuratura szuka informacji o zbrodniczej okupacji] // Perspektywy. - 1970, R. 2, działalności SS-Hauptstrumfuehrera Alfreda nr 24, s. 25-27. Stromberga.

637. GERT Walter: Celowali w butelki - 646. RAWICZ Jerzy: Procesy i ekscesy // a trafiali w ludzi // Dz. Łódz. - 1963, nr 223, Życie Warsz. - 1963, nr 248, s. 3. Proces Günthera Fuchsa i Otta Bradfischa. s. 1, 2. Relacja z procesu Otta Bradfischa i Günthera 647. (t): Gauleiter Greiser gratuluje Ventz- Fuchsa w Hanowerze. kiemu // Głos Robot. - 1960, nr 52, s. 1. 86 Bibliografia getta łódzkiego

Zbrodnicza działalność Wernera Ventzkiego 651. WASZCZYŃSKI Jan: Z problematy- w Łodzi. Powojenna praca w ministerstwie. ki odpowiedzialności karnej za zbrodnie po- pełnione na Żydach w Łodzi (1939-1945). 648. (t): Kto zetknął się z hitlerowskim W: Dzieje Żydów w Łodzi 1820-1944 : wy- nadburmistrzem Łodzi Wernerem Ventzkim brane problemy / pod red. Wiesława Pusia lub posiada dowody jego zbrodniczej dzia- i Stanisława Liszewskiego. - Łódź : Wydaw. łalności? // Głos Robot. - 1960, nr 50, s.1. Poszukiwanie świadków zbrodniczej działalno- Uniwersytetu Łódzkiego, 1991, s. 352-368. ści W. Ventzkiego. 652. WŁADZE brytyjskie odmawiają wy- 649. (t): Wczoraj - nadburmistrz Litzmann dania Polsce kata Żydów łódzkich // Mosty. stadtu, dziś - naczelnik w bońskim minister- - 1948, nr 109, s. 4. stwie // Głos Robot. - 1960, nr 51, s. 1. Brytyjski zarząd wojskowy nie chce wydać Zatuszowanie zbrodniczej działalności w Łodzi doktora Wernera Weissenborma, szefa SS i policji w czasie wojny. w Łodzi, odpowiedzialnego za śmierć ok. 6 tys. ludzi, przeważnie Żydów. 650. TEN człowiek aż dyszy chęcią odwe- tu... // Głos Robot. - 1960, nr 53, s. 3. Wojenna kariera Wernera Ventzkiego, po wojnie naczelnik ministerstwa. 87

2. Kultura, sztuka i religia

2.1. Życie literacko–artystyczne

653. AJSENBACH A[ron]: Di jidisze li- Zaplecze kulturowe i piśmiennictwo getta; terarisz-kinstlerisze miszpoche in lodżer obieg informacji i inicjatywy kulturalne; grupy literackie w Litzmannstadt Ghetto; osobiste korzyści geto (in der heft 1944) = [Żydowska arty- z uprawiania literatury; sylwetki pisarzy z getta styczno-literacka rodzina w łódzkim getcie łódzkiego. w połowie 1944 r.] // Undzer Lodż. - 1951, Toż: Wyd. 2 zm. i rozsz. - Łódź : Oficyna, 2011, nr 2, s. 60-62. s. 163-188. Toż w jęz. ang.: Literary circles in the Litz- mannstadt Ghetto. W: Memory of the Shoah; Cultu- 654. BLUMENTAL Nachman: Dos lite- ral Representations and Commemorative Practices rarisze lebn in Licmansztat geto = [Życie / ed. by Tomasz Majewski, Anna Zeidler-Jani- literackie w Litzmannstadt getto] // Undzer szewska ; editorial collab. : Maja Wójcik. - Lodz : Lodż. - 1954, nr 3, s. 85-87. Oficyna, 2010, s. 75-97.

655. FLAM Gila: Das kulturelle Leben im 658. KOZŁOWSKI Janusz: Spotkania lite- Getto Lodz. W: Wer zum Leben, wer zum rackie w getcie łódzkim u Miriam Ulinower Tod ... : Strategien jüdischen Überlebens // Wędrownik. - 2004, nr 1, s. 47-49. Mieszkanie przy ul. Jakuba miejscem spotkań im Ghetto / Hg. Doron Kiesel i in. - Frank- literacko-artystycznych. Biografia poetki. furt/Main ; New York : Campus-Verl, 1992, s. 77-96. 659. KOZŁOWSKI JANUSZ: Życie kulturalne w getcie łódzkim // Kron. Miasta 656. KEMPA Andrzej: Zamach na polską Łodzi. - 2001, nr 3, s. 157-165. inteligencję : dziennikarze w łódzkim getcie // Kron. Miasta Łodzi. - 2009, nr 2, s. 31-38. 660. KOZŁOWSKI JANUSZ: Życie kul- Dziennikarze pochodzenia żydowskiego za- turalne w getcie łódzkim. Cz. 1 // Słowo mordowani w 1939 r. i po 1940 r. – zamknięci Żyd. - 2001, nr 16, s. 10-11. w gettach łódzkim, warszawskim i wileńskim, ewakuowani w głąb Rosji. 661. KOZŁOWSKI JANUSZ: Życie kul- 657. KOZIEŁ Małgorzata: Środowisko turalne w getcie łódzkim. Cz. 2 // Słowo literackie w getcie łódzkim. W: Pamięć Żyd. - 2001, nr 17, s. 10-11. Shoah : kulturowe reprezentacje i praktyki 662. MARK Ber: Di umgekumene szrajber upamiętnienia / red. nauk. Tomasz Majew- fun lodżer geto un zejere werk = [Twór- ski, Anna Zeidler-Janiszewska ; współpr. czość pisarzy poległych w łódzkim getcie]. red. Maja Wójcik. - Łódź : Oficyna, 2009, W: Di umgekumene szrajber fun di getos s. 149-174. un lagern un zejere werk = [Twórczość 88 Bibliografia getta łódzkiego pisarzy poległych w gettach i obozach] / 668. SHNER Zvi: Le-toldot ha-chaim ha- B[er] Mark ; red. D[awid] Sfard. - Warsze : -tarbutijim be-geto Lodż bi-szenat 1940- Idisz Buch, 1954, s. 160-186. 1941 = [Ku historii życia kulturalnego Toż: Undzer Lodż. - 1954, nr 3, s. 44-54. w getcie łódzkim w latach 1940-1941] // Dapim. - 1951, styczeń-kwiecień, s. 89- 663. RADZISZEWSKA Krystyna: Das 101. kulturelle Leben im Litzmannstadt-Getto // Zbliż. Interkult. - 2008, [T.] 3, s. 55-65. 669. SZPIGL Jeszaje: Di, wos zajnen niszt curikgekumen : wegn di szrajber, kinstler 664. RADZISZEWSKA Krystyna: Śro- un kultur-tuer fun lodżer geto = [Ci, którzy dowisko literackie łódzkich Żydów 1918- nie wrócili : o pisarzach, artystach i działa- 1950. W: Kultura jako czynnik rozwoju czach kulturalnych łódzkiego getta] // Dos miasta na przykładzie Łodzi / red. Violetta Naje Lebn. - 1945, nr 15, s. 5-6. Krawczyk-Wasilewska, Monika Kucner, Emila Zimnica-Kucioła. - Łódź : Wydaw. 670. SZPIGL Jeszaje: Jidisze szrajber un Uniwersytetu Łódzkiego, 2012, s. [35]-56. kinstler in lodżer geto = [Żydowscy pisrze Sylwetki i działalność literacka Żydów łódz- i artyści w łódzkim getcie] // Dos Naje kich zamkniętych w getcie. Lebn. - 1946, nr 31, s. 5-6. 665. RADZISZEWSKA Krystyna: Życie kulturalne w Litzmannstadt Getto // Tygiel 671. TAJCH Nojech: Lodżer jidiszer szraj- Kult. - 2009, nr 7-9, s. 93-99. bers = [Żydowscy pisarze z Łodzi] // Un- dzer Lodż. - 1954, nr 3, s. 8. 666. SITAREK Adam: Tę parę weselszych Portrety pisarzy żydowskich, m.in. Miriam Ulinower. chwil... : życie kulturalne getta łódzkiego // Słowo Żyd. - 2011, nr 8, s. 28-29. 672. TRUNK Isaiah: Religious, educatio- Życie kulturalne: literackie, teatralne, muzycz- nal and cultural problems on the eastern ne (przedstawienia, koncerty) w getcie. European ghettos under German occupation 667. SHNER Zvi: Cultural activities in the // YIVO Ann. Jew. Soc. Sci. - 1969, Vol. 14, Lodz ghetto during the years 1940-1941 // s. 159-195. Dapim. - 1957, nr 1. Zagadnienia życia kulturalnego i edukacji w gettach, w tym w getcie łódzkim.

2.2. Życie religijne

673. BARANOWSKI Julian: Martyrologia 674. FARBSTEIN Esther: Hidden in thun- religijnych przywódców Żydów w rejencji der : perspectives on faith, halachah and łódzkiej w latach 1939-1945 // Biul. Gł. Ko- leadership during the Holocaust. Vol. 1. / mis. Bad. Zbrod. przeciwko Nar. Pol. Inst. Esther Farbstein ; transl. by Deborah Stern. Pamięci Nar. - 1993, T. 35, s. 133-141. - Jerusalem : Mossad HaRav Kook, 2007. - Toż: Martyrologia duchowieństwa polskiego 711 s. ; il., mapy, portr. ; 24 cm. 1939-1956 / praca zbiorowa pod red. Bohdana s. 165–183: The struggle over the character of Bejze, Antoniego Galińskiego. - Łódź : Archidie- the community : the Łódź rabbinical board. cezjalne Wydaw. Łódzkie, 1993, s. 182-188. 89 W jednym z domów modlitwy, święto Sukkot jednym z domów modlitwy, W 90 Bibliografia getta łódzkiego

675. GOULD Gillian: Religious life in 677. UNGER Michal: Religion and re- the ghettos of Warsaw and Lodz // J. Pro- ligious institutions in the Lodz ghetto. gress. Jud. - 1996, Vol. 7, s. 21-56. W: Remembering for the future : the Holo- caust in an age of genocide. Vol. 1, History 676. HUBERBAND Shimon: Kiddush Ha- / ed. in chief John K. Roth and Elisabeth shem : Jewish religious and cultural life in Maxwell ; ed. Margot Levy ; managing ed. Poland during the Holocaust / by Shimon Wendy Whitworth. - Houndmills, Basing- Huberband ; transl. by David E. Fishman ; stoke, Hampshire ; New York : Palgrave, ed. by Jeffrey S. Gurock, Robert S. Hirt. - 2001, s. 335-351. Hoboken : Ktav Pub. House ; New York : Działalność rabinatu i organizacji religijnych Yeshiva University Press, 1987. - xxxvii, w getcie łódzkim. 474 s. ; 23 cm. - (Heritage of Modern Eu- ropean Jewry ; Vol. 1). - ISBN 0881251216.

2.3. Muzyka

678. BRAVE Old World w Parku Ocala- singing, s. 128; The contemporary context: com- łych : koncert z okazji 70. rocznicy likwi- memoration ceremonies, s. 170; Epilogue, s. 179. Rec.: Mark Herman // Ars Lyrica. - 1994, Vol. dacji Litzmannstadt Getto Łódź, 28 sierpnia 8, s. 158-162. 2014 r. = At the Survivors’ Park : concert dedicated to the 70th Commemoration of 681. FLIEGER Estera: „Ostatnia pociecha the Liquidation of the Litzmannstadt Ghetto i namiastka szczęścia” : Łódzka Orkiestra Łódź, 28th August, 2014. - Łódź : Centrum Symfoniczna w getcie // Gaz. Wybor. dod. Dialogu im. Marka Edelmana, 2014. - 47, Magazyn Łódź. - 2017, nr 197, s. 6-7. [1] s. : il. ; 13x14 cm. 682. FUKS Marian: Muzyka w gettach // 679. FLAM Gila: The role of singing in Muzyka. - 1971, nr 1, s. 73-76. the ghettos : between entertainment and witnessing. W: Holocaust chronicles : in- 683. FUKS Marian: Straty osobowe ży- dividualizing the Holocaust through dia- dowskiego środowiska muzycznego // Biul. ries and other contemporaneous personal Żyd. Inst. Hist. - 1978, nr 3-4, s. 121-138. Aneks zawiera listę Żydów i osób pochodzenia accounts / ed. by Robert Moses Shapiro ; żydowskiego reprezentujących środowisko mu- introd. by Ruth R. Wisse. - Hoboken, NJ : zyczne, zamordowanych lub zmarłych w gettach Ktav, 1999, s. 141-153. i obozach zagłady; m.in. w getcie łódzkim.

680. FLAM Gila: Singing for survival : 684. FUKS Marian: Życie muzyczne songs of the Lodz Ghetto 1940-1945. - w getcie łódzkim i krakowskim // Fołks- Urbana : University of Illinois Press, cop. -Sztyme. - 1970, nr 36, s. 2. 1992. - xv, 207 s. : il. ; 24 cm. - ISBN Koncerty i recitale w Domu Kultury w getcie na podst. Kroniki getta łódzkiego. 0252018176. Treść: Preface, s. ix; Introduction, s. 1; The hi- 685. FUKS Marian: Życie muzyczne storical context, s. 9; Chaim Rumkowski: the man and the song, s. 30; Yaakov and the steet songs, w gettach Warszawy, Krakowa i Łodzi // s. 49; Domestic songs, s. 105; Other contexts for Biul. Żyd. Inst. Hist. -1972, nr 2, s. 41-57. Kultura, sztuka i religia 91

686. KOHN Irena: Overlooked and unde- 688. KOZŁOWSKI Janusz: Tyfus, gruźli- ranalyzed source material on Jewish life in ca i Mozart // Wędrownik. - 1996, nr 3-4, the ghettos and camps : Yossi Wajsblat’s s. 29-32. „Dos Gezang fun Lodzsher Geto/La Balla- Życie muzyczne w getcie łódzkim. de du Ghetto du Lodz” // J. Jew. Identities. - 689. KULIGOWSKA-KORZENIEW- 2008, Vol. 1, nr 2, s. 109-120. Jankiel Herszkowicz. Analiza piosenek. SKA Anna: Łódzka orkiestra symfoniczna Zawiera tłum. na jęz. ang. wstępu z książki w Litzmannstadt Ghetto. W: 90 lat Filhar- Y. Wajsblata, s. 115–116. monii Łódzkiej / pod red. Krystyny Juszyń- Toż: Muzykalia / Judaica. - 2011, Vol. 11, skiej ; Akademia Muzyczna im. G. i K. nr 3, s. 1-10. [http://www.demusica.pl/cmsimple/ images/file/kohn_muzykalia_11_judaica3.pdf, Bacewiczów w Łodzi. - Łódź : Akademia 10.08.2018]. Muzyczna im. Grażyny i Kiejstuta Bacewi- czów, 2006, s. 37-52. 687. KOWALSKI Witold: Gruźlica, tyfus i Vivaldi // Dz. Łódz. - 1994, nr 196, s. 10.

2.4. Biblioteki

690. BIESAGA Monika: Twoją jedyną 692. OLEJNIK Izabela: Głód słowa dru- pociechą w getcie jest książka - o czytel- kowanego : o bibliotekach i czytelnictwie nictwie Żydów w dzielnicach zamkniętych w Getcie Łódzkim // Acta Univ. Lodz., Fo- w czasie II wojny światowej. W: Na co lia Librorum. - 2013, nr 17, s. 97-108. dzień i od święta : książka w życiu Polaków w XIX-XXI wieku / red. nauk. Agnieszka 693. RADZISZEWSKA Krystyna: Bi- Chamera-Nowak, Dariusz Jarosz. - Katowi- bliotheken und Buchbestände im Getto ce : Stowarzyszenie Pokolenie : Warszawa : Litzmannstadt // Zbliż. Interkult. - 2008, Oficyna Wydawnicza ASPRA-JR, 2015, [T.] 4, s. 47-53. s. [371]-383. 694. SHAVIT David: Hunger for the prin- M.in. getto łódzkie. ted word : books and libraries in the Jewish 691. KÜHN-LUDEWIG Maria: Hunger ghettos of Nazi-occupied Europe. - Jeffer- nach dem gedruckten Wort : Bücher und son, N.C. ; London : McFarland, cop. 1997. Büchereien im Ghetto Lodz (1940-1944). - xi, 178 s. : il. ; 23 cm. - ISBN 0786402032. W: Bücher und Bibliotheken in Ghettos und s. 79–86: Łódź Ghetto. Lagern 1933-1945 / D. Dehmlow. - Hanno- 695. SHAVIT David: Jewish libraries in ver : Laurentius, 1991, s. 83-102. the Polish ghettos during the Nazi era // Libr. Q. - 1982, Vol. 52, nr 2, s. 103-121. 92 Bibliografia getta łódzkiego

2.5. Edukacja

696. BODENHEIMER Riki: A legend fowie getta, s. 14; Bajka o królewiczu i cudownym about a prince : a play written in a sewing kraju, s. 20; Życie kulturalne w Litzmannstadt get- to, s. 26; Trubadur getta, s. 28; Muzyka w getcie, factory in the Lodz Ghetto // Yalkut More- s. 30; Teatr w getcie Litzmannstadt, s. 32; Książka shet. - 2004, Vol. 2, s. 145-171. w getcie, s. 36; Słuchacze radia, s. 39; Ludzie sztu- Działalność „szkółki” w resorcie krawieckim. ki, s. 40; Szkoły w getcie, s. 42. Historia powstania i analiza bajki napisanej w get- Toż w jęz. niem.: Lernen half uns überleben : cie przez uczniów i nauczycieli z fabryki Leona Jüdische Bildungstraditionen in Europa : Getto Glazera. Bogato ilustrowana. Litzmannstadt 1940-1944 / [texte Małgorzata Ko- zieł i in.]. - Łódź : Instytut Tolerancji, 2007. - 47, 697. BRUNSTEIN Esther: The quiet resi- [1] s. : il. ; 24 cm. stance // Adults learn. - 2003, Vol. 14, nr 10, s. 12-14. 700. SIDOR Mateusz: Niezwykłe odkrycie : „Nasza Gazetka” - pismo sierocińca 698. GERSZT I.L.: Lererkursn far jidisz Litzmannstadt Ghetto // Kron. Miasta Ło- in lodżer geto = [Kursy języka jidysz dla dzi. - 2009, nr 2, s. 195-202. nauczycieli w getcie łódzkim] // Jiwo Ble- Pismo szkolne ukazujące się w latach 1940– ter. - 1947, nr 30, s. 152-155. 1942 roku. Historia odnalezienia ostatnich nume- Toż: Never say die! : a thousand years of rów tytułu. Yiddish in Jewish life and letters / ed. by Joshua A. Fishman - Hague : Mouton Publishers, 1981, 701. SITAREK Adam: Szkoły w Litzmann s. 479-484. stadt Getto. W: Księga pamiątkowa XV Ogólnopolskiego Zjazdu Historyków Stu- 699. NAUKA pomogła nam przetrwać... : dentów. T. 2, Z okazji 60 rocznicy powsta- żydowskie tradycje edukacyjne w Europie : nia SKNH UŁ / red. nauk. Jacek Walicki ; Litzmannstadt getto 1940-1944 / [teksty Studenckie Koło Naukowe Historyków Małgorzata Kozieł i in. ; red. katalogu Jo- Uniwersytetu Łódzkiego. - Łódź : Wydaw. anna Podolska]. - Łódź : Instytut Toleran- Ibidem, 2008, s. 273-283. cji, 2007. - 47, [1] s. : il. ; 24 cm. - ISBN Działalność Wydziału Szkolnego; typy szkół 8392136071. w getcie łódzkim. Treść: Łódź – ziemia obiecana i druga Amery- ka, s. 5; Historia getta Litzmannstadt, s. 8; Fotogra-

2.6. Teatr

702. CYKIERT A[braham]: Jidisz kin- i przedstawiciele społeczności żydowskiej der-teater in lodżer geto= [Żydowski teatr podczas II wojny światowej / pod red. Mar- dziecięcy w getcie łódzkim]. W: Leksikon tyny Grądzkiej-Rejak i Aleksandry Namy- fun jidiszn teater - kedojszim band. Vol. 5 sło ; Instytut Pamięci Narodowej. Komisja / materialn gezamlt un redagirt fun Zalmen Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Zylbercwajg. - Meksiko : Eliszewa Farlag, Polskiemu. - Kraków ; Katowice ; Warsza- 1967, szp. 4735-4736. wa : Instytut Pamięci Narodowej. Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Pol- 703. DĄBROWSKA Agata: Działalność skiemu, 2017, s. 233-248. teatralna żydowskich elit w okupowa- M.in. getto łódzkie. nej Polsce w latach 1939-1945. W: Elity Kultura, sztuka i religia 93

704. FRENKIEL Jechiel: Te’atron ufe’ilut widać łzy” // Tygiel Kult. - 2004, nr 4-6, omanutit acheret be-geto Lodż 1940-1944 = s. 138-143. [Teatr i inne działania artystyczne w getcie łódzkim 1940-1944. Cz. 1] // Bima. - 1986a, 707. LEYKO Małgorzata: Zamknięta kar- nr 103, s. 12-42. ta : teatr żydowski w Łodzi // Kron. Miasta Działalność teatru w getcie. Łodzi. - 2007, nr 1, s. 99-107. Toż w jęz. pol.: Teatr i inna działalność arty- styczna w getcie łódzkim w latach 1940-1944. 708. NUDELMAN M.: Jidiszer teater in W: Łódzkie sceny żydowskie : studia i materiały / lodżer geto = [Teatr żydowski w łódzkim pod red. Małgorzaty Leyko. - Łódź : Wydaw. Łódz- kie, 2000, s. 91-121. getcie] // Undzer Lodż. - 1950, nr 1, s. 37. Toż w jęz. włos.: Il teatro e altre attività arti- stiche nel ghetto di Łódz : 1940-1944. W: Café 709. SKRZYPEK Agata: Historia kultury Savoy : teatro yiddish in Europa / a cura di Paola i tolerancji : teatr żydowski w Łodzi. (Cz. 2) Bertolone e Laura Quercioli Mincer. - Roma : Bul- // Kron. Miasta Łodzi. - 2004, nr 1, s. 70-76. zoni, 2006, s. 213-247. M.in. o teatrze w getcie łódzkim.

705. FRENKIEL Jechiel: Teatron ufe’ilut 710. SZWARC Pinchas: „Ratowało mnie omanutit acheret be-geto Lodż 1940-1944 malarstwo...” / Pinchas Szwarc ; rozm. = [Teatr i inne działania artystyczne w get- przepr. Anna Kuligowska-Korzeniewska // cie łódzkim 1940-1944. Cz. 2] // Bima. - Teatr. - 1996, nr 3, s. 14-22. 1986b, nr 104, s. 38-60. Wspomnienia o teatrze w getcie łódzkim. Toż: Łódzkie sceny żydowskie / red. Małgorzata 706. KULIGOWSKA-KORZENIEWSKA Leyko. - Łódź : Wydaw. Uniwersytetu Łódzkiego, Anna: „… jedno oko się śmieje, a w drugim 2000, s. 122-142. 94 Bibliografia getta łódzkiego 95

3. Obozy

3.1. Obóz dla dzieci i młodzieży polskiej (w getcie łódzkim)

711. ANDERSKA Halina: Dzieciom na 718. CHODAKOWSKI Adam Stani- ratunek // Tryb. Ludu. - 1979, nr 253, s. 3. sław: Obóz dla dzieci polskich w Łodzi. W: Z dziejów okupacji hitlerowskiej na 712. BATOROWICZ Halina: Symbol Ziemi Łódzkiej w latach 1939-1945 : mate- naszych uczuć dla gehenny dzieci : odsło- riały z seminarium popularno-naukowego nięcie pomnika martyrologii polskiej mło- zorganizowanego przez Okręgową Komisję dzieży // Głos Robot. - 1971, nr 109, s. 1, 2. Badania Zbrodni Hitlerowskich i Zarząd Okręgu ZBoWiD w Łodzi przy udziale 713. BOK-KUJAR Jolanta: Los tych dzie- Zarządu Wojewódzkiego Towarzystwa ci niech będzie przestrogą : Międzynarodo- Rozwoju Ziem Zachodnich w Łodzi odby- we Sympozjum Medycyny FIR. // Za Woln. tego w dniu 27 II 1965 r. / [aut.] Mirosław Lud. - 1979, nr 43, s. 9; nr 44, s. 7. Ref. o obozie dla małoletnich w Łodzi. Cygański [i in.] ; Zarząd Okręgu Związku Bojowników o Wolność i Demokrację 714. BORSKI Lech: Słowo SS-mana w Łodzi. - [Łódź : Zarząd Okręgu ZBoWiD, Mentla // Walka Młod. - 1966, R. 17, nr 23, 1965], s. 98-105. s. 4-5. Obóz dziecięcy w Łodzi. 719. CZAMAŃSKI R.: Przeżyło ich nie- wielu : więźniowie z Jugendwahrlager // 715. BR.: Przyjdzie teraz zdać rachunek… Gaz. Pozn. - 1967, nr 167, s. 5. // Za Wol. Lud. - 1972, nr 10, s. 6-7. Proces Eugenii Pohl. 720. (DK): Czeskie dzieci na Przemysło- wej // Życie Warsz. - 1972, nr 108, s. 3. 716. BUKOWSKA Maria: Zbrodnia na dziecku : [hitlerowski obóz dla dzieci 721. DUCHNOWSKI Jan: Dziecko pol- i młodzieży w Łodzi] // Za Wol. Lud. - 1972, skie oskarża : z obozu koncentracyjnego nr 21, s. 9, 12. w Łodzi // Nowa Epoka. - 1946, nr 15-16, s. 11. 717. CHĄDZYŃSKA Monika: Czas nie zatarł śladów // Głos Naucz. - 1969, nr 19, 722. DYNOWSKI Alojzy: 9-letni [dzie- s. 1, 10. więcioletni] Stasio więźniem nr 3996 // Tragedia dzieci w czasie okupacji, m.in. mowa Ilus. Tyg. Zgierski. - 1993, nr 8, s. 12. o obozie dla dzieci w Łodzi. 96 Bibliografia getta łódzkiego

Zgierzanin, w czasie II wojny światowej wię- 731. GROCHOWALSKI Wojciech: Pęk- zień Obozu dla Dzieci i Młodzieży przy ul. Prze- nięte serce // Kultura i Biznes. - 2009, nr 48, mysłowej. s. 1. 723. DZIECI polskie w obozie pracy Historia obozu przy ul. Przemysłowej. w Łodzi i Dzierżąźni. W: Dzieci polskie 732. GRZELECKI Stanisław: W imię pa- oskarżają : (1939-1945) / Józef Wnuk, He- mięci... // Życie Warsz. - 1972, nr 73, s. 11. lena Radomska-Strzemecka. - Warszawa : Proces Eugenii Pohl – nadzorczyni w hitlerow- Instytut Wydawniczy „Pax”, 1961, s. 93- skim obozie dla dzieci przy ul. Przemyslowej. 111. s. 108–111: Imienny wykaz dziewcząt przeby- 733. HAŁAS Izydor: Odsłonięcie Pomni- wających w obozie w Dzierżąźni. ka Martyrologii Dzieci [Łódź 9.V.1971] // Rocz. Łódz. - 1972, T. 16, s. 493-495. 724. DZIECI polskie w obozie w Łodzi // WTK, Wroc. Tyg. Katol . - 1968, nr 22, s. 5. 734. HINCZOWA Janina: Hołd pamięci // Za i Przeciw. - 1972, nr 38, s. 23. 725. DZIECI „terrorystów” // Tydzień. - 1974, nr 16, s. 8-9. 735. HRABAR Roman: Obóz dla dzieci Wspomnienia więźniów obozu przy ul. Prze- i młodzieży w Łodzi przy ul. Przemysłowej mysłowej. = Polenjugend verwahrlager der Sicher- 726. GAWROŃSKI Jerzy: Pamięć o hitle- heitspolizei in Litzmannstadt. W: Zbrodnie rowskich zbrodniarzach jest i będzie żywa hitlerowskie wobec dzieci i młodzieży Ło- / Jerzy Gawroński ; rozm. H. Stęlówna // dzi oraz okręgu łódzkiego : materiały z se- Express Ilus. - 1976, nr 84, s. 3. sji naukowej zorganizowanej 12 VI 1979 Wywiad z przew. Okręgowej Komisji Badania w Łodzi / [kom. red. Jan Fijałek i in. ; red. Zbrodni Hitlerowskich w Łodzi. Antoni Galiński, Julia Zamojska] ; Okrę- 727. GLIKSMAN Jerzy: Tragedia 12 gowa Komisja Badania Zbrodni Hitlerow- tysięcy dzieci : za drutami łódzkiego obo- skich i Wojewódzki Obywatelski Komitet zu : dalsze dowody hitlerowskich zbrodni Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa wobec dzieci // Głos Robot. - 1966, nr 66, w Łodzi. - Łódź : [s.n.], 1979, s. 113-133. s. 3-4; nr 117, s. 3. 736. HRYCEK Miłosz: Dziecięcy kosz- 728. GOMOLICKA M.: Wojna nie oszczę- mar łódzkiego obozu na Przemysłowej : 11 dziła nawet dzieci : pamięć ciągle żywa // grudnia przyjechał pierwszy transport // Dz. Głos Robot. - 1979, nr 186, s. 3. Łódz. - 2013, nr 289 dod. Historia, s. 1, 4. Izba Pamięci Narodowej poświęcona hitle- rowskiemu obozowi zagłady dla dzieci przy ul. 737. HRYCEK Miłosz: Polityka okupanta Przemysłowej w Szkole Podstawowej na Bałutach. wobec najmłodszych // Dz. Łódz. - 2013, nr 289 dod. Historia, s. 4. 729. GOSZCZYŃSKI Piotr: Głos pęknię- tego serca // Głos Robot. - 1971, nr 108, 738. JAŻDŻYŃSKI Wiesław: Reportaż s. 1, 2. z pustego pola. - [Łódź] : Wydaw. Łódzkie, 1965. - 89 s., [1] k. tabl. : il. ; 20 cm. 730. GÓRNA Rozalia: Zagadka sprzed 28 Obóz hitlerowski dla dzieci polskich w getcie lat : kto pomógł małej więźniarce z obozu łódzkim – publicystyka. na ul. Przemysłowej / oprac. J[ózef] Potęga 739. JAŻDŻYŃSKI Wiesław: Reportaż // Dz. Łódz. - 1973, nr 78, s. 5. Wspomnienia więźniarki obozu przy ul. Prze- z pustego pola (fragm.) // Odgłosy. - 1965, mysłowej. nr 12, s. 1, 3. Obozy 97

740. KACZYŃSKA Danuta: Zbrodnie, Łódzka ZHP otrzymała imię Bohaterskich których zapomnieć nie sposób : za murami Dzieci Polskich // Dz. Łódz. - 1971, nr 110, ulicy Przemysłowej // Życie Warsz. - 1972, s. 1. nr 100, s. 3. Proces Eugenii Pohl. 750. [KRASKOWSKI Jerzy]: Przed wiel- ką ogólnopolską uroczystością harcerską // 741. KEMPISTY Czesław, FREJTAK Dz. Łódz. - 1971, nr 104, s. 4. Stefan: Wstępne wyniki badań lekarskich byłych więźniów obozu dla dzieci i mło- 751. KUR Tadeusz: Notatki z procesu dzieży w Łodzi // Biul. Gł. Komis. Bad. Eugenii Pohl // Prawo Życie. - 1972, nr 6, Zbrod. Hitler. Pol. - 1971, T. 23, s. 206-217. s. 7-8; nr 7, s. 5; nr 8, s. 8.

742. KEMPISTY Czesław: Wyniki badań 752. (LEGISTA): Stara sprawa // Słowo lekarskich byłych więźniów obozu dla dzie- Powsz. - 1976, nr 94, s. 4. ci w Łodzi // Prz. Lek. - 1970, nr 1, s. 24-27. Sprawa Eugenii Pohl – zabójczyni z obozu dla dzieci i młodzieży przy ul. Przemysłowej.

743. KLAMANN J[erzy]: Odebrano Wam 753. LESZCZYŃSKA Joanna: Katorga życie - dziś dajemy Wam tylko pamięć // dziecięca // Rzeczpospolita. - 2016, nr 270, Biul. PTTK. - 1972, nr 3-4, s. 2, 3. s. 28-29. 744. KLEJN Zbigniew: Dzieci za druta- Historia obozu. mi : [hitlerowski obóz dla młodocianych 754. LEWANDOWSKI Franciszek: Za- Polaków w Łodzi] // Świat. - 1962, nr 30, mordowane dzieciństwo // Express Ilus. - s. 16-17. 1988, nr 79, s. 4. Eksterminacja dzieci w obozie przy ul. Przemy- 745. KLEJN Zbigniew: Mali więźniowie słowej w czasie II wojny światowej. Łodzi // Gaz. Pozn. - 1964, nr 33, s. 4. 755. (MACH): Cierpienie anioła // Zwier- 746. KOT Anna: „Odebrano Wam życie, ciadło. - 1970, nr 20, s. 4-5. dziś dajemy Wam tylko pamięć” // WTK, Zdjęcie archiwalne z obozu dzieci i młodzieży Wroc. Tyg. Katol. - 1979, nr 28, s. 6-7. przy ul. Przemysłowej w Łodzi; relacje z kręcenia Sesja naukowa nt. zbrodni popełnionych na filmu o obozie. dzieciach i młodzieży w Łodzi oraz okręgu łódz- kim. 756. MATUSZEWSKI Henryk: Stan zdrowia byłych więźniów hitlerowskiego obozu 747. KOWALIK Helena: Mordowała na dla dzieci w Łodzi // Prz. Lek. - 1990, nr 1, raty // Wprost. - 2016, nr 5, s. 87-89. s. 18-20. Eugenia Pohl. 757. MICHALCZEWSKI Piotr: Opowia- 748. KOZŁOWICZ Tatiana: Karny obóz dania przeżyć własnych w obozie łódzkim : pracy dla dzieci i młodzieży w Łodzi. W: poezje i wiersze. Cz. 1. - Kraków : nakł. Zbrodnie hitlerowskie na dzieciach i mło- autora , 1994. - 47, [5] s. : fot. ; 21 cm. dzieży polskiej 1939-1945 : [praca zbioro- Tyt. okł.: Dziecko polskie w hitlerowskich obo- wa] / [oprac. merytoryczne Zofia Tokarz] ; zach koncentracyjnych : poezje i wiersze. Główna Komisja Badania Zbrodni Hitle- 758. (M.M): Odebrano Wam życie - da- rowskich w Polsce. - Warszawa : Wydaw. jemy Wam tylko pamięć // Głos Robot. - Prawnicze, 1969, s. 17-37. 1979, nr 181, s. 3. 749. [KRASKOWSKI Jerzy]: Odsłonięcie Park im. Promienistych, Pomnik Martyrologii Dzieci Polskich, obóz przy ul. Przemysłowej. Pomnika Martyrologii Dzieci. Chorągiew 98 Bibliografia getta łódzkiego

759. NIEMYSKA-HESSENOWA Maria: 768. PODOLSKA Joanna: Obóz dla dzieci Dzieci z „lagru” // Polityka. - 1966, nr 20, polskich // Gaz. Wybor. dod. Gaz. Wybor. s. 6-7. Łódź. - 2009, nr 198, s. 5. Obóz hitlerowski dla dzieci polskich w getcie Obóz dla polskich dzieci znajdujący się na tere- łódzkim. nie getta łódzkiego.

760. NIEMYSKA-HESSENOWA M[aria]: 769. POTĘGA J[ózef]: Twarz „anioła” // Dzieci z „Lagru” w Łodzi // Służ. Społ. - Dz. Łódz. - 1972, nr 33, s. 1. 1946, nr 1, s. 79-85. 770. POTĘGA Józef: Twarze aniołów... // Dz. Łódz. - 1971, nr 13, s. 6. 761. NOWAK Łucja: Katowania dzieci // Filia obozu dla dzieci i młodzieży przy ul. Prze- Przyjaciółka. - 1979, nr 18, s. 6; nr 19, s. 6. mysłowej. Wspomnienia z obozu dla dzieci polskich przy ul. Przemysłowej w Łodzi. 771. PYTKE Aleksander: Kochana Mamu- siu, nie zapomnij // Gaz. Wybor. dod. Gaz. 762. OBÓZ dla dzieci. W: Czas niewoli, Łódz. - 1992, nr 281, s. 3. czas śmierci : martyrologia dzieci polskich 50. rocznica utworzenia obozu przy ul. Przemy- w okresie okupacji hitlerowskiej / Roman słowej. Historia obozu. Hrabar, Zofia Tokarz, Jacek E. Wilczur ; 772. PYTKE Aleksander: Mały „Oświę- [przedm. Janusz Wieczorek ; wstęp Lesław cim” // Głos Poran. - 1992, nr 290, s. 1, 3. M. Bartelski] ; Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa. - Warszawa : Inter- 773. PYTKE Aleksander: Najmłodsi mę- press, 1979, s. 71-78. czennicy : ocalić od zapomnienia // Głos Robot. - 1979, nr 100, s. 4. 763. ORZELSKA Urszula: Dajemy Wam pamięć // Walka Młod. - 1979, nr 22, s. 20- 774. PYTKE Aleksander: Nowe doku- 21. menty oskarżają… : obóz dziecięcy przy ul. Przemysłowej // Głos Robot. - 1978, 764. OSSOWSKI Artur: Dzieci z Przemy- nr 86, s. 5. słowej - niemiecki obóz w Łodzi // Biul. 775. PYTKE Aleksander: Za drutami obo- Inst. Pamięci Nar. - 2018, nr 6, s. 34-43. zu na Przemysłowej // Za Woln. Lud - 1985, nr 31, s. 8. 765. OSSOWSKI Artur: Złamane dzieciń- Fragm. wspomnień dzieci więzionych w obozie. stwo // Asp. Pol. - 2002, nr 9, s. 12-13. Warunki bytowe w obozach przejściowych przy 776. PYTKE Aleksander: Zbrodnie naj- ul. Kopernika 53/55 i Łąkowej 4 oraz w obozie dla cięższe… : uchronić od zapomnienia // Głos dzieci przy ul. Przemysłowej. Robot. - 1979, nr 168, s. 4.

766. OSTROWSKA Ewa: Mamo, przyjdź 777. RAKOWSKI-KŁOS Igor: Zapomnia- na widzenie // Argumenty. - 1964, nr 50, ne dzieci - więźniowie obozu przy ul. Prze- s. 1-2. mysłowej // Gaz. Wybor. dod. Gaz. Wybor. Łódz. - 2012, nr 287, s. 3. 767. (P): Skazanie nadzorczyni obozu hitlerowskiego dla dzieci // Życie Warsz. - 778. RAŹNIEWSKI Tadeusz: Chcę żyć. - 1976, nr 46, s. 6. Łódź : Wydaw. Łódzkie, 1971. - 131, [20] Zakończenie procesu Eugenii Pohl – wyrok s. : il. ; 18 cm. skazujący. Wspomnienia byłego więźnia z obozu Polen- -Jugendverwahrlager w Łodzi. Obozy 99

Rec.: Wstrząsający dokument / Ziemowit 785. SOWIŃSKA-GOGACZ Jolanta: Skibiński // Odgłosy. - 1971, nr 31, s. 7; Tragedia Obóz, który był... // Niedziela. - 2013, najmłodszych // Za Woln. Lud. - 1971, nr 24, s. 18. nr 40, s. 38-39. 779. REPETOWSKA Aleksandra: Więzień 786. SZCZEPANIAK Zdzisław: Gdzie są nr 2916 // Dz. Pop. - 1978, nr 97, s. 6. Relacja z pobytu w obozie dla dzieci i młodzie- dzieci z tamtych lat? // Dz. Pop. - 1978, ży przy ul. Przemysłowej. nr 249, s. 3.

780. ROSIN Ryszard: Korespondencja 787. SZUMAŃSKI Aleksander: Mord pol- dzieci i młodzieży z obozu przy ul. Przemy- skich dzieci w łódzkim getcie. - Warszawa : słowej w Łodzi. W: Zbrodnie hitlerowskie Bollinari Publishing House, 2013. - 269 s. : wobec dzieci i młodzieży Łodzi oraz okręgu il. ; 21 cm. - ISBN 9788363865528. łódzkiego : materiały z sesji naukowej zor- Rec.: Mord polskich dzieci w łódzkim getcie : plagiat w patriotycznym oleju / Wojciech Źródlak // ganizowanej 12 VI 1979 w Łodzi / [kom. Kron. Miasta Łodzi. - 2013, nr 3, s. 219-224. red. Jan Fijałek i in. ; red. Antoni Galiński, Julia Zamojska] ; Okręgowa Komisja Ba- 788. (T.SOLD.): Zjazd Byłych Więźniów dania Zbrodni Hitlerowskich i Wojewódzki // Ilus. Tyg. Zgierski. - 1993, nr 17, s. 5. Obywatelski Komitet Ochrony Pomników IV Zjazd Byłych Więźniów Obozu dla Małolet- Walki i Męczeństwa w Łodzi. - Łódź : nich w Łodzi i filii w Dzierżąznej. [s.n.], 1979, s. 135-146. 789. TARNOWSKA Z[ofia]: Eugenia Pohl vel Pol zbrodniarka hitlerowskiego obozu 781. [RUDNICKI Henryk]: Niemi świad- dla dzieci // Dz. Łódz. - 1971, nr 218, s. 3. kowie zbrodni popełnionych na dzieciach Śledztwo w sprawie Eugeni Pol, zbrodniarki polskich w obozie przy ul. Przemysłowej w obozie dla dzieci i młodzieży polskiej przy ul. i w Dzierżąznej // Głos Robot. - 1971, nr 41, Przemysłowej.. s. 6. Nowe eksponaty Muzeum Historii Ruchu Re- 790. TWARZ anioła / reż. Zbigniew wolucyjnego pochodzące z obozu dzieci polskich Chmielewski, Stanisław Loth. - Warszawa : przy ul. Przemysłowej. Zespoły Filmowe Nike, 1970. - 91 min. Bohaterem filmu fabularnego jest 11-letni Ta- 782. SĄD Najwyższy zatwierdził wyrok dek – półsierota. Oczami małego chłopca pokazano na E. Pohl // Dz. Pop. - 1976, nr 44, s. 2. rzeczywistość getta, w której dzieci traktowane są Rewizja wyroku w Sądzie Najwyższym – wy- z takim samym okrucieństwem, jak dorośli w in- rok został utrzymany. nych obozach koncentracyjnych. Jeden z niemieckich strażników planuje przywieźć żonie z obozu 783. SITAREK Adam: To nie był obóz wy- nordyckie dziecko o uwodzicielskiej twarzy anioła. chowawczy / Adam Sitarek ; rozm. Joanna Chłopiec rozpoczyna z nim grę o najwyższą stawkę – o możliwość przeżycia wojny. Leszczyńska // Dz. Łódz. - 2012, nr 292 Rec.: Konrad Eberhardt // Ekran. - 1971, nr 4, dod. Kocham Łódź, nr 212, s. 8. s. 8; B. Gąsienica // Mówią Wieki. - 1971, nr 8, Przypomnienie tragedii dzieci polskich w ra- s. 35-36; W dziecięcym kacecie / K. Garbień // mach 70. rocznicy likwidacji obozu. Kino. - 1970, nr 6, s. 8; Małgorzata Karbowiak // Głos Robot. - 1971, nr 18, s. 3; Marta Michalska // 784. STAŃCZYK Ewa: Commemorating Kultura. - 1971, nr 7, s. 10; Ewa Nurczyńska // Od- young victims of World War II in Poland : głosy. - 1971, nr 4, s. 10; Tragedia i wizja plstyczna / Janusz Skwara // Film. - 1971, nr 7, s. 4-5; „Twarz the forgotten children’s camp in Litzmann- Anioła” / Danuta Wernic // WTK, Wroc. Tyg. Katol. stadt/Łódź // East. Eur. Polit. Soc. - 2014, - 1971, nr 5, s. 8; Janusz Zamorski // Kierunki. - Vol. 28, nr 3, s. 614-638. 1971, nr 8, s. 8. Formy upamiętniania obozu dla dzieci i mło- dzieży przy ul. Przemysłowej. 100 Bibliografia getta łódzkiego

791. UCHMAN Waldemar: Czy mają za- i medycyna : wybór artykułów z „Przeglą- ginąć ślady tej zbrodni? // Express Ilus. - du Lekarskiego-Oświęcim” z lat 1961-1970 1971, nr 171, s. 3. / wyboru dokonali J[erzy] Rawicz i kom. Filia obozu dla dzieci i młodzieży przy ul. Prze- red. „Przeglądu Lekarskiego”. - Warszawa : mysłowej. Książka i Wiedza, 1971, s. 193-204. 792. WASIAK Julia: Obóz dla dzieci 800. WITKOWSKI Józef: Hitlerowski i młodzieży polskiej przy ul. Przemysło- obóz koncentracyjny dla małoletnich wej. W: Obozy hitlerowskie w Łodzi / praca w Łodzi. - Wrocław : Zakład Narodowy zbiorowa pod red. Albina Głowackiego im. Ossolińskich, 1975. - 333, [2] s., [74] i Sławomira Abramowicza. - Łódź : Okrę- s. tabl. : il. ; 24 cm. gowa Komisja Badania Zbrodni Przeciwko Rec.: Tadeusz Bojanowski // Rocz. Łódz. - Narodowi Polskiemu Instytut Pamięci Na- 1976, T. 21, s. 242-245. rodowej, 1998, s. 153-170. 801. WITKOWSKI Józef: Nieznana ra- 793. WERNIC Danuta: Dramat dzieci // dość zabijania dzieci // Odra. - 1969, nr 1, Kierunki. - 1972, nr 17, s. 6. s. 3-13.

794. WIECZOREK Janusz: Pamięci dzieci 802. WITKOWSKI Józef: O dzieciach bez polskich ofiar hitleryzmu. Z przemówienia dzieciństa // Polska. - 1979, nr 12, s. 18-19, min… na uroczystości odsłonięcia pomni- 24. ka w Łodzi // Za Woln. Lud. - 1971, nr 21, s. 6-7. 803. WITKOWSKI Józef: O Polen-Jugend verwahrlager w Łodzi dalsze informacje : 795. WITKOWSKI Józef: Dalsze informa- Witaszkowscy // Prz. Lek. - 1969, nr 1, s. 97. cje o „Polen-Jugendverwahrlager” w Łodzi. „Witaszkowcy” // Prz. Lek. - 1969, nr 1, 804. WITKOWSKI Józef: „Terminatorzy” s. 97-108. // Za Woln. Lud. - 1968 nr 6, s. 8, 19 .

796. WITKOWSKI Józef: Dzierżązna - fi- 805. WITKOWSKI Józef: Sytuacja sa- lia łódzkiego obozu dla dzieci // Prz. Lek. nitarna w hitlerowskim obozie dla dzieci - 1972, nr 1, s. 151-157. w Łodzi // Prz. Lek. - 1972, nr 1, s. 140-151.

797. WITKOWSKI Józef: Hitlerowski 806. WLAZŁO Mieczysław: „Przeżyłem obóz dla dzieci od 2-17 lat // Słowo Pol. - obóz przy ul. Przemysłowej…” : relacja 1968, nr 12, s. 4-5; nr 78, s. 4-5; nr 84, s. 5; więźnia nr 1 / Mieczysław Wlazło ; rozm. nr 88, s. 4; nr 95, s. 4. J. Sapa // Sztand. Młod. - 1972, nr 67, s. 7. Cykl artykułów poświęconych obozowi dla dzieci i młodzieży polskiej w Łodzi. Poszczegól- 807. WŁOSZCZYŃSKI Zdzisław: Byłem ne podtytuły to: „Terminatorzy”; „Ze wspomnień numerem (wspomnienia więźnia obozu dla więźnia”; „Eksterminacja polskich dzieci”; „Wa- dzieci polskich w Łodzi) // Drużyna - 1968, runki sanitarne i zdrowotne”; „Zwykły dzień”. nr 14, s. 1, 4-5. 798. WITKOWSKI Józef: Hitlerowski 808. WNUK Józef: Losy dzieci polskich obóz dla dzieci w Łodzi // Prz. Lek. - 1968, w okresie okupacji hitlerowskiej. - Warsza- nr 1, s. 73-81. wa : Młodzieżowa Agencja Wydawnicza, 799. WITKOWSKI Józef: Hitlerowski 1980. - 169, [3] s., [8] k. tabl. : il. ; 20 cm. obóz dla dzieci w Łodzi. W: Okupacja - ISBN 8320302110. Obozy 101

s. 53–66: Dzieci polskie w obozie pracy w Ło- Wspomnienia z pobytu w obozie dla dzieci dzi i filii w Dzierżąznej. i młodzieży polskiej w Łodzi.

809. WNUK Józef: Zbrodnie wobec dzieci 811. (WOŁOSZ): Sprawa Eugenii Pohl // Sztand. Ludu. - 1960, nr 222-223, s. 3. zwrócona do uzupełnienia śledztwa // Życie Warsz. - 1972, nr 137, s. 4. 810. WOJCIECHOWSKA Bożena: Gdy- by byli jeszcze dziećmi // Tydzień. - 1979, 812. WYCIĄG z „aktu” oskarżenia // Dz. nr 44, s. 10-11. Łódz. - 1971, nr 109, s. 3.

3.2. Obóz cygański (w getcie łódzkim)

813. BABICKI Mateusz: Romowie i Sinti 818. FLIEGER Estera: A skrzypce przesta- w getcie łódzkim oraz w obozie zagłady ły grać : bolesna rocznica // Gaz. Wybor. w Chełmnie nad Nerem // Romano Atmo. dod. Gaz. Wybor. Łódź. - 2016, nr 9, s. 3. - 2013, nr 1, s. 24-25. Obchody 74. rocznicy likwidacji obozu hitlerowskiego dla Cyganów w getcie łódzkim. 814. BARANOWSKI Julian: Zigeuner- 819. FRIDMAN Filip: A merkwirdike lager in Litzmannstadt 1941-1942 = The gojrldike szutfes - hitlers farnichtungs Gypsy Camp in Łódź 1941-1942 = Obóz kampf kegn der rejnster „arisze rase” in Ej- cygański w Łodzi 1941-1942 / [przekł. rope // Kijem. - 1950, nr 8-9, s. 1661-1667. na jęz. ang. Dorota Dekiert, Zbigniew Pyszka]. - Łódź : Archiwum Państwowe : 820. GALIŃSKI Antoni: Il campo nazista Bilbo, 2003. - 96 s. : il. ; 21 cm. - ISBN per Zingari a Lodz // Lacio Drom. - 1984, 8391422380. nr 2-3, s. 21-29. Rec.: Przed uroczystościami / J[oanna] Podol- ska // Gaz. Wybor. dod. Gaz. Wybor. Łódź. - 2004, 821. GALIŃSKI Antoni: Obóz dla Cyga- nr 6, s. 2. nów w Łodzi = Zigeunerlager in Lodz // 815. BARTOSZ Adam: Cygański obóz Biul. Okr. Komis. Bad. Zbrod. Hitler. w Ło- w Litzmannstadt Getto : pamieć Zagłady dzi Inst. Pamięci Nar. - 1989, T. 1, s. 47-56. // Studia Romologica. - 2012, nr 5, s. 253- Dzieje obozu. 256. 822. GALIŃSKI Antoni: Obóz dla Cyga- 816. FICOWSKI Jerzy: Obóz cygański nów. W: Obozy hitlerowskie w Łodzi / pra- w getcie łódzkim // Odgłosy. - 1987, nr 38, ca zbiorowa pod red. Albina Głowackiego s. 4. i Sławomira Abramowicza. - Łódź : Okrę- gowa Komisja Badania Zbrodni Przeciwko 817. FICOWSKI Jerzy: Zigenerlager im Narodowi Polskiemu Instytut Pamięci Na- Ghetto Lodz. W: Zigeuner heute : Verfol- rodowej, 1998, s. 235-251. gung und Diskriminierung in der BRD : eine Anklageschrift / Anita Geigges und 823. GRONCZEWSKA Anna: Do Łodzi Bernhard W. Wette ; mit einem Vorwort przyjechali po śmierć // Dz. Łódz. - 2011, von Eugen Kogon. - Bornheim-Merten nr 16 dod. Kocham Łódź, nr 113, s. 5. 69. rocznica likwidacji obozu cygańskiego : Lamuv, 1979, s. 261-269. w getcie łódzkim. 102 Bibliografia getta łódzkiego Pozostałości po zlikwidowanym obozie cygańskim Obozy 103

824. GRONCZEWSKA Anna: Romowie 833. LAJDENFROST Adam: Sprawozda- umierali po cichu, wielu z nich zapadło nie z obchodów 62. rocznicy likwiadacji na tyfus // Dz. Łódz. dod. Historia. - 2016, obozu cygańskiego w Łodzi w dniu 10 nr 9, s. 2-3. stycznia 2004 r. // Rocz. Łódz. - 2004, T. 51, Obóz dla Cyganów na terenie getta łódzkiego. s. 259-262.

825. JAXA: Hitlerowski obóz dla Cyga- 834. LEWY Guenter: Gypsies and Jews nów w Łodzi // Słowo Żyd. - 2002, nr 22- under the Nazis // Holocaust Genocide 23-24, s. 13. Stud. - 1999, Vol. 13, nr 3, s. 383-404. s. 387–390: Deportation from the Ostmark. 826. JP [Joanna Podolska]: Tablica na starej kuźni // Gaz. Wybor. dod. Gaz. Wybor. 835. LEWY Guenter: The Nazi persecu- Łódź. - 2004, nr 9, s. 4. tion of the Gypsies. - New York : Oxford Odsłonięcie tablicy upamiętaniającej obóz cy- University Press, 2000. - ix, [3], 306 s. : il. ; gański na budynku starej kuźni. 24 cm. - ISBN 0195125568. s. 112–116: Deportation to Lodz (Litzmann- 827. JUSZKIEWICZÓWNA Monika: Tra- stadt). giczny los Cyganów na okupowanych ziemiach polskich w latach 1939-1945 // Biul. 836. LITKA Piotr, LOREK Zdzisław, Gł. Komis. Bad. Zbrod. Przeciwko Nar. Pol. PAWLIKOWSKI Grzegorz: Śledztwo Inst. Pamięci Nar. - 1992, s. 66-94. sędziego Bednarza // Tyg. Powsz. - 2017, s. 75–77: Obóz cygański w Łodzi; s. 77–82: nr 6, s. 50-53. Chełmno nad Nerem. 837. ŁUCZAK Aleksandra: 62. [sześćdzie- 828. KOZŁOWSKI Janusz: Obóz Cygań- siąta druga] rocznica zagłady podobozu ski w Litzmannstadt // Wędrownik. - 2004, Romów łódzkiego getta // Niedziela dod. nr 1, s. 7-9. Niedziela Łódzka. - 2004, nr 6, s. II.

829. KOZŁOWSKI Janusz: Obóz dla Ro- 838. MOSTOWICZ Arnold: Raport mów w Łodzi podczas hitlerowskiej oku- w sprawie Cyganów // Odgłosy. - 1988, pacji // Kron. Miasta Łodzi. - 2000, nr 1, nr 31, s. 10; nr 32, s. 10; nr 33, s. 4. s. 205-208. Fragm. książki Żółta gwiazda i czerwony krzyż.

830. KROPIWNICKI Jerzy: Przywróćmy 839. MROZOWSKA Danuta: Prawda i pa- pamięć o tragedii Cyganów // Piotr. 104. - mięć : zagłada Romów w getcie łódzkim 2004, nr 2, s. 6-7. i Chełmnie nad Nerem. W: Konferencja Historia obozu cygańskiego. Brak wiedzy na „Od Westerplatte do Norymbergi - druga jego temat wśród mieszkańców miasta. wojna światowa we współczesnej historio- 831. KWIATKOWSKI Bartłomiej: Zigeu- grafii, muzealnictwie i edukacji” w Muzeum nerlager w Łodzi // Gaz. Wybor. dod. Gaz. Stutthof (2-5 września 2009 r.) / [red. Piotr Łódz. - 1995, nr 257, s. 3. Chruścielski, Marcin Owsiński ; Muzeum 54. rocznica utworzenia obozu cygańskiego Stutthof w Sztutowie]. - Sztutowo : Mu- w getcie łódzkim. zeum Stutthof, [2009], s. 236-241.

832. KWIATKOWSKI Władysław: Ka- 840. OBÓZ cygański w Łodzi / reż. Ja- lendarum Porajmosu // Dialog-Pheniben. rosław Sztandera ; Polska : PWSFTViT, - 2017, nr 2, s. 67-72. 2003 ; 18 min. s. 74: Obóz dla Romów w getcie łódzkim (Litz Opowieść o obozie cygańskim utworzonym na mannstadt). terenie getta łódzkiego. 104 Bibliografia getta łódzkiego

841. PODOLSKA Joanna: Cygański koro- światowej (1941-1945). - Szczecinek : wód z gettem w tle // Gaz. Wybor. dod. Gaz. Związek Romów Polskich : Instytut Pamię- Wybor. Łódź. - 2009, nr 8, s. 5. ci i Dziedzictwa Romów oraz Ofiar Holo- Historia obozu cygańskiego w getcie łódzkim. kaustu, 2017. - 104 s. : il. ; 30 cm. - ISBN 842. PODOLSKA Joanna: Nikt nie pamię- 9788393360079 s. 23–36: Zagłada romów i Sinti w Chełmnie ta // Gaz. Wybor. dod. Gaz. Wybor. Łódz. nad Nerem. - 2001, nr 262, s. 4. Toż w jęz. niem.: Die Vernichtung von Sinti Brak pamięci o obozie cygańskim. und Roma im ehemaligen ersten Deutschen Na- tionalsozialistischen Vernichtungslager Kulmhof 843. PODOLSKA Joanna: Pamięci Ro- in Chełmno nad Nerem während des zweiten mów // Gaz. Wybor. dod. Gaz. Wybor. Łódź. Weltkriegs (1941-1945) / Andrzej Sochaj. - Szcze- cinek : Verband der Polnischen Roma : Institut für - 2009, nr 10, s. 3. Gedenken und Erbe der Roma sowie der Holo- caust-Opfer, 2017. - 104 s. : il. ; 30 cm. - ISBN 844. PODOLSKA Joanna: To było dno 9788393360062. dna piekła // Gaz. Wybor. dod. Gaz. Wybor. Łódź. - 2007, nr 24, s. 3. 850. SPARING Frank: Das Zigeunerla- 65. rocznica likwidacji obozu cygańskiego ger im Ghetto Lodz/Litzmannstadt. W: Im w getcie łódzkim. Ghetto 1939-1945 : neue Forschungen 845. PYTKE Aleksander: Cygański obóz zu Alltag und Umfeld / hrsg. von Chri- zagłady // Głos Robot. - 1984, nr 90, s. 4. stoph Dieckmann und Babette Quinkert. Historia obozu cygańskiego w getcie łódzkim. - Gottingen : Wallstein, 2009, s. 136-170.

846. SITAREK Adam: Tragiczna historia 851. SZCZEPANIAK Zdzisław: Dziew- Romów z getta / z Adamem Sitarkiem ; czynka, którą zabijali dwa razy / Dz. Łódz. rozm. Anna Gronczewska // Dz. Łódz. dod. - 2010, nr 18 dod. Kocham Łódź, nr 61, s. 5. Historia. - 2018, nr 8, s. 4. Obóz hitlerowski dla Cyganów w getcie łódz- kim. 847. SOCHAJ Andrzej: Chełmno nad Nerem : pierwszy niemiecki nazistowski 852. SZREJNER Magda: W 67. [sześć- obóz zagłady w czasie II wojny światowej dziesiątą siódmą] rocznicę likwidacji obozu (1941-1945) // Romano Atmo. - 2015, nr 6, Romów // Dz. Łódz. - 2009, nr 10, s. 4. s. 31-34. 853. TATARZYŃSKA Karolina: 72. [sie- Historia obozu, procesy załogi, upamiętnienie. demdziesiąta druga] rocznica likwidacji 848. SOCHAJ Andrzej: Las Rzuchowski obozu cygańskiego // Gaz. Wybor. dod. - Chełmno nad Nerem : uroczystości upa- Gaz. Wybor. Łódź. - 2014, nr 12, s. 3. miętniające Romów i Sinti zamordowanych Uroczystości upamiętniające 72. rocznicę li- w czasie II wojny światowej // Romano kwidacji obozu cygańskiego. Atmo. - 2016, nr 4, s. 6-11. 854. TOMASZEWSKA Justyna: 74. [sie- Historia obozu; Eksterminacja ludności; Zagła- da Romów i Sinti w Chełmnie nad Nerem; Dalsze demdziesiąta czwarta] rocznica likwidacji losy członków załogi obozu; Upamiętnianie Mu- obozu cygańskiego w Litzmannstadt Ghetto zeum byłego niemieckiego Obozu Zagłady Kulm- // Słowo Żyd. - 2016, nr 2, s. 7-9. hof w Chełmnie nad Nerem. Obchody 74. rocznicy likwidacji obozu hitlerowskiego dla Cyganów. 849. SOCHAJ Andrzej: Zagłada Romów i Sinti w byłym pierwszym niemieckim 855. VENTZKI Jens-Jürgen: Unerwünsch- nazistowskim obozie zagłady Kulmhof te Transporte : die reichsdeutschen Juden w Chełmnie nad Nerem w czasie II wojny und die österreichischen Sinti und Roma im Obozy 105

Ghetto Lodz // Das jüdische Echo. - 2004, 858. ZBOIŃSKA Alicja: Łodzianie pamię- Vol. 53, s. 141-146. tali o tragicznym losie Romów // Dz. Łódz. - 2010, nr 23, s. 6. 856. WITKOWSKA Matylda: Pamięć 68. rocznica likwidacji obozu hitlerowskiego o Romach // Dz. Łódz. - 2012, nr 8, s. 7. dla Cyganów. 70. rocznica likwidacji obozu cygańskiego w getcie łódzkim. 859. ZIENKIEWICZ Jan: Obóz cygański w getcie łódzkim // Biul. PTTK. - 1973, 857. WODZIŃSKI Marek: Łódź - upa- nr 4-5, s. 16-17. miętnienie romskiej zagłady // Dialog-Phe- niben. - 2004, nr 1, s. 5-7.

3.3. Ośrodek zagłady Kulmhof (Chełmno nad Nerem)

860. ABRAMOWICZ Sławomir: Ośrodek 864. BINDER Jerzy: Śmierć czaiła się nad zagłady w Chełmnie nad Nerem i jego rola Nerem // Dz. Łódz. - 1963, nr 239, s. 3. w hitlerowskiej polityce eksterminacyjnej // Działalność obozu zagłady w Chełmnie nad Pamięć i Spraw. - 1995, T. 38, s. 299-301. Nerem. Sesja naukowa. 865. BLUMENTAL N[achman], KER- 861. ABRAMOWICZ Sławomir: Zagła- MISZ J[osef]: Chelmno // Dos Naje Lebn. da ludności getta łódzkiego w ośrodku - 1945, nr 7, s. 3-4. w Chełmnie nad Nerem. W: Dzieje Żydów 866. BYŁY niemiecki obóz zagłady Kulm- w Łodzi 1820-1944 : wybrane problemy / hof am Ner // Wędrownik. - 2009, nr 4, pod red. Wiesława Pusia i Stanisława Li- s. 19-20. szewskiego. - Łódź, Wydaw. Uniwersytetu Łódzkiego, 1991, s. 338-351. 867. CHEŁMNO / Kulmhof : ein verges- sener Ort des Holocaust? / (hrsg.) Manfred 862. BEDNARZ Władysław: Obóz straceń Struck. - Bonn : Gegen Vergessen - Für De- w Chełmnie nad Nerem / z przedm. Wa- mokratie, 2001. - 160 s., [1] k. mapa złoż. cława Barcikowskiego ; Główna Komisja luz. : fot., mapy ; 21 cm. Badania Zbrodni Niemieckich w Polsce. - Rec.: Zapomniana zagłada nad Nerem / Marek Warszawa : Państ. Inst. Wydaw., 1946. - 74 Budziarek // Gaz. Wybor. dod. Gaz. Łódz. - 2001, s., [10] s. tabl. : il., mapy ; 21 cm. nr 36, s. 8. Toż w jęz. fr.: Le camp d’extermination de Chelmno sur le Ner / Wacław Bednarz ; trad. de 868. CHEŁMNO : rzeczy ostatnie = Léon Fail ; avant-propos de Louis de Villefosse. Chełmno : last things / [red. tekstów pol- - Paris : Editions de l’Amitié franco-polonaise, skich Andrzej Grzegorczyk, Małgorzata [1955]. - 80 s. : 21 cm. Toż w jęz. niem.: Das Vernichtungslager. Zu Maruszkin, Marek Zając ; tłum. Piotr Kra- Chelmo am Ner / Waclaw Bednarz ; mit einem snowolski, Anna Klimasara]. - [Chełmno Vorwort von Waclaw Barcikowski. - Warsaw : Sta- nad Nerem] : Muzeum byłego niemieckie- atliches Verlags Institut, 1946. - 203 s. [fotokopie]. - (Wortgetreu übersetzt, Schwerin 1949). go Obozu Zagłady Kulmhof w Chełmnie nad Nerem o. Muzeum Martyrologicznego 863. BEDNARZ Władysław: Obóz zagła- w Żabikowie, [2016]. - 143, [1] s. : il. (w tym dy Chełmno // Biul. Gł. Komis. Bad. Zbrod. kolor.) ; 21 cm. - ISBN 9788394425708. Hitler. Pol. - 1946, T. 1, s. 147-161. 106 Bibliografia getta łódzkiego Pierwsze deportacje z getta Obozy 107

869. ELMANOWSKA Barbara: Testament 874. KLEIN Peter: Kulmhof/Chełmno. - przypadek obozu śmierci Kulmhof // Au- W: Der Ort des Terrors : Geschichte der tobiografia. - 2014, Vol. 2, nr 3, s. 77- 91. nationalsozialistischen Konzentrationsla- Omówienie testamentów ostatnich więźniów ger. Bd. 8, Riga-Kaiserwald, Warschau, Va- obozu śmierci Kulmhof, m.in. Izraela Żurawskiego ivara, Kauen (Kaunas), Płaszów, Kulmhof/ i Szymona Srebrnika, którzy uciekli z Kulmhof w styczniu 1945 roku. Chełmno, Bełżec, Sobibór, Treblinka / hrsg. von Wolfgang Benz und Barbara Distel ; 870. GRZANKA Małgorzata, GRZANKA red. Angelika Königseder. - München : Bartłomiej: Cień zagłady : początki funk- C.H. Beck, cop. 2008, s. 301-328. cjonowania niemieckiego obozu zagłady Kulmhof w Chełmnie nad Nerem. - Chełm- 875. KLEIN Peter: Massentötung durch no nad Nerem : Muzeum byłego niemiec- Giftgas im Vernichtungslager Chełmno. kiego Obozu Zagłady Kulmhof w Chełmnie W: Neue Studien zu nationalsozialistischen nad Nerem ; Luboń : Muzeum Martyrolo- Massentotungen durch Giftgas : historische giczne w Żabikowie, 2016. - 166, [1] s. : il. ; Bedeutung, technische Entwicklung, revi- 21 cm. - 9788394425715. sionistische Leugnung / hrsg. von Günter Toż w jęz. ang.: The shadow of the Holocaust : Morsch und Bertrand Perz unter Mitarbeit the beginning of the operation of the German von Astrid Ley. - Berlin: Metropol-Verlag, Kulmhof Death Camp in Chełmno-on-Ner / Bar- 2012, s. 176-184. tłomej Grzanka, Małgorzata Grzanka ; [the Eng. version transl. and proofread by Anna Klimasara]. - Chełmo-on-Ner : Museum of the Former German 876. KLEIN Peter: Todeslager Kulmhof : Kulmhof Death Camp in Chełmo-on-Ner. Branch finanztechnische Hinweise auf die -feder of the Martyrs’ Museum in Żabikowo ; Luboń : führende Verantwortung für ein Vernich- Martyr’s Museum in Żabikowo, 2016. - ISBN tunsglager im Reichsgau Wartheland. W: 97883944257. Der Judenmord in den eingegliederten 871. GULCZYŃSKI Janusz: Muzeum by- polnischen Gebieten 1939-1945 / hrsg. łego Obozu Zagłady w Chełmnie nad Ne- von Jacek Andrzej Młynarczyk und Jochen rem // Kron. Wielkop. - 1996, nr 2, s. 77-87. Böhler. - Osnabrück : Fibre, 2010, s. 203- 217. 872. GULCZYŃSKI Janusz: Obóz zagła- 877. KORPAL Janusz: Chełmno nad Ne- dy w Chełmnie nad Nerem : 1941-1945. - rem. - Warszawa : Sport i Turystyka, 1967. Konin : Muzeum Regionalne, 1990. - [12] - [24] s. : il. ; 24 cm. - (Rada Ochrony Po- s. : il. ; 21 cm. Toż w jęz. ang.: The extermination camp in mników Walki i Męczeństwa). Chełmno-upon-Ner : 1941-1945 / Janusz Gulczyń- Toż: Wyd. 2. - Warszawa : Sport i Turystyka, ski. - Konin : Muzeum Regionalne, 1990. - [8] s. : 1969. - [24] s. : il. ; 20 cm. - (Rada Ochrony Pomni- il. ; 21 cm. ków Walki i Męczeństwa). Toż w jęz. niem.: Das Vernichtungslager Kulm- hof am Ner : 1941-1945 / Janusz Gulczyński. - 878. KOZŁOWSKI Janusz: Odsłonięcie Konin : Muzeum Regionalne, 1990. - [8] s. : il. ; pomnika w Chełmnie nad Nerem // Słowo 21 cm. Żyd. - 2001, nr 11, s. 4. Pomnik poświęcony pamięci zamordowanych 873. GULCZYŃSKI Janusz: Stanisław Żydów z getta łódzkiego. Kaszyński i próby ratowania Żydów z obozu zagłady w Chełmnie nad Nerem // Kron. 879. KRAKOWSKI Shmuel: Das Tode- Wielkop. - 2001, nr 1, s. 52-58. slager Chełmno, Kulmhof : der Beginn der „Endlösung” / Shmuel Krakowski ; aus dem Hebr. von Rachel Grunberg Elbaz. 108 Bibliografia getta łódzkiego

- Göttingen : Wallstein. - 236 s. : il. ; 23 884. ŁĘCZYCKI Szymon: Hitleristiszer cm. - ISBN 9783835302228. umkum - lager in Chelmno bajm Ner : (wi- Rec.: Renz Werner // Newsl. - Fritz-Bauer-Inst. snszaftleche sesje in Konin) = [Hitlerowska Stud.- Dok.zent. Gesch. Wirk. Holocaust. - 2008, zagłada - obóz Chełmno nad Nerem po 45 Bd. 17, H. 32, s. 50-52. Toż w jęz. ang.: Chełmno : a small village in latach : (sesja naukowa w Koninie) // Fołks Europe : the first Nazi mass extermination camp / Sztyme. - 1990, nr 29-30, s. 7. Shmuel Krakowski ; [transl. from the Hebrew by Toż w jęz. pol.: Fołks Sztyme. - 1990, nr 31-32, Ralph Mandel]. - Jerusalem : Yad Vashem, 2009. - s. 10, 12. 256 s. : il., maps ; 23 cm. - Tyt. oryg.: Kefar nidah be-Eropah. - ISBN 9789653083325. 885. MARANDA Michał: Nazistowskie Treść: The Jews of Warthegau; Establishment obozy zagłady: opis i próba analizy zja- of the camp and first transports; Continuation of transports from the Lodz Ghetto; Liquidation of wiska. - Warszawa: Instytut Stosowanych the outlying communities of the Warthegau; De- Nauk Społecznych UW, 2002. - 260 s. : il. ; portations from the Lodz Ghetto during the sperre; 21 cm. - ISBN 8391503666. The respite and the liquidation of the Lodz Ghetto; s. 43–50: Kulmhof (Chełmno n/Nerem); Looting of victims’ property; The final months; s. 114–127: Więźniowie ośrodka zagłady Kulmhof Chelmno and the trials of Nazi war criminals. (Chełmno n/Nerem).

880. KRAKOWSKI Shmuel, ALTMAN 886. MAY Heinz: Niemiecki nadleśniczy Ilya: The testament of the last prisoners o zagładzie Żydów w Chełmnie nad Nerem of the Chelmno death camp // Yad Vashem / oprac. z niem. Karol Marian Pospieszalski Stud. - 1991, Vol. 21, s. 105-123. // Prz. Zach. - 1962, nr 3, s. 85-105. Omówienie pisemnego świadectwa ostat- Wyjątek z maszynopiu: Die grosse Lüge: niej grupy przymusowych robotników z obozu Chełmno, der Nationalsozialismus, wie ihn das w Chełmnie nad Nerem. Dokumenty pochodzą deutsche Volk nicht kennt: ein Erlebnisbericht von z 9 stycznia 1945 r. H. May.

