binnenhavenvisie twente netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen colofon

Uitgave De Binnenhavenvisie Twente is een gezamenlijke uitgave van Regio Twente en ECORYS Nederland BV.

De Binnenhavenvisie Twente is tot stand gekomen in samenwerking met de gemeenten Almelo, Enschede, Hengelo, Hof van Twente en Twenterand, de provincie Overijssel, Rijkswaterstaat Oost-Nederland, Kamer van Koophandel Veluwe en Twente en de werkgroep Twentekanalen.

Redactie en teksten Regio Twente, ECORYS

Ontwerp omslag Digidee Ontwerpstudio

Foto- en kaartmateriaal Regio Twente, ECORYS

Drukwerk ECORYS

Verschijning Juni 2008

Oplage 150 exemplaren

Regio Twente Nijverheidstraat 30 7511 JM Enschede Postbus 1400 7500 BK Enschede tel 053 487 65 43 [email protected] www.regiotwente.nl Inhoudsopgave

Samenvatting 5

1 Inleiding 13 1.1 Aanleiding 13 1.2 Doelstelling 14 1.3 Leeswijzer 14

2 Ruimtelijk-economische structuur Twente 17 2.1 Ruimtelijke structuur 17 2.2 Economische structuur 18 2.3 Bereikbaarheid 20

3 Binnenhavens Twente 27 3.1 Binnenhavens Nederland 27 3.1.1 Definitie binnenhaven 27 3.1.2 Omvang Nederlandse binnenhavens 27 3.2 Binnenhavens Twente 28 3.2.1 Aantal en omvang 28 3.2.2 Functie havens 29 3.2.3 Ruimte voor watergebonden activiteiten 30 3.2.4 Economisch belang 32 3.2.5 Bereikbaarheid 33 3.3 Binnenhavens Hengelo 36 3.4 Binnenhavens Almelo 38 3.5 Binnenhaven Enschede 40 3.6 Binnenhavens Hof van Twente (Goor, Markelo en Delden) 42 3.7 Laad en loskades Twenterand (Vriezenveen en Vroomshoop) 45

4 Streefbeeld Binnenhavens Twente 47 4.1 Inleiding 47 4.2 Ruimtelijke ontwikkeling 47 4.2.1 Algemeen 47 4.2.2 Almelo 49 4.2.3 Hengelo 51 4.2.4 Enschede 52 4.2.5 XL Businesspark Twente 53 4.2.6 Hof van Twente 54 4.2.7 Twenterand 55

Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 3 4.3 Economische ontwikkeling 55 4.4 Infrastructurele ontwikkeling 57 4.5 Ontwikkeling goederenvervoer over water 61 4.6 Ambities Twente 65 4.7 Streefbeeld kaart 67

5 Knelpunten binnenhavens 71 5.1 Inleiding 71 5.2 Knelpunten ruimte 73 5.3 Knelpunten milieu 76 5.4 Knelpunten infrastructuur 78 5.5 Financieel-economische knelpunten 82 5.6 Knelpunten draagvlak en samenwerking 84

6 Maatregelenpakket 89 6.1 Inleiding 89 6.2 Maatregelen ruimte 90 6.3 Maatregelen milieu 92 6.4 Maatregelen infrastructuur 94 6.5 Financieel-economische maatregelen 98 6.6 Maatregelen draagvlak en samenwerking 100

7 Voorstel voor uitvoeringsprojecten 103 7.1 Inleiding 103 7.2 Voorstel voor concrete uitvoeringsprojecten 103 7.2.1 Inleiding 103 7.2.2 Voorstel voor concrete uitvoeringsprojecten 104

8 Vervolgstappen binnenhavenvisie Twente 109 8.1 Inleiding 109 8.2 Stappen voor vervolg 110

Projectteam binnenhavenvisie Twente 112

Betrokken organisaties bij binnenhavenvisie Twente 113

Bijlage A Kwaliteitsnet waterwegen Twente 115

Bijlage B Streefbeeld vaarwegennet Rijk en provincie 117

Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 4 Samenvatting

1. Huidig netwerk van binnenhavens en vaarwegen

Agenda van Twente Regio Twente werkt in de ‘Agenda van Twente’ samen met gemeenten, provincie, instellingen en bedrijfsleven aan een economisch duurzame en sterke regio. De bereikbaarheid van de economische kerngebieden via de weg en het water zijn hierin van prominent belang. In het Regionaal Mobiliteitsplan Twente 2007-2011 zet Regio Twente in op het stimuleren van vervoer over water door het wegnemen van infrastructurele knelpunten en het ontwikkelen van regionale multimodale faciliteiten voor de op- en overslag van goederen. In vervolg hierop is deze ‘Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente’ opgesteld door Regio Twente, samen met de gemeenten Almelo, Enschede, Hengelo, Hof van Twente en Twenterand, het bedrijfsleven (werkgroep Twentekanaal), de Kamer van Koophandel Veluwe en Twente, de provincie Overijssel en Rijkswaterstaat Oost-Nederland.

Ruimtelijk economische structuur Regio Twente is een samenhangend (stedelijk) netwerk, met één woningmarkt, één arbeidsmarkt en één verkeer- en vervoerssysteem, ruim 600.000 inwoners en 275.000 werkzame personen. De industrie is in Twente relatief sterk vertegenwoordigd en omvat internationaal toonaangevende bedrijven in de metaalindustrie en voedings- en genotmiddelenindustrie. Ruim 500 hectare van de bedrijventerreinen ligt aan het water, waaronder (grootschalige) industrieterreinen aan de Twentekanalen in Hengelo, Enschede en Almelo. De overheden en het bedrijfsleven in Twente investeren al jaren in de ontwikkeling en herstructurering van de natte bedrijventerreinen (o.a via topperregeling) en in kadefaciliteiten om zo vervoer via het water te stimuleren.

Bereikbaarheid binnenhavens Regio Twente positioneert zichzelf als kruispunt van belangrijke transportassen met de A1 en A35 en Twentekanalen. De ‘A1 zone’ vormt de verbinding tussen de Randstad, de havens van Rotterdam en Amsterdam en het achterland richting Duitsland en Oost- Europa via weg, water en spoor. De Twentekanalen, inclusief de zijtak naar Almelo, vormen de hoofdvaarweg die de regio aansluit op het hoofdvaarwegennet van Nederland. De Twentekanalen ontsluiten vanaf Zutphen (via Sluis Eefde) de binnenhavens van Lochem, Markelo en Goor voor Klasse Va schepen. De binnenhavens van Delden, Hengelo, Almelo en Enschede zijn bereikbaar voor Klasse IV schepen. Vanaf Almelo sluit het Twentekanaal aan op het Overijssels kanaal Almelo – De Haandrik, dat de terreinen in Vriezenveen en Vroomshoop en de havens van Hardenberg en Coevorden ontsluit voor Klasse II schepen tot 600 ton. De terreinen Twentekanaal Zuid in Hengelo en bedrijvenpark Twente en Dollegoor in Almelo zijn tevens per spoor, en daarmee trimodaal, ontsloten.

Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 5 Functie binnenhavens De binnenhavens van Hengelo, Almelo, Enschede en Hof van Twente zijn belangrijke vestigingsplaatsen voor de zoutproductie, zand- en grindbedrijven en betoncentrales, bouwstaalbedrijven, veevoederindustrie, recycling industrie, aardolieproducenten en metaalindustrie (zware constructies). Vervoer over water is essentieel voor deze bedrijven. De Combi Terminal Twente in Hengelo is van belang voor de bedrijven in de (grensoverschrijdende) regio die containerstromen van en naar de zeehavens vervoeren. Het netwerk van Twentse binnenhavens verwerkt momenteel ruim 5 miljoen ton bulk- en stukgoederen en 50.000 TEU containers via de binnenvaart en dit volume blijft groeien. De haven van Hengelo is het logistieke knooppunt van Twente en één van de grootste binnenhavens van Nederland met een overslag van 3,5 miljoen ton. In totaal beschikt Twente over 3000 meter openbare kades. Hiervan is recent 400 meter gemoderniseerd (in Almelo) en zal een deel van de verouderde kades ook moeten worden opgeknapt.

Tabel 0.1 Functie en ontsluiting binnenhavens Twente

Plaats Overslag Functie haven Openbare Vaarweg Multimodale in 2006 kade klasse ontsluiting

Hengelo 2,9 mln ton + Bulk (o.a. zout, zand, 700 m Klasse IV Twentekanaal 50.000 TEU brandstof) + containers A35/A1, spoor Almelo 1,0 mln ton Bulk (o.a. staal, zand, 400 m + 80 m Klasse IV Twentekanaal (zijtak), recycling) A35, N36, spoor Enschede 0,5 mln ton Bulk (o.a. zand, 300 m (semi) Klasse IV Twentekanaal brandstof) A35, N18 Delden 0,35 mln ton Bulk (o.a. veevoeder) 300 m (semi) Klasse IV Twentekanaal N346 Goor 0,15 mln ton Bulk (o.a. staal, 800 m Klasse Va Twentekanaal bouwmaterialen) N346 Markelo 0,1 mln ton Bulk (o.a. staal, zware 100 m Klasse Va Twentekanaal constructie) N346, N755 Vriezenveen - Geen Klasse II Overijssels Kanaal N36 Vroomshoop - 150 m Klasse II Overijssels Kanaal (niet gebruikt) N341

Binnenhavens van belang voor economie, bereikbaarheid en leefbaarheid De binnenhavens zijn de knooppunten van het stedelijk netwerk in Twente en bieden toegang tot het nationale en Europese vervoersnetwerk via water, weg en spoor. Het stedelijk netwerk van Twente is tevens het grootste stedelijke concentratiegebied aan de Nederlands-Duitse grens en voor de hier gevestigde bedrijven is de relatie met het afzetgebied in Duitsland van groot belang. Ruim dertig aan het water gelegen bedrijven maken direct gebruik van de binnenhavens in Twente en nog eens tientallen niet aan het water gelegen bedrijven maken gebruik van de containerterminal in Hengelo en de openbare kades in Twente.

Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 6 De binnenhavengerelateerde activiteiten van de bedrijven in Twente betekenen voor de regio een directe werkgelegenheid van ongeveer 1.500 arbeidsplaatsen en een directe toegevoegde waarde van ongeveer 145 miljoen Euro.

Daarnaast zijn de binnenhavens van belang voor de bereikbaarheid en leefbaarheid van Twente. Indien de binnenhavens in Twente de naar schatting 10.000 (beladen en lege) schepen per jaar niet meer zouden kunnen ontvangen, dan zou het aantal vrachtwagenbewegingen in de regio met ongeveer 200.000 per jaar toenemen; dit zijn 800 volle vrachtwagens per dag. Een dergelijke toename van het vrachtverkeer via de weg zou bijdragen aan een verslechtering van de luchtkwaliteit en leefbaarheid van de steden en kernen in Twente.

2. Streefbeeld: toekomstig netwerk van binnenhavens en vaarwegen

Ruimtelijk-economische ontwikkelingen Met de ontwikkeling van XL Businesspark Twente in Almelo wordt ingezet op grootschalige bedrijvigheid in de sectoren industrie, transport en distributie. Het 180 hectare grote bedrijventerrein ligt ten zuiden van Almelo en is direct aangesloten op de A35 en de zijtak van het Twentekanaal. Op het terrein wordt een nat terrein (‘De Kade’) aangelegd met een openbare kade. Met XL Businesspark Twente heeft de regio in de toekomst voldoende natte en droge ruimte voor het vestigen van grootschalige (watergebonden) bedrijvigheid.

In Hengelo wordt op de Combi Terminal Twente de kade verlengd en het terrein voor containeroverslag en opslag vergroot. In de gemeente Hof van Twente heeft Holterman Wapeningsstaal in Markelo geïnvesteerd in een eigen insteekhaven die in 2008 in gebruik is genomen. In de gemeente Twenterand geeft Coes Metaalbescherming uit Vriezenveen aan te willen investeren in faciliteiten voor vervoer van grote en zware constructies over water.

Daarnaast wordt door de gemeenten, regio en Rijk geïnvesteerd in de herstructurering van de bestaande natte terreinen in Twente. Hengelo (Twentekanaal Zuid), Enschede (Havengebied) en Almelo (Dollegoor) werken aan de ontwikkeling van de havengebieden, met aandacht voor het creëren (inbreiden) van ruimte voor huidige en nieuwe watergebonden bedrijven, het verbeteren van de ontsluiting van de havengebieden via de weg en het uitbaggeren van de havens. Watergebonden bedrijven in deze havens geven aan te willen groeien en hebben meer ruimte nodig voor vervoer, overslag en opslag van goederen via het water. Door gebrek aan fysieke ruimte, maar ook een gebrek aan geluidsruimte, is uitbreiding veelal niet mogelijk.

De herstructurering en ontwikkeling van natte bedrijventerreinen gaat in Twente goed samen met de ontwikkeling van wonen en recreëren aan het water. Er zijn geen conflicterende ruimteclaims, zodat de gemeenten in Twente prioriteit kunnen geven aan de ontwikkeling van de binnenhavens als vestigingsplaats en overslaglocatie voor watergebonden bedrijven.

Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 7 Tabel 0.2 Ontwikkeling en herstructurering natte terrein in Twente

Plaats Terrein Ontwikkeling Beleid en Ruimte voor huidige/ Geluid Nat terrein uitvoering nieuwe bedrijven ruimte Hengelo Twentekanaal N 15 ha nat Herstructurering Huidige (5 ha) + Beperking nieuwe (10 ha) bedrijven Beperking Twentekanaal Z 50 ha (15 ha nat) Herstructurering Huidige + nieuwe bedrijven Almelo Dollegoor 2-5 ha nat Herstructurering Huidige bedrijven Beperking Almelo XL Businesspark 180 ha Aanleg regionaal Nieuwe bedrijven Geen Twente (10 ha nat) bedrijventerrein beperking Enschede Havengebied 2-5 ha nat Herstructurering Huidige + nieuwe bedrijven Beperking Delden Schneiderbos - - - Beperking Goor Haven 0,3 ha nat Uitgifte van één Huidig bedrijf Beperking natte kavel Markelo Twentekanaal 0,5 tot 2 ha nat Verlengen kade Huidig of nieuw bedrijf Beperking Vriezenveen Weitzelpoort - Aanleg kade - - Vroomshoop Linderflier - Behoud kade - -

Ontwikkelingen bereikbaarheid en vervoer over water De Twentekanalen vormen de toegang tot Twente via het water en het volume via het water groeit. Bedrijven zoals Akzo, CTT, zand- en grindbedrijven, olieproducenten en staalbedrijven geven aan nog meer gebruik te willen maken van vervoer over water. Deze bedrijven willen de schaalgroottevoordelen in de binnenvaart optimaal kunnen benutten door het inzetten van grotere schepen. Hiervoor zal het deel van de Twentekanalen tussen Delden en Enschede en de zijtak naar Almelo moeten worden verdiept en verbreed voor Klasse Va schepen. De opwaardering van het kanaal Almelo – De Haandrik tot 800-1000 ton is vooral van belang voor bedrijven in de gemeenten Hardenberg en Coevorden.

Twente werkt aan verbetering van de bereikbaarheid van de regio via de weg en het water. Uit de Netwerkanalyse Twente blijkt dat de mobiliteit van Twente via de weg onder druk komt te staan, met name de A1 en A35, maar ook de interne bereikbaarheid van de steden. Met het programma Twente Mobiel investeert de regio in maatregelen voor een betere benutting van de infrastructuur binnen en tussen de gemeenten, waaronder de havengebieden. Daarnaast werkt Hengelo aan het verbeteren van de interne ontsluiting en verkeersveiligheid van Twentekanaal Zuid in combinatie met transformatielocatie Hart van Zuid. Ook Enschede werkt aan verbetering van de interne ontsluiting van het havengebied als onderdeel van Enschede West. Daarnaast wordt door de regio onderzocht of de bedrijventerreinen in Enschede en Hengelo via een ongehinderd logistiek systeem (OLS) met elkaar verbonden kunnen worden met aansluiting op de Combi Terminal Twente.

Op basis van het hoogste groeiscenario van het Centraal Planbureau, de verwachte groei van de huidige bedrijven en de ontwikkeling van XL Businesspark Twente voor nieuwe bedrijven, wordt in Twente een groei verwacht van het vervoer per binnenvaart van en naar Twente van 5,6 naar 8,0 miljoen ton in 2020 ofwel 2,5% per jaar. Deze groei past bij de 8% groei van het vervoer per binnenvaart in de afgelopen tien jaar, de investeringen van bedrijven en herstructurering van natte terreinen door gemeenten.

Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 8 Regio Twente streeft naar meer vervoer over water via de binnenhavens. Het streefbeeld van de binnenhavens en vaarwegen in Twente wordt bepaald door de mate waarin de haven bereikbaar is, de capaciteit voor de haven in termen van ruimte en inbedding in de omgeving. In onderstaand kader en figuur is het streefbeeld van binnenhavens en vaarwegen in Twente weergegeven.

De partijen in de regio Twente kiezen voor een betere benutting van de ruimte in de binnenhavens door: • Nieuwe watergebonden bedrijven ruimte bieden in Twente via XL Businesspark Twente • Huidige watergebonden bedrijven ruimte bieden via herstructurering van terreinen • Containeractiviteiten, -bedrijvigheid en -faciliteiten concentreren in Hengelo (Combi Terminal Twente) • Huidige en nieuwe watergebonden bedrijven geluidruimte bieden voor activiteiten • Watergebonden bedrijvigheid, woningbouw en recreatie in samenhang ontwikkelen

De partijen in de regio Twente kiezen voor een betere bereikbaarheid van de binnenhavens door: • Twentekanalen (incl. zijtak naar Almelo) toegankelijk maken voor Klasse Va schepen • Kanaal Almelo – De Haandrik toegankelijk maken voor Klasse III schepen tot 1000 ton • in elke gemeentekern (binnenhaven) een openbare kadefaciliteit te behouden en ontwikkelen • Waarborgen van de bereikbaarheid van binnenhavens via de weg en het water • Behouden van de trimodale ontsluiting van watergebonden terreinen in Almelo en Hengelo

Figuur 0.1 Toekomstig netwerk van binnenhavens en vaarwegen in Twente

Twentekanalen (incl. zijtak): - Klasse Va Almelo – De Haandrik: Nieuw regionaal terrein - klasse III (1000 ton) (met natte kavels)

Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 9 3. Knelpunten bij het streefbeeld Het streefbeeld voor het toekomstig netwerk van binnenhavens in 2020 geeft de ambitie aan van de regio Twente. Om het streefbeeld te realiseren zullen de belangrijkste knelpunten moeten worden aangepakt, onderscheiden naar bereikbaarheid van binnenhavens via weg en water, (milieu)ruimte voor groei en ontwikkeling van watergebonden activiteiten en draagvlak en communicatie voor verbetering van de binnenhavens.

Regio Twente geeft de volgende knelpunten aan: • Beperkte diepgang van de Twentekanalen vanaf Delden; bedrijven willen meer vervoeren via water met grotere Klasse Va schepen in plaats van Klasse IV schepen. • Onvoldoende diepgang in de havens van Hengelo en Enschede voor huidige en grotere schepen, mede door achterstallig onderhoud en onvoldoende structureel budget voor onderhoud en beheer. • De externe bereikbaarheid via de weg neemt af, de interne wegontsluiting van een aantal havengebieden is verouderd en bruggen hebben aslast- en hoogtebeperkingen. • De natte terreinen en kadefaciliteiten zijn voor een deel verouderd. • Huidige en nieuwe watergebonden bedrijven hebben geen fysieke ruimte en geluidruimte om te groeien en watergebonden activiteiten uit te breiden.

Op bestuurlijk vlak zijn er ook verbeteringen mogelijk. Binnen gemeenten is niet altijd duidelijk welke partijen betrokken zijn bij de ruimtelijke en infrastructurele ontwikkeling van de havengebieden. De urgentie voor een samenhangende aanpak van het complexe vraagstuk van havenontwikkeling in de regio wordt nog niet overal gevoeld. Ook de logistieke samenwerking tussen bedrijven en het meer gebruik maken van vervoer over water verdient meer aandacht in Twente.

4. Maatregelen bij het streefbeeld Het maatregelenpakket voor het realiseren van het streefbeeld van het toekomstig netwerk van binnenhavens en vaarwegen in Twente bestaat uit oplossingen voor de korte en lange termijn. De belangrijkste maatregelen zijn: • Het uitbaggeren van de binnenhavens en waar nodig verbeteren van de kades, bij voorkeur in samenhang met het verdiepen van de Twentekanalen. • Het verdiepen en verbreden van de Twentekanalen (incl. zijtak naar Almelo) voor Klasse Va schepen. • Aanleg van het XL Businesspark Twente en een openbare kade voor nieuwe watergebonden bedrijvigheid. • Het faciliteren van de uitbreiding Combi Terminal Twente als logistiek knooppunt voor Twente. • Herstructurering van de havengebieden Enschede, Almelo, Hengelo en Markelo om zo meer ruimte voor watergebonden bedrijven te creëren en verbetering van de bereikbaarheid van havens via het water en de weg. • Het opzetten van een structureel onderhoudsfonds voor de havenwerkzaamheden per gemeente / regio. • De mogelijkheden onderzoeken voor regionaal beheer en organisatie van de havens, met aandacht voor het innen havengelden, de uitwisseling havenmesters en het aanbieden van diensten aan bedrijven op regionale schaal in Twente.

Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 10 Voor de uitvoering van de maatregelen van de Binnenhavenvisie Twente richt Regio Twente zich op de communicatie en het proces, zowel binnen de regio (behouden van bestuurlijk draagvlak en financiering van maatregelen) als buiten de regio. Het binnenhaventeam Twente (Regio Twente, gemeenten Hengelo, Almelo, Enschede, Hof van Twente, Twenterand, Kamer van Koophandel Veluwe en Twente en bedrijfsleven (Werkgroep Twentekanalen, Sesam) werkt de komende jaren samen met Provincie Overijssel en Rijkswaterstaat Oost-Nederland aan het realiseren van de ambities voor Twente. Het toekomstig netwerk van binnenhavens en vaarwegen draagt bij aan een betere bereikbaarheid en leefbaarheid van Twente en meer vervoer van goederen via het water door bedrijven in Twente.

Tabel 0.3 Maatregelen voor streefbeeld netwerk binnenhavens en vaarwegen Twente

Maatregel Plaats Betrokken partijen Nieuwe watergebonden kavels XL Businesspark Twente: Almelo XL Businesspark Twente, gemeenten en - reserveren natte kavels + aanleg openbare kadefaci liteit provincie Binnenhaven Enschede: Enschede Enschede, bedrijven en bewoners - uitgifte van nieuwe natte kavel + kade Binnenhaven Goor: Goor Hof van Twente, bedrijven - uitgifte klaar maken van natte kavel Verdiepen en verbreden Twentekanalen - verdiepen en verbreden van Twentekanalen Twente RWS, Regio Twente, gemeenten, bedrijven Baggeren binnenhavens - baggerwerkzaamheden (incl. damwanden en kade) Hengelo Hengelo, RWS, Regio Twente havens Hengelo - baggerwerkzaamheden (incl. damwanden en kade) Enschede Enschede, RWS, Regio Twente havens Enschede - baggerwerkzaamheden (incl. damwanden en kade) Almelo Almelo, RWS, Regio Twente havens Almelo Aanleg openbare kadefaciliteiten - uitbreiding kade Combi Terminal Twente Hengelo Hengelo, Provincie, CTT, Regio Twente - verlengen kade Markelo (+ herstucturering terrein) Markelo Hof van Twente Provincie, bedrijven - aanleg kadefaciliteiten/ bolders Vriezenveen Vriezenveen Twenterand, Coes, Provincie - herontwikkelen openbare kades Almelo Almelo Almelo, bedrijven (selectief verlengen) - herinrichting kade Delden (bij verbreden Twentekanalen) Delden Hof van Twente, RWS, bedrijven Ontsluiting bedrijventerreinen/ havengebieden - aanleg Ongehinderd Logistiek Systeem tussen Hengelo Enschede Regio Twente, Enschede, Hengelo en Enschede (met aansluiting op CTT) / Hengelo Provincie, bedrijven

Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 11 Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 12 1 Inleiding

1.1 Aanleiding

Binnenhavens Twente waarborgen bereikbaarheid economische centra In het Regionaal Mobiliteitsplan 2007-2011 is het opstellen van een regionale binnenhavenvisie één van de aandachtspunten binnen het beleidsthema bereikbaarheid. Regio Twente zet in op het stimuleren van meer vervoer over water door het wegnemen van infrastructurele knelpunten en het ontwikkelen van regionale faciliteiten voor de op- en overslag van goederen (in combinatie met andere modaliteiten). Bovendien zijn binnenhavens belangrijke onderdelen van de regionale economische structuur van Twente. Regio Twente speelt een bovenregionale rol in het ontwikkelen van een netwerk van binnenhavens in Oost-Nederland. De gemeenten Almelo, Enschede, Hengelo, Hof van Twente en Twenterand, de bedrijven en Kamer van Koophandel Veluwe en Twente, provincie Overijssel en Rijkswaterstaat Oost-Nederland onderstrepen het belang van een binnenhavenvisie Twente. Een meer optimaal gebruik van de vaarwegen draagt bij aan het waarborgen van de bereikbaarheid van de economische centra in de regio. Bovendien biedt de ontwikkeling van de binnenhavenvisie Twente de mogelijkheid om de verbreding en verdieping van het Twentekanaal (vanaf de IJssel bij Eefde naar Enschede met een zijtak naar Almelo) in een breder ruimtelijk-economisch perspectief te plaatsen en onder de aandacht te brengen.

Rol van overheden en bedrijven in ontwikkeling binnenhavens In de beleidsbrief ‘Varen voor een vitale economie: een veilige en duurzame binnenvaart’ geeft het kabinet aan wat het wil doen aan stimulering van vervoer over water en het behouden van het netwerk van binnenhavens. In de Nota Mobiliteit staat ‘Provincies en stadsregio’s dragen er zorg voor dat op strategische punten binnen de economisch kerngebieden voldoende ruimte wordt gereserveerd voor overslag van bulkgoederen en containers op binnenvaartschepen’. Naast de provincie spelen gemeenten ook een belangrijke rol in het regionale binnenhavenbeleid. In de Nota Mobiliteit staat: ‘Gemeenten houden bij hun ruimtelijkeordeningsbeleid expliciet rekening met multimodale ontsluiting en ontwikkeling van natte bedrijventerreinen.’ Tenslotte hebben de verladende en logistieke bedrijven in de regio, die wel of niet gevestigd zijn in de binnenhavens, een belangrijke rol als investeerder en gebruiker van vervoer over water en een betere benutting van de faciliteiten van de binnenhavens en de vaarwegen.

Met deze binnenhavenvisie hoopt Regio Twente dat betrokken partijen aan de slag gaan met concrete uitvoeringsprojecten gericht op het verbeteren van de bereikbaarheid van de economische centra, het verbeteren van de leefbaarheid van de regio en het optimaliseren van het gebruik van het vervoer over water.

Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 13 1.2 Doelstelling

Het goed functioneren van binnenhavens is een belangrijke factor voor de concurrentiepositie van de binnenvaart. Tevens kan het intensiever gebruiken van de vaarwegen bijdragen aan het oplossen van bereikbaarheidsproblemen over de weg. Regio Twente streeft naar het waarborgen en verbeteren van de kwaliteit van de bereikbaarheid en leefbaarheid van de regio. Het ontwikkelen van een binnenhavenvisie Twente past dan ook in het beleid van regio Twente om de bereikbaarheid van economische centra via het water te bevorderen. De binnenhavens zijn belangrijke knooppunten voor de regionale economische structuur. Tevens kunnen de binnenhavens bijdragen aan de leefbaarheid van de regio door het faciliteren van meer vervoer over water. Een voorwaarde voor het benutten van de potenties van de binnenhavens is dan ook een gezamenlijke aanpak van gemeenten, regio en bedrijfsleven in Twente.

Het doel van het project is als volgt geformuleerd:

In beeld brengen van het functioneren van de regionale binnenhavens en de kansen voor de toekomst van de binnenhavens en vaarwegen voor de regio Twente.

De binnenhavenvisie heeft meerdere subdoelstellingen. Deze zijn als volgt geformuleerd: 1. Analyseren van het economische en logistieke belang van binnenhavens 2. Opstellen van een streefbeeld 3. Uitvoeren van een knelpuntenanalyse 4. Opstellen van een maatregelenpakket met concrete maatregelen 5. Formuleren van concrete uitvoeringsprojecten 6. Vooruitblikken op het aanpakken van projecten door partijen

De regio streeft naar een gezamenlijke visie voor de binnenhavens in Twente waarin Regio Twente, gemeenten Almelo, Enschede, Hengelo, Hof van Twente en Twenterand, bedrijfsleven, Kamer van Koophandel Veluwe en Twente, met Provincie Overijssel en Rijkswaterstaat Oost-Nederland, de ambities formuleren en realiseren voor de korte en lange termijn. De uitvoering van de binnenhavenvisie Twente is een opgave voor de regio voor de komende jaren. De visie vergt een structurele organisatie en inspanning van de regio waarin binnenhavens vanuit ruimtelijk-economisch, infrastructureel en milieu perspectief centraal staan.

1.3 Leeswijzer

Het rapport geeft inzicht in het huidige en toekomstige netwerk van binnenhavens en vaarwegen in Twente. In hoofdstuk twee wordt de ruimtelijk-economische structuur van Twente op hoofdlijnen beschreven. In hoofdstuk drie worden de belangen van de huidige binnenhavens als logistieke functie en als economische activiteit in de regio in kaart gebracht. Tevens is per binnenhaven een factsheet opgesteld met daarin kwantitatieve en kwalitatieve informatie over belangrijke kenmerken van de binnenhaven.

Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 14 In hoofdstuk vier worden de gezamenlijke ambities van de betrokken actoren in de regio aangeven voor de ontwikkeling van de binnenhavens in Twente. Het streefbeeld van het gewenste netwerk van binnenhavens voor de regio Twente geeft aan welke keuzes de regio maakt in de ontwikkeling van de binnenhavens. Bovendien geeft het streefbeeld inzicht in de gewenste bereikbaarheidskwaliteit van de economische centra en belangen voor de regio te waarborgen. In hoofdstuk vijf worden de knelpunten geïnventariseerd en geprioriteerd door het huidige netwerk van binnenhavens te confronteren met het toekomstige binnenhavennetwerk (streefbeeld). In hoofdstuk zes worden de oplossingen voor de knelpunten in maatregelenpakketten uitgewerkt. Deze worden in hoofdstuk zeven vertaald in een voorstel voor concrete uitvoeringsprojecten (quick wins) voor de regio Twente. Het rapport wordt in hoofdstuk acht afgesloten met een vooruitblik op de vervolgstappen voor de organisatie en uitvoering van de projecten die bijdragen aan het realiseren van de ambities van de binnenhavens in de regio Twente.

Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 15 Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 16 2 Ruimtelijk-economische structuur Twente

2.1 Ruimtelijke structuur

Twente is een gebied met een sterke eigen identiteit, met een afwisselend karakter, een innovatieve kennisregio in een karakteristiek landschap. Het is een regio met een sterke samenhang tussen de steden Enschede, Hengelo, Borne en Almelo en de landschappelijke kleinere gemeenten er omheen zoals Hof van Twente en Twenterand.

Figuur 2.1 Regio Twente (Bron: Regio Twente)

In de regio Twente wonen ruim 600.000 inwoners waarvan ruim 360.000 inwoners woont in de stedenband Enschede, Hengelo, Almelo, Borne en Oldenzaal (Netwerkstad Twente). Belangrijke voorzieningen als cultuur, gezondheidszorg, onderwijs en sport zijn hier geconcentreerd. Bijna tweederde van de in Twente werkzame beroepsbevolking werkt in het stedelijk gebied. In feite is er sprake van een compleet, samenhangend stedelijk netwerk met één woningmarkt, één arbeidsmarkt en één verkeer- en vervoerssysteem.

De regio Twente is een samenhangend gebied waarin het stedelijk netwerk in verbinding staat met het Twentse ommeland. Het imago van Twente herbergt dan ook de kwaliteiten

Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 17 als rust, ruimte en groen. De regio Twente bouwt voort op deze kwaliteiten omdat ze belangrijke kansen bieden voor de toekomst van het stedelijk gebied. De rijksoverheid erkent de regio Twente als een stedelijk netwerk. Regio Twente ziet het als haar kernopdracht om de stedelijke kwaliteit te verbinden met de ‘groene’ kwaliteiten waarom Twente bekend staat. Op internationaal niveau werken de steden in de regio Twente binnen het Euregio-gebied samen met Gronau en in Städtedreieck-verband met Münster en Osnabrück.

Agenda van Twente De Regioraad Twente en Provinciale Staten van Overijssel hebben eind juni 2007 samen het startschot gegeven voor de ‘Agenda van Twente’. De gemeenten willen Twente samen met provincie, instellingen en bedrijfsleven tot een economisch duurzame en sterke regio maken. De ambitie van Regio Twente is dat Twente een welvarende en productieve regio is waar mensen prettig wonen, werken en recreëren. De ‘Agenda van Twente’ is een ontwikkelingsprogramma voor de komende tien jaar waarin partijen samen de ambities van Twente op sociaal-economisch en ruimtelijk terrein willen realiseren.

Figuur 2.2 Nationaal stedelijk netwerk Twente (Bron: Nota Ruimte) Prioriteiten Oost-Nederland (Bron: Pieken in Delta)

2.2 Economische structuur

Door de, van oorsprong, vrij eenzijdige economische structuur van Twente (textiel en industrie) is en blijft de Twentse economie conjunctuurgevoelig. Afgaande op de afgelopen tien jaar komt de economische groei in Twente later op gang dan in de rest van Nederland en daalt deze sneller in tijden van laagconjunctuur. De Twentse werkloosheid maakt een vergelijkbare ontwikkeling door.

De industrie is in Twente relatief sterk vertegenwoordigd met internationaal toonaangevende bedrijven in de metaalindustrie en voedings- en genotmiddelindustrie. De kracht van Twente zit in de moderniseringsslag die traditioneel sterke clusters, veelal in de maakindustrie, doormaken. Het gaat daarbij om sterke merken/fabrikanten die hun traditionele productie verbreden en diversificeren met behoud van hun oorspronkelijke Twentse uitstraling. Bekende voorbeelden hiervan zijn Grolsch, Koninklijke Ten Cate en Bolletje. Tevens is Twente een innovatieve kennisregio met de Universiteit Twente in Enschede en de aanwezigheid van high tech bedrijven. De regio Twente ziet dan ook kansen voor de verdere ontwikkeling van het technologisch cluster Technology Twente.

Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 18 De regio Twente beschikt over een grote verscheidenheid aan economische centra zowel gelegen in het stedelijk netwerk als in de omliggende kernen. In totaal heeft Twente ongeveer 2.900 hectare netto aan bedrijventerreinen, waarvan een beperkt deel (270 ha) nog kan worden uitgegeven (Bron IBIS). Een deel van deze bedrijventerreinen (ruim 500 ha) ligt aan het water met watergebonden bedrijven waarbij vooral de industrieterreinen aan de Twentekanalen in Hengelo, Enschede en Almelo zeer omvangrijk zijn (met een omvang vanaf 100 ha).

Ook de gemeente Hof van Twente beschikt over natte bedrijventerreinen in de kernen Markelo, Goor en Delden en de gemeente Twenterand heeft terreinen aan het water in de kernen Vriezenveen en Vroomshoop. In figuur 2.3 wordt een overzicht van de economische centra in Twente gegeven (Bron: Kwaliteitsnet Goederenvervoer Twente)

Figuur 2.3 Economische centra Twente (Bron: Kwaliteitsnet Goederenvervoer Twente, DHV, 2007)

Huidige stand van zaken 1 De werkgelegenheid in Twente is in 2006 met bijna 3000 arbeidsplaatsen gestegen tot een totaal van ongeveer 275.000 werkzame personen. Twente kent daarmee sinds 2002 weer

1 Bron: Programmabegroting 2008, Regio Twente

Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 19 een groei van de werkgelegenheid. In de afgelopen tijd was jaarlijks sprake van afname van het aantal arbeidsplaatsen. Ook Twente profiteert van het landelijk economisch herstel. De structurele winnaars op gebied van werkgelegenheid in Twente zijn de zakelijke dienstverlening (plus 3000 arbeidsplaatsen) en vooral de zorg (plus 5300 arbeidsplaatsen). Per saldo, bezien over de periode 2001-2006, is Twente er in de afgelopen jaren slechts met 700 arbeidsplaatsen op vooruitgegaan. Wat gewonnen wordt in de zakelijke diensten en in de zorg, wordt min of meer verloren in de industrie en in de landbouw.

In de afgelopen 6 jaar zijn met name banen verloren in de Twentse industrie (7500 banen), de agrarische sector (1100 banen) en de bouwnijverheid (1500 banen). De bouw is echter een bedrijfstak die sterk conjunctuurafhankelijk is en in het afgelopen jaar toont de sector werkgelegenheidsherstel. Tevens heeft de sluiting van militaire vliegbasis Twenthe bijgedragen aan de daling van de werkgelegenheid.

Een ander belangrijk punt wat de Regio Twente benadrukt is dat Hengelo en Enschede de motorfunctie voor de regionale economie niet volledig kunnen waarmaken door onvoldoende ruimte voor economische activiteiten op het eigen grondgebied. Daarom participeren beide steden, samen met Almelo en Borne en de provincie Overijssel in het regionaal bedrijventerrein, thans bekend onder de naam XL Businesspark Twente.

Een belangrijk aandachtspunt voor de Regio Twente, naast de versterking van economie, vormt verder de beschikbaarheid van voldoende en goed opgeleid personeel. De match tussen vraag en aanbod verloopt niet altijd zonder problemen. Verbetering van de regionale arbeidsmarkt leidt ook tot een daling van het aantal mensen dat zonder werk zit. Als nieuw verschijnsel mag de demografische verandering genoemd worden, die de komende jaren van invloed zal zijn op gebied van woningbouwbeleid, economisch en arbeidsmarktbeleid en op gebied van voorzieningen. De effecten van de vergrijzing worden snel voelbaar op de Twentse arbeidsmarkt, die de komende jaren met een zeker verkrappen rekening moet houden.

2.3 Bereikbaarheid

Regio Twente heeft de bereikbaarheid via weg en water van haar regio prominent op haar agenda staan met het recente verschijnen van de Netwerkanalyse en het Regionaal Mobiliteitsplan Twente 2007-2011. Vanuit Rijkswaterstaat (o.a. werkzaamheden fase 1 en planstudie fase 2 Twentekanalen) en de provincie Overijssel (o.a. werkzaamheden kanaal Almelo - De Haandrik) wordt de regio daarbij ondersteund. Door de ruimtelijk economische ambities en door demografische, sociale en culturele ontwikkelingen blijft de mobiliteit in Twente de komende jaren groeien. Het gevolg is dat de bereikbaarheid onder druk komt te staan. Mobiliteitsgroei is voor Twente echter noodzakelijk om zich economisch te kunnen ontplooien, daarom heeft de regio de ambitie om de bereikbaarheid op niveau te houden, zowel binnen de regio als met de omringende en verderaf gelegen gebieden. Zowel de interne als de externe bereikbaarheid van de regio is hierbij belangrijk.

Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 20 Externe bereikbaarheid Een goede externe bereikbaarheid is noodzakelijk om de concurrentiekracht van de regio in Nederland en in Europa te versterken. De externe bereikbaarheid heeft betrekking op infrastructuur dat verkeer faciliteert dat zich van, naar of via de regio verplaatst. De regio is extern bereikbaar wanneer goederen of personen de regio zonder al te veel vertragingen kunnen bereiken of passeren.

Regio Twente positioneert zichzelf als kruispunt van belangrijke wegtransportassen. Op de horizontale as is dit de rijksweg A1/E30 dat de verbinding vormt tussen de Randstad, de havens van Rotterdam en Amsterdam en het achterland dat zich uitstrekt tot Berlijn, Warschau en Moskou. Een belangrijke verticale transportas is de Duitse rijksweg A31, die Noord-West Duitsland met het Ruhrgebied verbindt. De externe bereikbaarheid van de regio is momenteel onderwerp van discussie. Uit de Netwerkanalyse is gebleken dat de externe bereikbaarheid van Twente met name vanuit de Stedendriehoek problematisch wordt. De oorzaak ligt bij knelpunten op de A1 tussen Twente en Apeldoorn. Ook binnen Twente bereikt het verkeer op de A1 en A35 de maximumcapaciteit, met name op het gedeelte waar ze samen lopen. De doorvoerfunctie van de A1 komt onder druk te staan waardoor de verbinding met de Randstad verslechtert. Daarom wil Twente fysieke aanpassingen aan de A1, de N18 richting Nijmegen en de A35 richting Münster doorvoeren. Met behulp van het programma Twente Mobiel heeft de regio een start gemaakt met het nemen van maatregelen om de bereikbaarheid te verbeteren.

Figuur 2.4 Externe bereikbaarheid Twente (Bron: RMP) Infrastructuur weg, water, spoor (bron: PVVP Overijssel)

N36

N35 A35 A1 A1

A35 N18

Voor wat betreft de vaarweginfrastructuur is het Twentekanaal inclusief de zijtak naar Almelo de hoofdvaarweg die de regio Twente aansluit op het hoofdvaarwegennet van Nederland. De Twentekanalen lopen vanaf Zutphen (via Sluis Eefde) langs de plaatsen Lochem, Markelo, Goor, Delden (via sluis Delden) en Hengelo naar Enschede (via sluis Hengelo). Vlak voor sluis Delden loopt er een zijtak naar Almelo. Vanaf Almelo sluit het Twentekanaal aan op het Overijssels kanaal Almelo – De Haandrik dat verder loopt via Vriezenveen en Vroomshoop naar Hardenberg en eindbestemming Coevorden. De Twentekanalen worden beheerd door Rijkswaterstaat en het Overijssels kanaal Almelo – De Haandrik door de provincie. De vaarwegen houden dus op in Enschede en Coevorden waardoor er geen doorgaand vaarverkeer is. De externe bereikbaarheid wordt bepaald door de toegankelijkheid van de vaarwegen naar Twente toe. Op dit moment

Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 21 staat de externe bereikbaarheid onder druk door knelpunten in het vaarwegprofiel van de Twentekanalen (klasse IV) en het kanaal Almelo – De Haandrik (klasse II).

Rijkswaterstaat heeft de verdieping en verbreding van het Twentekanaal op het traject Eefde – Delden medio 2008 afgerond. Hierdoor is het Twentekanaal tot Delden een klasse Va vaarweg en geschikt voor schepen met een diepgang van 2,80 meter, een breedte van 11,50 meter en een lengte van 110 meter. Voor het traject Delden – Enschede, de zijtak naar Almelo en sluis Eefde wordt een planstudie gestart die het belang moet aantonen van opwaardering van het Twentekanaal tot klasse Va vaarweg en capaciteitsvergroting van sluis Eefde.

Provincie Overijssel werkt ook aan verbetering van het Overijssels Kanaal Almelo – De Haandrik en heeft baggerwerkzaamheden uitgevoerd en een zwaaikom bij Vriezenveen en wachtplaatsen aangelegd. Hierdoor is het kanaal bevaarbaar door schepen met een diepgang van 2,50 meter, een breedte van 6,60 meter en een lengte van 55 meter (tot 600 ton).

Figuur 2.5 Netwerk van vaarwegen Twente (Bron:Vaarwegenkaart Nederland, RWS, 2007)

Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 22 Figuur 2.6 Twentekanalen Zutphen – Enschede + zijtak naar Almelo (Bron RWS Oost-Nederland)

Markelo

De huidige werkzaamheden aan het Twentekanaal (fase 1) en kanaal Almelo-De Haandrik worden in 2008 afgerond. De bedrijven willen graag dat ook fase 2 van de Twentekanalen wordt gestart waardoor mogelijk in de nabije toekomst grotere schepen kunnen varen van en naar de Twentse binnenhavens.

Interne bereikbaarheid Een goede interne bereikbaarheid is de basis voor de ontwikkeling van relaties binnen het stedelijk gebied en tussen het stedelijk gebied en haar omgeving. Regio Twente is een van de nationale stedelijke netwerken waarbij Hengelo, Almelo en Enschede het stedelijk gebied vormen. Dit betekent dat het stedelijk netwerk onder meer functioneert als één verkeer- en vervoerssysteem. Hiervoor is de interne bereikbaarheid van groot belang. De bewoners en bedrijven in Twente (personen- en goederenverkeer) moeten binnen een redelijke reistijd andere bestemmingen kunnen bereiken. Verkeer dat zich verplaatst binnen Twente maakt veelal gebruik van dezelfde infrastructuur als van het doorgaande verkeer, dat wil zeggen de A1, A35, en N18 en in mindere mate de N36, N733 en de N743. Dit wordt mede veroorzaakt doordat er geen goed onderliggend wegennet beschikbaar is. De interne bereikbaarheid kent dus dezelfde problemen als de externe bereikbaarheid.

Op het regionale en stedelijke wegennet vinden ook steeds meer vertragingen plaats en dan vooral op de verbindingen tussen de steden, op relaties van uit de omgeving richting Almelo en op de relaties Enschede-Oldenzaal en Enschede-Nijverdal (bron NWA Twente). Verder zullen zich problemen voordoen op knooppunten in het regionale wegennet (met name in de steden). De regio heeft haar beleid over de interne bereikbaarheid geprioriteerd rondom de veertien economische kerngebieden 2 in de regio en de belangrijkste woongebieden.

2 Enschede Centrum; Enschede Noord-West; Hengelo Centrum; Hengelo Noord-West; Hengelo Zuid; Almelo centrum; Almelo RBT; Almelo Noord; Oldenzaal; Vliegveld Twente; Rijssen; Goor; Haaksbergen; Nijverdal (Bron NWA, 2006)

Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 23 Bereikbaarheid economische kerngebieden Twente streeft naar hoogwaardige en onderscheidende vestigingslocaties voor bedrijven en voorzieningen. Om de concurrentiekracht van het Twentse bedrijfsleven te versterken is het van belang dat de belangrijkste economische kerngebieden goed bereikbaar zijn. De regio heeft hierbij als doelstelling opgesteld om de bereikbaarheid in 2020 op hetzelfde niveau te hebben als in 2004. Bij de te verwachten sterke groei van de mobiliteit is dit een ambitieuze opgave.

Door de vertragingen op de snelwegen (A1 en A35) en de regionale wegen wordt de bereikbaarheid van alle economische kerngebieden in Twente verder bedreigd. De verslechtering is het grootst voor de economische gebieden in het stedelijk gebied. De bereikbaarheid van onder meer het regionaal bedrijventerrein ‘XL Businesspark Twente’ (Almelo Zuid), centrumontwikkeling ‘Hart van Zuid’ (Hengelo), Kennispark Enschede en Luchthaven Twente staat onder druk.

De regio Twente stelt per type economisch kerngebied eisen aan de bereikbaarheid. Hierbij wordt onderscheid gemaakt naar de functie en het invloedsgebied van een economisch kerngebied. Op deze manier worden er gebiedsprofielen opgesteld die leidend zijn voor investeringen in de bereikbaarheid van de locatie. Het regionaal bedrijventerrein bij Almelo, de luchthaven Twente en de centrumontwikkeling van Hengelo en Kennispark Enschede zijn speerpunten in het beleid van de regio Twente voor verbetering van de bereikbaarheid van economische kerngebieden.

Figuur 2.7 Bereikbaarheid economische kerngebieden Twente (Bron: Netwerkanalyse Twente)

Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 24 Bereikbaarheid binnenhavens De bereikbaarheid van de hoofdvaarweg Twentekanaal en de zijtak naar Almelo is van belang voor het goederenvervoer van en naar de economische kerngebieden in de regio Twente. Op de grootschalige industrieterreinen langs de Twentekanalen zijn belangrijke industriële en logistieke bedrijven gevestigd die gebruik maken van vervoer over water. Bedrijven zijn voor de productie en distributie afhankelijk van aan- en afvoer van goederen via de Twentekanalen en de weg. De binnenhavens van Hengelo, Almelo, Enschede en Hof van Twente zijn zowel belangrijk voor de bedrijven gevestigd aan het water als voor de bedrijven in de regio die niet gevestigd zijn aan het water en gebruik maken van de overslagfaciliteiten zoals de Combi Terminal Twente en openbare kades.

De binnenhavens zijn een belangrijke succesfactor voor de bedrijvigheid in de economische kerngebieden en het kunnen vervoeren van goederen via binnenvaart. Voor het verder versterken van economie in Twente werkt de regio samen met het Rijk aan het verbeteren van de toegang van de binnenhavens via het water (vaarweg en kade faciliteiten) en via de weg (interne ontsluiting) als de herstructurering van de bedrijventerreinen en binnenhavens in Hengelo (Twentekanaal), Enschede (Havengebied) en Almelo (Havengebied). Tevens is met XL Businesspark Twente een grootschalig regionaal bedrijventerrein in ontwikkeling met mogelijkheden voor overslag via een kade.

Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 25 Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 26 3 Binnenhavens Twente

3.1 Binnenhavens Nederland

3.1.1 Definitie binnenhaven

Een binnenhaven voorziet bedrijven in een wateraansluiting, zodat goederen via binnenschepen kunnen worden aan- en/of afgevoerd. In het rapport Blue Ports, knooppunten voor de regionale economie (TNO, 2004) wordt een binnenhaven gedefinieerd als een goederenoverslagpunt of terminal alsmede de aan deze overslagfaciliteit verbonden bedrijventerreinen en bedrijvigheid. Een binnenhaven wordt vereenzelvigd met een vestiging in een gemeente en heeft drie functies: 1. Een knooppunt in transportketens 2. Een vestigingsplaats voor industrie, dienstverlening en onderdeel van clusters 3. Een onderdeel van (internationale) productienetwerken

Deze definitie onderstreept dat een binnenhaven meer is dan een alleen een goederenoverslagpunt of terminal (inclusief overslag voorzieningen). Een goederenoverslagpunt maakt onderdeel uit van een binnenhaven. Naast overslag is ook veel productie aan de binnenhaven gerelateerd. Deze productiebedrijven hoeven niet direct in de binnenhaven te zijn gevestigd, maar kunnen wel gebruik maken van de overslagfaciliteiten. De binnenhaven heeft dan ook een belangrijke regionale economische uitstraling.

3.1.2 Omvang Nederlandse binnenhavens

Nederland heeft een fijnmazig vaarwegennet waardoor in ruim tweehonderd gemeenten goederen via het water worden overgeslagen. Om het belang van binnenhavens te bepalen is de hoeveelheid overgeslagen goederen via de binnenvaart als uitgangspunt genomen. Overslag wordt gemeten door de tonnages van laden en lossen te sommeren.

In 2006 is in totaal ongeveer 385 miljoen ton goederen overgeslagen vanuit de binnenvaart (Bron: CBS voorlopige cijfers). Daarvan wordt ongeveer 250 miljoen ton per binnenvaartschip van en naar de Nederlandse zeehavens vervoerd. In 2006 zijn er ongeveer 50 binnenhavens die meer dan 1 miljoen ton per jaar goederen hebben overgeslagen via de binnenvaart. De regio Twente heeft met Hengelo en Almelo twee relatief omvangrijke binnenhavens met meer dan 1 miljoen ton goederen overslag per binnenvaart in de top 50. Hengelo is de vierde binnenhaven (exclusief de zeehavens) van Nederland achter Cuijk, Utrecht en Oss. Samen met ’s-Hertogenbosch heeft Hengelo als enige van de grote binnenhavens in Nederland een klasse IV vaarwegaansluiting.

Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 27 Figuur 3.1 Classificatie binnenhavens totale overslag goederen per binnenvaart, gemeten in tonnen (Bron: TNO, 2004)

Top 10 Provincie Overslag in mln Binnenhavens ton (CBS: 2006)

Cuijk Noord-Brabant 6,2

Utrecht Utrecht 4,1

Oss Noord-Brabant 3,8 Hengelo Overijssel 3,5

Gennep Limburg 3,1

‘s-Hertogenbosch Noord-Brabant 2,8

Nijmegen Gelderland 2,8

Sluis Zeeland 2,7

Stein Limburg 2,5

Maasdriel Gelderland 2,4

Regio Twente heeft in totaal vier gemeenten met binnenhavens (Hengelo, Almelo, Enschede en Hof van Twente die in 2006 in totaal 5,6 mln ton goederen overslaan per binnenvaart (Bron: CBS en gemeenten).

3.2 Binnenhavens Twente

3.2.1 Aantal en omvang

De regio Twente beschikt over vier gemeenten met overslag van goederen via binnenhavens die gelegen zijn aan (de zijtak van) het Twentekanaal: • Hengelo • Almelo • Enschede • Hof van Twente (havens in Markelo, Goor en Delden) De gemeente Twenterand is met de kernen Vroomshoop en Vriezenveen gelegen aan het Kanaal Almelo-De Haandrik maar er vindt geen goederenoverslag per binnenvaart plaats.

In totaal wordt in 2006 via de Twentse binnenhavens 5,6 miljoen ton overslag van allerlei soorten goederen per binnenvaart aan- en afgevoerd (Bronnen: CBS en gemeenten). Hengelo is met 3,5 miljoen ton overslag van goederen per binnenvaart de grootste binnenhaven van Twente. Almelo (1,0 mln ton) en Enschede (0,5 mln ton) en Hof van Twente (0,6 mln ton) zijn kleinere (los)havens. Opvallend (in vergelijk met de meeste havens in Nederland) is dat Hengelo vooral een laadhaven is. Het betreft de productie en afvoer van 1,7 miljoen ton zout door Akzo naar industriële bedrijven aan het water en de distributie van containers via de Combi Terminal Twente met de binnenvaart (50.000 TEU) van en naar de Rotterdamse haven en via de weg van en naar de bedrijven in de regio. Via de binnenhavens in Twente worden ongeveer evenveel producten aangevoerd (2,9 mln ton) als afgevoerd via de binnenvaart (2,7 mln ton).

Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 28 Tabel 3.1 Overslag Twentse binnenhavens per binnenvaart in tonnen 2006 (bron: gemeenten en CBS)

Overslag binnenvaart Twentse binnenhavens Overslag 2006 in tonnen Zout 1.700.000 Zand en grind 1.300.000 Vloeibare brandstoffen 550.000 Veevoeder en meststoffen 550.000 Staaldraad 500.000 Metalen en schroot 250.000 Zware constructies 100.000 Overig 50.000 Containers (50.000 TEU) 600.000 Totaal 5.600.000

3.2.2 Functie havens

De binnenhavens in Twente hebben een belangrijke functie voor de bedrijven die gevestigd zijn in de regio Twente (wel en niet aan het water) en voor bedrijven daarbuiten (over de Duitse grens). Door de grote verscheidenheid aan type bedrijven die gebruik maken van vervoer water hebben de binnenhavens verschillende functies: • Industriële functie De binnenhavens in Twente zijn belangrijke vestigingsplaatsen voor industriële bedrijven die gebruik maken van vervoer over water zoals Akzo Nobel in Hengelo (zout), van Merksteijn in Almelo en Holterman in Markelo (staal). • Overslag- en opslagfunctie De binnenhavens zijn belangrijke locaties met overslag- en opslagfaciliteiten voor bulkgoederen zoals zand en grind, veevoeder, recycling (schroot) en vloeibare brandstoffen; de binnenhavens zijn onmisbaar voor vervoer van zware constructies via het water (die niet via de weg kunnen worden vervoerd). • Logistieke functie De Combi Terminal Twente (CTT) is belangrijk voor de industriële en distributiebedrijven in de regio Twente en grensgebied Duitsland door de containers met import- en exportgoederen te vervoeren via het water en de weg tussen regio en de zeehavens.

De haven van Hengelo is het logistieke knooppunt van Twente door naast de industriële en overslagfunctie sinds 2001 te beschikken over de CTT voor de distributie van containers over water en weg voor bedrijven in de regio die veelal niet zijn gevestigd aan het water. Hengelo onderscheidt zich als de zouthaven van Nederland. Bovendien heeft Hengelo een grote diversiteit aan overslagactiviteiten van bulk- en stukgoederen.

Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 29 Figuur 3.2 Combi Terminal Twente in Hengelo (Bron: CTT)

De Twentse binnenhavens onderscheiden zich verder als: • Vestigingsplaats van grote bouwstaalbedrijven in Almelo en Markelo • Depot voor vloeibare brandstoffen in Hengelo en Enschede • Overslaglocatie voor zware constructies (Almelo, Hengelo, Markelo, Vriezenveen)

Tevens beschikken de binnenhavens in Twente over een belangrijke functie voor de betoncentrales en bouwbedrijven in de regio (zand en grind), de recycling industrie (metalen en schroot) en veevoederindustrie.

De Twentse binnenhavens beschikken over een grote verscheidenheid aan functies met: • Hengelo als logistiek knooppunt met industriële, overslag en logistieke functies • Almelo als haven met een diversiteit aan industriële en overslag functies • Enschede als haven met een overslag- en opslagfunctie • Hof van Twente als een gemeente met havens met een overslagfunctie (Goor en Delden) en een industriële functie (Markelo) • Twenterand met een laad- en loskade zonder overslag (Vroomshoop)

3.2.3 Ruimte voor watergebonden activiteiten

De binnenhavens van Twente zijn onderdeel van grootschalige industrieterreinen die langs het Twentekanaal en de zijtak van het Twentekanaal zijn ontwikkeld. Het gaat om zeer grote bedrijventerreinen van veelal meer dan 100 hectare in Hengelo (Twentekanaal Noord en Zuid) en Enschede (Havengebied Enschede) langs het Twentekanaal en in Almelo (Dollegoor, Buitenhaven en Bedrijvenpark Twente) langs de zijtak van het Twentekanaal. Deze industrieterreinen beschikken over meerdere insteekhavens en havenarmen waar zowel bedrijven zich gevestigd hebben die wel en geen gebruik maken van de ligging aan het water. Bedrijven hebben de beschikking over voldoende eigen laad- en losfaciliteiten en kunnen gebruik maken van voldoende openbare kaderuimte. De gemeente Hof van Twente heeft drie watergebonden terreinen in Goor, Delden en Markelo van tussen de 10 en 25 hectare waar bedrijven gebruik kunnen maken van de openbare kades. In Markelo heeft Holterman recent een eigen insteekhaven aangelegd die in 2008 in gebruik wordt genomen. De gemeente Twenterand heeft industrieterreinen in Vriezenveen en Vroomshoop die liggen aan het kanaal Almelo – De Haandrik. De gemeente heeft alleen een kade in Vroomshoop die niet wordt gebruikt en kijkt naar mogelijkheden voor faciliteiten voor vervoer over water in Vriezenveen.

Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 30 De watergebonden terreinen zijn bij alle gemeenten in eigendom van de bedrijven waardoor de gemeente geen grondpositie heeft bij vrijgekomen terreinen aan het water of herstructurering van terreinen aan het water. Alleen door terreinen te kopen van bedrijven of door herstructureringsplannen van bedrijventerreinen kan ruimte vrijkomen die mogelijk kan worden gebruikt voor nieuwe bedrijven of uitbreiding van bestaande bedrijven aan het water. De gemeente Hengelo (Twentekanaal), Enschede (Havengebied) en Almelo (Havengebied) zijn volop bezig met de duurzame (her)ontwikkeling van de havengebieden.

