binnenhavenvisie twente netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen colofon Uitgave De Binnenhavenvisie Twente is een gezamenlijke uitgave van Regio Twente en ECORYS Nederland BV. De Binnenhavenvisie Twente is tot stand gekomen in samenwerking met de gemeenten Almelo, Enschede, Hengelo, Hof van Twente en Twenterand, de provincie Overijssel, Rijkswaterstaat Oost-Nederland, Kamer van Koophandel Veluwe en Twente en de werkgroep Twentekanalen. Redactie en teksten Regio Twente, ECORYS Ontwerp omslag Digidee Ontwerpstudio Foto- en kaartmateriaal Regio Twente, ECORYS Drukwerk ECORYS Verschijning Juni 2008 Oplage 150 exemplaren Regio Twente Nijverheidstraat 30 7511 JM Enschede Postbus 1400 7500 BK Enschede tel 053 487 65 43 [email protected] www.regiotwente.nl Inhoudsopgave Samenvatting 5 1 Inleiding 13 1.1 Aanleiding 13 1.2 Doelstelling 14 1.3 Leeswijzer 14 2 Ruimtelijk-economische structuur Twente 17 2.1 Ruimtelijke structuur 17 2.2 Economische structuur 18 2.3 Bereikbaarheid 20 3 Binnenhavens Twente 27 3.1 Binnenhavens Nederland 27 3.1.1 Definitie binnenhaven 27 3.1.2 Omvang Nederlandse binnenhavens 27 3.2 Binnenhavens Twente 28 3.2.1 Aantal en omvang 28 3.2.2 Functie havens 29 3.2.3 Ruimte voor watergebonden activiteiten 30 3.2.4 Economisch belang 32 3.2.5 Bereikbaarheid 33 3.3 Binnenhavens Hengelo 36 3.4 Binnenhavens Almelo 38 3.5 Binnenhaven Enschede 40 3.6 Binnenhavens Hof van Twente (Goor, Markelo en Delden) 42 3.7 Laad en loskades Twenterand (Vriezenveen en Vroomshoop) 45 4 Streefbeeld Binnenhavens Twente 47 4.1 Inleiding 47 4.2 Ruimtelijke ontwikkeling 47 4.2.1 Algemeen 47 4.2.2 Almelo 49 4.2.3 Hengelo 51 4.2.4 Enschede 52 4.2.5 XL Businesspark Twente 53 4.2.6 Hof van Twente 54 4.2.7 Twenterand 55 Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 3 4.3 Economische ontwikkeling 55 4.4 Infrastructurele ontwikkeling 57 4.5 Ontwikkeling goederenvervoer over water 61 4.6 Ambities Twente 65 4.7 Streefbeeld kaart 67 5 Knelpunten binnenhavens 71 5.1 Inleiding 71 5.2 Knelpunten ruimte 73 5.3 Knelpunten milieu 76 5.4 Knelpunten infrastructuur 78 5.5 Financieel-economische knelpunten 82 5.6 Knelpunten draagvlak en samenwerking 84 6 Maatregelenpakket 89 6.1 Inleiding 89 6.2 Maatregelen ruimte 90 6.3 Maatregelen milieu 92 6.4 Maatregelen infrastructuur 94 6.5 Financieel-economische maatregelen 98 6.6 Maatregelen draagvlak en samenwerking 100 7 Voorstel voor uitvoeringsprojecten 103 7.1 Inleiding 103 7.2 Voorstel voor concrete uitvoeringsprojecten 103 7.2.1 Inleiding 103 7.2.2 Voorstel voor concrete uitvoeringsprojecten 104 8 Vervolgstappen binnenhavenvisie Twente 109 8.1 Inleiding 109 8.2 Stappen voor vervolg 110 Projectteam binnenhavenvisie Twente 112 Betrokken organisaties bij binnenhavenvisie Twente 113 Bijlage A Kwaliteitsnet waterwegen Twente 115 Bijlage B Streefbeeld vaarwegennet Rijk en provincie 117 Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 4 Samenvatting 1. Huidig netwerk van binnenhavens en vaarwegen Agenda van Twente Regio Twente werkt in de ‘Agenda van Twente’ samen met gemeenten, provincie, instellingen en bedrijfsleven aan een economisch duurzame en sterke regio. De bereikbaarheid van de economische kerngebieden via de weg en het water zijn hierin van prominent belang. In het Regionaal Mobiliteitsplan Twente 2007-2011 zet Regio Twente in op het stimuleren van vervoer over water door het wegnemen van infrastructurele knelpunten en het ontwikkelen van regionale multimodale faciliteiten voor de op- en overslag van goederen. In vervolg hierop is deze ‘Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente’ opgesteld door Regio Twente, samen met de gemeenten Almelo, Enschede, Hengelo, Hof van Twente en Twenterand, het bedrijfsleven (werkgroep Twentekanaal), de Kamer van Koophandel Veluwe en Twente, de provincie Overijssel en Rijkswaterstaat Oost-Nederland. Ruimtelijk economische structuur Regio Twente is een samenhangend (stedelijk) netwerk, met één woningmarkt, één arbeidsmarkt en één verkeer- en vervoerssysteem, ruim 600.000 inwoners en 275.000 werkzame personen. De industrie is in Twente relatief sterk vertegenwoordigd en omvat internationaal toonaangevende bedrijven in de metaalindustrie en voedings- en genotmiddelenindustrie. Ruim 500 hectare van de bedrijventerreinen ligt aan het water, waaronder (grootschalige) industrieterreinen aan de Twentekanalen in Hengelo, Enschede en Almelo. De overheden en het bedrijfsleven in Twente investeren al jaren in de ontwikkeling en herstructurering van de natte bedrijventerreinen (o.a via topperregeling) en in kadefaciliteiten om zo vervoer via het water te stimuleren. Bereikbaarheid binnenhavens Regio Twente positioneert zichzelf als kruispunt van belangrijke transportassen met