881. LESZCZYŃSKI Julian: „Od formu- 887. MONTAGUE Patrick: Chelmno and ły obozu zagłady - Hopper - Chełmno nad the Holocaust : the history of Hitlers’ first Nerem - do Endlösung” // Biul. Żyd. Inst. death camp. - London ; New York : I. B. Hist. - 1977, nr 1, s. 41-61. Tauris, 2012. - 291 s.: il. ; 24 cm. - ISBN 9781848857223. 882. LESZCZYŃSKI Julian: Z dziejów Toż w jęz. pol.: Chełmno : pierwszy nazistowski zagłady Żydów w Kraju Warty : [szkice do obóz zagłady / Patrick Montague ; przeł. Tomasz S. genezy ludobójstwa hitlerowskiego] // Biul. Gałązka. - Wołowiec : Wydaw. Czarne, 2014. - 415 Żyd. Inst. Hist. - 1972, nr 2, s. 57-71. s., [16] s. tabl. ; 22 cm. - ISBN 9788375367263. Rec.: Historia niedomknięta / Mikołaj Smy- Polem.: Eisenbach Artur: O należyte zrozumie- kowski // Miasteczko Pozn. - 2012, nr 11, s. 9-14. nie genezy zagłady Żydów // Tamże. - 1977, nr 4; Repl.: Leszczyński J[ulian]: Jeszcze w sprawie genezy zagłady Żydów // Tamże. - 1979, nr 1, 888. MÓWIĄ świadkowie Chełmna / [wy- s. 99-102. boru dokonał Shmuel (Stefan) Krakowski ; red. Shmuel (Stefan) Krakowski, Łucja 883. LOOSE Ingo: Das Vernichtungslager Pawlicka-Nowak]. - Konin ; Łódź : Oficyna Kulmhof am Ner (Chełmno nad Nerem) Bibliofilów, 1996. - 66, [2] s., [1] k. tabl. 1941 bis 1945. W: Deutsche Jüdinnen und złoż. : il. ; 24 cm. - ISBN 8390045923. Juden in Ghettos und Lagern (1941-1945) : Historia obozu zagłady w Chełmnie nad Nerem. Łódż, Chełmno, Minsk, Riga, Auschwitz, Treść: Przedmowa, s. 3; Krakowski Shmuel: Theresienstadt / Beate Meyer (Hrsg.) ; unter Zarys dziejów obozu w Chełmnie nad Nerem, s. 5; Sakowska Ruta: O relacji Szlamka, ucie- Mitarbeit von Esther Yen. - Berlin : Metro- kiniera z Chełmna nad Nerem, s. 14; Relacja pol Verlag, 2016, s. 54-75. „Szlamka”, s. 17; May H[einz]: Wielkie kłamstwo/ Obozy 109

Wspomnienia, s. 35; Testament ostatnich więźniów 891. OSTATNIM etapem przesiedlenia jest obozu w Chełmnie, s. 45; Dzieje upamiętniania by- śmierć : Pomiechówek, Chełmno nad Ne- łego obozu zagłady w Chełmnie nad Nerem, s. 60; Lorek Zdzisław: Plan Obozu Zagłady w Chełmnie rem, Treblinka / oprac. Ewa Wiatr, Barbara nad Nerem (Las Rzuchowski); Lorek Zdzisław: Engelking, Alina Skibińska ; [przekł. Sara Plan Obozu Zagłady w Chełmnie nad Nerem (Te- Arm i in.] ; Żydowski Instytut Historyczny ren pałacu i centrum wsi). im. Emanuela Ringelbluma. - Warszawa : Toż: [Wyd. 2 poszerz.]. Konin : Muzeum Okrę- gowe ; Łódź : Oficyna Bibliofilów, 2004. - 202, [2] Żydowski Instytut Historyczny im. Emanu- s., [12] s. tabl. fot. : il. ; 24 cm + tablice ([4] k. pl. ela Ringelbluma : Wydawnictwa Uniwersy- złoż.). - ISBN 8387522694. tetu Warszawskiego, 2013. - VI, [2], 243 s. : Treść: Przewoźnik Andrzej: Wstęp, s. 5; Paw- il. ; 25 cm + Dokumenty : dysk optyczny licka-Nowak Łucja: Przedmowa do II wydania, s. 6; Krakowski Shmuel (Stefan), Pawlicka-Nowak (CD-ROM). - (Archiwum Ringelbluma : Łucja: Przedmowa do I wydania, s. 7; Krakowski konspiracyjne archiwum getta Warszawy ; Shmuel: Zarys dziejów obozu w Chełmnie n. Ne- t. 13). - ISBN 9788361850854. rem, s. 8; Baranowski Julian: Żydzi z Zachodniej Treść: Cz. 1, Obóz przejściowy w Pomiechów- Europy w getcie łódzkim (1941–1944), s. 17; ku / oprac Ewa Wiatr; Cz. 2, Ośrodki zagłady: Pawlicka-Nowak Łucja: Dzieje upamiętnienia Chełmno nad Nerem i Treblinka / oprac. Barbara byłego obozu zagłady w Chełmnie nad Nerem Engelking i Alina Skibińska. (do 1995 r.), s. 32; Pawlicka-Nowak Łucja: Dzieje upamiętnienia Chełmna (1995–2004), s. 40; Paw- 892. OŚRODEK zagłady w Chełmnie nad licka-Nowak Łucja: Badania archeologiczne na terenie byłego ośrodka zagłady w Chełmnie nad Nerem i jego rola w hitlerowskiej polityce Nerem, s. 42; Testament ostatnich więźniów obozu eksterminacyjnej : [materiały z sesji nauko- w Chełmnie, s. 67; Kartki-Listy więźniów obozu wej] / [zespół red. Józef Kapustka, Maciej w Chełmnie nad Nerem s. 83; Krakowski Shmuel: Laba, Zdzisław Lorek] ; Główna Komisja Wspomnienia o tych, którzy świadczyć nie mogli, s. 85; Zeznania i relacje, s. 88; Aneksy, s. 197. Badania Zbrodni przeciwko Narodowi Pol- Toż w jęz. ang.: Chełmno witnesses speak / [ed. skiemu - Instytut Pamięci Narodowej, Rada Łucja Pawlicka-Nowak ; transl. Juliet D. Golden, Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa, Ze- Arkadiusz Kamiński]. - Konin : The District Mu- spół Naukowo-Badawczy ds. Eksterminacji seum ; Łódź : Oficyna Bibliofilów, 2004. - 210, [2] s., [18] s. tabl. (w tym kolor.), [3] k. tabl. luzem : il., Żydów na Ziemiach Polskich Włączonych plany ; 24 cm. - ISBN 8391871371. do III Rzeszy przy Okręgowej Komisji B.Z.p.N.P. w Łodzi, Wojewoda koniński, 889. NASIEROWSKI Tadeusz: Obóz za- Muzeum Okręgowe w Koninie. - Łódź : głady w Chełmnie nad Nerem. W: Zagłada Okręgowa Komisja Badania Zbrodni ; Ko- osób z zaburzeniami psychicznymi w oku- nin : Muzeum Okręgowe, 1995. - 117, [5] powanej Polsce : początek ludobójstwa / s. ; 29 cm. Tadeusz Nasierowski. - Warszawa : Neri- Treść: Przedmowa, s. 3; Abramowicz Sławo- ton, 2008, s. 103-108. mir: Stan badań nad ośrodkiem zagłady w Chełm- Eksterminacja chorych psychicznie w obozie nie nad Nerem, s. 7; Baranowski Julian: Zagłada zagłady w Chełmnie nad Nerem. Żydów z Kraju Warty i z Europy Zachodniej w Chełmnie nad Nerem, s. 19; Gulczyński Janusz: 890. NOWICKI Przemysław: Zanim Ośrodek zagłady w Chełmnie nad Nerem : (prze- gląd i metoda badań, aspekty muzealne), s. 29; „przybył z zaświatów”, nazywał się Winer : Kaczmarek Marian: Zagłada Żydów w Kraju Warty krąg rodzinny i konspiracyjny Szlamka, w hitlerowskiej polityce eksterminacyjnej, s. 45; uciekiniera z ośrodka zagłady w Chełmnie Krakowski Shmuel: Stan badań nad ośrodkiem za- nad Nerem // Zagłada Żydów. - 2009, T. 5, głady w Chełmnie nad Nerem prowadzonych poza granicami Polski, s. 55; Bodek Andrzej: Das Ver- s. 163-192. nichtungszentrum Chelmno nad Nerem im kontext Szlama Ber Winer. Uporządkowanie dotych- der Ermordung Europäischer Juden, s. 63; Budzia- czasowego stanu wiedzy na temat Sz. B. Winera rek Marek: Polacy, dzieci czeskie i jeńcy radziec- oraz udokumentowanie genealogii uciekiniera. cy zamordowani w Chełmnie nad Nerem, s. 69; 110 Bibliografia getta łódzkiego

Galiński Antoni: Likwidacja Cyganów - więźniów Zbrodniarze z ośrodka zagłady w Chełmnie nad łódzkiego obozu w Chełmnie nad Nerem, s. 75; Ja- Nerem wobec wymiaru sprawiedliwości, s. 81. gielski Jan: Dokumentacja dotycząca obozu zagła- Toż w jęz. ang.: The extermination center for dy w Chełmnie nad Nerem w zbiorach Żydowskie- Jews in Chełmno-on-Ner in the light of the latest go Instytutu Historycznego, s. 83; Kulesza Witold: research : symposium proceedings, September 6-7, Członkowie załogi ośrodka zagłady w Chełmnie 2004 / [ed. Łucja Pawlicka-Nowak ; transl. Arkadi- przed niemieckimi sądami - zarys życiorysów, usz Kamiński, Katarzyna Krawczyk] ; the Council czynów i postaw, s. 87; Mnichowski Przemysław: for the Protection of Memory of Combat and Mar- Ośrodek zagłady w Chełmnie nad Nerem w świetle tyrdom in Warsaw, The Yad Vashem Institute in Je- akt śledczych Głównej Komisji Badania Zbrodni rusalem, The District Museum in Konin. - Konin : przeciwko Narodowi Polskiego Instytut Pamięci The District Museum, 2004. - 95, [1] s., [3] k. tabl. Narodowej, s. 95; Kaczmarek Marian: Początki złoż. : il., fot., pl. ; 25 cm. - ISBN 839187138X. zagłady Żydów w Kraju Warty : eksterminacja Ży- dów w powiecie konińskim. Próba analizy, s. 101; 894. PAKUŁA Zbigniew: Refleksje o ero- Rybczyński Piotr: Likwidacja skupisk ludności zji pamięci : obóz zagłady w Chełmnie nad żydowskiej w powiecie konińskim, s. 109. Rec.: Ryszard Bonisławski // Biul. Okr. Kom. Nerem // Słowo Żyd. - 2013, nr 1, s. 18-[21]. Bad. Zbrod. przeciwko Nar. Pol. Łodzi Inst. Pamię- ci Nar. - 1995, T. 4, s. 182-184; Czesław Łuczak // 895. PAWLICKA-NOWAK Łucja: Bada- Kron. Wielkop. - 1996, nr 3, s. 129-131. nia archeologiczne na terenie byłego niemieckiego ośrodka zagłady w Chełmnie 893. OŚRODEK zagłady Żydów w Chełm- nad Nerem. W: Archeologia totalitaryzmu : nie nad Nerem w świetle najnowszych ba- ślady represji 1939-1956 / pod red. Olgierda dań : materiały z sesji naukowej, Konin, Ławrynowicza i Joanny Żelazko. - Łódź : 6-7 września 2004 r. / [red. Łucja Pawlic- Instytut Pamięci Narodowej - Komisja Ści- ka-Nowak] ; Rada Ochrony Pamięci Walk gania Zbrodni Przeciwko Narodowi Pol- i Męczeństwa w Warszawie, Instytut Yad skiemu Oddział w Łodzi, 2015, s. 135-168. Vashem w Jerozolimie, Muzeum Okręgowe w Koninie. - Konin : Muzeum Okręgowe, 896. PAWLICKA-NOWAK Łucja: Ba- [2004]. - 95, [1] s., [4] k. tabl. złoż. luz. : dania archeologiczne na terenie ośrodka il. ; 25 cm. - ISBN 8391871347. zagłady w Chełmnie nad Nerem // Przeszł. Treść: Baranowski Julian: Likwidacja Żydów Pamięć. - 1999, nr 3, s. 68-71. z getta łódzkiego w obozie zagłady w Chełmnie nad Nerem, s. 3; Krakowski Shmuel: Ośrodek 897. PAWLICKA-NOWAK Łucja: Bada- zagłady w Chełmnie nad Nerem w hitlerowskim nia archeologiczne na terenie byłego ośrod- planie zagłady, s. 9; Pawlicka-Nowak Łucja: Ba- ka zagłady w Chełmnie n. Nerem w 2001 dania archeologiczne na terenie ośrodka zagłady w Chełmnie nad Nerem, s. 14; Brzewska Iwona: roku // Przeszł. Pamięć. - 2002, nr 1-2, Obóz pracy w Koninie-Czarkowie na podstawie s. 61-65. pamiętnika rabina Jehoszua Aaronsona „Alei Merorot”, s. 29; Ziółkowska Anna: Transporty po- 898. PAWLICKA-NOWAK Łucja: Bada- wrotne (Rücktransporte). Eliminacja więźniów nienia archeologiczne na terenie byłego ośrod- zdolnych do pracy z obozów pracy przymusowej ka zagłady w Chełmnie n. Nerem w 2002 dla Żydów w Wielkopolsce, s. 37; Skibińska Alina: Wywiady z mieszkańcami Chełmna przeprowa- roku // Przeszł. Pamięć. - 2003, nr 1-2, dzone przez the United States Holocaust Memorial s. 74-78. Museum, s. 44; Rezler-Wasielewska Violetta: Śla- dami Żydów – polskich jeńców wojennych. Próba 899. PAWLICKA-NOWAK Łucja: Ba- rekonstrukcji losów żołnierzy Wojska Polskiego dania archeologiczne na terenie byłego w niewoli niemieckiej (1939–1945), s. 57; Bu- dziarek Marek: Naznaczone „oddechem śmierci”. ośrodka zagłady w Chełmnie nad Nerem Biżuteria żydowska znaleziona w ośrodku zagłady w sezonie 2005 // Przeszł. Pamięć. - 2005, Kulmhof, s. 64; Baranowski Julian: Chrześcija- nr 3-4, s. 91-98. nie w getcie łódzkim, s. 76; Gulczyński Janusz: Obozy 111

900. PAWLICKA-NOWAK Łucja: Bada- Izabella Borwicz] ; Główna Komisja Ba- nia archeologiczne w Chełmnie nad Nerem dania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce - In- w 2000 r. // Przeszł. Pamięć. - 2000, nr 3, stytut Pamięci Narodowej, Polskie Towa- s. 93-96. rzystwo „Sprawiedliwych Wśród Narodów Świata”. - Warszawa : GKBZHwP, 1988, 901. PAWLICKA-NOWAK Łucja: Chełm- s. 119-125. no n. Nerem - relacja ocalałego z zagłady // Przeszł. Pamięć. - 2001, nr 1-2, s. 102-104. 909. SAKOWSKA Ruta: „Szlojme” - der antlofener fun chelmne = [„Szlamek” - 902. PAWLICKA-NOWAK Łucja, KA- uciekinier z Chełmna nad Nerem] // Bl. PUSTKA Józef, LOREK Zdzisław: Prace Gesz. - 1985, T. 23, s. 215-253. archeologiczne na terenie pałacu w Chełm- nie (w oparciu o dziennik badań) // Przeszł. 910. SERWAŃSKI Edward: Obóz zagłady Pamięć. - 1997, nr 3, s. 32-36. w Chełmnie nad Nerem : 1941-1945. - Po- znań : Wydaw. Poznańskie, 1964. - 85, [3] 903. PAWLICKA-NOWAK Łucja: Wyniki s., [8] s. tabl. : il. ; 20 cm. badań archeologicznych przeprowadzonych Rec.: T.K. // Głos. Wielkop. - 1964, nr 209, s. 4. w l. 2003-2004 na terenie cmentarzyska by- łego ośrodka zagłady w Chełmnie n. Nerem 911. SERWAŃSKI Edward: Zagłada Ży- (las rzuchowski) // Przeszł. Pamięć. - 2004, dów w Chełmnie nad Nerem // Kron. Wiel- nr 3-4, s. 84-94. kop. - 1985, nr 1, s. 112-130.

904. PODOLSKA Joanna: Cudem ocalo- 912. SIERPACKA Dorota: Stanisław ny // Gaz. Wybor. dod. Gaz. Wybor. Łódz. Kaszyński wobec eksterminacji Żydów - 2001, nr 112, s. 1. w obozie zagłady w Chełmnie nad Nerem. W Chełmnie nad Nerem odsłonięto pomnik W: „Kto w takich czasach Żydów przecho- poświęcony Żydom z getta łódzkiego. wuje?... ” : Polacy niosący pomoc ludności żydowskiej w okresie okupacji niemieckiej 905. PRAIS Lea: „Jews from the world to / pod red. Aleksandry Namysło ; Instytut come” : the first testimonies of escapees Pamięci Narodowej - Komisja Ścigania from Chelmno and Treblinka in the War- Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu. saw Ghetto, 1942-1943 // Yad Vashem Stud. - Warszawa : Instytut Pamięci Narodowej - 2014, Vol. 42, nr 1, s. 47-81. - Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Na- 906. PROCES bez świadków // Kur. Pop. rodowi Polskiemu, 2009, s. 228-251. - 1947, nr 161, s. 5. Proces zastępcy komendanta obozu w Chełm- 913. SITAREK Adam: „Zaprowiantowanie nie nad Nerem – Waltera Pillera. obozu jest podobno wzorowe…” : wiedza więźniów getta łódzkiego na temat ośrodka 907. SAKOWSKA Ruta: Chełmno nad zagłady w Chełmnie nad Nerem // Zagłada Nerem : ostrzeżenia i pomoc // Biul. Żyd. Żydów. - 2017, nr 13, s. 325-341. Inst. Hist. - 1987, nr 2, s. 135-139. 914. „SZLAMEK” uciekinier z ośrodka 908. SAKOWSKA Ruta: Chełmno nad zagłady w Chełmnie nad Nerem / relację Nerem : ostrzeżenia i pomoc. W: Polskie oprac. Hersz Wasser ; przekł. z jęz. jid. Jan podziemie polityczne wobec zagłady Ży- Leński ; oprac. Ruta Sakowska // Biul. Żyd. dów w czasie okupacji niemieckiej : refe- Inst. Hist. - 1984, nr 3-4, s. 131-152. raty z sesji, Warszawa 22 IV 1987 / [red. 112 Bibliografia getta łódzkiego

915. ŚWIADECTWA zagłady : obóz / Joanna Iwaszkiewicz. - Warszawa : „bis”, w Chełmnie nad Nerem, getto wiejskie Cza- 1993, s. 174-185. chulec / wybór dokumentów, wstęp i oprac. Relacja „Szlamka” Szlojme Wilnera z pobytu Łucja Pawlicka-Nowak przy współpr. Jo- w obozie zagłady w Chełmnie nad Nerem. lanty Adamskiej. - Gdańsk : Muzeum II 917. ZAWADKA Artur Paweł: Historia Wojny Światowej, 2014. - 652, [2] s., [27] i upamiętnienie byłego niemieckiego obozu s. tabl. : il. ; 22 cm. - ISBN 9788363029838. zagłady w Chełmnie nad Nerem // Przeszł. Rec.: Przemysław Nowicki // Zagłada Żydów. - 2017, nr 13, s. 561-568. Pamięć. - 2013, nr 41, s. 133-160.

916. WYSKOCZYŁEM z transportu / 918. ZMARŁ Szymon Srebrnik : ostatni tłum. z jid. Jan Leński. W: Wtedy kwitły for- świadek Chełmna // Gaz. Pozn. - 2006, sycje : [pamięci dzieci - ofiar Holocaustu] nr 200, s. 16. Szymon Srebrnik (1930–2006), urodzony w Łodzi, świadek zbrodni w obozie w Chełmnie nad Nerem. 113

4. Pamięć i upamiętnianie

4.1. Zagadnienia ogólne

919. CIARKOWSKI Błażej: Trudne 924. KARPIŃSKA Grażyna Ewa: Co upa- dziedzictwo Łodzi : historyczna narracja miętniamy 29 sierpnia w Łodzi? : sposoby w przestrzeni dawnego Litzmannstadt konstruowania miejsc pamięci // Lud. - Ghetto // Prz. Kulturozn. - 2016, nr 1, s. 49- 2012, T. 96, s. [157]-177. 59. Społeczność łódzkich Żydów upamiętniona Getto łódzkie. Pamięć zbiorowa. Polityka hi- pomnikami, obchody rocznic likwidacji getta. storyczna. 925. KOSMALA Beate: Schwierigkeiten 920. FLIEGER Estera: Getto : historia Ło- des Gedenkens : das Ghetto Litzmannstadt dzi w 3D // Gaz. Wybor. dod. Gaz. Wybor. als Erinnerungsort in Polen und Deutsch- Łódź. - 2016, nr 20, s. 3. land // Z. Geschichtswiss. - 2007, Vol. 55, Makieta Litzmannstadt Ghetto – projekt MTN z. 9, s. 743-763. mający na celu upamiętnienie łódzkich Żydów wy- Pamięć o getcie łódzkim w niemieckiej świa- korzystujący nowoczesne technologie. domości.

921. GOSZCZYŃSKI P[iotr]: Odsłonięcie 926. KROPIWNICKI Jerzy: Łódź pa- pomnika na cmentarzu żydowskim : pamię- mięta : 65. [sześćdziesiąta piąta] rocznica ci pomordowanych przez zbrodniarzy hitle- likwidacji Litzmannstadt Ghetto // Kron. rowskich // Głos Robot. - 1959, nr 285, s. 1. Miasta Łodzi. - 2009, nr 2, s. 9-19. Odsłonięcie pomnika getta łódzkiego na cmen- Skrócony zapis wykładu inaugurującego tarzu żydowskim. program edukacyjny „Dialog” na Uniwersytecie Łódzkim. Geneza obchodów 60. rocznicy likwida- 922. GRONCZEWSKA Anna: By pamięć cji getta. nie zginęła // Dz. Łódz. - 2009, nr 195 dod. Kocham Łódź, nr 39, s. 8. 927. LEYKO Małgorzata: Szpera’42 - Miejsca pamięci w Łodzi (Stacja Radegast, Theater im Raum der Geschichte. W: The Pomnik Polaków Ratujących Żydów, Park Ocala- Holocaust in the Central European litera- łych). tures and cultures since 1989. Vol. 5 = Der Holocaust in den mitteleuropäischen Lite- 923. GRYNFELD Eliezer: Non Omnis raturen und Kulturen seit 1989. Bd. 5 / ed. Moriar // Tygiel Kult. - 2004, nr 10-12, by Reinhard Ibler. - Stuttgart : Ibidem-Ver- s. 111-112. Uroczystość upamiętniająca Abramka Koplo- lag, 2014, s. 347-362. wicza. Projekt teatralny Szpera’42 zrealizowany w ramach 70. rocznicy upamiętnienia akcji Wielka Szpera w getcie łódzkim. 114 Bibliografia getta łódzkiego

928. LEYKO Małgorzata: Teatr w prze- red. Maja Wójcik. - Łódź : Oficyna, 2009, s. 219- strzeni historii // Dialog. - 2013, nr 4, 222, il. Toż: Wyd. 2 zm. i rozsz. - Łódź : Oficyna, 2011, s. 5-15. s. 233-236. Cykl spektakli upamiętniających Wielką Szpe- Toż w jęz. ang.: Łódź Bałuty : memory of the rę w getcie łódzkim prezentowany w różnych Shoah in an urban landscape. W: Memory of the punktach miasta. Akcja zrealizowana przy udziale, Shoah : cultural representations and commemo- m.in. Stowarzyszenia Teatralnego „Chorea” i Fa- rative practices / ed. by Tomasz Majewski, Anna bryki Sztuki. Zeidler-Janiszewska ; ed. collab. Maja Wójcik. - Łódź : Oficyna, 2009, s. 19-24. 929. MAJEWSKI Tomasz: Litzmannstadt ghetto. W: Pamięć Shoah : kulturowe re- 933. PILUK Piotr: Obserwacje łódzkiej prezentacje i praktyki upamiętnienia / red. dzielnicy Bałuty // Słowo Żyd. - 2014, nr 8, nauk. Tomasz Majewski, Anna Zeidler-Ja- s. 27-29. niszewska ; współpr. red. Maja Wójcik. - Pamięć o Zagładzie na Bałutach i w całym Łódź : Oficyna, 2009, s. 115-119. mieście. Toż: Wyd. 2 zm. i rozsz. - Łódź : Oficyna, 2011, s. 127-132. 934. PILUK Piotr: Pamięć o Holocauście w przestrzeniach miejskich // Słowo Żyd. - 930. MAJEWSKI Tomasz: Ulice bez pa- 2010, nr 1, s. 24-29. mięci. W: Pamięć Shoah : kulturowe re- Pamięć o Zagładzie na przykładzie Berlina, prezentacje i praktyki upamiętnienia / red. Warszawy i Łodzi. nauk. Tomasz Majewski, Anna Zeidler-Ja- niszewska ; współpr. red. Maja Wójcik. - 935. PODOLSKA Joanna: Getto łódzkie Łódź : Oficyna, 2009, s. 195-196. po 60. [sześćdziesięciu] latach // Mag. Osoba i rola prezesa Rumkowskiego na kartach (Łódz. Klub Bizn.). - 2004, nr 3, s. 4, 5. Kroniki; Program i rządy Prezesa Rumkowskiego na kartach Kroniki; dot. także funkcjonowania Wy- 936. PODOLSKA Joanna: Lekcja na chod- działu Archiwum. niku // Gaz. Wybor. dod. Gaz. Wybor. Łódź. Toż w jęz. ang.: Streets without memory. W: - 2004, nr 103, s. 5. Memory of the Shoah : cultural representations Akcja zaznaczania granic getta łódzkiego przez and commemorative practices / ed. by Tomasz szkoły. Majewski, Anna Zeidler-Janiszewska ; ed. collab. Maja Wójcik. - Łódź : Oficyna, 2009, s. 15-17. 937. PODOLSKA Joanna: Pamięć getta 931. MSS: Przypomnienie granic // Piotr. w Łodzi. W: Pamięć Shoah : kulturowe re- 104. - 2004, nr 5, s. 14 prezentacje i praktyki upamiętnienia / red. Akcja zaznaczania granic dawnego getta przez nauk. Tomasz Majewski, Anna Zeidler-Ja- polską i izraelską młodzież w ramach 60. rocznicy niszewska ; współpr. red. Maja Wójcik. - likwidacji getta łódzkiego. Łódź : Oficyna, 2009, s. 223-232, il. 932. PILUK Piotr: Łódź Bałuty : memory Wyd. 2 zm. i rozsz. - Łódź : Oficyna, 2011, s. 237-250. of the Shoah in an urban landscape // Kult. Toż w jęz. ang.: The memory of the Lodz Współcz. -2003, nr 4, s. 10-16. ghetto. W: Memory of the Shoah : cultural repre- Opis elementów miejskiej zabudowy Łodzi sentations and commemorative practices / ed. by (m.in. pozostałości getta), które służą bądź mogły- Tomasz Majewski, Anna Zeidler-Janiszewska ; by służyć do upamiętnienia tragedii Żydów z getta ed. collab. Maja Wójcik. - Łódź : Oficyna, 2009, łódzkiego. Mimo wielu pomników oraz upamięt- s. 53-63. niajacych tabliczek, pamięć o getcie łódzkim w Ło- dzi jest niewielka. 938. PODOLSKA Joanna: Pamiętamy, Toż: Łódź Bałuty : pamięć Zagłady w parku miejskim. W: Pamięć Shoah : kulturowe reprezen- czym było getto // Gaz. Wybor. dod. Gaz. tacje i praktyki upamiętnienia / red. nauk. Tomasz Wybor. Łódź. - 2009, nr 93, s. 2. Majewski, Anna Zeidler-Janiszewska ; współpr. Granice getta łódzkiego. Pamięć i upamiętnianie 115

939. PODOLSKA Joanna: Zachować pa- 946. THE Łódź Getto // Dekadentzya. - mięć // Gaz. Wybor. dod. Gaz. Łódz. - 2001, 2009, Vol. 1, s. 54. nr 217, s. 1. Piśmiennictwo na temat getta w Łodzi. Projekt upamiętniania miejsc ważnych dla dzie- jów getta łódzkiego. 947. TOŚTA Katarzyna: Historia na murach // Kalejdoskop. - 2013, nr 9, s. 44-45. 940. PRZYWRÓCONA pamięć... // Piotr. Ścieżka Murali Pamięci przygotowana przez 104. - 2009, nr 9, s. 6-7. Stowarzyszenie „Na co dzień i od święta”. Ścieżka znajduje się na obszarze dawnego getta łódzkiego 941. PYTKE Aleksander: Pamiętać - to i upamiętnia najmłodsze ofiary zgładzone w czasie II wojny. tyle co żyć // Głos Poran. - 1993, nr 24, s. 5. 948. WESOŁOWSKI Jacek: Dziedzictwo 942. ROMANOWSKI Gustaw: Śladami żydowskie w przestrzeni Łodzi - problem żydowskiej spuścizny : refleksje porocznico- obecności. W: Przywracanie pamięci : we // Kron. M. Łodzi. - 2014, nr 3, s. 16-25. Brak pamięci o getcie łódzkim w Łodzi. rewitalizacja zabytkowych dzielnic żydow- skich w miastach Europy Środkowej / red. 943. RYBAK Agnieszka: To są kochane nauk. Monika Murzyn-Kupisz, Jacek Pur- czasy // Rzeczpospolita. - 2009, nr 214, chla. - Kraków : Międzynarodowe Centrum s. A20-A22. Kultury, 2008, s. 301-[324]. Historia łódzkich Żydów; dzieje getta łódzkie- Próby przywracania żydowskiego dziedzictwa, go; teraźniejsza działalność Gminy Wyznaniowej przykłady. Żydowskiej; opis starań J. Kropiwnickiego o przy- s. 315: Stacja Radegast i Szlak Łódzkiego Get- wrócenie Łodzi żydowskiej tradycji – obchody ta. likwidacji getta łódzkiego. Toż w jęz. ang.: The Jewish heritage in the urban space of Łodź: a question of presence. W: 944. SITAREK Adam: Eine Stadt in der Reclaiming memory : urban regeneration in the Stadt : Spuren des Ghettos Lodz // Spuren- historic Jewish quarters of central European cities / ed. by Monika Murzyn-Kupisz, Jacek Purchla. suche. - 2009, nr 1-4, s. 200-205. - Krakow : International Cultural Centre, 2009, s. 301-324. 945. SKOK Wiktor: Teren. W: Pamięć Shoah : kulturowe reprezentacje i praktyki 949. WITKOWSKA Matylda: Największa upamiętnienia / red. nauk. Tomasz Majew- w Polsce makieta historyczna pokaże, jak ski, Anna Zeidler-Janiszewska ; współpr. wyglądało getto // Dz. Łódz. - 2016, nr 122 red. Maja Wójcik. - Łódź : Oficyna, 2009, dod. Kocham Łódź, nr 387, s. 7. s. 191-194. Na stacji Radegast można oglądać pierwszą Brak świadomości, czym było getto wśród część makiety Litzmannstadt Ghetto (fragment łodzian. południowy). Toż: Wyd. 2 zm. i rozsz. - Łódź : Oficyna, 2011, s. 205-208.

4.2. Zagadnienia szczegółowe

4.2.1. Kultura materialna

950. BUDZIAREK Marek: „Precjoza” Naukowej zorganizowanej przez Toruński z getta łódzkiego. W: Amulet - znak - klej- Oddział Stowarzyszenia Historyków Sztuki not : biżuteria w Polsce ; materiały z IV Sesji oraz Międzynarodowe Targi Gdańskie S.A. 116 Bibliografia getta łódzkiego Praca w getcie Pamięć i upamiętnianie 117 w Gdańsku, w dniach 6-7 marca 2003 roku mieszkańców getta, słownik niektórych „nowych” / red. nauk. Katarzyna Kluczwajd. - Toruń : słów i wyrażeń używanych w getcie, kartoteki, albumy pamiątkowe, osobistą legitymację Rum- Stowarzyszenie Historyków Sztuki, 2003, kowskiego, banknoty i monety. s. 94-101. Biżuteria wytwarzana w getcie. 960. NOWE nabytki Muzeum Histo- rii Miasta Łodzi // Express Ilus. - 1996, 951. BUDZIAREK Marek: Substytuty nr 20283, s. 19. normalności : żydowska „biżuteria” z getta Eksponat biżuterii pamiątkowej z getta łódz- łódzkiego // Rocz. Teol. - 2006, T. 53, z. 4, kiego. s. 5-20. 961. [ODZNAKI getta łódzkiego]. 952. BULKIEWICZ Stanisław: Nieznana W: Symbolika polskich organizacji bezpie- plakietka z getta łódzkiego // Varia. - 1985, czeństwa / Zdzisław Sawicki. - Warszawa : nr 2, s. 60-61. [s.n.], 2011, s. 209-216. Plakietka z wizerunkiem getta znajdująca się Odznaka komisarza rewiru Służby Porząd- w zbiorach Muzeum Historii Miasta Łodzi. kowej, odznaka komendanta Sonderkommando, odznaka funkcjonariusza Służby Porządkowej 953. BULKIEWICZ Stanisław: Odznaka – Centralne Więzienie, odznaka Służby Porządko- „Inwalidy wojennego” z getta łódzkiego // wej – Oddział Specjalny, odznaka oddziału Policji Żydowskiej, odznaka pamiątkowa (wybita z okazji Kalejdoskop. - 1997, nr 9, s. 49. utworzenia w getcie Służby Porządkowej oraz jej pierwszego oddziału), opaski – komendanta, ko- 954. BULKIEWICZ Stanisław: Oznaka na misarza, podkomisarza, st. funkcjonariusza Służby czapkę policjanta żydowskiego w getcie // Porządkowej. Wędrownik. - 1990, nr 4-6, s. 52-56. 962. PIEKUT J[anusz] Zbigniew: Niezna- 955. BULKIEWICZ Stanisław: Projekt ne dokumenty z łódzkiego getta // Hist.- odznaczenia za zasługi w pracy dla getta -Bad. Biul. Filat. - 1991, R. 32, nr 1-4, łódzkiego : (1940-1944) // Biul. Numiz. - s. 76-77. 1972, nr 2, s. 36-37. Dokument z pieczęcią Ch. M. Rumkowskiego przedmiotem aukcji filatelistycznej we Wiedniu. 956. BULKIEWICZ Stanisław: Unikat 963. PODHORIZER-SANDEL Erna: z getta // Express Ilus. - 2001, nr 273, s. 14. Talon obiadowy z getta łódzkiego. Zbiory sztuki w Muzeum ŻIH : księga getta łódzkiego // Fołks-Sztyme. - 1980, nr 13, 957. LOEWY Hanno: „Nähmaschinen-Re- s. 10. paratur-Abteilung” : ein Album von 1943 Księga przygotowana przez warsztaty krawiec- aus dem Ghetto Lodz // Fotogeschichte. - kie upamiętniająca jubileusz Ch. M. Rumkowskie- go. 1989, Jg. 9, H. 34, s. 11-30. 964. SZLAF Józef: Brosza z getta łódzkie- 958. LOEWY Hanno: P.W.O.K. Arieh go // Fołks-Sztyme. - 1990, nr 6, s. 9. Ben Menachems Album // Fotogeschichte. - 1991, Jg. 11, H. 39, s. 35-46. 965. TARNOWSKA Zofia: Eksponaty z Łodzi dla muzeum w Waszyngtonie // Dz. 959. NOWE materiały z łódzkiego ghetta Łódz. - 1989, nr 131, s. 3. // Nasze Słowo. - 1946, nr 6-7, s. [6]. Wizyta w Łodzi pracowników nowoutworzo- Odnalezienie archiwum Straży Pożarnej przy nego Muzeum Holocaustu w Waszyngtonie w celu ul. Lutomieskiej 13. Wraz z archiwum odkopa- zebrania eksponatów ilustrujących martyrologię no m.in. leksykon biograficzny wybitniejszych Żydów i Cyganów w getcie łódzkim. 118 Bibliografia getta łódzkiego

4.2.2. Park Ocalałych

966. BERESZCZYŃSKI Marcin: Park 975. PARK Ocalałych. W: Ogrody nad Ocalałych // Dz. Łódz. - 2008, nr 270, s. 10. Łódką / pod red. Romualda Olaczka ; [aut. Nazwa parku. Ryszard Bonisławski i in.]. - Łódź : Sto- 967. GNACIKOWSKA Wioletta, PO- warzyszenie Film, Przyroda, Kultura, 2010, DOLSKA Joanna: Drzewka ocalałych : 60. s. 24-43. Treść rozdz.: Ocalić od zapomnienia, poczuć [sześćdziesiąta] rocznica likwidacji getta // wspólnotę losów, s. 24; Litzmannstadt Ghetto, Gaz. Wybor. - 2004, nr 204, s. 3. s. 27; Układ przestrzenny parku, s. 29; Drzewo- 318 ocalałych z Holocaustu posadziło swoje zbiór – relikty lasu Kusy Kąt i spadek po ogrod- drzewko w Parku Ocalałych. nikach miejskich, s. 37; Wykaz taksonów drzew i krzewów, s. 41. 968. GNACIKOWSKA Wioletta, PO- DOLSKA Joanna: Park Ocalałych // Gaz. 976. PARK Ocalałych w Łodzi - idea Ha- Wybor. dod. Gaz. Wybor. Łódź. - 2004, liny Elczewskiej // Słowo Żyd. - 2014, nr 1, nr 204, s. 3. s. 2. Park usytuowany w dolinie rzeki Łódki, pomię- 969. GNACIKOWSKA Wioletta: Park dzy ul. Wojska Polskiego, Oblęgorską i ogródkami w godzinę // Gaz. Wybor. dod. Gaz. Wybor. działkowymi. Łódź. - 2004, nr 199, s. 5. Przygotowania do uroczystości obchodów 60. 977. PIĄTEK Grzegorz, OJRZYŃSKA rocznicy likwidacji getta łódzkiego w Parku Oca- Grażyna: Park Ocalałych w Łodzi = The lałych. Park of Survivors in Łódź // Archit. Mura- tor. - 2010, nr 6, s. 54-57. 970. HAC Aleksandra: Pamięci ocalałych Architektura Parku Ocalałych. i sprawiedliwych // Gaz. Wybor. dod. Gaz. Polem.: Park Ocalałych - list w sprawie publi- Wybor. Łódź dod. 65. Rocznica Likwidacji kacji / Elżbieta Muszyńska // Tamże. - nr 8, s. 28. Litzmannstadt Ghetto. - 2009, nr 195, s. 2. Geneza powstania Parku Ocalałych, biogram 978. PODOLSKA Joanna: Drzewko dla H. Elczewskiej. Bronisławy Rotsztat // Gaz. Wybor. dod. Gaz. Wybor. Łódź. - 2016, nr 255, s. 4. 971. (MŁ): Park Ocalałych // Ogród. - W Parku Ocalałych zasadzono drzewko po- 2011, nr 10, s. 6. święcone B. Rotsztat. Roślinność parku. 979. PODOLSKA Joanna: Park Ocalałych 972. MMW, L.: Drzewka nie pozwolą za- w dolinie rzeki Łódki prawie gotowy // pomnieć // Dz. Łódz. - 2004, nr 204, s. 1, 4. Gaz. Wybor. dod. Gaz. Wybor. Łódź. - 2006, Relacja z ostatniego dnia obchodów 60. rocznicy likwidacji getta łódzkiego (m. in. sadzenie drzew nr 192, s. 4. w Parku Ocalałych przez ocalałych z Zagłady). Drzewa w parku sadzili Żydzi, którzy przeżyli wojnę. 973. NOWAKOWSKA Inga: Park Ocala- 980. PRZESTRZENIE publiczne - naj- łych w Łodzi - aby uspokoić niepokój ludzi, lepsze praktyki : Łódź - Park Ocalałych. którzy przeżyli łódzkie getto // Wędrownik. W: Sto lat planowania przestrzeni polskich - 2007, nr 1, s. 31-33. miast : (1910-2010) / Maciej Nowakowski 974. PABICH Marta: Więcej niż rekre- przy współpr. Barbary Bańkowskiej. - War- acja : parki miejskie w przestrzeni Łodzi // szawa : Oficyna Naukowa, 2013, s. [352]- Kron. Miasta Łodzi. - 2008, [nr] 3, s. 36-56. 353. M.in. Park Ocalałych. Środowisko geograficzne parku. Pamięć i upamiętnianie 119

981. SACH: Pamięć rozkwitła w Parku kreacji przestrzeni służącej zachowaniu pa- Ocalałych // Dz. Łódz. - 2006, nr 202, s. 6. mięci o bohaterach i ofiarach łódzkiego getta // Czas. Tech. - 2010, z. A-5, s. 307-318. 982. WYCICHOWSKA Barbara: Park Ocalałych w Łodzi : współczesny przykład

4.2.3. Stacja Radegast

983. BART Andrzej: To moja sprawa : sta- 990. JERCZYŃSKI M.: Łódź-Radogoszcz cja Radegast / Andrzej Bart ; rozm. przepr. - stacja-pomnik // Świat Kolei. - 2005, Andrzej Franaszek, Agnieszka Sabor // Tyg. nr 12, s. 16-21. Powsz. - 2009, nr 34 dod. Łódź Stacja Ra- degast, s. IV-V. 991. JP [Joanna Podolska]: Milion na stację Radegast // Gaz. Wybor. dod. Gaz. 984. BONISŁAWSKI Ryszard: Stacja Ra- Wybor. Łódź. - 2004, nr 271, s. 6. degast // Wędrownik. - 2004, nr 1, s. 15-16. Premier M. Belka przeznaczył fundusze na Historia stacji kolejowej Radogoszcz obsługu- dokończenie budowy pomnika upamiętniającego jącej w latach okupacji getto żydowskie w Łodzi. likwidację getta łódzkiego.

985. BUKALSKA Patrycja: Czas szpery : 992. JP [Joanna Podolska]: Tablice i anty- z getta Litzmannstadt przeżyło kilkanaście terroryści // Gaz. Wybor. dod. Gaz. Wybor. tysięcy osób - o ileż więcej niż w Warsza- Łódź. - 2004, nr 181, s. 1. wie // Tyg. Powsz. - 2009, nr 34 dod. Łódź Powstanie pomnika ofiar na stacji Radogoszcz oraz na budynkach, w których w czasie istnienia Stacja Radegast, s. II-III. getta znajdowały się urzędy i instytucje zawieszo- no tablice informacyjne. 986. CUDNY Waldemar: The Radegast Station Holocaust Monument - its history, 993. KOZŁOWSKI Janusz: Łódzki contemporary function and perception in Umschlagplatz // Słowo Żyd. - 2002, nr 20- the eyes of tourists and Lodz inhabitants 21, s. 30. // Bull. Geogr. Socio-Econom. Ser. - 2008, Historia dawnego dworca kolejowego Łódź- -Radogoszcz, z którego wysyłano Żydów do obo- nr 9, s. 97-106. zów zagłady.

987. CUPRIAN Lidia: Kształty pamięci : 994. KOZŁOWSKI Janusz: Stacja Rade- Radegast i Park Ocalonych // Słowo Żyd. - gast // Słowo Żyd. - 2004, nr 14-15, s. 17. 2009, nr 8, s. 18-20. Projekt przekształcenia stacji, z której odcho- Stacja Radegast, Park Ocalałych, pomnik Pola- dziły transporty Żydów z getta łódzkiego do obo- ków Ratujących Żydów jako miejsca pamięci po zów zagłady, w pomnik pamięci. Litzmannstadt Getto. 995. KROPIWNICKI Jerzy: „Kropa” drą- 988. (EK): Burza nad Litzmannstadt Getto ży skałę : stacja Radegast / Jerzy Kropiw- // Dz. Łódz. - 2004, nr 83, s. 6. nicki ; rozm. przepr. Paweł Spodenkiewicz Dyskusja nt. pomnika Litzmannstadt Getto w komisji kultury Rady Miejskiej. // Tyg. Powsz. - 2009, nr 34 dod. Łódź Sta- cja Radegast, s. VI-VII. 989. JASICA Paweł: Pamięci Żydów i Po- laków // Rzeczpospolita. - 2003, nr 121, 996. KROPIWNICKI Jerzy: Trzy pomni- s. A4. ki // Gaz. Wybor. dod. Gaz. Wybor. Łódź. Budowa pomnika zagłady getta łódzkiego. - 2003, nr 152, s. 5. 120 Bibliografia getta łódzkiego

Odpowiedź prezydenta na list otwarty Grzego- 1004. (PB): Radegast - wspomnienie za- rza Matuszaka, senatora RP, ws. pomnika upamięt- głady // Dz. Łódz. - 2004, nr 190, s. 16. niającego 60. rocznicę likwiadacji getta łódzkiego. Pomnik na nieczynnej stacji Radogoszcz- Ma- rysin przy ul. Stalowej 1 upamiętniający ostatnią 997. KROPIWNICKI Jerzy: Wokół po- drogę Żydów z likwidowanego w 1944 r. getta mnika / Jerzy Kropiwnicki ; rozm. K.A. // łódzkiego. Piotr. 104. - 2003, nr 3-4, s. 4-5. Omówienie projektu Pomnika Zagłady Getta 1005. (PO): Stacja Radegast // Trybuna. - Łódzkiego, tzw. Stacja Radegast, wg projektu Cze- 2005, nr 127, s. 7. sława Bieleckiego. Rola Stacji Radegast w funkcjonowaniu getta łódzkiego. Przekazanie dotacji od burmistrza 998. KULAZIŃSKA Anna: Stacja Rade- Wiednia na odbudowę dworca. gast // Magen Dawid. - 2003, nr 21, s. 24- 30. 1006. PODOLSKA Joanna: Josef, syn Lej- Rola Stacji Radegast w funkcjonowaniu getta zera i Sary // Słowo Żyd. - 2004, nr 25-26, łódzkiego. Upamiętnienie ofiar przez utworzenie s. 23. Pomnika Zagłady Getta. Josef Buchmann ur. w Łodzi, obecnie zam. we Frankfurcie, przekazał 1 milion zł na budowę 999. (KUP): Radegast ze składek // Dz. pomnika Radegast. Łódz. - 2005, nr 191, s. 9. Prace wykończeniowe tunelu Stacji Radegast, 1007. PODOLSKA Joanna: Kolumna ku z której wywożono Żydów z getta łódzkiego do pamięci // Gaz. Wybor. dod. Gaz. Wybor. obozów zagłady. Łódź. - 2004, nr 196, s. 4. Budowa pomnika Zagłady Getta Łódzkiego na 1000. MATUSZAK Grzegorz: Pomniki do nieczynnej stacji Radogoszcz-Marysin upamięt- dyskusji // Gaz. Wybor. dod. Gaz. Wybor. niającego ostatnią drogę Żydów z likwidowanego Łódź. - 2003, nr 141, s. 5 w 1944 r. getta łódzkiego. W Łodzi stanąć mają trzy pomniki upamiętnia- jące Żydów pomordowanych w getcie łódzkim. 1008. PODOLSKA Joanna, GNACIKOW- SKA Wioletta: Nocna szarża autora // Gaz. 1001. (MSM): Koniec kłopotów z tune- Wybor. dod. Gaz. Wybor. Łódź. - 2005, lem? // Express Ilus. - 2009, nr 164, s. 5. nr 201, s. 1. Miasto doszło do porozumienia z arch. Cze- Próba kradzieży tablicy pamiątkowej z pomni- sławem Bieleckim ws. budowy pomnika na stacji ka na Stacji Radegast. Radegast. 1009. PODOLSKA Joanna: Pomniki 1002. PASTUSIAK Aleksandra: Zagłada naszej pamięci // Gaz. Wybor. dod. Gaz. Żydów łódzkich // Piotr. 104. - 2009, nr 7-8, Wybor. Łódź. - 2003, nr 142 dod. Fabryka, s. 16-17. s. 6-7. Historia powstania Stacji Radegast i jej rola Projekt budowy w Łodzi trzech pomników: w życiu getta oraz opis pomnika Memoriał Rade- dwóch upamiętniających getto łódzkie oraz trze- gast. ciego, poświęconego Polakom, którzy ratowali Żydów i zostali odznaczeni medalem Yad Vashem. 1003. PAWŁOWSKA Aneta: Łódzkie pomniki - jakie są? // Techne Texnh. - 2010, 1010. PODOLSKA Joanna: Przyzwoitość nr 0, s. 31-39. nakazuje pamiętać : pomnik łódzkiego getta Opis pomników już nieistniejących i nowych // Kron. Miasta Łodzi. - 2003, nr 1, s. 29-38. – ich autorzy, losy, w tym m.in. pomniki zadedy- kowane ofiarom II wojny światowej, np. Stacja Radegast. 1011. PODOLSKA Joanna: Stacja // Gaz. Wybor. dod. Gaz. Wybor. Łódź. - 2005, nr 213, s. 2. Pamięć i upamiętnianie 121

Pomnik Zagłady Getta Łódzkiego, tzw. Stacja 1019. RADEGAST - Pomnik Zagłady Get- Radegast. ta Łódzkiego = Monument in Memory of the Łódź Ghetto Holocaust / [proj. folderu 1012. PODOLSKA Joanna: Stacja Rade- Andrzej Budek, Jacek Ebert ; tł. Jacek Do- gast // Gaz. Wybor. dod. Gaz. Wybor. Łódź. browolski]. - Łódź : [s.n.], 2004. - [24] s. : - 2004, nr 18, s. 3. Marsz pamięci licealistów. fot. ; 28 cm.

1013. PODOLSKA Joanna: Stacja Rade- 1020. RADEGAST - wspomnienie zagła- gast, znana też jako bocznica na Marysinie dy // Dz. Łódz. - 2004, nr 19, s. 16. // Gaz. Wybor. dod. Gaz. Wybor. Łódź. - Pomnik upamiętniający likwidację getta łódz- kiego. 2009, nr 200, s. 6. 1021. SABOR Agnieszka: Dziś jest ich 1014. PODOLSKA Joanna: Taka jest rola trzystu : stacja Radegast // Tyg. Powsz. - świadka // Gaz. Wybor. dod Gaz. Wybor. 2009, nr 34 dod. Łódź Stacja Radegast, s. V. Łódź. - 2004, nr 44, s. 3. Budowa pomnika ofiar getta łódzkiego. 1022. SPODENKIEWICZ Paweł: Tunel i komin na stacji Radegast // Dz. Łódz. - 1015. PODOLSKA Joanna: Trzy pomniki 2003, nr 143, s. 10. pamięci // Gaz. Wybor. dod. Gaz. Wybor. Dyskusja wokół planów postawienia pomnika Łódź. - 2003, nr 141, s. 5. upamiętniającego Żydów getta łódzkiego i Pola- Dot. powstania pomników upamiętniających ków Sprawiedliwych Wśród Narodów Świata. Żydów pomordowanych w getcie łódzkim i Pola- ków ratujących Żydów w czasie okupacji hitlerow- 1023. SROMECKI Marcin: Monument skiej. pamięci // Piotr. 104. - 2003, nr 2, s. 20-21. 1016. PODOLSKA Joanna: Tunel wstydu Omówienie projektu Pomnika Zagłady Getta Łódzkiego, tzw. Stacja Radegast, wg. projektu // Gaz. Wybor. dod. Gaz. Wybor. Łódź. - Czesława Bieleckiego. 2008, nr 182, s. 1. Turyści nie mogą oglądać Pomnika na Stacji 1024. STACJA Radegast - miejsce depor- Radegast – przyczyny. tacji łódzkich Żydów do niemieckich obo- zów zagłady // Słowo Żyd. - 2015, nr 8, s. 2. 1017. PODOLSKA Joanna: Wagony na Rola stacji Radegast w funkcjonowaniu getta Radegast // Gaz. Wybor. dod. Gaz. Wybor. łódzkiego. Łódź. - 2004, nr 136, s. 3. Remont stacji kolejowej Radogoszcz. Ruszyły 1025. SZREJNER Magda: Łódzkie ob- prace przy budowie pomnika na stacji Radogoszcz. chody bez Radegast? // Dz. Łódz. - 2009, nr 82, s. 4. 1018. POTEL Jean-Yves: Dworzec. Pomnik upamiętniający zagładę Żydów za- W: Koniec niewinności : Polska wobec mknięty dla zwiedzających – przyczyny. swojej żydowskiej przeszłości / Jean-Yves Potel ; tł. Julia Chimiak. - Kraków : Znak, 1026. ŹRÓDLAK Wojciech: Łódzki 2010, s. [109]-158. Umschlagplatz : stacja Radegast // Kron. Getto, stacja Radegast, sylwetki J. Podolskiej Miasta Łodzi. - 2009, nr 2, s. 44-48. i J. Kropiwnickiego jako osób zwalczających an- Stacja Radegast, z której wywożono Żydów tysemicką reputację Łodzi, obchody 60. rocznicy z getta łódzkiego do obozów zagłady. likwidacji getta łódzkiego. 122 Bibliografia getta łódzkiego Praca w resorcie obuwniczym Pamięć i upamiętnianie 123

4.2.4. Rocznice upamiętniające likwidację getta

1027. (ab): 73. [siedemdziesiąta trzecia] 1035. BOS: Pamięć Holocaustu // Dz. rocznica likwidacji Litzmannstadt Getto Łódz. - 1994, nr 196, s. 1, 4. oraz 75. [siedemdziesiąta piąta] rocznica 50. rocznica likwidacji getta łódzkiego. Wielkiej Szpery // Słowo Żyd. - 2017, nr 9, 1036. BUDZIAREK Marek: Pułapka // s. 6. Relacja z obchodów. Gaz. Wybor. dod. Gaz. Łódz. - 2000, nr 104, s. 7. 1028. ADAMCZYK Elżbieta: Pokłon Rocznica zamknięcia granic getta łódzkiego. umarłym na cześć życia // Niedziela dod. Niedziela Łódzka. - 2004, nr 38, s. IV. 1037. BULKIEWICZ Stanisław: W 50-le- Obchody 60. rocznicy likwidacji getta łódzkiego. cie utworzenia Getta Łódzkiego (1940- 1990) // Wędrownik. - 1990, nr 1-3, s. 43-48. 1029. ADAMCZYK Elżbieta: Pontifex - znaczy budujący mosty // Niedziela dod. 1038. CKI: Trojer akademie cum ersztn Niedziela Łódzka. - 2005, nr 37, s. I. jortog fun der likwidacje fun lodżer geto = Obchody 61. rocznicy likwidacji getta łódzkiego. [Uroczystości żałobne w pierwszą rocznicę likwiadacji getta] // Dos Naje Lebn. - 1945, 1030. (ak): Jechali po śmierć // Dz. Łódz. - nr 18, s. 5. 1999, nr 202, s. 2. 55. rocznica likwidacji getta łódzkiego. 1039. DANA Bartłomiej: Litzmannstadt 1031. (AP) [Anna Płażewska]: Uroczysto- Ghetto // Gaz. Wybor. dod. Gaz. Wybor. ści na cmentarzu żydowskim // Gaz. Wybor. Łódź. - 2013, nr 202, s. 4. Relacja z obchodów 69. rocznicy likwidacji dod. Gaz. Łódz. - 1994, nr 194, s. 1. getta łódzkiego. 50. rocznica likwidacji getta łódzkiego. 1040. DOBROSZYCKI Lucjan: U progu 1032. BALISZEWSKI Dariusz: Łódzki wolności : w 20. [dwudziestą] rocznicę za- apel sprawiedliwych // Wprost. - 2009, głady getta łódzkiego // Głos Robot. - 1964, nr 34-35, s. 64-66. Obchody 65. rocznicy likwidacji getta łódzkie- nr 218, s. 3. go oraz odsłonięcie Pomnika Polaków Ratujących Przypomnienie historii getta łódzkiego. Żydów. http://www.wprost.pl/ar/169259/Lodzki-apel- 1041. (EAD): Dni pamięci // Niedziela -sprawiedliwych/ [15.08.2018] dod. Niedziela Łódzka. - 2004, nr 35, s. III. Uroczystości 60. rocznicy likwidacji getta łódz- 1033. BERESZCZYŃSKI Marcin: Pamięć kiego. o Litzmannstadt Ghetto // Dz. Łódz. - 2010, nr 202, s. 5. 1042. (EK): Obchody rocznicy likwidacji Relacja z obchodów 66. rocznicy likwidacji getta // Dz. Łódz. - 2004, nr 89, s. 24. Litzmannstadt Getto. Zapowiedź obchodów 60. rocznicy likwidacji getta łódzkiego. 1034. BIAŁKOWSKI Aleksander: Obcho- dy 75. [siedemdziesiątej piątej] rocznicy 1043. E.T.: Zagłada łódzkiego getta : nie pierwszego transportu do obozu w Chełm- zapomnimy hitlerowskich zbrodni // Głos nie nad Nerem // Słowo Żyd. - 2017, nr 1, Robot. - 1959, nr 282, nr 3. Odsłonięcie na cmentarzu żydowskim pomnika s. 12-13. ku czci Żydów zgładzonych przez hitlerowców Żydzi z getta łódzkiego ginęli w obozie zagłady w l. 1939–1945. w Chełmnie nad Nerem. 124 Bibliografia getta łódzkiego

1044. FLIEGER Estera: Powinniśmy 1052. GNACIKOWSKA Wioletta: To nie pamiętać razem // Gaz. Wybor. dod. Gaz. święto prezydenta // Gaz. Wybor. dod. Gaz. Wybor. Łódź. - 2016, nr 202, s. 3. Wybor. Łódź. - 2009, nr 33, s. 2. Obchody 72. rocznicy likwidacji Litzmannstadt Przygotowania do obchodów 65. rocznicy li- Getto. kwidacji Litzmannstadt Getto.

1045. FLIEGER Estera: Rocznica likwida- 1053. GNACIKOWSKA Wioletta, PO- cji getta łódzkiego // Gaz. Wybor. dod. Gaz. DOLSKA Joanna: Widziałyśmy puste krze- Wybor. Łódź. - 2017, nr 201, s. 3. sła // Gaz. Wybor. dod. Gaz. Wybor. Łódź. Relacja z oficjalnych obchodów 73. rocznicy - 2009, nr 203, s. 2. likwidacji getta łódzkiego. Podsumowanie obchodów 60. rocznicy likwidacji getta łódzkiego; problemy organizacyjne. 1046. FOGEL G[erszon]: Cum jortog fun tiszler-sztrajk in lodżer geto = [W rocznicę 1054. GORTAT Barbara: Dialog i pamięć : strajku w resorcie stolarskim] // Dos Naje 66. [sześdziesiąta szósta] rocznica likwida- Lebn. - 1947, nr 10, s. 5; nr 11, s. 4. cji Litzmannstadt Ghetto // Kron. Miasta Łodzi. - 2010, [nr] 3, s. 237-244. 1047. FUKS Chaim Lejb: Lodż majn Relacja z obchodów. hejm : in jortog fun der likwidacje fun lo- 1055. GORTAT Barbara: Obchody 62. dżer geto = [Łódź - mój dom : w rocznicę [sześćdziesiątej drugiej] rocznicy likwidacji likwiadacji łódzkiego getta] // Dos Naje Litzmannstadt Ghetto : fotoreportaż // Kron. Lebn. - 1948, nr 68, s. 7. 4. rocznica likwiadacji getta łódzkiego. Miasta Łodzi. - 2006, [nr] 3, s. 29-36.

1048. GAWŁOWSKA Marzena: Rocznica 1056. GRONCZEWSKA Anna: Marsz na likwidacji getta // Gaz. Wybor. dod. Gaz. stację śmierci // Dz. Łódz. - 2009, nr 184 Wybor. Łódź. - 2008, nr 204, s. 3. dod. Kocham Łódź, nr 37, s. 6. 64. rocznica likwidacji getta łódzkiego. 1057. GRONCZEWSKA Anna, WIT- 1049. GIEŁZAK Marcin, TERELA Izabe- KOWSKA M[atylda] (oprac.): Prezydent la: Krzyk pamięci : 70. [siedemdziesiąta] Lech Kaczyński objął patronatem obchody rocznica likwidacji Litzmannstadt Getto // 65. [sześćdziesiątej piątej] rocznicy likwi- Midrasz. - 2014, nr 5, s. 8-10. dacji getta // Dz. Łódz. - 2009, nr 182, s. 5. Relacja z obchodów 70. rocznicy likwidacji O zbliżających się obchodach. Wystawa foto- Litzmannstadt Getto. grafii pn. „Pamięć Łodzi”o życiu przedwojennej i współczesnej ludności żydowskiej w Łodzi. 1050. GNACIKOWSKA Wioletta, PO- DOLSKA Joanna: Spokojenie, bezpiecznie, 1058. GRONCZEWSKA Anna: Przyje- uroczyście // Gaz. Wybor. dod. Gaz. Wybor. chali do Łodzi po śmierć // Dz. Łódz. - 2011, Łódź. - 2004, nr 205, s. 5. nr 257 dod. Kocham Łódź, nr 154, s. 12. 67. rocznica likwidacji getta łódzkiego. Podsumowanie obchodów 60. rocznicy likwidacji getta łódzkiego. 1059. GRUSZCZYŃSKA Danuta K.: Pa- 1051. GNACIKOWSKA Wioletta, WOJT- mięć w sercu // Piotr. 104. - 2004, nr 9, s. 4-5. CZAK Jakub: Spotkanie ocalałych // Gaz. Obchody 60. rocznicy likwidacji getta łódzkiego. Wybor. dod. Gaz. Wybor. Łódź. - 2009, 1060. GRYNSZTAJN Oleg: Sesja nauko- nr 202, s. 3. wa w Łodzi - forma poszukiwania dróg Spotkanie ocalałych z getta łódzkiego w Mu- zeum Miasta Łodzi. realizacji idei powołania Instytutu Pamięci Pamięć i upamiętnianie 125

Narodowej // Fołks-Sztyme. - 1984, nr 34, 1069. (J.L.): Uroczystości w 20. [dwu- s. 12, 11. dziestą] rocznicę zagłady getta łódzkiego // Obchody 40. rocznicy likwidacji getta łódzkiego. Głos Robot. - 1964, nr 224, s. 1, 2.

1061. HERMAN Barbara: „...pozostało ich 1070. JÓŹWIAK Radosław: Chwała ofia- 887...” // Fołks-Sztyme. - 1970, nr 32, s. 2. rom i odważnym // Gaz. Wybor. - 2009, 26. rocznica likwidacji getta getta łódzkiego. nr 201, s. 1. 1062. HERMAN Barbara: 35. [trzydziesta Obchody 65. rocznicy likwidacji getta łódzkiego. piąta] rocznica likwidacji Getta Łódzkiego 1071. JP [Joanna Podolska]: Droga przez // Fołks-Sztyme. - 1979, nr 34, s. 11-12. Łódź // Gaz. Wybor. dod. Gaz. Wybor. Łódź. 1063. IRK [Igor Rakowski-Kłos]: Gdy Za- - 2004, nr 201, s. 4. Przyjazd pierwszych gości do Łodzi na obcho- chód spotkał Wschód // Gaz. Wybor. dod. dy 60. rocznicy likwidacji getta łódzkiego. Co Jest Grane. - 2011, nr 246, s. 1. Program obchodów 70. rocznicy przymuso- 1072. JP [Joanna Podolska]: Kadisz przed wego osiedlenia w Litzmannstadt Getto Żydów pomnikiem ofiar // Gaz. Wybor. dod. Gaz. z Europy Zachodniej. Wybor. Łódź. - 2010, nr 201, s. 1. 1064. IWAN W[olf] H[ersz]: Archiw-do- Obchody 66. rocznicy likwidacji getta łódzkiego. kumentn fun lodżer geto = [Dokumenty 1073. JP [Joanna Podolska], WIOL [Wio- archiwalne z getta łódzkiego] // Dos Naje letta Gnacikowska]: Pamięci ofiar getta Lebn. - 1948, nr 68, s. 6. Litzmannstadt // Gaz. Wybor. dod. Gaz. 4. rocznica likwidacji getta łódzkiego. Doku- menty dotyczące życia kulturalnego. Wybor. Łódź. - 2009, nr 200, s. 1. Toż: Undzer Lodż. - 1951 nr 2, s. 85. Obchody 65. rocznicy likwidacji getta łódz- kiego – uroczystości na cmentarzu żydowskim, 1065. JAGIEŁŁO Michał: Będziemy krzy- w dawnym obozie cygańskim oraz pod pomnikiem Pękniętego Serca. czeć // Gaz. Wybor. dod. Gaz. Wybor. Łódź. - 2007, nr 202, s. 1. 1074. JP [Joanna Podolska]: Rocznica li- 63. rocznica likwidacji getta łódzkiego. kwidacji Litzmannstadt Getto // Gaz. Wy- 1066. JANASOWICZ Jicchok: Cu der bor. dod. Gaz. Wybor. Łódź. - 2006, nr 202, driter jorcajt : (in dritn jortog fun der likwi- s. 4. dacje fun lodżer geto) = [W trzecią roczni- 1075. K.: Nigdy nie zapomnimy // Słowo cę śmierci : (w trzecią rocznicę likwidacji Żyd. - 2002, nr 20-21, s. 4. łódzkiego getta)] // Dos Naje Lebn. - 1947, 58. rocznica likwidacji getta łódzkiego. nr 64, s. 3. 1076. KAŁACH Maciej: Obchody rocznic 1067. JASNY Wolf A.: W 7-mą [siódmą] likwidacji getta oraz Wielkiej Szpery // Dz. rocznicę pierwszej wielkiej akcji wysie- Łódz. - 2017, nr 201, s. 8. dleńczej w łódzkim getcie (16 stycznia - 15 Relacja z uroczystości. maja 1942 r.) // Nasze Słowo. - 1949, nr 7-8, s. 21-22. 1077. KAPLAN A.: Di likwidacje fun lo- dżer geto = [Likwidacja łódzkiego getta] // 1068. JED: Kadisz za umarłych // Express Fołks-Sztyme. - 1970, nr 32, s. 4. Ilus. - 2000, nr 21545, s. 2. 26. rocznica likwidacji łódzkiego getta. Obchody 56. rocznicy likwidacji getta łódzkiego. 1078. KAPLAN A.: Dos lecte kapitl fun der martirer - geszichte fun lodżer geto = 126 Bibliografia getta łódzkiego

[Ostatni rozdział męczenników - historia 1087. KOZŁOWSKI Janusz: Aby na za- łódzkiego getta] // Fołks Sztyme. - 1984, wsze pozostała pamięć // Słowo Żyd. - 2000, nr 25, s. 1, 2. nr 20, s. 6, 19. 40. rocznica likwidacji getta łódzkiego. Obchody 53. rocznicy likwidacji getta łódzkiego.

1079. KARNOWSKI Michał, ŁUKASIK 1088. KOZŁOWSKI Janusz: Inauguracja Amelia: Dwaj prezydenci, dwie rocznice // obchodów 60. [sześćdziesiątej] rocznicy za- Newsweek Pol. - 2004, nr 35, s. 13-15. głady getta łódzkiego // Słowo Żyd. - 2003, Obchody 60. rocznicy likwidacji getta łódzkiego. nr 23-24, s. 4.

1080. KIERUZEL Marcin: Pamięć o nie- 1089. KOZŁOWSKI Janusz: Niczego nie obecnych sąsiadach : 60. [sześćdziesiąta] wolno zapomnieć... : w 59. [pięćdziesiątą rocznica likwidacji Litzmannstadt Getto // dziewiątą] rocznicę zagłady łódzkiego getta Kron. Miasta Łodzi. - 2012, nr 1-2, s. 109- // Słowo Żyd. - 2003, nr 20-21-22, s. 4. 117. 1090. KOZŁOWSKI Janusz: Pamiętamy 1081. KIERUZEL Marcin: Uroczytość na 55. [pięćdziesiąta piąta] rocznica zagłady miarę historii : uczciwie i bez kompleksów getta łódzkiego // Słowo Żyd. - 1999, nr 9, // Kron. Miasta Łodzi. - 2009, nr 3, s. 5-16. s. 4-5. Obchody 65. rocznicy likwidacji getta łódzkiego. 1091. KOZŁOWSKI Janusz: W hołdzie 1082. KLUGMAN Aleksander: Dobre męczennikom getta łódzkiego // Słowo Żyd. miasto Łódź // Nowiny Kurier. - 2005, - 2001, nr 18, s. 6-7. nr z dn. 4 lutego, s. 8-9. Obchody 60. rocznicy likwidacji getta łódzkie- 1092. KOZOWICZ Alexandra: Wyjątko- go; antysemickie napisy na murach. wy koncert : taką muzykę grano w getcie // Gaz. Wybor. dod. Gaz. Wybor. Łódź. - 2011, 1083. KLUGMAN Aleksander: Krzyczeć nr 251, s. 6. razem z ofiarą : w Łodzi - po sześćdziesię- Koncert w Filharmonii Łódzkiej w ramach ciu latach // Więź. - 2004, nr 10, s. 83-87. obchodów 70. rocznicy przymusowego osiedlenia Obchody rocznicy likwidacji getta łódzkiego. w Litzmannstadt Getto Żydów z Europy Zachod- niej. Koncert był częściową rekonstrukcją koncer- 1084. KLUGMAN Aleksander: Niewygło- tów odbywających się w getcie. W art. wspomnia- szone podziękowanie // Gaz. Wybor. dod. no również krótko o życiu muzycznym w getcie łódzkim. Gaz. Wybor. Łódź. - 2004, nr 211, s. 1. List otwarty A. Klugmana po zakończeniu ob- chodów likwidacji getta łódzkiego. 1093. KRAKOWSKI Stefan: Ostatni akt tragedii : w 19. [dziewiętnastą] rocznicę 1085. KLUGMAN Aleksander: Uroczy- likwidacji łódzkiego getta // Głos Robot. - stości żałobne budzące nadzieję // Tygiel 1963, nr 222, s. 3. Kult. - 2004, nr 10-12, s. 105-110. Przypomnienie historii getta łódzkiego; ruch Obchody 60. rocznicy likwidacji getta łódzkiego. oporu.

1086. KLUGMAN Aleksander: Wymowa 1094. KROPIWNICKI Jerzy: „Kropa” pewnej rocznicy // Midrasz. - 2004, nr 10, drąży skałę : stacja Radegast / Jerzy Kro- s. 42-43. piwnicki ; rozm. przepr. Paweł Spodenkie- Ocena obchodów 60. rocznicy likwidacji getta wicz // Tyg. Powsz. - 2009, nr 34 dod. Łódź łódzkiego. Stacja Radegast, s. VI-VII. Przygotowanie do obchodów 65. rocznicy likwidacji getta łódzkiego. Pamięć i upamiętnianie 127

1095. KROPIWNICKI Jerzy: Krzyczeć 1102. KULIGOWSKI Łukasz: Marsz z ofiarą / Jerzy Kropiwnicki ; rozm. Piotr Pamięci pod Radegastem // Życie. - 2004, Lipiński // Gaz. Wybor. - 2004, nr 97, s. 26- nr 190, s. 6. 27. Obchody 60. rocznicy likwidacji getta łódzkiego. Obchody upamiętnienia 60. rocznicy likwidacji getta, a także o samym getcie łódzkim. 1103. KULIŚ Mirosław: Zamordowani Toż: Piotr 104. - 2004, nr 8 [nr specjalny], zostali po cichu // Odgłosy. - 1986, nr 40, s. 2-5. s. 1, 5. Przypomnienie historii getta łódzkiego z okazji 1096. KROPIWNICKI Jerzy: Krzyczeć 42. rocznicy jego likwidacji. z ofiarami : 60. [sześćdziesiąta] rocznica likwidacji łódzkiego getta / Jerzy Kropiwnic- 1104. (KUP): Kadisz za pomordowanych ki ; rozm. Piotr Lipiński // Nowiny Kurier. // Dz. Łódz. - 2000, nr 202, s. 7. - 2004, nr z dn. 25 czerwca, s. 9. Obchody 56. rocznicy likwidacji getta łódzkiego. 1105. (KUP): 50-lecie żydowskiego po- 1097. KROPIWNICKI Jerzy: Rola świad- gromu // Dz. Łódz. - 1994, nr 195, s. 1, 5. ka : rzecz o obchodach 60. [sześćdziesiątej] 50. rocznica likwidacji getta łódzkiego. rocznicy likwidacji Litzmannstadt Ghetto w Łodzi // Kron. Miasta Łodzi. - 2004, nr 2, 1106. (KUP): Pamięć Zagłady // Dz. Łódz. s. 5-9. - 1999, nr 201, s. 6. 55. rocznica likwidacji getta łódzkiego. 1098. KROPIWNICKI Jerzy: Rozmowa z Jerzym Kropiwnickim, prezydentem Ło- 1107. (KUP): Psalmy przy Brackiej // Dz. dzi / Jerzy Kropiwnicki ; rozm. Marlena Łódz. - 2005, nr 202, s. 6. Relacja z obchodów 61. rocznicy likwidacji Mistrzak // Wprost. - 2009, nr 34-35, s. 66. getta łódzkiego. Obchody 65. rocznicy likwidacji getta łódzkiego. 1108. (KUP): Rocznica likwidacji getta // 1099. KROPIWNICKI Jerzy: Sześćdzie- Dz. Łódz. - 2005, nr 200, s. 6. siąt złych lat / z prezydentem Łodzi Jerzym 61. rocznica likwidacji getta łódzkiego. Kropiwnickim o obchodach 60. [sześć- dziesiątej] rocznicy likwidacji łódzkiego 1109. KWATERKO Abraham: Der umkum getta rozm. Joanna Podolska // Gaz. Wybor. fun a fertl milion jidn fun lodżer geto = [Za- -2004, nr 187 dod. Gaz. Wybor. Łódź, s. 3. głada ćwierci miliona Żydów z łódzkiego getta] // Fołks-Sztyme. - 1990, nr 37-38, s. 4. 1100. KROPIWNICKI Jerzy: To, co Łódź 1110. KWATERKO Abraham: Dos lecte zrobiła, żeby pamiętać, jest wyjątkowe / tragisze kapitl fun lodżer geto = [Ostatni z prezydentem Łodzi Jerzym Kropiwnic- tragiczny rodział getta łódzkiego] // Fołks- kim rozm. Anna Gronczewska // Dz. Łódz. -Sztyme. - 1982, nr 31, s. 1, 2. - 2009, nr 201, s. 8. Obchody 65. rocznicy likwidacji getta łódzkie- 1111. KWIATKOWSKA Rywa: Ostatnia go – geneza. droga // Nasze Słowo. - 1947, nr 13, s. 11. 1101. KROPIWNICKI Jerzy: Utrwalić Rocznica likwiadacji getta łódzkiego. w pamięci : prezydent Jerzy Kropiwnicki 1112. LENKOWSKI Błażej: Obchody o 60. [sześćdziesiątej] rocznicy likwidacji rocznicy likwidacji Litzmannstadt Ghetto łódzkiego getta / Jerzy Kropiwnicki ; rozm. wystawiają świadectwo Łodzi i łodzianom Robert Luft // Życie. - 2004, nr 188, s. 12. // Dz. Łódz. - 2013, nr 202 dod. Forum Przygotowania do obchodów 60. rocznicy likwidacji getta. Łódź, nr 135, s. 6. 128 Bibliografia getta łódzkiego

Obchody 69. rocznicy likwidacji Litzmannstadt likwidacje fun lodżer geto) = [Życie i za- Getto. głada łódzkiego getta : (w drugą rocznicę 1113. (LESZ): Mały łódzki Kazimierz // likwidacji łódzkiego getta)] // Dos Naje Dz. Łódz. - 2005, nr 201, s. 6. Lebn. - 1946, nr 31, s. 4-5. Inaguracja obchodów 61. rocznicy likwidacja getta łódzkiego. 1122. MIASTO, do którego chce się wra- cać // Piotr. 104. - 2004, nr 9, s. 5-6. 1114. LEWIŃSKI Jerzy: Odpowiedzial- Obchody 60. rocznicy likwidacji getta łódzkiego. ność za Holocaust // Słowo Żyd. - 1996, nr 20, s. 10, 19. 1123. MKA: Krzyk nigdy nie ustanie // Obchody 52. rocznicy likwidacji getta łódzkiego. Piotr. 104. - 2005, nr 9, s. 6. Obchody 61. rocznicy likwidacji getta łódzkiego. 1115. LUDZR Sz.: Lodż - a jidisze sztot fun tojre wegule : speciele bajlage cu der 1124. (MM): 62. [Sześćdziesiąta druga] 40-ter jorcajt fun der likwidacje fun lodżer rocznica likwidacji Litzmannstadt Getto // geto = [Łódź - żydowskie miasto wielkiej Dz. Łódz. - 2006, nr 201, s. 6. Tory : specjalny dodatek w 40. [czterdzie- 1125. MONDROWICZ M. L.: Cen jor : stą] rocznicę likwidacji getta łódzkiego] // (undzer dermonungen cum centn jortog zint Dos Jidisze Wort. - 1984, nr 247, s. 17-39. der likwidacje fun lodżer geto) = [Dziesięć 1116. LUFT Robert: Trzeba krzyczeć ra- lat : (nasze wspomnienia w 10. rocznicę zem z ofiarą //Życie. - 2004, nr 192, s. 4. likwidacji łódzkiego getta] // Undzer Lodż. Posumowanie obchodów 60. rocznicy likwida- - 1954, nr 3, s. 3-4. cji getta łódzkiego. 10. rocznica likwidacji getta łódzkiego.