In de Masterplannen en projectplannen geven de gemeenten hun visie op het herstructureren van de verouderde terreinen, het beter benutten van de watergebonden terreinen, het vrijmaken van nieuwe ruimte voor bestaande en nieuwe bedrijven, het verbeteren van de ruimtelijke kwaliteit (onderscheid in type bedrijvigheid per deelgebied) en de bereikbaarheid. Gemeenten werken samen met Rijk, provincie en bedrijfsleven aan de vernieuwing van de terreinen, financieel ondersteund via de Topperregeling van EZ, provincie en gemeenten. Voorbeelden van recente ontwikkelingen zijn: • Modernisering 400 meter kade Buitenhaven in Almelo • Verbetering bereikbaarheid en kadevoorziening Handelskade Zuid in Enschede • Verbetering bereikbaarheid Twentekanaal en aanvraag verlengen kade CTT Hengelo • Verbeteren kadevoorziening in Goor (i.s.m. werkzaamheden Twentekanaal) • Aanleg insteekhaven Holterman in Markelo

Met XL Businesspark Twente heeft de regio in de toekomst de beschikking over een regionaal bedrijventerrein met mogelijkheden voor watergebonden activiteiten via een (openbare) kade. Het regionale bedrijventerrein ligt ten zuiden van Almelo aan de zijtak van het Twentekanaal en een directe aansluiting op de A35. XL Businesspark Twente is een gezamenlijk initiatief van de provincie Overijssel en de gemeenten Almelo, Borne, Enschede en Hengelo voor een terrein van 180 hectare met grootschalige bedrijvigheid in de sectoren industrie, transport en distributie (van meer dan 2 ha). Vanaf 2008 wordt 40 hectare nieuw terrein ontwikkeld en kunnen de eerste bedrijven zich op XL Businesspark gaan vestigen. Met XL Businesspark Twente kan de regio inspelen op de behoefte aan watergebonden bedrijvigheid.

Opvallend kenmerk van de binnenhavens in Twente is dat alle gemeenten beschikken over openbare kades. In totaal maar liefst 3000 meter openbare kade waardoor bedrijven die niet aan het water zijn gevestigd deze kadefaciliteiten kunnen gebruiken. De openbare kades zijn in eigendom en beheer van de gemeente maar verschillen in staat van onderhoud en in beheerstructuur. Hengelo (Havenkade), Almelo (Buitenhaven) en Goor (Haven) beschikken over uitstekende openbare kadefaciliteiten. In Enschede en Delden heeft de gemeente afspraken gemaakt met Sesam en For Farmers over gebruik en beheer van de kade en is de kade onder voorwaarden van de bedrijven openbaar voor derden. In Markelo en Vroomshoop zijn de openbare kades verouderd. Tevens hebben alle gemeenten achterstand in onderhoud van de binnenhavens (baggerslib) waardoor de bedrijven de schepen niet optimaal kunnen beladen.

Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 31 3.2.4 Economisch belang

De binnenhavens in Twente hebben een belangrijke nationale en regionale functie voor de ontwikkeling van clusters van economische centra van industrie en logistiek. De grootschalige bedrijventerreinen langs het Twentekanaal bieden plaatst aan een diversiteit van productie- en distributiebedrijven maar ook transport, groothandel, high tech en zakelijke dienstverlening. Tevens is het stedelijk netwerk van Twente het grootste stedelijke concentratiegebied aan de Nederlands-Duitse grens en hebben de bedrijven ook een belangrijke relatie met het afzetgebied in Duitsland. De binnenhavens zijn de knooppunten van het stedelijk netwerk in Twente en zijn de toegang tot het nationale en Europese vervoersnetwerk via water, weg en spoor.

Op basis van de ongeveer dertig bedrijven die gevestigd zijn in de binnenhavens aan het water en ook daadwerkelijk gebruik maken van vervoer over water, is een inschatting gemaakt van het economische belang (werkgelegenheid en toegevoegde waarde) van de binnenhavens in Twente. De binnenhavens in Twente en alleen de binnenhavengerelateerde activiteiten hebben volgens een ‘strenge’ bepaling een directe werkgelegenheid van ongeveer 1.500 arbeidsplaatsen en een directe toegevoegde waarde van ongeveer 145 miljoen Euro. In de volgende tabel wordt een toelichting gegeven op het economisch belang.

Tabel 3.2 Economisch belang binnenhavens Twente

Werkgelegenheid TW x €1.000 Toegevoegde waarde per werknemer (CBS) in mln Euro Landbouw 10 45,9 0,5 Veevoeder 40 87,9 3,5 Chemische industrie 600 154,4 92,5 Basismetaal 500 61,6 30,5 Metaalproducten 60 45,2 2,5 Bouw 180 47,2 8,5 Vervoer over land 50 49,6 2,5 Dienstverlenend vervoer 60 66,2 4,0 Totaal 1.500 arbeidsplaatsen 145 miljoen Euro

De belangrijkste bijdrage aan het economisch belang van de binnenhavens in Twente leveren Akzo Nobel, Van Merksteijn en Holterman. Bovendien zijn de binnenhavens essentieel voor de bouwsector (zand en grind overslag en betoncentrales), veevoederindustrie en metaalsector (vervoer grote constructies en recycling). De Combi Terminal Twente heeft met name een belangrijke economische functie voor de (niet-watergebonden) industriële, logistieke en transportbedrijven in de (grens)regio.

Naast het economisch belang uitgedrukt in werkgelegenheid en toegevoegde waarde zijn de binnenhavens ook van belang voor de bereikbaarheid van de regio. Indien de binnenhavens in Twente niet meer naar schatting 10.000 (beladen en lege) schepen kunnen ontvangen per jaar, dan zal het aantal vrachtwagenbewegingen in de regio per jaar met ongeveer 200.000 ofwel 800 volle vrachtwagens per dag toenemen.

Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 32 Netwerk van binnenhavens Naast het economisch belang van de binnenhavens spelen de binnenhavens een essentiële rol in de nationale agro- en bouwlogistiek, als vestigingsplaats voor de chemische en metaalindustrie en in de multimodale overslagcentra voor de regionale economie. Deze netwerkrelaties en onmisbaarheid van binnenhavens voor sectoren als de bouw, chemie, metaal, veevoeder en logistiek zijn van groot belang voor de structuur van de economie in de regio. Deze knooppunten dragen bij aan een belangrijk concurrentievoordeel voor het bedrijfsleven in Twente mits voldoende schaalgrootte en faciliteiten voor economische centra beschikbaar zijn.

3.2.5 Bereikbaarheid

Twentekanalen De binnenhavens van Twente zijn allen toegankelijk via de hoofdvaarweg de Twentekanalen, die bij Zutphen aansluit via de IJssel op het hoofdvaarwegennet van Nederland. De schepen dienen sluis Eefde te passeren om alle binnenhavens in Twente te bereiken. De binnenhavens van Markelo, Goor, Delden, Hengelo, Enschede en Almelo liggen aan de Twentekanalen (het Twentekanaal en de zijtak naar Almelo) maar zijn niet allemaal met dezelfde schepen bereikbaar. De binnenhavens van Markelo en Goor zijn bereikbaar voor klasse Va schepen (diepgang 2,80m, breedte 11,50m en lengte 110m). De binnenhavens van Delden, Hengelo, Enschede en Almelo zijn bereikbaar voor klasse IV schepen (diepgang 2,50m, breedte 9,75m en lengte 110m). Dit betekent dat de grootste binnenhavens van Twente met kleinere schepen tot 1200 ton bereikbaar zijn en de kleine binnenhavens met schepen tot 2000 ton.

In de Twentekanalen liggen door het 21 meter hoogteverschil tussen begin en einde van het kanaal drie sluizen. Alle drie de sluizen hebben een schutkolk van 12 meter breed en 140 meter lang en een drempeldiepte van 3,75 meter. De sluizen zijn dus toegankelijk voor de grote klasse Va schepen. De drie sluizen zijn: • Sluis Eefde aan het begin van het kanaal • Sluis Delden na de zijtak naar Almelo • Sluis Hengelo na de binnenhaven van Hengelo

Schepen met bestemming de binnenhavens van Markelo, Goor en Almelo dienen alleen sluis Eefde te passeren. De binnenhavens van Delden, Hengelo en Enschede dienen daarnaast ook sluis Delden te passeren en de binnenhaven van Enschede dient ook sluis Hengelo te passeren. De sluis van Eefde wordt 24 uur bedient per dag, sluis Delden 20 uur en sluis Hengelo 20 uur. De bedrijven geven aan dat de sluisbediening flexibel is indien een aanvraag wordt ingediend voor schepen die buiten de bedieningstijden willen varen.

Op het Twentekanaal tussen Zutphen en Enschede liggen 23 bruggen die een hoogte hebben van minimaal 6,33 meter (Ehzerbrug) aan het begin van het Twentekanaal en maximaal 7,20 meter (Boekelose brug). Op de zijtak naar Almelo liggen 12 bruggen met een hoogte tussen de 6,48 meter en 6,72 meter. Hierdoor zijn de Twentekanalen volgens het profiel niet bevaarbaar voor drie-laags containervaart (minimale vereiste is 7,10 meter). Toch kan af en toe door het juist ballasten van een schip van 100 m x 9,5 m

Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 33 drielaags worden gevaren en 90 TEU worden vervoerd (rekening houdend met de diepgang en brughoogte). De schepen van 110m x 11,40m kunnen met ontheffing worden ingezet en maximaal 156 TEU bij 3 lagen containers vervoeren (met beperkt tonnage door diepgangbeperking).

Overijssels kanaal Almelo – De Haandrik De binnenhavens van Vriezenveen en Vroomshoop (Twenterand) zijn vanaf de zijtak naar Almelo en sluis Aadorp bereikbaar via het Overijssels kanaal Almelo - De Haandrik dat verder loopt via Hardenberg en sluis De Haandrik naar Coevorden. De provincie Overijssel is beheerder van het kanaal. De bedrijven die gevestigd zijn langs het kanaal zijn bereikbaar voor klasse II schepen tot 600 ton (diepgang 2,50m, breedte 6,60m en lengte 55m).

De kade in Vroomshoop wordt al jaren niet meer gebruikt. In Vriezenveen wil het bedrijf Coes meer gebruik maken van de ligging aan het kanaal voor vervoer van de grote en zware staalconstructies. Hiervoor dienen bolders te worden geplaatst en de weg te worden afgesloten voor een veilige overslag van de staalconstructies. De binnenhavens van Hardenberg en Coevorden zijn bereikbaar voor grotere schepen (tot 1000 ton) en de gemeenten geven aan dat de ontwikkeling van vervoer over water door het kanaal Almelo - De Haandrik voor klasse II schepen (tot 600 ton) wordt beperkt.

Weg De binnenhavens in Twente zijn ontsloten op de A35 (Hengelo en Enschede) en N36 (Almelo) of via de provinciale wegen (Hof van Twente) op de A35 en de internationale hoofdas A1.

De interne ontsluiting van de binnenhavens wordt door de gemeenten in samenwerking met Rijk, provincie en bedrijven al concreet aangepakt (o.a. door Topper regeling). Hengelo heeft de weginfrastructuur op het industrieterrein Twentekanaal Zuid verbeterd. De Zuidelijke Havenweg en Opaalstraat zijn verbeterd waardoor de toename van het vrachtverkeer via deze route (vooral van en naar de CTT) beter kan worden opgevangen. Enschede heeft de wegontsluiting van het Havengebied aangepakt bij de Handelskade Zuid door meerdere kruispunten te verbeteren. Hierdoor is de gehele route Kanaalstraat - Hendrik ter Kuilestraat - Parkweg - Westerval verbeterd.

Almelo heeft de kade in de Buitenhaven (400 m) verbeterd en voorzien van een goede verlichting en hekken (veiligheid) en samen met bedrijven en provincie ook de ontsluiting via de Wierdenseweg en Weezebeeksingel aangepakt (o.a kruispunt) aangepakt. De toegang naar de laad- en loskades van de gemeenten Hof van Twente en Twenterand is goed. Wel kan de toegang naar de laad- en loskade van Markelo worden verbeterd door de interne ontsluiting naar het industrieterrein Twentekanaal te verbeteren. Tevens leidt de aslastbeperking van de brug over het Twentekanaal bij Markelo tot een beperking in de bereikbaarheid van Markelo alsmede het industrieterrein Twentekanaal. In Vriezenveen dient de Daarleveensweg te worden afgesloten om veilig gebruik te kunnen maken van overslag via het water door Coes. De kleine Puntbrug bij de (niet in gebruik zijnde) laad-loskade in Vroomshoop heeft aslastbeperkingen voor vrachtverkeer.

Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 34 Spoor Een aantal binnenhavens in Twente is niet alleen via weg en water maar ook via het spoor ontsloten. De binnenhavens van Almelo en Hengelo maken gebruik van spoorvervoer. Van Merksteijn heeft een stamlijn en vervoert ongeveer 200.000 ton bouwstaal per spoor. Het bedrijventerrein Dollegoor heeft ook een spooraansluiting maar wordt niet gebruikt. Op het terrein Twentekanaal Zuid heeft Akzo een stamlijn en Akzo en andere bedrijven vervoeren ongeveer 40.000 ton goederen per jaar. Een deel van de stamlijn aan de westzijde van de brug wordt gesloopt waardoor CTT in de toekomst geen directe aansluiting heeft op het spoor.

Tabel 3.3 Infrastructuur binnenhavens Twente

Gemeente Water Kade openbaar Diepgang Weg Spoor Markelo Klasse Va 100 m (oud) 2,80 N346/ N755 op A1 Nee Goor Klasse Va 800 m (nieuw) 2,80 Via N346 op A1 Nee Delden Klasse IV 300 m (oud) 2,80 Via N346 op A1 Nee Almelo Klasse IV 400 m (nieuw) 2,50 A35, N36 op A1 Ja, Van Merksteijn + 3 x 80 m (oud) en Dollegoor Hengelo Klasse IV 700 m (oud) 1,70-2,50 A35 op A1 Ja, Akzo Enschede Klasse IV 300 m (semi) 2,10-2,50 A35 en N18 Nee Vriezenveen Klasse II Geen 2,50 N36 Nee Vroomshoop Klasse II 150 m (oud) 2,50 N341 Nee

Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 35 3.3 Binnenhavens Hengelo

Kenmerken Indicatoren Omvang binnenhaven • Industrieterrein Twentekanaal - Twentekanaal Noord 51 ha waarvan ongeveer watergebonden 15 ha - Twentekanaal Zuid 180 ha waarvan ongeveer watergebonden 110 ha Functie binnenhaven • Logistiek knooppunt voor Twente - Containerterminal: Combi Terminal Twente (145 m kade) - Private laad-loskades van bedrijven langs het Twentekanaal (750 m kade) - Twee insteekhavens: Insteekhaven en Petroleumhaven (600 m kade) - Openbare laad-loskade van 700 m Overslag binnenhaven • Overslag binnenvaart totaal: 3,5 mln ton - Bulkgoederen totaal: 2,9 mln ton waarvan geladen: 1,7 mln ton zout en 0,1 mln ton metalen waarvan gelost: 0,45 mln ton vloeibare brandstoffen, 0,45 mln ton zand en grind en 0,2 mln ton veevoeder - Containers: 60.000 TEU via het water (en 40.000 TEU via de weg) • Overslag spoor: 40.000 ton Economisch belang • Twentekanaal Noord - 6 bedrijven met watergebonden activiteiten: Van der Sluis Tankopslag, Reef Asfalt, HKS Metals, Plasticon, Zandmij, Betoncentrale Twenthe • Twentekanaal Zuid - 3 bedrijven met watergebonden activiteiten: Akzo Nobel, Combi Terminal Twente en Op- en Overslag Twente • Verzorgingsgebied - Regio Twente (bulkgoederen) - Nederland, Duitsland en Benelux (zout) - Regio Twente (60%) + Dld Osnabrück/Münster (40%) +/- 80 km (containers) Werkgelegenheid • Werkgelegenheid Twentekanaal totaal: 9.000 arbeidsplaatsen • Werkgelegenheid haven direct: 700 arbeidsplaatsen (met name Akzo) • Werkgelegenheid haven indirect: betoncentrales en bouwbedrijven in de regio (zand en grind) en bedrijven zoals Grolsch, Hartman, De Pouw Recycling, Knol Papier en Bolk Transport die gebruik maken van CTT voor containervervoer via water en weg. Toegevoegde waarde • Toegevoegde waarde haven: € 100 mln (met name Akzo) Logistiek belang • Binnenhaven essentieel voor zoutproductie Akzo • Vervoer over water economisch en logistiek (kosten en volume) belangrijk voor overslag en distributie van zand en grind, brandstoffen, veevoeder en metalen • Combi Terminal Twente onmisbare schakel voor industriële en logistieke bedrijven in Twente voor import en export containers van en naar de zeehavens • Openbare kade belangrijk voor bedrijven die niet direct aan water zijn gevestigd Beheer binnenhaven • Watergebonden terreinen particulier eigendom • Beheer gemeente: 2,5 km traject Twentekanaal tussen Oelerbrug en spoorbrug waarvan de gemeente de eerste 10 m aan beide zijden van Twentekanaal beheert Rijkswaterstaat beheert de middenstrook van ongeveer 45 m van het 65 m brede kanaal • Openbare laad-loskade van 700 m aan Twentekanaal Noord Infrastructuur • Ontsluiting water: Twentekanaal (beperkt CEMT klasse IV) • Ontsluiting weg: A1 en A35 • Ontsluiting spoor: stamlijn naar Akzo terrein

Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 36 Figuur 3.3 Binnenhaven Hengelo (Bron: gemeente Hengelo)

1

2

1. Openbare kade 700m

2. kade Combi Terminal Twente 145 m

1 Akzo Nobel 2 Van der Sluijs Tankopslag 3 HKS Metals 4 Reef Asfalt 5 Combi Terminal Twente 6 Op en Overslag Twente 7 Zandmij 8 Betoncentrale Twenthe 9 en 10 Morsinkhof Beton en 11 Thales maken indirect gebruik van vervoer over water

Plasticon maakt gebruik van openbare kade

Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 37 3.4 Binnenhavens Almelo

Kenmerken Indicatoren Omvang binnenhaven • Havengebied Almelo - Dollegoor 55 ha waarvan ongeveer watergebonden 40 ha - Buitenhaven 14 ha waarvan ongeveer watergebonden 6 ha Functie binnenhaven • Regionaal overslagcentrum - 4 insteekhavens waarvan 1 e , 2 e en 3 e havenarm worden gebruikt door bedrijven - Gemoderniseerde openbare laad-loskade van 400 m + 3 kades van 80m - Private laad-loskades van bedrijven langs zijtak van Twentekanaal (1500 m kade) Overslag binnenhaven • Overslag binnenvaart totaal: 1,0 mln ton - Bulkgoederen gelost: 0,4 mln ton staaldraad, 0,4 mln ton zand en grind, 0,1 mln ton metalen en schroot en overig zoals bijzonder transport van zware constructies • Overslag spoor: 0,2 mln ton staaldraad + onbekend tonnage via stamlijn Dollegoor • In 2007 3 mln ton zand voor de doortrekking A35/N36 Economisch belang • Havengebied Almelo: bedrijven met watergebonden activiteiten - 2 bedrijven 1 e havenarm Dollegoor: For Farmers en Betoncentrale Twenthe - 1 bedrijf 2 e en 3 e havenarm Dollegoor: Van den Bosch Beton - 1 bedrijf 3 e havenarm Dollegoor: Dollegoor BV - 2 bedrijven Buitenhaven: Riwald en Kruiskamp Jachtbouw - 2 bedrijven Bedrijvenpark Twente: van Merksteijn en Nijhoff - 2 bedrijven maken gebruik van openbare kade: AMA en Boom Constructie Wierden • Verzorgingsgebied Werkgelegenheid - Regio Twente (bulkgoederen) - Nederland en Duitsland (staaldraad) • Werkgelegenheid Havengebied totaal: 2.300 arbeidsplaatsen (110 bedrijven) • Werkgelegenheid haven direct: 550 arbeidsplaatsen (met name van Merksteijn) Toegevoegde waarde • Werkgelegenheid haven indirect: bouwbedrijven in de regio (zand en grind) en transportbedrijven voor de afvoer • Toegevoegde waarde haven: € 32 mln (met name van Merksteijn) Logistiek belang • Binnenhaven essentieel voor staalproducten van Merksteijn • Vervoer over water economisch en logistiek (kosten en volume) belangrijk voor overslag en distributie van zand en grind, veevoeder, metalen (recycling) • Openbare kade belangrijk voor bedrijven die niet direct aan water zijn gevestigd (o.a zware constructies) Beheer binnenhaven • Watergebonden terreinen particulier eigendom • Openbare vernieuwde laad-loskade van 400 m in Buitenhaven + 3 kades van 80 m (in gebruik en beheer samen met bedrijven) Infrastructuur • Ontsluiting water: zijtak Twentekanaal (beperkt CEMT klasse IV) • Ontsluiting weg: A35, N36 en aansluiting op A1 • Ontsluiting havengebied: Schuilenburgsingel, Weezebeeksingel en Wierdensestraat • Ontsluiting spoor: stamlijn naar van Merksteijn en terrein Dollegoor met aansluiting op hoofdspoorwegennet • Trimodale ontsluiting Dollegoor en bedrijvenpark Twente in gebruik

Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 38 Figuur 3.4 Bedrijventerreinen Almelo (Bron IBIS werklocaties)

Bedrijvenpark Twente

2 Dollegoor

1 Buitenhaven Oost

3 XL Businesspark Twente

1..Openbare kade Buitenhaven 400 m 2. Openbare kade Van Merksteijn 80 m 3. Toekomstige openbare kade XL Businesspark Twente

Figuur 3.5 Herstructurering Havengebied Almelo (Bron: Masterplan Havengebied)

Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 39 3.5 Binnenhaven Enschede

Kenmerken Indicatoren Omvang binnenhaven • Havengebied Enschede - Bestaat uit kern-havengebied haven, modern gemengd Twekkeler-Es en Westerval Functie binnenhaven - Totaal: 170 ha waarvan ongeveer watergebonden 25 ha • Laad- en loskades - 2 havenarmen (noordelijke havenarm aan Twentekanaal en zuidelijke zijarm) Overslag binnenhaven - Semi-openbare laad-loskade van 300 m (terrein Sesam: Handelskade Oost) - Private laad-loskades van bedrijven langs Twentekanaal (800 m kade) • Overslag binnenvaart totaal: 0,5 mln ton - Bulkgoederen gelost: 0,35 mln ton zand en grind, 0,1 mln ton vloeibare brandstoffen en overig zoals veevoeder. - Geladen: 50.000 ton metaal / schroot Economisch belang • Kernhavengebied Enschede met watergebonden activiteiten - 3 bedrijven noordelijke havenarm (Twentekanaal): Avia Weghorst, Sesam en Betoncentrale Twenthe - 2 bedrijven zuidelijke havenarm (zijarm): Inter Metals en Oostdam - Een aantal bedrijven maakt gebruik van openbare kade voor projectlading • Verzorgingsgebied - Regio Twente (bulkgoederen) - Duitsland (grensgebied) Werkgelegenheid • Werkgelegenheid Havengebied totaal: 6.000 arbeidsplaatsen (300 bedrijven) • Werkgelegenheid haven direct: 50 arbeidsplaatsen • Werkgelegenheid haven indirect: bouwbedrijven in de regio (zand en grind) + Toegevoegde waarde transport • Toegevoegde waarde haven: € 3 mln Logistiek belang • Vervoer over water economisch en logistiek (kosten en volume) belangrijk voor overslag en distributie van zand en grind, aardolieproducten, veevoeder, metalen (recycling) • Openbare kadebeperkt gebruikt door bedrijven die niet direct aan water zijn gevestigd Beheer binnenhaven • Watergebonden terreinen particulier eigendom • Beheer gemeente: vanaf de Lonnekerbrug ongeveer 1,5 km Twentekanaal waarvan de gemeente de eerste 10 meter van de vaarwegen gerekend vanuit de waterkant beheert. Gemeente is eigenaar en onderhoudsplichtig van alle kades en oevervoorzieningen en eigenaar en onderhoudsplichtige van de gehele zuidelijke arm. RWS beheert de vaargeul (behalve de 10 meter vanaf beide waterkanten) van het Twentekanaal in Enschede tot ongeveer de kade van Betoncentrale Twenthe. • Openbare laad-loskade van 300 m (Handelskade Oost op terrein van Sesam) Infrastructuur • Ontsluiting water: Twentekanaal (beperkt CEMT klasse IV) • Ontsluiting weg: A35 en N18 • Ontsluiting havengebied: Kanaalstraat en Hendrik ter Kuilestraat en Auke Vleerstraat

Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 40 Figuur 3.6 Havengebied Enschede en infrastructuur (Bron: gemeente Enschede)

Watergebonden bedrijven 1. Sesam + semi openbare kade 300 m 3 2. Betoncentrale Twenthe 3. Avia Weghorst 4. Inter Metals 5. Oostdam

4 2 1 5

Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 41 3.6 Binnenhavens Hof van Twente (Goor, Markelo en Delden)

Kenmerken Indicatoren Omvang binnenhaven • Drie binnenhavens: - Goor: terrein Haven (30 ha) waarvan 10 ha watergebonden - Markelo: industrieterrein Twentekanaal (14 ha) waarvan 2 ha watergebonden Functie binnenhaven - Delden: terrein Schneiderbos (17 ha) waarvan 5 ha watergebonden • Laad- en loskades Laad-loskades in eigendom van gemeente langs Twentekanaal - Goor: 800 m kade (openbaar) - Markelo: 100 m kade (openbaar) - Delden: 300 m kade (deels openbaar/ in beheer bedrijf) Overslag binnenhaven - Insteekhaven eigendom en beheer Holterman (Markelo) • Overslag binnenvaart totaal: 0,6 mln ton - Goor: 135.000 ton bouwmaterialen en meststoffen - Markelo: 130.000 ton staaldraad en zware constructies - Delden: 335.000 ton veevoeder Economisch belang • Binnenhavens Hof van Twente - Goor: 4 bedrijven: Eternit, Agrowin, Triferto en Bruins en Kwast - Markelo: 2 bedrijven: Holterman Wapeningsstaal en Misset Metaalconservering - Delden: 1 bedrijf: For Farmers • Verzorgingsgebied - Regio Twente (bulkgoederen) Werkgelegenheid - Nederland en Duitsland (staal) • Werkgelegenheid haven direct: 200 arbeidsplaatsen (met name Holterman en Toegevoegde waarde Eternit) • Werkgelegenheid haven indirect: klanten van bouw en veevoederbedrijven + transport • Toegevoegde waarde havens: € 10 mln Logistiek belang • Binnenhaven essentieel voor staalproducten van Holterman • Vervoer over water economisch en logistiek (kosten en volume) belangrijk voor overslag en distributie van veevoeder, bouwmaterialen, meststoffen en zware constructies • Openbare kade beperkt gebruikt door bedrijven die niet direct aan water zijn gevestigd Beheer binnenhaven • Watergebonden terreinen particulier eigendom • Kades in eigendom en beheer van gemeente (kade Delden in beheer van For Farmers) Infrastructuur • Ontsluiting water: Twentekanaal (CEMT klasse Va; 110 x 11,5 x 2,80 m) • Ontsluiting weg: via N346 op A1 • Ontsluiting weg intern haventerreinen: beperkt • Aslastbeperking brug over het Twentekanaal bij Markelo (industrieterrein Twentekanaal)

Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 42 Figuur 3.7 Binnenhaven van Markelo

Openbare kade 100 m

Figuur 3.8 Binnenhaven van Goor

Openbare kade 800 m

Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 43 Figuur 3.9 Binnenhaven van Delden

(Semi) openbare kade 300 m

Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 44 3.7 Laad en loskades Twenterand (Vriezenveen en Vroomshoop)

Kenmerken Indicatoren Omvang binnenhaven Bedrijventereinen langs kanaal Almelo - De Haandrik • Vriezenveen: Industrieterrein Weitzelpoort (30 ha) • Vroomshoop: Industrieterrein Linderflier (15 ha) Functie binnenhaven • Laad- en loskades - Vroomshoop: laad-loskade van 150 meter in eigendom van Rijkswaterstaat - Vriezenveen: geen kade Overslag binnenhaven • Overslag: geen - In 2007 vervoer van Coes Vriezenveen zware constructies - In verleden wel vervoer De Groot Hout en Bouw (Vroomshoop) en Van den Bosch (Vriezenveen) Economisch belang • Werkgelegenheid: geen tot beperkt Coes 20 man Logistiek belang • Vervoer over water past in visie Coes voor stralen en coaten grote en zware constructies

Beheer binnenhaven • Kade Vroomshoop in eigendom van Rijkswaterstaat Infrastructuur • Ontsluiting water: kanaal Amelo - De Haandrik (CEMT klasse II; 55 x 6,60 x 2,50 m) • Ontsluiting weg: N36 en N341 • Ontsluiting weg intern: goed • Aslastbeperking kleine Puntbrug in Vroomshoop

Figuur 3.10 Bedrijventerreinen Vriezenveen en Vroomshoop langs kanaal (bron IBIS)

Vroomshoop

Linderflier Laad-loskade

Coes Vriezenveen: aanvoer van grote tanks via water (Bron: Coes)

Weitzelpoort

Coes

Vriezenveen

Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 45 Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 46 4 Streefbeeld Binnenhavens Twente

4.1 Inleiding

Voor het vormgeven van de binnenhavenvisie is het belangrijk dat betrokken partijen ambities aangeven in de ontwikkeling van binnenhavens. In dit hoofdstuk wordt aan de hand van ruimtelijke, economische en infrastructurele ontwikkelingen een streefbeeld van het gewenste netwerk van binnenhavens voor de regio Twente opgesteld. Dit toekomstige netwerk van binnenhavens dient de bereikbaarheid van de economische centra en belangen voor de regio te waarborgen. Het streefbeeld geeft de gezamenlijke ambitie weer van de regio voor de ontwikkeling van de Twentse binnenhavens.