de A1 en A35 en Twentekanalen. De ‘A1 zone’ vormt de verbinding tussen de Randstad, de havens van Rotterdam en Amsterdam en het achterland richting Duitsland en Oost- Europa via weg, water en spoor. De Twentekanalen, inclusief de zijtak naar Almelo, vormen de hoofdvaarweg die de regio aansluit op het hoofdvaarwegennet van Nederland. De Twentekanalen ontsluiten vanaf Zutphen (via Sluis Eefde) de binnenhavens van Lochem, Markelo en Goor voor Klasse Va schepen. De binnenhavens van Delden, Hengelo, Almelo en Enschede zijn bereikbaar voor Klasse IV schepen. Vanaf Almelo sluit het Twentekanaal aan op het Overijssels kanaal Almelo – De Haandrik, dat de terreinen in Vriezenveen en Vroomshoop en de havens van Hardenberg en Coevorden ontsluit voor Klasse II schepen tot 600 ton. De terreinen Twentekanaal Zuid in Hengelo en bedrijvenpark Twente en Dollegoor in Almelo zijn tevens per spoor, en daarmee trimodaal, ontsloten. Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 5 Functie binnenhavens De binnenhavens van Hengelo, Almelo, Enschede en Hof van Twente zijn belangrijke vestigingsplaatsen voor de zoutproductie, zand- en grindbedrijven en betoncentrales, bouwstaalbedrijven, veevoederindustrie, recycling industrie, aardolieproducenten en metaalindustrie (zware constructies). Vervoer over water is essentieel voor deze bedrijven. De Combi Terminal Twente in Hengelo is van belang voor de bedrijven in de (grensoverschrijdende) regio die containerstromen van en naar de zeehavens vervoeren. Het netwerk van Twentse binnenhavens verwerkt momenteel ruim 5 miljoen ton bulk- en stukgoederen en 50.000 TEU containers via de binnenvaart en dit volume blijft groeien. De haven van Hengelo is het logistieke knooppunt van Twente en één van de grootste binnenhavens van Nederland met een overslag van 3,5 miljoen ton. In totaal beschikt Twente over 3000 meter openbare kades. Hiervan is recent 400 meter gemoderniseerd (in Almelo) en zal een deel van de verouderde kades ook moeten worden opgeknapt. Tabel 0.1 Functie en ontsluiting binnenhavens Twente Plaats Overslag Functie haven Openbare Vaarweg Multimodale in 2006 kade klasse ontsluiting Hengelo 2,9 mln ton + Bulk (o.a. zout, zand, 700 m Klasse IV Twentekanaal 50.000 TEU brandstof) + containers A35/A1, spoor Almelo 1,0 mln ton Bulk (o.a. staal, zand, 400 m + 80 m Klasse IV Twentekanaal (zijtak), recycling) A35, N36, spoor Enschede 0,5 mln ton Bulk (o.a. zand, 300 m (semi) Klasse IV Twentekanaal brandstof) A35, N18 Delden 0,35 mln ton Bulk (o.a. veevoeder) 300 m (semi) Klasse IV Twentekanaal N346 Goor 0,15 mln ton Bulk (o.a. staal, 800 m Klasse Va Twentekanaal bouwmaterialen) N346 Markelo 0,1 mln ton Bulk (o.a. staal, zware 100 m Klasse Va Twentekanaal constructie) N346, N755 Vriezenveen - Geen Klasse II Overijssels Kanaal N36 Vroomshoop - 150 m Klasse II Overijssels Kanaal (niet gebruikt) N341 Binnenhavens van belang voor economie, bereikbaarheid en leefbaarheid De binnenhavens zijn de knooppunten van het stedelijk netwerk in Twente en bieden toegang tot het nationale en Europese vervoersnetwerk via water, weg en spoor. Het stedelijk netwerk van Twente is tevens het grootste stedelijke concentratiegebied aan de Nederlands-Duitse grens en voor de hier gevestigde bedrijven is de relatie met het afzetgebied in Duitsland van groot belang. Ruim dertig aan het water gelegen bedrijven maken direct gebruik van de binnenhavens in Twente en nog eens tientallen niet aan het water gelegen bedrijven maken gebruik van de containerterminal in Hengelo en de openbare kades in Twente. Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 6 De binnenhavengerelateerde activiteiten van de bedrijven in Twente betekenen voor de regio een directe werkgelegenheid van ongeveer 1.500 arbeidsplaatsen en een directe toegevoegde waarde van ongeveer 145 miljoen Euro. Daarnaast zijn de binnenhavens van belang voor de bereikbaarheid en leefbaarheid van Twente. Indien de binnenhavens in Twente de naar schatting 10.000 (beladen en lege) schepen per jaar niet meer zouden kunnen ontvangen, dan zou het aantal vrachtwagenbewegingen in de regio met ongeveer 200.000 per jaar toenemen; dit zijn 800 volle vrachtwagens per dag. Een dergelijke toename van het vrachtverkeer via de weg zou bijdragen aan een verslechtering van de luchtkwaliteit en leefbaarheid van de steden en kernen in Twente. 2. Streefbeeld: toekomstig netwerk van binnenhavens en vaarwegen Ruimtelijk-economische ontwikkelingen Met de ontwikkeling van XL Businesspark Twente in Almelo wordt ingezet op grootschalige bedrijvigheid in de sectoren industrie, transport en distributie. Het 180 hectare grote bedrijventerrein ligt ten zuiden van Almelo en is direct aangesloten op de A35 en de zijtak van het Twentekanaal.