1117. ŁÓDŹ pamięta // Przekrój. - 2004, 1126. (MP, MMW): Echa obchodów // Dz. nr 35, s.16. Łódz. - 2004, nr 216, s. 8.

1118. ŁÓDŹ pamięta : 70. [siedemdziesią- 1127. (MP): 63. [Sześćdziesiąta trzecia] ta] rocznica likwidacji Litzmannstadt Getto rocznica likwidacji łódzkiego getta // Dz. = Łódź remembers : 70th anniversary of Łódz. - 2007, nr 201, s. 6. the liquidation of the Litzmannstadt Getto / Początek uroczystości związanych z rocznicą teksty i red. Eliza Gaust, Joanna Podolska ; likwidacji getta łódzkiego. tłum. Dorota Dekiert. - Łódź : Centrum 1128. (mr): 73. [siedemdziesiąta trzecia] Dialogu im. Marka Edelmana, 2014. - 95 rocznica likwidacji Litzmannstadt Getto // s. : il. ; 26 cm. - ISBN 9788363182212. Księga pamiątkowa zawierająca przemówienia Gaz. Pol. Codz. dod. Łódz. - 2017, nr 201, gości oraz ocalałaych wygłoszone podczas obcho- s. 2. dów 70. rocznicy likwidacji getta łódzkiego. Relacja z uroczystości.

1119. ŁÓDŹ po Holokauście // Słowo Żyd. 1129. (MSM): 63. [Sześćdziesiąta trze- - 2009, nr 8, s. [13-14]. cia] rocznica likwidacji łódzkiego getta // Getto łódzkie. Express Ilus. - 2007, nr 202, s. 2.

1120. (MAL): Nie zapominamy // Express 1130. (MSM): 67. [Sześćdziesiąta siódma] Ilus. - 2005, nr 202, s. 2. rocznica likwidacji getta // Express Ilus. - Obchody 61. rocznicy likwidacji getta łódzkiego. 2011, nr 201, s. 2. 1121. MAZUR A.: Dos lebn un umkum fun lodżer geto : (in cwejtn jortog fun der Pamięć i upamiętnianie 129

1131. MSS: Przypomnieć granice // Piotr. likwidacji Litzmannstadt Getto // Bus. Gu- 104. - 2004, nr 5, s. 14. ide. - 2004/2005, s. 76-80. Akcja wspólnego zaznaczania granic getta Obchody 60. rocznicy likwidacji getta łódzkiego. łódzkiego przez łódzkich i izraelskich licealistów w ramach 60. rocznicy jego likwiadacji. 1138. PAWLAK Monika: 29 sierpnia 1944 roku ze Stacji Radegast odjechał do obozu 1132. (O.): Ku czci bestialsko pomordowa- Auschwitz ostatni transport Żydów z łódz- nych // Dz. Łódz. - 1947, nr 268, s. 3. kiego getta : Litzmannstadt Ghetto przesta- Odsłonięcie tablicy pamiątkowej na cmentarzu żydowskim. Uroczystości 3. rocznicy likwidacji ło istnieć // Dz. Łódz. - 2011, nr 201, s. 4-5. getta łódzkiego. Obchody 67. rocznicy likwidacji getta łódzkiego.

1133. OBCHODY 60. [sześćdziesiątej] 1139. PAWLAK Monika: Łódź pamię- rocznicy likwidacji Litzmannstadt Get- ta o ofiarach Litzmannstadt Ghetto // Dz. to w Łodzi = The commemoration of the Łódz. - 2009, nr 200, s. 1, 3. 60th anniversary of the liquidation of the Obchody 65. rocznicy likwidacji getta łódzkiego. Litzmannstadt Ghetto in Lodz : koncert 1140. PAWLAK Monika: Marsz Pamięci // galowy, [Teatr Wielki w Łodzi, 29 siernia Dz. Łódz. - 2011, nr 200, s. 7. 2004] / organizacja koncertu Stowarzysze- Obchody 67. rocznicy likwidacji getta łódzkiego. nie Promocji Kultury im. A. Tansmana ; red. katalogu i tł. Joanna Kruczkowska]. 1141. PAWLAK Monika: Ocaleni z Litz - Łódź : Stowarzyszenie Promocji Kultury mannstadt Ghetto nigdy nie zapomną // Dz. im. Aleksandra Tansmana, 2004. - 31, [1] Łódz. - 2009, nr 201, s. 3. Obchody 65. rocznicy likwidacji getta łódzkie- s. : fot., portr. ; 31 cm. go w Parku Ocalałych – odsłonięcie Pomnika Po- laków Ratujących Żydów, odznaczenia państwowe 1134. OBCHODY 60. [sześćdziesiątej] dla Sprawiedliwych wśród Narodów Świata. rocznicy likwidacji Litzmannstadt Get- to w Łodzi = The commemoration of the 1142. PAWLAK Monika: 66. [Sześćdzie- 60th anniversary of the liquidation of the siąta szósta] rocznica likwidacji Litzmann- Litzmannstadt Ghetto in Lodz : program. stadt Ghetto // Dz. Łódz. - 2010, nr 169, s. 5. - Łódź : Urząd Miasta Łodzi, 2004. - [24] Program obchodów. s. ; 21 cm. 1143. PAWLAK Monika: Trzy dary : modlitwa, solidarność i nadzieja // Dz. Łódz. 1135. OBCHODY 65. [sześćdziesiątej - 2007, nr 202, s. 6. piątej] Rocznicy Likwidacji Litzmannstadt 63. rocznica likwidacji getta łódzkiego. Getto : Łódź, 26-30 sierpnia 2009 r. / Urząd Miasta Łodzi, Gmina Wyznaniowa Żydow- 1144. PAWLAK Monika: W niedzielę ob- ska w Łodzi. - Łódź : Urząd Miasta Łodzi, chody 66. [sześćdziesiątej szóstej] rocznicy [2008]. - 32 s. : il. kolor. ; 21 cm. likwidacji Litzmannstadt ghetto // Dz. Łódz. - 2010, nr 198, s. 5. 1136. OLEJNIK Izabela: Obchody 70. [siedemdziesiątej] rocznicy likwidacji Litz 1145. PETRYCKI Maciej: Ocalić wspo- mannstadt Getto : obowiązkiem naszym mnienia // Tryb. Łódz. - 1999, nr 203, s. 6. 55. rocznica zagłady getta łódzkiego. jest pamiętać // Kron. Miasta Łodzi. - 2014, nr 3, s. 7-15. 1146. (PI): Setki gości, mało VIP-ów // Dz. Łódz. - 2004, nr 196, s. 3. 1137. OSTOJSKA Beata: Pamięć ocalo- Przygotowania do 60. rocznicy likwidacji getta na : obchody 60. [sześćdziesiątej] rocznicy łódzkiego. 130 Bibliografia getta łódzkiego

1147. (PI): Znaczek z rysunku Abrahama // 1155. PODOLSKA Joanna, GNACIKOW- Dz. Łódz. - 2004, nr 190, s. 7. SKA Wioletta: Kadisz za dwieście tysięcy // Emisja upamiętniających 60. rocznicę likwi- Gaz. Wybor. - 2009, nr 200, s. 3. dacji getta łódzkiego znaczków, wg rysunku z pa- Obchody 65. rocznicy likwidacji getta łódzkiego. miętnika Abramka Koplowicza. W tekści błędnie podano nazwisko Abraham Karpowicz. 1156. PODOLSKA Joanna, GNACIKOW- 1148. PIETRAS Monika: Dni, które przy- SKA Wioletta: Krzyczeć z ofiarą // Gaz. wróciły pamięć // Dz. Łódz. - 2004, nr 208, Wybor. - 2004, nr 203, s. 6. Relacja z obchodów 60. rocznicy likwidacji s. 13. getta łódzkiego. Relacja z obchodów 60. rocznicy likwdacji getta łódzkiego. 1157. PODOLSKA Joanna: Logo obcho- 1149. PIETRAS Monika: Powroty do dów // Gaz. Wybor. dod. Gaz. Wybor. Łódź. miejsc dzieciństwa i Zagłady // Dz. Łódz. - 2004, nr 56, s. 2. - 2004, nr 202, s. 4. Rysunek Abrama Koplowicza uznany za logo obchodów 60. rocznicy likwidacji getta łódzkiego. Obchody 60. rocznicy likwidacji getta łódzkiego.

1150. PILUK Piotr: Kultura i pamięć 1158. PODOLSKA Joanna: Modlitwa wobec Zagłady łódzkich Żydów : 70. przed blokiem // Gaz. Wybor. dod. Gaz. [siedemdziesiąta] rocznica likwidacji Litz- Wybor. Łódź. - 2004, nr 182, s. 2. Uroczystość upamiętniająca Abrama Koplowi- mannstadt Getto // Słowo Żyd. - 2014, nr 9, cza w ramach obchodów 60. rocznicy likwidacji s. 22-27. getta łódzkiego. Relacja z obchodów 70. rocznicy likwidacji Litzmannstadt Getto. 1159. PODOLSKA Joanna, GNACIKOW- SKA Wioletta: Ocaleli, przyjechali // Gaz. 1151. PŁAŻEWSKA Anna: Kadisz na gro- Wybor. dod. Gaz. Wybor. Łódź. - 2004, bach // Gaz. Wybor. dod. Gaz. Łódz. - 1994, nr 202, s. 1. nr 195, s. 1. Obchody 60. rocznicy likwidacji getta łódzkiego. 50. rocznica likwidacji getta łódzkiego.

1152. PO niespełna roku zakończyły się 1160. PODOLSKA Joanna: 55. [Pięćdzie- obchody 60. [sześćdziesiątej] rocznicy li- siąt pięć] lat później // Gaz. Wybor. dod. kwidacji Litzmannstadt Getto // Piotr.104. Gaz. Łódz. - 1999, nr 205, s. 6. Wspomnienia z getta w 55. rocznicę jego likwi- - 2004, nr 9, s. 5-6. dacji. Podsumowanie obchodów. 1161. PODOLSKA Joanna: Pamiętajmy 1153. PODOLSKA Joanna: Groźba zaże- o Żydach z getta // Gaz. Wybor. dod. Gaz. gnana // Wiad. Dnia. - 2000, nr 203, s. 7. Rocznica likwidacji getta łódzkiego. Wybor. Łódź. - 2009, nr 181, s. 2. 65. rocznica likwidacji getta łódzkiego. 1154. PODOLSKA Joanna, GNACIKOW- 1162. PODOLSKA Joanna, GNACIKOW- SKA Wioletta: Hołd Żydom i Polakom, któ- SKA Wioletta: Przyjechali, by spełnić testa- rzy ich ratowali // Gaz. Wybor. dod. Gaz. ment // Gaz. Wybor. dod. Gaz. Wybor. Łódź. Wybor. Łódź - 2009, nr 201, s. 1. Obchody 65. rocznicy likwidacji getta łódzkie- - 2004, nr 203, s. 3. go w Parku Ocalałych. Odsłonięcie Pomnika Po- Obchody 60. rocznicy likwidacji getta łódzkiego. laków Ratujących Żydów, odznaczenia państwowe dla Sprawiedliwych wśród Narodów Świata. 1163. PODOLSKA Joanna: Rocznica likwidacji łódzkiego getta // Gaz. Wybor. dod. Gaz. Wybor. Łódź. - 2006, nr 201, s. 4. Pamięć i upamiętnianie 131

Podczas obchodów rocznicowych nadano 1171. RAKOWSKA Katarzyna, PODOL- głównej alei Parku Ocalałych imię A. Mostowicza. SKA Joanna: Sztuka przetrwała Litzmann stadt Ghetto // Gaz. Wybor. dod. Gaz. Wy- 1164. PODOLSKA Joanna: Rocznica li- bor. Łódź. - 2009, nr 198, s. 6. kwidacji Litzmannstadt Getto // Gaz. Wybor. Rozpoczęcie obchodów 65. rocznicy likwidacji dod. Gaz. Wybor. Łódź. - 2006, nr 202, s. 4. getta łódzkiego.

1165. PODOLSKA Joanna: Rozmowy 1172. RAKOWSKI-KŁOS Igor, LELON- z tymi, którzy przeżyli // Gaz. Wybor. dod. KIEWICZ Jarosław: Czas na kadisz // Gaz. Gaz. Wybor. Łódź. - 2010, nr 202, s. 4. Wybor. dod. Co Jest Grane. - 2011, nr 198, Obchody 66. rocznicy likwidacji getta łódzkiego. s. 13. Obchody 67. rocznicy likwidacji getta łódzkie- 1166. PODOLSKA Joanna, GNACIKOW- go. Program. SKA Wioletta: Uczciwy człowiek musi sta- nąć po stronie ofiary //Gaz. Wybor. - 2009, 1173. RAKOWSKI-KŁOS Igor: Pamięć nr 201, s. 4. o getcie // Gaz. Wybor. dod. Co Jest Grane. Obchody 65. rocznicy likwidacji getta łódzkiego. - 2012, nr 203, s. 3. Imprezy upamiętniające 68. rocznicę likwidacji 1167. PODOLSKA Joanna, GNACIKOW- getta łódzkiego oraz 70. rocznicę Wielkiej Szpery. SKA Wioletta: W Łodzi po 60 [sześćdzie- sięciu] latach // Gaz. Wybor. dod. Gaz. 1174. RAKOWSKI-KŁOS Igor: Pamiętaj- Wybor. Łódź. - 2004, nr 203, s. 1. my, by się nie powtórzyło // Gaz. Wybor. dod. Gaz. Wybor. Łódź. - 2011, nr 201, s. 1. 1168. PROGRAM obchodów 60. [sześć- Obchody 67. rocznicy likwidacji getta łódzkiego. dziesiątej] rocznicy likwidacji Litzmann- 1175. RAKOWSKI-KŁOS Igor: 67. stadt Ghetto // Tygiel Kult. - 2003, nr 10-12, [Sześćdziesiąt siedem] lat po ostatnim s. 212-215. Toż: Piotr. 104. - 2004, nr 8, s. 8. transporcie z getta // Gaz. Wybor. dod. Gaz. Toż: Gaz. Wybor. dod. Gaz. Wybor. Łódź. - Wybor. Łódź. - 2011, nr 201, s. 5. 2004, nr 202, s. 5. Obchody 67. rocznicy likwidacji getta łódzkiego. Toż: Kalejdoskop. - 2004, nr 3, s. 15-16. 1176. ROB: Nasza wspólna historia // Dz. 1169. PROGRAM obchodów 65. [sześć- Łódz. - 1996, nr 207, s. 7. dziesiątej piątej] rocznicy likwidacji Litz 52. rocznica likwidacji getta łódzkiego. mannstadt Ghetto, Łódź 2009 // Wędrow- nik. - 2009, nr 1, s. 3. 1177. (RS): Marzenia poety Abramka // Toż: Piotr. 104. - 2009, nr 7-8, s. 2 Express Ilus. - 2004, nr 182, s. 12. Toż: Tyg. Powsz. dod. Łódź Stacja Radegast. - Uroczystość upamiętniająca Abrama Koplowi- 2009, nr 34, s. VIII. cza w ramach obchodów 60. rocznicy likwidacji Toż: // Gaz. Wybor. dod. Co Jest Grane. - 2009, getta łódzkiego. nr 195, s. 14. Toż: Gaz. Wybor. Łódź dod. 65. Rocznica Li- 1178. 60. [Sześćdziesiąta] rocznica likwi- kwidacji Litzmannstadt Ghetto. - 2009, nr 195, s. 4. dacji getta łódzkiego // Nowiny Kurier. - Toż: Echo Miasta Łódź. - 2009, nr 36, s. 3 Toż: Słowo Żyd. - 2009, nr 5, s. 8-9. 2004, nr z dn. 30 kwietnia, s. 8. Toż: Kultura i Biznes. - 2009, nr 48, s. 13. 1179. 65. [Sześćdziesiąta piąta] rocznica 1170. PROŃCZUK Ewa: I Bóg zapłakał // likwidacji przez Niemców Litzmannstadt Słowo Żyd. - 2004, nr 18-19, s. 6-7. Ghetto [Dokument elektroniczny] : Łódź Obchody 60. rocznicy likwidacji getta łódzkiego. 2009. - Warszawa : Pracownia Architektury DiM’84 : Studio Graficzne Kotbury, [2009]. 132 Bibliografia getta łódzkiego

- 1 dysk optyczny (CD-ROM) : kolor. ; 12 1187. TOMCZYK Henryk: Getto w Łodzi cm. // Niedziela. - 2009, nr 37, s. 36. Płyta powstała z okazji obchodów 65. rocznicy Obchody 65. rocznicy likwidacji getta łódzkiego. likwidacji getta łódzkiego. Zawiera: prezenentacje przedstawiające pomnik Polaków Ratujących Ży- 1188. TOMCZYK Henryk: „Zbrodnia, dów oraz Memoriał Radegast. która nigdy nie będzie zapomniana” // Nie- 1180. (SACH): Pamięć rozkwitła w Parku dziela dod. Niedziela Łódzka. - 2007, nr 7, Ocalałych // Dz. Łódz. - 2006, nr 202, s. 6. s. III. Obchody 62. rocznicy likwidacji getta łódzkiego. Obchody 63. rocznicy likwidacji getta łódzkiego.

1181. SZPIGL Jeszajahu: „Di tojte zajnen 1189. TOR: Krzyczeć wraz z ofiarą // ejbik jung” : (cum lejgn dem denkmol- Rzeczpospolita. - 2004, nr 203, s. A3. -sztejn ojf lodżer bejs-ojlem = [„Umari 1190. UPAMIĘTNIENIE Żydów łódzkich zawsze będą młodzi” : położenie kamienia 2003-2005 : raport z działań upamiętniają- pod pomnik na łódzkim cmentarzu żydow- cych żydowskie dziedzictwo Łodzi = Com- skim] // Dos Naje Lebn. - 1949, nr 94, s. 5. 5. rocznica likwiadacji getta łódzkiego. memorating the Jews of Łódź : a report of the commemorations paying homage to the 1182. SZUBERT Henryk: 52. [pięćdziesią- Jewish heritage of Łódź / [oprac. Małgorza- ta druga] rocznica utworzenia getta w Łodzi ta Andrzejewska-Psarska ; tł. Małgorzata // Dz. Łódź. - 1992, nr 33, s. 3. Andrzejewska-Psarska, John Crust]. - Łódź : Urząd Miasta Łodzi, [2006]. - 63 s. : il. 1183. SZUBERT Henryk: Tragedia łódz- ; 29 cm. kich Żydów : 54. [pięćdziesiąta czwarta] Treść: Kropiwnicki Jerzy: Staję po stronie rocznica powstania getta w Łodzi // Głos ofiary; Peleg David: Tradycja żydowska żyje; Bar- toszewski Władysław: W niewiadomym kierun- Poran. - 1994, nr 32, s. 3. ku; Schudrich Michael: „Tam, gdzie nie ma istot ludzkich, staraj się być ludzkim” – Talmud; Keller 1184. TABAKSBLAT Jisroel: Dos lebn Symcha: Minęło 60 lat; Tym, którzy zostali zamor- fun di jidn in lodżer geto : in ersztn jortog dowani - spoczywajcie w pokoju; Upamiętnienie fun der likwidacje fun geto in Lodż = [Ży- łódzkich Żydów; Litzmannstadt Getto; Komitet Honorowy; Program Obchodów 60. Rocznicy Li- cie Żydów w getcie łódzkim : w pierszwą kwidacji Litzmannstadt Getto w Łodzi; Wystawy; rocznicę likwidacji getta w Łodzi] // Dos Program Obchodów 61. Rocznicy Likwidacji Litz Naje Lebn. - 1945, nr 15, s. 4. mannstadt Getto w Łodzi; Echa medialne; Kom- pleks pomników upamiętniających Litzmannstadt Getto w Łodzi; Długofalowe projekty związane 1185. TARNOWSKA Zofia: Fabryka z upamiętnieniem łódzkich Żydów; Publikacje, ludzkich popiołów // Prawo Życie. - 1984, filmy, płyty; Współpraca z Tel Awiwem; Finanse; nr 44, s. 10-11. Sponsorzy; Instytucje, które wspierały Urząd Mia- 40. rocznica likwidacji getta łódzkiego. Histo- sta Łodzi w działaniach upamiętniających łódzkich ria getta. Żydów.

1186. TOJER-fajerungen cum dritn jortog 1191. W 4-tą [czwartą] rocznicę likwida- fun der likwidacje fun lodżer geto = [Smut- cji getta łódzkiego // Mosty. - 1948, nr 108, ne uroczystości w 3. rocznicę likwidacji s. 7. łódzkiego getta] // Dos Naje Lebn. - 1947, nr 71, s. 7. 1192. WASIAK Piotr: Uroczystości zamie- Relacja z uroczystości na cmenatarzu żydow- nią ruch w Łodzi // Gaz. Wybor. dod. Gaz. skiem oraz uroczystej akademii. Wybor. Łódź. - 2009, nr 199, s. 4. Obchody 65. rocznicy likwidacji getta łódzkiego. Pamięć i upamiętnianie 133

1193. WIEWIÓRSKI Jakub: Pamięć wciąż 1202. WOJTURSKI Mariusz, TOMCZYK żywa // Gaz. Wybor. dod. Gaz. Wybor. Łódź. Henryk: Kto ratuje jedno życie - ratuje cały - 2009, nr 44, s. 6. świat // Niedziela. - 2009, nr 37 dod. Nie- Przegląd filmów dokumentalnych o polskich dziela Łódzka, s. IV-V. Żydach w Muzeum Kinematografii z okazji obcho- Obchody 65. rocznicy likwidacji getta łódzkiego. dów 65. rocznicy likwidacji getta łódzkiego. 1203. WOŹNIAK Barbara: Happening 1194. WIEW [Jakub Wiewiórski]: Razem młodzieży // Kronika (Uniwersytet Łódzki). przeszliśmy tę drogę // Gaz. Wybor. dod. - 2004, nr 3, s. 21. Gaz. Wybor. Łódź. - 2009, nr 201, s. 8-9. Obchody 60. rocznicy likwidacji getta łódzkiego. Marsz Pamięci w ramach obchodów 65. rocznicy likwidacji getta łódzkiego. 1204. (WP): Kadisz dla ofiar getta //Wiad. 1195. (wil): 20. [dwudziesta] rocznica Dnia. - 2000, nr 203, s. 6. likwiadacji łódzkiego getta // Głos Robot. Obchody 56. rocznicy likwidacji getta łódzkiego. - 1964, nr 223, s. 5. 1205. ZAGŁADA Żydów z getta łódzkie- 1196. WIOL [Wioletta Gnacikowska]: go : w 50. [pięćdziesiątą] rocznicę likwida- Godne obchody // Gaz. Wybor. dod. Gaz. cji getta łódzkiego / [kom. red. Jan Fijałek Wybor. Łódź. - 2009, nr 207, s. 7. i in.] ; Okręgowa Komisja Badania Zbrodni Podsumowanie przez J. Kropiwnickiego ob- Przeciwko Narodowi Polskiemu w Łodzi chodów 65. rocznicy likwidacji getta łódzkiego. Instytutu Pamięci Narodowej ; Muzeum Miasta Łodzi. - Łódź : OKBZPNP IPN: 1197. WIOL [Wioletta Gnacikowska]: MHM, 1994. - 56, [1] s. ; 21 cm. - ISBN Prezydent wrócił z Ameryki // Gaz. Wybor. 8390185121. dod. Gaz. Wybor. Łódź. - 2008, nr 168, s. 3. Treść: Abramowicz Sławomir: Słowo wstępne, Przygotowania do obchodów 65. rocznicy li- s. 3; Fijałek Jan: Działalność zespołu naukowo- kwidacji getta łódzkiego. -badawczego ds. eksterminacji Żydów na ziemiach polskich wcielonych do III Rzeszy : osiągnięcia 1198. WIOL [Wioletta Gnacikowska]: i zadania badawcze, s. 5; Baranowski Julian: Zagła- Wielkie uroczystości już za tydzień // Gaz. da Żydów z getta łódzkiego w kontekście realizacji Wybor. dod. Gaz. Wybor. Łódź. - 2009, hitlerowskiej polityki „Endlösung” w Kraju Warty, s. 16; Fijałek Andrzej: Problem dominacji zgonów nr 192, s. 3. na serce na tle innych chorób wśród mieszkańców Obchody 65. rocznicy likwidacji getta łódzkiego. getta w Łodzi, s. 26; Kobielec Aleksandra: Więź- niowie Żydzi z getta łódzkiego w KL Gross-Rosen, 1199. WITKOWSKA Matylda: 70. [sie- s. 37; Drywa Danuta: Więźniowie getta łódzkiego demdziesiąta] rocznica likwidacji Litz w KL Stutthof, s. 45; Blombergowa Maria Mag- mannstadt Getto: przyjechali ocalali z ro- dalena, Felchner Andrzej: Łodzianie pochodzenia żydowskiego ofiarami mordu katyńskiego, s. 52. dzinami // Dz. Łódz. - 2014, nr 201, s. 3. Rec.: Zagłada Żydów z getta łódzkiego / Wła- dysława Zawistowska // Słowo Żyd. - 1996, nr 18, 1200. WOJCIECHOWSKA Monika, L.: s. 16-17. Stacja pamięci // Dz. Łódz. - 2004, nr 203, s. 1. 1206. ZBLIŻAJĄ się ważne obchody // Przebieg uroczystości z okazji obchodów 60. Piotr. 104. - 2009, nr 2, s. 25. rocznicy likwidacji getta łódzkiego. O planie obchodów 65. rocznicy likwidacji przez Niemców getta łódzkiego. 1201. WOJCIECHOWSKA Monika, L.: Tego nie można zapomnieć // Dz. Łódz. - 1207. ZBOIŃSKA Alicja: Ulicami Łodzi 2004, nr 203, s. 4. przeszedł wczoraj Marsz Żywych // Dz. Relacja z obchodów 60. rocznicy likwidacji Łódz. - 2017, nr 199, s. 3. getta łódzkiego. 134 Bibliografia getta łódzkiego

Marsz Żywywch zorganizowany przez Funda- Ashe Victor: Pokolenia będą pamiętały, s. 21–22; cję Pojednanie w ramach obchodów 73. rocznicy Kopecký Bedřich: Trzeba z ksenofobią prowadzić likwidacji getta łódzkiego. walkę, s. 23–25, Houldai Ron: Ważne jest, by spotkali się młodzi ludzie, s. 26–27; Kieres Leon: 1208. (ZK): Pamięć ocalona // Piotr. 104. Baruhim awaim, s. 28-29; Pastusiak Longin: Nie - 2006, nr 9, s. 5. wolno przestać mówić o zbrodniarzach, s. 30–32; Saryusz-Wolski Jacek: Budujmy Europę świadomą Uroczystości rocznicy likwidacji getta łódzkie- swej historii, s. 33–34; Bartoszewski Władysław: go w Parku Ocalałych. Jest milczenie olbrzymie, s. 35–36; Koehler Horst: Niemcy są świadome swojej odpowiedzialności, 1209. ŻEBY ten krzyk nie przeminął : ma- s. 37–38; Fischer Heinz: Współodpowiedzialność teriały z Obchodów 60. [sześćdziesiątej] za cierpienia, s. 39; Zelig Abraham: Raot rabot Rocznicy Zagłady Litzmannstadt Ghetto : we-carot, s. 40-41; Zyskind Eljezer: Do czego jest 1944-2004 / [zred. zespół „Kroniki” w skła- zdolna doprowadzić nienawiść, s. 42-43; Klugman Aleksander: Ner tamiol : tu był mój dom, s. 47–56; dzie Gustaw Romanowski, Marek Strąkow- Romanowski Gustaw: Ha-tikwa : sens wrażliwo- ski, Mateusz Sidor]. - Łódź : Urząd Miasta ści, s. 57–58; Gumola Mieczysław: Walka z nie- Łodzi, 2005. - 136 s., [16] s. fot. kolor. ; pamięcią : ocalony honor miasta, s. 59–64; Echa 23 cm. - (Biblioteka Kroniki Miasta Łodzi ; prasowe : w kraju, s. 67–88; Echa prasowe : za granicą, s. 89–102; Program obchodów 60. Rocz- ISSN 1231-5354, t. 1). nicy Likwidacji Litzmannstadt Ghetto, s. 105–107; Treść: Bartoszewski Władysław: Getto odbudo- Sprawozdanie z przebiegu Obchodów 60. Roczni- wanej pamięci, s. 7-8; Komitet honorowy Obcho- cy Likwidacji Litzmannstadt Ghetto, s. 108–122; dów 60. Rocznicy Zagłady Litzmannstadt Ghetto, Jabłońska Renata: Zichrojnes : za drutami, s. 125– s. 9–10; Kropiwnicki Jerzy: Krzyczeć razem 127; Piluk Piotr: Cwiszn himl un waser : sztuka z ofiarą, s. 13–15; Shalgi Ilan: Horror Holocaustu mówiąca o Zagładzie, s. 128–129; Sondej Maria: trwa wciąż w pamięci, s. 16–17; Belka Marek: Mo- Tikun olam : Litzmannstadt Ghetto sześćdziesiąt żemy zbudować most pamięci i dialogu, s. 18–20; lat później, s. 130–132; Park Ocalałych, s. 133.

4.2.5. Katalogi wystaw

1210. DAS Gesicht des Gettos : Bilder Koln], 2012. - 130 s. : il. ; 30 cm. - ISBN jüdischer Photographen aus dem Getto 9783938636169. Litzmannstadt : 1940-1944 = The face of Katalog wystawy poświęcony Żydom z Fran- the ghetto : pictures taken by Jewish pho- kurtu nad Menem oraz Düsseldorfu wsiedlonych do getta łódzkiego. tographers in the Litzmannstadt ghetto : 1940-1944 / ed. by Ingo Loose. - Berlin : 1212. DZIECI łódzkiego getta (Litzmann- Stiftung Topographie des Terrors, 2010. - stadt Getto) = Children of the Lodz ghetto 95 p. il. - ISBN 9783941772083. (Litzmannstadt Ghetto) / [kom. red. Edna Katalog wystawy zorganizowanej przez Topo- Friedberg i in. ; tł. na jęz. pol. Katarzyna graphie des Terrors, 22 czerwiec – 3 październik 2010. Korsak ; red. pol. tekstu Magdalena Pro- kopowicz]. - Łodź : Oficyna Bibliofilów ; 1211. DEPORTIERT ins Ghetto : die De- Waszyngton : United States Holocaust Me- portationen der Juden aus dem Rheinland morial Museum, 2009. - 119 s. : il. (w tym im Herbst 1941 ins Ghetto Litzmannstadt kolor.) ; 27 cm. - ISBN 9788361743248. (Łódź) / Bearb. von Karola Fings und Hil- Publikacja oparta na materiale z wystawy pt. degard Jakobs ; Unter Mitarb. von Nina Oddajcie mi wasze dzieci. Głosy z getta łódzkiego, prezentowanej w United States Holocaust Me- Matuszewski und Markus Roos. - Köln : morial Museum w Waszyngtonie we współpracy [NS-Dokumentationszentrum der Stadt z Instytutem YIVO w Nowym Yorku, 15 grudnia 2006–8 października 2007. Pamięć i upamiętnianie 135

1213. DZIECI z łódzkiego getta : wysta- 1216. I skrzypce przestały grać : obóz cy- wa : sierpień 2004 r. : w 60. [sześćdziesiątą] gański 1941-1942 = And the fiddles stopped rocznicę likwidacji łódzkiego getta / [sce- playing : the Gypsy camp 1941-1942 = Und nariusz wystawy i tekst katalogu Joanna dann schwieg die Geige : das Ziegeuner- Podolska]. - Instytut Tolerancji, Archiwum lager 1941-1942 / [scenariusz wystawy Państwowe w Łodzi, Centrum Manfaktura. Izabela Miniak ; proj. graf. wystawy i kata- - Łódź : Bilbo, 2004. - [64] s. : il. ; 21 cm. logu Stefan Cyruliński ; tł. Sens]. - Łódź : - ISBN 8391422399. Muzeum Tradycji Niepodległościowych Toż w jęz. ang.: The children of the Łódź w Łodzi, 2009. - 42 s. : il. ; 22 cm. -ISBN Ghetto : exhibition : August 2004 : on the 60th 9788390742236. anniversary of the liquidation of the Łódź Ghetto / [conception of the exhibition and text of catalogue Joanna Podolska ; eng. transl. Jacek Witkowski 1217. ŁÓDŹ Ghetto : fotografie Henryka in cooperation with Izabela Olejnik] ; Institute of Rossa = Photographs by Henryk Ross / Tolerance, The State Archive in Łódź, Manufaktura [wstęp Krzysztof Candrowicz ; tł. Barbara Center. - Łódź : Bilbo, 2004. - [64] s. : fot. ; 21 Włodarczyk]. - Łódź : Fundacja Edukacji cm. - ISBN 8392136004. Toż w jęz. fr.: Les enfants du ghetto de Łódź : Wizualnej, 2005. - [40] s. : il. ; 24x28 cm. exposition : Août 2004 : commemoration du so- ixantieme anniversaire de la liquidation du ghetto 1218. MEMORY unearthed : the Lodz de Łódź / [scenario et choix des textes Joanna Ghetto photographs of Henryk Ross / ed. Podolska ; trad. Alexandre Dayet] ; Institut de la by Maia-Mari Sutnik ; [transl. Kalman We- Tolerance, Archives d’Etat de Łódź, Centre Manu- faktura. - Łódź : Bilbo, 2004. - [64] s. : fot. ; 21 iser]. - Toronto : Art Gallery of Ontario ; cm. - ISBN 8391422372. New Haven ; London : distributed by Yale Toż w jęz. włos.: I bambini del ghetto di Lodz : University Press, 2015. - 241, [3] s. : il. ; 29 la memoria del Litzmannstadt Ghetto / [testo ori- cm. - 9780300207224. ginale e redazione del quaderno Joanna Podolska ; Rec.: Ruth Ellen Gruber // Jew. Q. - 2015, Vol. traduzione Agnieszka Zakrzewicz ; progetto grafi- 62, nr 2, s. 80-83. co Zbigniew Janeczek]. - Łódź : Bilbo, 2009. - [64] s. : fot. ; 21 cm. - ISBN 9788392827108. 1219. „NASZĄ jedyną drogą jest praca” : getto w Łodzi 1940-1944 = „Our only way 1214. GETTO - terra incognita : sztuka is work” : the Lodz Ghetto 1940-1944 / walcząca Ariego Ben Menachema i Mend- [tekst Marek Budziarek ; tł. Dorota De- la Grosmana = The struggling art of Arie kiert]. - Łódź : Muzeum Historii Miasta Ło- Ben Menachem and Mendel Grosman / dzi ; [Poznań] : Fundacja Signum, [2004]. [red. Xenia Modrzejewska-Mrozowska, - Harmonijka (6 s.) : il. ; 30 cm. Andrzej Różycki, Marek Szukalak ; aut. Folder towarzyszący stałej ekspozycji Muzeum tekstów Andrzej Kempa i in. ; tł. tekstu Historii Miasta Łodzi, która na czas obchodów 60. na jęz. ang. Elżbieta Gatt ; tł. tekstu z jęz. rocznicy likwidacji getta łódzkiego stała się częścią hebr. Josef Raab]. - Łódź : Oficyna Biblio- przygotowywanej wystawy pt. „Na granicy śmierci i nadziei”. filów, 2009 - [55] s. : il. ; 22x27 cm. - ISBN 9788361743163. 1220. „OUR only way is work” : the Łódź Wystawa w Galerii 87 Urzędu Miasta Łodzi, Ghetto 1940-1944 / [ed. by Marek Budzia- 15–31 sierpień 2009 r. rek ; transl. of the text Sylwia Djaczyńska]. 1215. HERZOG Paweł: Okna Bałut / [wstęp - Łódź : Muzeum Historii Miasta Łodzi, Joanna Podolska]. - [Łódź] : Instytut Tole- 2002. - 119 s. : il. ; 21 cm. Katalog stałej wystawy Muzeum Historii Mia- rancji, [2005]. - 7, [17] s. : il. ; 15x21 cm. sta Łodzi. Katalog wystawy Okna Bałut zorganizowanej w 60. Rocznicę Likwidacji Getta Łódzkiego. 136 Bibliografia getta łódzkiego

1221. PIETRZYŃSKI Tadeusz: Katalog Prezentacja wystawy : Muzeum Żydowskie i analiza wiedzy o monecie getta łódzkie- w Wiedniu, 1 październik 2015 – 6 marzec 2016, Stacja Radegast – Muzeum Tradycji Niepodległo- go. - Katowice : Polskie Towarzystwo Ar- ściowych w Łodzi – wiosna 2016. cheologiczne i Numizmatyczne, 1988. - 23 Rec.: „Post41 : relacje z Litzmannstadt Getto” : s. : il. ; 21 cm. korespondencja z zatrzymanego czasu / Krzysztof Treść: Analiza wiedzy o monecie getta łódzkie- Paweł Woźniak // Kron. Miasta Łodzi. - 2016, go, s. 1; Katalog, s. 8; Falsyfikaty, s. 15; Katalog [nr] 4, s. 204-207. monet fałszywych, s. 16. Rec.: J. K. [Janusz Kurpniewski] // Biul. Numiz. 1226. POZORY normalności : w 60. - 1988, nr 4-6, s. 28-30. [sześćdziesiątą] rocznicę likwidacji getta 1222. POCZTA w getcie łódzkim 1940- łódzkiego = Appearances of normality : 1944 / oprac. Marek Budziarek. - Łódź : commemorating the 60th anniversary of Muzeum Historii Miasta Łodzi, 1995. - 15, the liquidation of the Lodz ghetto / [tekst [1] s. : il. ; 21 cm. - ISBN 8390185180. i oprac. katalogu Marek Budziarek ; red. Katalog wystawy zorganizowanej na podsta- Lucyna Skompska ; tł. Dorota Dekiert]. wie zbiorów filatelistycznych Manfreda Schulze - Łódź : Muzeum Historii Miasta Łodzi : i pracy monograficznej Manfreda Schulze i Stefana Fundacja Signum, 2004. - 32 s. : 2 fot. ; 30 Petriuka Unsere Arbeitunsere Haffnung : Getto Lodz 1940–1945. cm. - ISBN 83-87434-36-1.

1223. POCZTA w łódzkim getcie 1940- 1227. ROSS Henryk: Pogrzebane wspo- 1944 : ze zbiorów Manfreda Schulze (Ber- mnienia = buried memories / [przygotowa- lin) / [folder Grażyna Janaszek, Ryszard nie katalogu Natalia Kusza, Jacek Klauze, Iwanicki, Stanisław Walisch] ; Muzeum Przemysław Cyruliński ; tł. Natalia Kusza, Tradycji Niepodległościowych w Łodzi, Adam Więckowski]. - Łódź : Urząd Mia- Polski Związek Filatelistów. Zarząd Okręgu sta ; Hiszpania : La Fabrica, 2009. - 10 s. : w Łodzi. - Łódź : MTN : PZF, 2004. - 21 il. ; 21 cm. Katalog wystawy „Pogrzebane: Fotografie s. : il. ; 22 cm. Henryka Ross’a”. Działalność poczty; znaczki pocztowe. 1228. SPUREN aus dem Getto Łódź 1940- 1224. „POMIĘDZY życiem a śmiercią” : 1944 : Dokumente der Sammlung Wol- Litzmannstadt Getto 1940-1944 / [folder fgang Haney, Berlin : eine Ausstellung in red. Henryk Siemiński ; teksty Julian Ba- der Gedenk - und Bildungsstätte Haus der ranowski, Andrzej Rukowiecki] ; Muzeum Wannsee-Konferenz vom 28. März 1999 bis Tradycji Niepodległościowych w Łodzi, zum 30. Dezember 2000 : Textheft zur Aus- Archiwum Państwowe w Łodzi. - Łódź : stellung (enthält alle Texte und ausgewählte MTN : AP, 2004. - 56 s. : il. ; 24 cm. Wystawę zorganizowano w ramach obchodów Abbildungen sowie ergänzende Dokumente 60. Rocznicy Likwidacji Litzmannstadt Getto. / [wissenschaftliche bearb. und Texte Peter Klein]. - Berlin: Edition Hentrich, 1999. - 1225. POST41 : relacje z Litzmannstadt 71 s. : il. ; 21 cm. - ISBN 3894682566. Getto - księga pamięci = Reports from Katalog wystawy „Ślady z getta łódzkiego Litzmannstadt Ghetto - a memorial book 1940–1944” : dokumenty ze zbiorów Wolfganga Heney prezentowane w budynku Konferencji Wan- / red. Angelika Brechelmacher, Bertrand nsee, 28 marczec 1999 – 30 grudzień 2000. Perz, Regina Wonisch ; [tłum. na pol. Ma- ria Goldstein, tłum. na ang. Nick Somers]. 1229. STACJA Radegast Litzmannstadt - Wien : Mandelbaum Verlag, cop. 2015. - Getto 1940-1944 / [oprac. red. Henryk 302 s. : il. ; 30 cm. - ISBN 9788393751242. Siemiński]. - Łódź : Muzeum Tradycji Pamięć i upamiętnianie 137

Niepodległościowych, 2005. - 32 s. : il. ; 1232. „UNSER einziger Weg ist Arbeit” : 20 cm. das Getto in Łodz 1940-1944 : eine Aus- Toż: [Wyd. 2 popr. i uzup.]. - Łódź : Muzeum stellung des Jüdischen Museums Frankfurt Tradycji Niepodległościowych, 2010. - 40 s. : il. ; am Main / red. Hanno Loewy und Gerhard 20 cm. Schoenberner ; in Zusammenarbeit mit 1230. THE last ghetto : life in the Lodz Yad Vashem [i in.]. - Wien : Löcker, 1990. ghetto 1940-1944 = ha-Geto ha-aharon : - 288 s. : il. (w tym kolor.) ; 28 cm. - ISBN ha-hayim be-geto Lodz’, 1940-1944 / ed. 3854091699. by Michal Unger. - Jerusalem : Yad Va- Treść: Hoffmann Hilmar: Geleitwort, s. 6; Heuberger Georg: Vorwort, s. 7; Becker Jurek: Die shem the Holocaust Martyrs’ and Heroes’ unsichtbare Stadt, s. 10; Scheffler Wolfgang: Das Remembrance Authority, 2004. - 34, 193 Getto Łódź in der nationalsozialistischen Juden- s. : il. ; 31 cm. - ISBN 9653080458. politik, s. 12–16; Freund Florian, Perz Bertrand, Tekst równolegle w jęz. ang. i hebr. Stuhlpfarrer Karl: Das Getto in Litzmannstadt Treść: Shalev Avner: Introduction, s. 7; Mais (Łódź), s. 17–31; Diner Dan: Jenseits des Vorstel- Yitzchak, Unger Michal: Visualizing the Lodz lbaren : der „Judenrat” als Situation. [Toż w jęz. ghetto, s. 11–16; Gutman Israel: The distinctive- niem.: „Gedächtniszeiten; über jüdische und ande- ness of the Lodz ghetto, s. 17–18; Occupation: the re Geschichten“ (2003); toż w jęz. ang.: „Beyond first few months, s. 29–56; The organization of the the Conceivable; Studies on Germany, Nazism, and ghetto life, s. 57–74; The watershed is crossed, the Holocaust“ (2000)], s. 32; Mostowicz Arnold: s. 75-92; Everyday life in the ghetto, s. 93–112; La- Es war einmal ein König, s. 41; Krakowski Shmu- bor, s. 113–130; Light from the abyss; Mordechai el: Illegale Organisation im Łódźer Getto, s. 45; Chaim Rumkowski, s. 163–176; The end draws Freund Florian, Perz Bertrand, Stuhlpfarrer Karl: near, s. 177–193. Bildergeschichten - Geschichtsbilder, s. 50; Loewy Hanno: Spuren, s. 59; Bilder: die Farbdias der deutschen Gettoverwaltung in Łódź, s. 66; Dokumente: 1231. TWARZ getta : zdjęcia żydowskich die Geschichte des Getto Łódź in den Dokumenten fotografów z getta Litzmannstadt, 1940– der nationalsozialistischen Vernichtungspolitik und 1944 : [katalog wystawy] = The face of the in den Zeugnissen des jüdischen Uberlebenskamp- ghetto : pictures taken by Jewish photogra- fes im Getto: Tagebücher, Fotografien, Alben und Chroniken, s. 146. phers in the Litzmannstadt ghetto, 1940- Rec.: Janusz Wróbel // Biul. Okr. Kom. Bad. 1944 : [exhibition imprint / oprac. nauk. Zbrod. Hitler. Łodzi Inst. Pamięci Nar. - 1990, T. 2, i autor tekstów Ingo Loose ; tłum. na jęz. s. 136-138. pol. Elżbieta Nowocień ; tłum. na jęz. ang. 1233. WIELKA szpera - wrzesień 1942 : Mariamne Fields, Allison Brown]. - Łódź : katalog wystawy. - Łódź : Archiwum Pań- Archiwum Państwowe ; Berlin : Stiftung stwowe : Centrum Dialogu im. Marka Edel- Topographie des Terrors, cop. 2014. - 95 mana, 2012. - 47, [1] s. : il. (w tym kolor.) ; s. : il. ; 27 x 22 cm. – 9783941772205. 29 cm. - ISBN 9788393160822.

3.2.6. Recenzje wystaw

1234. ADAMCZEWSKA Izabella: Spacer Wystawa fot. „Naszą jedyną droga jest praca. po getcie // Gaz. Wybor. dod. Gaz. Wybor. Getto łódzkie 1940–1944” w Muzeum Historii Miasta Łodzi. Łódź. - 2004, nr 203, s. 3. Wystawa „Nieobecni” na Starym Rynku. 1236. BOMANOWSKA Marzena: Sztu- ka zdegenerowana // Gaz. Wybor. - 2004, 1235. BeO: Łódzkie getto // Dz. Łódz. - nr 200, s. 11. 1993, nr 15, s. 4. 138 Bibliografia getta łódzkiego

Wystawa Miejsca-Zapisy. Z kolekcji Muzeum Wystawa „Poczta w Łódzkim Getcie 1940– Sztuki w 60. rocznicę likwidacji Litzmannstadt 1944” ze zbiorów numizmatycznych i filatelistycz- Getto. nych Manfreda Schulze w ramach obchodów 60 rocznicy Likwidacji Łódzkiego Getta. 1237. BUDZIAREK Marek: Fotografie z dzielnicy śmierci // Kron. Miasta Łodzi. 1245. KK: Nie tylko drut // Gaz. Wybor. - 1997, nr 1-2, s. 118-125. dod. Gaz. Wybor. Łódź. - 2004, nr 207, s. 6. Fot. łódzkiego getta wykonane przez Waltera Wystawa książki artystycznej Dzieciaki z getta Geneweina. Jacka Wdzięczaka.

1238. BUDZIAREK Marek: Naszą jedyną 1246. (L): Miejsca i zapisy // Dz. Łódz. - drogą jest praca // Gaz. Wybor. dod. Gaz. 2004, nr 198, s. 17. Łódz. - 1993, nr 13, s. 4. Wystawa w Muzeum Sztuki „Miejsca–zapisy” dedykowana pamięci ofiar zagłady getta łódzkiego. Wystawa fot. „Naszą jedyną droga jest praca. Getto łódzkie 1940–1944” w Muzeum Historii Miasta Łodzi. 1247. LAJDENFROST Adam: Sprawoz- danie z otwarcia wystawy „Dzieci z łódz- 1239. BUDZIAREK Marek: Pracowity kiego getta” w dniu 13 sierpnia 2004 r. // fotograf // Gaz. Wybor. dod. Gaz. Łódz. - Rocz. Łódz. - 2004, T. 51, s. 271-272. 1993, nr 51, s. 4. Ekspozycja w pomieszczeniach Centrum Ma- Wystawa fot. „Naszą jedyną droga jest praca. nufaktura wg scenariusza J. Podolskiej. Getto łódzkie 1940–1944” w Muzeum Historii Miasta Łodzi. 1248. LAJDENFROST Adam: Sprawoz- danie z otwarcia wystawy „Pomiędzy ży- 1240. BUDZIAREK Marek: W cieniu ciem a śmiercią. Litzmannstadt Getto 1940- śmierci // Kalejdoskop. - 1993, nr 3, s. 31. 1944” w dniu 29 kwietnia 2004 r. // Rocz. Wystawa fot. „Naszą jedyną droga jest praca. Łódz. - 2004, T. 51, s. 270-271. Getto łódzkie 1940–1944” w Muzeum Historii Wystawa zdjęć i przedmiotów ocalonych z za- Miasta Łodzi. głady w Oddziale Muzeum Tradycji Niepodległo- ściowych na Radogoszczu. 1241. FLIEGER Estera: Wycięte z życia dzieci z Bałut // Gaz. Wybor. dod. Gaz. Wy- 1249. LEFFER Phyllis: „Give Me Your bor. Łódź. - 2016, nr 161, s. 5. Children”: voices from the Lodz Ghetto, Wystawa „Dzieci z Bałut – wspomnienie” Jacek Nowakowski and Teresa Pollin, co- w domu przedpogrzebowym na cmentarzu żydow- skim, upamiętniająca najmłodszych, którzy zginęli -curators // Public Hist. 2008. - Vol. 30, w getcie łódzkim. nr 1, s. 138-142. Rec. wystawy Give My Your Children : voices 1242. FOTOGRAFIE z łódzkiego getta // from the Lodz Ghetto (on-line) przygotowanej Życie Warsz. - 1994, nr 242, s. 12. przez Muzeum Holocastu w Waszyngtowanie. Wystawa fot. z getta łódzkiego w Instytucie Yad Vashem w Jerozolimie. 1250. [LTZ]: WYSTAWA we Frankfurcie o łódzkim getcie // Dz. Łódz. - 1989, nr 140, 1243. JASIŃSKA Agnieszka: Prezydent s. 3. mówi „nie” // Dz. Łódz. - 2009, nr 23, s. 5. Wystawa „Dzieci z łódzkiego getta. Pamięć 1251. LUDWISIAK Małgorzata: Historia Litzmannstadt Ghetto w Rzymie” i odmowa J. Kro- nie z podręczników // Gaz. Wybor. dod. piwnickiego sprawowania patronatu honorowego nad tą wystawą. Gaz. Wybor. Łódź. - 2004, nr 289, s. 6. „Pamięć” – wystawa o dzieciach z getta łódz- kiego, zorganizowana w Łodzi przez Instytut To- 1244. KK: Listy zza murów // Gaz. Wybor. lerancji. dod. Gaz. Wybor. Łódź. - 2004, nr 202, s. 6. Pamięć i upamiętnianie 139

1252. MADEJ Magda: Dzieci z łódzkiego 1261. PIETRASIK Marta: Łódź w dwóch getta // Przegląd. - 2009, nr 4, s. [53]. wymiarach // Gaz. Wybor. dod. Gaz. Wybor. Wystawa zdjęć z Archiwum Państwowego Łódź. - 2009, nr 208, s. 6. „Dzieci z łódzkiego getta” została zaprezentowana Wystawa fot. S. Grzanka i Z. Januszka „Linia w Rzymskiej Szkole Fotografii, przedstawia zbiory graniczna” prezentowana w Galerii ŁTF w ramach placówki poświęcone tej tematyce. obchodów 65. Rocznicy Likwidacji Litzmannstadt Getto. 1253. MARPIE: Łódź w dwóch wymiarach // Gaz. Wybor. dod. Gaz. Wybor. Łódź. 1262. PODOLSKA Joanna: Gdzie okno, - 2010, nr 181, s. 6. gdzie szubienica // Gaz. Wybor. - 2004, nr 203 dod. Duży Format, nr 34, s. 10-11. 1254. MSAS: Pamiętniki z getta // Gaz. Współczesne zdjęcia łódzkich kamienic z tere- Wybor. dod. Gaz. Wybor. Łódź. - 2004, nu getta Pawła Herzoga zestawione ze zdjęciami nr 101, s. 7. Mendla Grosmana z tych samych kamienic z cza- sów istnienia getta. Wystawa „Dzieci z łódzkiego getta”.

1255. NAJDECKA Jolanta: Wystawa 1263. PODOLSKA Joanna: Nieobecni na do wzięcia // Solidar. Ziemi Łódz. - 1990, Starym Rynku // Gaz. Wybor. dod. Gaz. nr 23, s. 6 Wybor. Łódź. - 2004, nr 200, s. 5. Wystawa „Nieobecni” przygotowana przez Wystawa „Unser einziger Weg ist Arbet. Jedy- łódzki oddział IPN. ną naszą drogą jest praca. Łódzkie getto 1940–44” prezentowana w 1990 r. we Frankfurcie. 1264. PODOLSKA Joanna: Szarotka, ryb- 1256. OSTOJSKA Beata: Listonosz za ka i most // Gaz. Wybor. dod. Gaz. Wybor. drutami // Dz. Łódz. - 1995, nr 217, s. 8. Łódź. - 2004, nr 200, s. 5. Wystawa „Poczta w getcie łódzkim 1940– Prace artystyczne wykonane w getcie łódzim 1944”. prezentowane na wystawie „Pozory normalności” w Muzeum Historii Miasta Łodzi. 1257. PAMIĘTNIK Rywki // Miasteczko Pozn. - 2017, nr 2, s. 126-129. 1265. PODOLSKA Joanna: Zraniona pa- Wystawa w Żydowskim Muzeum Galicja. mięć // Gaz. Wybor. dod. Gaz. Wybor. Łódź. - 2004, nr 194, s. 2. 1258. (PAS): Zdjęcia z dzielnicy zamknię- Wystawa fotograficzna W. Małka „Zraniona pa- tej // Dz. Łódz. - 2004, nr 101, s. 9. mięć” prezentowana w domu przedpogrzebowym Wystawa „Pomiędzy życiem a śmiercią” zor- na cmentarzu żydowskim.. ganizowana w ramach obchodów 60. Rocznicy Likwidacji Litzmannstadt Getto. 1266. RAKOWSKA Katarzyna: Pocału- nek w getcie // Gaz. Wybor. dod. Gaz. Wy- 1259. PASIECZNY Robert: „Unser einzi- bor. Łódź. - 2005, nr 202, s. 12. ger Weg ist Arbeit” // Fołks Sztyme. - 1990, Wystawa fotograficzna „Łódź Getto” Henryka nr 22, s. 10, 8. Rossa dokumentująca życie codzienne w getcie Otwarcie wystawy we Frankfurcie nad Menem łódzkim. w 50. rocznicę utworzenia getta łódzkiego. 1267. (red): Post 41 : relacje z Litzmann 1260. PAWŁOWSKI Dariusz: Opowieść stadt-Getto // Niedziela dod. Niedziela o mieście // Dz. Łódz. - 2009, nr 199, s. 20. Łódzka. - 2016, nr 32, s. IV. „Łódź w cieniu Litzmannstadt – okupacyjne Wystawa dokumentów z getta łódzkiego. oblicze miasta”, wystawa w Wojewódzkiej i Miej- skiej Bibliotece Publicznej. 1268. ROMANOWSKI Gustaw: Getto - kolor i mrok // Rzeczpospolita. - 1993, nr 15, s. 4. 140 Bibliografia getta łódzkiego

Wystawa fotografii „Naszą jedyną drogą jest w związku z 70. rocznicą deportacji niemieckich praca. Getto łódzkie 1940–1944” w Muzeum Hi- Żydów do getta łódzkiego. storii Miasta Łodzi. 1272. ZAWISTOWSKA Władysława: 1269. SASIN Magdalena: Dzieciństwo Otwarcie wystawy w Muzeum Żydowskim w getcie // Gaz. Wybor. dod. Gaz. Wybor. we Frankfurcie nad Menem : międzynaro- Łódź. - 2004, nr 190, s. 3. dowe sympozjum pt. Unser einziger Weg Wystawa „Dzieci z łódzkiego getta”. ist Arbeit (23-27 V) // Biul. Żyd. Inst. Hist. 1270. SITAREK Adam: „Nie masz już - 1990, nr 3-4, s. 179-181. żydowskich miasteczek...” : Zagłada w re- 1273. ZGLIŃSKA Małgorzata: Impresje : gionie łódzkim // Słowo Żyd. - 2012, nr 1, Litzmannstadt Ghetto : dzieci łódzkiego s. 18-21. getta // Słowo Żyd. - 2005, nr 27, s. 12-13. Wystawa poświęcona Zagładzie Żydów na ziemi łódzkiej zorganizowana przez IPN oraz Mu- zeum Tradycji Niepodległościowych. 1274. ZK: Getto. Terra incognita. W: Po- lak, Żyd, artysta : tożsamość a awangarda 1271. ZAWILSKI Piotr: Wystawy archi- / red. Jarosław Suchan ; współpr. nauk. Ka- waliów Litzmannstadt Ghetto w Niem- rolina Szymaniak. - Łódź : Muzeum Sztuki, czech ze zbiorów Archiwum Państwowego 2010, s. 248-[251]. w Łodzi // Słowo Żyd. - 2012, nr 1, s. 7. Dzieje albumu A. Ben-Menachema Getto. Ter- Archiwum Państwowe udostępniło swoje ra incognita z ilustracjami M. Grosmana, powsta- zbiory NS-Dokumentationszentrum w Kolonii łego na przełomie 1943/44 r. – przykłady ilustracji.

4.2.7. Fotografie

1275. BARWY getta // Karta. - 2014, Ghetto Łodz // Zeitgeschichte. - 1991, Vol. nr 81, s. 20-25. 18, H. 9-10, s. 271-303. Życie i praca Żydów w getcie łódzkim w fotografii W. Geneweina. 1280. GETTO łódzkie - Litzmannstadt Getto : 1940-1944 / pod red. Juliana Bara- 1276. BOURLA Lisa: Shaping and resha- nowskiego i Sławomira M. Nowinowskie- ping memory : the Łódź Ghetto photogra- go ; Archiwum Państwowe w Łodzi, Insty- phs // Word image. - 2015, Vol. 31, nr 1, tut Pamięci Narodowej - Komisja Ścigania s. 54-72 Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu 1277. BUDZIAREK Marek: Fotografie Oddział w Łodzi. - Łódź : Archiwum Pań- z dzielnicy śmierci // Kron. Miasta Łodzi. stwowe w Łodzi : Instytut Pamięci Narodo- - 1997, nr 1-2, s. 118-125. wej - Komisja Ścigania Zbrodni Przeciwko Fot. z getta łódzkiego wykonane przez Waltera Narodowi Polskiemu Oddział w Łodzi, Geneweina. 2009. - 288 s., [1] k. tabl. złoż. : il. ; 30 cm + plan (1 k. złoż. kolor. ; 56 x 80 cm, po 1278. FOTOGRAFIE z łódzkiego getta // złoż. 20 x 28 cm). - ISBN 9788392930426. Życie Warsz. - 1994, nr 242, s. 12. Album ilustrujący zagładę łódzkich Żydów. Wystawa fot. z getta łódzkiego w Yad Washem Rec.: Marta Sikorska-Kowalska // Studia z hi- w Jerozolimie. storii społeczno-gospodarczej XIX i XX Wieku. T. 7 / pod red. Wiesława Pusia, Jarosława Kity. 1279. FREUND Florian, PERZ Bertrand, - Łódź : Wydaw. Uniwersytetu Łódzkiego, 2010, STUHLPFARRER Karl: Farbdias aus dem s. [321]-324; Zdjęcia jak niemy film / Katarzyna Rakowska // Gaz. Wybor. dod. Gaz. Wybor. Łódź. - 141 Odważanie racji chleba 142 Bibliografia getta łódzkiego

2009, nr 200, s. 5; Twarze łódzkiego getta / Joanna 1287. KINZEL Tanja: Zwangsarbeit im Szczęsna // Gaz. Wybor. - 2009, nr 248, s. 21. Fokus : drei fotografische Perspektiven aus dem Ghetto Litzmannstadt. W: Im Ghetto 1281. GROSSMAN Mendel: My secret 1939-1945 : neue Forschungen zu Alltag camera : life in the Lodz Ghetto / phot. by und Umfeld / hrsg. von Christoph Dieck- Mendel Grossman ; text by Frank Dabba mann und Babette Quinkert. - Gottingen : Smith ; introd. by Howard Jacobson. - Lon- Wallstein, 2009, s. 171-204. don : Frances Lincoln, cop. 2000. - [40] s. : il. 24x27 cm. - ISBN 0152023062. 1288. KOCH Gertrud: Mystification et évi- dence dans les photos prises dans le ghetto 1282. GROSSMAN Mendel: With a ca- de Lodz. W: Juifs et Polonais : 1939-2008 mera in the ghetto / ed. Zvi Szner. - Isra- / sous la direction de Jean-Charles Szurek et el : Ghetto Fighters’ House/Beit Lohamei Annette Wieviorka. - Paris : Albin Michel, Haghetaot : Hakibbutz Hameuchad, 1970. cop. 2009, s. 161-169. - 109 s. : il. ; 27 cm. Zbiór zdjęć wykonanych w getcie łódzkim. s. 99–107: Ben-Menahem Arieh: Mendel Gros- 1289. KOZŁOWSKI Janusz: Odnaleziono sman – the photographer of the Lodz ghetto. nowe, nieznane zdjęcia z łódzkiego getta // Toż: Wyd. 2. - [Loḥame HaGeta’ot] : Ghetto Słowo Żyd. - 1999, nr 9, s. 24. Fighters’ House, 1972. - 112 s. : il. ; 27 cm. Dar rodziny z Częstochowy ofiarowany redak- Toż: With a camera in the ghetto / Medel Gros- cji lokalnej „Gazety Wyborczej”. sman ; ed. by Zvi Szner, Alexander Sened ; with text from the Chronicle of the Lodz Ghetto. - New 1290. KURZEPICER W.H.: Wegn albu- York : Schocken Books, 1977. - 4, 107 s. : il. ; 29 cm. - ISBN 0805236457. men un foto-ojfnamen in lodżer geto = [O albumach i zdjęciach wykonanych w łódz- 1283. GRZELAKOWSKA Elżbieta, kim getcie] // Dos Naje Lebn. - 1949, nr 94, CZERNIEJEWSKA Walenta: Łódzki na- s. 5. uczyciel uczestnikiem i świadkiem historii sprzed 60 lat... // Wędrownik. - 2004, nr 1, 1291. LITZMANNSTADT Getto // Tygiel s. 10-14. Kult. - 2004, nr 4-6, s. 61-64. Życie codzienne getta łódzkiego w fotografii Reprodukcje kilku fotografii i dokumentów Izydora Wichana. z getta łódzkiego.

1284. HERIAN-ŚLUSARSKA Jolanta: 1292. LOOSE Ingo: Der Ghettoalltag in Poczekalnia śmierci, obrazy kłamstwa // der zeitgenössischen Photographie. W: Przekrój. - 1999, nr 19, s. 22-25. Lebenswelt Ghetto : Alltag und soziales Kolorowe slajdy z getta łódzkiego. Umfeld während der nationalsozialistischen Verfolgung / hrsg. von Imke Hansen, Katrin 1285. HOFFMANN Detlef: Ein Foto aus Steffen und Joachim Tauber. - Wiesbaden : dem Ghetto Lodz oder : Wie die Bilder Harrassowitz Verlag, 2013, s. 267-290. zerrinnen. W: Holocaust : die Grenzen des Verstehens : eine Debatte uber die Beset- 1293. LÖW Andrea: Documenting as zung der Geschichte / Hanno Loewy (Hg). a „passion and obsession” : photographs - Reinbek : Rowohlt, 1992, s. 233-247. from the Lodz (Litzmannstadt) Ghetto // Cent. Eur. Hist. - 2015, Vol. 48, nr 3, s. 387- 1286. KINZEL Tanja: Der Blick auf den 404. Menschen : Porträtfotografien aus dem Getto Litzmannstadt // Z. Genozidforsch. - 1294. LUBIAK Jarosław: W poszukiwa- 2012, Vol. 13, H. 1-2, s. 102-137. niu straconej pamięci : Bałuty w fotografii Pamięć i upamiętnianie 143

Piotra Piluka // Kult. Współcz. - 2003, nr 3, Wystawa zdjęć z getta łódzkiego autorstwa s. 188-193. Henryka Rossa w Arles we Francji. Projekt Łódź-Bałuty. Północna dzielnica 60 lat po Zagładzie. 1302. ROSS Henryk: Łódź Ghetto album / photographs by Henryk Ross ; selected 1295. MADAJCZYK Czesław: Kolorowe by Martin Parr & Timothy Prus ; forew. by diapozytywy z getta łódzkiego // Dzieje Robert Jan van Pelt ; text by Thomas Weber. Najnow. - 1992, R. 24, nr 3, s. 171-172. - London : Archive of Modern Conflict : Kolekcja 273 diapozytywów znajdujących się Chris Boot, 2004. - 157, [3] s. : il., faks., w Muzeum Żydowskim we Frankfurcie nad Me- nem. fot., pl. ; 24 cm.

1296. MĄKA-MALATYŃSKA Katarzy- 1303. STRUK Janina: Aparaty fotograficzna: Kłamstwo fotografii : kolekcja Waltera ne w gettach. W: Holocaust w fotografiach : Geneweina w świetle reportaży Oskara Sin- interpretacje dowodów / Janina Struk ; gera z getta łódzkiego. W: O historyczności przeł. Maciej Antosiewicz. - Warszawa : / pod red. Katarzyny Meller i Krzysztofa Prószyński i S-ka, cop. 2007, s. [108]-139. Dokumentacja fotograficzna Zagłady Żydów Trybusia. - Poznań : Poznańskie Studia Po- – wśród wymienionych w art. postaci znaleźli się lonistyczne, 2006, s. 293-300. również Żydzi upamiętniający życie w Litzmann- stadt Getto: A. Ben-Menachem, M. Grosman, H. 1297. NOSZCZYK Jacek, PODOLSKA Ross, N. Zonabend, P. Szwarc oraz austriacki księ- Joanna: Zabity świat // Gaz. Wybor. dod. gowy W. Genewein. Gaz. Łódz. - 1998, nr 193, s. 1. 1304. STRUK Janina: Photographing the Unikatowe zdjęcia Żydów z okresu międzywo- jennego i getta łódzkiego. Holocaust : interpretations of the evidence. - London ; New York : I. B. Tauris in asso- 1298. PEDON Eric, WALTER Jacques: De ciation with EJPS, 2003. - xii, 251 s. : il. la découverte de photographies à l’esthéti- ; 25 cm. - ISBN 1860645461. sation du témoignage : chronique couleur Rozdz. 4: Cameras in the ghettos, zawiera m.in. inf. o getcie i fotografach z getta łódzkiego, du ghetto de Lodz // Cah. Int. sur Témoign. s. 74–98. Audiov. - 2001, Vol. 6, s. 7-17. 1305. STRUK Janina: Uzbrojeni 1299. PODOLSKA Joanna: Fotografie w aparat fotograficzny. W: Holocaust z okupowanej Łodzi // Gaz. Wybor. dod. w fotografiach : interpretacje dowodów / Gaz. Wybor. Łódź. - 2005, nr 293, s. 3. Janina Struk ; przeł. Maciej Antosiewicz. Odnalezionie w Niemczech fot. A. Kissa z getta łódzkiego; także biogram fotografa. - Warszawa : Prószyński i S-ka, cop. 2007, Toż: Nowiny Kurier. - 2005, nr z dn. 23 grudnia, s. [88]-107. s. 7. Dokumentacja fotograficzna Zagłady Żydów, dokonywanej m.in. w Łodzi i innych miejscowo- 1300. PODOLSKA Joanna: Odtworzone ściach województwa. życie // Gaz. Wybor. dod. Gaz.Wybor. Łódz. 1306. SZLACHETKA Małgorzata: „Ghet- - 1999, nr 201, s. 1. to boy” multiplikowany // Akcent. - 2013, Zdj. z getta łódzkiego znajdujące się w łódzkim archiwum. nr 2, s. 111-116. M.in. o niemieckim fotografie W. Geneweinie 1301. PODOLSKA Joanna: Zwykłe życie i jego fotografiach przedstawiających getto łódzkie. w piekle // Gaz. Wybor. dod. Gaz. Wybor. Łódź. - 2004, nr 183, s. 2. 144 Bibliografia getta łódzkiego

4.2.8. Konferencje, seminaria, sesje naukowe

1307. ARKUSZEWSKA Anna: Sprawoz- X 2004 // Rocz. Łódz. - 2004, T. 51, s. 273- danie ze spotkania naukowego pt. Getto 279. łódzkie-Litzmannstadt Getto - wychodzenie Konferencja zorganizowana przez Katedrę Hi- z niepamięci, Wojewódzka i Miejska Bi- storii Polski Najnowszej Uniwersytetu Łódzkiego. blioteka Publiczna im. Marszałka Józefa 1314. IRMER Thomas: „Ghetto Litzmann- Piłsudzkiego w Łodzi, 16 marca 2011 r. // stadt 1940 - 1944 - Forschen, Gedenken, Prz. Nauk Hist. - 2011, nr 2, s. 213-214. Lernen” // Gedenkstättenrundbrief. - 2006, H. 134, s. 25-31. 1308. BRZOZOWSKA Blanka: Przejścia Polsko-niemieckie seminarium w Łodzi, 28 w pustkę : komentarz do akcji artystycz- sierpień –1 wrzesień 2006. nych towarzyszących konferencji „Pamięć Shoah - współczesne reprezentacje” // Kult. 1315. (k): 200 [dwieście] tysięcy zamo- Współcz. -2003, nr 3, s. 179-187. rodowanych // Głos Robot. - 1984, nr 190, s. 2. 1309. BUDZIAREK Marek: Dolina Joza- Sesja naukowa „Getto w Łodzi 1940–1944” fata // Gaz. Wybor. dod. Gaz. Łódź. - 1993, zorganizowana w 40. rocznicę likwiadacji getta. nr 89, s. 3. Sesja naukowa poświęcona gettu łódzkiemu 1316. MATYSIAK-ALEKSANDRO- zorganizowana przez Okręgową Komisję Badania WICZ Izabela, KOLASA Krzysztof: Mię- Zbrodni przeciw Narodowi Polskiemu oraz Towa- dzynarodowa Konferencja Naukowa „Fe- rzystwo Społeczno-Kulturalne Żydów w Muzeum nomen getta łódzkiego 1940-1944” : (Łódź Historii Miasta Łodzi. 11-12 października 2004 r.) // Seminare. 1310. (E.P): Trudna prawda // Piotr. 104. - - 2005, T. 21, s. 621-627. 2006, nr 9, s. 5. Seminarium polsko-niemieckie Ghetto Litz- 1317. (n): Żydzi w Kraju Warty // Nad mannstadt – badania, upamiętnianie i edukacja Wartą. - 1987, nr 43, s. 4. w ramach obchodów 62. Rocznicy Likwidacji Komunikat o sesji naukowej w Zduńskiej Woli Litzmannstadt Getto. w 45. rocznicę zagłady skupisk żydowskich w Kra- ju Warty. 1311. FLORCZAK Ilona: Sprawozdanie z Międzynarodowej Konferencji Naukowej 1318. NARTONOWICZ-KOT Maria, „Fenomen Getta Łódzkiego 1940-1944”, WRÓBEL Janusz: „Łódź wielonarodowa Łódź, 11-12 października 2004 // Prz. Nauk 1820-1945 : społeczność żydowska w dzie- Hist. - 2004, R. 3, nr 2, s. 241-246. jach miasta” (Łódź 16 - 20 X 1989 r.) // Rocz. Łódz. - 1993, T. 40, s. 309-313. 1312. GAJEWSKA Grażyna: Przecież nie piszemy historii - piszemy o pamiętaniu // 1319. PE: Zagłada łódzkich Żydów // Głos Kult. Współcz. - 2003, nr 3, s. 175-178. Poran. - 1993, nr 87, s. 2. Konferencja Pamięć Shoah – współczesne re- Sesja naukowa w Muzeum Historii Miasta prezentacje. Łodzi.