4.2 Ruimtelijke ontwikkeling

4.2.1 Algemeen

Doelstelling van Rijk en Provincie… Het kabinet beschouwt de nationaal stedelijke netwerken, waaronder Twente, als wezenlijk onderdeel van de nationale ruimtelijke en economische hoofdstructuur. Deze structuur bestaat uit een samenhangend netwerk van steden, mainports, overige economische centra en knooppunten, de belangrijkste weg-, vaar- en spoorverbindingen plus de aansluiting op internationale verbindingen, alsmede de daaraan gekoppelde economische ontwikkelingszones. Het Rijk richt zich op bundeling van de verstedelijking in deze nationale stedelijke netwerken. Zij verschillen van elkaar qua ruimtelijke schaal en qua afmeting. Bovendien spelen er binnen deze netwerken ruimtelijke opgaven op verschillende schaalniveaus. Elk stedelijk netwerk dient diverse en meer gespecialiseerde centra in samenhang te ontwikkelen. De kwaliteit van de leefomgeving en het beschikken over voldoende recreatieve en culturele voorzieningen in en om het stedelijk gebied is hierbij van belang.

Voor het behouden en ontwikkelen van binnenhavens geeft het Rijk in de beleidsbrief Varen voor een vitale economie aan dat ‘Provincies en stadsregio’s er zorg voor dragen dat op strategische punten binnen de economisch kerngebieden voldoende ruimte wordt gereserveerd voor overslag van bulkgoederen en containers op binnenvaartschepen’. Naast de provincie spelen gemeenten ook een belangrijke rol in de ontwikkeling van binnenhavens. Het Rijk geeft in de beleidsbrief aan dat ‘Gemeenten expliciet rekening houden bij hun ruimtelijkeordeningsbeleid met multimodale ontsluiting en ontwikkeling van natte bedrijventerreinen’.

Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 47 In het sociaal-economisch beleid van de Provincie Overijssel wordt met betrekking tot bedrijfsomgeving uitgegaan van de volgende doelstelling: het verbeteren en benutten van de potenties van het vestigingsklimaat van Overijssel voor industrie en zakelijke dienstverlening. Dit doel dient met de volgende actielijnen gerealiseerd te worden: • Zorgen voor voldoende marktgerichte locaties van goede kwaliteit • Revitaliseren van bestaande bedrijventerreinen • Stimuleren van duurzame bedrijventerreinen • Oplossen van bereikbaarheidsknelpunten • Werven van nieuwe bedrijven • Evalueren van instrument regionaal platform bedrijventerreinen • Opstelling van Gemeentelijke bedrijvigheidsplannen

… doorvertaald naar Twente… De Regio Twente streeft samen met haar partners - gemeenten, provincie, bedrijfsleven en onderwijsinstellingen - naar een structurele versterking van de economie. Met het oog hierop is eind 2004 het Regionaal Economisch Ontwikkelingsplan Twente door de Regioraad vastgesteld met als speerpunten kennis en innovatie, nieuw ondernemerschap, bedrijfsomgeving, arbeidsmarkt en werkgelegenheid en toerisme. De potentie manifesteert zich met name rond het Thema Kennis en Innovatie. Het stedelijk netwerk is hierin van groot belang. Regio Twente kiest nadrukkelijk voor ontwikkeling naar een sterke positie als stedelijke kennisregio in Oost-Nederland.

De regio Twente wil uitgroeien tot een samenhangend, internationaal georiënteerd netwerk op het gebied van ICT, kennis, technologie en industriële dienstverlening, met de maakindustrie als basis. Twente wil zich meer en meer ontwikkelen tot een internationale ‘hot spot’ op het gebied van nanotechnologie, biomedische technologie en de toepassing van ICT en andere technologieën in de zorg. Twente is een belangrijke schakel in het internationale ICT-netwerk met de Nederlands-Duitse Internet Exchange (NDIX). Het belang van de internationale functie van Twente tussen Randstad en Midden-Europa is toenemen door de toetreding van de nieuwe Europese lidstaten.

..en investeringen in ruimte voor ondernemingen Conform het ruimtelijk-economisch beleid van de Provincie Overijssel worden bedrijventerreinen in de Twentse steden aangelegd om de regionale groeitaak van werkgelegenheid in Twente te kunnen uitvoeren. De belangrijkste (reguliere) bedrijventerreinen in ontwikkeling in de steden zijn: • Almelo - XL Businesspark Twente, 180 ha, uitgifte 40 ha vanaf 2008 - Buitenhaven-West, 40 ha, uitgifte vanaf 2008 - Uitbreiding bedrijvenpark Almelo, 40 ha vanaf 2008 beschikbaar • Hengelo - Hart van Zuid (transformatieproject binnenstedelijk gebied 2010-2020), 50 ha - Industrieterrein Buren (Borne/ Hengelo), 1 e fase 65 ha vanaf 2008 - Westermaat-Campus/Express, 20 ha uitgifte sinds 2003 • Enschede - Usseler Es, 54 ha, uitgifte vanaf 2010 - Josink-Es, 16 ha., uitgifte vanaf 2007 - Uitbouw Business & Science park / kennispark UT

Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 48 De gemeenten buiten de het stedelijk netwerk ontwikkelen bedrijventerreinen voor de lokale of subregionale vraag.

In Twente is in de afgelopen jaren met financiële steun van Rijk, provincie en EU een stevig programma voor revitalisering van bedrijventerreinen opgesteld. Voor de komende jaren is het van belang dit beleid te vervolgen. Het gaat daarbij in elk geval om de volgende terreinen die aan het water liggen: • Hengelo, Revitalisering Twentekanaal • Enschede, Revitalisering Havengebied • Almelo, Herstructurering Havengebied

Het herstructureren van oude bedrijventerreinen levert niet in alle gevallen meer ruimte voor nieuw bedrijventerrein op, maar kan ook mogelijkheden bieden om andere ruimteclaims op gebied van woningbouw, kantoren en (grootstedelijke) voorzieningen te effectueren. Bij de herstructurering van de bedrijventerreinen geven de gemeenten prioriteit aan het behouden van de werkfunctie van de (natte) terreinen. Het ontwikkelen van wonen aan het water (zoals in Almelo) gaat in Twente niet ten koste van de havenfuncties. Vanuit het Rijk heeft herstructurering nadrukkelijk prioriteit (zie kader SER-ladder).

De SER-ladder Uitbreidingsmogelijkheden in het buitengebied moeten altijd in samenhang met de opties binnen bestaand stedelijk gebied worden bekeken. De SER-ladder is een bruikbaar redeneerschema om hieraan invulling te geven. Het schema is daarmee niet dwingend voor de beleidskeuzen of voor de uitvoering van het beleid, maar het kan wel een zorgvuldige afweging en een duurzaam ruimtegebruik ondersteunen.

Bij de SER-ladder gaat het erom dat de verschillende ruimtelijke mogelijkheden zorgvuldig worden afgewogen en zo optimaal mogelijk worden benut. Het schema bestaat uit drie onderdelen en is bedoeld als een hulpmiddel bij de besluitvorming. In de redenering die de SER-ladder volgt, wordt (1) aandacht besteed aan een optimaal gebruik van de beschikbare (of door herstructurering beschikbaar te maken) ruimte, (2) aan de mogelijkheden om door meervoudig ruimtegebruik de ruimteproductiviteit te verhogen, en (3) aan uitbreiding van het ruimtegebruik.

In het hiernavolgende subparagrafen gaan we in op de havengebieden in de gemeenten Almelo, Hengelo, Enschede, Hof van Twente en Twenterand en het in ontwikkeling zijnde regionale terrein XL Businesspark Twente.

4.2.2 Almelo

Het havengebied van de gemeente Almelo bestaat uit diverse terreinen, voornamelijk langs de zijtak van het Twentekanaal. Een groot deel van deze terreinen zijn circa 50 jaar geleden aangelegd. In de loop der jaren zijn diverse watergebonden bedrijven verplaatst of opgeheven en hebben niet-watergebonden bedrijven zich verder ontwikkeld tot belangrijke (lokale) spelers. Hierdoor is op sommige terreinen sprake van een combinatie van watergebonden en niet-watergebonden bedrijvigheid.

Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 49 De gemeente Almelo geeft in het Masterplan Havengebied Almelo dat wordt voorzien in 208 hectare nieuwe bedrijventerrein, zowel via de ontwikkeling van nieuwe terreinen als via herstructurering van ‘oude’ terreinen. Voornamelijk op terreinen rond de zijtak van het Twentekanaal zijn mogelijkheden voor herstructurering waardoor 11 hectare terrein voor bedrijven worden vrijgemaakt voor hernieuwde uitgifte. De werklocaties in Almelo moeten onderling herkenbaar zijn, met een eigen profiel en passend bij de lokale situatie. De visie van de gemeente gaat uit van het verder uitbouwen van de sterke sectoren en clusters en het optimaal benutten van de haven en de daaraan gekoppelde watergebonden bedrijvigheid. Van de gevestigde bedrijven in het havengebied maken nu ongeveer tien bedrijven gebruik van de overslagmogelijkheden.

Figuur 4.1 Categorisering en segmentering in het havengebied Almelo (Bron: Havengebied Almelo Masterplan)

Dollegoor Voor de revitalisering van de terreinen op Dollegoor is gekozen om het gebied te segmenteren. Tussen de eerste en tweede havenarm ligt het hightech-terrein. De gemeente richt zich op het verder versterken van het Technologie-cluster op dit terrein. Hierdoor kunnen huidige en toekomstige high-tech bedrijven zich daar ontwikkelen. Deze bedrijven maken geen gebruik van de ligging aan het water, maar vormen wel een belangrijk onderdeel van de Almelose economie.

Op de eerste, tweede en derde havenarm zit watergebonden bedrijvigheid (betoncentrales en veevoederindustrie) die wel gebruik maken van vervoer over water. Deze bedrijvigheid is aanzienlijk gegroeid en zit redelijk aan de limiet voor de overslag op de huidige locatie. Om de toenemende overslag te accommoderen, dient gezocht te worden naar een lange termijn oplossing. Bij de revitalisering van dit terrein als onderdeel van Topperaanvraag en met provinciale middelen wordt rekening gehouden met de segmentering en wordt vrijkomende ruimte aangewend voor de watergebonden activiteiten (de buitenste havenarmen) of high-tech activiteiten (de middelste havenarm).

Slachthuiskade De slachthuiskade is in feite een deelgebied van Dollegoor. Dit terrein ligt binnenstedelijk en achter een brug. De bedrijvigheid die hier zitten maakt geen gebruik van de kade en

Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 50 vervoer over water. Het terrein wordt gerevitaliseerd op de lange termijn (bodemsanering, verwerving grond) en wordt ook in de toekomst niet gebruikt voor vervoer over water.

Buitenhaven De buitenhaven ligt aan de zijtak van het Twentekanaal en wordt gerevitaliseerd. Bij de revitalisering wordt onderscheid gemaakt in watergebonden (kadegebonden) bedrijven, verwerkingsindustrie en aan de stadskant publiekgerichte bedrijvigheid. De watergebonden bedrijvigheid richt zich op bedrijven in het reststoffen cluster (recycling). De openbare kade van dit terrein is recent vernieuwd en voorzien van verlichting en hekken. Tevens is de ontsluiting van het terrein via de weg verbeterd door aanpassing van de kruising Buitengaven Oost. Met de nieuwe 400 meter openbare kade biedt de gemeente uitstekende faciliteiten voor bedrijven in Almelo die goederen willen vervoeren over water maar geen kade hebben of waarvan de kade te beperkt is in lengte voor de grootte van de schepen.

De ruimte voor nieuwe bedrijvigheid op deze locaties is echter beperkt en vooral kleinschalig. Voor grootschalige bedrijvigheid is XL Businesspark Twente ontwikkeld ten zuiden van Almelo. Het XL Businesspark wordt in paragraaf 4.2.5 nader besproken.

Naast de herstructurering en ontwikkeling van watergebonden bedrijventerreinen wordt in Almelo ruimte ontwikkeld voor hoogwaardig wonen in combinatie met water (Waterstad). Ook biedt Almelo voldoende ruimte aan de ontwikkeling van recreatie met de drie jachthavens. In Almelo is voldoende ruimte voor werken, wonen, en recreëren aan het water en deze functies worden verder in samenhang ontwikkeld.

4.2.3 Hengelo

In het 'Masterplan Verbetering Bedrijventerrein Twentekanaal (2004)' geeft de gemeente Hengelo de visie en prioriteit voor herontwikkeling van het terrein. Het industrieterrein Twentekanaal Zuid kenmerkt zich als een grootschalig terrein van 200 ha met gevarieerde bedrijvigheid en enkele gezichtsbepalende bedrijven als Thales en AKZO. Vanuit het ministerie van EZ is het terrein aangemerkt als topproject en is een Topper-subsidie verkregen voor de herstructurering. Het masterplan geeft samen met de ondernemersvisie van Belangenvereniging Industrieterrein Twentekanaal (BIT) de kansen voor structurele en duurzame verbetering van het vestigingsklimaat voor bestaande en nieuwe bedrijven. In het samenhangende pakket van zeventien projecten gaat het vooral om de herinrichting van het terrein door het verplaatsen van een aantal bedrijven en het aantrekken van nieuwe bedrijvigheid. Tegelijkertijd wordt gewerkt aan de realisatie van een herkenbaar profiel, waarbij ingezet wordt op de sectoren hightech, industrie, recycling en milieu, transport en distributie. Een onderdeel hiervan vormt de ruimte voor natte bedrijvigheid. De ontwikkeling van de containerterminal in Hengelo speelt hierin een belangrijke rol voor de industriële en logistieke bedrijven in de regio Twente en daarbuiten.

De belangrijkste ambities zijn: • Verplaatsen van puinbreker waardoor 11 hectare vrijkomt • Ruimtewinst door herstructurering bestaande terreinen en ontwikkeling aangrenzende gebieden Boeldershoek-Oost (tussen Akzo Nobel en Twence) en Boelderhoek-West

Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 51 • Kansen herontwikkeling van vrijkomende ruimte bij Akzo Nobel • Verbetering multimodale bereikbaarheid door uitbreiding Combi Terminal Twente met 1,4 hectare. Ruimte en verlenging van de kade van 145 naar 290 meter.

In totaal wordt ongeveer 50 hectare terrein ontwikkeld maar niet allemaal in eigen beheer van de gemeente. De ruimte aan het water (die vrijkomt) kan worden ontwikkeld voor watergebonden bedrijvigheid. Een voorbeeld van toekomstige watergebonden bedrijvigheid is de mogelijke private ontwikkeling bio-polymeerfabriek STEPAh (11 ha) met aansluiting op het water voor aan- en afvoer van goederen. Echter, de gemeente heeft weinig gronden in eigendom waardoor het mede afhankelijk is van de bedrijven en projectontwikkelaars met betrekking tot verdere intensivering van de ruimte op het terrein en het ontwikkelen van watergebonden bedrijvigheid. Naast uitbreiding van CTT geeft ook Op- en Overslag Twente aan plannen te hebben voor uitbreiding van de kade en het plaatsen van warehouses.

Ook op Twentekanaal Noord geven bedrijven aan te willen uitbreiden zoals Plasticon (vervoer grote tanks via openbare kade) en HKS metals (insteekhaven). Morsinkhof Beton wil het liefst een eigen kade aan het Twentekanaal (buiten gemeentegebied, op RWS gebied) waardoor geen vrachtverkeer meer nodig is tussen de overslaglocatie en de productielocatie. Het streven is om Stork Thermeq te verplaatsen naar de voormalige Stork locatie aan het water waardoor de ontsluiting via de weg van industrieterrein Twentekanaal Noord kan worden verbeterd.

Tevens wil de gemeente de multimodale bereikbaarheid van het industrieterrein Twentekanaal blijven waarborgen door te investeren in wegontsluiting en baggeren van de insteekhavens om de groei van het goederenvervoer te kunnen blijven accommoderen.

4.2.4 Enschede

De gemeente Enschede geeft in het Masterplan Havengebied Enschede een totaalvisie op de toekomst van het Havengebied Enschede. Het Havengebied heeft een omvang van 200 hectare, met de vestiging van ruim 300 bedrijven en ongeveer 6.000 personen werkzaam zijn. De bedrijvigheid wordt gekenmerkt door de sectoren industrie en groothandel. Het havengebied bestaat uit drie deelgebieden: Twekkeler-Es, Haven een Westerval- spoorzone. Doel is het scheppen van kaders/ randvoorwaarden voor het (her)ontwikkelen van het havengebied in Enschede tot een concurrerend (haven)bedrijventerrein en bedrijvenpark voor de komende 30 jaar. Elk van deze gebieden krijgt zijn eigen profilering om duidelijker naar buiten toe uit te dragen welke activiteiten op welk deelterrein plaatsvinden. Twekkeler-Es gaat gepositioneerd worden als modern gemengd terrein, Haven als het kern-havengebied voor de zware industriële activiteiten en de Westerval-spoorzone als de ambachtelijke en business-to-consumer bedrijvigheid. Hiermee ontstaat een duidelijke profilering van de deelgebieden en onderscheid naar locatie en activiteiten.

Het havengebied van Enschede is één van de oudere bedrijventerreinen in Enschede en herstructurering van het gebied heeft dan ook prioriteit voor de gemeente Enschede. Bij de herstructurering staat duurzaamheid en intensivering voorop. Verder wordt ingezet op

Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 52 de ontwikkeling van de nieuwe terreinen Usseler Es en Josink Es. Het Havengebied Enschede valt onder de topprojecten van het Ministerie van EZ. Ingezet wordt hierbij op het behoud van de havenfaciliteiten, het aanpakken van de infrastructuur en een betere inrichting van de openbare ruimte om hiermee ruimte te creëren voor bedrijven. Met de herinrichting van het gebied wordt ook getracht de huidige bedrijvigheid meer ruimte te geven om zich verder te ontwikkelen. Speciale aandacht wordt besteed aan de mogelijkheid voor vestiging van bedrijven met een zwaardere milieucategorie (4 en 5). De herstructurering van het Havengebied is specifiek gericht op havengebonden bedrijvigheid. De economische functie van het water zal meer worden benadrukt en de gemeente zal actief een marketing- en acquisitieplan hiervoor opstellen in samenspraak met ondernemersvereniging BOH. Ook verdere intensivering van ruimtegebruik door gericht aan- en verkoopbeleid van kavels dient het gebruik van het water verder te stimuleren. De gemeente zoekt naar mogelijkheden om de huidige bedrijven aan het water met uitbreidingsplannen zoals Sesam en Avia Weghorst te kunnen faciliteren. Probleem is wel dat de gemeente weinig grond in eigendom heeft en dus tot ruilverkaveling moet overgaan.

Voor de herinrichting van het havengebied wordt voor de locatie van de woonboten aan de kop van de zuidelijke zijtak in verband met veiligheid en milieuruimte een andere locatie gezocht. De vrijgekomen ruimte kan mogelijk benut worden als kadefaciliteit en voor de vestiging van een nieuw watergebonden bedrijf.

4.2.5 XL Businesspark Twente

Vanuit de provincie Overijssel en gemeenten Almelo, Hengelo, Enschede en Borne is het XL Businesspark Twente in Almelo opgezet om grootschalige bedrijvigheid een plek te geven in de regio Twente. Het regionale bedrijventerrein ligt ten zuiden van Almelo aan de zijtak van het Twentekanaal en een directe aansluiting op de A35. Bij ontwikkeling van dit terrein wordt ingezet op bedrijvigheid uit de sectoren industrie, transport en distributie en verder komen alleen bedrijven die meer dan 2 hectare nodig hebben in aanmerking voor een kavel. Verder geldt de eis dat de te vestigen bedrijvigheid per hectare voor minstens 20 arbeidsplaatsen gerealiseerd wordt.

Het totale terrein is 180 hectare groot waarvan circa 125 hectare uitgeefbaar is. Voor de ontwikkeling van het terrein is gekozen om dit in drie fasen te doen. In de eerste fase wordt ongeveer 40 hectare ontwikkeld. Diverse bedrijven hebben zich inmiddels gemeld om zich op dit terrein te vestigen, wat heeft geleid tot reserveringen van kavels voor ongeveer de helft van het terrein. De laatste procedures worden nu doorlopen wat naar verwachting leidt tot daadwerkelijke ontwikkeling en vestiging van bedrijvigheid vanaf medio 2008.

Het eerste deel van XL Businesspark Twente zal in de komende 4 tot 5 jaar geheel uitgegeven zijn. Op dat moment moet het tweede deel zo ver zijn dat hier direct op aangesloten kan worden qua ontwikkeling en vervolgens geldt dat ook voor het derde deel van het terrein. De verwachting is dat het gehele XL Businesspark Twente in de komende 15 jaar ontwikkeld en uitgegeven gaat worden.

Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 53 Een deel van het XL Businesspark Twente (‘de Kade’) ligt aan het de zijtak van het Twentekanaal. Dit biedt de mogelijkheid tot het ontwikkelen van een openbare laad- en loskade. In principe is het de bedoeling dat deze kade enkel gebruikt gaat worden door bedrijven die op het XL Businesspark Twente gevestigd zijn. De ontwikkeling van de kade hangt dan ook nauw samen met de vestiging van havengebonden bedrijvigheid op het terrein. Het openbare karakter van de kade is belangrijk, zodat de bedrijven op het terrein gebruik kunnen maken van vervoer over water. Het uitgeven van kade aan bedrijven is vooralsnog geen optie.

Figuur 4.2 Kavels en kaders XL Businesspark Twente

Met XL Businesspark Twente heeft de regio Twente de ruimte voor het vestigen van grootschalige bedrijvigheid en biedt het bedrijven de mogelijkheid voor watergebonden activiteiten. Gezien de ontwikkelingen in de binnenvaart en de omvang van de binnenvaartschepen, dient er naar gestreefd te worden om de grootste klasse binnenvaartschepen te kunnen accommoderen. Zowel qua lengte van de kade als met de diepte van het kanaal dient hier rekening mee gehouden te worden. Hiermee kan het gebied zich onderscheiden ten opzichte van concurrerende ‘havengebieden’.

4.2.6 Hof van Twente

De gemeente Hof van Twente biedt met de huidige binnenhavens in Goor, Markelo en Delden voldoende ruimte voor watergebonden bedrijvigheid. De gemeente wil het gebruik van vervoer over water verder stimuleren en de beschikbare ruimte beter benutten voor watergebonden activiteiten. Bedrijven in Goor hebben interesse voor uitbreiding van activiteiten of een nieuwe vestiging aan het Twentekanaal. Bruins en Kwast uit Goor heeft zich recent gevestigd in de haven om direct goederen via het water te kunnen overslaan. De binnenhaven in Goor biedt nog een vrije kavel voor een bedrijf met watergebonden activiteiten. De binnenhaven in Delden biedt geen ruimte voor ontwikkeling van nieuwe bedrijven. De gemeente wil het tijdpad van investeringen in de verouderde kade mede laten afhangen van de plannen van Rijkswaterstaat voor verder verbreden van het Twentekanaal en de behoefte van bedrijven. De gemeente ontwikkelt aan de andere kant van de brug woningbouw aan het water. Dit plan conflicteert niet met de huidige bedrijvigheid op het terrein in Delden.

Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 54 De binnenhaven in Markelo is verouderd en de gemeente kijkt samen met de provincie naar mogelijkheden voor revitalisering van delen van het terrein (inclusief kade). Problemen liggen op het gebied van de bodemsanering (naast de kade) en eigendom van het terrein. Ook willen de bedrijven de huidige kadefaciliteiten beter benutten door de kade te verlengen, het terrein te verharden en boeien aan te leggen.

Voor het bedrijf Holterman Wapeningsstaal is vervoer over water essentieel in de productie en distributie van bouwstaal. Holterman heeft daarom een eigen insteekhaven aangelegd van 110 meter lang en 27 meter breed die in 2008 in gebruik wordt genomen. De haven wordt voorzien van een overdekt overslagsysteem. Wel dient Holterman ook gebruik te willen blijven maken van de openbare kade voor schepen groter dan 100 meter die bij de overslag van de goederen niet passen in de haven. Holterman kan mede door de opwaardering van het Twentekanaal tot Delden naar Klasse Va schepen ontvangen die variëren van 800 ton tot 1700 ton.

Figuur 4.3 Insteekhaven Holterman Wapeningsstaal in Markelo (Bron: Holterman)

4.2.7 Twenterand

De gemeente Twenterand heeft geen bedrijven die gebruik maken van de openbare kade in Vroomshoop. In Vriezenveen heeft de firma Coes Metaalbescherming ideeën om gebruik te maken van haar ligging aan het kanaal Almelo - De Haandrik. De gemeente staat daar positief tegenover en kijkt samen met de provincie naar de mogelijkheden voor een veilige overslag van grote staalconstructies. Coes heeft een aanvraag ingediend bij de gemeente om de Daarleveenseweg aan de voorkant af te sluiten en het doorgaande verkeer achter Coes langs te leiden. De provincie wordt als beheerder van de vaarweg gevraagd bolders te plaatsen om een ponton veilig aan te kunnen leggen aan de kade.

4.3 Economische ontwikkeling

De economische ontwikkeling van de regio Twente richt zich op de kennisintensieve en innovatieve bedrijvigheid in relatie tot de bestaande industriële bedrijvigheid in de maakindustrie en metaalindustrie. Bovendien is de regio door de ligging in het

Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 55 grensgebied met Duitsland uitstekend geschikt voor de verdere ontwikkeling van logistieke bedrijvigheid. Logistieke bedrijven in Twente kunnen in de grensregio ook voor Duitse verladers goederen bewerken en opslaan en distribueren via de Combi Terminal Twente. Met de ontwikkeling van het regionaal bedrijventerrein XL Businesspark Twente wordt dan ook gericht op de vestiging van bedrijven met logistieke en distributieactiviteiten en grootschalige industriële activiteiten. Deze nieuwe bedrijven kunnen voor de logistieke activiteiten gebruik maken van de faciliteiten van de CTT. Ook bij de herstructurering van de havengebieden komt ruimte vrij voor watergebonden bedrijvigheid. Gemeenten geven aan dat bedrijven interesse hebben in deze locaties met een aansluiting op het water.

Daarnaast geven de huidige bedrijven die gebruik maken van vervoer over water aan dat uitbreiding van de ruimte met nieuwe opslagfaciliteiten gewenst is. Bedrijven investeren in de kade- en overslagfaciliteiten (zoals Holterman) en geven aan dat vervoer over water past in de strategische visie en veelal onmisbaar is. Coes geeft bijvoorbeeld aan naast de huidige activiteiten meer te richten op de grote en zware staalconstructies en gebruik te maken van vervoer over water (omdat vervoer over de weg geen alternatief is). De verdere segmentering van terreinen (bijvoorbeeld recycling) draagt ook bij aan verdere clustervorming en mogelijk groei van de bedrijvigheid over water.

In totaal maken ongeveer dertig bedrijven gebruik van vervoer over water met eigen kadefaciliteiten en tientallen bedrijven maken gebruik van de containerterminal of van de openbare kades. De gemeenten willen graag nog meer bedrijven gebruik laten maken van de binnenhavens en de ruimte voor watergebonden activiteiten optimaal benutten.

Voor de verdere economische ontwikkeling van de regio Twente is het van belang dat: • Nieuwe bedrijven zich vestigen in de binnenhavens en gebruik maken van vervoer over water waardoor overslag en werkgelegenheid structureel toeneemt • Huidige en nieuwe bedrijven meer gebruik maken van de CTT (containervervoer is groeimarkt) waardoor economisch belang voor de regio toeneemt • Groei bij huidige bedrijven aan het water in vervoeren van meer goederen over water • Bedrijven in Twente stimuleren vervoer over water daadwerkelijk te gebruiken • Bedrijven en gemeente samen inspelen op nieuwe logistieke concepten zoals: - Roll on/roll off vervoer en faciliteiten - Afvaltransport (Twence Hengelo) - Combineren van lading Almelo/Coevorden met kleine schepen - Ontwikkelen logistieke concepten samen met zeehavens Amsterdam en Rotterdam (optimaliseren logistieke keten)

De economische ontwikkeling van de binnenhavens dient dan ook gericht te zijn op én het behouden van de huidige bedrijvigheid én het bieden van ruimte voor de huidige en nieuwe bedrijvigheid én het stimuleren van bedrijven die nog geen gebruik maken van vervoer over water.

Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 56 4.4 Infrastructurele ontwikkeling

Ontwikkelingen in de infrastructuur zijn grotendeels afgeleid van de economische en ruimtelijke ontwikkelingen. Het Regionaal Mobiliteitsplan Twente 2007-2011 schetst de relevante infrastructurele ontwikkelingen in de regio voor de nabije periode. Regio Twente zet onder andere in op het stimuleren van meer vervoer over water door het wegnemen van infrastructurele knelpunten en het ontwikkelen van regionale faciliteiten voor de op- en overslag van goederen (in combinatie met andere modaliteiten).