1313. HADRYSIAK Sylwia, LAJDEN- 1320. PODOLSKA Joanna: Amputowana FROST Adam: Sprawozdanie z międzyna- pamięć // Gaz. Wybor. dod. Gaz. Wybor. rodowej konferencji naukowej „Fenomen Łódź. - 2003, nr 110, s. 3. Konferencja naukowa Pamięć Shoah. Współ- getta łódzkiego 1940-1944”, Łódź, 11−12 czesne reprezentacje. Pamięć i upamiętnianie 145

1321. PODOLSKA Joanna: Naukowo łódzkiego 1940-1944”, 11−12 X 2004 r. // o łódzkim getcie // Gaz. Wybor. dod. Gaz. Arch. Pol. - 2004, nr 4, s. 72-78. Wybor. Łódź. - 2009, nr 202, s. 3. Seminarium naukowe „Ghetto Litzmannstadt – 1324. RAKOWSKI-KŁOS Igor: Odnaleźć źródła i projekty badawcze” zorg. w Uniwersytecie siebie w łódzkim getcie // Gaz. Wybor. dod. Łódzkim w ramach 65. rocznicy likwidacji getta Gaz. Wybor. Łódź. - 2011, nr 65, s. 7. łódzkiego. Seminarium z udziałem historyków, dziennikarzy i naukowców „Getto Łódzkie – Litzmannstadt 1322. [PORADOWSKI Ryszard]: Dzieje Getto – wychodzenie z niepamięci” w Wojewódz- łódzkiego getta tematem sympozjum we kiej i Miejskiej Bibliotece Publicznej. Frankfurcie // Głos Poran. - 1990, nr 106, s. 2. 1325. (st): Uroczysta sesja naukowa w 40. Sympozjum „Naszą jedyną drogą jest praca – [czterdziestą] rocznicę likwiadacji łódzkie- getto w Łodzi 1940–1944” w Akademii Ewangelic- go getta // Express Ilus. - 1984, nr 15, s. 8. kiej w Arnoldshain k. Frankfurtu n. Menem. Sesja naukowa „Getto w Łodzi 1940–1944” zorganizowana w 40. rocznicę likwiadacji getta. 1323. PRZYŁĘCKI Paweł: Międzynaro- dowa konferencja naukowa „Fenomen getta

4.2.9. Materiały edukacyjne

1326. „AS in days gone by” [electronic 1330. GAMBER Cayo, GILLIS Bill: Re- resource] : struggling for cultural and spi- membering the children of Lodz : conduc- ritual life in ghetto Lodz. - Jerusalem : In- ting public research with the United States ternational School for Holocaust Studies at Holocaust Memorial Museum in a first-year Yad Vashem, [2004]. - 1 dysk optyczny + writing course. W: Pedagogies of public książeczka (15 s. : il. ; 12 cm.). memory : teaching writing and rhetoric at museums, archives, and memorials / ed. by 1327. DEYKIN Baris Sharon: Listening to Jane Greer and Laurie Grobman. - London : all the human stories in „A Cupboard in the Routledge, 2015, s. 35-46. Ghetto”. W: The call of memory : learning about the Holocaust through narrative - 1331. HISTORIA getta łódzkiego : pakiet a teacher’s guide / eds. Karen Shawn and edukacyjny / praca zbiorowa pod red. Do- Keren Goldfrad. - Teaneck, NJ : Ben Yehu- roty Ceran i Ewy Wiercińskiej-Banaszczyk. da Press, 2008, s. 201-207. - Łódź : Wydaw. i Pracownia Poligraficzna Na podstawie opowiadania Rachmila Bryksa Łódzkiego Centrum Doskonalenia Nauczy- A Cupboard in the Ghetto. cieli i Kształcenia Praktycznego, 2009. - 96 1328. FARLEY Lisa: Learning from the s. : il. ; 21 cm. - ISBN 8389386550. archive : toward a theory of thoughtful judgment // Transformations. - 2006, Vol. 1332. LASSNER Phyllis: The view from 17, nr 1, s. 70-84. a crevice : Isaiah Spiegel’s „Bread”. W: The call of memory : learning about the Holo- 1329. GAMBER Cayo: From photographs caust through narrative - a teacher’s guide to elegies : engaging the Holocaust in / eds. Karen Shawn and Keren Goldfrad. a writing course // Teach. Engl. two-year - Teaneck, NJ : Ben Yehuda Press, 2008, coll. - 2010, Vol. 37, nr 3, s. 243-255. s. 213-223. Wykorzystanie zdjęć m.in. z getta łódzkiego Na podstawie opowiadania Isaiah’a Spiegla w systemie edukacji o Holocauście. Ghetto Kingdom. 146 Bibliografia getta łódzkiego

1333. PRZYBYSZEWSKA Jadwiga: Cho- Elisheva Shaul ; transl. to Spanish by GinoGraph, dząc ulicami Litzmannstadt Getto : prze- Bernardo Weitz. - [Jerusalem] : Yad Vashem, Escuela Internacional para el Estudio del Holo- wodnik dla ucznia. - Łódź : Wydaw. Hamal causto, 2008. - 51 s. : il. kolor. ; 30 cm. - ISBN Andrzej Machejek, [2010]. - 48 s. : il. ; 21 9789655250237. cm. - ISBN 9788392542070. 1337. WYBÓR źródeł do nauczania o za- 1334. ROTENBERG Daniella: Dehumani- gładzie Żydów na okupowanych ziemiach zation through the lens of the Lodz Ghetto: polskich / wybór i oprac. zespół pod kier. Rachmil Bryks’s „A Cupboard in the Ghet- Aliny Skibińskiej i Roberta Szuchty ; wstę- to” and Isaiah Spiegel’s „Bread”. W: The py i słownik terminów Robert Szuchta ; wy- call of memory : learning about the Holo- bór, oprac. i wstęp do rozdz. Świadectwa caust through narrative - a teacher’s guide literackie Wiesława Młynarczyk. - Warsza- / eds. Karen Shawn and Keren Goldfrad. wa : Stowarzyszenie Centrum Badań nad - Teaneck, NJ : Ben Yehuda Press, 2008, Zagładą Żydów, 2010. - 745, [2] s. ; 24 s. 224-239. cm + 1 dysk optyczny (CD-ROM). - ISBN 1335. TERELA Izabela: Makieta Litzmann 9788392683155. - ISBN 9788392683162. Dot. m.in. getta łódzkiego stadt Ghetto : projekt edukacyjny Muzeum Tradycji Niepodległościowych w Łodzi // 1338. ŻYDZI łódzcy : historia, tradycja, Słowo Żyd. - 2015, nr 8, s. 27-29. sztuka, zagłada / praca zbiorowa pod red. Doroty Ceran i Ewy Wiercińskiej-Banasz- 1336. THE legend of the Lodz Ghetto czyk. - Łódź : Wydaw. i Pracownia Poligra- children : study unit for grades 10-12 : te- ficzna Łódzkiego Centrum Doskonalenia acher’s handbook / composed and compiled Nauczycieli i Kształcenia Praktycznego, by Carmit Sagie and Naomi Morgenstern. 2010. - 204, [1] s. : il. ; 30 cm. - ISBN - [Jerusalem] : Yad Vashem, cop. 1997. - 55 8389386623. s. : il. ; 30 cm. Z treści: Sowińska Bożena, Kaźmierczak Powstała w getcie bajka dla dzieci opowiada- Małgorzata: Łódzkie getto piórkiem i węglem jąca o warunkach życia dzieci w getcie łódzkim, malowane, s. 24–34; Świech Ewa, Wójcik Mał- które muszą pracować w fabrykach, warsztatach gorzata: Śladami Litzmannstadt Getto-wycieczka w nadziei na uniknięcie deportacji do obozów za- – propozycja działań dla wychowawcy i uczniów, głady. Bogato ilustrowana. s. 67–76; Matusiak Barbara, Stefańczyk Barbara, Toż w jęz. hiszp.: La leyenda de los niños del Kowalczyk Izabela: Czas Zagłady widziany ocza- gueto de Lodz : unidad de estudio para los grados mi łódzkiego getta, czyli Dorastanie w piekle Cha- 10-12 : manual del maestro / Escuela Internacional ima Kozienieckiego, s. 170–191; Olejnik Izabela: para el Estudio del Holocausto ; realizado y reco- Kolorowe slajdy z zamkniętej dzielnicy – historia pilado por Carmit Sagie y Naomi Morgenstern ; getta łódzkiego, s. 196–205. transl. from Polish to Hebrew by Uri Orlev and

4.2.10. Szlaki turystyczne

1339. BONISŁAWSKI Ryszard: Szlak zdj. Radosław Jóźwiak [i in.]. - Warszawa : Litzmannstadt Ghetto // Wędrownik. - 2009, Agora SA, 2007. - 15, [1] s. : il. [gł. kolor.] ; nr 1, s. 30-32. 27 cm. Kolorowa wkładka z mapą getta. Bezpłatny dodatek do „Gazety Wyborczej”.

1340. BONISŁAWSKI Ryszard, PODOL- 1341. BUDZIAREK Marek: Most // Piotr. SKA Joanna: Stare Miasto i Bałuty. Cz. 1 / 104. - 2004, nr 8, s. 18-19. Kładka nad ul. Zgierską. Pamięć i upamiętnianie 147

1342. BUDZIAREK Marek: Przestrzeń Utworzenie szlaku getta łódzkiego, jednego życia i śmierci // Piotr. 104. - 2004, nr 3, z czterech szlaków turystycznych w Łodzi, w ramach obchodów 60. rocznicy likwidacji. s. 20-21. Topografia getta łódzkiego – Rynek Bałucki, 1350. ŁÓDZKIE judaica : przewodnik // Stacja Radegast, most nad ul. Zgierską. Piotr. 104. - 2004, nr 8, s. 9-13. 1343. CUDNY Waldemar, KUBIAK Ewa, Szlak żydowski w Łodzi z uwzględnieniem obiektów związanych z gettem łódzkim. ROUBA Rafał: Dziedzictwo kulturowe łódzkich Żydów i jego rola w rozwoju 1351. KĘDZIERSKI Dariusz: Wojska Pol- współczesnej Łodzi i regionu łódzkiego // skiego : ulica wielu historii // Kron. Miasta Prz. Nauk Hist. - 2011, nr 1, s. [117]-136. Łodzi. - 2016, nr 4, s. 211-223. Żydowskie dziedzictwo kulturowe, materialne M.in. Park Ocalałych oraz budynki administra- i niematerialne, m.in. Park Ocalałych, Stacja Ra- cji żydowskiej ustytuowane na ul. Wojska Polskie- degast. go.

1344. DASZKIEWICZ Urszula: Szlakiem 1352. (MMW): Szlakiem getta // Dz. Łódz. kultury żydowskiej i historii getta łódzkie- - 2004, nr 188, s. 6. go // Wędrownik. - 2004, nr 1, s. 58-61. Umieszczenie pamiątkowych tablic na obiek- tach, które w czasie II wojny światowej znalazły Trasa rajdu pieszego zorganizowanego przez się na terenie getta łódzkiego. Łódzki Oddzial PTTK w ramach obchodow 60. rocznicy likwidacji getta łódzkiego. 1353. NAZWY ulic z terenu Litzmannstadt 1345. ERLICH Łukasz: Upamiętnić zna- Getto / oprac. KS // Tygiel Kult. - 2009, czy pamiętać // Magen Dawid. - 2010, nr 7-9, s. 157-160. nr 23, s. 21-24. 1354. PODOLSKA Joanna: Biała fabryka Pomniki i tablice upamiętniające społeczność żydowską w mieście (podane daty wmurowania). z czerwonymi wieżami // Gaz. Wybor. dod. Gaz. Wybor. Łódź. - 2009, nr 199, s. 5. 1346. GRONCZEWSKA Anna: Miłosne Symbole i charakterystyczne miejsca getta wo- wiersze z ulicy Rybnej // Dz. Łódz. - 2010, kół pl. Kościelnego. nr 206 dod. Kocham Łódź, nr 93, s. 6. 1355. PODOLSKA Joanna: Litzmann- Hilda Stern oraz Izrael Lejzerowicz – miesz- stadt-Getto - ślady : przewodnik po prze- kańcy kamienicy przy ul. Rybnej 14a w okresie istnienia getta. szłości / [tekst oraz wybór fragmentów Joanna Podolska]. - Łódź : Piątek Trzyna- 1347. HERMAN Barbara: Miasto, które stego, 2004. - 144 s. : il. ; 21 cm. - ISBN zniknęło: wędrówka śladami łódzkich Ży- 8374150009. dów // Życie. - 2004, nr 83, s. 5. Rec.: Magdalena Sasin // Gaz. Wybor. dod. Gaz. Losy mieszkańców getta łódzkiego. Wybor. Łódź - 2004, nr 201, s. 3. Toż w jęz. ang.: Traces of the Litzmannstadt- 1348. JP [Joanna Podolska]: Szlak Litz- -Getto : a guide to the past / [text and selection of quotations Joanna Podolska ; Engl. version Dorota mannstadt Getto // Gaz. Wybor. dod. Gaz. Dekiert]. - Łódź : Piątek Trzynastego, 2004. - Wybor. Łódź. - 2004, nr 77, s. 5. 144 s. : il. ; 21 cm. - ISBN 8374150017. - ISBN Wytyczenie szlaku getta łódzkiego w ramach 8374150009. obchodów 60. Rocznicy jego likwidacji. 1356. PODOLSKA Joanna: Most przy Sta- 1349. JP [Joanna Podolska]: Tablice na rym Rynku // Gaz. Wybor. dod. Gaz. Wybor. szlaku : szlaki turystyczne w Łodzi // Gaz. Łódź. - 2009, nr 97, s. 6. Wybor. - 2004, nr 189 dod. Gaz. Wybor. Topografia getta łódzkiego: most nad ul. Zgier- Łódź, s. 6. ską, brama łącząca dwie części getta, resort stolarski, synagoga przy ul. Wolborskiej. 148 Bibliografia getta łódzkiego Spożywanie obiadów resortowych Pamięć i upamiętnianie 149

1357. PODOLSKA Joanna: Serce getta : Fotografie budynków i informacje o funkcjach, Bałucki Rynek // Gaz. Wybor. dod. Gaz. jakie pełniły w czasie istnienia getta łódzkiego. Wybor. Łódź. - 2009, nr 194, s. 6 1362. SZLAK Litzmannstadt Ghetto // Bałucki Rynek w getcie łódzkim, wspomnienie o Ch. M. Rumkowskim. Piotr. 104. - 2009, nr 7-8, s. 18-19.

1358. PODOLSKA Joanna: Spacerow- 1363. ŚLADAMI łódzkich Żydów : prze- nik : Jewish Łódź : Litzmannstadt Ghetto wodnik turystyczny / [zdj. Andrzej S. Sta- / transl. by Krystyna Krzemińska. - Łódź : nisławski, Tomasz Urban]. - Łódź : Urząd Agora, 2009. - [2], 68 s. : il. (w tym kolor.) ; Miasta Łodzi. Biuro Promocji, Turystyki 22 cm. - (Biblioteka Gazety Wyborczej). - i Współpracy Zagranicą, [ca 2006]. - 32 ISBN 9788375527537. s. : il. ; 21 cm. Rec.: Spacerem po Łodzi żydowskiej / Grze- Toż: Łódź : Urząd Miasta Łodzi. Biuro Promo- gorz Gazda // Midrasz. - 2009, nr 10, s. 3-5. cji, Turystyki i Współpracy Zagranicą, [ca 2008]. - 32 s. : il. ; 21 cm. 1359. PODOLSKA Joanna: Spacerownik : Łódź żydowska. - Łódź : Agora, 2009. - [2], 1364. WINSTONE Martin: Poland. 248 s. : il. kolor. ; 22 cm. - (Biblioteka Ga- W: Holocaust sites of Europe : an histo- zety Wyborczej). - ISBN 9788375527520. rical guide / Martin Winstone. - London : Rec.: Łódź żydowska : prehistoria na szlaku B. Tauris, 2010, s. 209-309. miasta / Gustaw Romanowski // Kron. Miasta Ło- s. 286–302: Łódź. dzi. - 2009, nr 3, s. 215-210. Toż w jęz. pol.: Polska. W: Miejsca Holocau- stu w Europie / Martin Winstone ; przeł. Michał 1360. PODOLSKA Joanna: Szpital i apar- Kompanowski. - Warszawa : Bellona, cop. 2017, s. 406-423. tament Rumkowskiego // Gaz. Wybor. dod. s. 406–423: Łódź. Gaz. Wybor. Łódź. - 2009, nr 98, s. 5. Topografia getta łódzkiego: szpital przy ul. Ła- 1365. WITKOWSKA Matylda: Zanikają giewnickiej 36 (Wydział Zdrowia, ambulatorium granice getta // Dz. Łódz. - 2013, nr 191, III oraz apteka IV). s. 6. 1361. STRĄKOWSKI Marek: Ślady Złe oznakowanie granic getta łódzkiego proble- mem dla turystów. z martwej przestrzeni // Kron. Miasta Ło- dzi. - 2004, nr 2, s. 147-152. 150 Bibliografia getta łódzkiego 151

5. Getto łódzkie w literaturze

5.1. Biografie, biogramy, wspomnienia

1366. ABRAHAM Ben: And the world re- 1371. BĘBNOWSKI Damian: Heroizm mained silent. - New York : Vantage Press, w cieniu zagłady łódzkiego getta : rzecz cop. 1996. - 127 s. : il. ; 23 cm. - ISBN o Emanuelu Wolińskim. W: I Lubelska 0533117275. Jesień Historyczna : Materiały z Między- narodowej Studencko-Doktoranckiej Kon- 1367. ARNOLD Mostowicz : (1914-2002) ferencji Naukowej 26-28.10.2012 / red. // Kwart. Hist. Żyd. - 2002, nr 1, s. [121]- Magdalena Dolecka i in. - Lublin : Wydział 123. Humanistyczny UMCS, 2012, s. 329-337. Ur. w Łodzi pisarz, publicysta, lekarz w getcie. Emanuel Woliński

1368. AYER Eleanor: In the ghettos : teens 1372. BIDERMAN Abraham H.: The who survived the ghettos of the Holocaust. world of my past. - Melbourne : AHB Pu- - New York : Rosen Pub. Group, 1999. blications, 1995. - xvi, 317 s. : il. ; 24 cm. - 64 s. : il. ; 26 cm. - ISBN 0823928454. - ISBN 0646230190. Wspomnienia trójki bohaterów, którzy w czasie wojny byli w gettach łódzkim, warszawskim i Te- 1373. BILIŃSKA Jolanta: Powrót na Gęsią rezinie. // Dz. Łódz. - 2004, nr 14, s. 17. 1369. BERKOWITZ Sarah Bick: Where Aleksander Laks wspomina swoje życie spę- dzone w przedwojennej Łodzi i w getcie łódzkim. are my brothers? : from the ghetto to the gas chamber / forew. by Solomon Z. Ferziger. 1374. BIMKO Lonia: Ich hob majn mames - New York : Helios Books, [1965]. - 127 kejwer niszt gefunen! : (ejgener iberlebun- s. : portr. ; 24 cm. gen) = [Nie znalazłam grobu mojej matki! : Wspomnienia z getta łódzkiego. Bohaterka (własne przeżycia)] // Undzer Lodż. - 1955, w czasie wojny pracowała jako kelnerka w kuchni dla „uprzywilejowanych”. Po likwidacji getta zo- nr 4, s. 60-62. stała wywieziona do obozu Auschwitz-Birkenau, stamtąd do Bergen-Belsen. 1375. BIMKO Lonia: Majn rejze fun lo- dżer geto cum farnichtungs lager ojszwic 1370. BEYLIN Marek: „Jak chcę wyjść = [Moja podróż z getta łódzkiego do obozu stąd!” W: Ferwor : życie Aliny Szapoczni- zagłady Auschwitz] // Undzer Lodż. - 1954, kow / Marek Beylin. - Kraków : Karakter ; nr 3, s. 57-60. Warszawa : Muzeum Sztki Nowoczesnej, 2015, s. 10-25. 1376. [BLEIWEISS Marek]: Przesze- Alina Szapocznikow. dłem przez Litzmannstadt Ghetto : Marek 152 Bibliografia getta łódzkiego

Bleiweiss - wspomina / spisał i oprac. Mar- Wspomnienia policjanta żydowskiego z getta cin Kieruzel // Kron. Miasta Łodzi. - 2009, łódzkiego. Toż w jęz. ang.: From ghetto to death camp : nr 3, s. 145-152. a memoir of privilege and luck / Anatol Chari, Wspomnienia z getta łódzkiego. Timothy Braatz. - [Lakeville, Minnesota] : Dispro- portionate Press, cop. 2011. - 186, [6] s. : il. ; 23 1377. BLUMENTAL N[achman]: S. Sza- cm. - ISBN 9780615560724. jewicz - der dichter fun lodżer geto = [S. Toż w jęz. pol.: Podczłowiek : wspomnienia Szajewicz - poeta łódzkiego getta] // Un- członka Sonderkommanda / Anatol Chari, Timothy Braatz ; z niem. przeł. Michał Antkowiak. - War- dzer Lodż. - 1957, nr 5, s. 60-61. szawa : Świat Książki, 2012. - 254, [1] s., [16] s. tabl. : il. ; 22 cm. - ISBN 9788377995235. 1378. BRYKS Jerechmiel: Jankele der Rec.: Jan Borowicz // Zagłada Żydów. - 2013, folkszinger in lodżer getto = [Jankiel, śpie- T. 9, s. 636-640; Oficerki w bydlęcym wagonie / wak ludowy w getcie łódzkim] // Jidisze Igor Rakowski-Kłos // Gaz. Wybor. dod. Gaz. Wy- bor. Łódź. - 2012, nr 257, s. 6. Kultur. - 1960, nr 5, s. 54-56.

1379. BRYKS-KLEIN Bella: W czterdzie- 1385. CHĘCIŃSKI Michał Mosze: Jede- stą rocznicę śmierci mojego ojca Rachmiela naste przykazanie : nie zapomnij. - Toruń : Bryksa // Midrasz. - 2014, nr 5, s. 23-24. Wydaw. Adam Marszałek, 2004. - 604 s. ; Sylwetka Rachmiela Bryksa, żydowskiego pi- 24 cm. - ISBN 8373229582. sarza związanego z Łodzią. Wspomnienia o przedwojennym Przedborzu, latach okupacji spędzonych w getcie łódzkim, służ- 1380. BUDZIAREK Marek: Miesiąc bie w Armii Czerwonej w l. 1945–1946, później- szej służbie oficerskiej w Wojsku Polskim, pracy z życia Jehudy Lubińskiego // Prz. Powsz. wykładowej w Szkole Informacji WP i Wojskowej - 2003, nr 11, s. 259-267. Akademii Politycznej oraz wyjeździe do Izraela. Jehuda Lajb Lubiński – autor pamiętnika z getta łódzkiego. 1386. CHĘCIŃSKI Michał Mosze: My 1381. BUDZIAREK Marek: Sen o chle- father’s watch. - Jerusalem : Gefen, 1994. - bie : z pamiętnika Jehudy Lubińskiego // 246 s. : il., portr. - ISBN 9652291129. Wspomnienia o międzywojennym Przedborzu, Kron. Miasta Łodzi. - 2004, nr 2, s. 79-88. latach okupacji spędzonych w getcie łódzkim i służby w Armii Czerwonej w latach 1945–1946. 1382. BUDZIAREK Marek: Został tylko Toż w jęz. pol.: Zegarek mojego ojca / Michał pamiętnik : wspomnienie z getta // Gaz. Mosze Chęciński. - Toruń : Wydaw. Adam Marsza- Wybor. dod. Gaz. Łódz. - 2001, nr 8, s. 8. łek, cop. 1996. - 271 s. : portr. ; 24 cm. - (Pamiętni- Pamiętnik kilkunastoletniej dziewczynki Toli ki, Biografie, Wspomnienia). - ISBN 8386803088. z getta łódzkiego. Toż: Wyd. 2 popr. i uzup. - Toruń : Adam Marszałek, cop. 1998. - 287 s. : portr. ; 24 cm. - 1383. BUGAJER Richard: Mein Schat- (Pamiętniki, Biografie, Wspomnienia). - ISBN 8371742657. tenleben : eine Jugend im Ghetto und KZ / Toż: Wyd. 3 popr. i uzup. - Toruń : Adam Mar- hrsg. von Reinhard Engel. - Wien : Czernin, szałek, 2001. - 287 s. : il. ; 24 cm. - (Pamiętniki, cop. 2000. - 174 s. : il. ; 20 cm. - ISBN Biografie, Wspomnienia). - ISBN 8371749708. Toż w jęz. niem.: Die Uhr meines Vaters / 3707600181. Michał Mosze Chęciński ; aus dem Engl. von Matt- hias Fienbork. - Frankfurt am Main : Eichborn, 1384. CHARI Anatol, BRAATZ Timothy: 2001. - 281 s. ; 22 cm. - ISBN 3821816031. „Undermensch” : mein Überleben durch Glück und Privilegien / aus dem Engl. von 1387. CHIRURG Riva: Bridge of sorrow, Franka Reinhart. - München : Deutscher Ta- bridge of hope / ed. by Rebecca Camhi Fro- schenbuch Verlag, 2010. - 238, [1] s., [16] mer ; transl. from the Hebrew by Arlene and s. tabl. : il. ; 21 cm. - ISBN 9783423247702. Jerry Aviram. - Berkeley, Calif. : Judah L. Getto łódzkie w literaturze 153

Magnes Museum, 1994. - xi, 192 s. : il. ; 23 1392. CYTRYN-BIALER Lucie: Dla cm. - ISBN 0943376610. ciebie Nelly. - Olsztyn : Oficyna Druków Getto łódzkie we wspomnieniach Rivy Chirurg. Niskonakładowych, 1998. - 214 s. : 3 faks., W getcie pracowała jako przedszkolanka, sekretar- fot., portr. ; 21 cm. - ISBN 8390479834. ka M. Ch. Rumkowskiego oraz aptekarka. Depor- Współwyd.: Cytryn Abram: Zeszyty. towana do Auschwitz-Birkenau po likwidacji getta. Wspomnienia z getta łódzkiego, obozów Au- schwitz i Stutthof oraz powojennego życia. 1388. CHOKO Isabelle: Mein Leben : Toż: Łódź : PPH Exall, 2009. - 224 s. ; il. ; 22 Lodz - Auschwitz - Bergen-Belsen - Paris cm. - ISBN 9788361997009. / mit einem Geleitw. von Ulrich Krempel ; Rec.: Wielka gra / Natan Gross // Nowiny Ku- aus dem Franz. übers. von Monika Gödec- rier. - 2003, nr z dn. 24 stycznia, s. 16-17; Poezja w getcie // Nowiny Kurier. - 2004, nr z dn. 4 czerw- ke. - [Celle] : Stiftung Niedersächsische ca, s. 17. Gedenkstätten, 2008. - 245 s. : il. ; 21 cm. Toż w jęz. ang.: For you Nelly / Lucie Cytryn - ISBN 9783981161779. Bialer ; [Eng. version transl. from the Polish by Zo- fia Snawadzka ; with Richard Reineccius]. - Łódź : 1389. CHOKO Isabelle: Mes deux vies. - Book Art Museum, 2000. - 156, [3] s., [20] s. tabl. : il. (w tym kolor.) ; 23 cm. - ISBN 8391235106. Paris : Caracteres, [2004]. - 226 s. : il. (w tym kolor.) ; 21 cm. - (Temoignage). - ISBN 1393. CYTRYN-BIALER Lucie: „Mam 2854463749. do spełnienia bardzo ważną misję” / Lucie Treść: Ma première vie, s. 5; L’enfance à Lodz Cytryn-Bialer ; rozm. Janusz Kozłowski // en Pologne, s. 13; La guerre et la défaite, s. 32; Dans le ghetto de Lodz, s. 38; L’éveil à l’adolescen- Słowo Żyd. - 1998, nr 23, s. 14. ce, s. 45; Deportation a Auschwitz-Birkenau, s. 58; Auschwitz au quotidian, s. 64; La vie au Com- 1394. CYTRYN-BIALER Lucie: Nie mando de Celle, s. 68; Une rencontre inattendue, przyjechałam tu po wspomnienia / Lucie s. 73; Bergen-Belsen, le camp de la mort, s. 85; Les Cytryn-Bialer ; rozm. Joanna Podolska // Anglois sont là, s. 92; Soeur Suzanne - la mission vaticane, s. 96; Ma deuxième vie, s. 104; Depart Gaz. Wybor. dod. Gaz. Wybor. Łódz. - 1998, en Suède, s. 107; La Convalescence à Lövsta-Bruk, nr 240, s. 5. s. 112; Paris a l’horizon, s. 116; Chez mon oncle, s. 123; Le marriage et l’installation à Saint-Maur, 1395. CYTRYNOWSKI Itzhak: And I will s. 136; La naissance des enfants, s. 145; Échecs, remember my Covenant. - Melbourne : s. 155; Mon entrée dans le monde du travail, s. 162; La création de notre première enterprise, s. 168; La A. Cytrynowski, 1988. - 457 s. : il., portr. ; vie de famille, s. 174; L’adolescence de mes en- 21 cm. - ISBN 0731619986. fants, s. 182; Les Charbonnages de France, s. 193; Pierwsza część wspomnień dotyczy dzieciństwa Ma présence dans l’art, s. 209; Mon cycle de temo- w Łodzi, część druga poświęcona jest niemieckiej ignage, s. 216. okupacji oraz gettu łódzkiemu, ostatnia dotyczy Toż: From the unpublished manscript Ma pre- powrotu autora z obozów koncentracyjnych. miere vie. W: After the darkness : reflections on the Holocaust / Elie Wiesel ; transl. Benjamin Moser. 1396. DANA Bartłomiej: Ruth Eldar - New York : Schocken, 2002. o łódzkim getcie // Gaz. Wybor. dod. Gaz. Wybor. Łódź. - 2008, nr 69, s. 6. 1390. CIESIELSKA Olga: Po obu stronach Spotkanie młodzieży z Ruth Eldar – autorką muru // Piotr.104. - 2004, nr 5, s. 22-23. książki Wstrząsnąć filarami świątyń. Okupacja w Łodzi widziana z dwóch perspek- tyw – wspomnienia Edy Cukier z getta oraz Karola 1397. DI lecte minutn fun dr Wajskop : Woźniaka z okupowanego miasta. (fun der jidiszer martirologie in Lodż) = 1391. COHEN Werner, GILCHER Wil- [Ostatnie minuty dr Wajskopa : (z żydow- liam: Hilda Stern Cohen // Dekadentzya. skiej martyrologii w Łodzi)] // Undzer - 2009, Vol. 1, s. 69-70. Lodż. - 1950, nr 1, s. 27. Sylwetka. 154 Bibliografia getta łódzkiego

1398. DOBROSZYCKI Lucjan: I ściana 1404. EICHENGREEN Lucille: Frauen poszła do góry / Lucjan Dobroszycki ; rozm. und Holocaust : Erlebnisse, Erinnerungen Joanna Podolska // Gaz. Wybor. dod. Gaz. und Erzähltes / mit einem Nachw. von Eli- Łódz. - 1994, nr 198 dod. Verte, nr 17, s. 2. zabeth Baer ; aus dem Amerikan. übers. von Sascha Feuchert und Claire Annesley. - Bre- 1399. DOBROSZYCKI Lucjan: Kilka men : Donat 2004. - 95 s. ; 23 cm. - ISBN uwag o kronikach i pamiętnikach pisanych 3934836771. w okresie okupacji hitlerowskiej w Polsce // Najnow. Dzieje Pol. - 1957, T. 1, s. 357-366. 1405. EICHENGREEN Lucille: From ashes to life : my memories of the Holo- 1400. DRZEWA pamięci : 10 [dziesięć] caust / Lucile Eichengreen with Harriet opowieści z łódzkiego getta = Trees of re- Hyman Chamberlain. - San Francisco : membrance : 10 [ten] stories from the Łódź Mercury House, 1994. - ix, 217 s. : il. ; 22 Ghetto / teksty i red. Joanna Podolska ; cm. - ISBN 1562790528. tłum. Agnieszka Chojnacka. - Łódź : The Toż w jęz. niem.: Von Asche zum Leben : Erin- Marek Edelman Dialogue Center, 2014. - nerungen / Lucile Eichengreen ; unter Mitarb. von 143 s. : il. ; 20 cm. - (Biblioteka Centrum Harriet Chamberlain ; Vorw. und Übers. von Ursula Wamser. - Hamburg : Dölling und Galitz, 1992. - Dialogu). - ISBN 9788363182205. 248 s. : il. ; 22 cm. - ISBN 3-926174-39-0. Treść: Śladami ocalenia i nadziei, s. 8; Park Toż: Wyd. 2 : Hamburg : Dölling und Galitz, Ocalałych, s. 13; Rachmil Bryks „Nie trać ducha”, 1993. - 248 s. : il. ; 22 cm. - ISBN 3926174617. s. 16; Halina Elczewska (Polska), s. 21; Josef Toż: Bremen : Donat, 2001. - 238 s. : il. ; 23 Buchmann (Niemcy), s. 35; Marian Turski (Pol- cm. - ISBN 3934836267. ska), s. 47; Jack (Jakub) Fuchs (Argentyna), s. 59; Toż: Hamburg : Konkret-Literatur-Verl., 2009. Abraham Pinchas Cykiert (Australia), s. 69; Lucie - 256 s. : il. ; 20 cm. - ISBN 9783894582685. Cytryn-Bialer (Francja), s. 79; Leon Weintraub (Szwecja), s. 91; Jehuda Widawski (Izrael), s. 105; 1406. EICHENGREEN Lucile: Rum- Maria Simonowicz-Klaczkina (Rosja), s. 117; Cha- va Rosenfarb, s. 127; Historia Litzmannstadt Getto kowski and the orphans of Lodz / Lucile 1940–1944, s. 138. Eichengreen with Rebecca Camhi Fromer. - San Francisco : Mercury House, 2000. - 1401. EDELBAUM Ben: Growing up in [14], 125, [5] s. : il., portr. ; 22 cm. - ISBN the Holocaust. - Kansas City : Ben Edel- 156279115X. baum, 1980. - 320 s. : il. ; 21 cm. Wspomnienia z getta łódzkiego, w których na pierwszy plan wysuwa się postać Chaima Rum- 1402. EDELBAUM Ben, BALDWIN kowskiego. Według oceny autorki był kolaboran- Margaret: The boys who saved the children. tem i wykorzystywał seksualnie dzieci. L. Eichen- - New York : J. Messner, cop. 1981. - 62 s. : green uważa się za jedną z jego ofiar. Toż w jęz. niem.: Rumkowski der Judenälteste il. ; 22 cm. - ISBN 0671436031. von Lodz : autobiographischer Bericht / Lucile Eichengreen ; aus dem Amerikan. übers. und mit 1403. EICHENBAUM Ray: Romeks einer Chronik des Gettos von Thomas Bertram ; Odyssee : Jugend im Holocaust / mit einem mit einem Vorw. zur deutschen Ausgabe von Bernd Nachw. von Herbert Kolmer ; aus dem C. Hesslein. - Hamburg : Europäische Verlagsanstalt, Amerikan. übers. von Herbert Kolmer und 2000. - 118, [18] s. : il. ; 21 cm. - ISBN 3434504583. Rec.: Rumkowski and the orphans of Lodz / Vladimir Vertlib ; mit Zeichn. von Thomas Frederic Krome // Libr. J. - 1999, Vol. 124, nr 14, Nemec. - Wien : Verl. für Gesellschaftskri- s. 204. tik, 1996. - 309, [2] s. : il. ; 20 cm. - (An- tifaschistische Literatur und Exilliteratur ; 1407. EILENBERG Anna: Breaking my 14). - ISBN 3851152123. silence. - New York : Shengold Publi- s.117–170: Das Verfahren gegen M. Ch. Rum- shers, 1985. - 138 s. : il. ; 25 cm. - ISBN kowski. 0884001121. Getto łódzkie w literaturze 155

Treść: Preface, s. 7; Prologue to My Dear Studio Wydawnicze, 2004. - 140 s. : il. Children, s. 9; Lodz, s. 13; Personal history, s. 17; (w tym kolor.) ; 20 cm. - ISBN 8391313042. A new era, s. 19; The ghetto, s. 37; Resistance, Rec.: Ruth i jej wspomnienia / JP [Joanna s. 70; Sanctification of the Divine Name – Self-Sa- Podolska] // Gaz. Wybor. dod. Gaz. Wybor. Łódź. crifice, s. 80; Auschwitz, s. 93; Liberation – 9 May - 2004, nr 199, s. 2; Tomasz Romanowicz // Nowe 1945, s. 112; Aftermath, s. 122. Książ. - 2005, nr 4, s. 18; Z tobą płakać człowie- ku / Mateusz Sidor // Tygiel Kult. - 2005, nr 4-6, 1408. EILENBERG-EIBESHITZ Anna: s. 182-187; Ocalona od cierpienia / Ryszard Wasita Preserved evidence : ghetto Lodz. Vol. 1-2. // Słowo Żyd. - 2005, nr 27, s. 20-21. - Haifa : H. Eibeshitz Institute for Holocaust 1413. ERLICH Baruch Mordechaj: Cum Studies, 2000. - (v. 378, 728 s.) : il. ; 24. - ejbikn zikorn = [Na wieczną pamięć]. - Tel ISBN 9657134005. Zbiór wspomnień byłych więźniów getta łódz- Awiw : Michael, 1975. - 263 s. : il. ; 22 cm. kiego. Ich relacje dotyczą codziennego zmagania Rec.: Cum ejbikn zikorn / Josef-Awraham Ba- się z głodem, utratą bliskich, epidemiami dziesiąt- raban // Zajn. - 1978, nr 85, s. 11-13. kującymi mieszkańców, deportacjami oraz walką o życie. 1414. ERLICKI Michał Seweryn: Byłem w łódzkim getcie : wspomnienia z czasów 1409. EILENBERG-EIBESHITZ Anna: grozy / oprac. Małgorzata Golicka-Jabłoń- Remember! : a collection of testimonies. - ska // Kron. Miasta Łodzi. - 2009, nr 2, Haifa : H. Eibeshitz Institute for Holocaust s. 227-236. Studies, 1999. - 312 s. ; 24 cm. - ISBN Wspomnienia prof. Michała Erlickiego z cza- 9657134021. sów getta oraz obozów w Auschwitz-Birkenau i Gross-Rosen. Zawiera m.in. wspomnienia z getta łódzkiego: Eilenberg-Eibeshitz Anna: A new era, s. 19–32; Eilenberg-Eibeshitz Anna: Benyamin, s. 42–46; 1415. FELDON Ignac Jicchok: Majne Eilenberg-Eibeshitz Anna: A wound that never noenste in Lodz = [Moi najbliższi w Ło- healed, s. 47–57; Eibeshitz Jehoshua: Lodz ghetto, dzi]. W: Fun gehenem ganc arojs / Ignac s. 58-80; Stern Mayer: Deeds of generosity and Jicchok Feldon. - Tel Awiw : I. I. Feldon, hospitality, s. 81–88; Berger Chaim Alter: My son Yudel, s. 93–97; Zeidof-Beker Sarah: A secret mis- 1998, s. 146-150. sion, s. 122–124; Eilenberg-Eibeshitz Anna: The Dzieje rodziny autora, która okupację spędziła Chelmno gas chambers, s. 150–164; Selver-Urbach w getcie łódzkim. Sara: The Sperre, s. 165–171; Zyskind Sara: The big hunt, s. 172–176; Shulfried Bluma: Acts of 1416. FEUCHERT Sascha: Heimrad Bäc- cruelty – acts of kindness, s. 179–189. kers Nachschrift und/als Zeugnisliteratur. W: Studia i szkice dedykowane Juliano- 1410. EILENBERG-EIBESHITZ Anna: wi Baranowskiemu / pod red. Ewy Wiatr Sisters in the storm. - New York : CIS Pu- i Piotra Zawilskiego. - Łódź : Archiwum blishers, 1992. - 318 s. ; 24 cm. - (The Ho- Państwowe : Uniwersytet Łódzki. Centrum locaust diaries). - ISBN 1560621567. Badań Żydowskich, 2010, s. 132-139. M. in. o życiu w getcie łódzkim i o Oskarze 1411. ELDAR Ruth: Nasza klasa VIb // Rosenfeldzie – jednym z autorów Kroniki getta Nowiny Kurier. - 2006, nr z dn. 28 kwiet- łódzkiego. nia, s. 24-25. Wspomnienie o uczniach i nauczycielach ze 1417. FEUCHERT Sascha: Oskar Rosen- szkoły w getcie łódzkim, do której uczęszczała feld und Oskar Singer - zwei Autoren des R. Eldar – poetka żydowska oraz Roman Freud. Lodzer Gettos : Studien zur Holocaustli- teratur. - Frankfurt am Main ; New York : 1412. ELDAR Ruth: Wstrząsnąć filarami Lang, 2004. - 477 s. ; 21 cm. - (Giessener świątyni. - Stryków ; Łódź : Młyn-Literackie Arbeiten zur neueren deutschen Literatur 156 Bibliografia getta łódzkiego und Literaturwissenschaft ; Bd. 24). - ISBN 1422. GLASS Morris, HAPPER Carolyn 9783631508343. Murray: Chosen for destruction : the story Rekonstrukcja życia i działalności dra Oskara of a Holocaust survivor. - United States : Rosenfelda i dra Oskara Singera, głównych auto- [Privately published], 2011. - 151 s. : il. - rów powstałej w getcie Kroniki getta łódzkiego. ISBN 9781890123789. 1418. FINKELSZTEJN Leo: Bejsn churbn = [Podczas Zagłady] // Di Cukunft. - 1948, 1423. GLAS-WIENER Sheva: Kinder in nr 6, s. 419-424. geto = [Dzieci w getcie]. - Melborn : Sheva Dot. m.in. Symchy Bunima Szajewicza. Glas-Viner, 1974. - 300 s. : il. ; 22 cm. Wspomnienia z getta łódzkiego. Autorka 1419. FLIEGER Estera: Tajemnica na w getcie była opiekunką dzieci w sierocińcu na Marysinie. marginesach : zagadka sprzed 72 lat roz- Toż w jęz. ang.: Children of the ghetto / Sheva wiązana // Gaz. Wybor. dod. Gaz. Wybor. Glas-Wiener ; transl. from the Yid. by the author Łódź. - 2016, nr 214, s. 1. and Shirley Young. - Fitzroy : Globe Press, 1983. - Ustalenie przez E. Wiatr tożsamości autora 220 s. ; 22 cm. - Tyt. oryg. Kinder in geto. - ISBN dziennika pisanego w czterech językach na mar- 0959367136. ginesie francuskiej powieści „Les Vrais Riches”. Dziennik Abrama Icchaka Łaskiego znaleziono po 1424. GISSER Solomon: The cantor’s vo- wojnie i jest przechowywanego w Yad Vashem. ice / ed. with an introd. by David Patterson. - Richmond, VA ; Memphis, TN : Service- 1420. FUCHS Jack: Tiempo de recordar : berry Press a div. of New South Architec- dialogo con Liliana Isod. - Buenos Aires : tural Press, 2000. - 143 s. : fot., portr. ; 21 Mila, 1995. - 157 s. ; 21 cm. - (Coleccion cm. - ISBN 1882595157. Testimonios). - ISBN 9509829609. Wspomnienia m.in. getta łódzkiego. Treść: Acknowledgement, s. 6; Introductory 1421. GAZDA Grzegorz: Ostatnie dro- remarks, s. 8; Growing up in Hungary, s. 11; My gi sióstr Franza Kafki // Midrasz. - 2003, singing career begins, s. 17; My adolescence, s. 20; nr 7-8, s. 24-33. Strife in the community as shadows loom, s. 24; Omówienie przedwojennych i wojennych lo- The Germans invade Poland, s. 27; Forced in the sów sióstr Franza Kafki – Gabrielii Hermannovej ghetto, s. 30; Holy days and hunger, s. 34; From the i Valerii Pollak. Opis ich deportacji z Pragi do getta ghetto to camp to camp, s. 38; Auschwitz-Birkenau łódzkiego oraz śmierć w obozie zagłady w Chełm- – Arbeit Macht Frei, s. 50; A strange symphony, nie n/Nerem w 1942 r. Informacje o wydarzeniach s. 56; The unfortunate Greeks, s. 59; Together with ilustrują literackie opisy podobnych losów innych Hungarian Jews, s. 61; Unbelievable tales of esca- osób. pe, s. 69; Leaving Auschwitz - the death march, Toż: Slavia. - 2004, Vol. 73, nr 1, s. 43-58. s. 73; Among the dead in Buchenwald, s. 77; Or- Toż: Pamięć Shoah : kulturowe reprezentacje druff, s. 82; Back to Buchenwald, s. 86; Workstat, i praktyki upamiętnienia / red. nauk. Tomasz Ma- s. 89; Liberation, s. 92; My surviving brothers, jewski, Anna Zeidler-Janiszewska ; współpr. red. s. 99; Chanting prayers in Germany, s. 101; Anna, Maja Wójcik. - Łódź : Oficyna, 2009, s. 175-190. s. 104; Marriage and family, s. 106; At the conse- Toż: Memory of the Shoah : cultural repre- rvatory, s. 109; Helen, s. 111; Amsterdam, s. 115; sentations and commemorative practices / ed. by Going to Canada, s. 120; David, s. 124; My other Tomasz Majewski, Anna Zeidler-Janiszewska ; brothers, s. 126; Memoirs of my mother and father, ed. collab. Maja Wójcik. - Łódź : Oficyna, 2009, s. 130; Hyman and Sam, s. 134; Aftermath, s. 138; s. 25-42. Final reflections, s. 141; About the author, s. 142; Toż: Wyd. 2 zm. i rozsz. - Łódź : Oficyna, 2011 About the editor, s. 143. s. 189-204. Toż w jęz. ang.: The final journey of Franz 1425. GOLDBERG Jakub: Głód przysła- Kafka’s sisters / Grzegorz Gazda // Kult. Współcz. niał cały świat / Jakub Goldberg ; rozm. - 2003, nr 4, s. 16-37. Joanna Podolska // Gaz. Wybor. dod. Gaz. Wybor. Łódź. - 2009, nr 201, s. 2. Wspomnienia Jakuba Goldberga. Getto łódzkie w literaturze 157

1426. GRONCZEWSKA Anna: Co dzień 1434. GRYNFELDOWIE Rachela i Elie- walczyli o życie // Dz. Łódz. - 2012, nr 197 zer: Gwizd życia : [fragm.] / tł. z hebr. dod. Kocham Łódź, nr 196, s. 6. Szoszana Raczyńka // Tygiel Kult. - 2003, Wspomniach Racheli i Eliezera Grynfeldów. nr 1-3, s. 115-125. s. 115–121: Opowieść Eliezera, s. 121–125: 1427. GRONCZEWSKA Anna: Obrazy, Opowieść Rachelki. których nie można zapomnieć // Dz. Łódz. - 2009, nr 201, s. 6-7. 1435. GUMOLA Mieczysław: Nauczyciel- Sylwetki: Lucy Cytyn-Bialer, Racheli Gryn- ka z Hamburga : pamięć zapisana w skale // feld, Jehudy Widawskiego. Kron. Miasta Łodzi. - 2004, nr 1, s. 22-25. Losy hamburskiej nauczycielki Elsy Rauch de- 1428. GRONCZEWSKA Anna: Zapo- portowanej 25 X 1941 r. do getta łódzkiego. mniana historia młodych poetów z Litz mannstadt Ghetto // Dz. Łódz. dod. Historia. 1436. HALTER Roman: Roman’s journey - 2016, nr 104, s. 4-5. / pref. Martin Gilbert. - London : Portobel- Sylwetki: Abrama Cytryna, Abrama Koplowi- lo Books, 2007. - vii, 338 s. : il. - ISBN cza. 9781846270321 Treść: Preface; Chodecz – early days; Chodecz 1429. GRONCZEWSKA Anna: Życie po- – the descent Lodz, Auschwitz, Stutthof, Dresden nad wszystko // Dz. Łódz. - 2009, nr 190 – living the hell; The escape; Return to Chodecz - dod. Kocham Łódź, nr 38, s. 6. journey’s end; Adrift to Europe; Postscript; About the author. Postać Eliezera Grynfelda. Toż w jęz. niem.: Romans Reise durch die Na- cht : Bericht eines Überlebenden / Roman Halter ; 1430. GRUSZCZYŃSKA Danuta K.: Oca- mit einem Nachw. von Martin Gilbert ; aus dem lony // Piotr. 104. - 2009, nr 9, s. 23. Engl. von Norbert Hofmann. - Berlin : TIAMAT, Wspomnienia Chaima Kozienickiego. 2007. - 303, [1] s. ; 21 cm. - (Reihe Critica Diabo- lis ; nr 152). - ISBN 38932011703. 1431. GRYNFELD Eliezer: Pięć lat w getcie / Eliezer Lolek Grynfeld ; rozm. Krzysz- 1437. HAMERMESH Mira: Łódź - opo- tof G. Różyczki // Angora. - 2004, nr 33, wieść o moim mieście i mojej rodzinie / s. 20. z ang. przeł. Piotr Paziński // Midrasz. - 2010, nr 2, s. 30-32. 1432. GRYNFELD Eliezer: Testament Przedwojenne i okupacyjne losy łodzianki – pi- Abramka // Tygiel Kult. - 2004, nr 4-6, sarki M. Hamermesh i jej bliskich. s. 50-51. 1438. HEILIG Bernhard: Pierwsze siedem 1433. GRYNFELD Rachela, GRYNFELD miesięcy w getcie Litzmannstadt / tłum. Eliezer: Gwizd życia / przeł. z hebr. Szosza- Krystyna Radziszewska. W: Studia i szkice na Raczyńska. - Łódź : Fundacja Anima - dedykowane Julianowi Baranowskiemu / „Tygiel Kultury”, 2005. - 119, [1] s. : faks., pod red. Ewy Wiatr i Piotra Zawilskiego. - fot., portr. ; 23 cm. - (Biblioteka „Tygla Łódź : Archiwum Państwowe : Uniwersytet Kultury” ; t. 27). - ISBN 8388552244. Łódzki. Centrum Badań Żydowskich, 2010, Wspomnienia z getta łódzkiego, obozów w Au- s. 204-214. schwitz i Sachsenhausen-Oranienburg, powojennej Tekst w jęz. oryg. pt. „Die erste Monate in Łodzi i emigracji do Izraela. Ghetto Litzmannstadt. Flüchtige Eindrücke und Toż: Wyd. 2 uzup. - Łódź : Fundacja Anima - Bilder”. „Tygiel Kultury”, 2009. - 126, [2] s. : il. ; 24 cm. Wspomnienia z pierwszych miesięcy pobytu - ISBN 9788388552663. w getcie łódzkim niemieckojęzycznego kronikarza B. Heiliga. 158 Bibliografia getta łódzkiego

1439. HERSH Arek: A detail of history. - 1447. JP [Joanna Podolska]: Ocaleli : Lu- Laxton ; Newark ; Nottinghamshire : Beth cie Cytryn-Bialer // Gaz. Wybor. dod. Gaz. Shalom, 1998. - xii, 188 s. : il. ; 21 cm. - Wybor. Łódź. - 2009, nr 198, s. 5. (Witness collection). - ISBN 1900381060. L. Cytryn – ocalała z getta łódzkiego, autorka wspomnień Dla ciebie, Nelly. 1440. HOUÉE-KUBASIEWICZ Ewa: 1448. JP [Joanna Podolska]: Ocaleli : Tova Ocalone fragmenty // Tygiel Kult. - 2004, Ben Zwi // Gaz. Wybor. dod. Gaz. Wybor. nr 4-6, s. 58. Oprac. na podst. książki L. Cytryn-Bialer For Łódź. - 2009, nr 189, s. 6. you Nelly. T. Ben Zvi – łodzianka ocałała z getta łódzkie- go, po zakończeniu wojny zamieszkała w Izraelu, została pieśniarką. 1441. JABŁOŃSKI Dariusz: Doktor Mo- stowicz // Wprost. - 2002, nr 7, s. 107. 1449. JP [Joanna Podolska]: Trzmiel z Ka- lifornii // Gaz. Wybor. dod. Gaz. Wybor. 1442. JAKUBOWICZ Andrew: Notes for Łódź. - 2004, nr 203, s. 2. a grave under snow. W: Imaginary neigh- Jack Tramiel – ocałały z getta łódzkiego, po bors : mediating Polish-Jewish relations wojnie zamieszkał w USA, założyciel Commodore after the Holocaust / ed. by Dorota Glo- International. wacka and Joanna Zylinska. - Lincoln ; 1450. JP [Joanna Podolska]: Zmarł Arnold London : University of Nebraska Press, Mostowicz // Gaz. Wybor. dod. Gaz. Wybor. 2007, s. 67-83. Łódź. - 2002, nr 30, s. 2. Dot. Abrahama Cykierta i Jacoba Rosenberga. Pisarz, publicysta, lekarz w getcie. 1443. JONIUK-PIĄTKOWSKA Małgo- 1451. (K-P.): Pamięci Chaima Widawskie- rzata: Kto ratuje jedno życie... : historia go // Opinia. - 1947, nr 16, s. 9. dwóch rodzin // Kron. Miasta Łodzi. - 2006, nr 4, s. 221-230. 1452. KACZYŃSKI Łukasz: Zmarła Hali- Losy zamkniętej w getcie łódzkim rodziny na Elczewska, inicjatorka utworzenia Par- Edny Hamburger oraz rodziny Abrahama Jomtefa ku Ocalałych w Łodzi // Dz. Łódz. - 2013, osiadłej w Łodzi zaraz po wojnie. nr 282, s. 14.

1444. JP [Joanna Podolska]: Abramek 1453. KAJZER Abraham: Za drutami z łódzkiego getta // Gaz. Wybor. dod. Gaz. śmierci / oprac. Adam Ostoja. - Łódź : Wy- Wybor. Łódź. - 2004, nr 182, s. 2. daw. Łódzkie, 1962. - 191, [1] s. ; 20 cm. Biogram Abrama Koplowicza. Wspomnienia z getta łódzkiego, obozów KL Auschwitz-Birkenau i AL Riese (filii KL Gross- 1445. JP [Joanna Podolska]: Ocaleli : Je- -Rosen na Dolnym Śląsku). huda Widawski // Gaz. Wybor. dod. Gaz. Toż: [Wyd. 2]. - Wałbrzych : Muzeum Gross- Wybor. Łódź. - 2009, nr 186, s. 1, 6. -Rosen, 2008. - 141, [1] s., [1] k. tabl. kolor. złoż. : il. ; 24 cm. - ISBN 9788389824066. J. Widawski – ocałały z getta, były właściciel Toż: [Wyd. 3 popr.]. - Wałbrzych : Muzeum fabryki włókienniczej przy ul. Łąkowej 43. Gross-Rosen, 2009. - 141, [1] s., [1] k. tabl. kolor. złoż. : il. ; 24 cm. - ISBN 9788389824097. 1446. JP [Joanna Podolska]: Ocaleli : Juta Rec.: Za drutami śmierci : świadectwo Abrama i Cwi // Gaz. Wybor. dod. Gaz. Wybor. Łódź. Kajzera / Wojciech Źródlak // Kron. Miasta Łodzi. - 2009, nr 187, s. 5. - 2009, nr 2, s. 259-263. C. Bergman – prezes Związku Byłych Miesz- kańców Łodzi w Izraelu i jego żona Juta – ocaleni 1454. KAMPINSKI Marian: Remember z getta. me : a Holocaust survivor’s story. - New York, N.Y. : iUniverse, 2009. - xxiii, 140 s. : il. - ISBN 9781440121777. Getto łódzkie w literaturze 159

1455. KAPE Salomea: Biebow z Bremy / 1460. KAPE Salomea: Nie mogę o nich przekł. z ang. Helena Bergson // Tygiel Kult. zapomnieć / Salomea Kape ; rozm. przepr. - 1999, nr 7-9, s. 46-48. Rafał Geremek // Newsweek Pol. - 2009, Wspomnienia z getta łódzkiego dot. Hansa nr 52 dod. Kobieta, s. 16-19. Biebowa. Wspomnienie S. Kape o latach spędzonych Toż: Kocham twą urodę złą, najdroższe miasto w getcie łódzkim. na świecie : wspomnienia z getta łódzkiego / Salo- Dostęp online: http://m.newsweek.pl/nie-moge- mea Kape ; [tł. z jęz. ang. Helena Bergson, Tomasz -o-nich-zapomniec,50583,1,1.html [19.04.2018]. Nowicki, Paweł Granicki]. - Warszawa : Wydaw. SWPR Szkoła Wyższa Przymierza Rodzin, 2014, 1461. KEMPA Andrzej: Arnold Mosto- s. 137-142. wicz : 1914-2002. - Łódź : Fundacja Mo- 1456. KAPE Salomea: Głód ; Położna numentum Iudaicum Lodzense : Oficyna z Łodzi ; W poszukiwaniu Daniela / przekł. Bibliofilów, 2005. - 35, [1] s. : faks., fot., z ang. Helena Bergson // Tygiel Kult. - 1998, portr. ; 23 cm. - Bibliogr., s. 11-35. - ISBN nr 4-5, s. 67-78. 8387522732. Wspomnienia z getta łódzkiego. 1462. KEMPA Andrzej: Ofiara głodowej 1457. KAPE Salomea: Głód // Nowiny Ku- śmierci - Maurycy Trębacz (1861-1941) // rier. - 2002, nr z dn. 4 października, s. 14. Kron. Miasta Łodzi. - 2004, nr 2, s. 127- Toż: Kocham twą urodę złą, najdroższe miasto 132. na świecie : wspomnienia z getta łódzkiego / Salo- mea Kape ; [tł. z jęz. ang. Helena Bergson, Tomasz 1463. KEMPA Andrzej, SZUKALAK Ma- Nowicki, Paweł Granicki]. - Warszawa : Wydaw. SWPR Szkoła Wyższa Przymierza Rodzin, 2014, rek: Żydzi dawnej Łodzi : słownik biogra- s. 125-127. ficzny Żydów łódzkich oraz z Łodzią zwią- zanych. T. 4, Od A do Z. - Łódź : Oficyna 1458. KAPE Salomea: Głód ; Przy stole Bibliofilów, 2004. - 179, [1] s. : il., faks., sekcyjnym w Łodzi / przekł. Helena Berg- portr. ; 24 cm. - ISBN 8387522678. son // Piotr. 104. - 2004, nr 6, s. 23. Tom poświęcony gettu łódzkiemu. Fragm. wspomnień o życiu w getcie. Rec.: Żydzi z łódzkiego getta w nowym tomie „Słownika Biograficznego” / Janusz Kozłowski // 1459. KAPE Salomea: Kocham twą urodę Wędrownik. - 2004, nr 2, s. 61; Żydzi łódzkiego złą, najdroższe miasto na świecie : wspo- getta / Janusz Kozłowski // Słowo Żyd. - 2004, nr 18-19, s. 23; Rafał Żebrowski // Kwart. Hist. mnienia z getta łódzkiego. - Wydaw. SWPR Żyd. - 2004, nr 4, s. 619-622. Szkoła Wyższa Przymierza Rodzin, 2014. - 221 s. : il. (w tym kolor.) ; 24 cm. - ISBN 1464. KENT Roman R.: My dog Lala / 9788361140528. with il. by Tziyon McWilliams ; ed. and Treść: Przedmiowa, s. 1; Moje Credo (zamiast des. by Jeanette Friedman. - Auburn Hills, wstępu), s. 13; Daleko stąd i dawno temu w Łodzi, s. 17; Czarodziejska Szkoła, s. 37; Stella, s. 49; MI : Teacher’s Discovery, cop. 2006. - 48 My, banda sióstr, s. 59; Wania z ulicy Solnej, s. 71; s. : il. ; 18 cm. - ISBN 075600540X. Łódzka akuszerka, s. 91; Ostatnie dni łódzkiego Toż w jęz. fr.: My dog Lala : [la touchante his- getta, s. 103; Tragiczna wolność, s. 113; Głód, toire vraie d’un jeune garcon et de son chien durant s. 125; W poszukiwaniu Daniela, s. 129; Biebow l’Holocauste] / trad. par Céline Denis. - Paris : z Bremy, s. 137; Wyborne geny, s. 143; Freda i inni Éd. Kime, impr. 2012. - 54 s. : il. ; 24 cm. - ISBN przyjaciele, s. 153; Gdy was wspominam, oczy 9782841745753. mam pełne łez, s. 169; Z ziemi polskiej do obcej, Toż w jęz. pol.: Mój pies Lala / Roman Kent ; s. 183; Niezapomniany, s. 201; Angielski nie był [tłum. Katarzyna Łaziuk]. - Warszawa : Muzeum jego mocną stroną, s. 209; Chopin w sali operacyj- Historii Żydów Polskich POLIN, cop. 2015. - 53, nej, s. 217. [1] s. : il. kolor. ; 22 cm. - ISBN 9788394204839. 160 Bibliografia getta łódzkiego

1465. [KLUGMAN Aleksander, KLUG- 1471. KOWALSKI Witold: Sylwetki wy- MAN Tosia]: ... A droga wiodła przez Łódź bitnych ludzi getta w Łodzi. Cz. 2 // Dz. / Tosia i Aleksander Klugmanowie. - Łódź : Łódz. - 1994, nr 207, s. 23. Fundacja Anima „Tygiel Kultury”, 2004. - Biogramy: Aron Samuel Kamieniecki, Emil 107 ; 91 s. ; 23 cm. - (Biblioteka „Tygla Krakauer, Izrael Lejzerowicz, Izrael Lubliński, Icchak Lentschner, Grzegorz Łapp, Martin Mayer, Kultury” t. 26). - ISBN 8388552287. Hugo Natansen, Henryk Neftalin, Beniamin Per- Wspomnienia z getta łódzkiego Teresy i Alek- lsztajn, Josek Podlaski, Oskar Rosenfeld, Leon Ro- sandra Klugmanów. zenblatt, Samuel Rozensztajn, Stanisław Warhaft. Oprawione w kierunku przeciwstawnym. Rec.: Zrozumieć dlaczego / Marta Wojciechow- 1472. KOZIENICKI Chaim: Adolescence ska // Midrasz. - 2004, nr 12, s. 4, 5. - Toż.: Nowiny Kurier. - 2004, nr z dn. 24 grudnia, s. 10; Trudno in hell / Chaim Kozienicki ; [transl. from w to uwierzyć. (cz. 1 i 2) / Natan Goss // Nowiny Hebrew and ed. Shula Neufeld]. - Israel Kurier. - 2004, nr z dn. 5 i 22 paźdz., s. 16-17. : Chaim Kozienicki, 2003. - 269 s. : il. ; 24 cm. - ISBN 9659053509. 1466. KLUGMAN Aleksander: Arek : Wspomnienia z getta łódzkiego oraz obozów (w szloszim po odejściu dr Arnolda Mosto- w Auschwitz i Stutthof. wicza) // Nowiny Kurier. - 2002, nr z dn. Toż w jęz. pol.: „Dorastanie w piekle” / Chaim 8 marca, s. 12. Kozienicki ; [tł. Chaim Kozienicki, Anna Jurgow- ska]. - Sztutowo : Muzeum Stutthof, 2009. - 324 s. : il. ; 22 cm. - ISBN 9788392805342. 1467. KLUGMAN Aleksander: Z notatnika starego łodzianina. - Łódź : Urząd Miasta 1473. KOZŁOWSKI Janusz: Odszedł Ar- Łodzi, 2009. - 95 s. : il. ; 20 cm. nold Mostowicz // Wędrownik. - 2002, nr 2, Wspomnienia A. Klugmana (ur. 1925) z przed- s. 62-63. wojennej i wojennej Łodzi. Pisarz, dziennikarz, lekarz w getcie.

1468. KLUKOWSKI Bogdan: Gdy umie- 1474. KRANITZ-SANDERS Lillian: ra człowiek // Poradnik Bibl. - 2002, nr 4, Twelve who survived : an oral history of the s. 24. Jews of Lodz, Poland, 1930-1954. - New Arnold Mostowicz – pisarz, publicysta, lekarz w getcie. York : Irvington Publishers, [1984]. - 164 s. ; 21 cm. - ISBN 082900968X. 1469. KOHEN Eliahu: W Warszawie Rec.: Helene Gerard // Oral Hist. Rev. - 1985, mówią „Litzmannstadt” : refleksje rabina Vol. 13, s. 158-160. Chaima Benisza / tł. z hebr. Dariusz De- 1475. KRASUCKI Ludwik: Arnold Mo- kert // Kron. Miasta Łodzi. - 2004, nr 3-4, stowicz jakiego nie zapomnimy // Słowo s. 247-252. Żyd. - 2002, nr 5-6, s. 19. Wspomnienia dot. pobytu rabina w getcie. 1476. KUJAWSKI Benjamin: My long 1470. KOWALSKI Witold: Sylwetki wy- road to freedom. - Montreal : Concordia bitnych ludzi getta w Łodzi. Cz. 1 // Dz. University Chair in Canadian Jewish Stu- Łódz. - 1994, nr 201, s. 17. Biogramy: Dawid Bajgelman, Ludwik Ber- dies : Montreal Institute for Genocide and wald, Tomasz Berkenfeld, Uszer Białodworski, Human Rights Studies, 2002. -180 s. : il. - Wilhelm Caspari, Stanisław Cukier-Cerski, Abram (Memoirs of Holocaust Survivors in Cana- Czamański, Abram Dawidowicz, Hugo Dietz, da ; Vol. 23). - ISBN 0889473862. Abraham Feldhändler, Pinchas Gerszowski, Dawid Dostęp online: http://migs.concordia.ca/me- Lejb Helman, Jankiel Herszkowicz, Bernard Hei moirs/kujawski/benjamin_kujawski_intro.htm lig, Mosze Karo. [7.07.2018 r.]. Getto łódzkie w literaturze 161

1477. KWIATKOWSKI-PINCHASIK 1484. MALINGER Rachela: Jak się zaczy- Riwka: Bunem Szajewicz : der fargesener nało piekło W: Dzieci Holocaustu mówią... dichter fun lodżer getto = [Bunim Szaje- Vol. 2 / do dr. przygot. Jakub Gutenbaum wicz : zapomniany poeta łódzkiego getta] i Agnieszka Latała. - Warszawa : Stowarzy- // Hejmisz. - 1958, nr 1, s. 4. szenie Dzieci Holocaustu w Polsce, 2001, s. 106-109. 1478. KWIATKOWSKI-PINCHASIK Getto łódzkie we wspomnieniach R. Malinger. Riwka: Der lebediker Mojsze Broderzon in lodżer geto un der szwajgndiker Mojsze 1485. MAŁECKI Ryszard: Pod gwiaz- in Moskwe = [Żywy Mojżesz Broderzon dą Dawida // Tyg. Demokr. - 1982, nr 30, w getcie łódzkim i milczący Mojżesz Bro- s. 18-19. derzon w Moskwie] // Di Cukunft. - 1959, Sytuacja Żydów w getcie łódzkim. Cykl wspo- mnień pt. Byłem mieszkańcem Litzmannstadt publi- nr 1, s. 33-35. kowanych na przestrzeni lat 1981–1982 na łamach ww. tygodnika. 1479. LAKS Aleksander: „Jak przeżyłem? Toż: Pod herbem Wandalów / Ryszard Małecki. Nie wiem. Ale wiem po co”. W: Droga do - Warszawa : Wydaw. Stronnictwa Demokraty- Rio : historie polskich emigrantów / Alek- cznego „Epoka”, dr. 1985, s. 77-87. sandra Pluta. - Warszawa : Wydaw. Nauk. 1486. MARGOLIUS Ivan: Reflections of PWN, 2017. - 248 s., [8] s. tabl. : il. ; 21 Prague : journeys through the 20th century. cm. - ISBN 9788301193492. A. Laks urodzony w Łodzi, wspomnienia m.in. - Chichester : Wiley, 2006. - ix, 318 s. : il. ; z pobytu w getcie łódzkim. 23 cm. - 9780470022191. Wspomnienia Czecha wsiedlonego do getta 1480. LENKINSKI Lajzer: Relacja z get- łódzkiego. ta łódzkiego // Tygiel Kult. - 2000, nr 7-9, Rozdz. 11: Transport to Łódź. s. 147-148. 1487. MAROKO Freud Mala: De l’enfer 1481. LIBITZKY Eva : Out on a ledge : nazi aux rivages de la Suède / [propos re- enduring the Lodz Ghetto, Auschwitz, and cueillis par Richard Levi] ; trad. du suédo- beyond / ed. Fred Rosenbaum ; forew. Mi- is par Nadine Ganivel. - Paris : Romillat, chael Berenbaum. - River Forest, Il. : Wic- 2003. - 155 s. : il. (w tym kolor.) ; 22 cm. ker Park ; Brighton : Roundhouse, 2010. - (Terra hébraïca). - ISBN 287894075X. - 241 s. : 24 cm. - ISBN 9780978967635. Toż w jęz. pol.: Na krawędzi : przetrwać łódz- 1488. MAROKO Freud Mala: Deras namn kie getto, Auschwitz i nie tylko / Eva Libitzky, Fred kan ännu viskas : vittnesmål från gettot Rosenbaum ; przeł. Sergiusz Kowalski. - Kraków ; i Lodz. - Bromma : Megilla-förl., 1997. - 70 Budapeszt : Austeria, 2017. - 306, [13] s. : il. ; 21 cm. - 9788378660439. s. : il. ; 21 cm. - ISBN 9197315419.

1482. MAJERSKA Magdalena: Wysokie 1489. MARTIN Leo: My survivor : survi- odznaczenie dla Haliny Elczewskiej // Sło- vor of the Lodz Ghetto on the March of the wo Żyd. - 2013, nr 7, s. 5. Living. - Miami : Friend of the March of Odznaczenie pomysłodawczyni Parku Ocala- Living, cop. 2003. - [12], 128 s. : 29 cm. łych medalem „Za Zasługi dla Miasta Łodzi”. 1490. MENACHEM Arie Ben: Mendel 1483. MAJZIL Gitl: Miriam Ulinower in Grossman // Opinia. - 1947, nr 25, s. 8. der lodżer getto = [Miriam Ulinower w getcie łódzkim] // Jidisze Kultur. - 1957, nr 4, 1491. MIKOSZ Joanna, FĄKA Piotr: s. 18-20. Zagłada elity : naukowcy i pedagodzy 162 Bibliografia getta łódzkiego ofiarami Litzmannstadt Ghetto // Kron. 1499. MOSTOWICZ Arnold: Człowiek Miasta Łodzi. - 2009, nr 2, s. 39-43. jest optymistą / Arnold Mostowicz ; rozm. Krótkie biogramy: Jakob Edmund Speyer, Katarzyna Bielas, Agnieszka Dajbor // Gaz. Hugo Ditz, Abraham Szalom Kamieniecki, Ludwik Wybor. - 1998, nr 131 dod. Magazyn, nr 23, Berwald, Bernard Heilig, Hugo Natannsen, Józef Zylberbogen, Wilhelm Fallek, Feliks Halpern, Wil- s. 41-43 helm Caspari. Dot. przeżyć w getcie w Łodzi.

1492. MILICHTAJCH Regina (Inka): 1500. MOSTOWICZ Arnold: Łódź moja Czy można o tym zapomnieć, czy wolno zakazana miłość. - Łódź : Oficyna Biblio- o tym… // Tygiel Kult. - 2004, nr 4-6, s. 72- filów, 1999. - 124, [4] s. ; 21 cm. - ISBN 87. 8386058420. Zbiór szkiców o tematyce żydowskiej, a także 1493. MILICHTAJCH Regina (Inka): Jak łódzkiej. Treść: Przepraszam, s. 5; Przywrócić pamięć przeżyłam drugą wojnę światową : relacja. o zapomnianych i pomijanych, s. 9; Pamiętajcie - Montreal : Polish-Jewish Heritage Foun- o ogrodach..., s. 14 ; Ile cię trzeba cenić..., s. 23; dation of Canada, 2005. - 84 s. : il. ; 21 Szczęśliwe lata Szymona Rogozińskiego, s. 29; cm. - (Aby Nie Zapomnieć ; t. 6). - ISBN Kronika zagłady, s. 35; Rosenfeld i inni, s. 45; Rabunek mienia Żydów łódzkich, s. 50; Naukowe 096884295X. metody doktora Waltera Zirpinsa, s. 50; „Degus- sa” i inni, s. 61; List króla do królowej, s. 70; Co 1494. (MM): Ocalał i pamięta // Dz. Łódz. chciałem powiedzieć w Fotoamatorze, s. 78; Czasy - 2004, nr 182, s. 9. „Ciotki Ester” Bałuty i ich piewca, s. 85; Artura Biogramy Eliezera Grynfelda oraz Abrama Szyka zmagania z polskością, s. 94; Pokłosie „Bal- Koplowicza. lady o Ślepym Maksie”, s. 102; Świadek epoki, która zaginęła. Aleksander Bardini – 1913–1995, 1495. MORGENTALER Goldie: Była s. 110; Początek i koniec, s. 115; Nasze rocznicowe przesłanie, s. 118. wielką pisarką / Goldie Morgentaler ; rozm. Rec.: Piękna Łódź / Zbigniew Bauer // Nowe Izabela Olejnik // Kron. Miasta Łodzi. - Książ. - 2000, nr 8, s. 60-61; Spacer z panem Arnol- 2014, nr 3, s. 32-38. dem / Dorota Ceran-Pikala // Kalejdoskop. - 2000, Chava Rosenfarb. nr 4, s. 12-13; Przywrócić pamięć / Edward Müller / Tryb. Łódz. - 2000, nr 14, s. 7; Odwzajemniona 1496. MORGENTALER Goldie: Chawa miłość / Janusz Kozłowski // Słowo Żyd. - 2000, Rosenfarb - jidyszowa pisarka w świecie nr 5, s. 18; Łódź oczyma jej mieszkańców / BeO [Beata Ostojska] // Welcome to Łódź. - 2000, nr 4, po Zagładzie / z ang. przeł. Piotr Paziński s. 19; Zakazana miłość Mostowicza / JP [Joanna // Midrasz. - 2014, nr 5, s. 18-21. Podolska] // Gaz. Wybor. dod. Gaz. Łódz. - 2000, nr 10, s. 2; Arnold Mostowicz o przedwojennej 1497. MORGENTALER Goldie: Chava Łodzi / Wiesław Pierzchała // Wędrownik. - 2000, Rosenfarb : the Yiddish woman writer in nr 3, s. 59-60; Zakazana miłość do Łodzi / (wp) [Wiesław Pierzchała] // Wiad. Dnia. - 2000, nr 49, the post-holocaust world // Can. Jew. Stud. s. 8; Dług ocalonego z potopu / Zdzisław Szczepa- - 2003, Vol. 11, s. 37-51. niak // Dz. Łódz. - 2000, nr 39, s. 13; Przywrócić pamięć o łódzkich Żydach / Władysława Zawi- 1498. MORGENTALER Goldie: My mo- stowska // Słowo Żyd. - 2000, nr 8, s. 11, 21. ther’s life : how Chava Rosenfarb survived the Lodz ghetto to write a masterpiece about 1501. [MOSTOWICZ Arnold]: Mówi the experience // Tablet Magazine. - 2012, Arnold Mostowicz / Arnold Mostowicz ; nr z dn. 18 Apr. rozm. Eugeniusz Iwanicki // Odgłosy. - Dostęp online: http://www.tabletmag.com/ 1988, nr 26, s. 7. jewish-arts-and-culture/books/129384/the-bard-of- -lodz [19.04.2018]. Getto łódzkie w literaturze 163

1502. MOTHERS, sisters, resisters : oral 1509. OCALELI : Ruth Eldar // Gaz. Wy- histories of women who survived the Ho- bor. dod. Gaz. Wybor. Łódź. - 2009, nr 199, locaust / ed. by Brana Gurewitsch. - Tu- s. 5. scaloosa : University of Alabama Press, R. Eldar – ocalała z getta, autorka wspomnień 1998. - xxi, 396 s. : portr. ; 24 cm. - ISBN Wstrząsnąć filarami świątyni. 0817309314. 1510. OCALELI : Zygmunt Juskiewicz // Zawiera relacje m.in. z getta łódzkiego: Brana Small, s. 86–92; Rozalia Berke, s. 170–179. Gaz. Wybor. dod. Gaz. Wybor. Łódź. - 2009, nr 191, s. 6. 1503. NIGDY ich nie opuścił : zmarł Ar- Z. Juskiewicz – ocałały z getta łódzkiego, ukoń- nold Mostowicz // Życie Warsz. - 2002, czył włókiennictwo na PŁ. nr 29, s. 16. 1511. OLEJNIK Izabela: Kronikarka łódzkiej pamięci : wybitna choć nieznana 1504. NIRENBERG Jankl: Zichrojnes fun // Kron. M. Łodzi. - 2014, nr 3, s. 26-31. lodżer geto = [Wspomnienia z getta łódz- Chawa Rosenfarb – pisarka, autorka trylogii kiego]. - Buenos Aires : Haverszaft Kultur poświęconej gettu łódzkiemu Drzewo życia. Gezelshaftleche Grupe, 1996. - 118 s. : il. ; 24 cm. 1512. PASTUSIAK Aleksandra: Dla Cie- Toż w jęz. ang.: Memoirs of the Lodz Ghetto / bie Nelly... // Piotr. 104. - 2009, nr 9, s. 28- Yankl Nirenberg ; transl. from the Yid. by Vivian 29. Felsen. - Toronto, Ont. : Lugus Libros, 2003. - xv, L. Cytryn – ocalała z getta łódzkiego, autorka 96 s. : il. ; 21 cm. - ISBN 1896266193. wspomnień Dla ciebie, Nelly. Toż. w jęz. hiszp.: Memorias del gueto de Lodz / Yankl Nirenberg ; [trad. del Yid. Icchak Nibor- ski]. - Buenos Aires : Milá, 1995. - 112, [2] s., [16] 1513. PIETRAS Monika: Powrót do mia- s. tabl. : il. ; 20 cm. sta, którego nie sposób zapomnieć // Dz. Rec.: Jankl Nirenbergs zichrojnes fun lodżer Łódz. - 2004, nr 196, s. 14. geto = [Wspomnienia Jankiela Nirenberga z getta Teresa i Aleksander Klugmanowie, oboje prze- łódzkiego] / Sz. Simchowicz // Słowo Żyd. - 2013, trwali getto łódzkie, w 1957 r. wyjechali do Izraela. nr 5, s. 40-41. 1514. PODÉ Feivel: Zikhronot mi-geto 1505. OCALELI : Arie Ben Menachem Lodz = [Wspomnienia z getta łódzkiego]. (Arie Printz) // Gaz. Wybor. dod. Gaz. Wy- - Raʻananah : Dokostori, 2004. - 252 s. : bor. Łódź. - 2009, nr 195, s. 7. il. ; 22 cm. Arie Ben Menachem, ocalały z getta łódzkiego tłumacz na hebr. Kroniki Getta Łódzkiego. 1515. PODGÓRSKA Joanna: Żyd, wiecz- 1506. OCALELI : Chava Rosenfarb // ny Polak : podwójna tożsamość Arnolda Gaz. Wybor. dod. Gaz. Wybor. Łódź. - 2009, Mostowicza // Polityka. - 2001, nr 14, nr 194, s. 6. s. 74-76. Pisarka. 1516. PODOLSKA Joanna: Arnold Mosto- 1507. OCALELI : Jankiel Herszkowicz // wicz // Gaz. Wybor. dod. Gaz. Wybor. Łódź. Gaz. Wybor. dod. Gaz. Wybor. Łódź. - 2009, - 2002, nr 35 s. 6. nr 192, s. 5. Pieśniarz z getta łódzkiego. 1517. PODOLSKA Joanna: Arnold Mosto- wicz 1914-2002. W: Honorowi Obywatele 1508. OCALELI : Maria Simonowicz // Miasta Łodzi / [red. Krystyna Stołecka ; Gaz. Wybor. dod. Gaz. Wybor. Łódź. - 2009, przekł. na jęz. ang. John Crust]. - Łódź : nr 193, s. 6. Urząd Miasta Łodzi, 2006, s. 101-116. M. Simonowicz – ocałała z getta łódzkiego. 164 Bibliografia getta łódzkiego

1518. PODOLSKA Joanna: Co łączy Fran- Drzewa pamięci w Parku Ocalałych, s. 13; Arnold za Kafkę z łódzkim gettem // Gaz. Wybor. i Jadwiga Mostowicz, s. 19; Zvi i Juta Bergman, s. 29; Eliezer Lolek i Rachela Grynfeld, s. 39; Tova dod. Gaz. Wybor. Łódź. - 2009, nr 116, s. 5. Ben-Zvi, s. 51; Roman (Kniker) Kent, s. 59; Bro- Wśród transportu praskich Żydów wsiedlonych nisława Rotsztatówna, s. 69; Salomea Kape, s. 77; do getta łódzkiego znalazły się siostry F. Kafki – V. Żydzi z Rzeszy i protektoratu w getcie łódzkim Pollakowa i G. Hermannowa. (1941-1944), s. 94; Kalendarium, s. 132.

1519. PODOLSKA Joanna: Czy to na- 1525. PODOLSKA Joanna: Mama szyła prawdę Łódź? // Gaz. Wybor. dod. Gaz. gwiazdy // Gaz. Wybor. dod. Gaz. Wybor. Łódz. - 2001, nr 221 s. 5. Łódź. - 2004, nr 220, s. 2. Wizyta w Łodzi po latach Jakuba Fuksa, byłego Wspomnienia Estery Eisen. więźnia getta łódzkiego. 1526. PODOLSKA Joanna: Nie oplataj 1520. PODOLSKA Joanna: Dziennik Je- mnie śmierci // Gaz. Wybor. dod. Gaz. Wy- hudy Lubińskiego // Gaz. Wybor. dod. Gaz. bor. Łódz. - 1999, nr 150, s. 3. Wybor. Łódź. - 2003, nr 86, s. 1, 8-9. Lucie Cytryn-Bialer – ocalała z getta łódzkiego, Odnalezienie dziennika z getta łódzkiego autor- autorka wspomnień Dla ciebie, Nelly. stwa J. Lubińskiego, również biografia autora oraz fragment dziennika. 1527. PODOLSKA Joanna: Odrodzony jak feniks Josef Buchmann // Gaz. Wybor. 1521. PODOLSKA Joanna: Fotografowie dod. Gaz. Wybor. Łódź. - 2009, nr 197, s. 6. getta Litzmannstadt // Gaz. Wybor. dod. Josef Buchmann, ur. w Łodzi, biznesmen i fi- Gaz. Wybor. Łódź. - 2009, nr 195, s. 7. lantrop. Koncesjonowani fotografowie getta łódzkiego Mendel Grosman i Henryk Ross. 1528. PODOLSKA Joanna: Pierścionek z łódzkiego getta // Gaz. Wybor. dod. Gaz. 1522. PODOLSKA Joanna: Fotografowie Wybor. Łódź. - 2004, nr 73 dod. Fabryka, getta : z leicą pod płaszczem. W: Odwaga nr 13, s. 7. patrzenia : eseje o fotografii / red. Tomasz Jehuda Lajb Lubiński – autor pamiętnika z getta Ferenc. - Łódź : Fundacja Edukacji Wizu- łódzkiego oraz Frania Jakubowicz, jego ukochana. alnej, 2006, s. 41-52. Mendel Grosman, Henryk Ross. 1529. PODOLSKA Joanna: Rekonstrukcja pamięci // Gaz. Wybor. dod. Gaz. Wybor. 1523. PODOLSKA Joanna: Kiedyś czułam Łódź. - 2000, nr 32, s. 4. się Polką // Gaz. Wybor. dod. Gaz. Wybor. Rekonstrukcja anonimowego pamiętnika Łódź. - 2007, nr 165, s. 2. z getta łódzkiego odnalezionego w Oświęcimiu Wspomnieniach Lucie Eichengreen. w 1961 r.

1524. PODOLSKA Joanna, SITAREK 1530. PODOLSKA Joanna: Walizka na Adam: Litzmannstadt Getto : ślady = Litz- strychu // Gaz. Wybor. dod. Gaz. Wybor. mannstadt Getto : traces / [teksty Joanna Łódź. - 2004, nr 60, s. 4. Podolska, Adam Sitarek ; tłum. Dorota Odkrycie walizki z getta należącej do Anny i Ericha Schwarz przed obchodami 60. rocznicy Dekiert, Paweł Madej]. - Łódź : Centrum likwidacji getta łódzkiego. Dialogu im. Marka Edelmana, 2016. - 130, [13] s. : il. ; 21 cm. - (Biblioteka Cen- 1531. POLIT Monika: Józef Zelkowicz : trum Dialogu. Park Ocalałych). - ISBN reporter w Litzmannstadt Getto // Tygiel 9788363182328. Kult. - 2009, nr 7-9, s. 87-92. Treść: Wstęp, s. 6; „Jesteśmy drzewami wiecz- Pisarz, reporter, działacz w żydowskim środo- nymi..” : 10 [dziesięć] opowieści z łódzkiego wisku literacko-kulturalnym – omówienie twór- getta, s. 9; Rachmil Bryks: „Nie trać ducha”, s. 10; czości. Getto łódzkie w literaturze 165

1532. POLIT Monika: Tekst zwany Sylwetka i twórczość M. Ulinower, w której „Dziennikiem Szmula Rozensztajna” // domu przy ul. Jakuba skupiało się życie literackie w getcie łódzkim, zginęła w obozie Auschwitz- Zagłada Żydów. - 2006, T. 2, s. 333-338. -Birkenau. Zapiski Szmula Rozensztajna z getta łódzkiego przechowywane w Archwium ŻIH, 24 luty–1 ma- 1538. RADZISZEWSKA Krystyna: „Pi- rzec 1941 r. Toż w jęz. ang.: The text called Szmul Rozensz- szę, żeby się wypłakać” : relacje z łódzkie- tajn’s diary / Monika Polit // Holocaust. Studies go getta // Między Wschodem a Zachodem. and Materials. - 2008, Vol. 1, s. [294]-299. Łódzkie Studia Wschodnioznawcze. - 2009, T. 2, s. 75-104. 1533. PÓŁROLA Małgorzata: Z Łodzi do Urugwaju : śladami „polskiej Anny Frank” 1539. REINHARTZ Henia: Bits and pie- // Tygiel Kult. - 2012, nr 7-9, s. 114-116. ces : memoir. - Toronto, Ont. : Azrieli Foun- Losy Any Vinocur z domu Benkel – łódzkiej Żydówki, która przeżyła getto w Łodzi oraz pobyt dation, 2007. - x, 89 s. : il., portr. - (Azrieli w obozach koncentracyjnych w Auschwitz i Stutt series of Holocaust survivor memoirs). - hof. ISBN 9781897470008. Treść: Introduction by Sara R. Horowitz, s. i; 1534. PULAWER Mosze: Gewen iz a geto Family tree, s. x; The world of my childhood, s. 1; = [Było sobie getto] / bilder gecajhnt fun The war, s. 21; The ghetto, s. 24; The sperre, s. 29; At work, s. 31; Friendship, s. 34; The liquidation of Wolf Adler. - Tel-Awiw : Y. L. Perec-Biblio- the ghetto, s. 36; In the concentration camp, s. 40; tek, 1963. - 207 s. : il. ; 22 cm. Return to life, in search of father, s. 47; Feldafing, s. 52; Brussels, s. 65; Paris, s. 69; On the boat, 1535. RACHEL’s Erinnerungen : die Erin- s. 74; Canada, s. 76; Maps and photographs, s. 56; nerungen von Rachel Kaufmann an ihre Glossary, s. 79; Index, s. 83. Toż w jęz. fr.: Fragments de ma vie / Henia Leidenszeit unter den Nationalsozialisten Reinhartz ; trad. de Beatrice Catanese. - Toronto : im Ghetto Lodz, im KZ Auschwitz, im KZ Fondation Azrieli, 2007. - xii, 100 s. : portr. ; 23 cm. Bergen-Belsen und im Zwangsarbeiterlager Torgau / hrsg. Gerda und Manfred Struck, 1540. RIEGEL Arthur: Else Rauch : der Christina Mulolli, übers. aus dem Hebr. von Leidensweg einer Hamburger Lehrerin. - Christina Mulolli. - Bonn ; Berlin : Gegen Hamburg : [A. Riegel], 1995. - 136 s. : il. ; Vergessen - Für Demokratie e.V., 2002. - 24 cm. 128 s. : il. ; 19 cm. - ISBN 300010464X. Treść: Vorwort; Frau Else Rauch; Das Leben im Getto; Was geht in Chelmno (Kulmhof) und Umge- bung vort; Chelmno (Kulmhof); Das Schicksal der 1536. RADZISZEWSKA Krystyna: Liry- Familie; Nachwort. ka królestwa łódzkich Bałut / z Krystyną Radziszewską rozm. Chrystian Orzeszko // 1541. ROSENBERG Göran: Ett kort Słowo Żyd. - 2012, nr 2, s. 18-21. uppehåll : på vägen från Auschwitz. - [Stoc- Sylwetka i twórczość J. Szpigla. Wspomniano kholm] : Albert Bonniers förlag, [2012]. - również literaturę związaną z gettem (m.in. Bied- nych ludzi z miasta Łodzi S. Sem-Sandberga). 291 s. : il. ; 22 cm. - ISBN 9789100126278. Podróż syna śladami ojca, więźnia getta łódz- kiego oraz obozu Auschwitz-Birkenau. 1537. RADZISZEWSKA Krystyna: Mi- Toż w jęz. fr.: Une brève halte après Auschwitz riam Ulinower - eine jüdische Dichterin / Göran Rosenberg ; trad. du suédois par Anna Gib- aus Lodz. W: Polen, Deutsche und Juden son. - Paris : les Éd. du Seuil, DL 2014. - 374 s. : im 19. und 20. Jahrhundert : Literatur, Kul- il. ; 22 cm. - ISBN 9782021101713. Toż w jęz. pol.: Krótki przystanek w drodze tur, Sprache / Monika Kucner (Hg.) ; [aut. z Auschwitz / Göran Rosenberg ; przeł. Mariusz Bożena Anna Badura i in.]. - Łódź : Wydaw. Kalinowski. - Wołowiec : Wydaw. Czarne, 2014. Uniwersytetu Łódzkiego, 2012, s. 69-76. - 322, [4] s. : il. ; 22 cm. - ISBN 9788375365788. 166 Bibliografia getta łódzkiego

Rec.: O Auschwitz, Szwecji i depresji / Mikołaj 1547. SANDEL Józef: Icchak Brauner. Grynberg // Zagłada Żydów. - 2014, T. 2, nr 10, W: Umgekumene jidisze kinstler in Pojln. s. 861-863. Toż w jęz. ang.: A brief stop on the road from Bd. 1 = [Żydowscy artyści plastycy ofiary Auschwitz / by Göran Rosenberg ; transl. from the hitlerowskiej okupacji w Polsce. T. 1] / Swed. by Sarah Death ; ed. by John Cullen. - New Józef Sandel. - Warsze : Idisz Buch, 1957, York : Other Press, cop. 2015. - [4], 331 s. : fot., s. 66-71. mapa ; 22 cm. - ISBN 9781590516072. 1548. SANDEL Josef: Maurycy Trębacz 1542. ROSENFARB Chawa: Balade fun // Bl. Gesch. - 1951, T. 4, z. 2, s. 123-140. nechtikn wald = [Ballada o wczorajszym lesie] // Di Cukunft. - 1946, nr 6, s. 414-417. 1549. SANDEL Józef: Maurycy Trębacz. List do redakcji. Zawiera wzmiankę „Pamięci moich dwóch zamordowanych nauczycieli: poety W: Umgekumene jidisze kinstler in Pojln. Symchy Binema Szajewicza i Artura Ziglbojma”. Bd. 1 = [Żydowscy artyści plastycy ofiary hitlerowskiej okupacji w Polsce. T. 1] / 1543. ROSENFARB Chawa: Simcha-Bu- Józef Sandel. - Warsze : Idisz Buch, 1957, nem Szajewicz : (dermonungen) = [Sim- s. 175-180. cha-Bunem Szajewicz : wspomnienia] // Di Goldene Kejt. - 1991, nr 131, s. 9-27. 1550. SELVER-URBACH Sarah: Thro- Toż w jęz. ang.: The last poet of Lodz : the un- ugh the window of my home : recollections told story of the great epic poem of the Holocaust from the Lodz Ghetto / transl. from Hebrew - and the generous, tragic hero who wrote it / Chava Rosenfarb // Tablet Magazine. - 2012, nr z dn. 13 by Siona Bodansky. - Jerusalem : Yad Va- Sept. [dostęp online: http://www.tabletmag.com/ shem, 1986. - 194 s. : il. ; 21 cm. jewish-arts-and-culture/books/111880/the-last- Treść: Foreword, s. 11; Childhood clouds, s. 14; poet-of-lodz/8]. Disaster, s. 32; In the ghetto, s. 35; Glimmers of light in the darkness, s. 59; „Glück-Luck”, s. 75; The 1544. ROSENFARB Chawa: Wanderun- „Sperre”, s. 92; Netzah Israel lo Yeshaker, s. 100; gen iber inewejnikste kontinentn : (noticn) // In Auschwitz, s. 125; My diary, s. 135; Grafenort, s. 171; Following liberation, s. 182; In conclusion, Di Goldene Kejt. - 1975, nr 88, s. 156-167. s. 191. Rec.: Looking through my window / Eugenia 1545. ROTENBERG Nachum: Ich habe Różycka // Yad Vashem Bull. -1966, nr 18, s. 52-55. jede Nacht die Bilder vor Augen : das Zeit- zeugnis des Nachum Rotenberg / Matthias 1551. SENDER Ruth Minsky: The cage. - Horndasch, Nachum Rotenberg ; zsgest. New York : Macmillan ; London : Collier und bearb. von Matthias Horndasch. - Macmillan, cop. 1986. - 245 s. ; 22 cm. - Hannover : Region Hannover, 2005. - 48 ISBN 0027818306. Wspomnienia z getta łódzkiego nastoletniej s. ; 21 cm. - (Schriftenreihe der Mahn- Rywki, osadzonej tam z matką i trzema młodszymi und Gedenkstatte Ahlem ; Bd. 3). - ISBN braćmi. Pierwszy i ostatni rozdział utrzymany jest 3000179100. w formie wyjaśnienia, jakie autorka daje swojej córce. Część pierwsza opowiada o deportacji 1546. RUSS Diana: Uratowała mnie pra- owdowiałej matki oraz próbach ukrycia się i prze- ca. W: Dzieci Holocaustu mówią... Vol. 3 / trwania okropności getta. do dr. przygot. Katarzyna Meloch i Halina 1552. SHAAR Pinchas: Mendel Grosman: Szostkiewicz ; posł. Katarzyna Meloch. - photographic bard of the Lodz Ghetto. Warszawa : Stowarzyszenie Dzieci Holo- W: Holocaust chronicles : individualizing caustu w Polsce : Stowarzyszenie Midrasz, the Holocaust through diaries and other 2008, s. 259-263. contemporaneous personal accounts / ed. Wspomnienia łodzianki, D. Russ, ocalałej z getta łódzkiego. by Robert Moses Shapiro ; introd. by Ruth Getto łódzkie w literaturze 167

R. Wisse. - Hoboken, NJ : Ktav, 1999, 1561. SPODENKIEWICZ Paweł: Śpie- s. 125-140. wanie to zajęcie ryzykowne // Dz. Łódz. - 2003, nr 69, s. 13. 1553. SIKORZANKA Joanna: Getto, Jankiel Herszkowicz – śpiewak z getta łódzkie- gettunio, getuchna kochana... // Polityka - go. 2014, nr 35, s. 48-51. Wymienia m.in. Melanię Fogelbaum, Jankiela 1562. SPODENKIEWICZ Paweł: Trzy- Herszkowicza. naście obrazów // Gaz. Wybor. dod. Gaz. Łódz. - 1994, nr 127 dod. Verte, nr 5, s. 1, 1554. SKOVRON Alex: Jacob G. Rosen- 4-5. berg // Dekadentzya. - 2009, Vol. 1, s. 55- Sara Majerowicz – malarka żydowska malująca 57. w getcie łódzkim. Sylwetka. 1563. SPODENKIEWICZ Paweł: Zmarł 1555. SOBCZYK Marzena: Pamięci Litz- Jurek Becker // Gaz. Wybor. - 1997, nr 64 mannstadt Getto // Piotr. 104. - 2004, nr 6, dod. Gaz. Łódz., s. 1. s. 22. Pisarz o polsko-żydowskich korzeniach, ur. Wspomnienia Heleny Bergson o życiu w getcie. w Łodzi, dzieciństwo spędził w getcie łódzkim.

1556. SOBELMAN Michał: Przypadek 1564. STERN-COHEN Hilda: Lejzero- Savyon Liebrecht // Midrasz. - 2012, nr 6, wicz // Dekadentzya. - 2009, Vol. 1, s. 71- s. 63-66. 72. Sylwetka. 1557. SONDEJ Maria: Była kobietą nie- zwykłą // Gaz. Wybor. dod. Gaz. Łódz. - 1565. STROHEKER Tina: Słownik łódz- 1994, nr 194, s. 2. ki : obrazy dawnego getta // Słowo Żyd. - Sara Zyskind – ocalała z getta łódzkiego, autor- 2010, nr 8, s. 28-31. ska książki Stracone lata. Wspomnienie getta łódzkiego w szkicach niemieckiej pisarki Tiny Stroheker. 1558. SONNENSCHEIN Bronia: Victory over Nazism : a Holocaust survivor’s jour- 1566. SUSSER Lily: Lili’s story : my me- ney / arranged and ed. by Dan Sonnensche- mory of the Holocaust. - Colorado Springs, in. - Vancouver : Memory Press, 1999. - x, CO : L. Susser, 1998. - 122 s. : il. ; 22 cm. 139 s. : il., portr. - ISBN 0969768834. - ISBN 0966302605. Toż w jęz. pol: Przeżyłam Holocaust / Lily Sus- Wspomnienia niemieckiej Żydówki z Wiednia ser ; [przekł. z ang. Maciej Dynkowski]. - Łódź : zamknietej w getcie łódzkim z rodziną. Urząd Miasta Łodzi - Biuro Analiz Medialnych s. 17–21: Testimony of the Lodz getto; s. 23– i Wydawnictw, 2009. - 120 s. : il. kolor. ; 21 cm. - 28: Correspondence on the Lodz ghetto. ISBN 9788388386312. 1559. SPODENKIEWICZ Paweł: Lekarz 1567. SZAPIRO Paweł: Mostowicz Ar- z dzielnicy zamkniętej // Dz. Łódz. - 2002, nold. W: Żydzi polscy : historie niezwykłe / nr 30, s. 19. Arnold Mostowicz (1914–2002). red. Magdalena Prokopowicz. - Warszawa : Demart, 2010, s. 224-225. 1560. SPODENKIEWICZ Paweł: Notatki Pisarz, dziennikarz, pracownik gettowego po- gotowia. do pewnych biografii //Kron. Miasta Łodzi. - 1995, nr 2, s. 51-54. 1568. SZEWC Piotr: Obrazy z łódzkiego Sytwetka poetki Miriam Ulinower oraz muzyka Dawid Bajgelmana. getta // Życie Warsz. - 1991, nr 152, s. 7. Spraw. ze spotkania Sary Zyskind z czytelnika- mi w Warszawie, 28 VI 1991 r. 168 Bibliografia getta łódzkiego

1569. SZNEK-BOSAK Sara: Moje życie Toż w jęz. pol.: Cień ojca / Jens-Jürgen Ventz- w Litzmannstadt // Nowiny Kurier. - 2003, ki ; przeł. Marcin Barcz. - Warszawa : Wydaw. Naukowe PWN, 2012. - 306, [1] s, [28] s. tabl. nr z dn. 12 września, s. 14. (w tym kolor.) ; 22 cm. - (Literatura Faktu PWN). Wspomnienia Sary Sznek-Bosak. - Tyt. oryg.: Seine Schatten, meine Bilder. - ISBN 9788301168773. 1570. SZNEK-BOSAK Sara: Wspomnie- Rec.: Zdradzony przez ojca w cieniu zagłady / nia z getta łódzkiego : moje życie w Litz- Łukasz Kaczyński // Dz. Łódz. - 2012, nr 58 dod. mannstadt. - Łódź : Oficyna Bibliofilów, Kocham Łódź, nr 172, s. 22; Syn nazisty z Litz- mannstadt przyjeżdża do Łodzi / Igor Rakowski- 2000. - 20 s. ; 21 cm. - (Judaica). - ISBN -Kłos // Gaz. Wybor. dod. Gaz. Wybor. Łódź. - 2012, 8387522862. nr 61, s. 6; Syn pokutujący / Magdalena Starzycka // Kron. Miasta Łodzi. - 2012, nr 1-2, s. 256-260. 1571. SZYPER Adam: Iskra, która sta- ła się płomieniem // Tygiel Kult. - 2004, 1577. VINOCUR Ana: Un libro sin titulo. nr 4-6, s. 52. - Montevideo : Juventa, 1972. - 278 s. ; 17 Fragm. wstępu do książki Abramka Koplowi- cm. cza Utwory własne. Toż w jęz. ang.: A book without a title / Ana Vinocur ; [transl. by Valentine Isaac and Ricardo 1572. ŚWIADECTWA z getta łódzkiego / Iglesias]. - New York : Vantage Press, 1976. - 139 oprac. Michał Czajka // Kwart. Hist. Żyd. - s. ; 21 cm. 2004, nr 3, s. 403-410. Relacje: Jerzego Rolanda, Izaka Rozenberga. 1578. WAJSBLAT Jo: Jo Wajsblat, l’en- fant de la chambre a gaz = Jo Wajsblat, the 1573. THE unknown brother and sister of gas chamber child / dessins Alec Boren- Lodz ghetto. W: Children in the Holocaust stein ; textes Gilles Lambert ; pref. Serge and World War II : their secret diaries / Klarsfeld ; avant-propos Bertrand Lorquin. [comp. by] Laurel Holliday. - New York : - Paris : TR editions, 2004. - 143 s. : il. ; 24 Pocket Books, 1996, s. 395-401. x 32 cm. - ISBN 2951600356. Urywki z dziennika anonimowego rodzeństwa. Dziennik dziewczynki zaginął, fragmenty jej zapi- 1579. WAJSBLAT Jo, LAMBERT Gilles: sków ocalały dzięki przepisaniu ich do pamiętnika Le temoin imprevu. - Paris : Florent Massot brata, który pisał pamiętnik w kilku językach na marginesie francuskiej powieści. & François Millet, 2001. - 158 s. : il. ; 21 cm + 1 dysk optyczny. - ISBN 2845880170. 1574. TURSKI Marian: Arnold Mostowicz (1914-2002) // Kwart. Hist. Żyd. - 2002, 1580. WALICKI Jacek: Zygmunt Messing nr 1, s. 121-123. - dzieje Żyda o życiorysie niezgodnym z re- gułą // Zagłada Żydów. - 2012, T. 8, s. 362- 1575. TURSKI Marian: Trzysta gramów 382. od śmierci / Marian Turski ; rozm. Grzegorz Sroczyński // Gaz. Wybor. - 2010, nr 100 1581. WEINGARTEN Felicia Lusia Karo: dod. Duży Format, nr 17, s. 8. Ave Maria in Auschwitz : the true story of Wspomnienia M. Turskiego dot. pobytu w get- a Jewish girl from Poland. - Elk River ; cie łódzkim. Minnesota : DeForest Press, 2005. - 162 s. : il. - ISBN 1930374151. 1576. VENTZKI Jens-Jürgen: Seine Schatten, meine Bilder : eine Spurensu- 1582. WEXLER Adam: J’etais cet en- che. - Innsbruck ; Wien ; Bozen : Studien fant juif polonais : 1930-1945 / adapte de Verl., 2011. - 223 s. : il. ; 24 cm. - ISBN l’hebreu par Chantal Duris-Massa. - Paris ; 9783706549615. Budapest ; Torino : Harmattan, 2004. - 299 Getto łódzkie w literaturze 169 s. : il. ; 21 cm. - (Graveurs de memoire). - mother, s. 70–88; Borenstein-Shnur-Gephart Zlata: ISBN 2747576612. The protector, s. 237–243.

1583. WIDOK Jerzy [pseud. Jerzy Wil- 1590. WOMEN in the Holocaust : a col- mański]: Arnold Mostowicz // Kron. Miasta lection of testimonies. Vol. 2 / compiled Łodzi. - 2002, nr 3, s. 121-124. and transl. by Jehoshua Eibeshitz and Anna Eilenberg-Eibeshitz. - Brooklyn ; New 1584. WINCENTOWSKI I.: Der umgeku- York : Remember, 1994. - 228 s. ; 24 cm. - mener geto-dichter = [Zamorodwany poeta ISBN 0932351468. getta] // Forwerts. - 1947, nr 19, s. 3. Zawiera m.in. wspomnienia z getta łódzkiego: Symcha Bunim Szajewicz – poeta. Plager-Zyskind Sara: Stolen years, s. 17–67; Se- lver-Urbach Sara: A different planet, s. 198–205; Weiss Esther: A miracle in Auschwitz, s. 206–225. 1585. WIR zogen in die Hammer Land- straße : Leben und Sterben einer jüdischen 1591. WRÓBEL Łukasz: Edek, zobaczysz, Familie / hrsg. vom Stadtteilarchiv Hamm. po wojnie będziemy zapraszani na amery- [Gunnar Wulf ; Kerstin Rasmußen]. - Ham- kańskie uniwersytety : łódzkie getto // Sło- burg : Stadtteilarchiv Hamm der Stadtteili- wo Żyd. - 2008, nr 15/17, s. 4-5. nitiative, 2001. - 48 s. : il. ; 21 cm. - ISBN 398079530 6. 1592. WRZESIŃSKI Włodzimierz: Foto- Dzieje rodziny deportowanej z Hamburga do graf z getta : Henryk Ross // Piotr. 104. - getta łódzkiego. 2005, nr 10, s. 17.

1586. WITKOWSKA Matylda: Z popio- 1593. ZAWISTOWSKA Władysława: łów i łódzkiego getta do życia // Dz. Łódz. Getto łódzkie w oczach czternastoletniego - 2011, nr 262 dod. Kocham Łódź, nr 155, chłopca // Fołks-Sztyme. - 1991, nr 2, s. 8. s. 11. Abram Koplowicz. Getto łódzkie we wspomnieniach Lucie Eichengreen. 1594. ZELMAN Leon, THURNHER Armin: Ein Leben nach dem Überleben. - 1587. WODECKA Dorota: Ja nie wiem, Wien : Kremayr und Scheriau, 1995. - 222 jak się Żydów chowa // Gaz. Wybor. dod. s. ; 22 cm. - ISBN 3218006007. Duży Format. - 2011, nr 93, s. 2-5. Toż w jęz. ang.: After survival : one man’s mis- Getto łódzkie we wspomnieniach Stelli Czaj- sion in the cause of memory / Leon Zelman with kowskiej. Armin Thurnher ; transl. from the German by Me- redith Schneeweiss. - New York : Holmes & Meier, 1588. WOŁKOWSKI Konstanty: Wspo- 1998. - x, 166 s. ; 24 cm. - ISBN 084191382X. Treść: My shtetl Szczekociny, s. 1; In the Lodz mnienia lekarza z getta łódzkiego // Wę- getto, s. 23; Surviving Auschwitz, s. 57; A displa- drownik. - 1983, nr 5, s. 10-25. ced person, s. 85; Making Vienna home, s. 129; Epilogue, s. 163. 1589. WOMEN in the Holocaust : a collection of testimonies. Vol. 1 / compiled 1595. ZYLBERBERG Perec: This I Re- and transl. by Jehoshua Eibeshitz and Anna member. - Montreal: Concordia University Eilenberg-Eibeshitz. - Brooklyn ; New Chair in Canadian Studies of the Montreal York : Remember, 1993. - 247 s. ; 24 cm. - Institute for Genocide and Human Rights ISBN 0932351468. Studies, 2000. - 186 s. ; 28 cm. - (Memoirs Zawiera m.in. wspomnienia z getta łódzkie- of Holocaust Survivors in Canada, Vol. 12). go: Selver-Urbach Sara: A brief spring, s. 21–50; - ISBN 0889473617. Zeidof-Beker Sarah: A bunker in Lodz, s. 67–69; Dostęp online: http://migs.concordia.ca/memo- Landman-Eilenberg-Eibeshitz Anna: For my irs/zylberb/zylberb.html [7.07.2018]. 170 Bibliografia getta łódzkiego

1596. ZYSKIND Sara: Stolen years / z czasów tragedii / Władysława Zawistowska // [Engl. transl. by Marganit Insar]. - Min- Słowo Żyd. - 1994, nr 23, s. 16; Nie dam się zabić / Leszek Żuliński // Wiad. Kult. - 1994, nr 20, s. 20. neapolis, Minn. : Lerner Publications Co., 1981. - 284 s. ; 23 cm. - Tyt. oryg.: Ha-Atara 1598. ZYSMAN Ewa: Barbara Beatus i jej she-Avda. - ISBN 0822507668. „obozowa rodzina”. - Montreal : Polish-Je- Toż w jęz. pol.: Skradzione lata / Sara Zyskind ; wish Heritage Foundation, 2010. - 180 s. : przeł. [z ang.] Anna Wiśniewska-Walczyk. - War- szawa : Czytelnik, 1991. - 261, [3] s. ; 20 cm. - il. ; 21 cm. - (Aby Nie Zapomnieć = Pour ISBN 8307022096. Ne Pas Oublier). - ISBN 9780978301439. Rec.: Marzena Bomanowska // Gaz. Wybor. Treść: Wstęp, s. 7; Tożsamość, s. 11; Polska toż- dod. Gaz. Łódz. - 1994, nr 44, s. 3; Przypomnieć samośc Basi i jej stosunek do Polski, s. 11; „…Tyś miarę słów / Stefan Bratkowski // Gaz. Wybor. - z nierdzewnego metalu…”, s. 26; Bergen Belsen: 1991, nr 152, s. 17; Przeżyć Shaoh / Janusz Ga- 21 września – 1 grudnia 1944, s. 41; Magdeburg: worski // Nowe Książ. - 1991, nr 11-12, s. 46-47; 4 grudnia 1944 – 13 kwietnia 1945, s. 43; Rodzina Córka wymordowanych / Kazimierz Koźniewski obozowa. Losy powojenne, s. 51; Nadzia Józefo- // Dziś. - 1991, nr 12, s. 156-157; K. Koź. [Koź- wicz-Olsztajn, s. 61; Hanula Szewelew-Kirshner, niewski Kazimierz] // Polityka. - 1991, nr 41, s. 9 s. 63; Sarka Diament-Boruchowska, s. 65; Sara (nota); Obrazy z łódzkiego getta / Piotr Szewc // Sznek-Bosakowa, s. 67; Nina Tyberg-Zachariasz, Życie Warsz. - 1991, nr 152, s. 7. s. 69; Baśka Tenenbaum-Wilner, s. 73; O mnie, Toż w jęz. niem.: Auf immer verlorene Jahre : s. 78; Wspomnienia powojenne i nie tylko, s. 96; ein junges Mädchen überlebt den Holocaust in Uwagi ogólne o przyjaciołach, s. 101; Przyjaciele Polen / Sara Zyskind ; übers. von Gabriela Prahm. – okres przedwojenny, s. 104; Przyjaciele z getta - München : Goldmann, 1993. - 277 s. ; 19 cm. - łódzkiego, s. 106; Wewnętrzny portret Barbary ISBN 3442124549. Beatus, s. 115; Refleksje oświęcimskie, s. 136; Sto- sunek Basi do państwa Izrael, s. 139; O wojnach 1597. ZYSKIND Sara: Struggle. - Minne- izraelsko-arabskich, s. 141; O starości, s. 146; Cho- apolis, Minn. : Lerner Pub. Co., 1988. - 325 roby, stany depresyjne i ich przyczyny, s. 151; Dla- czego pisała?, s. 157; Odznaka Honorowa miasta s. ; 21 cm. Łodzi, s. 162; Epilog, s. 165; Od przyjaciół, s. 167. Toż: Minneapolis : Lerner Publ. Company, 1989. - 284 s. ; 23 cm. - ISBN 0822507722 1599. ŻÓŁCIŃSKI Tadeusz J. : Pan Ar- Toż w jęz. pol.: Światło w dolinie łez / Sara Zy- skind ; [przekł. Sary Zyskind ; przy współpr. Kazi- nold // Słowo Żyd. - 2002, nr 3-4, s. 23. mierza Koźniewskiego]. - Łódź : Wydaw. Łódzkie, Mostowicz – ur. w Łodzi pisarz, publicysta, 1994. - 243, [1] s., [4] s. tabl. : il. ; 21 cm. - ISBN lekarz z getta. 8321810063. Toż: Światło w dolinie łez [fragmenty] // Gaz. 1600. ŻULIŃSKI Leszek: Jeszcze jedna Wybor. dod. Gaz. Łódz. - 1994, nr 192 dod. Verte, rana : pamięci Melanii Fogelbaum // Migo- nr 16, s. 5. tania, Przejaśnienia. - 2006, nr 2, s. 18-19. Rec.: R.B. [Bugajczyk Robert] // Trybuna. - Melania Fogelbaum (1911–1944), poetka, two- 1994, nr 223, s. 15 (not.; sprost.: Marcin Fruziński: rzyła także w getcie łódzkim. Zabrakło dwu liter, nr 229 s. 15); Wspomnienia

5.2. Poezja

1601. ALBUS Hersz: Oj, kartofl!... = [Oh, Theodor Primack and Eugen Kullmann ; potates! : ghetto song]. - Fun Lectn Churbn. with a forew. by Isaac Bashevis Singer. - - 1947, nr 5, s. 84-86. Nju Jork : J. Briks Buch-Komitet, 1967. - 56, 55 s. : nuty, il., portr. ; 19 cm. 1602. BRYKS Rachmil: Geto-fabrik 76 : Toż: Słowa pośród nocy : poetyckie dokumenty (chemisze opfal ferwertung) : poeme = Holokaustu / wstęp, wybór tekstów i oprac. Agniesz- [Ghetto factory 76 : (chemical waste co- ka Żółkiewska ; tł. Marek Tuszewicki, Agniesz- ka Żółkiewska, Michał Koktysz. - Warszawa : nversion) : poem] / transl. from Yid. by Getto łódzkie w literaturze 171

Żydowski Instytut Historyczny im. Emanuela Rin- Przedruk wierszy: Moje życie się rano zaczy- gelbluma, cop. 2012, s. 146-149. na; Móc się wygrzać, jeść; jeść; Czarna, żałobna kobieta; W tęsknym żalu, w miłości; Czy zdolny 1603. BRYKS Rachmil: Three poems from jestem cały ból Getta. the Lodz ghetto // Jew. Curr. - 1974, Vol. 1613. CYTRYN Abram: [Wiersze] // Ty- 28, nr 4, s. 18. Zawiera wiersze: Twenty seven, Who will con- giel Kult. - 2009, nr 7-9, s. 164-170. sole you? Where to? 1614. CYTRYN Abram: Wybór wierszy // 1604. CYTRYN Abram: Bruliony pisane Nowiny Kurier. - 2002, nr z dn. 16 maja, w getcie łódzkim : [wiersz] // Nowiny Ku- s. 15. Przedruk wierszy: Moje pragnienia, Zastygłe rier. - 2004, nr z dn. 4 czerwca, s. 15. getto, Wstrzymajcie się, Odejdź.

1605. CYTRYN Abram: Getto : [opowia- 1615. CYTRYN Abram: Wybór wierszy // danie] // Nowiny Kurier. - 2002, nr z dn. 28 Nowiny Kurier. - 2002, nr z dn. 21 czerwca, czerwca, s. 11. s. 15. Przedruk wierszy: Dwa orły walczące, Wojna, 1606. CYTRYN Abram: Ja // Nowiny Ku- Życie getta, Cyrk, Śmierć i Bóg. rier. - 2002, nr z dn. 21 czerwca, s. 14. 1616. CYTRYN Avraham: A youth wri- 1607. CYTRYN Abram: Josek // Tygiel ting between the walls : notebooks from Kult. - 2004, nr 4-6, s. 66-71. the Lodz ghetto. - [transl. from the Hebrew Opowiadanie, którego akcja rozgrywa się by Chaya Naor]. - Jerusalem : Yad Va- w getcie łódzkim. shem, 2005. - 267 s. : il. ; 21 cm. - ISBN 1608. CYTRYN Abram: Les Cahiers d’A- 0976442515. bram Cytryn : récits du ghetto de Łódź / su- 1617. DOMINIAK Zbigniew: Chłopiec ivis des Souvenirs de Lucie Cytryn-Bialer ; z łódzkiego getta : paryskie wydanie twór- préf. de Luba Jurgenson ; trad. du polonais czości // Rzeczpospolita. - 1995, nr 24 dod. par Véronique Patte. - Paris : Albin Michel, Plus Minus, s. 17. 1995. - 197, [2] s., [4] s. tabl. : il. ; 23 cm. Francuska edycja wierszy Abrama Cytryna. - ISBN 2226075402. Rec.: Chłopiec z łódzkiego getta // Nowiny Ku- 1618. DOS lid fun geto : zamlung = [Pieśni rier. - 2002, nr z dn. 21 czerwca, s. 14. getta : zbiór] / cugegrejt cum druk, forwort, bamerkungen Ruta Pups ; red. B[ernard] 1609. CYTRYN Abram: Miecz w buto- Mark. - Warsze : Jidisz Buch, [1962]. - 183 nierce : [wiersz] // Nowiny Kurier. - 2005, s. ; 21 cm. nr z dn. 16 grudnia, s. 15. Zawiera wiersze z łódzkiego getta.

1610. CYTRYN Abram: Pragnę żyć / 1619. FOGELBAUM Melania: Drzwi [oprac. red. Elżbieta Malka]. - Warszawa otwarte na nicość / [red. Leszek Żuliński : Bonobo, cop. 2004. - 147, [5] s. : il. ; 21 & Z[ygmunt] Marek Piechocki]. - Gorzów cm. - ISBN 8392038800. Wielkopolski : Wydaw. Sonar Literacki, 2012. - 158 s. : il. (w tym kolor.) ; 25 cm. - 1611. CYTRYN Abram: Pragnę żyć // ISBN 9788363189303. Nowiny Kurier. - 2005, nr z dn. 25 marca, Zawiera artykuły: Żuliński Leszek: Jeszcze jed- s. 11. na rana, s. 5–9; Komentarz edytorsko-redakcyjny, s. 143–147. 1612. CYTRYN Abram: [Wiersze] // Ty- giel Kult. - 2004, nr 4-6, s. 53-57 172 Bibliografia getta łódzkiego

1620. FOGELBAUM Melania: [Wiersze]. Kronika [Łódź]. - 1994, nr 1, s. 8; Kiedy dorosnę W: Tango łez śpiewajcie muzy : poetyckie będę miał 20 lat / Rigle Lurit // Gaz. Holonu. - 1999, nr z dn. 12 kwietnia; Piękne wiersze // Gaz. dokumenty Holokaustu / wstęp, wybór tek- Holonu. - 1999, nr z dn. 9 kwietnia; Miał 14 lat stów i oprac. Bożena Keff. - Warszawa : Ży- / Gustaw Romanowski // Rzeczpospolita. - 1994, dowski Instytut Historyczny im. Emanuela nr 31, s. 4; Z podróżnego notatnika / Wacław Sad- Ringelbluma, cop. 2012, s. 50-51. kowski // Lit. Świecie. - 1994, nr 11, s. 308-314. Toż w jęz. fr.: Poèmes et tableaux scéniques Zawiera wiersze: Trzewie trawią..., W skoru- d’un poète de treize ans : Litzmannstadt-ghetto, pach ruder, Wieczór wiosenny. 1943 / Abramek Koplowicz ; textes trad. du polonais par Irène Kanfer ; [notices et postf. de Zbi- 1621. HERSZKOWICZ Jankl: Dos gezang gniew Dominiak]. - Paris : Ed. Saint Germain des fun Lodżer geto, 1940-1944 = La ballade du Près, 1995. - 39 s. ; 22 cm. - ISBN 2243035243. ghetto de Lodz. - Pariz : Ojsgabe arojsge- gebn durch Josl Wajsblat, 1994. - 102 s. : 1625. KWIATKOWSKA Riwa: A tfile fun il., portr. ; 25 cm. a geto-jid = [Modlitwa gettowego Żyda] // Treść: Jankl Herszkowicz un zajne lider, s. 5; Dos Naje Lebn. - 1945, nr 21, s. 5. A lid wegn prezes Rumkowski, s. 11; Rumkowski Toż: Słowa pośród nocy : poetyckie dokumen- Chaim, s. 15; Draj zek mel, s. 17; Szwues, s. 19; ty Holokaustu / wstęp, wybór tekstów i oprac. Hungermarsz, s. 23; S’gejt der liber winter, s. 25; Agnieszka Żółkiewska ; tł. Marek Tuszewicki, S’brejtele, s. 31; 30 deka brojt, s. 33; A reje in der Agnieszka Żółkiewska, Michał Koktysz. - Warsza- getto, s. 35; Geto, getunio, s. 37; Niszt kejn handl wa : Żydowski Instytut Historyczny im. Emanuela in gas wet zajn, s. 39; Halo, getto, s. 43; Der getto Ringelbluma, cop. 2012, s. 356-361. policjant, s. 47; A talon, s. 49; Awek in a winter, s. 51; Protekcje, s. 53; Aprowizacje, s. 55; Szpere 1626. KWIATKOWSKA Riwa: Fis = 1942, s. 59; Policjantke, s. 61; Diane Szajbuwne, [Nogi] // Dos Naje Lebn. - 1946, nr 31, s. 5. s. 63; Szajbuwne farn gericht, s. 65; Wos di sziszke, s. 69; Di lecte, s. 73; Wen ich bin chajm!, s. 77; Ratner, s. 79; Kiszki marsza grają, s. 81; Me szpilt 1627. KWIATKOWSKI-PINCHASIK in kortn, s. 83; Mlinarske, s. 85; Baklejdung sztele, Riwka: Di letce - di erszte wern : lider un s. 87; Ich bin gewen, s. 89; S’lojfn kejn Brzezin, poemes = [Pierwsze - ostatnimi się sta- s. 91; Flejszcentrale, s. 93; Sztubn-eltcte, s. 97. ną : wiersze i poematy]. - Hefah : Farlag 1622. KARP Johanan: Lodżer geto = [The „Alejn”, 1980. - 134 s. : portr. ; 23 cm. Wiersze i poematy z getta łódzkiego. ghetto of Lodz : ghetto song] // Fun Lectn Churbn. - 1946, nr 3, s. 73-75. 1628. LIST do synka. W: Wtedy kwitły for- sycje : [pamięci dzieci - ofiar Holocaustu] 1623. KOPLOWICZ Abram: [Wiersze] // / Joanna Iwaszkiewicz. - Warszawa : „bis”, Tygiel Kult. - 2004, nr 4-6, s. 40-49. 1993, s. 167-173. Zawiera wiersze: Hej, w resorcie, Marzenie, Maszynopis z 1945 r. nieznanej autorki, za- Dla P. Prezesa. mieszkałej podczas wojny w getcie. Toż: Wyd. 2. - Warszawa : „bis”, 2002, s. 180- 1624. [KOPLOWICZ Abramek]: Abram- 186. ka Koplowicza utwory własne : niezwykłe świadectwo trzynastoletniego poety z getta 1629. MIR zajnen do! : lider fun getos un łódzkiego / oprac. i posł. Zbigniew Domi- lagern = We are here! : songs of the Holo- niak. - Łódź : Oficyna Bibliofilów : Poleski caust / cugegrejt fun Chana Mlotek, Malke Ośrodek Sztuki , 1993. - 54, [2] s. : faks., Gotlib ; forwort fun Eliezer Wizel ; engli- fot. ; 21 cm. - ISBN 8386058013. sze iberzecungen Rozlyn Bresnick-Perry. Rec.: S[tanisław] Bulkiewicz // Dz. Łódz. - - New York : Workmen’s Circle Education 1994, nr 39, s. 12; Dojrzałość śmiercią wymuszona Department, 1983. - 104 s. : il. ; 31 cm. / Marek Budziarek // Dz. Łódz. - 1994, nr 39, s. 12; Zawiera utwory z getta łódzkiego. Nad dwoma tomikami wierszy / Andrzej Kempa // Getto łódzkie w literaturze 173

1630. OBLICZA getta : antologia literatu- Jankiel: Diana Szejnówna = Diane Szejnuwe, ry z getta łódzkiego / red. nauk. Krystyna s. 108–113; NN: Konina = Ferdflejsz, s. 140–145; Grinwald Mordechaj Mendel : Fekalia = Fekalie, Radziszewska, Ewa Wiatr ; [tłum. z jęz. s. 150-151; Szpigl Jeszaja : O północy pójdziemy.. żyd. Dariusz Dekiert, Natan Gross, Monika = Mir weln in mitn nacht.., s. 164–165; Szpigl Polit i in.] ; tłum. z jęz. niem. Małgorzata Jeszaja: Czterech = Fir, s. 240–241; Szajewicz Półrola, Krystyna Radziszewska]. - Łódź : Simcha : Lech lecho : (fragment), s. 298-301; Zilbersztajn Icyk Mejer : Niech nadejdzie wresz- Wydaw. Uniwersytetu Łódzkiego, 2017. - cie koniec = Zol szojn nemen a sof, s. 350–351; 472 s. ; 24 cm. - (Judaica Łódzkie). - ISBN Majzls Awrom : Dinrojra = Din-tojre, s. 378–379; 9788380884731. Szpigl Jeszaja: W ciszy moje słowo = In sztilkajt Zawiera artykuł: Krystyna Radziszewska: iz majn wort, s. 428–429; Szpigl Jeszaja: Testa- Groza, z którą nie upora się twórcza dłoń poety : ment, s. 434–435; Zilbersztajn Icyk Mejer: Głód = twórczość literacka w łódzkim getcie, s. 12–32. Hunger, s. 156–157.

1631. PIECHOCKI Zygmunt Marek: Po- 1634. STERN COHEN Hilda, COHEN wrót Melanii Fogelbaum. - Gorzów Wiel- Werner V.: Genagelt ist meine Zunge : Lyrik kopolski : nakł. autora, 2013. - 73 s. : il. und Prosa einer Holocaust-Uberlebenden (w tym kolor.) ; 20 x 22 cm. / hrsg. von Erwin Leibfried, Sascha Feu- chert und William Gilcher ; [Uber. aus dem 1632. SHPIGL Isaiah: Mach cu di ejge- Engl., sofern nicht anders vermerkt Lars lech (Now close your little eyes). W: The Hofmann, Eva Schaum und Katja Zinn]. - undying flame : ballads and songs of the [Frankfurt am Main] : Bergauf, 2003. - 168 Holocaust : 110 songs in 16 languages with s. : il. ; 30 cm. - (Memento ; Bd. 2). - ISBN extensive historical notes, illustrations, pia- 3000104992. no arrangements, guitar chords, and sin- Toż w jęz. ang.: Words that burn within me : gable English translations / [collected and faith, values, survival / Hilda Cohen Stern ; ed. by Werner V. Cohen, Gail Rosen and William Gilcher ; ed. by] Jerry Silverman. - Syracuse, N.Y. : transl. from the original German by Elborg Forster. Syracuse University Press, 2002, s. 54-55. - Washington D.C. : Dryad Press, 2008. - 128 s. : Zawiera tłum. utworu na jęz. ang. oraz nuty. il. ; 22 cm. - ISBN 9781928755104. s. 39–73: Rozdz. poświęcony gettu łódzkiemu 1633. SŁOWA pośród nocy : poetyckie (Our new environment, suffering of the newco- dokumenty Holokaustu / wstęp, wybór tek- mers, do not forgive them, Lejzerowicz, a child no more, before my mother’s death). stów i oprac. Agnieszka Żółkiewska ; tł.: Marek Tuszewicki, Agnieszka Żółkiewska, 1635. STRUSZCZAK Aleksandra-Amira: Michał Koktysz. - Warszawa : Żydowski Poesia del ghetto // Tygiel Kult. - 2009, Instytut Historyczny im. Emanuela Rin- nr 7-9, s. 163-170. gelbluma, cop. 2012. - 513, [1] s., [16] Dot. pracy magisterskiej Poesia del ghetto. s. tabl. : il. (w tym kolor.) ; 22 cm. - ISBN Abram Cytryn ed Abram Koplowicz : due giovani 9788361850373. artisti del Litzmannstadt Ghetto 1940–1944, której kopia znajduje się w Bibliotece Instytutu Kultury Teksty równolegle w jęz. pol. i jid. Polskiej w Rzymie. Zawiera: NN: Żółta łata : (fragment) = Di gol- Artykuł zawiera również tłumaczenia kilku dene late : (fragment), s. 66–69; NN: Smutne getto wierszy A. Cytryna na język włoski: Miłość = = Dos trojerike geto, s. 80–84; NN: Wysiedlenia = L’amore, Móc się wgryźć, jeść = Poter mordere, Wiszedlenies, s. 84–87; Zisman Dowid : Rumkow- mangiare, Ściskam pióro, w słowach się duszę = ski, s. 98–101; Bryks Jerechmiel : Litzmannstadt- Stringo la penna, soffoco nelle parole. -geto, resort 76 : (fragment), s. 146–149; Bryks Jerechmiel: Nie trać ducha = Niszt farcwejflen, s. 92–93; Herszkowicz Jankiel : Getto, Getunia = 1636. SZAJEWICZ Symcha Bunem: Geto, getunia. s. 102–105; Herszkowicz Jankiel: Lech - lecho / arajnfir un bamerkungen fun Protekcja = Protekcje, 106–107; Herszkowicz Nachman Blumental. - Łódź : Centralna 174 Bibliografia getta łódzkiego

Żydowska Komisja Historyczna, 1946. - 70, 1645. SZPIGL Jeszajahu: In sztilkajt in [1] s. ; 20 cm. - (Ojsgabes fun der Centraler majn wort // Idisze Szriftn. - 1948, nr 1-2, Jidiszer Historiszer Komisje bajm Cantral- s. 6. -Komitet fun Pojlisze Jidn. Serje Jidisze 1646. SZPIGL Jeszajahu: „Kripo” - dos lid Literatur ; t. 1). Rec.: Werter wi ofene wundn = [Słowa jak fun di szleger = [„Kripo” - wiersz bandyty] otwarte rany] / Gitl Majzil // Jidisze Kultur. - 1946, // Dos Naje Lebn. - 1947, nr 64, s. 4 nr 11, s. 53-55. Toż: Słowa pośród nocy : poetyckie dokumen- 1647. SZPIGL Jeszajahu: Tfile cu majn ty Holokaustu / wstęp, wybór tekstów i oprac. tojtn tatn = [Modlitwa do mojego zmarłego Agnieszka Żółkiewska ; tł. Marek Tuszewicki, Agnieszka Żółkiewska, Michał Koktysz. - Warsza- ojca] // Dos Naje Lebn. - 1948, nr 65, s. 5. wa : Żydowski Instytut Historyczny im. Emanuela Ringelbluma, cop. 2012, s. 298-301. 1648. SZPIGL Jeszaje: [Wiersze] // Di Cu- kunft. - 1946, nr 7, s. 484-480. 1637. SZPIGL Jeszajahu: A tojter brunes Zawiera m.in. wiersz Transportn napisany w sierpniu 1944 r. in geto // Idisze Szriftn. - 1948, nr 1-2, s. 6. 1649. SZPIGL Jeszajahu: Transportn : (po- 1638. SZPIGL Jeszajahu: Ahejmker : eme) // Dos Naje Lebn. - 1948, nr 68, s. 7. (eskiz) // Dos Naje Lebn. - 1945, nr 24, W 4. rocznicę likwidacji getta łódzkiego. s. 5, 7. 1650. TRINH Miriam: Poeci łódzkiego 1639. SZPIGL Jeszajahu: Balade fun di getta - głosy upamiętniające zamkniętą drej jadles // Dos Naje Lebn. - 1948, nr 74, codzienność // Midrasz. - 2001, nr 7-8, s. 6. s. 17-19. Z książki Lider un baladn fun geto. Teksty poetyckie powstałe w getcie łódzkim, przechowywane w Archium ŻIH oraz Yad Vashem. 1640. SZPIGL Jeszajahu: Balade fun majn umgekumener hejm = [Ballada o zniszczo- 1651. UTWORY literackie z getta war- nym domu] // Dos Naje Lebn. - 1947, nr 36, szawskiego / oprac. Agnieszka Żółkiewska, s. 5. Marek Tuszewicki ; przekł. Sara Arm, Anna Z książki Lider fun geto. Ciałowicz, Maja Gąssowska i in.; Żydow- ski Instytut Historyczny im. Emanuela Rin- 1641. SZPIGL Jeszajahu: Cu majn ma- gelbluma. - Warszawa : Żydowski Instytut men = [Do mojej matki] // Dos Naje Lebn. Historyczny im. Emanuela Ringelbluma, - 1946, nr 45, s. 5. 2017. - XLII, 878 s.: il. ; 25 cm + dysk Wiersz z cyklu Lider fun getto. optyczny (CD-ROM). - (Archiwum Rin- 1642. SZPIGL Jeszajahu: Cwej geto lider gelbluma ; t. 26). - ISBN 9788361850441. Zawiera wiersze Symchy Bunima Szajewicza: = [Dwa wiersze z getta] // Dos Naje Lebn. Dziecko jesienią, s. 267–269; Pieśń o matce, któ- - 1947, nr 91, s. 5. ra straciła w wojnie dziecko, s. 265–266; Ballada Z książki Lider un baladn fun geto. o białej nocy, s. 269–270; Nocą, s. 271–272; Paź- dziernik, s. 271; Pieśń jesienna, s. 272; Mincha, 1643. SZPIGL Jeszajahu: Cwej lider fun s. 270; Moja droga, s. 267. majn tojter hejm = [Dwa wiersze o zamor- 1652. YIDDISH-GEDICHTE aus den dowanym domu] // Dos Naje Lebn. - 1947, Ghettos 1939-1945 / [hrsg. von] Joseph nr 57, s. 31. Wulf ; Ubers. aus dem Yid. Iris von Stryk. 1644. SZPIGL Jeszajahu: Di „szwejgndike - Berlin : Arani Verlag, cop. 1964. - 66, [8] feder” // Idisze Szriftn. - 1948, nr 10, s. 5. s. : il. ; 26 cm. Getto łódzkie w literaturze 175

Z treści: Szajewicz S[ymcha]: Lech-Lecha, Treść: Wiatr Ewa: Litzmannstadt Getto. Getto s. 33–34; Spiegel Jeshajahu: Weder Rosinen noch łódzkie, s. 7–10; Radziszewska Krystyna: Dzieci Mandeln, s. 35; Ich glaube (autor unbekannt), s. 36; i młodzież w Litzmannstadt Getto, s. 11–22; Radzi- Sanek Moshe: Die Ghetto-Elite, s. 37. szewska Krystyna: Twórczość dzieci z zamkniętej dzielnicy żydowskiej, s. 23–30; Radziszewska 1653. WŻARŁ się we mnie ból... : próby Krystyna: Abram Cytryn – nota biograficzna, literackie Abrama Cytryna / pod red. Dariu- s. 31–33; Abram Cytryn: Twórczość, s. 35–219; Leśnikowski Dariusz; Gdy już sławny będę…. sza Leśnikowskiego, Krystyny Radziszew- o twórczości Abrama Cytryna, s. 220–224; Leśni- skiej i Ewy Wiatr ; [rekonstrukcja, oprac., kowski Dariusz: Komentarz edytorski, s. 226–227. wybór i układ tekstów Dariusz Leśnikow- Rec.: Abrahama Cytryna książka z łódzkiego ski ; współpr. Lucie Cytryn-Bialer, Krysty- getta / JAQB // Gaz. Wybor. dod. Gaz. Wybor. Łódź. - 2010, nr 271, s. 4; Próby literackie Abrama na Radziszewska, Ewa Wiatr ; wstęp Kry- Cytryna / S.B. // Kronika (Uniwersytet Łódzki). styna Radziszewska, Ewa Wiatr]. - Łódź : - 2010, nr 1, s. 39; Marta Sikorska-Kowalska // Galeria AMCOR Rentsch, 2009. - 232 s. : Studia z historii społeczno-gospodarczej XIX i XX wieku. T. 8 / pod red. Wiesława Pusia, Jarosława il. ; 29 cm. - ISBN 9788362104024. Kity. - Łódź : Wydaw. Uniwersytetu Łódzkiego, 2010, s. 347-349.

5.3. Dzienniki, pamiętniki

1654. ANONYMOUS: So write children, 1658. FRANK [Frenkel] Szlomo: Togbuch whose only school was Teutonic life (11 fun lodżer getto = [Dziennik z łódzkiego July 1944). W: Children writing the Holo- getta] / hakdome Nachman Blumental. - caust / Vice Sue. - Basingstoke : Palgrave Buenos Aires : Central-Farband fun Pojli- Macmillan, 2004, s. 132-136, 139-140. sze Jidn in Argentine, 1958. - 350 s. : il. ; 21 Fragm. dziennika pisanego w kilku językach na cm. - (Bicher-Serie Dos Pojlisze Jidntum ; marginesach francuskiej powieści François Coppee bd. 134). Les vrais riches. Rec.: „Dziennik z getta łódzkiego” Szlomo 1655. ANONYMOUS boy : Łódź ghetto. Franka / Lucjan Dobroszycki // Biul. Żyd. Inst. Hist. - 1959, nr 30, s. 152-157. W: Salvaged pages : young writers’ dia- Toż w jęz. fr.: „Journal du ghetto de Lodz” : ries of the Holocaust / collected and ed. by (extraits) / Shloyme Frank ; trad. Nathan Weinstock Alexandra Zapruder. - New Haven : Yale // Monde Juif. - 1995, Vol. 51, nr 154, s. 53-100. Toż: Journal du ghetto de Lodz : (extraits). University Press, cop. 2002, s. 361-394. W: Chroniques du désastre : témoignages sur la Sho- Fragm. dziennika pisanego w kilku językach na ah dans les ghettos polonais / textes présentés et trad. marginesach francuskiej powieści François Coppee du yiddish par Nathan Weinstock ; préf. de George Les vrais riches. Bensoussan. - Genève : Metropolis, 1999, s. 133-193. 1656. ANONYMOUS girl : Łódź ghetto. 1659. HAMER Irena: Kea’im mi-toch = W: Salvaged pages : young writers’ dia- [Fragmenty z pamiętnika] // Masu’ah. - ries of the Holocaust / collected and ed. by 1976/1977, s. 152-165; 1977/1978, s. 217- Alexandra Zapruder. - New Haven : Yale 227. University Press, cop. 2002, s. 226-242. Dziennik anonimowej dziewczynki pisany 1660. HAUSER Irene: Cud, że ręka jeszcze w okresie luty – marzec 1942 r. pisze... ; Ja, Hajwentreger ... / [tł. z niem. 1657. CYTRYN Abraham: Wyrazić duszę Jerzy Witold Solecki] ; Modlitwa matki / getta : [fragm. pam.] // Polis. - 1997, nr 3, [Janusz Korczak]. - Warszawa : Libellus, s. 22-24. 1993. - 96 s. ; 17 cm. - ISBN 838595600X. 176 Bibliografia getta łódzkiego

Transport drewna 177

1661. HAUSER Irene: „Nicht einmal zum Markoff. - San Francisco : Jewish Family Sterben habe ich Protektion...”: Tagebuch and Children’s Services Holocaust Center von Irene Hauser aus dem Getto Lodz 15 Lehrhaus Judaica, 2014. - v, 172 s. : il. ; 24 Juni bis 8 September 1942 / Hg. von Hanno cm. - ISBN 9780615907116. Loewy. - Frankfurt am Main : Arbeitsstelle Toż: Rywka’s diary : the writings of a Jewish zur Vorbereitung des Frankfurter Lern- und girl from the Lodz Ghetto, found at Auschwitz in 1945 and published seventy years later / Rywka Dokumentationszentrums des Holocaust, Lipszyc ; ed. by Anita Friedman ; transl. from the 1993. - [16] s. : il. ; 21 cm. - (Arbeitsstelle zur Polish by Malgorzata Markoff ; with annotations Vorbereitung des Frankfurter Lern- und Do- by Ewa Wiatr. - New York : Harper - HarperCol- lins Publishers, 2015. - XII, 227, [8] s. tabl. : fot., kumentationszentrum des Holocaust ; nr 2). mapa ; 24 cm. - ISBN 9780062389688. Toż w jęz. niem.: Das Tagebuch der Rywka 1662. IN those nightmarish days : the Lipszyc / Rywka Lipszyc ; aus dem Poln. (Tage- ghetto reportage of Peretz Opoczynski and buch) und Engl. (Anmerkungen und Begleittexte) Josef Zelkowicz / ed. and with an introd. von Bernhard Hartmann. - Berlin : Jüdischer Verlag by Samuel D. Kassow ; transl. and co-ed. im Suhrkamp Verlag, 2015. - 237, [1] s. : il. ; 21 cm. - ISBN 9783633542741. by David Suchoff. - New Haven ; London : Toż w jęz. hiszp.: El diario de Rywka Lipszyc : Yale University Press, cop. 2015. - lii, [1], [subtítulo de la cubierta: La historia real de una 309, [2] s. ; 21 cm. - ISBN 9780300112313. niña judía en el gueto de Łódź] / trad. de Aurora s. 103–185: Josef Zelkowicz: Reportage from Echevarría. - [Barcelona] : Nube de Tinta, 2015. - Łódź Ghetto. 189 s. : il. ; 22 cm. - ISBN 9788415594581. Toż w jęz. czes.: Denník Rywky Lipszycovej : 1663. KWIATKOWSKI-PINCHASIK objavený pri oslobodení Osvienčimu Červenou Rivka: Tojznt mol farvos? : togbuch fun armádou v roku 1945 a prvý raz zverejnený v San Franciscu v roku 2014 / texty zostavila a úvod a jingl fun Lodżer geto = [Po tysiąckroć dla- naps. Alexandra Zapruderová ; z pol. do angl. czego : dziennik chłopca z łódzkiego getta]. prel. Malgorzata Markoffová ; [z angl. do slove- - Tel-Aviv : [s.n.], 1971. - 163 s. ; 21 cm. nčiny preložil Patrik Roľko]. - Bratislava : For- tuna Libri, 2015. - 256 s. : fot. ; 220 cm. - ISBN 1664. „Les vrais riches” - Notizen am 9788081424038. Rand : ein Tagebuch aus dem Ghetto Łodz Toż: Deník Rivky Lipszycové : nalezený v roce 1945 Rudou armádou v Osvětimi, poprvé vydaný (Mai bis August 1944) / hrsg. von Hanno v roce 2014 v San Francisku / ed. a úv. naps. Ale- Loewy und Andrzej Bodek. - Leipzig : Re- xandra Zapruderová ; z pol. přel. Malgorzata Mar- clam, 1997. - 164 s. : il. ; 19 cm. - ISBN koffová, z angl. do češ. přel. Karina Matějů ; pozn. opatřila Eva Wiatrová. - Praha : Práh, 2016. - 178, 3379015822. [2] s. : faks., fot., mapa, portr. ; 28 cm. - ISBN Anonimowy dziennik z getta łódzkiego pro- 9788072525973. wadzny w kilku językach na kartach fr. powieści Toż w jęz. pol.: Dziennik z getta łódzkiego / François Coppee Les vrais riches. Rywka Lipszyc ; oprac. i wstęp Ewa Wiatr ; posł. Rec.: Ostatni etap : dziennik znaleziony Anita Friedman. - Kraków ; Budapeszt : Austeria, w Oświęcimiu / Marek Budziarek // Gaz. Wybor. 2017. - XL, [2], 237, [4] s. : il. ; 25 cm. - ISBN dod. Gaz. Łódz. - 1997, nr 190, s. 4. 9788378660798. Toż: „Les vrais riches” - Notizen am Rand : ein Tagebuch aus dem Ghetto Łódź (Mai bis Au- gust 1944) / hrsg. von Hanno Loewy und Andrzej 1666. [LUBIŃSKI Jehuda]: Fragmenty Je- Bodek. - Marburg : Dt. Blindenstudienanst, 2002. hudy Lubińskiego // Midrasz. - 2003, nr 6, - 132 s. ; 32 cm s. 43-45. Fragm. pamiętnika z getta łódzkiego. 1665. [LIPSZYC Rywka]: The diary of Rywka Lipszyc : found in Auschwitz by 1667. LUBIŃSKI Jehuda (Lolek): Ghetto the Red Army in 1945 and first published Litzmannstadt 1941 - pamiętnik : [fragm.] // in San Francisco in 2014 / ed. Aleksandra Prz. Powsz. - 2003, nr 11, s. 268-281. Zapruder, Ewa Wiatr ; transl. Małgorzata 178 Bibliografia getta łódzkiego

1668. LUBIŃSKI Lolek: Dziennik Lolka Rec.: Miriam Y. Arani // Z. Ostmitteleur.- Lubińskiego = The diary of Lolek Lubiński -Forsch. - 2013, Jg. 62, H. 3, s. 540-542. / [oprac. Anna Łagodzińska ; konsultacja 1674. POZNAŃSKI Jakub: Pamiętnik Adam Sitarek ; tłum. Katarzyna Gucio]. - z getta łódzkiego // Morze Ziemia. - 1987, Łódź : Muzeum Miasta Łodzi, [2015]. - 183 nr 30, s. 10-11. s. : il. ; 24 cm. - 9788387434991. Fragm. Pamiętnika z getta łódzkiego.