Kwaliteitsnet Goederenvervoer Twente en Oost-Nederland Regio Twente werkt aan de ontwikkeling van het Kwaliteitsnet Goederenvervoer. Met de ontwikkeling van een zogenaamd ‘Kwaliteitsnet’ wordt onderzocht waar vrachtverkeer wel of niet is gewenst en waar het goederenverkeer verantwoord gefaciliteerd kan worden. Hierbij wordt uitgegaan van de bestaande infrastructuur. Dit is tegelijkertijd ook één van de opgaven van het Regionaal Mobiliteitsplan Twente. Een Kwaliteitsnet goederenvervoer is een samenhangend en selectief netwerk van verbindingen tussen economische centra waarover goederenvervoer op verantwoorde wijze kan worden afgewikkeld. Hierdoor worden enerzijds die wegen ontzien waar vrachtverkeer onwenselijk is, anderzijds kunnen op die wegen waar vrachtverkeer wel gewenst is gerichte investeringen worden gedaan om het goederenverkeer te faciliteren en knelpunten op te lossen. Het kwaliteitsnet is gericht op de multimodale ontsluiting van Twente en daarmee wordt een kwaliteitsnet ontwikkeld voor de weg, het spoor- en de waterwegen. Het kwaliteitsnetwerk voor Twente wordt momenteel vastgesteld (zie figuren bijlage A). Tevens zullen ook maatregelen worden geformuleerd om de aandachtspunten op te lossen.

Het kwaliteitsnet Goederenvervoer is de basis voor de ontwikkeling van de binnenhavens en verbetering van de bereikbaarheid van de economische centra in Twente. Regio Twente is ook betrokken bij de ontwikkeling van het kwaliteitsnet Goederenvervoer Oost-Nederland. Dit is een kwaliteitsnetwerk op landsdelig niveau en sluit aan op de reeds ontwikkelde kwaliteitsnetten in andere landsdelen. Samen met de provincies Overijssel en Gelderland, de Stadsregio Arnhem Nijmegen en Rijkswaterstaat directie Oost-Nederland worden regionale knelpunten gezamenlijk onderkend en kunnen er gezamenlijk initiatieven worden ontwikkeld. Momenteel wordt voor Oost-Nederland het ‘Kwaliteitsnet’ gebouwd en is er een start gemaakt met het inventariseren van de huidige kwaliteit.

Weg De verwachting is dat de automobiliteit in Twente tot 2020 sterk blijft groeien (+ 44%). De groei betreft niet alleen het aantal verplaatsingen, maar ook de lengte van het aantal verplaatsingen neemt toe. Tot 2020 wordt bovendien verwacht dat het vrachtverkeer over de weg sterk groeit. Dit komt mede door ontwikkelingen binnen Europa, zoals de toetreding van de nieuwe lidstaten tot de Europese Unie en de toename van de internationale handel. Hierdoor is de verwachting dat het (vracht)verkeer op de A1 en A35 sterk zal toenemen. De capaciteit van de snelwegen zal worden bereikt en zal tot steeds sterkere filevorming leiden. Hierdoor zal de bereikbaarheid vanuit de Randstad en binnen Twente onder toenemende druk komen te staan.

Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 57 Om de ontwikkeling van de mobiliteit te kunnen faciliteren, zijn er infrastructurele aanpassingen nodig. De bestaande infrastructuurplannen waarvoor nog niet vaststaat dat ze ook daadwerkelijk uitgevoerd worden, zijn: • Het zuidelijke deel van de nieuwe rondweg Borne en de knip N743 • Aanpassingen naar de op en afrit 30 op de A1 tussen Hengelo en Borne • Aanpassingen in Hengelo: Laan van Zuid, Doortrekken Diamantstraat en doortrekken Laan van Driene naar de A1 • Aanpassing in Enschede: verdubbeling Auke Vleerstraat • Realisatie nieuwe N18

Figuur 4.4 Voertuigverliesuren op het Twentse wegennet in 2004 en 2020 (Bron Netwerkanalyse Twente)

De regio stelt dat het aanleggen van nieuwe infrastructuur pas in beeld komt als er geen andere reële alternatieven zijn in het benutten van de huidige infrastructuur. Hiervoor heeft de regio het programma Twente Mobiel in het leven geroepen dat maatregelen uitvoert voor een betere benutting van de infrastructuur.

Bij de herstructurering van de havengebieden in Hengelo, Enschede en Almelo is de infrastructuur een belangrijk aandachtspunt. In de Topprojecten krijgt dit speciale aandacht en wordt er naar gestreefd om de interne ontsluiting en verkeersveiligheid van de havengebieden te verbeteren. De gemeente Almelo heeft in het kader van de herstructurering van Buitenhaven de interne ontsluiting van het terrein verbeterd en de kruising Buitenhaven Oost aangepast.

De gemeente Hengelo heeft plannen om de ontsluiting van Twentekanaal Zuid via de Diamantstraat en Boekeloseweg te verbeteren en te voorzien van een nieuwe en sterkere betonlaag waardoor de weg beter kan worden onderhouden als gevolg van het toenemende vrachtverkeer. Ook zal de kruising van de Diamantstraat met de Haaksbergerstraat worden aangepakt waardoor de aansluiting met de A35 wordt verbeterd. Daarnaast is het voor de gemeente Hengelo het belangrijk om de binnenstedelijke transformatielocatie Hart van Zuid optimaal te ontsluiten vanuit het centrum richting de Boekeloseweg (en brug over Twentekanaal) en de Diamantstraat richting A35. De gemeente heeft plannen voor de aanleg van een tweede brug. Hierdoor wordt ook Twentekanaal Zuid beter ontsloten en kan het mogelijk een impuls geven aan de ontsluiting van Twentekanaal Noord.

De gemeente Enschede streeft naar een beter interne ontsluiting van het havengebied en een verbetering van de verkeersveiligheid. De aanpak van de kruispunten (en gewenst

Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 58 ook de wegvakken) van de Auke Vleerstraat vindt plaats vanuit het Mobiliteitsplan met subsidie vanuit het Regionale project Twente Mobiel. De wegvakken worden geprobeerd in Topperaanvraag onder te brengen. Doel is voornamelijk de doorstroming en daarmee bereikbaarheid van geheel Enschede-West te verbeteren. Tevens hecht de gemeente en regio groot belang aan een robuuste en duurzame verbetering van de N18. Hierdoor kan de aansluiting van de nieuwe bedrijventerreinen Josink Es en Usseler Es beter ontsloten worden en het verkeer beter doorstromen.

Ongehinderd Logistiek Systeem De aanleg van een ongehinderd logistiek systeem (OLS) tussen Hengelo en Enschede verbindt de belangrijkste bedrijventerrein De Marssteden, het Havengebied Enschede en Industrieterrein Twentekanaal met elkaar. Bovendien kunnen ook toekomstige terreinen in Enschede als Josink Es en Usseler Es onderdeel maken van OLS. Deze vrije baan sluit de knooppunten van transport en overslag op elkaar aan waardoor grote vervoerstromen van de weg worden gehaald en de containers direct van en naar de containerterminal CTT worden vervoerd. In 2004 is nog onvoldoende draagvlak voor OLS maar op dit moment wordt er opnieuw gekeken naar de kansen van het OLS-concept.

Figuur 4.5 Ongehinderd Logistiek Systeem (Bron: BIT)

Water Het vervoer over water is na het wegvervoer de belangrijkste modaliteit voor het goederenvervoer van en naar Twente. Het huidige netwerk aan vaarwegen Twentekanalen en Kanaal Almelo - De Haandrik is verder opgewaardeerd door Rijkswaterstaat en Provincie maar nog onvoldoende in de ogen van de bedrijven als gebruikers van het kanaal. Regio Twente zet in op het stimuleren van meer vervoer over water door het wegnemen van infrastructurele knelpunten en het ontwikkelen van regionale faciliteiten voor de op- en overslag van goederen (in combinatie met andere modaliteiten). Bedrijven willen dat de Twentekanalen (inclusief zijtak naar Almelo) bevaar worden voor klasse Va schepen tot 2000 ton (110m x 11,75m x 2,80m). Na afronding van de werkzaamheden van Fase 1 (Zutphen-Delden) start Rijkswaterstaat met een planstudie

Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 59 voor de uitvoering van de werkzaamheden voor Fase 2 (Delden-Enschede + zijtak naar Almelo).

De verdere opwaardering van kanaal Almelo - De Haandrik naar 1000 ton wordt met name gewenst vanuit de gemeenten Coevorden en Hardenberg (met watergebonden terreinen aan het eind van het kanaal).

Figuur 4.6 Twentekanalen Fase 1 en Fase 2 (Bron: Rijkswaterstaat Oost-Nederland)

De gemeente Hengelo dient baggerwerkzaamheden uit te voeren voor de Insteekhaven en Petroleumhaven. In deze insteekhavens zijn nautische ondiepten aanwezig. Hierdoor kan het laden en lossen aan de kades niet vlot en veilig plaatsvinden. Gelijktijdig met de baggerwerkzaamheden zal de beschoeiing waar nodig vervangen worden door een nieuwe damwandconstructie. Deze werkzaamheden maken deel uit van het topperproject. Ook in Enschede zijn baggerwerkzaamheden noodzakelijk (inclusief damwandconstructie en mogelijk verharden van de kade) omdat schepen in de zuidelijke havenarm slechts tot 700 ton kunnen worden beladen. De gemeenten geven aan graag de baggerwerkzaamheden af te stemmen met de plannen van Rijkswaterstaat waardoor de binnenhavens minder snel weer dichtslibben en de werkzaamheden kostenefficiënter kunnen worden uitgevoerd.

De gemeente Almelo beschikt met de modernisering van de 400 meter lange openbare kade over uitstekende faciliteiten voor watergebonden activiteiten. Voor de drie openbare kades van 80 meter wordt gekeken welke een functie kunnen hebben voor de toekomst en opgewaardeerd worden om grotere schepen te kunnen behandelen.

Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 60 De bedrijven in Hengelo, Almelo en Enschede geven aan dat met de huidige en toekomstige ontwikkelingen in het vervoer over water de bereikbaarheid via de Twentekanalen onvoldoende is gewaarborgd. De inzet van grotere vrachtschepen als gevolg van schaalvergroting, zorgt dat de bereikbaarheid van Twente over het water onder druk is komen te staan. Met name in het internationale vervoer van zout en zand en grind van en naar de Rijn zijn klasse IV moeilijk beschikbaar omdat op de Rijn met klasse Va schepen wordt gevaren. Ook voor het vervoer van vloeibare brandstoffen zijn gezien de ontwikkelingen in de tankvaart het inzetten van klasse Va schepen kostenefficiënter. Ook voor het containervervoer zijn klasse IV schepen moeilijk beschikbaar. Bovendien wordt CTT beperkt in het met slechts twee lagen containers kunnen varen waardoor met de inzet van klasse Va schepen meer containers kunnen worden vervoerd. Het verbreden en verdiepen van de Twentekanalen heeft dan ook prioriteit bij de bedrijven.

Daarnaast zorgen de steeds langere wachttijden bij de Sluis bij Eefde voor problemen en dient de capaciteit van de sluis bij Eefde te worden uitgebreid. De werkzaamheden aan het Twentekanaal (verdieping en verbreding Fase 1) zijn bijna afgerond (Eefde-Delden). De werkzaamheden aan de volgende trajecten (Delden-Enschede + zijtak naar Almelo) zijn onderdeel van een planstudie in 2008 waarin ook de aanpassingen van de sluis bij Eefde zijn opgenomen.

Spoor Naast weg en binnenvaart is de spoorinfrastructuur voor zowel goederen als personen een belangrijk onderdeel van de bereikbaarheid van de regio Twente. De huidige spooraansluiting van de bedrijventerreinen is voldoende voor het kunnen aanbieden van goederenvervoer per spoor voor de huidige bedrijven. Wel dient de Combi Terminal Twente in Hengelo de mogelijkheid te behouden om van de stamlijn van Akzo Nobel gebruik te kunnen maken in de toekomst als trimodale overslagfaciliteit. Ook in Almelo dient de stamlijn naar het bedrijvenpark Twente en de stamlijn naar Dollegoor behouden te blijven. De trimodale ontsluiting van de terreinen in Hengelo en Almelo bieden mogelijk kansen voor gebruik in de toekomst.

De verwachting is dat het goederenvervoer per spoor in de komende jaren verder zal groeien en met name het containervervoer (via de Betuweroute). Zolang de aansluiting van de Betuweroute op het Duitse spoornet onvoldoende is wordt een groot deel van het goederenvervoer afgewikkeld via de bestaande routes Hengelo-Bad Bentheim en Venlo.

4.5 Ontwikkeling goederenvervoer over water

Het vervoer over water van en naar de Twentse binnenhavens is de afgelopen jaren flink gegroeid van ongeveer 2,6 miljoen ton in 1996 naar 4,2 miljoen ton in 2001 en 5,6 miljoen ton in 2006 (Bron CBS en gemeenten). In de afgelopen tien jaar is het vervoer over water van en naar Twente dus met 115% toegenomen ofwel met 8% per jaar.

De groei van het vervoer over water wordt bevestigd door de toename in het vervoerd gewicht en aantal scheepsbewegingen via Sluis Eefde. Deze toegang voor de Twentse

Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 61 binnenhavens (en de havens van Lochem, Hardenberg en Coevorden) geeft een volgende ontwikkeling aan tussen 2001 en 2006 (zie ook tabel 4.1 ) 3 • Toename vervoerd gewicht (incl. containers) van 5,4 naar 6,6 miljoen ton in 2006 • Toename van aantal containers van 10.000 TEU naar 50.000 TEU in 2006 • Toename van het aantal scheepsbewegingen door de beroepsvaart van 12.000 naar ruim 14.000 reizen in 2006 • Toename van het laadvermogen van de schepen van bijna 12 miljoen ton naar ruim 16,7 miljoen ton in 2006

Tabel 4.1 Sluis Eefde: Vervoerd gewicht en schaalvergroting van de vloot

Jaar Vervoerd Vervoerde Laadvermogen Vrachtvervoer Gemiddeld gewicht containers schepen beroepsvaart laadvermogen (mln ton incl (TEU) (mln ton) (reizen incl (ton) containers) containers) 2000 5,2 - 11,394 12.180 935 2001 5,4 10.943 11,936 12.225 976 2002 5,3 29.895 12,077 11.975 1009 2003 4,9 34.161 12,000 11.734 1023 2004 4,9 44.543 12,514 11.743 1066 2005 5,8 50.180 14,502 12.761 1136 2006 6,6 51.480 16,770 14.092 1147

Bron: Verkenning Sluis Eefde – Probleemanalyse en prognose, Adviesdienst Verkeer en Vervoer, 2006. Statistisch Overzicht van de Scheepvaart, 2006, Rijkswaterstaat Oost-Nederland, 2007.

Uit de tabel komt naar voren dat het vervoerde gewicht en gepasseerde laadvermogen tussen 2004 en 2006 sterk is gegroeid. In 2006 bedroeg het totaal aantal gepasseerde vrachtvervoerende schepen ruim 14.000 schepen bedroeg met een gemiddeld laadvermogen van 1147 ton. In 2005 bedroeg op het totaal van 870 klasse Va schepen het aantal met een lengte van 110m en een breedte van 11,40m al 181 schepen (in 2002 waren dit er nog 68).

Het aandeel van de Twentse binnenhavens in het vervoerd gewicht via sluis Eefde is tussen 2001 en 2006 toegenomen van ongeveer 77% naar 85%. De Twentekanalen en sluis Eefde dienen dan ook vooral als belangrijke toegang voor de Twentse binnenhavens.

Prognoses vervoer over water In de Nota Mobiliteit is uitgegaan van een groei van 40-80% van het goederenvervoer in de periode tot 2020. Recent hebben de planbureaus (CPB, NMP, RPB) nieuwe lange termijn scenario’s ontwikkeld onder de naam Welvaart en Leefomgeving (WLO). Deze scenario’s geven toekomstbeelden voor de ontwikkeling van de mobiliteit in Nederland richting 2040. Op grond van de nieuwe WLO-scenario’s van de planbureaus zijn de groeiverwachtingen uit de Nota Mobiliteit iets naar beneden bijgesteld.

3 Bron: Verkenning Sluis Eefde – Probleemanalyse en prognose, AVV, 2006 en Statistisch Overzicht van de Scheepvaart, 2006, Rijkswaterstaat Oost-Nederland, 2007

Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 62 De volgende ontwikkelingen in het goederenvervoer komen in de WLO scenario’s terug: • Het goederenvervoer groeit en kan zelfs verdubbelen (internationale ontwikkeling) • Doorzetting trend naar schaalvergroting in het vervoer • Sterke groei van containervervoer • Beperkte groei/daling bulkvervoer • Het marktaandeel van wegvervoer en spoor in het totale goederenvervoer neemt toe en het marktaandeel binnenvaart neemt af door beperkte groei van vervoer bulkgoederen

Op basis van de scenario’s van CPB wordt verondersteld dat tussen 2004 en 2040 de verwachte groei van binnenvaart in Nederland ongeveer 27 % bedraagt van 328 miljoen naar 406 miljoen ton (bandbreedte WLO 2040: 267 - 599 miljoen). Op grond van de nieuwe WLO-scenario’s en de trends uit het verleden wordt volgens LMCA vaarwegen een groei van de binnenvaart van 0,6% per jaar verwacht, waarbij onderscheid gemaakt kan worden tussen bulktransport (0,25%) en de containervaart (2,5%).

Deze landelijke WLO scenario’s zijn ook vertaald naar prognoses voor het goederenvervoer van en naar Twente. Op basis van het hoogste scenario (Global Economy) wordt een stijging van het goederenvervoer van en naar Twente per binnenvaart van 27% verwacht tussen 2010 en 2020 en voor het wegvervoer van ongeveer 23%. Opvallend in deze vervoerprognoses van en naar Twente is de verwachte groei van het binnenvaartvervoer van zout en zand en grind met 3% per jaar. Op basis van het hoogste WLO scenario (GE) wordt een ontwikkeling van het vervoer per binnenvaart van en naar Twente verwacht van ongeveer 7,5 miljoen ton in 2020.

Tabel 4.2 Prognose overslag Twentse binnenhavens per binnenvaart in tonnen 2020 (bron: CPB, bedrijven, ECORYS)

Overslag binnenvaart Overslag 2006 WLO GE Prognose 2020 Prognose 2020 Prognose 2020 Twentse binnenhavens in tonnen scenario in tonnen in tonnen in tonnen % groei Twente schatting (tien) nieuwe per jaar GE scenario huidige bedrijven

bedrijven Zout 1.700.000 3% 2.500.000 2.000.000 Zand en grind 1.300.000 3% 1.900.000 1.600.000 Vloeibare brandstoffen 550.000 1,5% 670.000 700.000 Veevoeder 500.000 -/- 0,5% 470.000 550.000 Staaldraad 500.000 1% 570.000 600.000 Metalen en schroot 250.000 -/- 0,5% 230.000 300.000 Zware constructies 100.000 2% 130.000 150.000 Meststoffen 50.000 0% 50.000 50.000 Overig 50.000 2% 65.000 50.000 Containers 600.000 3% 900.000 1.000.000 Totaal 5.600.000 7.500.000 7.000.000 1.000.000

Het hoge scenario (GE) past bij de ambities van Twente gezien de groei van het vervoer in de afgelopen tien jaar met 8% per jaar en de potenties voor de komende tien jaar. Deze groei van het binnenvaartvervoer wordt bevestigd door de prognoses van de bedrijven in de studie ‘Gebruikersanalyse Twentekanalen’, (Nefkens Advies 2006),

Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 63 waarin wordt aangegeven dat met name het transport van containers, zout en vloeibare brandstoffen naar verwachting met tussen de 5 en 10% per jaar zal groeien. Op basis van de interviews met de bedrijven is deze verwachting bijgesteld naar beneden met voor Akzo (20 kton per jaar) en zand en grind ongeveer 1,5% per jaar. De ontwikkeling van het containervervoer per binnenvaart via de Combi Terminal Twente wordt zowel in de landelijke als bedrijvenprognose op gemiddeld 3% per jaar verondersteld en zal naar verwachting verder toenemen naar 100.000 TEU in 2020 (ofwel ongeveer 1 mln ton). Op basis van de prognoses van de huidige bedrijven wordt verwacht dat in 2020 ongeveer 7 miljoen ton goederen per binnenvaart van en naar Twente wordt vervoerd.

De landelijke ontwikkeling en stimulering van kleine schepen kan een impuls zijn voor meer vervoer over water ter verbetering van het gebruik van het kanaal Almelo-De Haandrik. Bedrijven kunnen worden gestimuleerd kleine schepen in te zetten en efficiënt goederen over water te vervoeren.

Naast de prognose voor de huidige bedrijven heeft de regio Twente ook de ambitie om nieuwe watergebonden bedrijven te vestigen of nieuwe gebruikers van de openbare kadefaciliteiten gebruik laten maken. Een voorbeeld van nieuwe gebruikers in de toekomst zijn de watergebonden bedrijven die worden gevestigd op XL Businesspark. Verondersteld wordt dat in 2020 minimaal tien nieuwe bedrijven in Twente gebruik gaan maken van het vervoer over water. Per bedrijf zal gemiddeld 100.000 ton per jaar worden vervoerd (ofwel gemiddeld twee schepen laten varen per week met 1000 ton). Dit betekent dat in 2020 van en naar Twente in totaal 1 miljoen ton goederen via het water door nieuwe gebruikers wordt vervoerd.

In totaal wordt naar verwachting door de huidige gebruikers en nieuwe gebruikers via de binnenhavens in Twente in 2020 ongeveer 8 miljoen ton vervoerd per binnenvaart 4.

De verwachte groei van het goederenvervoer via het water draagt bij aan het verbeteren van de bereikbaarheid van Twente. Deze groei bestaat deels uit een toename van vervoer via water bij bedrijven met watergebonden activiteiten en deels uit goederenstromen die nu nog over de weg plaatsvinden maar in de toekomst via het water. Voorbeelden van goederenstromen die nu via de weg en in de toekomst via het water plaatsvinden zijn de goederenstromen van nieuwe gebruikers van vervoer via het water en de goederenstromen van huidige gebruikers die een groter deel van het transport van het water laten plaatsvinden (zoals bijvoorbeeld Sesam, Riwald en Holterman).

Deze ambitie voor de Twentse binnenhavens zal voor de verschillende binnenhavens, afhankelijk van de ontwikkeling van huidige gebruikers en ruimte voor nieuwe bedrijven, worden ingevuld.

4 Uitgaande van verdieping en verbreding van de Twentekanalen en toenemende schaalvergroting betekent 8 miljoen ton vervoer in 2020 via het water met ongeveer 10.000 schepen (vol en leeg) dat zonder vervoer over water ongeveer 300.000 volle vrachtwagens extra per jaar tussen de regio Twente en het achterland.

Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 64 4.6 Ambities Twente

Ontwikkelingen binnenhavens Twente Op basis van de ruimtelijke, economische en infrastructurele ontwikkelingen in Twente zijn Rijk, Provincie, Regio Twente, gemeenten en bedrijven al volop bezig met investeringen in het herstructureren van bedrijventerreinen en verbeteren van de bereikbaarheid van de economische centra in de regio. De binnenhavens zijn onderdeel van de grootschalige terreinen en in de Masterplannen van de Havengebieden in Hengelo, Enschede en Almelo wordt regionaal ingezet op behoud en verbetering van watergebonden bedrijvigheid. De visie op de havengebieden wordt in samenwerking met de bedrijven aangepakt en moet resulteren in meer vervoer over water en vestiging van nieuwe bedrijven aan het water. De ontwikkeling van XL Businesspark Twente geeft de gezamenlijke ambitie vorm in een regionaal bedrijventerrein voor grootschalige industrie en logistiek met mogelijkheden voor vervoer over water. De geplande uitbreiding van Combi Terminal Twente geeft aan dat verdere groei in het containervervoer van de bedrijven gefaciliteerd kan worden. Bedrijven in de regio kunnen in de toekomst volop gebruik maken van containervervoer per binnenvaart. De gemeenten Hof van Twente en Twenterand volgen de initiatieven van bedrijven die meer gebruik willen maken van vervoer over water en staan open voor het ontwikkelen van watergebonden bedrijvigheid.

Opvallend is dat de binnenhavens en watergebonden bedrijven in Twente geen huidige of toekomstige beperking ondervinden in de ontwikkeling van activiteiten als gevolg van ruimteclaims voor wonen aan het water of recreatie (jachthavens). Het draagvlak bij overheden en bedrijven in de regio Twente is voldoende aanwezig voor het investeren in en realiseren van de plannen voor verbetering van het gebruik van de binnenhavens. De regio Twente heeft met Hengelo als één van de grootste binnenhavens van Nederland de ambitie om het vervoer over water via de Twentse binnenhavens verder te ontwikkelen. De Twentse binnenhavens hebben met de aanleg van XL Businesspark Twente en via herstructurering van huidige terreinen voldoende ruimte en kadefaciliteiten om de verwachte groei in het overslagvolume van goederen via de binnenhavens te kunnen faciliteren. Uit de ontwikkelingen en initiatieven in de regio blijkt dat de ambitie van overheden en bedrijven in Twente niet alleen gericht is op het behouden van de binnenhavens maar juist verder ontwikkelen voor huidige en nieuwe watergebonden bedrijven.

Keuzes binnenhavens Twente Om deze ambities voor 2020 te realiseren maken de partijen in de regio Twente keuzes vóór de ontwikkeling van binnenhavens en vóór meer vervoer over water. Deze keuzes geven de voorwaarden aan voor de regionale partijen om ruimte voor watergebonden en logistieke bedrijvigheid te creëren en de multimodale bereikbaarheid van de regio via de vaarweginfrastructuur en (interne) weginfrastructuur te verbeteren. Deze keuzes en voorwaarden zijn de basis voor het ontwikkelen van de binnenhavens en realiseren van de ambities voor een betere bereikbaarheid van de regio.

Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 65 De partijen in de regio Twente kiezen voor een betere benutting van ruimte voor binnenhavens door:

• Huidige watergebonden bedrijven ruimte bieden om groei te kunnen faciliteren • Nieuwe watergebonden bedrijven ruimte bieden in Twente (op eigen nat terrein van de gemeente of op regionaal terrein XL Businesspark) om activiteiten te kunnen faciliteren • Huidige vrije kavels aan het water alleen gebruiken voor watergebonden bedrijven • Nieuwe vrije kavels aan het water creëren door herstructurering van terreinen • Nieuwe watergebonden bedrijven in Twente (> 2 ha) vestigen op XL Businesspark • Grootschalige containeractiviteiten en aan de containerterminal gerelateerde bedrijvigheid concentreren en faciliteren in Hengelo (Combi Terminal Twente) • Huidige en nieuwe watergebonden bedrijven geluidruimte bieden voor activiteiten • Watergebonden bedrijven worden in principe niet verplaatst voor woningbouw of recreatie, tenzij in overleg tussen gemeente en bedrijf een watergebonden locatie wordt gevonden in de regio Twente

De partijen in de regio Twente kiezen voor een betere bereikbaarheid van de binnenhavens door: • Twentekanalen (Zutphen-Enschede + zijtak naar Almelo) toegankelijk maken voor klasse Va schepen tot 2000 ton • Kanaal Almelo-De Haandrik toegankelijk maken voor klasse IV schepen tot 1000 ton • De binnenhavens (laad-loskades) langs de Twentekanalen zijn toegankelijk (optimaal beladen door voldoende diepgang) voor klasse Va schepen tot 2000 ton • Elke gemeentekern (binnenhaven) heeft in 2010 een openbare kadefaciliteit waar bedrijven zonder eigen kade gebruik kunnen maken van vervoer over water • Elke gemeente aan de Twentekanalen (incl zijtak naar Almelo) heeft een openbare kadefaciliteit van 150 tot 200 meter geschikt voor het laden en lossen van klasse Va schepen • Waarborgen van de bereikbaarheid van binnenhavens via de weg en het water • Behouden trimodale ontsluiting watergebonden terreinen in Almelo (Dollegoor en Bedrijvenpark Twente) en Hengelo (Twentekanaal Zuid/ CTT)

Deze keuzes voor ruimtelijke en infrastructurele voorwaarden om de binnenhavens in Twente verder te ontwikkelen betekent dat de partijen in de regio Twente kiezen voor groei in vervoer over water en het faciliteren van huidige en nieuwe watergebonden bedrijven.

Ambitie Twentse binnenhavens 2020 in cijfers De ambitie van de partijen in de regio Twente voor meer vervoer over water en meer gebruikers van vervoer over water kan voor de Twentse binnenhavens kort worden samengevat in cijfers: • Hengelo als haven en logistiek knooppunt verder versterken - Overslagvolume: 4,5 miljoen ton goederen waarvan containers 100.000 TEU - 15 bedrijven met vestiging aan water • Almelo als haven versterken en terreinen segmenteren - Overslagvolume: 1,5 miljoen ton - 15 bedrijven met vestiging aan water

Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 66 • Enschede als haven ontwikkelen - Overslagvolume: 1,0 miljoen ton - 10 bedrijven die gebruik maken van de haven • Hof van Twente met betere benutting havens in Goor, Markelo en Delden - Overslagvolume: 1,0 miljoen ton - 5 bedrijven met vestiging aan water in Goor - Minimaal 3 bedrijven die gebruik maken van de havens in Markelo en Delden • Twenterand met openbare laad-loskade in Vroomshoop en Vriezenveen - Overslagvolume: 0,2 miljoen ton - Minimaal 2 bedrijven per kern die gebruik maken van laad-loskade • XL Businesspark Twente - Overslagvolume: 0,5 miljoen ton - Minimaal 3 bedrijven vestigen die gebruik maken van de openbare laad-loskade

4.7 Streefbeeld kaart

In figuur 4.7 is het huidige netwerk van binnenhavens op kaart afgebeeld. Dit netwerk bestaat uit grote en kleine binnenhavens met Hengelo als logistiek knooppunt voor Twente.