1669. LUBIŃSKI Lolek: Obraz życia 1675. REICHER Edward: W ostrym i cierpienia w Litzmannstadt Getto : frag- świetle dnia : dziennik żydowskiego leka- menty „Pamiętnika” / Jehuda Lubiński ; rza 1939-1945 / oprac. Renata Jabłońska. oprac. Anna Łagodzińska // Słowo Żyd. - - Londyn : Libra Books, 1989. - 157 s. : il. ; 2014, nr 8, s. 30-31. 22 cm. Treść: Wędrówka się rozpoczyna – getto łódz- 1670. PODOLSKA Joanna: Sensacyjny kie, s. 5–31; W getcie warszawskim, s. 32–69; dziennik z getta // Midrasz. - 2003, nr 6, Aryjczyk, s. 70–140; Nie kończąca się droga, s. 42-45. s. 141–155. Toż w jęz. fr.: Une vie de juif / Edward Reicher ; Odnalezienie pamiętnika z getta łódzkiego au- trad. du polonais par Jacques Greif et Élisabeth Bi- torstwa Jehudy (Leopolda) Lubińskiego. zouard-Reicher. - Paris : Lieu commun, 1990. - 279 s. : il. ; 23 cm. - Tyt. oryg.: W ostrym świetle dnia. 1671. POLSKA Anna Frank nazywała - ISBN 2867051401. się? : fragment pamiętnika dziewczynki Toż: Paris ; Montréal (Québec) : l’Harmattan, z getta łódzkiego / oprac. Lucjan Dobro- 1996. - 279 s. : il. ; 22 cm. - (Mémoires du XXème szycki // Mówią Wieki. - 1958, nr 7, s. 4-11. siècle). - ISBN 273844363X. Fragment pamiętnika nieznanej dziewczynki z getta łódzkiego. 1676. ROSENFELD Oskar: Wozu noch Welt : Aufzeichnungen aus dem Getto Lodz 1672. POZNAŃSKI Jakub: Dziennik / hrsg. von Hanno Loewy. - Frankfurt am z getta łódzkiego : (fragmenty) / oprac. Main : Verlag Neue Kritik, 1994. - 323 s. : Horacy Safrin // Głos Robot. - 1960, nr 61, il. ; 21 cm. - (Schriftenreihe der Arbeits- s. 3; nr 67, s. 3; nr 73, s. 3. stelle Fritz-Bauer-Institut Bd. 7). - ISBN 3801502724. 1673. POZNAŃSKI Jakub: Pamiętnik Dziennik z getta łódzkiego z l. 1942–1944. z getta łódzkiego / [oprac. Horacy Safrin]. Toż w jęz. ang.: In the beginning was the - Łódź : Wydaw. Łódzkie, 1960. - 285 s., ghetto : notebooks from Łódź / Oskar Rosenfeld ; ed. and with an introd. by Hanno Loewy ; transl. [16] s. tabl. ; 20 cm. from the German by Brigitte M. Goldstein. - Evan- Rec.: Technika upadlania / Zbigniew Kuthan ston : Northwestern University Press, cop. 2002. // Kierunki. - 1961, nr 11 s. 6; Książka wielokroć - xxxviii, 313 s. ; 24 cm. cennna / Zbigniew Nienacki // Głos Robot. - 1961, Rec.: Oskar Rosenfeld and the realism of Holo- nr 12, s. 4; Marian Turski // Nowe Książ. - 1961, caust - history on sex, shit and status / Berel Lang // nr 2, s. 110-112. His. Theory. - 2004, Vol. 43, nr 2, s. 278-288; Da- Toż: Dziennik z łódzkiego getta / Jakub Po- vid Patterson // Holocaus Genocide Stud. - 2004, znański. - Warszawa : Bellona : Żydowski Instytut Vol. 18, s. 274-290. Historyczny, 2002. - 284 s., [16] s. tabl. : il. ; 21 cm. - ISBN 8311094896. Rec.: Jan Strękowski // Nowe Książ. - 2002, 1677. ROZENSZTAJN Szmul: Notatnik nr 10, s. 74. / przekł., red. nauk. i wprow. Monika Po- Toż w jęz. niem.: Tagebuch aus dem Ghetto lit ; oprac. przypisów Julian Baranowski, Litzmannstadt / Jakub Poznański ; aus dem Poln. Monika Polit, Ewa Wiatr ; fot. Archiwum übers. und hrsg. von Ingo Loose. - Berlin : Me- tropol, cop. 2011. - 354 s. : il. ; 24 cm. - ISBN Państwowe w Łodzi ; [tł. z jęz. jid. i red. 9783863310158. merytoryczna Monika Polit]. - Warszawa : Getto łódzkie w literaturze 179

Stowarzyszenie Centrum Badań nad Za- Fragm. zeszytu trzeciego 11 XI 1942 – 15 IV gładą Żydów : Żydowski Instytut Histo- 1943 r. Cykl: Wpiekłowstąpienie. Cz. 3. ryczny, 2008. - 243 s. : il. ; 25 cm. - (Bi- blioteka Świadectw Zagłady). - ISBN 1684. SIERAKOWIAK D[awid]: Dzien- 9788392683148. nik z getta łódzkiego / oprac. L[ucjan] Do- Rec.: Niebawem w księgarniach // Zagłada broszycki // Biul. Żyd. Inst. Hist. - 1958, Żydów. - 2008, T. 4, s. 640; Szmul Rozensztajn : Notatnik // Midrasz. - 2009, nr 3, s. 53; Przeżyć nr 28, s. 79-110; 1959, nr 29, s. 112-144; w Litzmannstadt / Bartosz Kaliski // Midrasz. - nr 30, s. 110-151. 2009, nr 5, s. 3-4; Książka o Rumkowskim / Joanna Podolska // Gaz. Wybor. dod. Gaz. Wybor. Łódź. - 1685. SIERAKOWIAK Dawid: Dziennik 2009, nr 91, s. 2; Szmul i Chaim : książka o Cha- Dawida Sierakowiaka / słowo wstępne imie Mordechaju Rumkowskim / Joanna Podolska // Zagłada Żydów. - 2009, nr 5, s. [542]-547. Adolfa Rudnickiego ; do druku przygot., przedm. i przypisami opatrzył Lucjan Do- 1678. RUDNICKI Adolf: Dziennik Da- broszycki. - Warszawa : Iskry, 1960. - 225 wida Sierakowiaka // Świat. - 1959, nr 17, s. ; 17 cm. - (Biblioteczka Niezapominajki). s. 10. Dzienne zapiski z getta łódzkiego z lat 1941– 1942. 1679. [SIERAKOWIAK Dawid]: Dzien- Toż: Wyd. 2. - Warszawa : Iskry, 1960. - 158 s. : il. ; 21 cm. nik Dawida Sierakowiaka (fragmenty) : Rec.: Księgi pamięci / Bogdan Bąk // Odra. zeszyt odnaleziony przez Konrada Turow- - 1960, nr 22, s. 8; Pamiętnik z łódzkiego getta / skiego // Razem. - 1978, nr 17, s. 28-29. Bolesław Dudziński // Odgłosy. - 1960, nr 28, Wrzesień 1939 r. s. 7-8; Abraham G. Duker // Jew. Soc. Stud. - 1963, Vol. 25, nr 1, s. 79-81; Dwóch Dawidów - jeden 1680. SIERAKOWIAK Dawid: Dziennik : Goliat / (L.U.) // Życie Warsz. - 1960, nr 72, s. 4; Widzialny świat śmierci / Jan Józef Lipski // Życie [getto łódzkie]. W: Męczeństwo i zagłada Liter. - 1960, nr 39 , s. 5; N.K. // Biul. Komis. Hist. Żydów w zapisach literatury polskiej / wy- CK ZMS. - 1960, nr 2, s. 205-207; Karty znalezione bór, oprac. i wprow. Irena Maciejewska. - pod murem straceń / Wacław Sadkowski // Życie Warszawa : Krajowa Agencja Wydawnicza, Warsz. - 1960, nr 137, s. 8; Dwa dzienniki / Jacek Susuł // Tyg. Powsz. - 1960, nr 15, s. 8; Głos z getta 1988, s. 173-177. łódzkiego / Stanisław Wygodzki // Nowe Książ. - 1960, nr 7, s. 424-425. 1681. SIERAKOWIAK Dawid: „Dzien- Toż w jęz. niem.: Das Ghettotagebuch des nik” : (fragmenty) / oprac. Konrad Turow- Dawid Sierakowiak : Aufzeichnungen eines Sieb- ski // Fołks-Sztyme. - 1972, nr 2, s. 7-8; nr 3, zehnjahrigen 1941-1942 / Dawid Sierakowiak ; übers. von Roswitha Matwin-Buschmann ; [mit s. 11-12; nr 4, s. 11-12; nr 5, s. 11-12; nr 6, einem Geleit. von Arnold Mostowicz und einer s. 11-12; nr 7, s. 11-12; nr 8, s. 11-12; nr 9, Zeittafel von Andrzej Bodek]. - Leipzig : Reclam, s. 11-12; nr 10, s. 11-12; nr 11, s. 11-12. 1993. - 199 s. : il. ; 19 cm. - (Reclams Universal- Pamiętnik żydowskiego chłopca z getta łódz- -Bibliothek ; Bd. 1459). - ISBN 3379014591. kiego. 1686. SIERAKOWIAK Dawid: Dziennik 1682. [SIERAKOWIAK Dawid]: „Dzien- / Dawid Sierakowiak ; oprac. Ewa Wiatr, nik” odnaleziony // Razem. - 1978, nr 19, Adam Sitarek. - Warszawa : Żydowski s. 22-23. Instytut Historyczny im. Emanuela Ringel- Fragm. zeszytu drugiego 21 III – 24 V 1942 r. bluma, 2015. - 401 s. : il. ; 21 cm. - ISBN 1683. [SIERAKOWIAK Dawid]: „Dzien- 9788365254108. Toż: Wyd. 2. - Warszawa : Żydowski Instytut nik” odnaleziony // Razem. - 1978, nr 23, Historyczny im. Emanuela Ringelbluma, 2016. - s. 26-27. 401 s. : il. ; 21 cm. - ISBN 9788365254191. 180 Bibliografia getta łódzkiego

Rec.: Justyna Kowalska-Leder // Zagłada Ży- Adelson ; edizione italiana a cura di Frediano Sessi. dów. - 2017, nr 13, s. 772-775. - Torino : Einaudi, 2008. - XXX, 317 s. : il. ; 20 cm. - ISBN 9788806184957. 1687. SIERAKOWIAK David: Extracts Toż w jęz pol.: Dziennik : pięć zeszytów z łódz- from the Diary of David Sierakowiak // Yad kiego getta / Dawid Sierakowiak ; red. i wprow. Alan Adelson ; oprac. i dodatkowe przypisy Kamil Vashem Bull. - 1962, nr 12, s. 16-21. Turowski ; przedm. Lawrence L. Langer. - Warsza- wa : Wydaw. Marginesy, 2015. - 398, [2] s. : il. ; 23 1688. SIERAKOWIAK Dawid: Nad cm. - ISBN 9788364700057. gettem znów czarne chmury // Odgłosy. - Rec.: Lektury kwartalne / Paweł Bem // Zeszyty 1989, nr 37, s. 6-7. Lit. - 2015, nr 3, s. 226; Dawid Sierakowiak odzy- Niepublikowane dotąd fragmenty Dziennika skał głos. Pięć łódzkich zeszytów z czasów Zagła- z lutego i marca 1943 r. z getta łódzkiego. dy / Łukasz Kaczyński // Nasza Hist. - 2015, nr 6, s. 6-9; „Dziennik. Pięć zeszytów z łodzkiego getta” Dawida Sierakowiaka pierwszy raz w całości / ŁK 1689. [SIERAKOWIAK Dawid]: Nie ma [Łukasz Kaczyński] // Dz. Łódz. - 2015 nr 88, s. 15; dla nas wyjścia : dziennik Dawida Siera- Niedola Dawida Sierakowiaka / Marcin Kieruzel // kowiaka ocalony z łódzkiego getta // Prze- Kron. Miasta Łodzi. - 2015, nr 1-2, s. 137-141; Pry- gląd. - 2015, nr 26, s. 50-53. mus z łódzkiego getta / Igor Rakowski-Kłos // Gaz. Fragm. książki Dziennik : pięć zeszytów z łódz- Wybor. dod. Gaz. Wybor. Łódź. - 2015, nr 86, s. 2; kiego getta. Getto okiem nastolatka / Adam Sitarek // Pamięć. pl. - 2015, nr 11, s. 70; Sitarek Adam // Zagłada 1690. SIERAKOWIAK Dawid: The dia- Żydów. - 2015, nr 11, s. 718-725; Nieudana pró- ba edycji ważnego źródła do dziejów Holokaustu ry of Dawid Sierakowiak : five notebooks / Jacek Walicki // Kwart. Hist. Żyd. - 2016, nr 3, from the Łódź Ghetto / ed. and with introd. s. 773-782. by Alan Adelson ; transl. from the Polish original by Kamil Turowski ; forew. by 1691. SIERAKOWIAK Dawid: The eve- Lawrence L. Langer. - New York ; Oxford : ryday life of tyranny. W: Children writing Oxford University Press, 1996. - 271 s. : il. ; the Holocaust / Vice Sue. - Basingstoke : 25 cm. - ISBN 0195104501. Palgrave Macmillan, 2004, s. 128-129. Rec.: David Engel // Holocaust Genocide Stud. Fragm. Dziennika Dawida Sierakowiaka. - 1997, Vol. 11, nr 2, s. 267-269; Benny Kraut // History. - 1998, Vol. 26, nr 2, s. 93-94; Dziennik 1692. [SIERAKOWIAK Dawid]: Z polity- po latach / Jacek Leociak // Midrasz. - 1997, nr 5, ki nic // Gaz. Wybor. dod. Gaz. Łódz. - 1997, s. 50-51; Samuel Totten // Soc. Stud. - 1998, Vol. 89, nr 6, s. 282-283. nr 18, s. 10. Toż w jęz. fr.: Journal du ghetto de Lodz : 1939- Fragm. Dziennika z łódzkiego getta. 1943 / Dawid Sierakowiak ; direction litteraire et introd. d’Alan Adelson ; trad. de l’americain 1693. SINGER Oskar: „Im Eilschritt durch par Mona de Pracontal. - [Monaco] : Éditions den Gettotag...” : Reportagen und Essays du Rocher, 1997. - 357 s. : il. ; 24 cm. - ISBN 2268027066. aus dem Getto Lodz / hrsg. von Sascha Feu- Toż w jęz. port.: O diario de Dawid Sierakowi- chert [i in.]. - Berlin : Philo, 2002. - 277 s. : ak : a visao do Holocausto por um jovem do gueto il. ; 21 cm. - (Schriftenreihe zur Lodzer Get- de / Dawid Sierakowiak ; Editado e introduzido por to-Chronik ; Bd. 1). - ISBN 3825702812. Alan Adelson ; Prefacio de Lawrence L. Langer ; Treść: Feuchert Sascha: Oskar Singer und seine Traducao de Reinaldo Guarany. - Rio de Janeiro: Texte aus dem Getto : eine Hinführung, s. 7–25; Record, 1997. - 331 s. : il. - ISBN 9788501046826. Singer Oskar: Im Eilschritt durch den Gettotag, Toż w jęz. swe.: Dagbok fran gettot / Dawid s. 27–175; Singer Oskar: Zum Problem Ost und Sierakowiak ; redigerad av Alan Adelson ; översatt Welt : Essays, s. 177–206; Singer Oskar: Pro från engelska och polska av Johan Malm. - Stock- Domo –Albenblätter, s. 207–232; Riecke Jörg: holm : Natur och kultur, 1998. - 275, [1] s. : il. ; 24 Notizen zur Sprache der Reportagen und Essays, cm. - ISBN 9789127069398. s. 233–244; Baranowski Julian: Zur Vorgeschichte Toż w jęz. wł. : Il diario di Dawid Sierakowiak : und Geschichte des Gettos Lodz, s. 245–265. cinque quaderni dal ghetto di Łódź / a cura di Alan Getto łódzkie w literaturze 181

Rec.: Es ist ein fremder hässlicher Tod / Georg Astel ; con un saggio di Alberto Nirenstain. - Kronenberg // Frankfurter Rundschau z dn. Roma ; Napoli : Theoria, 1989. - 158 s. ; 22 cm. 11.3.2003; Erosion von Solidarität und Moral / - (Confini/Theoria ; 10). - ISBN 8824101577. Wolfgang Benz // Das Parlament z dn. 27.1.2003, s. 19; Reportagen aus dem Ghetto Lodz // Newsl. 1695. WIENER Bono: Geto togbuch = Gesch. Wirk. Holocaust. - 2003, nr 25. [Dziennik z getta]. W: Dos Bono Wiener Toż w jęz. pol.: „Przemierzając szybkim krokiem getto” : reportaże i eseje z getta łódzkiego / gedenkbuch = Bono Wiener remembered. Oskar Singer ; tł. Krystyna Radziszewska ; [red. - Montreol : [brak wydawcy], 1997, s. 129- wyd. Julian Baranowski i in.]. - Łódź : Oficyna 156. Bibliofilów : Archiwum Państwowe, 2002. - 158, [2] s., [1] k. pl. złoż. luz. : il. ; 25 cm. - ISBN 1696. ZELKOWICZ Josef: Ba-jamim ha- 8387522538. Rec.: Sprawozdanie z promocji książki Oskara -nora‘im ha-hem : reszimot mi-geto Lodż Singera „Przemierzając szybkim krokiem.. Repor- = [W tamte straszne dni : zapiski z łódzkie- taże i eseje z getta łódzkiego / Agnieszka Janik // go getta] / liketa et ha-chomer ve-hikdima Rocz. Łódz. - 2002, T. 49, s. 324-327; Wnikliwe mewo‘ot Michal Unger ; [tirgemu mi-Jidisz oko praskiego obserwatora / Łukasz Kaczyński // Dz. Łódz. - 2011, nr 257 dod. Kocham Łódź, Arie Ben Menachem we-Josef Raw]. - Jeru- nr 154, s. 23; Promocja w Łodzi reportaży / Janusz szalajim : Jad wa-Szem : reszut ha-zikaron Kozłowski // Słowo Żyd. - 2003, nr 5-6, s.19; An- la-Szo’a wela-gewura, 5755 [1994]. - 370 drea Löw // Rocz. Łódz. - 2003, T. 50, s. 257-260; s. : il. ; 21 cm. - ISBN 9653080385. Książka wydana po 60 latach / Joanna Podolska // Treść: Wstęp; O autorze, s. 7; Łódzkie getto, Gaz. Wybor. dod. Gaz. Łódz. z dn. 27.11.2002, s. 5; s. 14; Każde mieszkanie – rana i siniec, s. 25; Reportaże z końca świata / Paweł Spodenkiewicz // Potrzymaj mi garnek - felietony, s. 169; Strajk Dz. Łódz. - 2003, nr 9, s. 17; stolarzy, s. 201; W resorcie papierowym, s. 229; W tamte koszmarne dni, s. 245. 1694. SZUKAJCIE w popiołach : papie- Toż w jęz. ang.: In those terrible days : writings ry znalezione w Oświęcimiu / odczytali from the Lodz Ghetto / ed. by Michal Unger ; transl. w jęz. żyd. i hebr. Liber Brener, Adam Naftali Greenwood. - Jerusalem: Yad Vashem, Wein ; przetłum. Szymon Datner ; oprac. 2002. - 381 s. : il. ; 23 cm. - ISBN 9653080865. Rec.: R. Omer-Sherman / Eur. Leg. Toward tekstu, wstęp, przedm. i przypisy Janusz New Paradigms. - 2005, Vol. 10, nr 6, s. 664. Gumkowski, Adam Rutkowski ; Główna Toż w jęz. niem.: In diesen albtraumhaften Komisja Badania Zbrodni Hitlerowskich. - Tagen : Tagebuchaufzeichnungen aus dem Getto Lodz/Litzmannstadt, : September 1942 / Józef Warszawa : Wydaw. Łódzkie, 1965. - 129 Zelkowicz ; Hrsg. und kommentiert von Angela s., [8] s. tabl. : faks., il. ; 21 cm. Genger, Andrea Löw und Sascha Feuchert ; aus Treść: Jak powstało Szukajcie w popiołach, dem Jidd. übers. von Susan Hiep. - Göttingen : s. 5; Krótki zarys dziejów getta łódzkiego, s. 22; Wallstein Verlag, 2015. - 151 s. ; 24 cm. - ISBN papiery oświęcimskie, s. 41; Rękopis Zelmana 9783835311169. Lewentala, s. 125. Toż w jęz. pol.: Notatki z getta łódzkiego 1941- Rec.: Willy, przyjaciel prawdziwy czy wy- 1944 / Józef Zelkowicz ; red. nauk. Michał Trębacz, myślony? : rozważania nad polskim i włoskim Ewa Wiatr, Monika Polit, Krystyna Radziszewska ; tłumaczeniem książki „Szukajcie w popiołach” / tłum. [z jęz. żyd.] Monika Polit ; [tłum. z jęz. niem. Anna Szwarc-Zając // Zagłada Żydów. - 2012, T. 8, Krystyna Radziszewska]. - Łódź : Wydaw. Uni- s. [403]-418; [recenzja] / Stanisław Wygodzki // wersytetu Łódzkiego, 2016. - XIX, 521 s. ; 25 cm. Nowe Książ. - 1965, nr 20, s. 940. - ISBN 9788380884748 Toż w jęz. niem.: Briefe aus Litzmannstadt / hrsg. von Janusz Gumkowski, Adam Rutkowski 1697. ZELKOWICZ Josef: Days of night- und Arnfrid Astel ; aus dem Hebr. und Jidd. entzif- fert von Liber Brener und Adam Wein ; ubers. ins mare. W: Art from the ashes : a Holocaust Polnische von Szymon Datner, Deutsch von Peter anthology / ed. by Lawrence L. Langer. Lachmann und Arnfrid Astel. - Koln : Middelhau- - New York ; Oxford : Oxford University ve, 1967. - 134 s. 20 cm. Press, 1995, s. 200-214. Toż w jęz. wł.: Diario dal ghetto di Lodz / a cura di Janusz Gumkowski, Adam Rutkowski e Arnfrid 182 Bibliografia getta łódzkiego

5.4. Opowiadania, powieści

1698. BART Andrzej: Fabryka muchoła- Nie można panować i być bez winy / Joanna Szcze- sna // Gaz. Wybor. - 2008, nr 293, s. 24. pek. - Warszawa : Wydaw. W.A.B., 2008. - Toż: [Wyd. 2]. Warszawa : Wydaw. W.A.B., 275, [5] s. ; 21 cm. - ISBN 9788374145138. 2009. - 275, [5] s. ; 21 cm. - ISBN 9788374145138. Rec.: Kafka mógł tam być / Andrzej Bart ; Toż w jęz. mac.: Fabrika na smrtta / Andžej rozm. Joanna Szczęsna // Gaz. Wybor. - 2009, Bart ; prevod od polski jazik Mihail Barakovski. nr 226, s. 13; Wydał wyrok na Rumkowskiego - Skopje : Makedonska Reč, 2011. - 171, [1] s. ; / Andrzej Bart ; rozm. Anna Pawłowska // Dz. 21 cm. - (Sovremena Svetska Proza). - ISBN Łódz. - 2009, nr 3, s. 22; Moje getto / Andrzej 9786082250519. Bart ; rozm. Mirosław Mikulski // Bluszcz. - 2009, Toż w jęz. niem.: Die Fliegenfängerfabrik : nr 6, s. 142-143; Bez wyroku / Sławomir Buryła // roman / Andrzej Bart ; aus dem Poln. von Albrecht Więź. - 2009, nr 10, s. 130-132; Proces, którego nie Lempp. - Frankfurt am Main : Schöffling, 2011. - było / Krzysztof Cieślik // Polityka. - 2008, nr 48, 259, [1] s. ; 21 cm. - ISBN 9783895612954. s. 54; Prawda widm na sali sądowej / Marta Cuber Rec.: Hans-Christian Trepte / Silesia nova. - // Nowe Książ. - 2009, nr 4, s. 52-53; Sprzedać du- 2011, Bd. 8, H. 3-4, s. 237-240. szę za złudę przetrwania... / Magdalena Górecka // Toż w jęz. ros.: Fabrika muhoboek / Andžej Akcent. - 2009, nr 3, s. 138-141; Oskarżenie króla Bart ; perev. s pol. K. Starosel’skoj. - Moskva : getta / Marta Kijowska ; tłum. Dorota Wesołow- Mosty Kul’tury ; Ierusalim : Gesharim, cop. 2010. ska // Gaz. Wybor. dod. Gaz. Wybor. Łódź. - 2011, - 269, [2] s. ; 21 cm. - ISBN 9785932733217. nr 47, s. 2 [przedruk z : Frankturter Allgemeine Toż w jęz. słoweń.: Továrna na mucholapky / Zeitung z 16 lutego 2011 r.]; Teatralny sąd nad Andrzej Bart ; přel. Jiří Červenka. - Praha : Fra, Rumkowskim / Anna Kuligowska-Korzeniewska 2011. - 208 s. ; 18 cm. - (Světová Próza). - ISBN // Dialog. - 2010, nr 1, s. [138]-147; Teatralny sąd 9788087429112. nad Rumkowskim / Anna Kuligowska-Korzeniew- ska // Tygiel Kult. - 2009, nr 10-12, s. [172]-176; 1699. BRYKS Rachmil: A clothes closet in Justyna Kowalska-Leder // Zagłada Żydów. - 2010, T. 6, s. 319-322; O nadużyciach w badaniach nad the ghetto : a story // Jew. Front. - 1959, Vol. doświadczeniem Zagłady / Jacek Leociak // Zagła- 26, nr 7, s. 17-20. da Żydów. - 2010, T. 6, s. [9]-19; Murarz buduje, Toż: Can. Jew. Rev. - 1959, Vol. 41, nr 48 (nr a ja majaczę / Paulina Małochleb // Fa-Art. - 2009, z dn. 28 sierpnia). nr 1/2, s. 49-51; Z niezgody na nieobecność : Chaim Rumkowski - postać literacka? / Dariusz 1700. BRYKS Rachmil: Artists in the ghet- Nowacki // Tyg. Powsz. - 2008, nr 48, s. 36; Sąd to. W: When night fell : short stories of the nad Rumkowskim / Aleksandra Pastusiak // Piotr. 104. - 2009, nr 1, s. 20; Proces, którego nie było Holocaust / ed. by Linda Schermer Raphael / Anna Pawłowska // Dz. Łódz. - 2008, nr 282, and Marc Lee Raphael. - New Brunswick ; s. 17; Trybunał Barta / Włodzimierz Paźniewski // New Jersey : Rutgers University Press, Prz. Polit. - 2009, nr 94, s. 154-157; Problem na 1999, s. 72-80. Ż / Agata Pyzik // Lampa. - 2008, nr 12, s. 51-53; Sąd na Chaimem Rumkowskim / Marek Radziwon // Gaz. Wybor. - 2009, nr 136, s. 18; Karą będzie 1701. BRYKS Rachmil: A cat in the ghet- zapamiętać / Katarzyna Rakowska // Gaz. Wybor. to : four novelettes / transl. from the original dod. Gaz. Wybor. Łódź. - 2008, nr 282, s. 7; Proces Yid. by S. Morris Engel ; with an introd. by bez wyroku : powrót Rumkowskiego / Gustaw Sol Liptzin and pref. by Irving Howe. - New Romanowski // Kron. Miasta Łodzi. - 2009, [nr] 2, s. 269-272; Pola dla wyobraźni / Wacław Sad- York : Bloch Pub. Co., 1959. - 160, [4] s. : kowski // Res Humana. - 2010, nr 1, s. 46-47,53; il. ; 23 cm. Rozmowa / Andrzej Bart ; rozm. Paweł Smoleński Treść: Introduction, s. 6; Preface, s. 10; A cat // Gaz. Wybor. - 2008, nr 293, s. 24; Pseudobuł- in the ghetto s. 16; A cupboard in the ghetto s. 65; hakowska groteska o Holokauście / Justyna Sobo- Sanctification of God’s name, s. 73; Berele in the lewska // Dziennik : Polska, Europa, Świat. - 2008, ghetto, s. 150. nr 277, s. 23; Achtung! Ponurzy starcy / Krystyna Toż: New York : Persea Books, cop. 2008. - xix, Stołecka // Tygiel Kult. - 2009, nr 7-9, s. 151-156; 153 s. ; 21 cm. - ISBN 9780892553273. Getto łódzkie w literaturze 183

1702. BRYKS Rachmil: A cupboard in the 1707. BRYKS Rachmiel: Kredens w get- ghetto / transl. from the Yid. by S. Morris cie // Midrasz. - 2014, nr 5, s. 24-26. Engel. W: Anthology of Holocaust literatu- Fragm. powieści Der kejser in geto. re / ed. by Jacob Glatstein, Israel Knox and 1708. BRYKS Rachmil: Rivkale’s kiddush Samuel Margoshes ; associate eds. Morde- hashem // Jew. Spectator. - 1956, Vol. 21, chai Bernstein and Adah B. Fogel ; introd. nr 6, s. 19-20. by Israel Knox. - Philadelphia : The Jewish Publication Society of America, 1968, 1709. BRYKS Rachmil: Sanctification of s. 102-108. God’s name. W: Anthology of Holocaust Toż: Anthology of Holocaust Literature / ed. by literature / ed. by Jacob Glatstein, Israel Jacob Glatstein, Israel Knox, Samuel Margoshes ; associate eds. Mordecai Bernstein, Adah B. Fogel. Knox and Samuel Margoshes ; associate - New York : Atheneum, 1985, s. 102-108. eds. Mordechai Bernstein and Adah B. Fo- gel ; introd. by Israel Knox. - Philadelphia : 1703. BRYKS Rachmil: Berele in the ghet- The Jewish Publication Society of America, to // Jewish Spectator. - 1955, Vol. 20, nr 2, 1968, s. 73-149. s. 15-18. Deportacje, Auschwitz, dzieci. Toż: Jew. Q. - 1955, Vol. 3, nr 2, s 32-35. Toż: Anthology of Holocaust literature / ed. by 1710. BRYKS Rachmil: The last journey. Jacob Glatstein, Israel Knox and Samuel Margo- shes ; associate eds. Mordechai Bernstein and Adah W: When night fell : short stories of the Ho- B. Fogel ; introd. by Israel Knox. - Philadelphia : locaust / ed. by Linda Schermer Raphael The Jewish Publication Society of America, 1968, and Marc Lee Raphael. - New Brunswick ; s. 150-160. New Jersey : Rutgers University Press, Toż: When night fell : short stories of the Ho- locaust / ed. by Linda Schermer Raphael and Marc 1999, s. 97-103. Lee Raphael. - New Brunswick ; New Jersey : Rut- gers University Press, 1999, s. 81-87. 1711. BRYKS Rachmil: Tobtche, the teacher of the ghetto. W: May my words feed 1704. BRYKS Rachmil: Bread : a survivo- others : an anthology of verse and fiction r’s story about the Lodz ghetto under the from the Reconstructionist magazine / ed. Nazis // Jew. Curr. - 1967, Vol. 21, nr 4, by Chayym Zeldis. - South Brunswick ; s. 8-11. New York : A. S. Barnes & Co. ; London : Toż: When night fell : short stories of the Ho- Thomas Yoseloff, [1974], s. 169-174. locaust / ed. by Linda Schermer Raphael and Marc Lee Raphael. - New Brunswick ; New Jersey : Rut- gers University Press, 1999, s. 88-91. 1712. CAPPEL Constance: A stairwell in Lodz. - Philadelphia : Xlibris, cop. 2003. - 1705. BRYKS Rachmil: Children of the 282 s. ; 22 cm. - ISBN 1413437176. Lodz Ghetto. W: When night fell : short stories of the Holocaust / ed. by Linda 1713. CHEREZIŃSKA Elżbieta: Byłam Schermer Raphael and Marc Lee Raphael. sekretarką Rumkowskiego : dzienniki Etki - New Brunswick ; New Jersey : Rutgers Daum : (fragmenty) // Midrasz. - 2008, nr 6, University Press, 1999, s. 92-96. s. 50-54.

1706. BRYKS Rachmil: Kiddush Hashem 1714. CHEREZIŃSKA Elżbieta: Byłam / transl. by S. Morris Engel. - New York : sekretarką Rumkowskiego : dzienniki Etki Behrman House, 1977. - 113 s. ; 21 cm. - Daum. - Poznań : Zysk i S-ka Wydaw., (A Jewish Legacy Book). 2008. - 394, [2] s., [32] s. tabl. ; 21 cm. - Treść: A cat in the ghetto, s. 3–39; Kiddush ISBN 9788375062199. Hasem, s. 43–113. 184 Bibliografia getta łódzkiego

Fabularyzowana relacja Etki Daum, sekretarki Dolce far Nience. Ciechocinek, 2012 rok, s. 39; Chaima Mordechaja Rumkowskiego w getcie Szkółka, s. 40; Gdzie jest ukryty nasz skarb, s. 47; łódzkim. Litzmannstadt Getto. Wrzesień 1941 roku, s. 49; Rec.: Dzienniki Etki Daum / Stanisław Bąko- Czekaliśmy na cud, s. 52; Salek Jehoszua Berliń- wicz // Kronika (Uniwersytet Łódzki). - 2008, nr 4, ski, s. 53; Tatuś warkocz mój zaplatał, s. 55; Anioł s. 10-12; Ukryte życie getta / Elżbieta Chereziń- w Auschwitz-Birkenau, s. 56; Mirka, s. 58; Mala. ska ; rozm. Anna Pawłowska // Dz. Łódz. - 2008, Birkenau, wrzesień 1944 roku, s. 61; Zbudźcie się nr 191, s. 18; Wikingowie, Piastowie i Żydzi / dzieci, s. 63; Tel Awiw. 1950 rok, s. 64; Birkenau. Kinga Dunin // Gaz. Wybor. - 2013, nr 12, s. 12; Obóz śmierci, s. 65; 8 października 1944 roku, Dziennik Estery Daum / Bożena Górczyńska-Przy- s. 67; …Byłą późna jesień 1944 roku, s. 69; Lucjan, byłowicz // Prz. Zach. - 2009, nr 2, s. 263-266; s. 71; Sudety. Maj 1945 roku, s. 73; Zemsta, s. 74; W oku cyklonu / Anna Kuligowska-Korzeniewska Zwycięstwo, s. 75; Rosjanie, s. 77; Powrót do Ło- // Tygiel Kult. - 2008, nr 7-9, s. 168-172; Dzienniki dzi. Czerwiec 1945 roku, s. 79; Byłam jej oczkiem Etki Daum / Aleksandra Pastusiak // Piotr. 104. - w głowie, s. 81; Hilek, s. 83; Mój Ciechocinek. Maj 2008, nr 7-8, s. 38-39; (Post)pamięć holokaustu 2014 roku, s. 86; Babuniu, s. 87; Grudzień 1946 - tekst a etyka / Krystyna Pietrych / Tygiel Kult. roku, s. 88; Cesia - moja ciotka, s. 89; Paryż. 1946 - 2011, nr 4-6, s. 113-118; Achtung! Ponurzy starcy rok, s. 90; Jafa. 1950 rok, s. 98; Muguets, s. 100; / Krystyna Stołecka // Tygiel Kult. - 2009, nr 7-9, Szetech ha-Gadol, s. 103; Halina, s. 107; Psalm, s. 151-156; Adrian Uljasz // Rocz. Łódz. - 2009, T. s. 114; Legenda. Jerozolima, 1965 rok, s. 115; 56, s. 244-246; Sekretarka cesarza / Marcin Wol- Powrót do kraju, s. 117; Kup mi ten Auschwitz. ski // Gaz. Pol. - 2008, nr 33, s. 25; Rumkowski Jerozolima, 1977 rok, s. 120; Afryka, s. 121; Clau- w nowym świetle / Norbert Wójtowicz // Biul. Inst. die, s. 126; Pustka. Straszny piątek 13 stycznia Pamięci Nar. - 2008, nr 8-9, s. 146-147; 1978 roku, s. 130; Zasłuchana w przeszłość, s. 134; Henryk Szering, s. 135; Medal. Paryż, 2009 rok, 1715. COMBRZYŃSKA-NOGALA Do- s. 137; Stary niedźwiedź mocno śpi. Jerozolima, rota: Bezsenność Jutki / il. Joanna Rusinek. sierpień 2010 roku, s. 139; Moniuś opowiada. Maj 2014 roku, s. 142; Rozważania. Jerozolima, 11 lip- - Łódź : Literatura, 2012. - 79, [4] s. : il. ; ca 2012 roku, s. 144; Madame X, s. 145; Igiełka, 24 cm. - ISBN 9788376721514. s. 149; Jak oni dla mnie śpiewali, s. 151; Jesienny Rec.: Za kolczastym drutem / Sylwia Gucwa deszcz, s. 155; W ciepłych kolorach starych foto- // Guliwer. - 2013, nr 4, s. 57-58; Lekcja historii grafii. Album, s. 155; Poszukiwanie człowieka. Po- / Weronika Kostecka // Nowe Książ. - 2013, nr 1, słowie, s. 187; Objaśnienia i uzupełnienia, s. 191; s. 87-88; Miszigene jest normalny / Małgorzata Opis ilustracji, s. 198. Kąkiel // Poradnik Bibl. dod. Świat Książki Dzie- Rec.: Dzieciństwo w getcie / Dariusz Pawłow- cięcej. - 2013, nr 3, s. 7-8. ski // Dz. Łódz. dod. Historia. - 2014, nr 253, s. 8; Toż: Wyd. 2. - Łódź : „Literatura”, 2014. - 79, Nieufność - konieczna / Maria Sondej // Kalejdo- [4] s. : il. ; 25 cm. - (Wojny Dorosłych - Historie skop. - 2014, nr 10, s. 58-59. Dzieci). - ISBN 9788376721514. 1718. EPSTEIN Lesile: King of the Jews. - 1716. CYTRYN Abram: Eliza : niedokoń- New York : Coward, McCann & Geoghe- czona nowela // Nowiny Kurier. - 2002, gan, cop. 1979. - 350 s. ; 24 cm. nr z dn. 27 września, s. 11, 14. Opowieść o I. C. Trumpelmanie, przywódcy Miłośc Żyda do Niemki w czasie wojny. Judenratu w typowym, ale niezindentyfikowanym mieście w okupowanej Polsce. Trumpelman jest 1717. ELDAR Ruth: Ukryte skarby. - przedstawiony jako surowy przywódca gotowy Łódź : Fundacja ANIMA „Tygiel Kultury”; do poświęcenia innych Żydów w imię ratowania Urząd Miasta, 2014. - 207 s. : il. ; 23 cm. pozostałych. Moralny dylemat jego czynów, udział Judenratu w wykonywaniu poleceń nazistów jest - ISBN 9788388552878. głównym tematem powieści. Oparta częściowo na Treść: Jom Kipur. 2010 rok, s. 7; Kirjat Ono, życiu Ch. M. Rumkowskiego, szefa Judenratu getta s. 8; Ćma, s. 10; Moja babulka, s. 12; Początek łódzkiego. wszystkiego, s. 14; Strachy, s. 16; Schron, s. 18; Toż: New York : New American Library, Podwórko, s. 20; Rywka, s. 21; Sierociniec. He- 1986. - 350 s. ; 21 cm. - (Pulme Fiction). - ISBN lenówek pod Łodzią, s. 24; Ciechocinek, s. 25; 0452258235. Kawa, s. 26; Powrót taty. Maj 1940 roku, s. 27; Toż: New York : Summit Books, cop. 1989. - Przypadkowa edukacja, s. 30; Szpera, s. 33; 350 s. ; 22 cm. - ISBN 06716900035. Miecz w butonierce, s. 35; Nasza klasa VIb, s. 36; Getto łódzkie w literaturze 185

Toż: New York ; London : W.W. Norton & Toż w jęz. pol.: Legenda wigilijna z getta / Company, 1993. - 350 s. ; 21 cm. - (Norton Paper- František Kafka ; z czes. przeł. Leszek Engelking // back). - ISBN 0393309592. Midrasz - 2006, nr 7-8, s. 78-81. Toż: New York : Handsel Books, 2003. - 350 s. ; 21 cm. - ISBN 1590510798. 1722. KOMIE Lowell B.: The Humpback Toż: King of the Jews : a play / by Leslie Ep- of Lodz : [a novel]. - Chicago : Swordfish/ stein ; adapted from his novel. - New York : Play- scripts, 2010. - 79 s. ; 22 cm. Chicago, cop. 2004. - viii, 377, [3] s. ; 23 Toż w jęz. niem.: Der Judenkönig : Roman / cm. Leslie Epstein ; Dt. von Maria Poelchau. - Ham- burg : Hoffmann und Campe, 1980. - 396 s. ; 22 1723. KWIATKOWSKA Riwka: Der lec- cm. - ISBN 3455018009. ter weg : (dercejlungen) = [Ostatnia droga : Toż: Der Judenkönig : Roman / Leslie Epstein ; Dt. von Maria Poelchau. - Ungekurzte Ausg. - opowiadanie] // Dos Naje Lebn. - 1948, Frankfurt am Main : Fischer-Taschenbuch-Verlag, nr 24, s. 5, 7. 1982. - 326 s. ; 18 cm. - ISBN 3596252636. Toż w jęz. pol.: Król żydowski / Leslie Epstein ; 1724. KWIATKOWSKA-PINKHASIK tł. Katarzyna Petecka-Jurek. - Poznań : Zysk i S-ka, Rivka: Gallows in the Balut Market ; transl. cop. 2000. - 372 s. ; 19 cm. - (Kameleon). - ISBN 8371507402. from the Yid. by Moshe Spiegel. W: Antho- logy of Holocaust literature / ed. by Jacob 1719. GRYNBERG Henryk: Kroni- Glatstein, Israel Knox and Samuel Margo- ka. - Łódź : 86 Press, 1994. - 199, [1] s., shes ; associate eds. Mordechai Bernstein [8] s. tabl. ; 20 cm. and Adah B. Fogel ; introd. by Israel Knox. Akcja dramatu oparta na podstawie Kroniki - Philadelphia : The Jewish Publication So- Getta Łódzkiego. ciety of America, 1968, s. 382-384. Rec.: Kronika powolnego umierania / Marek Toż: Anthology of Holocaust Literature / ed. by Budziarek // Dz. Łódz. - 1994, nr 195, s. 19; (jp) Jacob Glatstein, Israel Knox, Samuel Margoshes ; [Joanna Podolska] // Gaz. Wybor. dod. Gaz. Łódz. associate eds. Mordecai Bernstein, Adah B. Fogel. - 1994, nr 192 dod. Verte, nr 16, s. 7. - New York : Atheneum, 1985, s. 382-384. Toż: Lublin : Wydaw. Uniwersytetu Marii Cu- rie-Skłodowskiej, 2005. - 288, [1] s., [8] s. tabl. ; 24 cm. - ISBN 8322724454. 1725. LARSSON Zenia: Cienie przy drew- nianym moście : fragmenty / ze szwedz. 1720. KAFKA František: Kruta leta. - Pra- przeł. Piotr Zettinger // Midrasz. - 2008, ha : Naše vojsko, 1963. - 405 s. il. ; 21 cm. nr 10, s. 48-55. - (Živé knihy. Knižnice SPB ; Sv. 43). Fragm. powieści o dziejach kilku rodzin w get- Toż w jęz. pol.: Okrutne lata / František Kafka ; cie łódzkim. Pierwsza część autobiograficznej przeł. [z czes.] Helena Gruszczyńska-Dębska ; [il. trylogii. Roman Prokulewicz]. - Łódź : Wydaw. Łódzkie, 1966. - 492, [4] s., [4] k. tabl. ; 20 cm. 1726. LARSSON Zenia: Skuggorna vid Rec.: Powieść o łódzkim getcie / Arnold träbron. - Stockholm : Rabén & Sjögren, Mostowicz // Nowe Książ. - 1966, nr 1, s. 40-42; 1960. - 278 s. : il. ; 21 cm. - (Tema). Fr[antišek] Kafka o „Okrutnych latach” / František Toż: Stockholm : Rabén & Sjögren, 1966. - Kafka ; rozm. Marek Regel // Dz. Łódz. - 1966, 253, [1] s. ; 21 cm. - (Tema). nr 223, s. 3. Toż: Höganäs : Bra Böcker, 1968. - 271, [1] s. ; 21 cm. 1721. KAFKA František: Vánoční legen- Toż: Wyd. 4. Stockholm : Raben & Sjögren, da z Ghetta / [v úpravě a s ilustracemi Voj- 1976. - 245, [1] s. ; 19 cm. - (Trend pocket). - ISBN těcha Kubašty]. - V Praze : S. Plzák, 1946. 9129459133. - 20 s. : il. ; 25 cm. Toż: Stockholm : Litteraturfrämjandet, 1978. - 314 s. ; 21 cm. - (En bok för alla). - ISBN Opowiadanie czeskiego pisarza żydowskiego 9174480499. pochodzenia, którego akcja rozgrywa się m.in. Toż: Höganäs : Bra Bok, 1985. - 271, [1] s. ; 21 w getcie łódzkim. cm. - ISBN 9177521013. 186 Bibliografia getta łódzkiego

Toż: Tollarp : Studiekamraten, 1996. - 215 1734. MOSTOWICZ Arnold: Uwertura // s. ; 21 cm. - ISBN 9188576450. Odgłosy. - 1988, nr 38, s. 10; nr 39, s. 10. Rec.: Wegn interesanter farfaserin un ir erszt Fragm. książki Żółta gwiazda i czerwony krzyż. buch = [O interesujacej pisarce i jej pierwszej ksiażce] / Meir Rak // Di Cukunft. - 1963, nr 3 (marc), s. 143-144. 1735. MOSTOWICZ Arnold: Żółta gwiazda i czerwony krzyż. - Warszawa : Państ. 1727. LIEBERMAN Edith, LIEBERMAN Inst. Wydaw., 1988. - 238, [2] s. ; 20 cm. Harold: Throne of straw. W: The theatre of - (Polska Proza Współczesna). - ISBN the Holocaust. Vol. 1: Four plays / ed. and 8306017293. with an introd. by Robert Skloot. - Madi- Wspomnienia z getta łódzkiego i obozów za- głady. son : University of Wisconsin Press, 1982, Rec.: Julian Baranowski // Biul. Okr. Ko- s. 113-197. mis. Bad. Zbrod. Hitler. w Łodzi Inst. Pamięci Nar. Toż w jęz. pol.: Słomiany tron / Hal Lieber- - 1989, T. 1, s. 101-102; Elegia żydowska / Ryszard man ; przekł. Aleksandra Kulesza // Tygiel Kult. Bednarczyk // Życie Lit. - 1989, nr 22, s. 10; (dk) - 2004, nr 4-6, s. 88-96. // Tryb. Ludu. - 1989, nr 24, s. 7; Raport z miejsc zagłady / Krystyna Goldbergowa // Nowe Książ. - 1728. MATAS Carol: Daniel’s story. - New 1989, nr 9, s. 19-20; Niczego nie zapomnieć / Ry- York : Scholastic, 1993. - 136 s. : mapy ; 22 szard Marek Groński // Polityka. - 1989, nr 7, s. 15; (Km) [Krzysztof Mętrak] // Literatura. - 1989, nr 6, cm. - ISBN 0590469207. s. 72; Książka życia / Krzysztof Mętrak // Express Historia Daniela i jego rodziny, którzy przed Wiecz. - 1989, nr 60, s. 5; Niczego nie zapomnieć / deportacją do getta łódzkiego mieszkali we Frank- Halina Kowalska // Kierunki. - 1989, nr 33, s. 12; furcie. Andrzej Kozioł // Wieści. - 1989, nr 6, s. 5; Lidia Milewska // Dz. Lud. - 1989, nr 7, s. 5; Przemysław 1729. MOSTOWICZ Arnold: Był sobie Osuchowski // Gaz. Krak. - 1989, nr 89, s. 3; Sewe- król // Odgłosy. - 1988, nr 39, s. 10; nr 40, ryn Szatkowski // Świat Książ. - 1989, nr 7, s. 10; s. 10; nr 41, s. 10. Żółta gwiazda i czerwony krzyż / Michał Szulkin // Fragm. książki Żółta gwiazda i czerwony krzyż. Biul. Żyd. Inst. Hist. - 1990, nr 2, s. 97-98. Toż. w jęz. ang.: With a yellow star and a red 1730. MOSTOWICZ Arnold: Haupsturm- cross : a doctor in the Łódź́ ghetto / Arnold Mosto- wicz ; transl. from the Polish by Henia and Nochem führer przy pracy // Odgłosy. - 1988, nr 43, Reinhartz ; forew. by Antony Polonsky. - London ; s. 10. Portland, OR : Vallentine Mitchell, 2005. - xxx, Fragm. książki Żółta gwiazda i czerwony krzyż. 245 s. : il. ; 23 cm. - (The Library of Holocaust Testimonies). - ISBN 0853035970. 1731. MOSTOWICZ Arnold: Konfronta- Toż w jęz. niem.: Der blinde Maks oder Pas- cje // Odgłosy. - 1988, nr 33, s. 10; nr 34, sierschein durch den Styx / Arnold Mostowicz ; hrsg. von Andrzej Bodek ; aus dem Poln. von Karin s. 10. Wolff und Andrzej Bodek. - Berlin : Transit, 1992. Fragm. książki Żółta gwiazda i czerwony krzyż - 246 s. ; 22 cm. - (Schriftenreihe der Arbeitsstelle dot. Żydów niemieckich w getcie łódzkim. zur Vorbereitung des Frankfurter Lern- und Doku- mentationszentrums des Holocaust ; Bd. 3). - ISBN 1732. MOSTOWICZ Arnold: Prawdziwy 3887470818. koniec łódzkiej dintojry // Odgłosy. - 1988, Toż w jęz. pol.: Żółta gwiazda i czerwony krzyż nr 35, s. 10; nr 36, s. 10; nr 37, s. 10. / Arnold Mostowicz. - Łódź : Centrum Dialogu Fragm. książki Żółta gwiazda i czerwony krzyż. im. Marka Edelmana, [2014]. - 286, [5] s. : il. ; 20 cm. - (Biblioteka Centrum Dialogu. Pamięć Getta ; 1733. MOSTOWICZ Arnold: Przedostatni 1). - ISBN 9788363182120. Zawiera artykuły: Turski Marian: Patrzył, // Odgłosy. - 1988, nr 42, s. 10. słuchał, zapamiętał, s. 8; Wiatr Ewa: Historia Litz- Fragm. książki Żółta gwiazda i czerwony krzyż mannstadt Getto, s. 14; Mostowicz Arnold: Żółta dot. deportacji Żydów z getta łódzkiego. gwiazda i czerwony krzyż, s. 32; Podolska Joan- na: Arnold Mostowicz - lekarz, pisarz, łodzianin, s. 282. Getto łódzkie w literaturze 187

Rec.: Małgorzata Domagalska // Kron. Miasta 1939 / Chava Rosenfarb ; transl. from the Yidd. by Łodzi. - 2014, nr 2, s. 235-238. the auth. ; in collab. with Goldie Morgentaler. - Ma- dison : The University of Wisconsin Press : Terrace 1736. MOSTOWICZ Arnold: Żółta gwiaz- Books, 2004. - [6], 314, [1] s. ; 24 cm. - (Library of da i czerwony krzyż : fragment // Literatu- World Fiction). - ISBN 0299204545. Toż: The tree of life : (a trilogy of life in the ra. - 1988, nr 5, s. 14-18. Lodz Ghetto). Bk 2, From the Depths I call you, 1940-1942 / Chava Rosenfarb ; transl. from the 1737. NAINCHRIK Jean: Crains qu’un Yidd. by the auth. ; in collab. with Goldie Mor- jour un train ne t’emeuve plus / pref. de Bo- gentaler. - Madison ; London : The University of ris Cyrulnik. - Paris : Éd. du Seuil, 2008. - Wisconsin Press -Terrace Books, 2004. - [8], 398, [1] s. : il. ; 24 cm. - (Library of World Fiction). - 220 s. : il. ; 21 cm. - ISBN 9782020985703. ISBN 0299209245. Toż: The tree of life : (a trilogy of life in the 1738. ROSENBERG Jacob G.: East of Lodz Ghetto). Bk 3, The cattle cars are waiting, time. - [Blackheath, N.S.W., Australia] : 1942-1944 / Chava Rosenfarb ; transl. from the Brandl & Schlesinger, 2005. - 220 s. ; 21 Yidd. by the auth. ; in collab. with Goldie Mor- gentaler. - Madison ; London : The University of cm. - ISBN 9781876040666. Wisconsin Press -Terrace Books, [2004]. - [10], Toż: Wyd. 2. - Blackheath, Australia : Brandl & 376, [1] s. : il. ; 24 cm. - (Library of World Fiction). Schlesinger, 2006. - ISBN 1876040661. - ISBN 0299221245. Toż w jęz. pol.: Na wschód od czasu / Jacob G. Toż w jęz. pol.: Drzewo życia. T. 1, Rok 1939 Rosenberg ; przeł. Sebastian Musielak. - Warsza- / Chava Rosenfarb ; [tłum. z jęz. jid. Joanna Li- wa : Jacek Santorski & Co Agencja Wydawnicza, sek, Magdalena Ruta]. - Łódź : Centrum Dialogu cop. 2006. - 287, [1] s. ; 19 cm. - Tyt. oryg.: East of im. Marka Edelmana, 2015. - 557, [3] s. ; 21 time. - ISBN 8360207844. cm. - (Biblioteka Centrum Dialogu). - ISBN Rec.: Żydzi zawsze dawali się uwieść nadziei 9788363182281. / Katarzyna Rakowska // Gaz. Wybor. dod. Gaz. Rec.: Wprowadzenie do przekładu „Drzewa Wybor. Łódź. - 2007, nr 105, s. 7. życia” / Joanna Lisek, Magdalena Ruta // Midrasz. - 2016, nr 1, s. 10-14; Niszowe arcydzieło / Igor 1739. ROSENBERG Jacob G.: Na wschód Rakowski-Kłos // Gaz. Wybor. dod. Gaz. Wybor. od czasu : fragmenty // Midrasz. - 2006, Łódź. - 2016, nr 201, s. 2. nr 9, s. 50-53. Toż: Drzewo życia. T. 2, Lata 1940-1942 / Cha- Fragm. książki Na wschód od czasu osadzonej va Rosenfarb ; tłum. z jęz. jid. Magdalena Ruta, w realiach getta łódzkiego. Marek Tuszewicki, Natalia Krynicka i in. ; [tłum. z jęz. niem. Karolina Sidowska]. - Łódź : Centrum 1740. ROZENFARB Chawa: Der bojm fun Dialogu im. Marka Edelmana, 2016. - 625, [6] s. ; 21 cm. - (Biblioteka Centrum Dialogu). - ISBN lebn : trilogie = [Drzewo życia : trylogia]. 9788363182335. - Tel-Aviv : Farlag Hamenorah, 1972. - 3 Toż: Drzewo życia. T. 3, Lata 1942-1944 / v. ; 23 cm. Chava Rosenfarb ; przekł. z jęz. jid. Joanna Lisek, Rec.: Zajn a mencz in geto : „Der bojm fun Magdalena Ruta, Marek Tuszewicki i in. ; tłum. leben” fun Chawa Rozenfarb = [Być człowiekiem cytatów z jęz. niem. Karolina Sidowska. - Łódź : w getcie : „Drzewo życia” Chawy Rosenfarb / Centrum Dialogu im. Marka Edelmana, 2017. - Chajm Himlfarb // Zajn. - 1974, nr 74, nr 36-40; 602, [5] s. ; 21 cm. - (Biblioteka Centrum Dialogu). „Der bojm fun leben” - a churn trilogie fun Chawa - ISBN 9788363182281. Rozenfarb = [„Drzewo życia” - trylogia zagłady Chawy Rosenfarb] / Awraham Szulman // Di Gol- 1741. ROSENFARB Chava: Drzewo ży- dene Kejt. - 1973, nr 81, s. 213-219. cia : [fragmenty] / z jęz. jid. przeł. i opa- Toż w jęz. ang.: The tree of life : a novel abo- trzyły przypisami Joanna Lisek i Magdale- ut life in the Lodz ghetto / by Chava Rosenfarb ; transl. from the Yidd. by the author in collab. with na Ruta // Midrasz. - 2016, nr 1, s. 15-28. Goldie Morgentaler. - Melbourne, Australia : Scri- be, cop. 1985. - 1080 s. ; 24 cm. - Tyt. oryg.: Boym 1742. ROSENFARB Chava: Zaproszeni fun lebn. na ślub : fragment pierwszego rozdziału Toż: The tree of life : (a trilogy of life in the III tomu Chavy Rosenfarb „Drzewo życia” Lodz Ghetto). Bk 1, On the brink of the precipice, 188 Bibliografia getta łódzkiego

// Kalejdoskop [dod. spec.] - 2018, nr 4, Kult. - 2012, nr 4-6, s. 160-163; Koniec ery pa- s. III-IV. mięci : jak nie pisać o zagładzie / Jacek Leociak // Tyg. Powsz. - 2011, nr 50, s. 30-31; Nowe miejsce Zagłady w literaturze : od faktów do fikcji / Patryk 1743. ROY Jennifer Rozines: Yellow Łapiński // Słowo Żyd. - 2012, nr 4, s. 32-33; Mrok star. - Tarrytown, NY : Marshall Caven- z łódzkiego getta / Steve Sem-Sandberg ; rozm. dish, cop. 2006. - 227 s. ; 19 cm. - ISBN Igor Rakowski-Kłos // Gaz. Wybor. dod. Gaz. 9780761452775. Wybor. Łódź. - 2011, nr 258, s. 6; [recenzja] / Ewa Wiatr // W Centrum. - 2012, nr 18, s. 12-13; Uwaga 1744. SEM-SANDBERG Steve: De fattiga na „Biednych ludzi z miasta Łodzi” / Ewa Wiatr // Gaz. Wybor. dod. Gaz. Wybor. Łódź. - 2012, nr 53, i Łódź : powieść. - [Stockholm] : Bonnier, s. 2; Tragiczny król getta // Dz. Łódz. dod. Kocham cop. 2009. - 662 s. : il. ; 22 cm. - ISBN Czytać. - 2011, nr 293, s. IV; Polem.: Literatura to 9789100122669. nie historia / Tomasz Włodkowski // Gaz. Wybor. Rec.: Biedni ludzie z Łodzi / Igor Rakowski- dod. Gaz. Wybor. Łódź. - 2012, nr 55, s. 2. -Kłos // Gaz. Wybor. dod. Gaz. Wybor. Łódź. - 2011, Toż w jęz. węg.: Azok a szegény łódźiak / Ste- nr 239, s. 7. ve Sem-Sandberg ; fordította Vanda Péteri, Péter Toż w jęz. ang.: The emperor of lies / Steve Papolczy. - Budapest : Magvető, copyright 2014. Sem-Sandberg ; transl. by Sarah Death. - London : - 613, [3] s. : il. ; 22 cm. - ISBN 9789631431957. Faber and Faber, cop. 2011. - [8], 664 s. ; 24 cm. - ISBN 9780374139643. 1745. SHAYEVITCH Simcha Bunem: Rec.: D. Merkin // N.Y. times book rev. - 2011, Slaughter town. W: The Golden Peacock : Vol. 116, nr 36, s. 20-21; G. Brownstein // Com- a worldwide treasury of Yiddish poetry monweal. - 2011, Vol. 138, nr 18, s. 31-32; „Sitrah akhrah” (the other side) - what is the purpose of / compiled, transl. and ed. by Joseph Le- Holocaust fiction? : reflections in the wake of two ftwich. New York-London : Yoseloff, 1961, historical novels by Jonathan Littell and Steve s. 524-525. Sem-Sandberg / Omer Bartov // Yad Vashem Stud. - 2012, Vol. 40, nr 1, s. 233-246; In league with evil 1746. SPIEGEL Isaiah: A ghetto dog. / Tom Deveson // Sunday times. - 2011, nr z dn. 10 lipca, s. 51. W: When night fell : short stories of the Toż w jęz. czes.: Chudí v Lodži / Steve Sem- Holocaust / ed. by Linda Schermer Raphael -Sandberg ; [přeložila Dagmar Hartlová]. - Praha ; and Marc Lee Raphael. - New Brunswick ; Litomyšl : Paseka, 2011. - 526 s. : il., faksim. ; 22 New Jersey : Rutgers University Press, cm. - 9788074320989. Toż: Wyd. 2.: Praha ; Litomyšl : Paseka, 2013. 1999, s. 235-243. - 506 s. ; 22 cm. - 9788074323003. Toż. w jęz. pol.: Biedni ludzie z miasta Łodzi / 1747. SPIEGEL Isaiah: Bread. W: Art from Steve Sem-Sandberg ; przeł. Mariusz Kalinowski. the ashes : a Holocaust anthology / ed. by - Kraków : Wydaw. Literackie, 2011. - 633, [2] Lawrence L. Langer. - New York ; Oxford : s. ; 22 cm. - Tyt. oryg.: De fattiga i Łódź. - ISBN 9788308047026. Oxford University Press, 1995, s. 250-256. Rec.: Obszar chaosu / Katarzyna Badowska // Gaz. Wybor. dod. Co Jest Grane. - 2011, nr 303, 1748. SPIEGEL Isaiah: Ghetto kingdom ; s. 15; Imperium kłamstw / Jan Balbierz // Tyg. Po- transl. from the Yidd. by Moshe Spiegel. wsz. - 2011, nr 44, dod. Festiwal Conrada, s. 2-3 W: Anthology of Holocaust Literature / ed. (Zawiera informacje dotyczące prozy autora w tym i Biednych ludzi z miasta Łodzi); Król Chaim / by Jacob Glatstein, Israel Knox, Samuel Andrzej Garlicki // Polityka. - 2011, nr 50, s. 80; Margoshes ; associate eds. Mordecai Bern- Pomieszanie języków / Henryk Grynberg // Odra. stein, Adah B. Fogel. - New York : Athe- - 2012, nr 6, s. 130-132; „Biedni ludzie... ” budzą neum, 1985, s. 78-80. burzę emocji / Łukasz Kaczyński // Dz. Łódz. - 2011, nr 288, s. 12; Do poczytania / (TS) // Express Ilus. - 2011, nr 269, s. 16; Arbeit macht frei : Biedni 1749. SPIEGEL Isaiah: Królestwo getta / ludzie z maista Łodzi / Grzegorz Krzymianowski tł. z jid. Małgorzata Kozieł // Tygiel Kult. - // Kron. Miasta Łodzi. - 2011, [nr] 4, s. 149-153; 2008, nr 7-9, s. 85-87. Biedni / Anna Kuligowska-Korzeniewska // Tygiel Fragm. opowiadania. Getto łódzkie w literaturze 189

1750. SPIEGEL Isaiah: Malches geto : no- 1754. SZPIGIEL Jeszajahu: Kareta jedzie veln = [Królestwo getta : nowele]. - Lodż : na wesoło / przekł. H[oracy] Safrin // Mo- Dos naje lebn, 1947. - 95 s. ; 18 cm. - (Klej- sty. - 1949, nr 22, s. 6. ne Bibliotek). Opowiadanie, którego akcja dzieje się w getcie Rec.: O książce Szpigla „Królestwo ghet- łódzkim. ta” / Chaim Lejb Fuks // Nasze Słowo. - 1947, nr 12, s. 9; „Królestwo ghetta” Jeszajahu Szpigla 1755. SZPIGIEL Jeszajahu: Przeżył... : / Mejlech Rawicz ; tłum. H. S. // Opinia. - 1947, szkic z ghetta łódzkiego / przekł. [z jid.] nr 25, s. 10; „Malches-geto” fun Jeszajahu Szpigl Horacy Safrin // Nasze Słowo. - 1947, nr 3, = [„Królestwo getta” Jeszajahu Szpigla / D[ovid] Sfard // Dos Naje Lebn. - 1947, nr 46, s. 5; Der s. 9. kinstler fun malches geto / Awrom Suckewer // Di Goldene Kejt. - 1966, nr 55, s. 86-88. 1756. SZPIGIEL J[eszajahu]: Rodzina Toż w jęz. ang.: Ghetto kingdom : short stories Lipszyców udaje się do getta / przekł. H[o- / Isaiah Spiegel. - Jerusalem : Boy’s Town, 1989. - racy] Safrin // Mosty. - 1948, nr 19, s. 3; 110 s. ; 22 cm. - (Ghetto Novels). Toż w jęz. ang.: Ghetto kingdom : tales of the nr 20, s. 7; nr 21, s. 3; nr 22, s. 3; nr 23, s. 7. Łodz ghetto / Isaiah Spiegel ; transl. from the Yidd. Opowiadania z cyklu Gwiazdy nad gettem. by David H. Hirsch and Roslyn Hirsch ; and with Toż: Idisze Szriftn. - 1947, nr 9, s. 5–8. an introd. by David H. Hirsch. - Evanston : North- western University Press, 1998. - xxvii, 128 s. ; 23 1757. SZPIGIEL Jeszaja: Śmierć Anny Ja- cm. - (Jewish lives). - ISBN 0810116243. - ISBN kowlewny Tiomkiny : [opowiadanie] / z jid. 0810116251. przeł. Małgorzata Kozieł // Midrasz. - 2006, nr 7-8, s. 75-77. 1751. SPIEGEL Jeszajahu: Pieśń ptaków : (w 3-cią rocznicę likwidacji ghetta łódzkie- 1758. SZPIGL Jeszajahu: A kacz fort ojf go) // Opinia. - 1947, nr 25, s. 8. a chasene : (nowele) // Dos Naje Lebn. - Fragm. książki Malches geto. 1948, nr 22, s. 4. 1752. SPIEGEL Isaiah: Przeżyliśmy : pro- 1759. SZPIGL Jeszajahu: Jidn = [Żydzi] // za Jeszajahu Szpigla z getta łódzkiego / pod Dos Naje Lebn. - 1947, nr 13, s. 5. red. Krystyny Radziszewskiej i Małgorzaty Fragm. opowiadania z książki Malches geto. Zaremby ; w przekł. Małgorzaty Zaremby i Horacego Safrina ; ze sł. wstępnym Sze- 1760. SZPIGL Jeszajahu: Niki : (geto no- wacha Weissa. - Łódź : Wydaw. Uniwer- wele) // Idisze Szriftn. - 1948, nr 4, s. 3, 7. sytetu Łódzkiego, 2011. - 153, [1] s. ; 25 cm. - ISBN 9788375255942. 1761. SZPIGL Jeszajahu: Noch minche : Rec.: Marcin Kieruzel // Kron. Miasta Łodzi. - (nowele) // Dos Naje Lebn. - 1948, nr 109, 2012, nr 1-2, s. 251-255. s. 5. Zawiera artykuły: Weiss Szewach: Słowo Fragm. z książki Menczn in tom. wstępne, s. 7; Radziszewska Krystyna: Jeszajahu Szpigl nota biograficzna, s. 9; Zaremba Małgo- 1762. SUCHER Cheryl Pearl: The rescue rzata: O twórczości Jeszajahu Szpigla, s. 12; Ra- dziszewska Krystyna: Życie literackie w łódzkim of memory : a novel. - New York : Scrib- getcie, s. 17. ner, cop. 1997. - 283 s. ; 25 cm. - ISBN 0684814625. 1753. SPIEGL Jeszajahu: Licht fun opgrunt = [Światło z otchłani] // Dos Naje 1763. ŚWIERKOCKI Maciej: Naród zatra- Lebn. - 1947, nr 55, s. 5; nr 56, s. 5-6. cenia / tekst Maciej Świerkocki ; rys. Ma- Fragm. książki Malches geto riusz Sołtysik. - Łódź : Centrum Dialogu im. Marka Edelmana, [2014]. - 123, [3] s. : il. ; 22 cm. 190 Bibliografia getta łódzkiego

Rec.: Fantastyczna historyczna powieść gra- 1764. WINCELBERG Shimon: Resort ficzna / Dariusz Pawłowski // Dz. Łódz. - 2014, 76. W: The theatre of the Holocaust. Vol.1, nr 229 dod. Historia, s. 8; Niewidzialny patrzy / Mirosław Ratajczak // Odra. - 2016, nr 3, s. 109- Four plays / ed. and with an introd. by 110; Pionierskie przepracowywanie traum : o po- Robert Skloot. - Madison : University of wieści graficznej „Naród zatracenia” / Kuba Woj- Wisconsin Press, 1982, s. 39-112. taszczyk // Bliza. - 2014, nr 4, s. 105-108. Sztuka oparta na opowiadaniu Rachmila Bryk- sa A Cat in the Ghetto.

5.5. Opracowania szczegółowe

1765. AVINATHAN J.: My friend David J. Orthopsychiatry. - 2012, Vol. 82, nr 2, Sierakowiak and his diary // Yad Vashem s. 220-230. Bull. - 1962, nr 12, s. 21-22. Analiza The diary of Dawid Sierakowiak : five notebooks from the Łodz ghetto Dawida Siera- 1766. BEN-AMOS Batsheva: A multilin- kowiaka oraz The diary of the Vilna ghetto, June 1941-April 1943 Isaaca Rudashevskiego. gual diary from the Łódź Ghetto // Gal-Ed. - 2004, Vol. 19, s. 51-74. 1771. D.R.: Di geto-literatur // Epoche. - Analiza anonimowego dziennika z getta łódz- 1948, nr 34, s. 131-134. kiego pisanego jednocześnie w kilku językach Dotyczy twórczości Jeszai Szpigla oraz Rywki (ang., hebr., pol. i jid.) na marginesie francuskiej Kwiatkowskiej-Pinchasik. powieści. Zapiski obejmują okres od 5 maja do 3 sierpnia 1944 r. 1772. FEUCHERT Sascha: Das Getto 1767. BURKE Deirdre M.: Attitudes to- Lödz/Litzmannstadt in fiktionalen Tex- ward death during the Holocaust : writings ten : ein Versuch. W: The Holocaust in the from the ghettos. W: Life in the ghettos du- Central European Literatures and Cultures ring the Holocaust / ed. by Eric J. Sterling ; since 1989. Vol. 5 = Der Holocaust in den with a forew. by John K. Roth. - Syracuse ; mitteleuropäischen Literaturen und Kultu- New York : Syracuse University Press, ren seit 1989. Bd. 5 / ed. by Reinhard Ibler. - 2005, s. 177-190. Stuttgart : Ibidem-Verlag, 2014, s.107-126. Analiza literatury Holocaustu na podstawie 1768. CHATWOOD Kirsty: (Re)-interpre- trzech powieści: L. Epsteina Król żydowski, A. Barta Fabryka muchołapek, S. Sem-Sandberga ting stories of sexual violence : the multiple Biedni ludzie z miasta Łodzi. testimonies of Lucille Eichengreen. W: Life, death and sacrifice : women and family in 1773. FEUCHERT Sascha: Oskar Singer the Holocaust / ed. Esther Hertzog. - Jeru- „ha-Kisz mi-Lodż” : he’arot jesod le-repor- salem : Gefen, 2008, s. 161-179. tażot ule-ma’amarim szelo = [Oskar Singer „łódzki Kisz”: podstawowe uwagi do jego 1769. CIARKOWSKA Anna: Przeżyć, reportaży i artykułów] // Dapim. - 2005, pamiętać, przekazać - o (auto)biografii Jo Vol. 19, s. 81-94. Wajsblata // Ogrody Nauk Sztuk. - 2013, nr 3, s. 154-163. 1774. FREADMAN Richard: Once tortured, forever tortured: testimony and au- 1770. COHLER Bertram J.: Confronting tobiography in Jacob Rosenberg’s East of destruction : social context and life story time and Sunrise west // Partial Answers. - in the diaries of two adolescents in eastern 2009, Vol. 7, nr 2, s. 279-297. European ghettos during the Shoah // Am. Getto łódzkie w literaturze 191

Praca w gospodarstwie na Marysinie 192 Bibliografia getta łódzkiego

1775. GALENS Judy: Experiencing the 1781. GRIS Nojech: Fun fincternisz cu Holocaust : novels, nonfiction books, short licht : Jeszajahu Szpigl un zajn werk : ese- stories, poems, plays, films and music. jen = [Z mroku do światła : Jeszajahu Szpigl Vol. 1, Novels, nonfiction books. - Lon- i jego dzieła : eseje]. - Tel Awiw : „Isroel- don : U.X.L., 2003. - lxx, 249 s. ; 28 cm. -Buch”, 1974. - 89, [2] s. ; 22 cm. - 0787654140. Treść: Jeszajahu Szpigl – biografisze notic un s. 139–154: The Cage written by Ruth Minsky bibliografie, s. 9; Der zeltener dercejler fun churbn, Sender. s. 15; „Malches-geto” - dos erszte proze-buch noch churbn-pojln, s. 25; Gehejlikte „umrejnkajt”, s. 30; 1776. GAZDA Grzegorz: Palimpsesty Za- Cu der geneze fun zajn lid un nowele, s. 33; Der widersztand-gajst inem roman „Flamen fun der głady : (o literaturze Litzmannstadt Ghetto) erd”, s. 40; Cwiszn churbn un widergeburt, s. 54; // Midrasz. - 2006, nr 7-8, s. 72-75. In farkiszeftn kinderland, s. 67; Esejen-meditacjes Literatura przedstawiająca w różny sposób get- wegn farsztorbene szrajber, s. 81. to łódzkie (m.in. D. Sierakowiaka Dziennik, J. Po- znańskiego Dziennik z łódzkiego getta, S. Franka 1782. IWAN W[olf] H[ersz]: Di opgefune- Togbuch fun lodżer geto). ne literarisze arbetn fun Josef Zelkowicz : Toż: Holokaust - Šoa - Zagłada v české, slo- venské a polské literatuře / ed. Jiří Holý. - Praha : (arum di ojsgegrobene materialn fun lodżer Univerzita Karlova v Praze : Nakladatelství Karo- geto-archiw) = [Odnalezione prace literac- linum, 2007, s. 97-110. kie Józefa Zelkowicza : o wykopanych materiałach z łódzkiego getta] // Dos Naje 1777. GAZDA Grzegorz: Wiersze Melanii Lebn. - 1946, nr 45, s. 4. Fogelbaum z Litzmannstadt Ghetto // Mi- drasz. - 2005, nr 4, s. 45. 1783. IZDEBSKA Agnieszka, SZAJNERT Poetka, malarka, rzeźbiarka z getta łódzkiego. Danuta: The Holocaust „postmemory” 1778. GOSZCZYŃSKI Piotr: Pamiętnik postmodern novel : the Flytrap Factory by z łódzkiego getta odnaleziony w Oświęci- Andrzej Bart, Tworki by Marek Bieńczyk miu : (relacja naszego wysłannika) // Głos and Skaza by Magdalena Tulli. W: Der Ho- Robot. - 1962, nr 8, s. 3. locaust in den mitteleuropäischen Literatu- Odnalezienie na terenie II krematorium w obo- ren und Kulturen seit 1989 = The Holocaust zie Auschwitz-Birkenau pamiętnika z getta łódz- in the Central European literatures and kiego pisanego przez nieznanego autora. cultures since 1989 / Reinhard Ibler (Hg.) ; Cykl reportaży: Ziemia kryła prawdę. Cz. 1. [unter Mitarbeit von Katharina Bauer, Anja 1779. GOSZCZYŃSKI Piotr: 354 pożół- Golebiowski und Elisa-Maria Hiemer]. - kłe kartki : (od naszego wysłannika) // Głos Stuttgart : Ibidem-Verlag, 2014, s. 139-155. Robot. - 1962, nr 9, s. 3. Ocena stanu i zawartości pamiętnia z getta 1784. JANCZEWSKA Marta: Między łódzkiego odnalezionego na terenie II krematorium fizjologią a kulturą. Jak zapisać głód? : w obozie Auschwitz-Birkenau. na podstawie dzienników Ireny Hauser Cykl reportaży: Ziemia kryła prawdę. Cz. 2. i Jury Riabinkina. W: Stosowność i forma : 1780. GOSZCZYŃSKI Piotr: Wstrząsają- jak opowiadać o zagładzie? / red. Michał ca treść zapisków z łódzkiego getta // Głos Głowiński [i in.]. - Kraków : Towarzystwo Robot. - 1962, nr 10, s. 3. Autorów i Wydawców Prac Naukowych Analiza treści zapisków odnalezionych na tere- Universitas, cop. 2005, s. 61-77. nie II krematorium w obozie Auschwitz-Birkenau. Cykl reportaży: Ziemia kryła prawdę. Cz. 3. 1785. JARNIEWICZ Jerzy: Stephen Romer’s ghetto poems. W: Jewish themes in English and Polish culture / ed. by Irena Getto łódzkie w literaturze 193

Janicka-Świderska, Jerzy Jarniewicz and - Wrocław : Wydaw. Uniwersytetu Wro- Adam Sumera. - Wydaw. Uniwersytetu cławskiego, 2009, s. 180-191. Łódzkiego, Łódź 2000, s. 89-96. Dziennik Esterki i Mini.

1786. JESZAJAHU Szpigl in licht fun der 1792. KOWALSKA-LEDER Justyna: kwaliker pen : jubiley-buch. Bd. 1. - Tel Okupacyjna codzienność w pisanych po Aviv : „Isroel-Buch”, 1986. - 264 s. : portr. ; polsku dziennikach dzieci Holokaustu // 22 cm. Teksty Drugie. - 2009, nr 4, s. 39-61. Dot. m.in. dziennika Dawida Sierakowiaka. 1787. JESZAJAHU Szpigl in licht fun der 1793. KREMER S. Lillian: Chaim Rum- farloszener pen : jubiley-buch. Bd. 2. - Tel kowski and the Lodz ghetto in Leslie Aviv : „Isroel-Buch”, 1986. - 417 : portr. ; Epstein’s „King of the Jews”. W: Witness 22 cm. Księga jubileuszowa zawierająca przedruk through the imagination : Jewish-American krytyczno-literackich artykułów poświęconych holocaust literature / S. Lillian Kremer. - twórczości J. Szpigla, ukazała się z okazji 80. uro- Detroit : Wayne State University Press, dzin autora. 1989, s. 103-141. 1788. KARPIŃSKA Grażyna Ewa: Lato 1794. LANG Berel: Oskar Rosenfeld and w getcie : piekło okupacyjnej heterotopii. historiographic realism (in sex, shit, and W: Lato w mieście : różne oblicza kultury / status). W: Post-Holocaust : interpretation, pod red. nauk. Róży Goduli-Węcławowicz. misinterpretation and the claims of history - Warszawa ; Kraków : Instytut Archeologii / Berel Lang. - Bloomington : Indiana Uni- i Etnologii PAN, 2010, s. [73]-100. versity Press, cop. 2005, s. 117-127. Charakterystyka getta łódzkiego w świetle Toż: After representation? : the Holocaust, dzienników i wspomnień (m.in. A. Mostowicza, literature, and culture / ed. by R. Clifton Spargo, J. L. Lubińskiego, D. Sierakowiaka). Robert M. Ehrenreich. - New Brunswick ; London : Rutgers University Press, cop. 2010, s. 75-86. 1789. KOLÁŘ Stanislav: Macbeth in the Jewish ghetto : Leslie Epstein’s „King of 1795. LANGER Lawrence L.: Scena pa- the Jews”. W: Seven responses to the Holo- mięci : rodzice i dzieci w tekstach i świa- caust in American fiction / Stanislav Kolář. dectwach Holokaustu / tł. Jarosław Mikos - Ostrava : Universum, 2004, s. 107-123. // Lit. Świecie. - 2004, nr 1-2, s. 127-139. Rozważania na podstawie m.in. dziennika 1790. KOWALSKA-LEDER Justyna: młodej dziewczyny z getta łódzkiego, dziennika „Czyżbym już się zaczął wykańczać?” Dawida Sierakowiaka i Eli Wiesela. - Dziennik Dawida Sierakowiaka. W: Do- 1796. LASTIK Szlojme: Epes fun a grojl- świadczenie zagłady z perspektywy dziecka -cajt = [Coś ze strasznych czasów] // Dos w polskiej literaturze dokumentu osobistego Naje Lebn. - 1948, nr 34, s. 5. / Justyna Kowalska-Leder. - Wrocław : Wy- Rec. „Sztern ibern geto” J. Szpigla. daw. Uniwersytetu Wrocławskiego, 2009, s. 146-179. 1797. LASTIK S.: O nowelach J. Szpigla // Mosty. - 1949, nr 22, s. 6. 1791. KOWALSKA-LEDER Justyna: Dwie dziewczynki z getta łódzkiego. 1798. LOOSE Ingo: Vom Ghettokönig W: Doświadczenie zagłady z perspektywy zum Ghettoelend : Litzmannstadt in der dziecka w polskiej literaturze dokumen- Belletristik. W: Lesestunde = Lekcja czyta- tu osobistego / Justyna Kowalska-Leder. nia / red. tekstów niem. Ruth Leiserowitz 194 Bibliografia getta łódzkiego i Stephan Lehnstaedt, red. tekstów pol. Wisse / ed. by Justin Cammy [i in.]. - Cam- Joanna Nalewajko-Kulikov i Grzegorz bridge, Mass. : Center for Jewish Studies, Krzywiec. - Warszawa : Deutsches Histo- Harvard University : Distributed by Har- risches Institut Warschau : Neriton, 2013, vard University Press, 2008, s. 613-625. s. 443-458. Tyt. w jęz. pol.: Od króla getta do nędzy getta : 1805. MORGENTALER Goldie: Holo- Litzmannstadt w beletrystyce. caust poetry, saved again : new translations of three astonishing poems, which evoke the 1799. LÖW Andrea: Die Genewart schien horror of the Lodz ghetto and its aftermath sic völlig aufzulösen : Lucielle Eichengreen // Tablet Magazine. - 2013, nr z dnia 7. Jan. und ihre Texte aus dem Getto Litzmann- Dostęp online: http://www.tabletmag.com/ stadt/Łódź // Newsl. - Fritz-Bauer-Inst. jewish-arts-and-culture/books/120779/holocaust- Stud.- Dok.zent. Gesch. Wirk. Holocaust. -poetry-saved-again [19.04.2018 r.]. - 2008, Bd. 17, H. 32, s. 4-6. 1806. MORGENTALER Goldie: The 1800. LÖW Andrea: Tagebücher aus dem prayer house of Chava Rosenfarb : poetry, Ghetto Litzmannstadt : Autoren, Themen, religion and the shadow of the Holocaust // Funktion. W: „... Zeugnis ablegen bis zum Lit. Theol. - 2010, Vol. 24, nr 2, s. 161-174. letzten” : Tagebucher und personliche Zeu- 1807. MOSTOWICZ Arnold: Rosenfeld gnisse aus der Zeit des Nationalsozialismus i inni : literatura pamiętnikarska z łódz- und des Holocaust / Hrsg. von Frank Bajohr kiego getta // Tygiel Kult. - 1997, nr 8-9, und Sybille Steinbacher. - Göttingen: Wall- s. 107-110. stein Verlag, 2015, s. 142-163. Dot. pamiętników opisujących czasy i wydarzenia w getcie łódzkim, mi.in. na podstawie za- 1801. LÖW Andrea: „Wozu noch Welt?” : pisów Dawida Sierakowiaka i Oskara Rosenfelda. Tagebücher aus dem Ghetto Lodz - „What’s the world still for?” : diaries from the Lodz 1808. PAWŁOWSKI Marek: Na imię ghetto // Sachor. - 2001, Vol. 11, s. 111-128. miała Tola... : refleksje nad pamiętnikiem dziewczynki z getta łódzkiego // Varia. - 1802. MARK B[ernard]: Lider fun 1985, nr 2, s. 43-51. opgrunt : Jeszaje Szpigles cwej noweln - za- mlungen : „Malches geto” (Lodz 1947) un 1809. PIETRYCH Krystyna: Jak pisano „Sztern ibern geto” (Pariz 1948) = [Światło (o)powieści o łódzkim getcie? : od opowia- z otchłani : dwa zbiory opowiadań Jeszai dań Abrama Cytryna do powieści Biedni lu- Szpigla Malches-geto (Lodż 1947) i Sztern dzie z miasta Łodzi Steve’a Sem-Sandberga. ibern geto (Paris 1948)] // Idisze Szriftn. - W: Literatura i „faktury” historii XX (i XXI) 1948, nr 10, s. 4-5. wieku / red. nauk. Alina Molisak [i in.]; przy współpr. Marty Czemarmazowicz, Pauliny 1803. MARK B[ernard]: O twórczości lite- Urbańskiej. - Warszawa : Dom Wydawniczy rackiej w gettach : rysy ogólne // Biul. Żyd. Elipsa, cop. 2014, s. 183-200. Inst. Hist. - 1952, nr 2, s. 191-203. M.in. S. Szajewicz, obiegi literackie w getcie 1810. PIETRYCH Krystyna: Najnowsza łódzkim. literatura o łódzkim getcie jako dyskurs (nie)pamięci. W: Centra - peryferie w lite- 1804. MORGENTALER Goldie: Chava raturze polskiej XX i XXI wieku / red. Woj- Rosenfarb and „The Tree of Life”. W: Ar- ciech Browarny, Elżbieta Rybicka, Dobra- guing the modern Jewish canon : essays on wa Lisak-Gębala. - Kraków : Towarzystwo literature and culture in honor of Ruth R. Getto łódzkie w literaturze 195

Autorów i Wydawców Prac Naukowych Treść: Einleitung, s. 9; Quellen zur Getto- Universitas, cop. 2015, s. 391-403. -Forschung, s. 17; Das Getto Lodz/Litzmannstadt – historischer Hintergrund, s. 17; Quellen zur Ge- schichte des Gettos, s. 24; Archivbestände in Po- 1811. PLOTKIN Diane: Smuggling in the len, s. 24; Archivbestände außerhalb Polens, s. 28; ghettos : survivor accounts from the War- Wege der polnischen Forschung zur Erschließung saw, Łódź and Kraków Ghettos. W: Life in des Getto-Materials, s. 29; Das Lodzer Getto in der the ghettos during the Holocaust / ed. by Forschung außerhalb Polens, s. 33; Künstlerische Ausdrucksformen „in dem grauenerregendsten Eric J. Sterling with a forew. by John K. „Todestheater”, s. 37; Das kulturelle Leben im Roth. - Syracuse, N.Y. : Syracuse Universi- Lodzer Getto, s. 37; Lokalisierungen kulturellen ty Press, 2005, s. 84-119. Lebens und seine Ausdrucksformen, s. 42; Kul- turhaus, s. 42; Bildende Kunst, s. 64; Bibliotheken 1812. PRZYMUSZAŁA Beata: „(...) i zda- und Buchbestände, s. 69; Fazit, s. 73; „Hunger nach dem gedruckten Wort”. Literatur hinter Stachel- rzył się Rumkowski” : o zasadności proce- draht, s. 77; Vorbemerkung, s. 77; Straßenlieder sów (nie tylko literackich) // Akcent. - 2010, als mündliches Gedächtnis, s. 83; „Hofliteratur”, R. 31, nr 3, s. 68-74. gedruckte Panegyrik, s. 94; Kritische Dichtung: Analiza literackiego sądu nad M.Ch. Rumkow- Der Kreis um Ulinower, s. 104; Miriam Ulinower, skim na podst. powieści A. Barta Fabryka mucho- s. 104; Simcha Bunem (Binem) Szajewicz, s. 112; łapek. Alter Sznur, s. 118; Israel Lejzerowicz, s. 121; Je- szajahu Szpigel, s. 123; Chawa Rosenfarb, s. 133; 1813. RADZISZEWSKA Krystyna: Das Rachmil Bryks, s. 135; Andere Dichter, s. 136; Bild des Łódźer Gettos in der Literatur Kinder- und Jugenddichtung, s. 139; Deutschspra- chige Autoren, s. 145; Form und Sprache der Texte, im 21. Jahrhundert : Rezeption in Polen. s. 148; Themenkomplexe, s. 150; Aufbruch in W: The Holocaust in the Central European Tod und Verzweiflung, s. 151; Kritische Gedichte, Literatures and Cultures since 1989. Vol. 5 s. 160; Aufbruch in die Hoffnung, s. 165; Religiöse Gedichte, s. 172; Aufbruch in die Liebe, s. 175; = Der Holocaust in den mitteleuropäischen Fazit, s. 176; „Ich schreibe um mein armes Herz Literaturen und Kulturen seit 1989. Bd. 5 / auszuschütten” – Tagebücher und andere Selbst- ed. by Reinhard Ibler. - Stuttgart : Ibidem- zeugnisse aus dem Getto, s. 179; Vorbemerkung, -Verlag, 2014, s. 127-137. s. 179; Autoren von Tagebüchern, s. 180; Wozu Recepcja w Polsce powieści A. Barta Fabryka noch Welt? Das Tagebuch von Oskar Rosenfeld, muchołapek oraz S. Sem-Sandberga.Biedni ludzie s. 204; „Im Eilschritt durch den Gettotag…”. z miasta Łodzi. Oskar Singers Skizzen, Essays und Reportagen, s. 209; Das Tagebuch und die Reportagen von Jó- 1814. RADZISZEWSKA Krystyna: Eine zef Zelkowicz, s. 218; Das Notizbuch von Szmul Rozensztajn, s. 220; Das Tagebuch des Dawid Sie- Stadt in der Stadt. Literarische Versionen rakowiak, s. 221; Briefe aus Litzmannstadt, s. 223; des Lodzer Gettos. W: Industriekulturen : „Les Vrais Riches” Notizen am Rand, s. 226; Bern- Literatur, Kunst und Gesellschaft / (Hrsg.) hard Heiligs private Skizzen, s. 228; Tagebücher von Jehuda Lubiński und Irene Hauser, s. 230; Marcin Golaszewski, Kalina Kupczyńska ; Dziennik z łódzkiego getta von Jakub Poznański, unter Mitwirkung von Agnieszka Miksza. s. 233; Kleiner Getto-Querschnitt. Skizzen von - Frankfurt am Main : Lang, 2012, s. 389- Alice de Buton, s. 235; Andere unveröffentlichte 400. Texte, s. 237; Informationsquellen, s. 241; Grün- de fürs Schreiben, s. 245; Themen und Motive, 1815. RADZISZEWSKA Krystyna: „Fla- s. 249; Zur Form, s.258; Fazit, s. 264; Zeitung für zukünftige Leser. Zur Chronik des Gettos, s. 267; schenpost” aus der Hölle : Texte aus dem Dokumentationszentrum des Gettos. Statistische Lodzer Getto“. - Frankfurt am Main : Peter Abteilung und Archiv, s. 267; Die Autoren der Lang, 2011. - 404 s. ; 22 cm. - (Giessener Chronik, s. 276; Schicksal der Chronik, s. 282; Zur Form der Chronik, s. 289; Vorbemerkung, s. 289; Arbeiten zur neueren deutschen Literatur Journalistische Darstellungsformen in der Chronik, und Literaturwissenschaft ; Bd. 32). - ISBN s. 291; Stilistische Besonderheiten des polnisch- 3631620047. und deutschsprachigen Teils, s. 300; Zum Inhalt der 196 Bibliografia getta łódzkiego

Chronik, s. 304; Vorbemerkung, s. 304; Polnisch- Überlebensstrategie : literarische Texte aus sprachiger Teil (12. Januar 1941 - 6. März 1943), dem Lodzer Getto. W: Wer zeugt für den s. 305; Der deutschsprachige Teil (7. März 1943 – 30. Juli 1944), s. 308; Kritische Darstellung der Zeugen? : Positionen jüdischen Erinnerns Getto-Wirklichkeit, s. 331; Darstellung des Alltags im 20. Jahrhundert / (Hrsg.) Dorothee unprivilegierter Gettobewohner, s. 337; Das Bild Gelhard, Irmela von der Lühe. - Frankfurt scheinbarer Normalität, s. 340; Worüber nicht be- a.M. : P. Lang, 2012, s. 157-173. richtet wurde, s. 342; Kommentierte Nachrichten. Zur Rubrik „Kleiner Getto-Spiegel”, s. 345; Fazit, s. 349; Getto-Enzyklopädie, s. 351; Zusammenfas- 1821. RADZISZEWSKA Krystyna: sung, s. 363; Anhang: Glossar, s. 367; Quellen und Schreiben über den Holocaust : Grenzen der Literaturverzeichnis, s. 375. Darstellung am Beispiel von zwei Romane über das Lodzer Getto. W: Repräsentatio- 1816. RADZISZEWSKA Krystyna: Get- nen des Ethischen : Festschrift für Joanna tobildung : die Konstituierung einer Stadt Jabłkowska / Hrsg. von Kalina Kupczyńska (Litzmannstadt) in der Stadt, dargestellt an und Artur Pełka. - Frankfurt am Main : Pe- dokumentarischen und literarischen Qu- ter Lang Edition, 2013, s. 295-302. ellen. W: Städtische Räume als kulturelle Analiza powieści dotyczących getta łódzkiego: Identitätsstrukturen : Schlesien und ande- Fabryka muchołapek A. Barta oraz Biedni ludzi re Vergleichsregionen / Maria Katarzyna z miasta Łodzi S. Sem-Sendberga. Lasatowicz (Hg.). - Berlin : Trafo, 2007, 1822. RAVVIN Norman: Ghost writing s. 111-124. : Chava Rosenfarb’s „The Tree of Life”. 1817. RADZISZEWSKA Krystyna: Getto W: A house of words : Jewish writing, iden- łódzkie w powojennej literaturze. W: Drze- tity, and memory / Norman Ravvin. - Mont- wo życia. T. 1, Rok 1939 / Chava Rosen- real ; Buffalo : McGill-Queen’s University farb ; [tłum. z jęz. jid. Joanna Lisek, Mag- Press, 1997, s. 85-102. dalena Ruta]. - Łódź : Centrum Dialogu im. 1823. RIECKE Jörg: Zur Sprache der Marka Edelmana, 2015, s. 551-555. Opfer des Nationalsozialismus : Oskar 1818. RADZISZEWSKA Krystyna: Holo- Rosenfeld Aufzeichnungen aus dem Getto caust in der jüdischen Literatur der ersten Lodz. W: Historische Soziolinguistik des Nachkriegsjahre am Beispiel von Texten Deutschen. [Bd.] 5, Soziofunktionale Grup- von Jeszajahu Szpigel // Acta Univ. Lodz., pe und sozialer Status als Determinanten Folia Sci. Artium Litt. - 2014, T. 11, s. 37- des Sprachgebrauchs / Hrsg. von Gisela 49. Brandt. - Stuttgart : H.-D.Heinz, 2001, s. 237-254. 1819. RADZISZEWSKA Krystyna: Li- teratura i kultura łódzkich Żydów 1918- 1824. RÜHL Christina: Der Mensch ist 1950 : projekt Uniwersytetu Łódzkiego. doch kein Flussbett : Jurek Becker als Ro- W: Retrospekcja i ochrona dziedzictwa kul- man- und Drehbuchautor. - Frankfurt am turowego / red. nauk. Samanta Kowalska, Main ; Oxford : Peter Lang, 2005. - 233 s. ; Danuta Wańka. - Poznań ; Kalisz : Uniwer- 21 cm. - (Giessener Arbeiten zur neueren sytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. deutschen Literatur und Literaturwissen- Wydział Pedagogiczno-Artystyczny, 2015, schaft, Bd. 26 ISSN: 0721-7897). - ISBN s. 11-22. 3631542852. Treść: Aus dem Inhalt: Jurek Becker als Ro- 1820. RADZISZEWSKA Krystyna, man- und Drehbuchautor: Interpretationen der Romane Jakob der Lügner und Bronsteins Kinder JABŁKOWSKA Joanna: Schreiben als sowie deren Verfilmungen – Vergleich zwischen Getto łódzkie w literaturze 197

Drehbüchern und literarischer Vorlage – Geschich- 1830. SHAPIRO Robert Moses: Diaries tlicher und biographischer Hintergrund: das Getto and memoires form the Lodz Ghetto in Yid- in Lodz - Darstellung der Romanfiguren – Die Osteuropäische Erzähltradition in den Romanen dish and Hebrew. W: Holocaust chronicles : – Gestaltungsprinzipien in Jakob der Lügner und individualizing the Holocaust through dia- Bronsteins Kinder – Jüdisches Selbstverständnis: ries and other contemporaneous personal kurzer Abriss über die jüdische Geschichte, jüdi- accounts / ed. by Robert Moses Shapiro ; scher Selbsthass - Beckers jüdisches Selbstver- ständnis – Judentum und Antisemitismus in der introd. by Ruth R. Wisse. - Hoboken, NJ : DDR – Beckers Verhältnis zu Israel – Analyse von Ktav, 1999, s. 95-115. Liebling Kreuzberg-Drehbüchern – Vergleich: Lie- bling Kreuzberg-Drehbücher von Jurek Becker und 1831. SIEBERT Hilary, SÍO-CASTIÑEI Ulrich Plenzdorf. RA Begoña: Invention or proclamation : Jewish identity in the stories of Bernard 1825. RZADKOWOLSKA Magdalena: Malamud and Isaiah Spiegel // J. Short Edycja Pamiętnika z getta łódzkiego Jakuba Story Engl. - 1990, nr 32, s. [2-13]. Poznańskiego w Wydawnictwie Łódzkim : Na podst. J. Szpigla Malches geto. komunikat z badań. W: Przestrzeń infor- macyjna książki / red. Jadwiga Konieczna, 1832. SLADOVNÍKOVÁ Šárka: Repre- Stanisława Kurek-Kokocińska, Hanna Ta- zentace šoa v denících: literární analýza de- deusiewicz. - Łódź : Wydaw. Biblioteka, níku Dawida Sierakowiaka a Mary Bergové 2009, s. 257-261. // Literární archiv. - 2015, nr 47, s. 47-70. Dzieje wydawnicze pamiętnika. Analiza dzienników Dawida Sierakowiaka i Mary Berg. 1826. SEM-SANDBERG Steve: Biedni ludzie Sem-Sandberga / Steve Sem-Sand- 1833. STAŃCZAK-WIŚLICZ Katarzyna: berg ; rozm. Katarzyna Bielas // Gaz. Abramka Koplowicza Utwory własne : Wybor. - 2016, nr 163 dod. Duży Format, wzory poezji dziecięcej a doświadczenie nr 28, s. 20-22. getta. W: Stosowność i forma : jak opowia- Rozm. z autorem książki Biedni ludzie z miasta dać o zagładzie? / red. Michał Głowiński Łodzi. [i in.]. - Kraków : Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas, 1827. SEM-SANDBERG Steve: Prawda cop. 2005, s. 79-105. z perspektywy pustego żołądka / Steve Sem-Sandberg ; rozm. przepr. Paweł Smo- 1834. SZAJNERT Danuta: Przestrzeń leński // Gaz. Wybor. - 2011, nr 291 dod. doświadczona, przestrzeń wytworzona Duży Format, nr 48, s. 18-19. - literackie topografie Litzmannstadt Get- to (rekonesans). Cz. 1 // Białost. Studia Lit. 1828. SEM-SANDBERG Steve: Przeczy- - 2014, nr 5, s. 7-28. taj, zanim osądzisz / Steve Sem-Sandberg ; rozm. Paweł Szaniawski // Newsweek Pol. 1835. SZAJNERT Danuta: Przestrzeń - 2011, nr 45, s. 15. doświadczona, przestrzeń wytworzona - Rozm. o getcie łódzkim z autorem książki Bied- literackie topografie Litzmannstadt Getto ni ludzie z miasta Łodzi. (rekonesans). Cz. 2 // Białost. Studia Lit. 1829. SEM-SANDBERG Steve: Realität - 2015, T. 6, s. 7-25. des Holocaust und Spielraum der Fiktion : 1836. SZAJNTUCH Jechiel: Ha-proza Reflexionen zur Arbeit am Roman Die szel Jeszajahu Szpigel mi-geto Lodż = [Pro- Elenden von Łódź // Merkur. - 2012, Vol. za Jeszajahu Szpigla z łódzkiego getta] // 66, H. 11, s. 989-1001. Dapim. - 1988/1989, Vol. 7, s. 29-61. 198 Bibliografia getta łódzkiego

1837. SZAJNTUCH Jechiel: Jeszajahu Cykl: Wpiekłowstąpienie. Cz. 1. O poszukiwa- Szpigel : proza sipurit mi-geto Lodż : szi- niach dziennika Dawida Sierakowiaka. sza-asar sipurim mefu’anachim ‘al pi kitwe- 1842. TURSKI Marian: Individual ex- -jad sze-niclu be-ceruf mawo we-re’ajon perience in diaries from the Lodz Ghetto. ‘im ha-mechaber = [Isaiah Spiegel - Yiddish W: Holocaust chronicles : individualizing narrative prose from the Lodz getto : 16 sto- the Holocaust through diaries and other ries edited from rescued manuscripts with contemporaneous personal accounts / ed. introductions and a series of oral interviews by Robert Moses Shapiro ; introd. by Ruth with their author]. - Jeruszalajim : Hoca’at R. Wisse. - Hoboken, NJ : Ktav, 1999, sefarim a. sh. Y.L. Magnes, ha-Universitah s. 117-124. ha-Iwrit, 1995. - xiv, 402 s. : il., portr. ; 24 Toż: The Jews in Poland. Vol. II / ed. by Sla- cm. - ISBN 9652238953. womir Kapralski. - Cracow : Judaica Foundation : Treść: Cz. 1, Wprowadzenie: tło historycz- Center for Jewish Culture, 1999, s. 293-299. ne i literacka konstrukcja opowiadań J. Szpigla w rękopisie, s. 7; Wstęp, s. 23; Literacki korpus 1843. WOŹNIAK Krzysztof: Bez Niem- Jeszajahu Szpigla z łódzkiego getta, s. 27; Tema- ców nie byłoby Rumkowskiego // Tygiel tyka opowiadań z łódzkiego getta, s. 48; Narrator i metody kompozycji tematyki, s. 58; „Milczenie” Kult. - 2002, nr 1-3, s. 117-122. J. Szpigla, s. 85; Indeks bibliograficzny: lista Pisarstwo Lucille Eichengreen nt. M.Ch. Rum- książek, artykułów, dokumentacji ustnej i lista kowskiego. opowiadań gettowych J. Szpigla, s. 93; Cz. 2, 16 opowiadań gettowych. Opis rękopisu z opowiada- 1844. WÓJCIK Ryszard: Wyjęty z niebytu niami i uwagi do sposobu przygotowania tekstów // Prz. Tyg. - 1996, nr 30, s. 7. do druku, s. 101; Opowiadania z getta, s. 104–242; Losy pamiętników Dawida Sierakowiaka z get- Cz. 3, Dokumentacja ustna. O serii wywiadów ta łódzkiego. z Jeszajahu Szpiglem, s. 243; Indeks, s. 387. 1845. WÓJCIK Ryszard: Z niebytu // Ra- 1838. TEICHMAN Milton: How writers zem. - 1978, nr 19, s. 21-22. fought back : literature from the Nazi ghet- Getto łódzkie w zapisach D. Sierakowiaka; tos and camps // Judaism. - 1998, Vol. 47, biogram. nr 3, s. 338-350. Fragm. zeszytu drugiego 18 marzec –31 maj 1942 r. Teksty S. B. Szajewicza oraz Józefa Zelkowi- Cykl: Wpiekłowstąpienie. Cz. 2. cza powstałe w getcie łódzkim.

1839. TUROWSKI Kamil: Czy literatura 1846. W. Z. [Władysława Zawistowska]: jest w stanie uratować człowieka? / Kamil Publikacje Yad Vashem poświęcone łódz- Turowski ; rozm. Mikołaj Mirowski // Ty- kiemu gettu // Słowo Żyd. - 1996, nr 17, s. 7. Wydanie m.in. reportaży Josefa Zelkowicza. giel Kult. - 2016, nr 1, s. 251-259. O Dzienniku D. Sierakowiaka. 1847. ZAPRUDER Alexandra: Rywka 1840. TUROWSKI Konrad: Na tropach Lipszyc : coming of age in the Lodz ghetto. dziennika Sierakowiaka // Fołks-Sztyme. - W: Global perspectives on the Holocaust : 1972, nr 1, s. 15-16. history, identity, legacy / ed. by Nancy E. Odnalezienie kolejnych zeszytów Dziennika Rupprecht and Wendy Koenig. - Newcastle D. Sierakowiaka. upon Tyne : Cambridge Scholars Publi- shing, 2015, s. 180-202. 1841. TUROWSKI Konrad: Na tropie za- ginionego „Dziennika” // Razem. - 1978, 1848. ZAWISTOWSKA Władysława: Get- nr 17, s. 26-29. to łódzkie w zapisie 13-letniego chłopca // Fragm. zeszytu pierwszego z września i paź- Biul. Żyd. Inst. Hist. - 1990, nr 1, s. 99-100. dziernika 1939 roku. Getto łódzkie w literaturze 199

Zeszyt z zapiskami Abramka Koplowicza odna- Zuschauern und Nachgeborenen. - Saar- leziony w gruzach starego domu w Łodzi. brücken : Südwestdeutscher Verlag für Hochschulschriften, 2010. - 386 s. ; 22 cm. 1849. ZINN Katja: Literarische Versionen - 9783838115986. des Gettos Litzmanstadt : Holocaustlite- Dostęp online do rozprawy doktorskiej: http:// ratur als Spiegel von Erinnerungskultur geb.uni-giessen.de/geb/volltexte/2009/7144/pdf/ dargelegt an Texten von Opfern, Tätern, ZinnKatja_2009_07_15.pdf [10.08.2018 r.]. 200 Bibliografia getta łódzkiego 201

6. Filmografia

1850. CZAS getta / reż. Frédéric Rossif ; w życie żydowskie chłopiec zaczął prowadzić scen. Madeleine Chapsal, Frédéric Rossif ; dziennik o życiu w getcie. Tekst ten, w sumie pięć zeszytów, to niezwykłe świadectwo losu zdj. Marcel Fradétal. - Francja : Les Films łódzkich Żydów, ich cierpienia i codziennej walki de la Pleiade, 1961 ; 79 min. o przetrwanie. Michał Bukojemski pozostawia nie- Film opowiada historię getta warszawskiego. naruszony tekst, a jego lekturę uzupełnia jedynie Zdjęcia archiwalne przedstawiają życie w getcie, zdjęciami i filmami z getta – żywymi ilustracjami jego kontrasty i rozwarstwienie, głód i występy zapisków Sierakowiaka. Jedynym komentatorem w kawiarniach, plażę w zamkniętej dzielnicy (bez jest Marian Turski, ocalały z getta, który potwier- dostępu do rzeki) i wywózkę trupów, tanie garkuch- dza, uzupełnia, pozostawiając jednak znaki zapyta- nie. Znajduje się tam również materiał nakręcony nia i niedopowiedzenia. na Starym Mieście w Łodzi (nieistniejący odcinek, obecnie teren parku Staromiejskiego) filmowany 1853. FOTOAMATOR / reż. Dariusz w 1940 r. przez ekipę Fritza Hipplera – materiał Jabłoński ; scen. Andrzej Bodek, Arnold opisany omyłkowo jako nakręcony w Warszawie. Mostowicz, Dariusz Jabłoński ; zdj. To- 1851. DZIELNICA śmierci / scen. i reż. masz Michałowski ; muz. Michał Lorenc. Edward Etler ; zdj. Tadeusz Kośmider ; - Polska : Apple Film Production, 1998. - 57 muz. Leszek Orlewicz, ; montaż Wawka min. Etler, Mirosław Dobek ; producent Jacek W jednym z wiedeńskich antykwariatów w 1987 r. znaleziono kilkaset kolorowych slajdów Gwizdała. - Produkcja : Polska, 1994 ; 46 z getta łódzkiego autorstwa głównego księgowego min. Zarządu Getta, Waltera Geneweina. Utrzymane Film o łódzkim getcie – „Dzielnica śmierci” w konwencji prospektu reklamowego, ukazują – zrealizowany został w Izraelu, gdzie żyje więk- ład, porządek i wieloraką produkcję przemysłową szość ocalałych z getta więźniów. Byli więźniowie i rzemieślniczą „wzorcowego getta”. Wizja rzeczy- łódzkiego getta, podobnie jak inni Żydzi ocaleni wistości, jaka wyłania się z kolorowych slajdów, z zagłady, zachowali w Izraelu milczenie przez 50 zostaje skonfrontowana z relacją naocznego świad- lat swojego życia. Uznali, że ciągłe przypominanie ka, lekarza z getta – Arnolda Mostowicza. przeszłości i ciągłe przypominanie Shoah może Rec.: Out of the past : „Hideous Kinky”; „Pho- obciążyć psychicznie następne pokolenia. Dla Izra- tographer” / J. Hoberman // Village Voice. - 1999, elczyków zagłada była czymś, z czym trudno się Vol. 44, nr 15, s. 143; Dark surprise / Stanley Kauf- pogodzić i jeszcze trudniej żyć. fman // New Repub. - 1999, Vol. 220, nr 19, s. 36; Apokalipsa w małym obrazku / Lech Kurpiowski // 1852. DZIENNIK Sierakowiaka / reż. Film. - 1998, nr 9, s. 68; Długie życie Fotoamatora i scen. Michał Bukojemski ; zdj. Marcin / Magda Sendecka // Kino. - 2005, nr 7-8, s. 68; Dokument skorygowany / Tadeusz Szyma // Kino. - Bukojemski. - Polska : Digit - Film, 2016. 1998, nr 10, s. 7; Fotoamator [film dokumentalny] // - 57 min. Polityka. - 1998, nr 23, s. 44; Fotoamator [film do- Dawid Sierakowiak w chwili utworzenia przez kumentalny] // Kino. - 1999, nr 2, s. 2; „Fotoamator” Niemców Litzmannstadt Ghetto miał 16 lat. Ponad- / Agnieszka Grudzińska // Midrasz. - 1998, nr 10, przeciętnie uzdolniony, oczytany, zaangażowany s. 50; Getto w kolorze „Fotoamator” niezwykły 202 Bibliografia getta łódzkiego film o getcie w Łodzi / Katarzyna Bielas // Gaz. Wy- 1855. LIKWIDACJA 08.1944 (3D) / reż. bor. - 1998, nr 112, s. 16; Getto łódzkie w oczach Michał Bukojemski, Marek Miller ; zdj. hitlerowskiego urzędnika / Władysława Zawistow- ska // Słowo Żyd. - 1999, nr 1, s. 13; Holocaust Piotr Bukojemski, Andrzej Waluk. - Polska, w kolorowym kadrze // Rzeczpospolita. - 1999, 2009. - 16 min. nr 92, s. 25; Kolorowe relacje z piekła // Rzeczpo- Trójwymiarowy fabularyzowany film doku- spolita. - 1998, nr 131, s. 25; Kolorowe kłamstwo mentalny przedstawiający ostatni etap istnienia buchaltera / Arnold Mostowicz ; rozm. Jan Brzóska Litzmannstadt Getto. Autorzy skonstruowali sce- // Dz. Łódz. - 1999, nr 30, s. 1, 12; Kolory getta / nariusz z zachowanych wspomnień, pamiętników Krzysztof Żurek // Przekrój. - 1998, nr 33, s. 42; i dzienników mieszkańców getta, nadając im fabu- Łódzkie getto / Marek Budziarek // Gaz. Wybor. larną formę narracji. Na ścieżce dźwiękowej filmu dod. Gaz. Łódz. - 1999, nr 139, s. 5; Magdalena odtworzone zostały dialogi (również w języku Lebecka // Reżyser. - 1998, nr 7-8, s. 6-8; Nie prze- jidysz). Film stworzony w technice 3D. ceniałem swoich szans / Dariusz Jabłoński ; rozm. Rec.: Dokument w 3D / Krzysztof Lewicki // Jerzy Wójcik // Rzeczpospolita. - 1999, nr 34, s. 24; Echo Miasta Łódź. - 2009, nr 65, s. 2; Tragedia O niemożliwej wierze w dokument : „Fotoamator” w trzech wymiatrach / Mariola Wiktor // Kino. - Dariusza Jabłońskiego / Tomasz Łysak // Kwart. 2009, nr 10, s. 40-41; Kręcono deportację z getta Film. - 2003, nr 43, s. 66-76; O wyjątkowości Ho- Litzmannstadt / JP [Joanna Podolska] // Gaz. Wy- locaustu w świetle ostatnich zdarzeń i wypowiedzi bor. dod. Gaz. Wybor. Łódź. - 2009, nr 138, s. 6; w Polsce oraz na świecie, a także o pokazie filmu Łódzkie getto w trzech wymiarach / Michał Buko- „Fotoamator” w Pałacu Prezydenckim / Jerzy Le- jemski ; rozm. Tadeusz Sobolewski // Gaz. Wybor. wiński ; rozm. Włodzimierz Susid // Słowo Żyd. - - 2009, nr 201, s. 17. 1999, nr 9, s. 20-21, il.; Oskarowe oszczędności // Rzeczpospolita. - 1998, nr 272, s. 26; „Pamiątka” 1856. LITZMANNSTADT Getto : piekło z Holocaustu / [KWT] // Dz. Łódz. - 1998, nr 113, na ziemi obiecanej / reż. i scen. Mariusz s. 15; Rzecz o buchalterii zła / Dariusz Jabłoński ; rozm. Piotr Litka // Tyg. Powsz. - 1998, nr 33, s. 13; Olbrychowski ; zdj. Marcin Kowalczyk ; Sztuka kadrowania / Marek Kosma Cieśliński // montaż Bożena Mrożewska. - Polska : Time Opcje. - 1999, nr 2, s. 87-88; Światowa premiera after Time International : Akson Studio, filmu Dariusza Jabłońskiego pt. „Fotoamator” 2009. - 56 min. w Łodzi / J.K. [Janusz Kozłowski] // Słowo Żyd. Historia getta na tle wydarzeń drugiej wojny - 1998, nr 3, s. 17; Tego świata już nie ma / Piotr światowej. Narratorami opowieści są ocalali – Zyg- Litka // Tyg. Powsz. - 1998, nr 33, s. 13; Kolor jako munt Dąbrowski i Helena Bergson, którzy powracają element kulturowej gry w historię w „Fotoama- pamięcią do swoich doświadczeń z getta. Komentarz torze” Dariusza Jabłońskiego / Piotr Witek // Res historyczny czyta Piotr Fronczewski. Film powstał Hist. - 2012, nr 34, s. [135]-147. z okazji 65. rocznicy likwidacji getta łódzkiego. Toż w jęz. ang.: The Photographer [videore- cording] / director Dariusz Jabłoński. - [United States] : Koch Entertainment, 2004. - 1 videodisc 1857. LITZMANNSTADT Ghetto / scen. (76 min.) : (DVD Collection). i reż. Daniel Szylit ; zdj. Bogdan Chłam- czyk. - Polska : Wytwórnia Filmów Oświa- 1854. GHETTO jménem Baluty / reż. towych w Łodzi, 1965. - 15 min. i scen. Pavel Štingl ; zdj. Miroslav Janek. Film o charakterze reportażu historycznego - Czechy : K2 films : Evolution Films ; Pol- opartego na autentycznych dokumentach archiwalnych z czasów drugiej wojny światowej. Ukazuje ska : Yeti Films, 2008. - 88 min. tragiczne dzieje Żydów getta łódzkiego, jego we- Tyt. w wersji pol.: „Bałuckie getto”. wnętrzne życie oraz klimat tego miejsca, gdzie na Dokument o czeskich Żydach z Pragi, którzy obszarze 4 km2 tłoczyło się 160 tysięcy ludzi. Film w 1941 r. trafili do getta łódzkiego. Opowieść oca- powstał z okazji dwudziestej rocznicy likwidacji lałych została zestawiona z przekazami obecnych getta łódzkiego. mieszkańców Bałut na temat warunków ich życia Rec.: Requiem dla 160 tysięcy / pel // Film. i poglądów na świat. - 1966, nr 4, s. 6; Zapomniany dokument / Piotr Rec.: Bałuckie getto // Dz. Łódz. - 2009, nr 25 Piluk // Słowo Żyd. - 2004, nr 5-6, s. 34. dod. Kocham Łódź, nr 11, s. 19; Nad cuchnącą Łód- ką / Jarosław Redlicki // Kalejdoskop. - 2009, nr 3, s. 29; Czeski film dokumentalny o Bałutach / Alicja 1858. LODZ ghetto / reż. i scen. Kath- Piluk // Słowo Żyd. - 2009, nr 5, s. 9. ryn Taverna, Alan Adelson ; zdj. Józef Filmografia 203

Piwkowski, Eugene Squires. - United i zmarłej po ciężkiej chorobie w latach 80. swojej States : Jewish Heritage Project, 1989. - córki, Nelly. Rec.: Film „Nie oplataj mnie…” robi karierę 103 min. w kraju i za granicą / Janusz Kozłowski // Słowo Kompilacja archiwalnych materiałów z getta, Żyd. - 2000, nr 3, s. 24; Łódzka kronika kulturalna fragmentów kronik filmowych i zdjęć zrealizowana / Janusz Kozłowski // Słowo Żyd. - 1999, nr 18, przez autorów dokumentu pod koniec lat 80. XX w. s. 20, 27. W miejsce klasycznego komentarza wykorzystano fragmenty dzienników pisanych w getcie, odczyty- 1862. RADEGAST / reż. Borys Lankosz ; wanych między innymi przez Jerzego Kosińskiego. Rec.: Łódź ghetto / (KRT) // Dz. Łódz. - 1991, scen. Andrzej Bart ; zdj. Borys Lankosz. - nr 38, s. 3; „Lodz ghetto” film takes us back to Polska : Telewizja Polska : Grupa Filmowa Holocaust through eyes of those who survived it / Fargo, 2008. - 50 min. Jackie Loohauis // Milwaukee J. - 1991, nr z dn. 11 „Radegast” to nazwa stacji kolejowej w getcie stycznia, s. D1; Film według kroniki / oprac. Anna łódzkim, na której zatrzymywały się pociągi z Ży- Płażewska // Gaz. Wybor. dod. Gaz. Łódz. - 1994, dami z zachodniej Europy i Czech. Przedstawione nr 198 dod. Verte, nr 17, s. 2; Nie dla Polaków? / zostają relacje Lucille Eichengreen, Erwina Singe- Anna Płażewska // Gaz. Wybor. - 1994, nr 197, s. 9; ra, Romana Freunda, Nachmana Zonabenda, Stelli Premiera na rocznicę / (AP) [Anna Płażewska] // Czajkowskiej. Aktor, Bronisław Wrocławski, poza Gaz. Wybor. dod. Gaz. Łódz. - 1994, nr 192 dod. faktograficznym komentarzem, wygłasza przemó- Verte, nr 16, s. 7; A film journey to the Lodz Ghetto wienia Przełożonego Starszeństwa Rady Żydów, / James M. Wall // Christ. century. - 1989, Vol. 106, Chaima Rumkowskiego, w tym najsłynniejsze, nr 8, s. 251. będące prośbą o wydanie mu żydowskich dzieci. Rec.: Ocaleni z Holocaustu : studium z poetyki 1859. MEMORIAŁ Radegast Bahnhof / filmu dokumentalnego / Marek Hendrykowski // reż. i scen. Małgorzata Burzyńska-Keller ; Kwart. Film. - 2011, nr 73, s. 80-99. zdj. Józef Romasz. - Łódź : Urząd Miasta Łodzi, 2009. - 20 min. 1863. SARID / reż. i scen. Zbigniew Montaż archiwalnych zdjęć i materiałów filmo- Gajzler ; zdj. Andrzej Jaroszewicz, Wi- wych. To wizualna opowieść o losach łódzkiego told Szulc, Tomasz Samusionek. - Polska, getta – od jego utworzenia aż do likwidacji. 2005 ; 49 min. ; barwny. Alexander Bartal-Bicz jako jedyny ze swojej 1860. MY Lodz is no more : the story of rodziny przeżył pogrom pabianickich Żydów. Film Yosef Neuhaus / reż. i zdj. Zvi Nero. - Izra- stanowi zapis jego wspomnień z czasów wojny od el : The International School for Holocaust uwięzienia w odizolowanej dzielnicy rodzinnego Studies : Yad Vashem, 2009. - 41 min. miasta, przez pobyt w getcie łódzkim, aż po wy- Tyt. w wersji pol.: „Mojej Łodzi już nie ma : wózkę do obozu pracy w Mauthausen. historia Yosefa Neuhausa”. Rec.: Sarid znaczy ocalony z Holokaustu / Mał- Film opowiada o społeczności żydowskiej gorzata Ludwisiak // Gaz. Wybor. dod. Gaz. Wybor. w Łodzi przez pryzmant losów Yosefa Neuhausa. Łódź. - 2005, nr 210, s. 8; Stacja śmierci w doku- Yosef urodził się w Łodzi w 1924 r., jako syn Tovy mencie / Małgorzata Ludwisiak // Gaz. Wybor. dod. i Zvi Hirschów. W maju 1940 r., razem z rodzicami Gaz. Wybor. Łódź. - 2005, nr 139; Pabianicki marsz i młodszą siostrą Sofią, trafił do getta, gdzie żyli śmierci / Joanna Podolska // Gaz. Wybor. dod. Gaz. razem cztery lata, aż do deportacji do obozu Au- Wybor. Łódź. - 2003, nr 193 s. 5; „Sarid” na finiszu schwitz-Birkenau. / (WP) // Dz. Łódz. - 2004, nr 191, s. 11; „Sarid” na Kościelnej // Nowe Życie Pabian. Niedz. - 2005, 1861. „NIE oplataj mnie śmierci... ” / reż. nr 19, s. 2. i zdj. Piotr Zarębski ; scen. Jacek Indelak ; 1864. SONG of the Lodz ghetto / reż. montaż Henryk Szczepański. - Warszawa : i scen. David Kaufman ; zdj. Robert Telewizja Polska S.A. : Marta Tv & Film, Holmes, Colin Allison. - Kanada : Sun- 2000. - 58 min. Lucie Cytryn-Bialer, ocalała z getta łódzkie- -Sreet Productions, 2010. -120 min. Tyt. w wersji pol.: „Pieśń z łódzkiego getta”. go, opowiada historię swojego życia oddanego Historia pieśni autorstwa Jankiela Herszkowi- upamiętnieniu dwóch osób – młodszego brata cza. Film pokazuje znaczenie tych utworów dla Abrahama Cytryna, ofiary Litzmannstadt Getto, 204 Bibliografia getta łódzkiego ocalałych od Izraela po Amerykę. Ukazuje historię jest Chaim Rumkowski - Przewodniczący Star- życia żydowskiego krawca, który stał się bardem szeństwa Żydów w łódzkim getcie, przez jednych getta łódzkiego. Wspomniane wątki przeplatają się uznawany za zbrodniarza i kolaboranta, przez in- z nagraniem koncertu Brave Old World z 2007 r. nych za człowieka, dzięki któremu przeżyło jednak w Toronto, podczas którego artyści wykonują pie- wielu Żydów. Kpiarzem (Jester) jest zaś Yankele śni Herszkowicza. Herszkowicz, pieśniarz, którego zgryźliwe satyry i żartobliwe piosenki śpiewano i powtarzano w get- 1865. STACJA Radegast / reż., scen. Mał- cie. Jest to swoista składanka materiałów archiwal- gorzata Burzyńska-Keller ; zdj. Małgorzata nych, fotografii i zdjęć współczesnych połączona w całość z grafiką i animacjami komputerowymi. Burzyńska-Keller, Grzegorz Bartoszewicz ; montaż Monika Zawadzka. - Łódź : Cen- 1869. THE story of Chaim Rumkowski trum Kultury i Historii Żydów : Urząd Mia- and the Jews of Lodz / reż. Peter Cohen ; sta Łodzi, 2003. - 10 min. scen. Bo Kuritzen ; zdj. Mendel Grossman, Montaż zdjęć archiwalnych ilustrujących hi- Henryk Ross. - Szwecja : POJ Production storię getta łódzkiego wraz z udokumentowaniem miejsca, w którym mieści się zapomniana, zaro- AB i Swedish Television STV 1, 1982. - 55 śnięta trwą stacja kolejowa Radegast. min. ; cz.-b. Tyt. w wersji pol.: „Opowieść o Chaimie Rum- 1866. ŚLADY. [Cz. 1-7] : 65. Rocznica kowskim i jego Żydach”. Likwidacji przez Niemców Litzmannstadt Dokument przedstawia historię getta łódzkiego od chwili jego powstania w lutym 1940 r., aż do Ghetto w Łodzi. - Łódź : TV Toya, 2009. likwidacji w sierpniu 1944 r. Autorzy filmu szcze- - 1 dysk optyczny (77 min.) : dźw., kolor ; gółowo przedstawiają kolejne etapy organizacji 12 cm. getta. Z kronikarską dokładnością, posługując się Płyta powstała z okazji obchodów 65. Rocznicy bogatym zbiorem archiwalnych fotografii, rekon- Likwidacji Litzmannstadt Getto. truują warunki życia w getcie. Materiał fotograficz- Zawiera części: Ślady; Kronika; Monumenty; ny wzbogacony został w finale zapisem filmowym Żyjemy; Spotkania; Dzień Pamięci o Zagładzie; zarejestrowanym w getcie przez anonimowego Jestem ocalony – wydane pod wspólnym tytułem niemieckiego żołnierza. Ślady. Film przedstawia ślady obecności Żydów w Łodzi, czasy getta, pomniki, kulturę dawną 1870. VENTZKI : dzieci sprawców, dzieci i obecną, Gminę Wyznaniową Żydowską, relacje ofiar / reż. Piotr Szalszy ; zdj. Mieczysław z obchodów Rocznic Likwidacji Litzmannstadt Chudzik, Yossi Wein ; lektor Olgierd Łuka- Getto (od 2004 do 2009 r.), wypowiedzi ocalałych, biografia jednego z ocalałych J. Bajgelmana, film szewicz. - Polska ; Austria, 2009 ; 38 min. ukazujący współczesną Łódź. Historia Jensa-Jurgena Ventzkiego, którego ojciec Werner Ventzki był burmistrzem Litzmann- 1867. ŚWIAT Tovy / reż i scen. Michał stadt od maja 1941 do sierpnia 1943 r. Na terenie miasta znajdowało się getto. Po latach syn dowie- Bukojemski. - Polska, 2009. - 37 min. dział się, że jego ojciec, dawny burmistrz Łodzi, Filmowa biografia ocalałej z getta łódzkiego wiedział o zagładzie Żydów, o obozach koncentra- pieśniarki Tovy Ben-Zvi. cyjnych i nic z tą wiedzą nie robił. Nikt nie pociąg- nął go do odpowiedzialności. Dożył 98 roku życia. 1868. THE King and the Jester : a soul Zmarł w 2004 r. Żył w dostatku. song to ghetto Lodz / reż. Yossi Godard, Elad Dan ; scen. Yossi Godard ; muz. Avi 1871. WIELKA szpera / reż. Piotr Perz, Binjamin ; anim. Elad Dan. - Izreal : Israeli Piotr Weychert ; scen. Mirosław Chojecki, Television ch.1 : Israel Broadcasting Autho- Piotr Weychert ; zdj. Grzegorz Siwicki, rity, 1999. - 50 min. Piotr Weychert ; muz. David Bajgelman, Tyt. w wersji pol. „Król i błazen”. Tova Ben Zvi, Jarosław Lublin. - Polska : Film prezentuje dwie historie dwóch indywi- Grupa Filmowa, 2017. - 110 min. dualności z getta łódzkiego o przeciwnych sobie Film poświęcony pamięci Abrama Koplowicza. typach osobowości i sposobach radzenia z oku- pacyjnym koszmarem. Tytułowym królem (King) Filmografia 205

1872. Z głębokości wołam... / reż. Woj- 1873. ZAMIR : Jewish voices return to Po- ciech Gierłowski ; scen. Joanna Podolska ; land / reż. Rob Cooper, Eric Stange ; zdj. zdj. Jacek Łechtański ; muz. Andrzej Krau- David Rabinovitz ; montaż Jon Neuburger. ze ; śpiew Tova Ben-Zvi. - Polska : Telewi- - USA : Spy Pond Productions Inc., 2000. zja Polska : Se-Ma-For Produkcja Filmowa, - 60 min. 2005. - 25 min. Tyt. w wersji pol.: „Zamir : znów słychać Poetycka opowieść o losach dzieci z getta łódz- w Polsce żydowski śpiew”. kiego, które zmarły w getcie oraz tych nielicznych, Filmowy dokument o dwóch chórach – amery- które przeżyły. Autorzy łączą dokument z formą kańskim i łódzkim. Założony w 1969 r. chór Zamir poetycką, snując opowieść o getcie głosami dzie- ma w swoim repertuarze muzykę żydowską – li- ci – autorów dzienników i wierszy, m.in. Abramka turgiczną, klasyczną, piosenki z getta. Jego nazwa Cytryna, Abramka Koplowicza i Jehudy Lubiń- nawiązuje do działającego przed wojną i w getcie skiego. chóru Hazomir. W 1999 r., by uczcić 30-lecie swe- Rec.: Film o getcie / Anna Świerkocka // Gaz. go istnienia i setną rocznicę założenia Hazomiru, Wybor. dod. Gaz. Wybor. Łódź. - 2004, nr 47 s. 5; bostoński Zamir wyruszył w tournee po Polsce, Prawda i poezja / Anna Świerkocka // Gaz. Wybor. dając koncerty w Łodzi, Warszawie, Krakowie dod. Gaz. Wybor. Łódź. - 2004, nr 186, s. 5. i Oświęcimiu. Film stanowi dokument z tej podró- ży, opowiadając jednocześnie o życiu kulturalnym w przedwojennej Łodzi, a także o tym, jak kultura i sztuka istniały w samym getcie.

6.1. Opracowania szczegółowe

1874. ADELSON Alan: Historia okupacji a reprezentacja – uwagi na marginesie trzech fil- hitlerowskiej nie jest łatwa ani dla Polaków, mów o łódzkim getcie, s. 55; Majewski Tomasz: Litzmannstadt ghetto - pamięć afektywna, foto- ani dla Żydów / Alan Adelson ; rozm. Zofia grafia i muzyka, s. 69; Ciszewska Ewa: Podróż do Turowska // Odgłosy. - 1988, nr 40, s. 10. ziemi przeklętej. Żydzi zachodnioeuropejscy jako O pracy nad filmem o getcie łódzkim. bohaterowie dokumentów poświęconych łódzkie- mu gettu, s. 84. 1875. CISZEWSKA Ewa: Kinematografia Toż w jęz. ang.: Time of the Litzmannstadt niepamięci : polskie filmy dokumentalne Ghetto. Film images : „Inferno in the Promised Land” : project catalogue / academic ed. Tomasz o Litzmannstadt Getto // Apparatus. - 2016, Majewski, Joannna Podolska, Tamara Skalska ; nr 2-3. aut. Małgorzata Andrzejewska-Psarska i in. - Dostęp online: http://www.apparatusjour- Łódź : The Marek Edelman Dialogue Center, nal.net/index.php/apparatus/article/view/32/87 [2014]. - 94 s. : il. ; 24 cm. - (Library of the Dia- [10.08.2018]. logue Center). - ISBN 9788363182151.

1876. CZAS Litzmannstadt Getto. Obra- 1877. MAJEWSKI Tomasz: Getto w ko- zy filmowe : katalog projektu „Piekło na lorach Agfa : uwagi o „Fotoamatorze” Ziemi Obiecanej” / [red. Tomasz Majew- Dariusza Jabłońskiego W: Między słowem ski, Joanna Podolska, Ewa Ciszewska ; a obrazem : księga pamiątkowa dla uczcze- aut. Małgorzata Andrzejewska-Psarska nia jubileuszu Profesor Eweliny Nurczyń- i in.]. - Łódź : Centrum Dialogu im. Marka skiej-Fidelskiej / [pod red. Małgorzaty Edelmana, [2014]. - 95, [1] s. : il. ; 24 cm. Jakubowskiej, Tomasza Kłysa, Bronisławy - (Biblioteka Centrum Dialogu). - ISBN Stolarskiej. - Kraków : Rabid, 2005, s. 321- 9788363182168. 334. Treść: Historia Litzmannstadt Ghetto, s. 8; Ma- Toż w jęz. ang.: The Lodz ghetto in Agfacolor : jewski Tomasz: Czas Litzmannstadt Ghetto : obraz notes on Photographer. W: Memory of the Sho- filmowe, s. 15; Podolska Joanna: Pamięć łódzkiego ah : cultural representations and commemorative getta, s. 19; Filmy, s. 27; Zając Bartosz: Zagłada practices / ed. by Tomasz Majewski, Anna Zeidler- 206 Bibliografia getta łódzkiego

-Janiszewska ; ed. collab. Maja Wójcik. - Łódź : Film dokumentalny „Litzmannstadt getto Oficyna, 2009, s. 203-210. 1942”, mówiący o Wielkiej Szperze, pokazany w ramach obchodów 68. Rocznicy Likwidacji 1878. MICHAŁOWSKA Marianna: Getta. Sztuka dokumentu : fotografia i trauma. 1881. SITAREK Adam: Scenariusz filmu W: Pamięć Shoah : kulturowe reprezen- oświatowego „Aus Lodz wird Litzmann- tacje i praktyki upamiętnienia / red. nauk. stadt”. W: „Należę do polskiej szkoły histo- Tomasz Majewski, Anna Zeidler-Janiszew- rycznej” : studia i szkice ofiarowane prof. ska ; współpr. red. Maja Wójcik. - Łódź : Jakubowi Goldbergowi z okazji odnowienia Oficyna, 2009, s. [703]-713. O filmie dokumentalnym „Fotoamator” D. Ja- doktoratu na Uniwersytecie Łódzkim / pod błońskiego. red. Rafała Stobieckiego i Jacka Walickie- Toż: Wyd. 2 zm. i rozsz. - Łódź : Oficyna, 2011, go. - Łódź : Uniwersytet Łódzki. Centrum s. 747-758. Badań Żydowskich. Katedra Historii Histo- 1879. MIJAS Małgorzata: Ile razy musimy riografii, 2010, s. 88-128. umierać? / Małgorzata Mijas // Dz. Łódz. - 1882. WIEWIÓRSKI Jakub: Nazywali go 2012, nr 207, s. 13. Aniołem // Gaz. Wybor. dod. Gaz. Wybor. Film „Litzmannstadt getto 1942” o Wielkiej Szperze w 1942 r. Łódź. - 2009, nr 200, s. 5. Filmy opowiadające o getcie łódzkim zrealizo- 1880. RAKOWSKI-KŁOS Igor: Dziura wane w ostatnich latach. w duszy // Gaz. Wybor. dod. Gaz. Wybor. Łódź. - 2012, nr 207, s. 5. 207

Indeks autorów*

A. 1 Arad Yitzhak 61 (ab) 1027 Arani Miriam Y. 1673 Abraham Ben 1366 Arkuszewska Anna 1307 Abramowicz Sławomir 37, 75, 89, 119, 167, Arm Sara 891, 1651 268, 283, 792, 822, 860-861, 892, 1205 Ashe Victor 1209 Adamczewska Izabella 1234 Assall Paul 487 Adamczewski Leszek 2 Astel Arnfrid 1694 Adamczyk Elżbieta 1028–1029 AT 9 Adamska Jolanta 89, 915 Auerbach Hersz 10 Adelson Alan 161, 1690, 1858, 1874 August Jochen 119 Adler Hans Günther 3 Avinathan J. 1765 Aflet W. 354 Aviram Arlene 1387 Ainsztein Reuben 4 Aviram Israel 11 Ajnhorn Jicchok 118 Aviram Jerry 1387 Ajzenbach Aron zob. Eisenbach Artur Ayer Eleanor 1368 Ajzenbud M. 118 Ajzensztajn Betti 423 Babicki Mateusz 813 (ak) 1030 Bach A. 424 A.L. 153 Badowska Katarzyna 1744 Alberti Michael 6–7 Badura Bożena Anna 1537 Albury William R. 532 Baer Elizabeth 1404 Albus Hersz 1601 Bahr Egon 268 Allison Colin 1864 Bajgelman David 1871 Alperin Aron 153 Bajohr Frank 1800 Altman Ilya 880 Balbierz Jan 1744 Anders Freia 397 Baldwin Margaret 1402 Anderska Halina 711 Baliszewski Dariusz 1032 Andrzejewska-Psarska Małgorzata 1190, 1876 Bańkowska Barbara 980 Angrick Andrej 158 Baraban Josef-Awraham 1413 Annesley Claire 1404 Baranowska Aneta 12 Antkowiak Michał 1384 Baranowski Julian 13–26, 75, 89, 105, 119, 144, Antos Kazimierz 355 163, 276, 283, 343, 356, 458–462, 466–470, Antosiewicz Maciej 1303, 1305 488, 590–591, 622, 673, 814, 888, 892–893, (AP) zob. Płażewska Anna 1205, 1224, 1280, 1677, 1690, 1735 Apenszlak Jakob 244 Barcz Marcin 1576

* Wykaz obejmuje nazwiska autorów, tłumaczy oraz redaktorów. W nawiasach podano odmienne wersje imienia bądź nazwiska występujące w różnych językach. Tam, gdzie było to możliwe do ustalenia, rozwinięto skróty inicjałów. 208 Bibliografia getta łódzkiego

Barcikowski Wacław 862 Białkowski Aleksander 1034 Barelkowski Matthias 216, 609 Białostocki Izrael 32 Barkai Avraham 592 Biderman Abraham (H.) 118, 1372 Baron Salo Wittmayer 367 Bielas Katarzyna 1499, 1826, 1853 Bart Andrzej 983, 1698, 1862 Biesaga Monika 690 Bartelski Lesław M. 762 Bik Abraham 153 Bartosz Adam 815 Bilińska Jolanta 1373 Bartoszewicz Grzegorz 1865 Billig Józef 3 Bartoszewski Władysław 1190 Bimko Lonia 1374–1375 Bartov Omer 371, 1744 Binder Jerzy (J. Bin.) 277, 626–630, 641, 864 Batorowicz Halina 712 Binjamin Avi 1868 Bauer Katharina 1783 Bizouard-Reicher Élisabeth 1675 Bauer Zbigniew 1500 (BK) 298 Bąk Bogdan 1685 Black Peter 285 Bąkowicz Stanisław 1714 Blanchet Conor J.K. 566 Beatus Barbara (Hinda) 447 Bleiweiss Marek 1376 Becker Jurek 1232 Blombergowa Maria Magdalena 1205 Bednarczyk Ryszard 1735 Bloom Solomon F. 358 Bednarz Władysław 862–863 Blumensztok M. 153 Bejze Bohdan 673 Blumental Nachman 33, 426, 654, 865, 1377, Belka Marek 1209 1636, 1658 Bem Paweł 1690 (bn) 625 Ben-Amos Batsheva 1766 Bodansky Siona 1550 Ben-Menachem Arie 471, 1696 Bodek Andrzej 119, 892, 1664, 1685, 1735, Ben-Zvi Tova 1872 1853 Ben Dor Lea 61 Bodenheimer Riki 696 Bender Sara 255 Bogusz Andrzej 34, 75 Bensoussan George 1658 Böhler Jochen 169, 226, 356, 876 Benz Wolfgang 874, 1693 Bojanowski Tadeusz 35–36, 89, 162–163, 800 BeO zob. Ostojska Beata Bojmelgrin Roman 447 Berenbaum Michael 1481 Bok-Kujar Jolanta 713 Berenstein Tatiana (T.) 71, 74 Bomanowska Marzena 1236, 1596 Bernstein Mordechai 1702–1703, 1709, 1724, Bömelburg Hans-Jürgen 156 1748 Bona 447 Bereszczyński Marcin 966, 1033 Bonisławski Ryszard 37–39, 119, 892, 984, 975, Berg Silke 27 1339–1340 Berger Chaim Alter 1409 Borchers Roland 104 Bergson Helena 1455–1458 Borenstein Alec 1578 Berkowitz Michael 104 Borenstein-Shnur-Gephart Zlata 1589 Berkowitz Sarah Bick 1369 Bornsztejn Genie 148 Berliner Jicchok 153 Borowicz Jan 1384 Bermic H. 118 Borski Lech 714 Bernet Michael M. 28 Borwicz Izabella 908 Bertram Thomas 1406 Borwicz Jan 1384 Bertolone Paola 704 Borwicz Michał M. 423 Bethke Svenja 29–30, 357 BOS 1035 Beylin Marek 1370 Bostock William 40, 359 Bębnowski Damian 31, 454–455, 1371 Bourla Lisa 1276 Białkower Mojżesz (M.) 118, 425, 447 Bower Nathan W. 566 Indeks autorów 209

BR. 715 Cappel Constance 1712 Braatz Timothy 1384 (ceg) 278 Brand M. 153 Ceran Dorota 1331, 1338 Brandt Gisela 1823 Ceran-Pikala Dorota 1500 Barakovski Mihail 1698 Cesarani David 256, 261 Bratkowski Stefan 1596 Červenka Jiří 1698 Brechelmacher Angelika 1225 Chamberlain Harriet Hyman 1405 Brener Liber 1694 Chamera-Nowak Agnieszka 690 Bresnick-Perry Rozlyn 1629 Chapsal Madeleine 1850 Broderson Mojżesz 153 Chari Anatol 1384 Brothers Eric 535 Chatwood Kirsty 1768 Browarny Wojciech 1810 Chądzyńska Monika 717 Brown Adam 360 Checinski Michael zob. Chęciński Michał Brown Allison 1231 Cherezińska Elżbieta 1713–1714 Browning Christoper 41 Chęciński Michał Mosze (M., Michael) 56, Brownstein G. 1744 364, 427, 447, 1385–1386 Brümmer Ruth 197 Chiampi James Thomas 365 Brunstein Esther 697 Chiappano A. 100 Bryk Adriana 577 Chimiak Julia 1018 Bryks Rachmil (Jerechmiel) 42–43, 1378, Chirurg Riva 1387 1602–1603, 1633, 1699–1711 Chłamczyk Bogdan 1857 Bryks-Klein Bella 1379 Chmielewski Paweł 75 Brzewska Iwona 893 Chmielewski Zbigniew 790 Brzozowska Blanka 1308 Chodakowski Adam Stanisław 718 Brzóska Jan 1853 Chojecki Mirosław 1871 Buchta Bruno 53 Chojnacka Agnieszka 1400 (BUD) 44 Choko Isabelle 1388–1389 Budek Andrzej 1019 Chruścielski Piotr 839 Budziarek Marek 25, 45–49, 89, 119, 163, 283, Chudzik Mieczysław 1970 361–362, 541, 567, 586, 867, 892–893, 950– Ciarkowska Anna 399, 1651, 1769 951, 1036, 1219–1220, 1222, 1226, 1237– Ciarkowski Błażej 919 1240, 1277, 1309, 1341–1342, 1380–1382, Ciesielska Olga 1390 1624, 1664, 1719, 1853 Cieślik Krzysztof 1698 Bugajczyk Robert 1597 Cieśliński Marek Kosma 1853 Bugajer Richard 1383 Ciszewska Ewa 1875, 1876 Bukalska Patrycja 494, 985 CKI 1038 Bukojemski Michał 1852, 1855, 1867 Clifton Spargo R. 1794 Bukojemski Piotr 1855 Cohen Peter 1869 Bukowska Maria 283, 716 Cohen Werner V. 1391, 1634 Bulkiewicz Stanisław 50, 536-543, 952–956, Cohler Bertram J. 1770 1037, 1624 Combrzyńska-Nogala Dorota 1715 Burke Deirdre M. 1767 Cooper Rob 1873 Burkhardt Marcus 456 Corbach Dieter 593 Buryła Sławomir 1698 Corni Gustavo 104 Burzyńska-Keller Małgorzata 1859, 1865 Crépy Gilberte 405 Büttner Ursula 592 Crust John 234, 1190, 1517 Cuber Marta 1698 Cammy Justin 1804 Cudny Waldemar 986, 1343 Candrowicz Krzysztof 1217 Cullen John 1541 210 Bibliografia getta łódzkiego

Cüppers Martin 158 (DK) 720 Cuprian Lidia 987 Dobek Mirosław 1851 Cygański Mirosław 52-54, 279–282, 632, 718 Dobroszycki Lucjan (L.D.) 112, 245, 429, 443, Cykiert Abraham 75, 118, 702 464–465, 471, 481, 495–496, 598, 1040, Cyruliński Stefan 1216 1398–1399, 1658, 1671, 1684–1685 Cyruliński Przemysław 1227 Dobrowolski Jacek 1019 Cyrulnik Boris 1737 Dolecka Magdalena 1371 Cytryn Abram (Abraham) 1604–1616, 1653, Domagalska Małgorzata 489, 622, 1735 1657, 1716 Dominiak Zbigniew 1617, 1624 Cytryn-Bialer Lucie 1392–1394, 1608 Doresman I. 63 Cytrynowski Itzhak 1395 D.R. 1771 Czajka Elżbieta 577 Droick Carolin 64 Czajka Michał 1572 Drori Jaakow 430 Czamański R. 719 Drywa Danuta 1205 Czemarmazowicz Marta 1809 Drzazgowski Kazimierz 633 Czapnik Grzegorz 186 Duchnowski Jan 721 Czepulis Ryszarda 464 Dudkiewicz Wojciech 65 Czerniejewska Walenta 1283 Dudziński Bolesław 1685 Duker Abraham G. 1685 Dabba Smith Frank 1281 Dülffer Jost 462 Dajbor Agnieszka 1499 Dunin Kinga 1714 Dan Elad 1868 Duris-Massa Chantal 1582 Dana Bartłomiej 1039, 1396 Dynkowski Maciej 1566 Danowski Czesław 584 Dynowski Alojzy 722 (das) 89 Dyroff Stefan 609 Dasberg Michal 530 Dzieciński Paweł 66–67 Daszkiewicz Urszula 1344 Datner Szymon (Szimen) 56–58, 344, 1694 EAD 1041 Dayet Alexandre 1213 E.C.K. 67 Dąbrowska Agata 703 Eberhard Pascale 596 Dąbrowska Danuta 59–60, 71, 198, 345–347, Eberhardt Konrad 790 464–465, 495–496, 594 Ebert Jacek 1019 Death Sarah 1541, 1744 Echevarría Aurora 1665 Dehlin Erlend 400 Edelbaum Ben 1401–1402 Dehmlow D. 691 Ehrenreich Robert M. 1794 Dekiert Dariusz 1469, 1630 Eibeshitz Jehoshua 1409, 1589–1590 Dekiert Dorota 16, 18, 814, 1118, 1219, 1226, Eichenbaum Ray 1403 1355, 1524 Eichengreen Lucille 457, 1404–1406 Denis Céline 1464 Eilenberg-Eibeshitz Anna 1407–1410, 1589– Deveson Tom 1744 1590 Deykin Baris Sharon 1327 Einwohner Rachel L. 431–432 D’hoop Jean-Marie 481 Eisen George 490 Diamant Adolf 88, 595 Eisenbach Artur (Aron Ajzenbach) 5, 62, 68– Dieckmann Christoph 156, 1287 69, 71, 289, 300, 624, 653, 882 Diekmann Irene 6 (EK) 988, 1042 Diner Dan 1232 Eldar Ruth 1411–1412, 1717 Distel Barbara 874 Elmanowska Barbara 869 Djaczyńska Sylwia 1220 Engel David 104, 251, 1690 (dk) 1735 Engel Morris S. 1701–1702, 1706 Indeks autorów 211