Figuur 4.7 Huidig netwerk binnenhavens Twente

Twentekanalen (incl. zijtak): - Beperkt klasse IV van Delden tot Enschede en Almelo - Klasse Va van Zutphen tot Delden Almelo – De Haandrik: - klasse II (600 ton)

Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 67 Logistiek knooppunt: • Hengelo met Combi Terminal Twente

Havens: • Hengelo en Almelo havens met minimaal tien gebruikers en meer dan 1 miljoen ton • Enschede en Hof van Twente (Goor, Delden en Markelo) havens met minder dan vijf gebruikers en 0,5 miljoen ton

Laad-loskade: • Alle gemeenten hebben een openbare laad-loskade • Vroomshoop heeft een openbare laad-loskade (niet in gebruik)

In figuur 4.8 is het toekomstige netwerk van binnenhavens voor 2020 afgebeeld waarbij de ambitie is om de huidige binnenhavens beter te faciliteren en bedrijven te stimuleren meer gebruik te maken van vervoer over water. Het nieuwe regionale bedrijventerrein XL Businesspark Twente (openbare laad-loskade en natte kavels) en het verdiepen en verbreden van de Twentekanalen (incl. zijtak) zijn belangrijke ontwikkelingen voor het realiseren van de ambities voor de binnenhavens en bedrijven in Twente.

Figuur 4.8 Toekomstig netwerk binnenhavens Twente

Twentekanalen (incl. zijtak): - Klasse Va Almelo – De Haandrik: Nieuw regionaal terrein - klasse III (1000 ton) (met natte kavels)

Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 68 Logistiek knooppunt: • Hengelo met uitbreiding Combi Terminal Twente

Havens: • Hengelo en Almelo havens met minimaal vijftien gebruikers en meer dan 1,5 mln ton • Enschede en Hof van Twente (Goor, Delden en Markelo) havens met minimaal tien gebruikers en 1,0 mln ton

Laad-loskade: • XL Businesspark Twente in Almelo met een openbare kade met minimaal drie gebruikers en 0,5 mln ton • Twenterand heeft twee openbare kades met minimaal twee gebruikers en 0,2 mln ton • Elke kern heeft een openbare laad-loskade (van minimaal 150 meter)

Vestigen nieuwe watergebonden bedrijven: • Grootschalige watergebonden bedrijven met meer dan 2 hectare in XL Businesspark Twente in Almelo • Watergebonden bedrijven vestigen door herstructurering terreinen - Beperkte ruimte voor watergebonden bedrijven in Hengelo, Enschede en Almelo - Ruimte voor bedrijven op een vrije kavel aan het water in Goor

Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 69 Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 70 5 Knelpunten binnenhavens

5.1 Inleiding

In dit hoofdstuk staat de inventarisatie van knelpunten centraal waarin het huidige netwerk van binnenhavens wordt geconfronteerd met het toekomstige binnenhavennetwerk (streefbeeld). Uit de confrontatie kunnen aandachtspunten worden geïdentificeerd die knelpunten kunnen vormen voor het realiseren van de ambities van Twente.

De kansen en knelpunten bij de ontwikkeling van binnenhavens zijn divers en complex vanuit verschillende ruimtelijk-economische perspectieven en waarbij veelal meerdere partijen betrokken zijn. Voor het afbakenen en in kaart brengen van de knelpunten gebruiken we de volgende categorisering van knelpunten: • Ruimtelijke knelpunten • Milieu knelpunten • Infrastructurele knelpunten • Financieel-economische knelpunten • Draagvlak en samenwerking knelpunten

Het streefbeeld voor het toekomstig netwerk van binnenhavens in 2020 geeft de ambitie aan van de regio Twente. Het huidige netwerk van binnenhavens biedt kansen voor verdere ontwikkeling en overheden en bedrijven geven aan deze kansen te willen benutten. Op basis van de interviews met de bedrijven en gemeenten, aangevuld met beschikbare informatie uit de relevante beleidsdocumenten zijn de knelpunten geïnventariseerd. De knelpunten zijn vervolgens per categorie gerangschikt en onderverdeeld in een aantal hoofdthema’s per categorie. De knelpunten zijn zoveel mogelijk benoemd op basis van praktijkvoorbeelden waar gemeenten en bedrijven nu en in de toekomst mee geconfronteerd kunnen worden. Het schaalniveau van het knelpunt (lokaal, regionaal, nationaal) en de probleemeigenaar van het knelpunt geven inzicht in de verantwoordelijke partij(en) voor de aanpak van de knelpunten.

De knelpunten worden geprioriteerd van hoog (1) naar laag (5), waarbij de ruimtelijke en infrastructurele keuzes voor 2020 om de ambitie van de binnenhavens te realiseren als maatstaf dient. De knelpunten die niet kunnen worden gerelateerd aan de keuzes en voorwaarden voor het realiseren van de ambitie voor de Twentse binnenhavens krijgen een prioriteit van 3 en lager. De prioritering van de knelpunten is vanuit de ambitie van de regio om de Twentse binnenhavens te ontwikkelen en dus niet vanuit gemeente/ bedrijf. Vanuit de gemeente heeft knelpunt wellicht topprioriteit en voor de regio wellicht een lagere prioriteit en andersom in relatie tot het ontwikkelen van de binnenhavens.

Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 71 Voor de prioritering van de knelpunten is tevens rekening gehouden met maatregelen en knelpunten genoemd in Twente Mobiel, Netwerkanalyse Twente en Regionaal Mobiliteitsplan.

In de volgende tabel wordt een eerste prioritering gegeven van de keuzes voor het realiseren van de ambities in de binnenhavens.

Tabel 5.1 Prioritering ambities binnenhavens

Keuzes ambities binnenhavens Prioriteit Ruimte Huidige watergebonden bedrijven ruimte bieden om groei te kunnen faciliteren 1 Nieuwe watergebonden bedrijven ruimte bieden in Twente (eigen gemeente of XL 1 Businesspark) om activiteiten te kunnen faciliteren Huidige vrije kavels aan het water alleen gebruiken voor watergebonden bedrijven 2 Nieuwe vrije kavels aan het water creëren door herstructurering van terreinen 5 2 Nieuwe watergebonden bedrijven (> 2 ha) vestigen op XL Businesspark Twente 1 Grootschalige containeractiviteiten + aan de containerterminal gerelateerde bedrijvigheid 2 concentreren en faciliteren in Hengelo (CTT) Huidige en nieuwe watergebonden bedrijven geluid ruimte bieden voor activiteiten 1 Watergebonden bedrijven worden in principe niet verplaatst voor woningbouw of recreatie 1 tenzij voor het bedrijf een watergebonden locatie wordt gevonden in Twente

Infrastructuur Twentekanalen toegankelijk maken voor klasse Va schepen tot 2000 ton 1 Kanaal Almelo-De Haandrik toegankelijk maken voor klasse IV schepen tot 1000 ton 3 De binnenhavens (laad-loskades) langs de Twentekanalen zijn toegankelijk (optimaal beladen 1 door voldoende diepgang) voor klasse Va schepen tot 2000 ton Elke gemeentekern (binnenhaven) heeft in 2010 een openbare kadefaciliteit waar bedrijven 2 zonder eigen kade gebruik kunnen maken van vervoer over water Elke gemeente aan de Twentekanalen (incl. zijtak naar Almelo) heeft een openbare 2 kadefaciliteit (150-200 meter) geschikt voor het laden/lossen van klasse Va schepen Waarborgen van de bereikbaarheid van binnenhavens via de weg en het water 2 Behouden trimodale ontsluiting watergebonden terreinen in Almelo (Dollegoor en 2 Bedrijvenpark Twente) en Hengelo (Twentekanaal Zuid/ CTT)

In de volgende paragrafen worden per categorie de knelpunten beschreven en samengevat in een tabel.

5 Nieuwe vrije kavels aan water creëren voor watergebonden bedrijven in een gemeente is een regionaal vraagstuk De kosten voor aankoop, vrijhouden en uitgeven dienen dan ook niet alleen voor de gemeente te zijn maar voor de regio

Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 72 5.2 Knelpunten ruimte

Bij de inventarisatie van ruimtelijke knelpunten komen vijf type knelpunten naar voren: • Beperkte uitbreidingsmogelijkheden voor bestaande bedrijvigheid • Beschikbaarheid van watergebonden terreinen voor nieuwe bedrijven • Herstructurering terreinen • Beschikbaarheid van kades • Overige knelpunten Elk van deze knelpunten lichten we in het onderstaande kort toe.

Beperkte uitbreidingsmogelijkheden voor bestaande bedrijvigheid Groei van bedrijven zorgt voor meer bedrijvigheid en stimuleert hiermee de (lokale) economie. Om te kunnen groeien hebben bedrijven ruimte nodig. In eerste instantie is groei vaak nog te accommoderen door intensiever gebruik van/uitbreiding op de huidige locatie dan wel door verbetering van het bedrijfsproces. De ruimte om te groeien is echter niet onbeperkt. Diverse watergebonden bedrijven in de regio Twente lopen nu tegen de grenzen van hun groeimogelijkheden aan. Het gebrek aan uitbreidingsmogelijkheden op het huidige terrein is een belangrijk knelpunt doordat deze bedrijven op deze manier niet verder kunnen groeien.

In Hengelo speelt deze problematiek vooral bij Plasticon, HKS Metals en Op- en Overslag Twente. Zoals ook andere bedrijven aan het Twentekanaal Zuid en Noord, maken zij direct gebruik van de ligging aan de haven met een kade voor vervoer van goederen over water. Deze werklocaties liggen echter ingesloten door andere functies, waardoor uitbreiding op de huidige locatie lastig wordt.

Een soortgelijk probleem ondervinden Avia en Sesam in Enschede. Zij willen hun watergebonden activiteiten uitbreiden maar hebben die mogelijkheid vooralsnog nog niet. De gemeente overlegt met deze partijen over het verkrijgen van ruimte voor uitbreiding van de activiteiten.

Herstructurering terreinen De regio werkt samen met het rijk aan (lokale) herstructurering van de bedrijventerreinen en binnenhavens in Hengelo (Twentekanaal Zuid), Enschede (Havengebied) en Almelo (Havengebied). In de Masterplannen en projectplannen geven zij hun visie op de duurzame (her)ontwikkeling van deze gebieden, eventueel met financiële ondersteuning via de Topperregeling van EZ en/of provinciale middelen. De gezamenlijke ambities van overheid en bedrijfsleven vragen mogelijk om private investeringen.

Ruimtewinst voor nieuwe en bestaande bedrijven is het belangrijkste motief voor herstructurering of revitalisering van de terreinen in de binnenhavens. Men richt zich hierbij in de eerste plaats op havengebonden bedrijvigheid, omdat dit vraagt om strategische locaties en intensivering van het ruimtegebruik. Een gericht aan- en verkoopbeleid van kavels kan dit stimuleren.

Herstructurering kan echter voor meerdere doelen worden ingezet. Naast verbetering van het imago van het bedrijventerrein is herstructurering/revitalisering ook bedoeld om de kwaliteit en aantrekkingskracht van het vestigingsklimaat voor bestaande en nieuwe

Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 73 bedrijven te verbeteren. Bij herstructurering/revitalisering is niet alleen aandacht voor havengebonden bedrijvigheid, maar ook voor woningbouw, kantoren en (grootstedelijke) voorzieningen te effectueren. Tegelijkertijd kan het leiden tot de realisatie van een herkenbaar profiel van werklocaties en kan bijvoorbeeld de komst van zwaardere milieucategorieën in de binnenhavens mogelijk worden gemaakt.

Knelpunt hierbij is dat de gemeenten mede afhankelijk zijn van private partijen en projectontwikkelaars. De grond is in het bezit van bedrijven of ontwikkelaars en dienen dan ook nauw betrokken te worden bij plannen rondom herstructurering/revitalisering en overtuigd te worden van het doel en nut van de herstructurering/revitalisering. De ‘vrije’ watergebonden terreinen dienen ook daadwerkelijk door bedrijven te worden gebruikt die gebruik maken van vervoer over water waardoor in de toekomst bedrijven niet meer met de ‘rug’ naar het water zijn gevestigd.

Beschikbaarheid van watergebonden terreinen voor nieuwe bedrijven De economische functie van het water wordt door alle gemeenten erkend. Voor de aantrekkingskracht op potentiële bedrijven met watergebonden activiteiten is het van groot belang dat terrein nabij (openbare) kades beschikbaar komen of gecreëerd worden. Een deel van de bedrijvigheid die nu op watergebonden bedrijventerreinen gevestigd zijn, hebben geen relatie met vervoer over water. Dit vormt een knelpunt aangezien voor nieuwe natte bedrijvigheid zodoende nauwelijks ruimte is. De gemeente Hof van Twente probeert de vrije kavel aan het water in de haven van Goor te benutten voor het vestigen van een nieuw watergebonden bedrijf of voor de uitbreiding van een bestaand bedrijf aan het water.

Uitplaatsing van bedrijven bijvoorbeeld door ruilverkaveling is hiervoor één van de mogelijkheden. Een andere optie is om bedrijven uit te kopen en de verkregen grond te gebruiken om watergebonden bedrijvigheid te accommoderen. Keerzijde hiervan is echter dat dit vaak een kostbare aangelegenheid is, zeker als sprake is van acute ruimtebehoefte.

Het XL Businesspark biedt mogelijkheden voor de vestiging van grote industriële en logistieke bedrijven (meer dan 2 ha) met watergebonden activiteiten. Op dit regionale bedrijventerrein kan een openbare laad-loskade gerealiseerd worden. Het is de enige locatie in Twente met mogelijkheden voor watergebonden bedrijvigheid die versneld in procedure kan worden gebracht. Knelpunt hierbij is dat een deel van het terrein in handen is van een ontwikkelaar en dat op de locatie waar de kade moet komen een bestemmingsplanwijziging nodig is.

Beschikbaarheid van kades Kades zijn van cruciaal belang voor watergebonden bedrijvigheid. Enkele van de kades in de regio Twente zijn eigendom van bedrijven (kade op eigen terrein) en de andere zijn openbare kades waar bedrijven gebruik van kunnen maken zodat ze geen eigen faciliteiten nodig hebben.

Ruimte voor (nieuwe) openbare kades kan op verschillende wijze worden verkregen. Zo denkt men in Enschede aan het verplaatsen van woonboten op de zuidelijke haventak waarmee tevens de veiligheids- en milieuzonering van het terrein wordt vergroot. Ook kan op de nieuwe vrijgekomen locatie een watergebonden bedrijf worden gevestigd.

Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 74 De gemeente Hof van Twente is in overleg met betrokken partijen over de revitalisering van de kade van de binnenhaven in Markelo. Het XL Businesspark Twente zal voorzien in een gemeenschappelijke kade voor de bedrijven die zich daar vestigen. De gemeente Almelo heeft met de aanleg van een nieuwe 400 meter lange openbare kade faciliteiten voor de toekomst en werkt aan plannen voor keuze in opwaardering van de kleinere kades van 80 meter. Als bedrijfsspecifiek knelpunt in Hengelo wordt de benodigde kadeverlenging van CTT genoemd om de groei te kunnen faciliteren en de wens van Morsinkhof voor een eigen kade. Knelpunt voor Morsinkhof is dat de ruimte voor uitbreiding niet in handen is van de gemeente maar van rijkswaterstaat.

Overige knelpunten Een algemeen ruimtelijk knelpunt vormt de eigendomsverhoudingen op bedrijventerreinen. De gemeenten in de regio Twente hebben op bestaande bedrijvigheid nauwelijks grond in eigen bezit en ook bij nieuwe te ontwikkelen locaties is niet alle grond in het bezit van de gemeente. Dit bemoeilijkt de ontwikkeling van bedrijvigheid in het algemeen en watergebonden bedrijvigheid in het bijzonder.

Tabel 5.2 Overzicht van ruimtelijke knelpunten met prioritering, schaalniveau en betrokken partijen

Knelpunt Gemeente Prioriteit Schaalniveau Betrokken partijen knelpunt Beperkte uitbreidingsmogelijkheden voor bestaande bedrijvigheid Onvoldoende ruimte voor groei activiteiten van Alle gemeenten 1 Lokaal Gemeenten, bedrijven op huidige locatie bedrijven Herstructurering terreinen Herstructurering Havengebied Almelo Almelo 2 Lokaal Gemeente, Rijk Herstructurering Havengebied Enschede Enschede 2 Lokaal Gemeente, Rijk Herstructurering Twentekanaal Zuid Hengelo Hengelo 2 Lokaal Gemeente, Rijk Herstructurering terrein Twentekanaal Markelo Hof van Twente 2 Lokaal Gemeente Beschikbaarheid van watergebonden terreinen voor nieuwe bedrijven Deel grond XL Businesspark (kade terrein) Almelo 1 Regionaal XL Businesspark eigendom van projectontwikkelaar Gemeenten, Regio Twente, provincie Onvoldoende ruimte aan water voor nieuwe Alle gemeenten 2 Lokaal Gemeenten, Regio watergebonden bedrijven Twente Beschikbaarheid van kades Onvoldoende zekerheid over aanleg openbare Almelo 1 Regionaal Gemeente, kade XL Businesspark Twente provincie Beperkte lengte en onderhoud kade Markelo Hof van Twente 2 Lokaal Gemeente Beperkte openbare kade haven Enschede Enschede 2 Lokaal Gemeente Onvoldoende kadelengte en capaciteit Combi Hengelo 1 Regionaal CTT, Gemeente, Terminal Twente provincie Overige knelpunten Weinig eigen grond in beheer van gemeente Alle gemeenten 4 Lokaal Gemeente

Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 75 5.3 Knelpunten milieu

Bij de inventarisatie van milieuknelpunten komen vier type knelpunten naar voren: • Beperkte geluidruimte • Luchtkwaliteit • Bodemsanering • Baggerslib Elk van deze knelpunten lichten we in het onderstaande kort toe.

Geluidruimte Geluid wordt ook in Twente (door bedrijven en gemeenten) steeds meer als een knelpunt ervaren als het gaat om uitbreidingen van bestaande bedrijven dan wel de vestiging van nieuwe bedrijven op bestaande (gezoneerde) industrieterreinen. De zonering van het industrieterrein houdt rekening met het ruimtelijk scheiden van industrieterreinen waarop bedrijven (‘lawaaimakers’) zijn gevestigd enerzijds en woningen en andere geluidsgevoelige bestemmingen anderzijds.

De milieuvergunning die bedrijven krijgen geldt voor het uitoefenen van activiteiten op de bestemming. De gemeente toetst of deze activiteiten leiden tot een bijdrage aan de geluidruimte van het terrein. Een bedrijf kan bijvoorbeeld geen milieuvergunning krijgen voor uitbreiding van de activiteiten als de zonegens van het terrein hierdoor wordt overschreden.

Op de natte bedrijventerreinen in Hengelo, Almelo, Enschede, Goor en Markelo geven de gemeenten en bedrijven aan dat de geluidruimte op is. Dit betekent dat de bedrijven knelpunten ondervinden op de terreinen in Twente voor uitbreiding van de watergebonden activiteiten. Voorbeelden van de beperkte geluidruimte zijn de knelpunten rond de uitbreiding van activiteiten van de Combi Terminal Twente en het niet optimaal gebruik kunnen maken door Riwald van de nieuwe openbare kade in de Buitenhaven Oostzijde in Almelo. Tevens wil de CTT graag 24 uur kunnen opereren, terwijl de milieuvergunning toestaat om van 6 tot 23 uur te werken. Ook de ruimte die vrij is aan het water zoals in Goor kan niet optimaal worden benut voor nieuwe watergebonden activiteiten met de vestiging van nieuwe bedrijven door de beperkte geluidruimte. De gemeente Enschede wil de geluidruimte vergroten in het Havengebied door woonboten in de haven te verplaatsen.

Voor de verdere ontwikkeling van binnenhavens en een flexibele bedrijfsvoering is en blijft het van belang om individuele (watergebonden) bedrijven voldoende geluidruimte hebben. De gemeenten in Twente zijn en gaan aan de slag met zonebeheer, het planmatig beheren van de geluidruimte van een industrieterrein. Zonebeheer betekent onder meer dat er steeds een actueel inzicht bestaat van de geluidbronnen en de veranderingen daarin, en dat de vergunningen worden aanpast als daartoe aanleiding is. Het optimaal benutten van geluidruimte per bedrijf betekent dat gemeenten meer greep hebben op de totale geluidsproductie op een bedrijventerrein en dat bedrijven het maximale uit hun vergunning halen.

Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 76 Luchtkwaliteit Schepen die lossen en laden aan de verschillende kades in de regio laten veelal hun scheepsmotoren doordraaien, om zo op het schip verzekerd te zijn van stroom. Tevens worden daarmee tevens de motoren niet opnieuw opstarten wanneer er weer afgevaren wordt. Een stationair draaiende scheepsmotor op stookolie is echter een bron van vervuiling die mede bijdraagt aan de verslechtering van de luchtkwaliteit in de regio Twente.

Bodemsanering Bij de herstructurering van de bedrijventerreinen in Twente zijn delen van de grond vervuild. Met name op het bedrijventerrein Twentekanaal Zuid zal bodemsanering moeten plaatsvinden voor de ontwikkeling van met name droge terreinen. Voor de herstructurering van het bedrijventerrein in Markelo zal ook een deel van het terrein gesaneerd moeten worden. Het betreft de vervuilde grond op een deel van het verouderde kadeterrein mede waardoor een deel van de kade niet kan worden gebruikt.

Baggerslib Het uitbaggeren van de Insteekhaven en Petroleumhaven van Hengelo is noodzakelijk om de diepgang van de haven en de veiligheid voor het overslaan van goederen te verbeteren. Uit waterbodemonderzoek blijkt dat het aanwezige slib is verontreinigd, waardoor de baggerslib niet verspreidbaar en reinigbar is. Hierdoor zullen de kosten voor verwerking van baggerslib groot zijn.

Tabel 5.3 Overzicht van milieu knelpunten met prioritering, schaalniveau en betrokken partijen

Knelpunt Gemeente Prioriteit Schaalniveau Betrokken knelpunt partijen Geluidruimte Geluidruimte beperkt op industrieterreinen Alle gemeenten 2 Lokaal Gemeenten Twente Geluidruimte Twentekanaal Zuid beperkt Hengelo 2 Lokaal Gemeente voor activiteiten CTT, Op- en overslag Twente Geluidruimte Buitenhaven beperkt voor Almelo 2 Lokaal Gemeente activiteiten Riwald Geluidruimte havengebied beperkt voor Enschede 2 Lokaal Gemeente bedrijven door ligging woonboten in haven Luchtkwaliteit Luchtkwaliteit verslechterd mede doordat Alle gemeenten 4 Lokaal Gemeenten schepen de motor laten draaien bij lossen . Bodemsanering Vervuilde grond op droog terrein Hengelo 4 Lokaal Gemeente Twentekanaal Zuid Verontreiniging grond kade Hof van Twente 2 Lokaal Gemeente Industrieterrein Twentekanaal Markelo Baggerslib Uitbaggeren (insteek)havens Hengelo Hengelo 1 Lokaal Gemeente Uitbaggeren havengebied Enschede Enschede 1 Lokaal Gemeente

Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 77 Knelpunt Gemeente Prioriteit Schaalniveau Betrokken knelpunt partijen Uitbaggeren havens Almelo Almelo 1 Lokaal Gemeente Verwerken baggerslib Almelo, Hengelo, 1 Lokaal Gemeenten, Enschede overheden en bedrijven

5.4 Knelpunten infrastructuur

Voor verbetering van de bereikbaarheid van de binnenhavens en economische centra in de regio Twente zijn niet alleen de knelpunten voor vervoer over water maar ook de knelpunten op het gebied van externe en interne ontsluiting van de regio via de weg belangrijk. Bij de inventarisatie van infrastructurele knelpunten komen vijf type knelpunten naar voren: • Knelpunten vaarwegen • Knelpunten wegen • Knelpunten spoor • Knelpunten kunstwerken • Knelpunten havens Elk van deze knelpunten lichten we in het onderstaande kort toe.

Vaarwegen Knelpunten in de vaarweginfrastructuur ontstaan wanneer de bedrijven in de binnenhavens onvoldoende gebruik kunnen maken van de wenselijke schaalgrootte in transport (en schepen) omdat een deel van het vaarwegtraject (laatste traject Twentekanalen) onvoldoende diep en breed is voor het optimaal beladen van klasse Va schepen (tot 2000 ton). Bedrijven kunnen een concurrentievoordeel behalen wanneer zij kostenefficiënt van de binnenvaart gebruik kunnen maken. Een belangrijke kostenbesparende factor hierbij is de schaalvergroting in de binnenvaart, waarbij er met grotere schepen wordt gevaren tegen lagere kosten per ton of ladingseenheid.

Het Twentekanaal is tot Delden opgewaardeerd door Rijkswaterstaat van klasse IV naar Klasse Va vaarweg. De bedrijven die gebruik maken van de Twentekanalen (inclusief zijtak naar Almelo) vinden dat de grootste gebruikers in Twente ook optimaal moeten kunnen profiteren van de opwaardering van het eerste traject van het Twentekanaal. De bedrijven geven aan dat de Twentekanalen vanaf Zutphen tot aan Enschede en Almelo bevaarbaar worden moeten voor klasse Va schepen tot 2000 ton om te kunnen profiteren van de schaalvoordelen in de binnenvaart voor onder andere het vervoer van zand en grind (Rijn), zout, containers en vloeibare brandstoffen.

Rijkswaterstaat start met een Planstudie Twentekanalen Fase 2 (inclusief sluis Eefde en zijtak naar Almelo) voor een onderbouwing van een investeringsbeslissing voor verbreding en verdieping van de Twentekanalen tot klasse Va. De binnenhavens van Hengelo, Enschede en Almelo kunnen mogelijk in de toekomst bereikbaar zijn voor klasse Va schepen tot 2000 ton.

Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 78 Het kanaal Almelo - De Haandrik is door de provincie opgewaardeerd voor schepen tot 600 ton. Het kanaal heeft voldoende diepgang (2,5 meter) voor de huidige gebruikers van het kanaal. Met name voor de binnenhavens buiten Twente (Coevorden en Hardenberg) is het kanaal een knelpunt. De havens van Coevorden en Hardenberg zijn geschikt voor schepen tot 1000 ton en willen graag een verdere opwaardering van het kanaal Almelo – De Haandrik tot 1000 ton. De binnenhavens in Twente met een aansluiting op het kanaal ondervinden geen knelpunten in het vervoer van goederen (zware constructies) via het water.

De onzekerheid in de plannen van Rijkswaterstaat voor verdere opwaardering van de Twentekanalen leidt bij gemeenten mede tot uitstel en achterstanden in het onderhoud van de binnenhavens en kadefaciliteiten.

Wegen Voor de bereikbaarheid van de binnenhavens is naast de ontsluiting via het water ook de ontsluiting via de weg belangrijk. Uit de Netwerkanalyse Twente blijkt dat de capaciteit van zowel het hoofdwegennet als het regionale en stedelijke wegennet in Twente nu en in de toekomst onvoldoende capaciteit heeft bij gelijkblijvend aanbod van infrastructuur. De A1 en de N18 zijn knelpunten en momenteel onderdeel van een Planstudie. De A35 is een knelpunt die de aandacht van de regio Twente blijft verdienen. De Twentse gemeenten zijn mede met behulp van de Topper regelingen begonnen met het aanpakken van de interne ontsluiting van binnenhavens. De investeringen in de aansluiting van de terreinen leiden tot verbeteringen maar ook de interne ontsluiting van de haventerreinen blijft een punt van aandacht (mede door gebrek aan financieringsmogelijkheden). De knelpunten zijn opgenomen in de tabel. Voor de concurrentiekracht van de regio is het belangrijk dat de binnenhavens en economische centra in Twente goed bereikbaar worden en blijven over de weg.

Spoor Regio Twente heeft een goede rechtstreekse doorgaande spoorverbinding van en naar de Randstad en Duitsland. De binnenhavens maken ook gebruik van deze modaliteit en vervoeren momenteel ongeveer 250.000 ton per spoor. Echter, sommige stamlijnen (spooraansluiting) dreigen te worden afgesloten zoals een deel van de stamlijn naar Akzo (en CTT). De binnenhavens van Almelo (Dollegoor en Bedrijvenpark Twente) en Hengelo (Twentekanaal Zuid) beschikken over een trimodale ontsluiting en het is belangrijk deze te behouden voor de toekomst. Gemeenten hebben te weinig visie op logistiek en goederenvervoer en spoor en binnenvaart in het bijzonder om het belang van een unieke trimodale ontsluiting nu en in de verre toekomst te waarborgen voor de regio.

Havens Voor de bereikbaarheid van de binnenhavens is naast de infrastructurele ontsluiting via weg, water en spoor ook de toegankelijkheid van de binnenhavens zelf van belang. De binnenhavens van Enschede en Hengelo hebben beide diepgangbeperkingen omdat er nautische ondiepten aanwezig zijn door achterstand in onderhoud (baggeren). Hierdoor kan de situatie ontstaan dat de klasse Va vaarweg in de toekomst wel geschikt is om met een schip tot 2000 ton te varen, maar dat de beperkte diepgang in de haven alsnog vraagt om het gebruik van kleinere schepen. In de zuidelijke havenarm van de binnenhaven van Enschede kunnen bijvoorbeeld slechts schepen tot 700 ton worden beladen.

Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 79 Voor het baggeren van de havens dienen ook het verbeteren van de damwandconstructies en verharden van de kadeconstructies als aandachtspunten meegenomen te worden in de werkzaamheden. De gemeenten en Rijkswaterstaat kunnen mogelijk hun plannen en werkzaamheden met elkaar afstemmen en de knelpunten voor wat betreft de diepgang oplossen door het afstemmen van baggerwerkzaamheden voor de haven en verdiepen van de vaarweg.

Een ander knelpunt is dat gemeenten achterstanden hebben in het onderhoud van de kadefaciliteiten zoals in Delden en Markelo. Daarnaast is de lengte van de kade in Markelo niet geschikt voor meer dan één gebruiker. Door gebrek aan afstemming tussen de beheerder van de kade en potentiële gebruikers (van buiten terrein), kan de kade bezet zijn terwijl een ander bedrijf een binnenvaartschip wil laden of lossen. Ook is de toegangsweg naar de kade in Markelo te smal voor transport. Tevens willen bedrijven als Coes (Vriezenveen) en Morsinkhof (Hengelo) graag kadefaciliteiten om vervoer over water vanaf het eigen terrein te laten plaatsvinden.

De mogelijke verbreding van de Twentekanalen in de toekomst leidt tot een knelpunt voor de haven van Delden en daarmee voor ForFarmers. Een herinrichting van de haven van Delden is noodzakelijk omdat de kadefaciliteit verloren gaat bij aanpassing van de Twentekanalen.

Kunstwerken De bedrijven geven aan dat verdiepen en verbreden van de Twentekanalen prioriteit heeft in de opwaardering van het laatste traject van de vaarweg. Om containerschepen optimaal te kunnen beladen voor drielaagscontainervaart zijn de doorvaarthoogtes van een aantal bruggen echter niet conform de gewenste/vereiste hoogte (7,10m) en vormen daarmee een knelpunt in de hoogte.

Bedrijven geven aan dat de sluis Eefde een knelpunt is vanwege een tekort aan capaciteit. Het gevolg is dat de wachttijden sterk oplopen en er soms onvoldoende ligplaatsen zijn langs de Twentekanalen. De niet 24 uurs bediening van de sluis Delden (en ook sluis Hengelo) is met name voor bedrijven zoals CTT met vaste shuttlediensten tussen Hengelo en de zeehaven (continu vaardienst) een knelpunt. Alleen de sluis van Eefde wordt 24 uur bediend. Ondanks dat de sluisbediening door de bedrijven flexibel wordt genoemd kan het leiden tot vertraging in de logistieke keten.

Ook zijn er knelpunten bij bruggen over het Twentekanaal zoals de aslastbeperking van de brug bij Markelo en de aslastbeperking van de kleine Puntbrug in Vroomshoop (bij de laad-loskade) 6. Tevens is in Hengelo een toekomstige ontsluiting van Twentekanaal Noord/ Zuid met een tweede brug (aansluiting Boekeloseweg) gewenst. Bij een verdubbeling van de Auke Vleerstraat in Enschede zorgt de toekomstige ophaalbrug mogelijk tot beperkingen in de doorstroming voor het scheepvaartverkeer en kan leiden tot een beperkte doorvaarthoogte.

6 De aslastbeperking van bruggen in Twente is ook een probleem voor het landbouwverkeer (grotere en zwaardere voertuigen)

Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 80 Tabel 5.4 Overzicht van infrastructurele knelpunten met prioritering, schaalniveau en betrokken partijen

Knelpunt Gemeente Prioriteit Schaalniveau Betrokken partijen knelpunt Vaarwegen Diepgang en breedte Twentekanalen (incl. Alle gemeenten 1 Nationaal RWS, bedrijven, zijtak Almelo) beperkt toegankelijk voor Regio Twente, klasse Va schepen gemeenten, Rijk Kanaal Almelo-De Haandrik beperkt Twenterand (en Almelo) 3 Regionaal Provincie, Regio toegankelijk voor schepen tot 600 ton Twente, gemeente Wegen Congestie Rijksweg A1 en A35 Alle gemeenten 2 Nationaal RWS, Regio Beperkte ontsluiting N18 Enschede 2 Regionaal RWS, Regio Beperkte ontsluiting CTT met Hengelo en Enschede 2 Regionaal Regio Twente, bedrijfsterreinen Enschede en Hengelo gemeenten, bedrijf Beperkte ontsluiting havengebied Enschede Enschede 2 Lokaal Gemeente - Interne wegstructuur en ontsluiting havengebied - Capaciteit en veiligheid ontsluiting Auke Vleerstraat Beperkte ontsluiting Twentekanaal Zuid en Hengelo 2 Lokaal Gemeente Noord Hengelo - Aansluiting Boekeloseweg en Diamantstraat richting A35 - Beperkte aansluiting terreinen Twentekanaal Noord Beperkte ontsluiting havengebied Almelo Almelo 2 Lokaal Gemeente - Interne verkeersontsluiting havengebied Almelo Beperkte ontsluiting industrieterrein Twenterand 3 Lokaal Gemeente Weitzelpoort Vriezenveen - Onveilige situatie op de weg tijdens laden en lossen (Daarleveenseweg) Beperkte ontsluiting industrieterrein Hof van Twente 3 Lokaal Gemeente Twentekanaal Markelo (smalle toegangsweg) Spoor Dreiging verdwijnen stamlijn Almelo Almelo 2 Lokaal Gemeente, ProRail, (Dollegoor) bedrijven Dreiging verdwijnen stamlijn Hengelo Hengelo 2 Regionaal Gemeente, ProRail, (Twentekanaal Zuid/ CTT) bedrijven Havens Beperkte diepgang(baggeren) havens Enschede, Hengelo, 1 Lokaal Gemeenten, RWS, Enschede, Hengelo en Almelo Almelo Regio Twente Nieuwe kadefaciliteiten Ontbreken van kadefaciliteiten in Twenterand 2 Lokaal Bedrijf, Provincie, Vriezenveen (Coes) gemeente Geen eigen kade Morsinkhof (Hengelo) Hengelo 4 Lokaal Bedrijf, gemeente, RWS

Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 81 Knelpunt Gemeente Prioriteit Schaalniveau Betrokken partijen knelpunt Kadefaciliteiten verlengen en opwaarderen Beperkte lengte en onderhoud kade Markelo Hof van Twente 2 Lokaal Gemeente, bedrijf Geen coördinatie bij gebruik kade Markelo Hof van Twente 2 Lokaal Gemeente, bedrijven Herontwikkelen kades havengebied Almelo Almelo 2 Lokaal Gemeente, bedrijven (verouderde) kade Delden aanpassen bij Hof van Twente 2 Lokaal Gemeente, RWS verbreden Twentekanaal Kunstwerken Wachttijden Sluis Eefde Alle gemeenten 2 Nationaal RWS, Regio Twente, bedrijven Openingstijden Sluis Delden en Hengelo Enschede en Hengelo 3 Nationaal RWS, bedrijven (niet 24-uurs bediening) Brughoogten Twentekanaal beperkt volgens Hengelo 3 Regionaal RWS, provincie, norm voor 3-laags containervaart gemeenten Capaciteit ontsluiting Twentekanaal Noord en Hengelo 4 Lokaal Gemeente Zuid met 2 e brug Aslastbeperking brug bij Markelo Hof van Twente 3 Regionaal Provincie, gemeente Aslastbeperking kleine Puntbrug Twenterand 4 Lokaal Gemeente Vroomshoop Ophaalbrug tbv verdubbeling Auke Enschede 3 Lokaal Gemeente, Vleerstraat (wachttijd + doorvaarthoogte) bedrijven

5.5 Financieel-economische knelpunten

Voor het realiseren van de ambitie van de regio Twente om bedrijven meer gebruik te laten maken van de binnenhavens voor vervoer over water, zijn goede havenfaciliteiten en een multimodale ontsluiting belangrijke voorwaarden voor Twente. De gemeenten in Twente investeren samen met partners in de herstructurering van havengebieden en de bereikbaarheid van de economische centra. Ook de bedrijven investeren in kade-, overslag- en opslagfaciliteiten en uitbreiding van watergebonden activiteiten. De gemeenten en bedrijven in Twente geven aan dat op de volgende gebieden structurele financiële knelpunten liggen: • Achterstand in beheer en onderhoud van de havens • Uitbreiding weginfrastructuur • Verwerven gronden + verplaatsen bedrijven De gemeenten Hengelo, Enschede en Almelo maken gebruik van de Topper regeling om de herstructurering van de havengebieden te financieren samen met Rijk en provincie. Hierdoor krijgen de binnenhavens een kwaliteitsimpuls die bijdraagt aan het realiseren van de ambitie van Twente. Wel worstelen gemeenten en regio met enkele structurele financiële knelpunten voor ontwikkeling van de binnenhavens.

Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 82 Achterstand in beheer en onderhoud van de havens De gemeenten in Twente geven aan dat het beheer en onderhoud van het deel van de havens (kade en 10 meter water) waar de gemeente verantwoordelijk voor is in de afgelopen jaren achterstand heeft opgelopen. Dit komt mede doordat de kosten van onderhoud van de havens hoog zijn en niet voldoende budget is gereserveerd binnen de gemeente. Hierdoor wordt achterstallig onderhoud van de havens niet meer gefinancierd uit het onderhoudsbudget voor de haven maar uit algemene middelen. De haven valt tevens veelal onder de budgetverantwoordelijkheid van stadsdelen waardoor minder zicht is op de besteding van het budget. Met name voor grootschalige onderhoudswerkzaamheden zoals het baggeren van de havens in Hengelo en Enschede is financiering een knelpunt voor de gemeente. De gemeente Almelo heeft voor het onderhoud en beheer van de havens wel budget gereserveerd dat jaarlijks structureel wordt aangevuld.

De gemeenten geven tevens aan dat het innen van havengelden onvoldoende gestructureerd plaatsvindt mede doordat de havenmeester niet altijd toezicht en controle heeft op de scheepsbewegingen in de haven. Ook worden de havengelden in de regio niet uniform geïnd en zijn er verschillende voorwaarden voor gebruikers om havengelden te betalen. Er is veel onduidelijkheid over de diverse regelingen ten aanzien van het betalen van liggelden en havengelden bij gemeenten. Knelpunt is met name het onvoldoende zicht hebben op de (gederfde) opbrengsten van de havengelden en de dekking van de beheer en onderhoudskosten van de haven.

Uitbreiding interne ontsluiting industrieterreinen Voor de bereikbaarheid van de binnenhaven is de ontsluiting via water en ook via de weg belangrijk. De gemeenten werken aan verbetering van de ontsluiting in het kader van de herstructurering van de havengebieden en kunnen dit deels financieren via de bijdragen van ander overheden. Voor structurele verbeteringen van de interne ontsluiting van de gemeente (zoals verdubbeling Auke Vleerstraat in Enschede en een verbeterde aansluiting van Twentekanaal Noord op de te verleggen Boekeloseweg en de aanleg tweede brug over Twentekanaal in Hengelo) hebben de gemeenten geen financiering. De plannen voor een Ongehinderd Logistiek Systeem (ontsluiting bedrijventerreinen Hengelo en Enschede met de Combi Terminal Twente) kunnen mogelijk de interne ontsluiting van de bedrijventerreinen in een meer regionaal perspectief plaatsen waardoor gezamenlijke financiering mogelijk is.

Verwerven gronden + verplaatsen bedrijven De herstructurering van de bedrijventerreinen vindt plaats om de terrein een kwaliteitsimpuls te geven voor de vestiging van bestaande en nieuwe bedrijvigheid. De havenfaciliteiten en watergebonden activiteiten zijn een onderdeel van de herstructureringsopgaven evenals de ontsluiting van het terrein. Voor alle gemeenten in Twente met een herstructureringsopgave is het niet in eigendom hebben van delen van het terrein, met name aan het water, een ruimtelijk en financieel knelpunt. Hierdoor kunnen gronden niet altijd worden verworven en zijn gemeenten en bedrijven deels afhankelijk van derden (andere bedrijven of projectontwikkelaars). De kosten voor het verwerven van gronden op strategische posities (aan het water) zijn hoog en daardoor financieel niet haalbaar voor een gemeente of bedrijf dat wil uitbreiden. Bovendien is het verplaatsen

Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 83 van bedrijven die niet gebruik maken van de ligging aan het water veelal financieel onhaalbaar voor gemeenten. Bij het herstructureren van terreinen en clusteren van activiteiten is het voor gemeenten dan ook lastig om ruimte en hectare te verkrijgen die bestemd kan worden voor huidige of nieuwe bedrijven met watergebonden activiteiten.

Tabel 5.5 Overzicht van financieel-economische knelpunten met prioritering, schaalniveau en betrokken partijen

Knelpunt Gemeente Prioriteit Schaalniveau Betrokken partijen knelpunt Beheer en onderhoud haven Beperkt structureel budget Alle gemeenten 2 Lokaal Gemeenten onderhoud en beheer Onvoldoende middelen voor Hengelo, Enschede, 1 Lokaal Gemeenten baggeren havens Almelo Onvoldoende zicht op innen 2 Lokaal Gemeenten havengelden en regelingen Alle gemeenten Weginfrastructuur Onvoldoende middelen voor Alle gemeenten 2 Lokaal Gemeenten, Regio verbetering interne ontsluiting Twente industrieterreinen via de weg Verwerven gronden Onvoldoende middelen voor Alle gemeenten 4 Lokaal Gemeenten grondverwerving Onvoldoende middelen voor Alle gemeenten 2 Lokaal Gemeenten verplaatsen bedrijven

5.6 Knelpunten draagvlak en samenwerking

Voor het realiseren van de ambities van de Twentse is een effectieve aanpak van de knelpunten in de binnenhaven nodig. Steun vanuit college van B&W, Regioraad en Gedeputeerde Staten is onontbeerlijk voor de beleidsambtenaren die draagvlak en urgentie moeten creëren voor de aanpak van de binnenhavens. Steun en aandacht vanuit het Rijk is nodig voor een betere bereikbaarheid van de regio Twente. Vanuit de partijen (overheden en bedrijven) in de regio Twente en het Rijk worden al volop initiatieven genomen om de bereikbaarheid van de binnenhavens in Twente te verbeteren en bedrijven meer gebruik te laten maken van vervoer over water. Het creëren van draagvlak op de korte en lange termijn is belangrijk voor het op de agenda zetten en houden van de aanpak van knelpunten voor de binnenhavens en vaarwegen.

Bij de inventarisatie van knelpunten op het gebied van (bestuurlijk) draagvlak en samenwerking komen vier type knelpunten naar voren: • Bestuurlijke /beleidsverantwoordelijkheid binnenhaven • Stimuleren bedrijven meer gebruik te maken van de haven • Logistieke samenwerking vervoer over water • Communicatie en proces

Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 84 Elk van deze knelpunten lichten we in het onderstaande kort toe.

Bestuurlijke / beleidsverantwoordelijkheid binnenhaven De ontwikkeling van de binnenhaven is een issue dat niet binnen de portefeuille valt van één wethouder maar veelal een gedeelde verantwoordelijkheid kent vanuit meerdere verantwoordelijkheden. De wethouders EZ, RO en Mobiliteit hebben allen te maken met de ontwikkeling in en rond de binnenhavens. Veelal zijn meerdere wethouders verantwoordelijk voor de Haven. Hierdoor liggen ook de verantwoordelijkheden binnen de gemeenten verspreid over de afdelingen. Het ontbreekt aan structureel ‘havenoverleg’ binnen de gemeenten waardoor een gezamenlijke aanpak van de knelpunten lastig uitvoerbaar is. Wie neemt de regie om prioriteiten te stellen in de aanpak van de haven?

De afdeling EZ neemt vaak het initiatief aangezien het gaat om natte terreinen en watergebonden bedrijvigheid en herstructurering van havengebieden. De Masterplannen Havengebied geven een integrale visie op het havengebied maar in de ruimtelijke, economische en mobiliteitsplannen is de binnenhaven en watergebonden bedrijvigheid en vervoer over water veelal geen aandachtspunt.

Het op de agenda krijgen en houden van de binnenhavens is afhankelijk van de prioritering die de regio geeft aan de binnenhavens en het aanpakken van de knelpunten. De huidige ‘sense of urgency’ voor binnenhavens en vaarwegen bij de partijen in de regio Twente en de mogelijke Rijksbijdrage voor projecten die bijdragen aan een betere bereikbaarheid van de binnenhavens in de regio en de topperregeling, bieden basis voor een gezamenlijke aanpak. Belangrijk is om de binnenhavens op de lokale en regionale agenda te houden en voortgang te boeken in de ontwikkeling van de binnenhavens. Bedrijven geven aan dat de complexe vraagstukken over de binnenhavens niet altijd prioriteit hebben bij gemeenten.

Stimuleren bedrijven meer gebruik te maken van de haven De bedrijven en overheden in de regio Twente tonen initiatieven die bijdragen aan de ontwikkeling van de binnenhavens. De visie van de werkgroep Twentekanaal en de ondernemersverenigingen geven aan dat vervoer over water bij de huidige gebruikers voldoende aandacht heeft. Voor het stimuleren van de bedrijven die geen gebruik maken van de binnenhaven en vervoer over water is het belangrijk dat de watergebonden bedrijven het belang van de binnenhavens nog meer uitdragen bij de gemeente en in de regio. De kennis van de mogelijkheden zijn veelal beperkt bij bedrijven en bedrijven zijn onbekend met de voordelen van de binnenvaart.

Voor het verder ontwikkelen van de binnenhavens en de mogelijkheden voor vestiging van watergebonden bedrijven in de haven is inzicht nodig in de behoeften van bedrijven. De individuele gemeenten hebben veelal onvoldoende kennis en zicht hierop. Mogelijk kunnen gemeenten gezamenlijk voor de regio Twente meer zicht proberen te krijgen op de behoeften van watergebonden bedrijven voor vestiging in de regio Twente.

Logistieke samenwerking De kansen voor de verdere ontwikkeling van de binnenhavens in Twente liggen naast de groei in het bulkvervoer en containervervoer in vormen van logistieke samenwerking met bedrijven buiten en binnen de regio Twente. De start van de containerterminal in Twente

Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 85 is ook ontwikkeld op basis vans samenwerking tussen partijen die kansen zagen in een nieuwe markt. De Twentse binnenhavens zijn een schakel in de logistieke keten en kunnen door het ontwikkelen van concepten lading proberen aan te trekken of via de Twentse binnenhavens te laten lopen. Daarbij kan gedacht worden aan het binnen de regio combineren van lading of ontwikkelen van roll on roll off vervoer en afvalvervoer concepten over water. Tevens kunnen met name de grote binnenhavens in Twente de mogelijkheden voor samenwerking onderzoeken met logistieke spelers in de zeehavens van Rotterdam en Amsterdam. De knelpunten voor logistieke samenwerking liggen op het gebied van het ontbreken van een grote logistieke dienstverlener of speler als initiatiefnemer en aanspreekpunt namens de regio voor partijen buiten Twente.

Communicatie en proces Voor het kunnen realiseren van de ambities van de binnenhavens en het kunnen financieren van de vervolgacties is de regio afhankelijk van de betrokkenheid van de bestuurders. Elke gemeente zal met de binnenhavenvisie als gezamenlijke leidraad voor de ambities en inspanningen intern draagvlak moeten creëren. Regio Twente zal vervolgens het belang van de binnenhavens voldoende moeten communiceren naar de regionale bestuurders, provincie en Rijk. Bovendien is in het proces van planvorming, financiering en uitvoering het belangrijk brede bestuurlijke en financiële steun te krijgen vanuit de partijen in de regio voor uitvoering van de maatregelen.

Tabel 5.6 Overzicht van knelpunten draagvlak en samenwerking met prioritering, schaalniveau en betrokken partijen

Knelpunt Gemeente Prioriteit Schaalniveau Betrokken knelpunt partijen Bestuurlijke verantwoordelijkheid Geen directe verantwoordelijkheid Alle gemeenten 4 Lokaal Gemeenten voor havenzaken (wethouder) Ontbreken van een visie op havens/ Hof van Twente, 4 Lokaal Gemeenten beleid watergebonden bedrijvigheid Twenterand Nauwelijks intern overleg over de Alle gemeenten 4 Lokaal Gemeenten haven (EZ, Infra, RO, Milieu) ‘Sense of urgency’ binnenhaven bij Alle gemeenten 2 Lokaal, Gemeenten, regio en provincie en rijk ontbreekt Regionaal, Regio Twente, Nationaal Rijk, provincie Bedrijven stimuleren meer gebruik te maken van haven Visie ondernemers aan water niet Alle gemeenten 3 Lokaal Bedrijven zichtbaar voor toekomstige gebruikers haven Regio heeft onvoldoende inzicht in Alle gemeenten 3 Lokaal/ Gemeenten de behoeften van watergebonden Regionaal Regio Twente, bedrijven bedrijven Logistieke samenwerking Logistieke concepten voor Twente Alle gemeenten 4 Regionaal Bedrijven onvoldoende ontwikkeld

Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 86 Knelpunt Gemeente Prioriteit Schaalniveau Betrokken knelpunt partijen Relatie en samenwerking ontbreekt Hengelo en Almelo 4 Regionaal Bedrijven, met havenbedrijven/ logistieke gemeenten spelers Communicatie en proces Organisatie en draagvlak voor Alle gemeenten 2 Regionaal Regio Twente, vervolgacties Gemeenten, bedrijven Financiering projecten binnenhavens Alle gemeenten 2 Regionaal Regio Twente, Gemeenten, bedrijven

Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 87 Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 88 6 Maatregelenpakket

6.1 Inleiding

De knelpuntenanalyse vormt de basis voor het samenstellen van een maatregelpakket voor het aanpakken van de knelpunten voor het realiseren van de ambities voor het netwerk van binnenhavens in Twente.

Het maatregelpakket geeft een overzicht van mogelijke oplossingen voor de knelpunten. Daarbij wordt eerst gekeken naar bestaande oplossingen, waar gemeenten en regio aan werken nu en in de nabije toekomst. Deze projecten zijn veelal onderdeel van de herstructurering van de havengebieden en onderdeel van de topperprojecten. De maatregelen kunnen worden onderscheiden in uitvoering, onderzoek en verwerven van draagvlak. De oplossingen sluiten aan bij de categorieën van knelpunten zoals voorgesteld in de knelpuntenanalyse. Net als de knelpunten zijn ook de maatregelen geprioriteerd aan de hand van de prioritering binnenhavens (paragraaf 5.1). Zo krijgen alle maatregelen een score mee zodat overzichtelijk is welke maatregelen prioriteit verdienen bij de uitvoering van de binnenhavenvisie Twente.

Per oplossingsrichting wordt aangegeven wie de probleemeigenaar is en welke partijen kunnen bijdragen aan het wegwerken van knelpunten. Op basis van de lijst met maatregelen wordt een indicatie gegeven van de kosten en termijn van uitvoering.

De korte termijn maatregelen zijn basis voor het benoemen van de zogenaamde ‘quick wins’. De quick wins zijn maatregelen met de hoogste prioriteit voor de regio (prioriteit 1 of 2), die op korte termijn (uiterlijk in 2011) kunnen worden uitgevoerd (referentie is Regionaal Mobiliteitsplan Twente 2007-2011) en die kunnen rekenen op draagvlak bij de regio. Tevens hebben de maatregelen met relatief lage kosten de voorkeur waarbij ook duidelijkheid gewenst is over een financiële bijdrage van de partijen in de regio Twente.

Voor het in kaart brengen van de maatregelen wordt aangesloten bij de categorisering van knelpunten: Ruimte, Milieu, Infrastructuur, Financieel-economisch en Draagvlak en samenwerking.

Op basis van de interviews met de bedrijven en gemeenten, aangevuld met informatie uit de masterplannen en topperprojecten zijn de maatregelen benoemd. De maatregelen zijn per categorie gerangschikt en onderverdeeld in een aantal hoofdthema’s per categorie. De maatregelen zijn zoveel mogelijk geconcretiseerd en sluiten aan bij oplossingen waar gemeenten en bedrijven nu en in de toekomst aan (willen) werken. Voor de indicatie van de kosten van de maatregelen is een bandbreedte genomen van laag (< € 1 mln), naar midden (> € 1 en < € 10 mln) naar hoog (> € 10 mln).

Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 89 6.2 Maatregelen ruimte

Op het gebied van ruimte zijn voor de regio een vijftal knelpunten geformuleerd. In de onderstaande tabel worden voor elk van de knelpunten maatregelen opgesteld. De maatregelen zijn te prioriteren naar: • Ontwikkelen XL Businesspark en kade voor watergebonden bedrijvigheid • Uitbreiding Combi Terminal Twente faciliteren als logistiek knooppunt voor de regio • Onderzoek naar ruimtevraag en (potentieel) ruimteaanbod voor watergebonden bedrijvigheid

Naast deze maatregelen lopen ook nog ontwikkelingen/maatregelen als herstructurering van bedrijventerreinen waarbij tevens aandacht is voor het vinden van ruimte voor watergebonden bedrijvigheid en de openbare kades.

Knelpunten ruimte Prioriteit Maatregelen Type Termijn Kosten- Probleemeigenaar Betrokken partijen maatregel uitvoering indicatie Trekker Draagvlak Beperkte uitbreidingsmogelijkheden voor bestaande bedrijvigheid Onvoldoende ruimte voor groei activiteiten 1 Zoek naar ruimte voor bedrijven Onderzoek 2008 Laag Regio Twente Watergebonden bedrijven + van bedrijven op huidige locatie met watergebonden activiteiten (regionaal) gemeenten Herstructurering terreinen Herstructurering Havengebied Almelo 2 Uitvoering Topper-project Uitvoering 2008-2015 Midden Almelo Gemeente, provincie, Rijk en bedrijven Herstructurering Havengebied Enschede 2 Uitvoering Topper-project Uitvoering 2008-2015 Hoog Enschede Gemeente, provincie, Rijk en bedrijven Herstructurering Twentekanaal Zuid 2 Uitvoering Topper-project Uitvoering 2008-2015 Hoog Hengelo Gemeente, provincie, Rijk Hengelo en bedrijven Herstructurering terrein Twentekanaal 2 Herstructureringsopgave (kade + Uitvoering 2008-2015 Midden Hof van Twente Gemeente, provincie en Markelo terrein + sanering + ontsluiting) bedrijven

Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 90 Knelpunten ruimte Prioriteit Maatregelen Type Termijn Kosten- Probleemeigenaar Betrokken partijen maatregel uitvoering indicatie Trekker Draagvlak Beschikbaarheid van watergebonden terreinen voor nieuwe bedrijven Deel grond XL Businesspark (kade terrein) 1 - Deel van het terrein (Kade) Uitvoering 2008-2010 Hoog XL Businesspark, Gemeenten, (provincie) en eigendom van projectontwikkelaar reserveren voor watergebonden Regio Twente projectontwikkelaar/ activiteiten (o.a. grond aankopen) openbaar lichaam Onvoldoende ruimte aan water voor 2 - Uitplaatsen van niet- Uitvoering 2010-2015 Hoog Gemeenten Provincie en bedrijven nieuwe watergebonden bedrijven watergebonden bedrijvigheid - Ontwikkelen en gereed maken Uitvoering 2008-2012 Midden Hof van Twente, Gemeenten, bedrijven en voor uitgifte van vrije kavels aan Hengelo, Enschede projectontwikkelaars water (Goor, Hengelo, Enschede) Beschikbaarheid van kades Onvoldoende zekerheid over aanleg 1 - Aanleg openbare kade Uitvoering 2011-2012 Midden XL Businesspark Gemeenten, (provincie) openbare kade XL Businesspark Twente - Bestemmingsplan wijzigen Draagvlak 2008-2010 Laag Regio Twente Gemeente, provincie, milieuorganisaties Beperkte lengte en onderhoud kade 2 - Herinrichten en bodemsanering Uitvoering 2008-2015 Hoog Hof van Twente Gemeente, RWS, provincie Markelo Geen volwaardige openbare kade 2 - Onderzoek nieuwe locatie Onderzoek 2008 Laag Enschede Bedrijven (BOH) havengebied Enschede - Verplaatsen woonboten Uitvoering 2008-2010 Midden Enschede eigenaren woonboten Onvoldoende kadelengte en capaciteit 1 - Verlengde kade en plaatsen Uitvoering 2008-2010 Midden CTT, Hengelo RWS, provincie, bedrijven, Combi Terminal Twente nieuwe kraan Regio Twente Overige knelpunten Weinig eigen grond in beheer van 4 - Onderzoek naar strategische Onderzoek 2008 Laag Alle gemeenten Gemeenten gemeente posities en positie gemeente

Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 91 6.3 Maatregelen milieu

De belangrijkste maatregelen voor de regio op het gebied van milieu voor het verbeteren van de toegankelijkheid van de binnenhavens en faciliteren van huidige en nieuwe bedrijven zijn: • Baggeren van de binnenhavens in Hengelo, Enschede en Almelo op diepte (2,80m) en verwerken van (verontreinigd) slib • Zonering van bedrijventerreinen zodat voldoende geluidruimte beschikbaar is voor huidige en nieuwe (watergebonden) bedrijven om activiteiten te kunnen uitvoeren.

Daarnaast is het voor de gemeente Enschede essentieel om de woonboten te verplaatsten voor de herstructurering van het havengebied (geluidruimte + ruimte voor nieuwe watergebonden kavel). Voor de gemeente Hof van Twente is het belangrijk om de vervuilde grond op het kadeterrein van Markelo te verwijderen zodat de verouderde kade kan worden verlengd en kade optimaal kan worden gebruikt voor een veilige en efficiënte overslag en opslag van goederen door de bedrijven op het industrieterrein Twentekanaal in Markelo.