Engel Reinhard 1383 Flieger Estera 350, 681, 818, 920, 1044–1045, Engelking Barbara 891 1241, 1419 Engelking Leszek 1721 Florczak Ilona 1311 (E.P) 1310 Fogel Adah B. 1702–1703, 1709, 1724, 1748 Epstein Lesile 1718 Fogel Gerszon (Gerson) 76–78, 86, 447, 1046 Epstein Michael S. 566 Fogelbaum Melania 1619–1620 Erdberg-Szatan Mirl 153 Folwarniak Marek 545–547 Erlich Baruch Mordechaj 1413 Föhrding Hans-Peter 79 Erlich Łukasz 1345 Forster Elborg 1634 Erlich Samuel zob. Krakowski Shmuel Fox J[ohn] P. 251, 481 Erlicki Michał Seweryn 1414 Fradétal Marcel 1850 E.T. 634, 1043 Franaszek Andrzej 983 Etler Edward 1851 Frandsen Karl-Erik 221 Etler Wawka 1851 Frank Szlomo 1658 Ewen Wolf Hersz 118 Franquinet Guy M.Y.Ph. 119, 548, 554 Freadman Richard 1774 Fail Léon 862 Frejdlich Konrad 80, 472 Farbstein Esther 674 Frejtak Stefan 741 Farley Lisa 1328 Frenkel Estera 366 Fąka Piotr 173, 492, 1491 Frenkiel Jechiel 704–705 Frenklowa Giza 81 Fefer Dowid 153 Freund Florian 75, 1232, 1279 Feigenbaum M. I. 220 Fridenzon Josef 199 Felchner Andrzej 283, 1205 Fridman Filip zob. Friedman Philip Feldon Ignac Jicchok 1415 Fried Gregory 568 Feldon Regina 153 Friedberg Edna 1212 Felsen Vivian 1504 Friedberg Maurice 481 Feller Steve 481, 544 Friedman Ada June 367 Ferenc Tomasz 1522 Friedman Anita 1665 Ferziger Solomon Z. 1369 Friedman Jeanette 1464 Feuchert Sascha 75, 144, 155, 457–462, 466– Friedman Philip (Filip) 367, 819 470, 1404, 1416–1417, 1634, 1693, 1696, Friedrich Klaus-Peter 6, 156, 234, 251, 462 1772–1773 Fritzsche Peter 104 Ficowski Jerzy 816–817 Fromer Rebecca Camhi 1387, 1406 Fields Mariamne 1231 Fruziński Marcin 1597 Fienbork Matthias 1386 Fuchs Jack 1420 Fijałek Andrzej 1205 Fuks Chaim Lejb 1047, 1750 Fijałek Jan 53, 89, 221, 488, 516–517, 735, 780, Fuks Marian 682–685 1205 Fuks Rafał 636 Filipow Krzysztof 554 Fings Karola 1211 (G.) 301 Finkensztejn Leo 1418 Gajewska Grażyna 1312 Fischer Heinz 1209 Gajzler Zbigniew 1863 Fishman David E. 676 Galbas Abram 447 Fishman Joshua A. 698 Galens Judy 1775 Fiszer Henryk 635 Galiński Antoni 25, 75, 83–84, 89, 163, 283, Flajszman Jerzy 447 488, 673, 735, 780, 820–822, 892 Flam Gila 655, 679–680 Gałązka Tomasz S. 887 Fleermann Bastian 600 Gamber Cayo 1329–1330 212 Bibliografia getta łódzkiego

Ganivel Nadine 1487 Goldberg Jakub 1425 Garbarini Alexandra 363 Goldbergowa Krystyna 1735 Garbień K. 790 Golden Juliet D. 888 Garlicki Andrzej 168, 1744 Goldfrad Keren 1327, 1332, 1334 Gatt Elżbieta 1214 Goldstein Brigitte M. 1676 Gaust Eliza 1118 Goldstein Maria 622, 1225 Gauza Władysław 497 Golebiowski Anja 1783 Gawłowska Jadwiga Izabela 27 Golicka-Jabłońska Małgorzata 119, 1414 Gawłowska Marzena 1048 Gomolicka M. 728 Gaworski Janusz 1596 Goodlet Kirk 90 Gawroński Jerzy 726 Gortat Barbara 1054–1055 Gawryszczak Marcin 31 Goss Natan 1465 Gazda Grzegorz 75, 1358, 1421, 1776–1777 Goszczyński Piotr 729, 921, 1778–1780 Gąsienica B. 790 Gotlib Malke 1629 Gąsowski Tomasz 221 Gödecke Monika 1388 Gąssowska Maja 1651 Götz Aly 284 Geigges Anita 817 Gould Gillian 675 Gelhard Dorothee 1820 Górczyńska-Przybyłowicz Bożena 91, 1714 Genger Angela 85, 599–600, 1696 Górecka Magdalena 1698 Gerard Helene 1474 Górecki Wojciech 234 Gerber Rafael 86 Górna Rozalia 730 Geremek Rafał 87, 1460 Granicki Paweł 1455, 1457 Gerszt I. L. 698 Grądzka-Rejak Martyna 229, 703 Gert Walter 637–638 Greenberg D. 518 Gibson Anna 1541 Greenwood Naftali 1696 Gierłowski Wojciech 1872 Greer Jane 1330 Giełzak Marcin 1049 Greif Jacques 1675 Gilbert Martin 481, 1436 Grinwald Mordechaj Mendel 1633 Gilcher William 1391, 1634 Gris Nojech 1781 Gillis Bill 1330 Grobman Laurie 1330 Gisser Solomon 1424 Grochowalski Wojciech 731 Glass Morris 1422 Gronczewska Anna 92–97, 230, 270, 302–303, Glasser Paul 399 368, 394, 498–499, 823-824, 922, 1056– Glas-Wiener Sheva (Szewa) 118, 1423 1058, 1100, 1346, 1426–1429 Glatstein Jacob 1702–1703, 1709, 1724, 1748 Groński Ryszard Marek 1735 Gliksman Jerzy 727 Gross Natan 1392, 1630 Gliksman Wolf 251 Grossman Mendel 1281–1282, 1869 Glowacka Dorota 1442 Gruber Ruth Ellen 1218 Głowacki Albin 37, 167, 792, 822 Grudberg-Turkow Jicchok 251 Głowiński Michał 399, 1784, 1833 Grunberg Elbaz Rachel 879 Głuchowski Włodzimierz 549-550 Grudzińska Agnieszka 1853 Gnacikowska Wioletta 967–969, 1008, 1050– Grunes Andreas 456 1053, 1154–1156, 1159, 1162, 1166–1167, Grüss Noe 493 1196–1198 Gruszczyńska Danuta K. 1059, 1430 Goda Norman J.W. 371 Gruszczyńska-Dębska Helena 1720 Godard Yossi 1868 Gruszka Zbigniew 186 Goduli-Węcławowicz Róża 1788 Grynberg Henryk 1719, 1744 Golaszewski Marcin 191, 1814 Grynberg Mikołaj 1541 Gold Lucja 491 Grynfeld Eliezer 923, 1431–1434 Indeks autorów 213

Grynfeld Rachel 1433–1434 Hershkovitch Bendet Grynszpan Zygmunt 447 Herszkowicz Jankiel (Jankl) 101, 1621, 1633 Grynsztajn Oleg 1060 Hertzog Esther 1768 Gryżewski Tadeusz 569–572 Herzog Paweł 1215 Grzanka Bartłomiej 870 Hesslein Bernd C. 1406 Grzanka Małgorzata 870 Heuberger Georg 1232 Grzegorczyk Andrzej 868 Hiemer Elisa-Maria 1783 Grzelakowska Elżbieta 1283 Hiep Susan 1696 Grzelecki Stanisław 732 Hilberg Raul 102 Guarany Reinaldo 1690 Hildegard Jakobs 600, 1211 Gucio Katarzyna 72, 350, 1668 Hillebrecht Sabine 617 Gucwa Sylwia 1715 Himlfarb Chajm 1740 Gudman P. 153 Hinczowa Janina 734 Gulczyński Janusz 871–873, 892–893 Hines Rachel E. 370 Gumkowski Janusz 641, 1694 Hirsch David H. 1750 Gumola Mieczysław 1209, 1435 Hirsch Roslyn 1750 Gupieniec Anatol 98, 538 Hirszhojt I. 251 Gurewitsch Brana 1502 Hirt Robert S. 676 Gurock Jeffrey S. 676 Hoberman J. 1853 Gutenbaum Jakub 1484 Hochberg-Mariańska Maria 493 Gutowska-Nowak Barbara 41 Hochstadt Steve 104 Gutman Israel 61, 99-100, 131–132, 251, 381, Hofbauer Helmut 217 471, 477, 1230 Hoffman Zygmunt 3, 103, 163 Gwizdała Jacek 1851 Hoffmann Detlef 1285 Hoffmann Hilmar 1232 Hac Aleksandra 602, 970 Hofmann Lars 1634 Hadrysiak Sylwia 1313 Hofmann Norbert 1436 Hájková Anna 156 Holler Malte 622 Hajzler Kalman 369 Holliday Laurel 1573 Halter Roman 1436 Holmes Robert 1864 Hałas Izydor 283, 733 Holý Jiří 1776 Hambrock Matthias 462 Horndasch Matthias 1545 Hamer Irena 1659 Horwitz Gordon J. 104, 371 Hamermesh Mira 1437 Houée-Kubasiewicz Ewa 1440 Hampel Tadeusz 584 Houldai Ron 1209 Hansen Imke 473, 1292 Howe Irving 1701 Happer Carolyn Murray 1422 H.S. zob. Safrin Horacy Hartlová Dagmar 1744 Hrabar Roman 735, 762 Hartmann Bernhard 1665 Hrycek Miłosz 736–737 Hartman Geoffrey 161 Huberband Shimon 676 Hauser Irene 1660–1661 Huppert Shmuel 372 Heidemann Gudrun 217 Hurwitz Samuel J. 358 Heilig Bernhard 1438 Heim Susanne 284 (IBK.) 305–311, 642 Hendrykowski Marek 1862 Ibler Reinhard 927, 1772, 1783, 1813 Herian-Ślusarska Jolanta 1284 Iglesias Ricardo 1577 Herman Barbara 1061–1062, 1347 Indelak Jacek 1861 Herman Mark 680 Indulski Janusz 516 Hersh Arek 1438 Ilski Kazimierz 512 214 Bibliografia getta łódzkiego

Insar Marganit 1596 Jedlińska Krystyna 197 IRK zob. Rakowski-Kłos Igor Jerczyński M. 990 Irmer Thomas 1314 Jeryś Czesław 574 Isaac Valentine 1577 (J. K.) zob. Kurpniewski Janusz Iskov Rachel 106–108 (J.L.) 1069 Iwanicki Eugeniusz 1501 Jolis Mordechaj 118 Iwanicki Ryszard 585, 1223 Joniuk-Piątkowska Małgorzata 1443 Iwaszkiewicz Joanna 916, 1628 Jóźwiak Radosław 1070 Iwan Wolf Hersz 1064, 1782 JP zob. Podolska Joanna (IZJ) 551 Jurgenson Luba 1608 Izdebska Agnieszka 1783 Jurgowska Anna 1472 Juszkiewiczowa Monika 827 J. 312-314 Juszyńska Krystyna 689 Jabłkowska Joanna 155, 1820 Jutkiewicz Krystyna 234 Jabłońska Renata 1209, 1675 Jabłoński Dariusz 1441, 1853 K. 1075 Jacobson Howard 1281 (k) 1315 Jagielski Jan 892 K.A. 997 Jagiełło Michał 1065 Kacenelson Jicchok 153 Jakobs Hildegard 85, 600 Kacprzyk Ewa 31 Jakubowicz Andrew 1442 Kaczmarek Marian 119, 892 Jakubowska Małgorzata 1877 Kaczyńska Danuta 740 Janasowicz Jicchok 153, 1066 Kaczyński Łukasz 72, 1452, 1576, 1690, 1693, Janaszek Grażyna 585, 1223 1744 Janczewska Marta 1784 Kafka František 1720–1721 Janeczek Zbigniew 1213 Kahan Aleksander 153 Janek Miroslav 1854 Kajzer Abraham 1453 Janicka-Świderska Irena 1785 Kalinowski Mariusz 1541, 1744 Janik Agnieszka 1693 Kaliski Bartosz 1677 Janssen-Mignon Imke 458–463 Kałach Maciej 1076 Januszewska Magdalena 73, 434, 603 Kamiński Arkadiusz 888, 893 JAQB 1653 Kampinski Marian 1454 Jarden Jehudith 519 Kanfer Irène 1624 Jarniewicz Jerzy 1785 Kape Salomea 1455–1460 Jarosz Dariusz 690 Kaplan A. 1077–1078 Jarosz Maria 109 Kapralski Slawomir 1842 Jaroszewicz Andrzej 1863 Kapustka Józef 892, 902 Jaroszewski Zdzisław 523 Karbowiak Małgorzata 790 Jasica Paweł 989 Karnowski Michał 1079 Jasińska Agnieszka 1243 Kárný Miroslav 601 Jaskulski Mirosław 119 Karp Johanan 1622 Jasnowski Paweł 399 Karpińska Grażyna Ewa 924, 1788 Jasny Wolf A. 110–117, 373, 435, 1067 Kasprzysiak Stanisław 384 Jaudel Etienne 374 Kassow Samuel D[avid] 104, 156, 236, 1662 JAXA 825 Katz Steven T. 61 Jażdżyński Wiesław 738–739 Kauffman Stanley 1853 Jackel Eberhard 131 Kaufman David 1864 JED 1068 Kavanaugh Sarah 256, 261 JEDE 573 Kawski Tomasz 120 Indeks autorów 215

Kaźmierczak Małgorzata 1338 Koch Gertrud 1288 Kaźmierski Dominik 375 Koerfer Benjamin 604 Kąkiel Małgorzata 1715 Koehler Horst 1209 Keff Bożena 1620 Koenig Wendy 1847 Keitz Ursula von 456 Kogler Robert T. A. 126 Keller Symcha 16, 75, 1190 Kogon Eugen 817 Kempa Andrzej 18, 656, 1214, 1461–1463, Kohen Eliahu 1469 1624 Kohn Irena 501, 686 Kempisty Czesław 741–742 Kokociński Lech 541 Kendziorek Piotr 154, 376 Koktysz Michał 1602, 1625, 1633, 1636 Kener Jicchok 153 Kolář Stanislav 1789 Kent Roman R. 1464 Kolasa Krzysztof 1316 Kerenji Emil 363 Kolmer Herbert 1403 Kermisz Josef 317, 865 Kołodziej Wojciech 127 Kershaw Ian 121 Komie Lowell B. 1722 Kędzierski Dariusz 1351 Kompanowski Michał 1364 Kędzierski Jacek 122 Konieczna Jadwiga 1825 (K.F.) zob. Frejdlich Konrad Kopecký Bedřich 1209 Kieres Leon 1209 Koplowicz Abram 1623–1624 Kieruzel Marcin 156, 1080–1081, 1376, 1690, Korczak Janusz 1661 1752 Korpal Janusz 877 Kiesel Doron 102, 179, 437, 655 Korsak Katarzyna 1212 Kijowska Marta 1698 Korzec Paweł 128 Kiniorska Anna 458–459 Kosmala Beate 925 Kinloch Nicolas 377 Kostecka Weronika 1715 Kinzel Tanja 123, 1286–1287 Kościa-Zbirohowski Witold 236 Kirszbojm Jakow 153 Kośmider Tadeusz 1851 Kita Jarosław 1280, 1653 Kot Anna 746 KK 1244–1245 Kotłowski Tadeusz 183 (K. Koź.) zob. Koźniewski Kazimierz Kotowski Witold 318 Klajn Maria 447 Kowalczyk Izabela 1338 Klamann Jerzy 743 Kowalczyk Marcin 1856 Klarsfeld Serge 1578 Kowalik Helena 747 Klauze Jacek 1227 Kowalska Halina 1735 Klein Peter 124, 285–286, 874–876, 1228 Kowalska Samanta 1819 Klejn Zbigniew 744–745 Kowalska-Leder Justyna 1686, 1698, 1790– Klier J. D. 161 1792 Klimczak Wiktor 644 Kowalski Sergiusz 1481 Klimasara Anna 868, 870 Kowalski Witold 129, 249, 687, 1470–1471 Kluczwajd Katarzyna 950 Kozieł Małgorzata zob. Zaremba Małgorzata Klugman Aleksander 125, 436, 447, 1082– Kozienicki Chaim 1472 1086, 1209, 1465, 1466–1467 Kozioł Andrzej 1735 Klugman Teresa (Tosia) 1465 Kozłowicz Tatiana 748 Klukowska Katarzyna 482 Kozłowski Janusz 18–19, 273, 325, 378–380, Klukowski Bogdan 1468 485, 553, 575, 605, 658–661, 688, 828–829, Kłys Tomasz 1877 878, 993–994, 1087–1091, 1289, 1393, (Km) zob. Mętrak Krzysztof 1463, 1473, 1500, 1693, 1853, 1861 Knox Israel 1702-1703, 1709, 1724, 1748 Kozowicz Alexandra 602, 1092 Kobielec Aleksandra 1205 Koźniewski Kazimierz 1596–1597 216 Bibliografia getta łódzkiego

Königseder Angelika 874 Kupczyńska Kalina 191, 1814, 1821 (K-P.) 1451 Kuperstein Isaiah 136 (K.-P.) zob. Friedrich Klaus-Peter Kur Tadeusz 287, 751 Krakowski Shmuel (Stefan, S.) 56, 75, 119, Kurek-Kokocińska Stanisława 1825 130–134, 147, 161, 381, 437–441, 447, Kuritzen Bo 1869 879–880, 888, 892–893, 1093, 1232 Kurpiowski Lech 1853 Kraft Claudia 216 Kurpniewski Janusz 1221 Kranitz-Sanders Lillian 1474 Kurzepicer W.H. 1290 Kraskowski Jerzy 749–750 Kusza Natalia 1227 Krasnowolski Piotr 868 Kuthan Zbigniew 1673 Krasucki Ludwik 319, 1475 Kwaterko (Quaterko) Abraham 213, 464, Kraszewska-Kelcz Zofia 73 1109–1110 Kraut Benny 1690 Kwiatkowska Rywa (Riwa, Riwka) zob. Kwiat- Krauze Andrzej 1872 kowska-Pinchasik Riwka Krawczyk Katarzyna 893 Kwiatkowska-Pinchasik Riwka 86, 138–140, Krawczyk-Wasilewska Violetta 664 442, 447, 1111, 1477–1478, 1625–1627, Krempel Ulrich 1388 1663, 1723–1724 Kremer S. Lillian 1793 Kwiatkowski Bartłomiej 831 Krieger Abraham 75 Kwiatkowski Władysław 832 Krome Frederic 1406 [KWT] 1853 Krome Sidney 382 Kronenberg Georg 1693 L. 972, 1200–1201, 1246 Kropiwnicki Jerzy 830, 926, 995–997, 1094– L.B. 322–323 1101, 1190, 1209 L.D. zob. Dobroszycki Lucjan (KRT) 1858 Laba Maciej 892 Kruczkowska Joanna 1133 Lachmann Peter 1694 Krupa Aleksandra 135 Ladorucki Jacek 186 Krynicka Natalia 1740 Lajdenfrost Adam 833, 1247–1248, 1313 Krysińska Karolina 520–521 Laks Aleksander 1479 Krzemińska Krystyna 1358 Lambert Gilles 1578–1579 Krzymianowski Grzegorz 399, 1744 Lambertz Jan 363 Krzywiec Grzegorz 474, 1798 Lang Berel 1676, 1794 Kubašty Vojtěcha 1720 Langer Lawrence L. 1690, 1697, 1795 Kubiak Anna 502–503 Lankosz Borys 1862 Kubiak Danuta 266 Lapides Robert 161 Kubiak Ewa 1343 Larsson Zenia 1725–1726 Kucner Monika 483, 664, 1537 Lasatowicz Maria Katarzyna 215, 1816 Kuć Artur 399 Lasman Filip 153 Kühn-Ludewig Maria 137, 156, 691 Lasotowicz Maria Katarzyna 215 Kujawski Benjamin 1476 Lassner Phyllis 1332 Kulazińska Anna 998 Lastik Szlojme (S.) 1796–1797 Kulesza Witold 892 Latała Agnieszka 1484 Kuligowska-Korzeniewska Anna 75, 689, 706, Lebecka Magdalena 1853 710, 1698, 1714, 1744 Lechowicz Krzysztof 119 Kuligowski Łukasz 1102 Leffer Phyllis 1249 Kuliś Mirosław 1103 Leftwich Joseph 1745 Kullmann Eugen 1602 (LEGISTA) 752 Kundrus Birthe 597 Lehnstaedt Stephan 474, 1798 (KUP) 999, 1104–1108 Leibfried Erwin 144, 457–462, 1634 Indeks autorów 217

Leider Józef 447 Longerich Peter 131 Leiserowitz Ruth 474, 1798 Loohauis Jackie 1858 Lejeles A. 153 Loose Ingo 606, 622, 883, 1210, 1231, 1292, Lelonkiewicz Jarosław 1172 1673, 1798 Lempp Albrecht 1698 Lorek Zdzisław 836, 888, 892, 902 (len) 504 Lorenc Michał 1853 Lenarczyk Agnieszka 156, 251 Lorquin Bertrand 1578 Lenkinski Lajzer 1480 Loth Stanisław 790 Lenkowski Błażej 1112 Löw Andrea 75, 104, 126, 155–159, 285, 399, Leński Jan 914, 916 457, 462, 473–474, 600, 607, 1293, 1693, Leociak Jacek 384, 1690, 1698, 1744 1696, 1799–1801 Lester David 520–522 Lourie Richard 481 (LESZ) 1113 (L.U.) 1685 Leszczyńska Joanna 141–142, 753, 783 LUB 555 Leszczyński Julian 143, 881–882 Lubiak Jarosław 1294 Leśniewski Adam 465 Lubiński Jehuda (Lolek) 1666–1669 Leśnikowski Dariusz 1653 Ludwisiak Małgorzata 1251, 1863 (LTZ) 1250 Ludzr Sz. 1115 Levi Primo 384 Luft Robert 11101, 1116 Levi Richard 1487 Lühe Irmela von der 1820 Levy Margot 677 Lurit Rigle 1624 (lew) 350 Lutz Thomas 622 Lewandowski Franciszek 754 Lwowicz Dowid 153 Lewicki Krzysztof 1855 Lewin Jicchok 153 Ładnowska Janina 119 Lewiński Jerzy 145, 324–325, 330, 1114, 1853 Łagodzińska Anna 1668–1669 Lewiński Lejzor 447 Łapiński Patryk 399, 1744 Lewy Guenter 834–835 Łaszczewska Teresa 163 Ley Astryd 875 Ławrynowicz Olgierd 895 Leyko Małgorzata 704, 707, 710, 927–928 Łaziuk Katarzyna 1464 Libitzky Eva 1481 Łechtański Jacek 1872 Libowicz Luis I. 153 Łęczycki Szymon 884 Lichenstein Heiner 348 łk 18 Lichtensztajn Jicchok 153 ŁK zob. Kaczyński Łukasz Lieberman Edith 1727 Łuczak Aleksandra 837 Lieberman Hal 1727 Łuczak Czesław 164–166, 892 Lieberman Harold 1727 Łukasik Amelia 1079 Liedke Karl 146 Łysak Tomasz 1853 Linn Ruth 385 Łysiak Wojciech 192 Lipiński Piotr 1095–1096 Lipski Jan Józef 1685 (MACH) 755 Lipszyc Rywka 1665 Machejek Andrzej 16 Liptzin Sol 1701 Macher Ewa 167 Lisak-Gębala Dobrawa 1810 Maciejewska Irena 1680 Lisek Joanna 1740–1741, 1817 McWilliams Tziyon 1464 Liszewski Stanisław 83, 276, 406, 651, 861 Madajczyk Czesław 164, 168, 1295 Litka Piotr 836, 1853, 1853 Madej Magda 1252 Loewy Hanno 957–958, 1232, 1285, 1661, Madej Paweł 1524 1664, 1676 Mais Yitzchak 1230 218 Bibliografia getta łódzkiego

(maj) 89 Menachem Arie Ben 1490 Maj Janusz 349 Merkin D. 1744 Majerska Magdalena 1482 Meshenberg Michael J. 172 Majewska Justyna 72 Meyer Beate 597, 607, 883 Majewski Tomasz 410, 476, 657, 929–930, 932, Mętrak Krzysztof 1735 937, 945, 1421, 1876, 1877 Michalczewski Piotr 757 Majzil Gitl 1483, 1636 Michalska Marta 790 Majzls Awrom 1633 Michałowska Marianna 1878 (MAL) 1120 Michałowski Tomasz 1853 Malinger Rachela 1484 Michman Dan 171 Malka Elżbieta 1610 Midlarsky Manus I. 444 Malm Johan 1690 Mijas Małgorzata 1879 Mallmann Klaus-Michael 169 Mikołajczyk Andrzej 556 Małecki Ryszard 328, 1485 Mikos Jarosław 1795 Małgorzata Markoff 431, 1665 Mikosz Joanna 173, 492, 1491 Małochleb Paulina 1698 Miksza Agnieszka 191, 1814 Mandel Ralph 879 Mikulski Mirosław 1698 Mańko-Matysiak Anna 217 Milchman Alan 568 Maranda Michał 885 Milczarek Jan 174 Marczewski Jerzy 168 Milewska Lidia 1735 Margaliot Abraham 61 Milichtajch Regina (Inka) 1492–1493 Margolius Ivan 1486 Miller Marek 73, 505, 1855 Margoshes Samuel 1702–1703, 1709, 1724, Milman Samuel 153 1748 Milotová Jaroslava 175 Mark Bernard (Ber) 443, 662, 1618, 1802–1803 Minazzi F. 100 Maroko Freud Mala 1487–1488 Marpie 1253 Miniak Izabela 1216 Marrus Michael R. 101, 358, 372, 592 Mirowski Mikołaj 1839 Marseken Susan F. 246 Misiarz Radosław 236 Martin Leo 1489 Mistrzak Marlena 1098 Maruszkin Małgorzata 868 Mitelman Lilianna 176 Matas Carol 1728 Mitgang Herbert 161 Matějů Karina 1665 MKA 1123 Matthäus Jürgen 41, 158 Mlotek Chana 1629 Matusiak Barbara 1338 (MŁ) 971 Matuszak Grzegorz 1000 Młynarczyk Jacek Andrzej 169, 226, 356, 876 Matuszewski Henryk 756 Młynarczyk Wiesława 1337 Matuszewski Nina 1211 MM 1124, 1494 Matysiak-Aleksandrowicz Izabela 1316 (M.M) 758 Matwin-Buschmann Roswitha 1685 MMW 972, 1126, 1352 Maxwell Elisabeth 677 M.N. 327 May Heinz 886, 888 Mnichowski Przemysław 89, 177, 892 Mazower Mark 104 Modrzejewska-Mrozowska Xenia 1214 Mazur A. 1121 Molisak Alina 1809 Mazur Zygmunt 107 Mondrowicz Jicchok Hersz 178, 445 Mąka-Malatyńska Katarzyna 1296 Mondrowicz M. L. 1125 Melezin Abraham 170 Montague Patrick 887 Meller Katarzyna 1296 Moore Yael 530 Meloch Katarzyna 1546 Morgenstern Naomi 1336 Indeks autorów 219

Morgentaler Goldie 1495–1498, 1740, 1804– Nowakowski Maciej 980 1806 Nowicki Przemysław 890, 915 Morsch Günter 875 Nowicki Tomasz 1455, 1457 Mosel W. 618 Nowik Pejsech 185 Moser Benjamin 1389 Nowinowski Sławomir M. 1280 Mostowicz Arnold 56, 179-181, 354, 386–387, Nowocień Elżbieta 1231 447,481, 506, 838, 1232, 1499–1501, 1685, Nowy Tadeusz 578 1720, 1729–1736, 1807, 1853 Nudelman M. 708 MP 1126–1127 Nurczyńska Ewa 790 (mr) 1128 Nutkewicz S. 153 Mroczka Ludwik 35 Mrożewska Bożena 1856 O. 1132 Mrozowska Danuta 839 Ofer Dalia 256 MSAS 1254 Ojrzyńska Grażyna 977 MSM 1001, 1129–1130 Okrent Mosze 388 MSS 931, 1131 Okrutny Josef 153, 389 Müller Edward 1500 Olaczek Romuald 975 Mulolli Christina 1535 Olbrychowski Mariusz 1856 Murzyn-Kupisz Monika 948 Olejnik Izabela 186, 692, 1136, 1213, 1338, Musielak Sebastian 1738 1495, 1511 Olejnik Leszek 75 (n) 1317 Omer-Sherman R. 1696 N.K. 1685 Opert Luis 153 Nainchrik Jean 1737 Orbach M. 525 Najdecka Jolanta 1255 Orbach Wila 525–529 Najduchowska Halina 447 Orlev Uri 1336 Nalewajko-Kulikov Joanna 474, 1798 Orlewicz Leszek 1851 Namysło Aleksandra 7, 169, 171, 226, 229, 356, Orlicki Józef 187 703, 912 Orzelska Urszula 763 Naor Chaya 1616 Orzeszko Chrystian 1536 Nartonowicz-Kot Maria 1318 Ossowski Artur 764–765 Nasierowski Tadeusz 523–524, 889 Osterloh Jörg 6 Nawrocki Stanisław 183 Ostoja Adam 1453 Nelson Larry 576 Ostojska Beata 1137, 1235, 1256, 1500 Nemec Thomas 1403 Ostrowska Ewa 766 Nero Zvi 1860 Ostrowski Marek 188–193 Neuburger Jon 1873 Osuchowski Przemysław 1735 Neufeld Shula 1472 Owsiński Marcin 839 Neugrosschel Joachim 481 Niborski Icchak 1504 (P) 767 Niemyska-Hessenowa Maria 759–760 Pabich Marta 974 Nienacki Zbigniew 1673 Pakentrager Aleksander 194 Nirenberg Jankl (Yankl, Jakow) 184, 1504 Pakuła Zbigniew 894 Nirenstain Alberto 1694 Papolczy Péter 1744 Noszczyk Jacek 1297 Parr Martin 1302 Nowacki Dariusz 1698 (PAS) 1258 Nowak Łucja 761 Pasieczny Robert 1259 Nowakowska Inga 973 Pastusiak Aleksandra 1002, 1512, 1698, 1714 Nowakowski Jacek 119 Pastusiak Longin 1209 220 Bibliografia getta łódzkiego

Patora Paweł 73 Piniński Jerzy 119 Patt Avinoam 363 Pitsis Tyrone S. 400 Patte Véronique 1608 Piwkowski Józef 1858 Patterson David 1424, 1676 Piwowarczyk Andrzej 558–559, 580–584 Paulska Aleksandra 65 Plagier-Zyskind Sara zob. Zyskind Sara Pawlak Monika 1138–1144 Plęs Łukasz (Marek) 72, 156 Pawlicka-Nowak Łucja 888, 893, 895–903, 914 Plotkin Diane 200, 1811 Pawłowska Aneta 1003 Pluta Aleksandra 1479 Pawłowska Anna 1698, 1714 Płażewska Anna 1031, 1151, 1858 Pawłowski Dariusz 507, 1260, 1717, 1763 (PO) 1005 Pawłowski Marek 1808 Podé (Podelsky) Feivel 446, 1514 Pawlikowski Grzegorz 836 Podgórska Joanna 1515 Paziński Piotr 1496 Podhorizer-Sandel Erna 963 Paźniewski Włodzimierz 1698 Podolska Joanna 73, 75, 202–207, 234, 392, (PB) 1004 462, 475, 552, 608, 622, 699, 768, 814, 826, PE 1319 841–844, 904, 935–939, 967–968, 978–979, Peck Abraham J. 481 991–992, 1006–1017, 1099, 1118, 1153– Pedon Eric 1298 1167, 1171, 1213, 1215, 1262–1265, 1297, pel 1857 1299-1301, 1320–1321, 1340, 1348–1349, Peleg David 1190 1354–1360, 1394, 1400, 1412, 1425, 1444– Pelt Robert Jan van 195, 1302 1450, 1500, 1516–1530, 1670, 1677, 1693, Pełka Artur 1821 1719, 1735, 1855, 1863, 1872, 1876 Pełka Bolesław 105, 390 Poelchau Maria 1718 Perz Bertrand 391, 875, 1225, 1232, 1279 Pojar Miloš 261 Perz Piotr 1871 Polit Monika 72, 154, 208–209, 393–399, 476, Petecka-Jurek Katarzyna 1718 1531–1532, 1630, 1677, 1696 Péteri Vanda 1744 Polonsky Antony 1735 Peterson Hans-Christian 156 Poradowski R[yszard] 221, 1322 Petriuk Stefan 586 Poradowski Roman 89 Petropoulos Jonathan 108, 403 Pospieszalski Karol Marian 62, 886 Petrycki Maciej 1145 Potel Jean-Yves 1018 PI 1146–1147 Potęga Józef 730, 769–770 Piątek Grzegorz 977 Poznański Jakub 118, 1672–1674 Piechocki Zygmunt Marek 1619, 1631 Poznański Zygmunt 210 Piechota Zbigniew 89, 196, 488 Półrola Małgorzata 156, 1533, 1630 Pieczewski Andrzej 454 Pracontal Mona de 1690 Piekut Janusz Zbigniew 579, 962 Prahm Gabriela 1596 Pierzchała Wiesław 234, 1500 Prais Lea 905 Pietras Monika 1148–1149, 1513 Primack Theodor 1602 Pietrasik Marta 1261 Prokopowicz Magdalena 1212, 1567 Pietrych Krystyna 1714, 1809–1810 Prokulewicz Roman 1720 Pietrzak Jacek 75 Prończuk Ewa 1170 Pietrzak Ryszard 506 Prus Timothy 1302 Pietrzyński Tadeusz 1221 Przewoźnik Andrzej 888 Pilarska Anna 541 Przybyszewska Jadwiga 1333 Pilichowski Czesław 160, 197 Przyłęcki Paweł 1323 Piluk Alicja 1854 Przymuszała Beata 1812 Piluk Piotr 932–934, 1150, 1209, 1857 Pulawer Mosze 1534 Pinaj-Rechtermanowa Estera 493 Pups Ruta 1618 Indeks autorów 221

Purchla Jacek 948 Reich Walter 161 Puś Wiesław 75, 83, 276, 406, 651, 861, 1280, Reicher Benno 600 1653 Reicher Edward 1675 Pyszka Zbigniew 814 Reineccius Richard 1392 Pytke Aleksander 211–212, 771–776, 845, 941 Reinhart Franka 1384 Pyzik Agata 1698 Reinhartz Henia 1539, 1735 Reinhartz Nochem 1735 Quaterko Abraham zob. Kwaterko Abraham Repetowska Aleksandra 779 Quercioli Mincer Laura 704 Rezler-Wasielewska Violetta 893 Quinkert Babette 1287 Ricard Jean-Pierre 104 Riecke Jörg 144, 155, 457–462, 1690, 1823 Raczyńska Soszana 1433–1434 Riegel Arthur 1540 Rab Joseph (Josef) 477, 1214 Rischin Moses 358 Rabinovitz David 1873 ROB 1176 Racheson B. 118 Rodzeń-Leśnikowska Elżbieta 562 Radomska-Strzemecka Helena 723 Rogoziński Szymon 219 Radoszycki Jicchok Hersz 153 Roľko Patrik 1665 Radziszewska Krystyna 72, 75, 144, 214–218, Romanowicz Tomasz 1412 457, 466, 468, 470, 478–480, 609, 663–665, Romanowski Gustaw 350, 401–402, 942, 1209, 693, 1438, 1536–1538, 1630, 1653, 1693, 1268, 1359, 1624, 1698 1696, 1752, 1813–1821 Romasz Józef 1859 Radziwon Marek 1698 Ron Houldai 1209 Rafski I. 153 Roncz I. A. 153 Rak Meir 1726 Roos Markus 1211 Rakowska Katarzyna 1171, 1266, 1280, 1698, Rosen Gail 1634 1738 Rosenbaum Fred 1481 Rakowski-Kłos Igor 72, 500, 508–509, 610– Rosenbaum I. 220 612, 777, 1172–1175, 1324, 1384, 1576, Rosenberg Alan 568 1690, 1740, 1744, 1880 Rosenberg Göran 1541 Ranasinghe Katz Anne 600 Rosenberg Jacob G. 1738–1739 Rapaport Lynn 108 Rosenberg Jakow 118 Raphael Marc Lee 1700, 1703–1705, 1710, Rosenfarb (Rozenfarb) Chava (Chawa) 118, 1746 1542–1544, 1740–1742, 1817 Raphael Linda Schermer 1700, 1703–1705, Rosenfeld Oskar 1676 1710, 1746 Rosenthal Gabriele 530 Rapport Nigel 400 Rosin Ryszard 780 Rasmußen Kerstin 1585 Röskau-Rydel Isabel 216, 609 Ratajczak Mirosław 1763 Ross Henryk 1227, 1302, 1869 Ratusińska Joanna 467 Rossif Frédéric 1850 Ravvin Norman 1822 Rostworowski Emanuel 390 Raw Josef 471, 1696 Rotenberg Daniella 1334 Rawicz Jerzy 646, 799 Rotenberg Nachum 1545 Rawicz Mejlech 1750 Roth John K. 108, 200, 400, 677, 1767, 1811 Raźniewski Tadeusz 778 Roth Markus 6, 456 (R.B.) zob. Bugajczyk Robert Rothenberg Joshua 481 (red) 1267 Rothschild Dana 591 Redlich Shimon 75 Rouba Rafał 1343 Redlicki Jarosław 1854 Roy Jennifer Rozines 1743 Regel Marek 1720 Rozdział Paweł 447 222 Bibliografia getta łódzkiego

Rozenblum-Perelman Felje 118 Scheffler Wolfgang 1232 Rozensztajn Szmul 1677 Schmidt Ernst 600 Różycka Eugenia 1550 Schnaus Julia 222 Różycki Andrzej 1214 Schneeweiss Meredith 1594 Różyczki Krzysztof G. 1431 Schoenberner Gerhard 1232 R-R. 331 Schoeps Julius H. 131 RS 1177 Schrader Ulrike 600 Rubenstein Richard Lowell 403 Schudrich Michael 1190 Rubin Icchak (Henryk) 221 Schulze Manfred 586 Rubinsztajn Józef 447 Schupetta Ingrid 600 Rudnicki Adolf 404–405, 1678, 1685 Seemann Richard 613 Rudnicki Henryk 781 Selver-Urbach Sarah 1409, 1550, 1589–-1590 Rühl Christina 1824 Sem-Sandberg Steve 1744, 1826–1829 Rukowiecki Andrzej 1224 Sendecka Magda 1853 Rupprecht Nancy E. 1847 Sender Ruth Minsky 1551 Rusinek Joanna 1715 Sened Alexander 1282 Russ Diana 1546 Serwański Edward 910–911 Ruta Magdalena 1740–1741, 1817 Sessi Frediano 1690 Rutherford P. T. 104 Sfard Dawid 662, 1750 Rutkowski Adam 71, 1694 Shaar Pinchas 1552 Rybak Agnieszka 943 Shaer Matthew 104 Rybczyński Piotr 892 Shalev Avner 1230 Rybicka Elżbieta 1810 Shalgi Ilan 1209 Ryszka Franciszek 168 Shapiro Robert Moses 72, 251, 679, 1552, Rzadkowolska Magdalena 1825 1830, 1842 Sharp Tony 481 S.B. 75, 1653 Shaul Elisheva 1336 (sb) 72 Shavit David 694–695 Sabor Agnieszka 983, 1021 Shayevitch Simcha Bunem zob. Szajewicz SACH 981, 1180 Symcha Bunem Sadkowski Wacław 1624, 1685, 1698 Shawn Karen 1327, 1332, 1334 Sadziński Roman 469 Shner (Szner) Zvi 667–668, 1282 Safrin Horacy 1672–1673, 1750, 1752, 1754– Shpigl Isaiah zob. Szpigl Jeszajahu 1756 Shulfried Bluma 1409 Sagie Carmit 1336 Shulman Yani 408 Sakowska Ruta 888, 907, 908, 909, 914 Sidowska Karolina 1740 Samusionek Tomasz 1863 Sidor Mateusz 223, 700, 1209, 1412 Samuś Paweł 75, 466–470 Siebert Hilary 1831 Sandel Józef (Josef) 1547–1549 Siedlecki A. (Sz. A.) 332–333, 337, 448 Sanek Moshe 1652 Siemiński Henryk 1224, 1229 Sapa J. 806 Sierakowiak Dawid (David) 1679–1692 Sarosiek Jacek 561–562 Sierpacka Dorota 75, 224–228, 510, 614, 912 Saryusz-Wolski Jacek 1209 Sikorska-Kowalska Marta 1280, 1653 Sasin Magdalena 1269, 1355 Sikorzanka Joanna 1553 Sassin Horst R. 600 Silverman Jerry 1632 Sawicki Zdzisław 961 Simchowicz Sz. 1504 Scharf Rafael (F.) 406–407, 481 Simpson Ace 400 Sharp Tony 481 Singer Isaac Bashevis 1602 Schaum Eva 1634 Singer Oskar 1693 Indeks autorów 223

Sío-Castiñeiraa Begoña 1831 Stanisławski Wojciech 412 Sitarek Adam 72, 229–231, 288, 350–352, 409, Stańczak-Wiślicz Katarzyna 1833 482, 615, 622, 666, 701, 783, 846, 913, 944, Stańczyk Ewa 784 1270, 1524, 1668, 1686, 1690, 1881 Stańczyk Maciej 511 Siwicki Grzegorz 1871 Starosel’skoj K. 1698 Skalska Tamara 1876 Starzycka Magdalena 1576 Skibińska Alina 891, 893, 1337 Stawarz Andrzej 135 Skibiński Ziemowit 778 Stefańczyk Barbara 1338 Skloot Robert 1727, 1764 Steffen Katrin 473, 1292 Skodlarski Janusz 454 Steinbacher Sybille 6, 1800 Skok Wiktor 945 Steinert Hannelore 600 Skompska Lucyna 1226 Sterling Eric J. 200, 1767, 1811 Skovron Alex 1554 Stern Deborah 674 Skrzypek Agata 709 Stern Mayer 1409 Skwara Janusz 790 Stern-Cohen Hilda 1564, 1634 Sladovníková Šárka 1832 Sternberg Rebecca 563 Słodkowski Jędrzej 393, 399 Stęlówna H. 726 Smolorz Roman 222 STG. 334-336 Smoleński Paweł 1698, 1827 Stier Frank 235 Smykowski Mikołaj 887 Štingl Pavel 1854 Snawadzka Zofia 1392 Stobiecki Rafał 1881 Sobczyk Marzena 1555 Stolarska Bronisława 1877 Sobelman Michał 255, 1556 Stolarski Józef 283 Sobiczewski Bernard 75 Stolarz Artur 56, 447 Sobolewska Justyna 1698 Stoll Katrin 397 Sobolewski Tadeusz 1855 Stołecka Krystyna 1517, 1698, 1714 Sochaj Andrzej 847–849 Stone Dan 104 Solecki Jerzy Witold 1660 Strąkowski Marek 1209, 1361 Sołtysik Mariusz 1763 Strembski Piotr 105 Somers Nick 1225 Strękowski Jan 1673 Sondej Maria 1209, 1557, 1717 Stroheker Tina 1565 Sonnenschein Bronia 1558 Struck Gerda 1535 Sonnenschein Dan 1558 Struck Manfred 867, 1535 Sowa Sławomir 231 Struk Janina 1303–1305 Sowińska Bożena 1338 Struszczak Aleksandra-Amira 1635 Sowińska-Gogacz Jolanta 785 Stryk Iris von 1652 Sparing Frank 850 Strykowski Jan 350 Spieralski Zdzisław 486 Strzałkowska Bożenna 564 Spodenkiewicz Paweł 232–234, 399, 409–411, Strzelecki Andrzej 75, 236 995, 1022, 1094, 1559–1563, 1693 Stuhlpfarrer Karl 75, 457, 1232, 1279 Spoerer Mark 222 Suchan Jarosław 1274 Squires Eugene 1853 Sucher Cheryl Pearl 1762 Sroczyński Grzegorz 1575 Suchoff David 1662 Sroka Irena 183 Suckewer Awrom 1750 Sromecki Marcin 1023 Sue Vice 1654, 1691 Stahl Zvi 563 Sumera Adam 1785 (st) 1325 Surhone Lambert M. 246 Stange Eric 1873 Susid Włodzimierz 1853 Stanisławski Andrzej S. 1363 Susser Lily 1566 224 Bibliografia getta łódzkiego

Susuł Jacek 1685 Szyper Adam 1571 Sutnik Maia-Mari 195, 1218 Śledzińska Iwona 237 Sz. A. zob. Siedlecki A. Ślusarski Konrad Wiesław 238 Szacki Jicchok 153 Świech Ewa 1338 Szajewicz (Shayevitch) Symcha (Simcha) Bu- Świerkocka Anna 1872 nem 1633, 1636, 1651-1652, 1745 Świerkocki Maciej 1763 Szajnert Danuta 512, 1783, 1834–1835 Świtoński Marian 89, 239 Szajntuch Jechiel zob. Szeintuch Yechiel Szalszy Piotr 1870 (t) 647–649 Szaniawski Paweł 1828 Tabaksblat Jisroel 240–241, 1184 Szapiro Paweł 1567 Tadeusiewicz Hanna 1825 Szarota Tomasz 168 Tajch Nojech 671 Szatkowski Seweryn 1735 Tarnowska Zofia 338, 789, 965, 1185 Szczepaniak Zdzisław 786, 851, 1500 Tatarowski Konrad 234 Szczepański Henryk 1861 Tatarzyńska Karolina 853 Szczęsna Joanna 73, 413, 1280, 1698 Tauber Joachim 473, 1292 Szeintuch Yechiel (Jechiel Szajntuch) 1836– Tauchner Maksymilian 242 1837 Taverna Kathryn 1858 Szewc Piotr 1568, 1596 Teichman Milton 1838 Szlachetka Małgorzata 1306 Tenenbaum Joseph 243 Szlaf Józef 964 Tenenbojm Sz. 153 Sznek-Bosak Sara 1569–1570 Terela Izabela 1335 Szostkiewicz Halina 1546 Terlikowski Tomasz P. 412 Szpigl Jeszajahu (Isaiah Spiegel, Jeszaje Szpigl, (TH) 587 Isaiah Shpigl, Jeshajahu Spiegel, Jeszajahu Thaily Viviane André 449, 616 Szpigel) 118, 669–670, 1181, 1632–1633, Thurnher Armin 1594 1637–1649, 1652, 1746–1761 Tiedens Larissa Z. 247 Spiegel Moshe 1724 Timpledon Miriam T. 246 Szpund Szymon 33 T.K. 910 Szrejner Magda 852, 1025 Tokar Jerzy 588 Sztandera Jarosław 840 Tokarz Zofia 748, 762 Szubert Henryk 1182–1183 Tomaszewska Justyna 854 Szuchta Robert 1337 Tomaszewski Jerzy 481, 601 Szukalak Marek 1214, 1463 Tomczyk Henryk 1187–1188, 1202 Szulc Witold 1863 TOR 1189 Szulczewski Jacek 554 Tośta Katarzyna 947 Szulkin Michał 1735 Totten Samuel 1690 Szulman Awraham 1740 Trepte Hans-Christian 1698 Szulman Wiktor 240 Trębacz Michał 250, 288, 409, 482, 622, 1696 Szumański Aleksander 787 Trinh Miriam 1650 Szurek Jean-Charles 1288 Tron Mendel 447 Szwarc Pinchas 710 Troński Bronisław 633 Szwarc-Zając Anna 1694 Trunk Isaiah (Jeszaja) 251–253, 353, 450, 672 Szwedowski Stanisław 164 Trybuś Krzysztof 1296 Szylit Daniel 447, 1857 (TS) 1744 Szyma Tadeusz 1853 T.SOLD. 788 Szymaniak Karolina 1274 Turlejska Maria 53, 464 Szymański Łukasz 443 Turowska Zofia 1874 Szymkowiak Olga 514 Turowski Kamil 1690, 1839 Indeks autorów 225

Turowski Konrad 1679, 1681, 1840–1841 Wein Adam 1694 Turski Marian 414, 1574–1575, 1673, 1735, Wein Yossi 1870 1842 Weingarten Felicia Lusia Karo 1581 Tushnet Leonard 415–416, 531 Weinstock Nathan 1658 Tuszewicki Marek 1602, 1625, 1633, 1636, Weiss Esther 1590 1651, 1740 Weiss Jan 481 Tych Feliks 75 Weiss Szewach (Shevah) 422, 1752 Tzur Eli 451 Weiser Kalman 195, 1218 Weisz George M. 532 U.D. 75 Weitz Bernardo 1336 Uchman Waldemar 791 Weitzman Lenore J. 256 Uljasz Adrian 1714 Werner Renz 879 Unger Michal 75, 100, 182, 254–256, 417– Wernic Danuta 790, 793 419,452, 677, 1230, 1696 Wesołowska Dorota 1698 Urban Tomasz 1363 Wesołowski Jacek 948 Urbaniak Violetty 26 Wette Bernhard W. 817 Urbańska Paulina 1809 Wexler Adam 1582 Urynowicz Marcin 399 Weychert Piotr 1871 Whitworth Wendy 677 Ventzki Jens-Jürgen 855, 1576 Wiatr Ewa 72, 159, 258–259, 288, 482–484, Verfürth Heinz 79 489, 395, 615, 619, 478, 891, 1416, 1438, VertlibVladimir 1403 1630, 1653, 1665, 1677, 1686, 1696, 1735, Villefosse Louis de 862 1744 Vinocur Ana 1577 Widok Jerzy zob. Wilmański Jerzy Vossen Johannes 6 Wieczorek Janusz 762, 794 Young Shirley 1423 Wiener Bono 118, 1695 Wiercińska-Banaszczyk Ewa 1331, 1338 Waingertner Przemysław 75, 420–421 Wiesel Elie 1389 Wajnberg Izak 118 Wieseman Wolfram 156 Wajsblat Jo 1578–1579 Wieviorka Annette 1288 Walicki Jacek 72, 470, 482, 701, 1580, 1690, Wiewiórski Jakub (WIEW) 1193–1194, 1882 1881 Więckowski Adam 1227 Walisch Stanisław 585, 1223 Wiktor Mariola 1855 Wall James M. 1858 (wil) 1196 Walter Jacques 1298 Wilczur Jacek E. 762 Waluk Andrzej 1855 Wilke Karsten 397 Wamser Ursula 1405 Wilmański Jerzy, pseud. Jerzy Widok 67, 1583 Wańka Danuta 1819 Wincelberg Shimon 1764 Wasiak Julia 67, 257, 792 Wincentowski I. 1584 Wasiak Piotr 1192 Winiarski Roman 589 Wasita Ryszard 1412 Winstone Martin 1364 Wasser Hersz 914 WIOL zob. Gnacikowska Wioletta Waszczyński Jan 89, 245, 283, 330, 651 Wisse Ruth R. 679, 1552, 1830, 1842 Web Marek 161, 245 Wiśniewska Andże 118 Weber Thomas 456, 1302 Wiśniewska Dorota 234 Weeks Theodore R. 104 Wiśniewska-Walczyk Anna 1596 Wehner Herbert 268 Witaszczyk Jerzy 260 Wein Abraham 198 Witek Piotr 1853 226 Bibliografia getta łódzkiego

Witkowska Matylda 620, 856, 949, 1199, 1365, Zając Marek 868 1586 Zakrzewisz Agnieszka 1213 Witkowski Jacek 1213 Zamojska Julia 488, 735, 780 Witkowski Józef 795–805 Zamorski Janusz 790 Witte Peter 261 Zandhaus Yovam 533–534 Wizel Eliezer 1629 Zapruder Alexandra (Aleksandra) 1655–1656, Wlazło Mieczysław 806 1665, 1847 Włodarczyk Barbara 1217 Zaremba (Kozieł) Małgorzata 657, 699, 1749, Włodkowski Tomasz 1744 1752, 1757 Włoszczyński Zdzisław 807 Zarębski Piotr 1861 Wnuk Józef 723, 808–809 Zarzycka-Sutter Urszula 485 Wodecka Dorota 1587 Zawadka Artur Paweł 917 Wodziński Marek 857 Zawadzka Monika 1865 Wojciechowska Bożena 810 Zawilski Piotr 72, 159, 259, 395, 478, 484, 489, Wojciechowska Marta 1465 615, 1271, 1416, 1438 Wojciechowska Monika 1200–1201 Zawistowska Władysława 586, 1205, 1272, Wojciechowski Bartosz 444, 1209 1500, 1593, 1597, 1846, 1848, 1853 Wojtaszczyk Kuba 1763 Zboińska Alicja 858, 1207 Wojtczak Jakub 565 Zeidler-Janiszewska Anna 410, 476, 657, 929– Wojturski Mariusz 1202 930, 932, 937, 945, 1421, 1877–1878 Wolff Katrin 1735 Zeidof-Beker Sarah 1409, 1589 Wolski Marcin 1714 Zeldis Chayym 1711 Wołkowski Konstanty 1588 Zelig Abraham 147, 1209 (WOŁOSZ) 811 Zelkowicz Józef (Josef) 515, 600, 1662, 1696– Wonisch Regina 1225 1697 Woszczyński Bolesław 26 Zelman Leon 1594 Woźniak Barbara 1203 Zelmanowicz Efrim Lozer 153 Woźniak Krzysztof (Paweł) 27, 621, 1225, 1843 Zettinger Piotr 1725 Wójcik Jerzy 1853 Zglińska Małgorzata 1273 Wójcik Maja 410, 476, 657, 929–930, 932, 937, Zienkiewicz Jan 859 945, 1421, 1877, 1878 Zilbercwajg Moris 153 Wójcik Małgorzata 1338 Zilbercwajg Zelman 153 Wójcik Ryszard 1844–1845 Zilbersztajn Icyk Mejer 1633 Wójtowicz Norbert 1714 Zimnica-Kucioła Emila 664 (WP) 1204, 1863 Zinn Katja 622, 1634, 1849 Wróbel Grzegorz Jacek 119 Ziółkowska Anna 893 Wróbel Janusz 75, 89, 163, 196, 225, 262–264, Zisman Dowid 1633 283, 1232 (ZK) 1208, 1274 Wróbel Łukasz 1591 Zonabend Nachman 267 Wrzesiński Włodzimierz 1592 Zorn Gerda 268 Wulf Gunnar 1585 Zych Sharona 453 Wulf Joseph 265, 1652 Zygadlewicz Roman 269 Wycichowska Barbara 982 Zylberberg Perec 1595 Wygodzki Stanisław 1685, 1694 Zylbercwajg Zalmen 702 W. Z. zob. Zawistowska Władysława Zylinska Joanna 1442 Zyskind Eljezer 1209 Yen Esther 607, 883 Zyskind Sara 1409, 1590, 1596–1597 Zysman Ewa 1598 Zając Bartosz 1876 Indeks autorów 227

Źródlak Wojciech 72, 218, 270–273, 274–275, Żółciński Tadeusz J. 1599 787, 1026, 1453 Żółkiewska Agnieszka 399, 1602, 1625, 1633, 1636, 1651 Żbikowski Andrzej 221, 227 Żuliński Leszek 1597, 1600, 1619 Żebrowski Rafał 1463 Żurek Krzysztof 1853 Żelazko Joanna 228, 895 228 Bibliografia getta łódzkiego 229

Indeks osób, rzeczy i miejsc

administracja żydowska 90, 253, 343, 345–348, Bradfisch Otto 626–631, 637–641, 643, 646 350, 353 Brauner Icchak 1547 – instytucje 349 Bruder Mordechaj 152 – urzędnicy 351 Bryks Rachmil 1334, 1379, 1400, 1524, 1815 – wsiedlenia 352 Buchmann Josef 1006, 1400, 1527 administracja niemiecka 276–277, 285–286, Buton Alice Chana de 463, 480, 1815 288 anonimowy dziennik („Les vrais riches”) zob. Caspari Wilhelm 1470 Łaski Abram Icchak Cukier Eda 1390 anonimowy pamiętnik z Auschwitz-Birkenau Cukier-Cerski Stanisław 1470 56, 201, 1529, 1778–1780 Cykiert Abraham 359, 1400, 1442 Cytryn Abram 1428, 1617, 1635, 1653, 1809 Bajgelman Dawid 1470, 1560 Cytryn-Bialer Lucie 1394, 1400, 1427, 1440, „Bajka o królewiczu i cudownym kraju” 501, 1447, 1512, 1526, 1861 696, 699 Czajkowska Stella 1587, 1862 Becker Jurek 1232, 1563, 1824 Czarnulla Erich 299, 312, 642 Ben-Menachem Arie 1214, 1303, 1505 Ben-Zvi Tova 1448, 1524, 1867 Dawidowicz Abram 1470 Benisz Chaim 1469 Dąbrowski Zygmunt 1856 Bergman Cwi 1446 Dietz Hugo 1470 Bergson Helena 1555, 1856 dokumenty archiwalne 4, 61, 85, 117, 182, 203, Berke Rozalia 1502 245, 267, 278, 282, 344, 1064 Berkenfeld Tomasz 1470 działalność kulturalna 75, 118, 655, 659–661, Berwald Ludwik 1470 663, 665–668, 699 Białodworski Uszer 1470 działalność literacka 654, 657–658, 662, 664, biblioteki 690-695, 699 669–670, 672, 1537, 1752, 1849 Biebow Hans – grupy literackie 657, 662, 1636, 1803, 1815 – proces (relacja) 289–292, 294, 308–309, działalność muzyczna 75, 679–680, 682, 684– 311–312, 315–316, 320, 324–325, 330–331, 685, 687–688, 698 334–335 dzieci i młodzież 118, 487–493, 508 – oskarżenia 297, 299, 300–301, 313, 323, 333, 336, 341–342, 447 – wyrok 293, 295–296, 298, 307, 311, 314, 332, Eichengreen Lucie 497, 1523, 1586, 1768, 337, 340 1799, 1843, 1862 – działalność 75, 89, 190, 306, 317-319, 321- Eisen Estera 1525 322, 326-328, 338 Elczewska Halina 970, 976, 1400, 1452, 1482 – we wspomnieniach 1455, 1458 Eldar Ruth 1396, 1509 230 Bibliografia getta łódzkiego

„Encyklopedia getta łódzkiego” 72, 126, 155, – straty i szkody wojenne 22 959 – straty ludności 1, 10, 170, 219, 262–263, 455, Epstein Leslie 1772, 1789, 1793 656, 669, 683 Esterka i Mini 489, 1791 – upamiętnienie 42, 608, 678, 920–921, 938, 949, 1043, 1092, 1181, 1132, 1336, 1345 Feldhändler Abraham 1470 – warunki życia 32, 59, 96-97, 106–107, 118, filmy 1850-1873 157, 200, 202, 284, 484, 1184 Fogelbaum Melania 1553, 1600, 1631, 1777 – Wydział Naukowy 5, 81, 123, 138, 205 fotografie 27, 957–958, 1275, 1277–1278, – w edukacji 1327–1328, 1330-1333,1337– 1280–1282, 1284, 1289, 1291, 1293–1295, 1338 1297, 1299–1302 – w literaturze 1538, 1768, 1776, 1783, 1788, – analiza zdjęć 1276, 1279, 1285–1288, 1290, 1798, 1800-1801, 1809–1811, 1813–1817, 1292, 1296, 1298, 1303–1305 1819–1821, 1825–1830, 1834–1835, 1838– – w edukacji 1329 1839, 1842, 1849 Frenkiel Estera 629 – we wspomnieniach 73, 135, 161 Fuchs Günther 625–631, 637–641, 643, 646 „Geto-Cajtung” 208 Fuks Jack (Jakub) 1400, 1519 Greiser Artur 164, 624 Grossman Mendel 699, 1303, 1490, 1521–1522 Genewein Walter 1296, 1303, 1306, 1853 Grynfeld Eliezer (Lolek) 1426, 1429, 1431, Gerszowski Pinchas 1470 1494 getto 2, 5, 9, 11, 13–14, 16-20, 35–36, 38, 41, Grynfeld Rachela 1426–1427 45–48, 51–54, 57, 60, 62–63, 65, 67–71, 74–79, 86–89, 93, 98–99, 102–105, 108–109, Hamburger Edna 1433 113–114, 116, 118, 121, 124–125, 130–132, Hauser Irene 1784 134, 137, 139–140, 143, 147–151, 153–154, Heilig Bernard 463, 478, 480, 1470 157–160, 162–163, 165–166, 168, 171–172, Helman Dawid Lejb 1470 174, 176, 184–185, 187, 189–191, 194–199, Hermannova Gabriela 1421, 1518 206, 209, 211–213, 215, 217, 221–222, 225, Herszkowicz Jankiel 686, 699, 1470, 1507, 1561 229–230, 232, 234–235, 240–244, 246–247, Hertz Maks 58 251–252, 254–255, 260, 264–265, 268–269, 271, 457, 462, 600, 622, 651, 700, 943, 985, Jomtef Abraham 1443 1040, 1109, 1121, 1205, 400 Juskiewicz Zygmunt 1510 – chrześcijanie w getcie 15, 224, 259, 600, 893 – deportacje 3, 12, 37, 66, 75, 89, 117, 120, Kamieniecki Abraham S. 480, 1491 146, 167, 175, 231, 236, 239, 261, 266, 447, Karo Mosze 1470 600, 644, 1205 Kaszyński Stanisław 873, 912 – historiografia 24, 26, 75, 119, 128, 156, 173, Klementynowski Józef 480 186, 192-193, 204, 214, 250, 457, 470, 946 Klugman Aleksander 55, 1513 – komunikacja tramwajowa 95, 129, 218, Klugman Teresa 1513 248–249, 272–275 kobiety 216, 256, 1404 – likwidacja 31, 49, 92, 110–112, 115, 119, konferencje 1308, 1311–1313, 1316, 1318, 127, 145, 228, 270, 1078 1320, 1323 – organizacja getta 21, 23, 75, 89, 101, 133, Koplowicz Abram 923, 1147, 1157–1158, 1177, 188, 343 1428, 1432, 1444, 1494, 1571, 1593, 1833, – przestępczość 29-30, 83, 122 1848, 1871 – prześladowanie 6-7, 25, 91, 94, 153, 178, Kozieniecki Chaim 1338, 1430 180–181, 223 „Kronika getta łódzkiego” 144, 458–461, 464– – słownictwo getta 33, 40, 43, 220 469, 471–472, 481, 483, 486 – sport 34, 75 – autorzy 463, 473–474, 479–480 Indeks osób, rzeczy i miejsc 231

– historia 456–457, 462, 470, 475, 477, 480, – we wspomnieniach 722, 725, 730, 733, 757, 482, 485 761, 775, 778–779, 788, 806–807, 810 – język 457, 476 Obóz zagłady Kulmhof (Chełmno nad Nerem) Kropiwnicki Jerzy 1018 75, 827, 847, 861–868, 870–872, 874–877, kultura materialna 879, 881–883, 885, 887–888, 891–900, 902– – biżuteria 893, 950–951, 960, 964, 951 903, 906–908, 910–911, 913, 915 – eksponaty 963, 965, 781 – relacja „Szlamka” 890, 909, 914, 916 – odznaki 50, 952–955, 961 – sesje naukowe 860, 884 – plakietka 952 – upamiętnienie 878, 904, 917, 1034 – talon 956 – zeznania 869, 880, 886, 901, 905 Kwiatkowska-Pinchasik Riwka 657, 1771 Opoczyński Perec 118 opór 424, 426, 428, 431–433, 436–438, 443– Laks Aleksander 1373 445, 447–448, 450, 452, 1093 Lejzerowicz Izrael 1346, 1471, 1564, 1634, – organizacje młodzieżowe 75, 82, 423, 427, 1815 429–430, 434, 439–442, 446, 451, 453 Liebrecht Savyon 1556 – radio 118, 233, 425, 699 Lipszyc Rywka 1847 – strajki 435, 449, 1046 Lubiński Jehuda 207, 1380–1381, 1520, 1528 pamięć o getcie 924–926, 929–942, 944–945, Łaski Abram Icchak 28, 1419, 1573, 1654– 1099, 1131 1655, 1664, 1815 Park Ocalałych 966–982, 987, 1343, 1400 pieniądze getta łódzkiego 119, 535, 539, 541– Majerowicz Sara 1562 545, 547–550, 553–559, 561–564 Messing Zygmunt 1580 – replika monet 551–552, 560, 560, 565 Moser Walter 279 – fałszerstwa 536–538, 546 Mostowicz Arnold 1367, 1441, 1450, 1461, poczta getta łódzkiego 567, 571, 575, 578, 1466, 1468, 1473, 1475, 1503, 1515–1517, 584–586, 588, 902 1559, 1567, 1574, 1583, 1599 – znaczki pocztowe 566, 569–570, 572–573, 580–582, 587, 589 Obóz cygański 75, 813–817, 819–822, 824– – karty pocztowe 210, 568, 574, 576–577, 579, 825, 827–829, 832, 836, 839, 841, 845–847, 583 849–851, 859, 892 Podolska Joanna 1018 – deportacje 834–835, 855 policja – pamięć 826, 830, 842–843, 857 – policja kryminalna 190, 281 – rocznice 818, 823, 831, 833, 837, 843, 848, – policja bezpieczeństwa 169 852–854, 856, 856 – policja hitlerowska 75, 84, 89, 183, 280, – w filmie 840 282–283 – w literaturze 838 – policja porządkowa 80, 281 Obóz dla dzieci polskich 711, 713–714, 716– Pollak Valeria 1421, 1518 721, 723–724, 726, 731, 735–739, 743–745, Pomnik Polaków ratujących Żydów 987, 1009, 748, 753–755, 759–760, 762, 764–766, 1022 768–770, 772–774, 776–777, 780–781, 783, Poznański Jakub 1815, 1825 785–787, 791–793, 795–804, 808–809 – proces Eugenii Pohl 715, 732, 740, 747, Rauch Elsa 1435, 1540 751–752, 782, 789, 811–812 rocznice likwidacji getta 1027–1033, 1035, – zdrowotność 741–742, 756, 805 1037–1039, 1041–1042, 1044–1045, 1047– – upamiętnienie 712, 727–729, 734, 746, 750, 1062, 1065–1077, 1079–1091, 1093–1108, 758, 763, 771, 784, 794 1111–1120, 1122–1130, 1133–1167, 1170– – w filmie 790 1171, 1173–1176, 1178–1180 232 Bibliografia getta łódzkiego

– program obchodów 1168–1169, 1172 – pomnik 948, 986–992, 994–997, 999–1001, Roland Jerzy 1572 1003–1004, 1006–1012, 1014–1017, 1019- Romer Stephen 1785 1020, 1022–1023, 1025 Rosenfarb Chawa (Chava) 657, 1400, 1495– Stern-Cohen Hilda 1346, 1391 1498, 1506, 1511, 1740, 1804–1806, 1822 stosunki polsko-żydowskie 75, 141–142, 226- Rosenfeld Oskar 75, 480, 1416–1417, 1471, 227, 237 1494, 1500, 1807, 1815, 1823 Stromberg Alfred Rosenberg Jacob 1442, 1554, 1774 Szajewicz Simcha Bunim 657, 1377, 1418, Ross Henryk 699, 1217–1218, 1301, 1303, 1477, 1542–1543, 1584, 1803, 1815, 1838 1521–1522, 1592 Szapocznikow Alina 1370 Rozenberg Izak 1572 szkolnictwo 697–701 Rozensztajn Szmul („Graf Kali”) 662, szlak turystyczny 948, 1344, 1348–1350, 1352, 1532,1815 1355, 1358–1359, 1362–1365 Rumkowski Mordechaj Chaim 374, 382, 392, Sznur Alter 657, 1815 396, 408, 419, 422 Szpera 58, 494–496, 499, 501–503, 505–506, – biografia 364, 376, 381, 390, 395 509–511, 515, 600 – działalność 75, 90, 368, 375, 385, 391, 397, – we wspomnieniach 497–498 400–401, 406–407, 412 – w filmie 500 – krytyka 354–356, 358, 361, 367, 388–389, – rocznice 393, 504, 508, 1027 402, 404–405, 413, 415–416 – projekt teatralny Szpera’42 507, 512–514, – mowy 61, 357, 373, 377, 409–411 927–928 – ocena 360, 362, 365, 370–372, 378–380, Szpigl Jeszajahu 657, 1334, 1536, 1752, 1771, 383–384, 386, 393–394, 403, 414, 417–418, 1781, 1786–1787, 1796–1797, 1802, 1815, 420–421 1818, 1831, 1836–1837 – w literaturze 359, 369, 387, 398–399, 1372, Szwarc Pinkus (Pinchas) 561, 710, 1303 1403, 1698, 1793, 1812–1813 – we wspomnieniach 366, 1406, 1843 teatr 75, 699, 703–710 teatr dziecięcy 702 Schwarz Anna 1530 Tola 1808, 1382 Schwarz Erlich 1530 topografia getta 39, 1342, 1351, 1361 Seifert Franz Anton 642 – Bałuty 1340 Sem-Sandberg Steve 1772 – ul. Łagiewnicka 36 1360 sesje naukowe 163, 1060, 1205, 1307, 1309– – most nad ul. Zgierską 1341, 1356 1310, 1314–1315, 1317–1319, 1321–1322, – pl. Kościelny 1354 1324–1325 – Rynek Bałucki 1357 Sierakowiak Dawid 1765, 1770, 1790, 1792, – ul. Rybna 14 1346 1795, 1832, 1840–1841, 1844–1845, – ulice 1353 Simonowicz-Klaczkina Maria 1400, 1508 Tramiel Jack 1449 Singer Oskar 75, 473, 480, 1296, 1417, 1773 Trębacz Maurycy 1462, 1548–1549 służba zdrowia 516-519, 525, 527–529, 531, Turski Marian 1400, 1575 533–534, 1588 – szpital nr III 524 Ulinower Miriam 671, 657–658, 663, 1483, – chorzy psychicznie 523, 889 1537, 1560, 1815 – śmiertelność 153, 520–522, 526, 532, 1205 Übelhör Friedrich 279 Small Brana 1502 Sonderabteilung 287 Ventzki Werner 632–636, 647–650, 1576 Srebrnik Szymon 869, 918 Vinocur Ana 1533 Stacja Radegast 983–984, 993, 998, 1002, 1005, 1013, 1018, 1021, 1024, 1026, 1343 Wajsblat Jo 1769 Indeks osób, rzeczy i miejsc 233

Weintraub Leon 1400 życie religijne 75, 673–677 Weissenborm Werner 652 Żydzi z Europy Zachodniej 590, 594, 597, 603, Wichan Izydor 1283 605, 607, 614, 623, 892 Widawski Chaim 1451 – upamiętnienie 602, 610–612, 620, 1063 Widawski Jehuda 1400, 1427, 1445 – sytuacja w getcie 64, 454, 592, 609, 619, 621 Wiener Bono 123 – we wspomnieniach 75 Wiener Szlama Ber zob. relacja „Szlamka” – Żydzi z Berlina 606, 615–617, 622 Woliński Emanuel 1371 – Żydzi z Czech 175, 601, 608, 613 wyjątkowość getta 75, 100, 136, 179 – Żydzi z Düsseldorfu 599–600 – Żydzi z Frankfurtu 595, 1728 Zelkowicz Józef 118, 480, 1531, 1782, 1815, – Żydzi z Hamburga 618 1838, 1846 – Żydzi z Kolonii 593 Zonabend Nachman 55, 267, 1303, 1862 – Żydzi z Luksemburga 596 Zyskind Sara 1557, 1568 – Żydzi z Trieru 596, 604 Żurawski Izrael 869 – Żydzi z Wiednia 591, 598 234 Bibliografia getta łódzkiego 235

W roku 2010 Szwedzki Komitet przeciw Antysemityzmowi (SKMA) przy wsparciu UE opracował model wykorzystania świadectw ocalałych z Holokaustu w internetowym procesie nauczania, opierający się m.in. na relacji ocalałego z łódzkiego getta. Projekt ten został zatytułowany „Co to znaczy być człowiekiem”.

Międzynarodowe Kompleksowe Narzędzie do Nauczania o Holokauście (International Comprehensive Tool for Holocaust Education, ICTHE)

to koordynowany przez SKMA i realizowany przy wsparciu UE (Erasmus+) projekt siedmiu partnerów europejskich reprezentujących instytucje i organizacje pozarządowe z Austrii, Litwy, Polski, Rumunii, Szwecji i Węgier. Uży- te materiały opierają się na sfilmowanych wy- wiadach z ocalałymi. Na podstawie ich historii, uczniowie poznają życie żydowskie w Europie przed i podczas II wojny światowej. Śledzą losy ocalałych od ich dzieciństwa po czas w gettach i obozach, aż do wyzwolenia, jak też i po nim. Narzędzie zachowuje świadectwa z Holocaustu i wiedzę o tej części historii Europy dla przyszłych generacji, pokazując jednocześnie, do czego prowadzi podważanie demokracji i łamanie praw człowieka. Wspiera również nauczycieli, przekazując wiedzę o zagładzie Romów i innych grup prześladowanych przez reżim nazistowski oraz umożliwia wykorzystanie w klasie materiałów cyfrowych. Koordynator: Svenska kommittén mot antisemitism (Szwecja) Partnerzy: Universität Klagenfurt (Austria), , Vilnius Yiddish Institute (Litwa), Instytut Toleran- cji (Polska), Muzeum Historii Żydów Polskich (Polska), Asociatia Memoriala Hebraica (Rumu- nia), Zachor Alapítvány a Társadalmi Emlékezetért (Węgry). Projekt na facebooku: https://www.facebook.com/icthe2019/

Instytut Tolerancji działa w Łodzi od 2001 roku Jego głównym celem jest szerzenie zasad tolerancji i po- szanowania godności drugiego człowieka. Organizuje spotkania, warsztaty i wystawy, które służą przeła- mywaniu barier i poszerzają wiedzę na temat różnych religii i wszelkiego rodzaju odmienności. Uczestniczy w licznych projektach edukacyjnych. Współpracuje z organizacjami pozarządowymi, zarówno w kraju, jak i za granicą. W projekcie ICTHE zajmuje się głównie zagładą Romów.

Szwedzki Komitet przeciw Antysemityzmowi (Svenska kommittén mot antisemitism, SKMA), powstał w 1983 roku i jest organizacją pozarządową, apolityczną i areligijną finansowaną z prywatnych źródeł. Najważniejszym zadaniem Komitetu jest reagowanie na przejawy antysemityzmu i innych form rasizmu poprzez edukację i publiczną debatę. Od wczesnych lat 1990 SKPA organizuje programy edukacyjne na temat antysemityzmu i innych uprzedzeń, Holokaustu i nazistowskiej ideologii, jak również wyjazdy edukacyjne dla uczniów, nauczycieli i innych zainteresowanych osób do miejsc pamięci o Zagładzie.

Osoby zainteresowane uczestnictwem w projekcie prosimy o kontakt z panią Marią Goldstein za pośrednictwem emaila: [email protected] lub telefonicznie: +48 502626542. 236 Bibliografia getta łódzkiego