Knelpunten Milieu Prioriteit Maatregelen Type Termijn Kosten- Probleemeigenaar Betrokken partijen maatregel uitvoering indicatie Trekker Draagvlak Geluidruimte Geluidruimte beperkt op industrieterreinen Twente 2 Probleemanalyse geluidruimte (watergebonden) Onderzoek 2010 Laag Alle gemeenten Regio Twente, bedrijven en invoering zonebeheer bedrijven provincie, bedrijven (milieuvergunning bedrijven) Geluidruimte Twentekanaal Zuid beperkt voor 2 Aanpassen milieuvergunning voor uitbreiding vergunning 2009 Laag Hengelo Bedrijven activiteiten CTT, Op- en overslag Twente activiteiten verlening Twentekanaal (BIT) Geluidruimte Buitenhaven beperkt voor activiteiten 2 Aanpassen milieuvergunning voor uitbreiding vergunning 2009 Laag Almelo Bedrijven Almelo Riwald activiteiten verlening Geluidruimte havengebied beperkt voor bedrijven 2 Verplaatsen woonboten Havengebied Enschede Uitvoering 2009 Midden Enschede Woonbooteigenaren door ligging woonboten in haven

Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 92 Knelpunten Milieu Prioriteit Maatregelen Type Termijn Kosten- Probleemeigenaar Betrokken partijen maatregel uitvoering indicatie Trekker Draagvlak Luchtkwaliteit Luchtkwaliteit verslechterd mede doordat schepen 4 Walstroom faciliteiten bieden aan schepen Uitvoering 2012 Laag Alle gemeenten RWS, Regio de motor laten draaien bij lossen en laden kade Twente, KSV (schippers) Bodemsanering Vervuilde grond op droog terrein Twentekanaal Zuid 4 Saneren droog terrein en uitgiftegereed maken Uitvoering 2015 Hoog Hengelo Provincie, bedrijven Verontreiniging grond kade Industrieterrein 2 Saneren bodem kade binnenhaven Markelo Uitvoering 2012 Midden Hof van Twente Provincie, bedrijven Twentekanaal Markelo Baggerslib Uitbaggeren (insteek)havens Hengelo 1 Baggeren haven en verwerken slib Uitvoering 2009 Midden Hengelo RWS, Regio Twente Uitbaggeren havengebied Enschede 1 Baggeren haven en verwerken slib Uitvoering 2010 Midden Enschede RWS, Regio Twente Uitbaggeren havens Almelo 1 Baggeren haven en verwerken slib Uitvoering 2012 Midden Almelo RWS, Regio Twente

Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 93 6.4 Maatregelen infrastructuur

De belangrijkste maatregelen voor de regio Twente op het gebied van infrastructuur worden als volgt geprioriteerd: • Binnenhavens uitbaggeren en kades waar nodig verbeteren • De Twentekanalen (incl. zijtak Almelo) verbreden en verdiepen • Aansluiten bij uitvoeringsprojecten verbeteren bereikbaarheid en herstructurering havengebieden en Enschede, Almelo, Hengelo (Topperregeling) • Ontwikkelen en aanleg van het Ongehinderd Logistiek Systeem voor aansluiting CTT met bedrijventerreinen in Hengelo en Enschede

Knelpunten infrastructuur Prioriteit Maatregelen Type Termijn Kosten- Probleemeigenaar Betrokken partijen maatregel uitvoering indicatie Trekker Draagvlak Vaarwegen Diepgang en breedte Twentekanalen (incl. 1 Klasse Va vaarweg realiseren zijtak Almelo) beperkt toegankelijk voor - Verdiepen en verbreden Twentekanalen (inclusief Uitvoering 2012 Hoog RWS RT, bedrijven, gemeenten klasse Va schepen zijtak) voor Klasse Va schepen - Economisch belang nadrukkelijk uitwerken Planstudie 2008-2011 Laag RWS RT, bedrijven, gemeenten - Verlenen ontheffing 110 x 11,4 met diepgang Uitvoering 2008 Laag RWS Bedrijven (CTT), KSV, 2,20 vanaf Delden dmv éénrichtingsverkeer Werkgroep Twentekanaal Kanaal Almelo-De Haandrik beperkt 3 - Verdiepen en verbreden Kanaal tot 1000 ton Onderzoek 2015 Hoog Provincie RT, gemeenten en toegankelijk voor schepen tot 600 ton - Belang aantonen samen met o.a. Coevorden bedrijven Wegen Congestie Rijksweg A1 en A35 2 - Bestuurlijk draagvlak creëren Draagvlak 2015 Hoog Regio Twente Provincie, gemeenten - Financiering en aanleg RWS Beperkte ontsluiting N18 2 - Bestuurlijk draagvlak creëren Draagvlak 2011 Hoog Regio Twente Provincie, gemeenten - Financiering en aanleg RWS Beperkte ontsluiting CTT met 2 - Aanleg Ongehinderd Logistiek Systeem Uitvoering 2011 Hoog Gemeenten Provincie en bedrijven bedrijfsterreinen in Enschede en Hengelo (aansluiting Boekeloseweg) Regio Twente

Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 94 Knelpunten infrastructuur Prioriteit Maatregelen Type Termijn Kosten- Probleemeigenaar Betrokken partijen maatregel uitvoering indicatie Trekker Draagvlak Beperkte ontsluiting havengebied Enschede • Interne wegstructuur en ontsluiting voor 2 - Doodlopende wegen doortrekken / doorsteken Uitvoering 2010 Laag Enschede Regio Twente havengebied - Ontwikkelen van goede parkeergelegenheden Uitvoering 2009 Laag Enschede Regio Twente - Wegen verbreden Uitvoering 2010 Midden Enschede Regio Twente - Nieuw wegprofiel aanbrengen Uitvoering 2010 Laag Enschede Regio Twente • Capaciteit en veiligheid ontsluiting Auke 2 - Aanpassen verkeersregelinstallaties Uitvoering 2009 Laag Enschede Regio Twente Vleerstraat - Opwaarderen kruispunten en wegvakken Uitvoering 2011 Midden Enschede Regio Twente Auke Vleerstraat Beperkte ontsluiting industrietrein Twentekanaal Zuid en Noord Hengelo • Aansluiting Boekeloseweg en 2 - Extra rijstrook vanaf Diamantstraat naar Uitvoering 2011 Midden Provincie Hengelo, Regio Twente Diamantstraat richting A35 Haaksbergerstraat (richting A35) - Reconstructie kruising A35/Haaksbergerstraat Uitvoering 2011 Midden Provincie, RWS Regio Twente, Hengelo - Verkeersregelinstallaties en markeringen Uitvoering 2011 Laag RWS, Provincie Regio Twente, Hengelo aanpassen bij op- en afritten A35 - Herprofilering Diamantstraat en kruising Uitvoering 2009 Laag Hengelo, Provincie Regio Twente Diamantstraat met Haaksbergerstraat - Nieuw wegprofiel Boekeloseweg Uitvoering 2010 Midden Hengelo Regio Twente • Beperkte aansluiting terreinen 2 - Verbeteren aansluiting deelgebieden Twentekanaal Uitvoering 2012 Midden Hengelo Regio Twente, bedrijven Twentekanaal Noord op Boekelose weg Noord op Boekeloseweg inclusief verleggen weg Beperkte ontsluiting havengebied Almelo • Interne verkeersontsluiting havengebied 2 - Tweede toegang creëren voor het Uitvoering 2011 Midden Almelo Regio Twente Almelo deelgebieden Noordbroek en Dollegoor - Herprofilering wegen Dollegoor, Buitenhaven Uitvoering 2010 Laag Almelo Regio Twente

Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 95 Knelpunten infrastructuur Prioriteit Maatregelen Type Termijn Kosten- Probleemeigenaar Betrokken partijen maatregel uitvoering indicatie Trekker Draagvlak Beperkte ontsluiting industrieterrein Weitzelpoort Vriezenveen • Onveilige situatie op de openbare weg 3 - Afsluiten Daarlerveenseweg en omleiding via Uitvoering 2009 Laag Twenterand Regio Twente, provincie, tijdens laden en lossen Westhoevenweg bedrijven (Daarleveenseweg) - Opwaarderen kruispunt Daarlerveenseweg / Uitvoering 2011 Laag Twenterand Regio Twente, provincie Westeinde Beperkte ontsluiting (smalle toegangsweg) 3 - Nieuw wegprofiel industrieweg Uitvoering 2010 Laag Hof van Twente Regio Twente, provincie industrieterrein Twentekanaal Markelo Spoor Dreiging verdwijnen stamlijn Almelo 2 Behoud spooraansluiting Almelo (Dollegoor) Draagvlak 2008-2020 Laag ProRail, bedrijven Regio Twente, gemeente Dreiging verdwijnen stamlijn Hengelo 2 Behoud spooraansluiting Hengelo (Twentekanaal Draagvlak 2008-2020 Laag ProRail, AKZO,CTT Regio Twente, gemeente Zuid/ CTT) Haven Beperkte diepgang (baggeren) havens 1 - Baggeren (incl damwand en kade) haven Hengelo Uitvoering 2009 Midden Hengelo Regio Tw, bedrijven, RWS Enschede, Hengelo en Almelo - Baggeren (incl damwand + kade) haven Enschede Uitvoering 2010 Midden Enschede Regio Tw, bedrijven, RWS - Baggeren (incl damwand en kade) haven Almelo Uitvoering 2012 Midden Almelo Regio Tw, bedrijven, RWS Kadefaciliteiten nieuw Ontbreken van kadefaciliteiten Vriezenveen 2 Plaatsen van bolders aan het kanaal voor Uitvoering 2008 Laag Coes, Provincie Twenterand (Coes) aanleggen ponton / openbare kadefaciliteiten Geen eigen kade Morsinkhof 4 Onderzoek naar ontwikkeling eigen kadefaciliteit Onderzoek 2015 Midden Morsinkhof RWS, Hengelo Kadefaciliteiten verlengen en aanpassen Herontwikkelen kades havengebied Almelo 2 - Selecteren en opwaarderen openbare kades Uitvoering 2009 Laag Almelo Bedrijven - Aanpakken 80m openbare kade Merksteijn Uitvoering 2009 Laag Almelo Bedrijven (verouderde) Kade Delden aanpassen bij 2 - Herinrichting haven/ kade Delden Uitvoering 2012 Midden Hof van Twente, Bedrijven (o.a. For verbreden Twentekanaal RWS, Farmers)

Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 96 Knelpunten infrastructuur Prioriteit Maatregelen Type Termijn Kosten- Probleemeigenaar Betrokken partijen maatregel uitvoering indicatie Trekker Draagvlak Kunstwerken Wachttijden Sluis Eefde 2 Realiseren 2 e sluiskolk Planstudie 2012 Hoog RWS Regio Twente, provincie, gemeenten, bedrijven Openingstijden Sluis Delden en Hengelo 3 Verruiming openingstijden tot 24 uur per dag Onderzoek 2010 Laag RWS Regio Twente, provincie, niet 24 uurs bediening (behoeftepeiling) gemeenten, bedrijven Brughoogten Twentekanaal onvoldoende 3 Ophoging bruggen volgens norm (7,10 m) voor Uitvoering 2020 Hoog RWS, provincie Regio Twente, volgens norm voor 3-laags containervaart 3- laags containervaart gemeenten, bedrijven Capaciteit ontsluiting Twentekanaal Noord 4 Onderzoek naar kosten en baten (KBA) 2 e brug Onderzoek 2012-2015 Hoog Hengelo Regio Twente, provincie, en Zuid met tweede brug gemeenten, bedrijven Aslastbeperking brug bij Markelo 3 Onderhoud en herprofilering bruggen Uitvoering 2011 Midden Provincie Regio Twente, RWS, Hof van Twente, bedrijven Aslastbeperking kleine Puntbrug 4 Onderhoud en herprofilering bruggen Uitvoering 2011 Midden Twenterand Provincie Vroomshoop Ophaalbrug tbv verdubbeling Auke 3 Toegang schepen tot haven Enschede waarborgen Uitvoering 2012 Midden Enschede Regio Twente, bedrijven Vleerstraat (wachttijd + doorvaarthoogte) bij aanleg nieuwe brug

Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 97 6.5 Financieel-economische maatregelen

De belangrijkste maatregelen voor de regio op het gebied van financiën is het financieren van de bereikbaarheid van de binnenhavens (baggerwerkzaamheden) en het kunnen waarborgen van gelden voor onderhoud en beheer van de binnenhavens: • Onderzoek naar slimme combinatiemogelijkheden voor baggerwerkzaamheden tussen gemeente en RWS • Opzet voor een structureel onderhoudsfonds voor de havenwerkzaamheden op de korte en lange termijn per gemeente of wellicht per regio • Onderzoek naar regionaal registreren en innen van havengelden via centraal punt (sluis Eefde), een regionale pool van havenmeesters en aanbieden van regionale havendiensten aan bedrijven

Knelpunten Financieel-economisch Prioriteit Maatregelen Type Termijn Kosten- Probleem-eigenaar Betrokken partijen maatregel uitvoering indicatie Trekker Draagvlak Beheer en onderhoud haven Beperkt structureel budget onderhoud en 2 Opzet aangepaste exploitatie haven + jaarlijkse Beleid 2009 Laag Alle gemeenten Regio Twente, beheer reservering in onderhoudfonds haven provincie, bedrijven Onvoldoende middelen voor baggeren 1 Onderzoek naar win-win combinaties voor Onderzoek 2008 Midden Alle gemeenten RWS, provincie, havens baggerwerkzaamheden haven voor gemeenten Regio Twente (uitbaggeren met RWS, hergebruik slib met derden) Onvoldoende zicht op innen havengelden en 2 - Uniforme vorm havenbeheer per gemeente Beleid 2010 Laag Alle gemeenten Bedrijven, KSV regelingen (Havenverordening) - Regionaal innen en verdelen havengelden via centrale Beleid 2010 Laag Alle gemeenten RWS, Regio Twente, informatie sluis Eefde bedrijven, KSV - Poule van havenmeesters voor Twentse Beleid 2010 Laag Alle gemeenten Regio Twente, binnenhavens bedrijven, KSV - regionaal aanbieden havendiensten voor bedrijven Beleid 2010 Laag Alle gemeenten Regio Twente, bedrijven, KSV

Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 98 Knelpunten Financieel-economisch Prioriteit Maatregelen Type Termijn Kosten- Probleem-eigenaar Betrokken partijen maatregel uitvoering indicatie Trekker Draagvlak Weginfrastructuur Onvoldoende middelen voor verbetering 2 Zoeken naar (regionale) financieringsvorm voor Beleid 2010 Midden Alle gemeenten Regio Twente, interne ontsluiting industrieterreinen via weg havenontsluiting provincie en Rijk Verwerven gronden Onvoldoende middelen voor grondverwerving 4 Budgetten reserveren en post opnemen in begroting Beleid 2009 2009 Alle gemeenten Bedrijven Onvoldoende middelen voor verplaatsen 2 Budgetten reserveren en post opnemen in begroting Beleid 2009 Midden Alle gemeenten Bedrijven bedrijven

Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 99 6.6 Maatregelen draagvlak en samenwerking

De belangrijkste maatregelen voor de regio op het gebied van draagvlak en samenwerking voor behoud en ontwikkeling van ruimte voor huidige en nieuwe watergebonden bedrijven, van faciliteiten in binnenhavens en stimuleren van vervoer over water voor een betere bereikbaarheid van Twente zijn: • Sense of urgency behouden in Twente door uitvoering en monitoring binnenhavenvisie en projecten • Communicatie en proces op het gebied van draagvlak en financiering voor verbetering van de binnenhavens en bereikbaarheid van de regio • Onderzoek naar regionale behoefte watergebonden bedrijven in Twente

Daarnaast is en blijft het belangrijk om meer bedrijven gebruik te laten maken van vervoer over water (mede via huidige ondernemers) en samen te werken met logistieke partijen binnen en buiten Twente die kansen zien in nieuwe markten en nieuwe concepten willen ontwikkelen voor meer vervoer van goederen via water van en naar Twente.

Knelpunten draagvlak en samenwerking Prio- Maatregelen Type maatregel Termijn Kosten- Probleem-eigenaar Betrokken partijen riteit uitvoering indicatie Trekker Draagvlak Bestuurlijke verantwoordelijkheid Geen directe verantwoordelijkheid voor 4 Bestuurlijk havenaanspreekpunt Beleid 2010 Laag Alle gemeenten havenzaken (wethouder) Ontbreken van een visie op havens/ beleid 4 Binnenhavens in beleidsplannen gemeenten + Beleid 2010 Laag Alle gemeenten Regio Twente, watergebonden bedrijvigheid eenduidigheid in beleid binnenhavens gemeenten provincie Nauwelijks intern overleg over de haven 4 Ambtelijk havenaanspreekpunt / Havenoverleg breed Beleid 2008 Laag Alle gemeenten (EZ, Infra, RO, Milieu) ‘Sense of urgency’ binnenhaven bij regio 2 Uitvoering en monitoring visie en projecten Beleid continu Laag Alle gemeenten RWS, provincie, en provincie en rijk ontbreekt Regio Twente bedrijven Bedrijven stimuleren meer gebruik te maken van haven Visie ondernemers op water niet zichtbaar 3 Uitdragen visie ondernemers voor stimuleren de niet Markt, ontwikkeling 2010 Laag Bedrijven KvK, Werkgroep voor toekomstige gebruikers haven gebruikers haven Twentekanaal

Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 100 Knelpunten draagvlak en samenwerking Prio- Maatregelen Type maatregel Termijn Kosten- Probleem-eigenaar Betrokken partijen riteit uitvoering indicatie Trekker Draagvlak Regio heeft onvoldoende inzicht in de 3 Onderzoek naar regionale behoefte watergebonden Onderzoek 2009 Laag Regio Twente Gemeenten, behoeften van watergebonden bedrijven bedrijven bedrijven, KvK Logistieke samenwerking Logistieke concepten voor Twente 4 Ontwikkelen logistieke concepten Markt, ontwikkeling 2012 Laag Bedrijven Kamer van onvoldoende ontwikkeld Koophandel Relatie en samenwerking ontbreekt met 4 Samenwerking zeehavens/ logistieke spelers Markt, ontwikkeling 2011 Laag Bedrijven Havenbedrijven, havenbedrijven/ logistieke spelers CTT, KvK Communicatie en proces Organisatie en draagvlak voor 2 Opzetten projectorganisatie Twente Uitvoering 2008-2011 Laag Regio Twente Gemeenten, vervolgacties - bestendigen regionale samenwerking binnenhavens bedrijven, RWS, - kennisuitwisseling dossiers/ thema’s gemeenten provincie, Kamer van - structureren overleg havens en vaarwegen tussen Koophandel partijen in de regio Draagvlak voor financiering Draagvlak voor financiering projecten 2 - onderzoek naar financieringsmogelijkheden Onderzoek 2009 Laag Alle gemeenten, Bedrijven, provincie, binnenhavens - Twente Vaart opzetten (conform bijv. Twente Mobiel) Draagvlak 2010 Hoog Regio Twente Rijk

Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 101 Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 102 7 Voorstel voor uitvoeringsprojecten

7.1 Inleiding

De lijst met maatregelen voor de korte en lange termijn geeft aan dat voor het realiseren van de ambities van de binnenhavenvisie Twente in 2020 veel zal moeten gebeuren. De binnenhavenvisie Twente geeft inzicht in de belangrijkste aandachtspunten voor de regio om de bereikbaarheid en leefbaarheid van de binnenhavens en de regio te verbeteren. Niet alleen op het gebied van bereikbaarheid maar ook op het gebied van milieu, ruimtelijke ordening, financiering en draagvlak en samenwerking dienen maatregelen te worden genomen die belangrijk zijn voor de verdere ontwikkeling van de binnenhavens. De lijst met maatregelen geeft inzicht in de prioriteiten voor de regio en een overzicht van maatregelen die op korte termijn realiseerbaar zijn en relevant zijn voor de regio.

In dit hoofdstuk wordt een globale aanzet gegeven voor concrete uitvoeringsprojecten waar de regio aan kan gaan werken. Het geeft de regio een eerste inzicht voor het uitvoeren van mogelijke quick wins vanuit het regionale belang van de binnenhavens Twente. Uiteindelijk zal de Regio Twente in overleg met de gemeenten en bedrijven een impuls geven aan de verdere uitwerking en uitvoering van de quick wins.

De binnenhavenvisie Twente is de basis voor Regio Twente om samen met betrokken partijen aan de slag te gaan met concrete uitvoeringsprojecten gericht op het verbeteren van de bereikbaarheid van de economische centra, het verbeteren van de leefbaarheid van de regio en het optimaliseren van het gebruik van het vervoer over water. Het is belangrijk dat bij de partijen in Twente draagvlak en overeenstemming is voor de uitvoering van de maatregelen op korte en lange termijn en het indienen van de quick wins voor de Twentse havens.

7.2 Voorstel voor concrete uitvoeringsprojecten

7.2.1 Inleiding

De lijst met maatregelen geeft een uitgebreid overzicht van actiepunten die op de korte en lange termijn door verschillende partijen ondernomen kunnen worden. Een aantal van de maatregelen wordt al door de regio en gemeenten uitgevoerd. De gemeenten werken aan de uitvoering van de binnenhavenvisie Twente via de herstructurering van de bedrijventerreinen waar de binnenhavens deel van uitmaken. Ook zullen in 2008 de eerste bedrijven starten met de bouw van hun bedrijf op XL Businesspark Twente met in de toekomst ook ruimte voor de vestiging van watergebonden bedrijven.

Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 103 Voor het maken van een voorstel voor het formuleren van de quick wins voor de binnenhavens Twente wordt gebruik gemaakt van de prioritering van de korte termijn maatregelen in het belang van de regio. Een belangrijk aanvullend aandachtspunt is de financiering (inzicht in kosten en baten van de maatregel) van de maatregelen, die verder uitgewerkt zullen worden door de betrokken partijen bij de vervolgstappen. In tabel 7.1 is een overzicht gemaakt van maatregelen die op korte termijn uitgewerkt en uitgevoerd kunnen worden in het belang van de Twentse binnenhavens en bereikbaarheid van de regio.

Tevens zal de regio ook op korte termijn moeten werken aan het proces van communicatie en draagvlak voor het realiseren van de ambities voor de Twentse binnenhavens. Te denken valt daarbij bij het opzetten van een organisatie voor het coördineren van de vervolgacties, de (structurele) financiering van de maatregelen voor de binnenhavens en het op de bestuurlijke agenda houden van de binnenhavens in Twente. Voor de maatregelen die vanuit het proces en organisatie aandacht verdienen op korte termijn van de partijen in de regio, is voorstel is gedaan. In tabel 7.2 is een overzicht gemaakt van op het gebied van organisatie en proces maatregelen die op korte termijn opgepakt moeten worden voor het vergroten van het (bestuurlijk) draagvlak. Een goede organisatie en communicatie zijn de basis voor continuïteit in de uitvoering van maatregelen voor de Twentse binnenhavens en de bereikbaarheid van de regio.

7.2.2 Voorstel voor concrete uitvoeringsprojecten

Het voorstel voor de concrete uitvoeringsprojecten bestaat uit de maatregelen met prioriteit 1 of 2 die op korte termijn (uiterlijk in 2011) gestart kunnen worden (referentie Regionaal Mobiliteitsplan Twente 2007-2011) en kunnen rekenen op voldoende draagvlak in de regio. Tevens is het van belang dat binnen deze termijn duidelijkheid is over een financiële bijdrage van de partijen in de regio Twente.

Topprioriteit voor de regio zijn het verdiepen en verbreden van de Twentekanalen, de ontwikkeling van natte kavels en een openbare kadefaciliteit op het nieuwe regionaal bedrijventerrein XL Businesspark Twente en het baggeren van de binnenhavens (inclusief aanleg nieuwe damwanden en verbeteren van de kadefaciliteiten) langs de Twentekanalen. De lijst met concrete uitvoeringsprojecten bestaat daarnaast uit: • Vrije watergebonden kavels realiseren in Enschede en Goor • Aanleg, uitbreiden, verlengen en herontwikkelen van kadefaciliteiten in Hengelo, Markelo, Vriezenveen, Almelo en Delden • Ontsluiting bedrijventerreinen Hengelo en Enschede via OLS (verbinding met CTT)

Bovenstaande maatregelen hebben een belangrijke relatie met de herstructurering van de havengebieden in Twente. Daarnaast zijn de aanpak van de geluidruimte (zonering terreinen + milieuvergunning) voor activiteiten van bestaande en nieuwe (watergebonden) bedrijven belangrijke aandachtspunten voor alle gemeenten in Twente.

Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 104 De lijst met maatregelen voor uitvoering van het proces en draagvlak voor financiering en uitvoering van de binnenhavenvisie Twente bestaat uit: • Organisatie voor vervolgacties - samenstelling binnenhaventeam 2008-2011 - indienen quick wins voor rijksbijdrage binnenhavens • Financiering projecten binnenhavens - financiering maatregelen binnenhavenvisie - structureel budget en reservering onderhoud en beheer - win-win combinatie financiering verdiepen vaarwegen / havens • Bestuurlijk draagvlak - sense of urgency binnenhavens op de politieke agenda houden - bestuurlijke overeenkomst voor inspanningen Twentekanalen • Kennisuitwisseling - havenoverleg afdelingen binnen gemeenten - gezamenlijk aanpakken van dossiers (baggeren, havengelden, geluidruimte/ milieuvergunning, herstructurering) - havenoverleg 1x per jaar met watergebonden bedrijven per gemeente - structureren van overleg tussen de partijen in de regio • Communicatie - Organisatie en draagvlak voor vervolgacties - Communicatieplan voor betrekken partijen bij uitvoering projecten binnenhavens

Deze maatregelen op het gebied van proces, organisatie en communicatie dienen op korte termijn te worden ingezet. In hoofdstuk 8 wordt een verdere aanzet gegeven voor de vervolgstappen waarin naast de organisatie ook de financiering een aandachtspunt is.

Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 105 Tabel 7.1 Voorstel voor concrete uitvoeringsprojecten (korte termijn) met prioriteit voor de regio

Uitvoering Priori- Termijn Kosten- Probleemeigenaar Betrokken partijen teit uitvoering indicatie Trekker Draagvlak Nieuwe watergebonden kavels XL Businesspark Twente: 1 2010-2015 Hoog XL Businesspark Gemeenten en provincie - reserveren natte kavels + aanleg openbare kadefaciliteit Twente Binnenhaven Enschede: 2 2008-2012 Midden Enschede Eigenaren woonboten - uitgifte van nieuwe natte kavel + kade Binnenhaven Goor: 2 2008-2012 Midden Hof van Twente Bedrijven - uitgifte klaar maken van natte kavel Verdiepen en verbreden Twentekanalen - verdiepen en verbreden van Twentekanalen 1 2012 Hoog RWS Regio Twente, gemeenten, bedrijven Baggeren binnenhavens - baggerwerkzaamheden (incl. damwanden en kade) havens Hengelo 1 2009 Midden Hengelo RWS, Regio Twente - baggerwerkzaamheden (incl. damwanden en kade) havens Enschede 1 2010 Midden Enschede RWS, Regio Twente - baggerwerkzaamheden (incl. damwanden en kade) havens Almelo 1 2012 Midden Almelo RWS, Regio Twente Aanleg openbare kadefaciliteiten - uitbreiding kade Combi Terminal Twente 2 2009 Midden CTT, Hengelo Provincie, Regio Twente - verlengen kade Markelo (+ herstucturering terrein) 2 2010-2012 Midden Hof van Twente Provincie, bedrijven - aanleg kadefaciliteiten/ bolders Vriezenveen 2 2008 Laag Provincie, Coes Twenterand - herontwikkelen openbare kades Almelo (selectief verlengen) 2 2009 Laag Almelo Bedrijven - herinrichting kade Delden (bij verbreden Twentekanalen) 2 2012 Midden Hof van Twente RWS, bedrijven Ontsluiting bedrijventerreinen/ havengebieden - aanleg Ongehinderd Logistiek Systeem tussen Hengelo en Enschede 2 2011 Hoog Regio Twente, Provincie, bedrijven (met aansluiting op Combi Terminal Twente) Enschede / Hengelo

Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 106 Tabel 7.2 Voorstel voor prioritaire maatregelen organisatie en proces

Maatregelen organisatie en proces korte termijn Termijn Trekker Betrokken partijen uitvoering Draagvlak Organisatie voor vervolgacties - samenstelling binnenhaventeam 2008-2011 2008 mei Regio Twente Gemeenten, bedrijven, provincie, RWS, KvK - indienen van quick wins voor rijksbijdrage binnenhavens 2008 sep Regio Twente Gemeenten, bedrijven, provincie, RWS, KvK Financiering projecten binnenhavens - financiering maatregelen binnenhavenvisie 2009 Regio Twente, alle Bedrijven, provincie, Rijk gemeenten - financiering quick wins 2008 sept Regio Twente, alle Bedrijven, provincie, Rijk gemeenten - structureel budget en reservering onderhoud en beheer 2009 Alle gemeenten Regio Twente, bedrijven - win-win combinatie financiering verdiepen vaarwegen / havens 2009 RWS, gemeenten, Bedrijven, provincie RegioTwente Bestuurlijk draagvlak - sense of urgency binnenhavens op de politieke agenda 2020 2008 juni Regio Twente, alle Provincie, RWS, bedrijven, KvK gemeenten - bestuurlijke overeenkomst voor inspanningen Twentekanalen 2009 Regio Twente, alle Provincie, RWS, bedrijven, KvK gemeenten Kennisuitwisseling - havenoverleg binnen gemeenten 2008 sept Alle gemeenten Afdelingen gemeenten - gezamenlijk aanpakken van dossiers (baggeren, havengelden, 2009 Alle gemeenten Bedrijven, RWS, Regio Twente geluidruimte/milieuvergunning, herstructurering) - havenoverleg 1x per jaar met watergebonden bedrijven 2009 Alle gemeenten Bedrijven Organisatie en communicatie - Organisatie en draagvlak voor vervolgacties 2008-2011 Regio Twente Gemeenten, bedrijven, KvK, RWS, provincie - Communicatieplan voor betrekken partijen bij uitvoering van 2009 Regio Twente Gemeenten, bedrijven, KvK de projecten voor de binnenhavens

Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 107 Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 108 8 Vervolgstappen binnenhavenvisie Twente

8.1 Inleiding

De binnenhavenvisie Twente geeft de gezamenlijke ambities weer van de regio voor een betere bereikbaarheid en leefbaarheid van de binnenhavens en de regio door het stimuleren van meer vervoer over water. Doel is om de binnenhavenvisie Twente te realiseren door projecten op verschillend niveau (lokaal, regionaal en landelijk) aan te pakken. In dit hoofdstuk wordt ingegaan op de vervolgstappen voor de partijen in Twente in het organiseren en coördineren van de uitvoering van de maatregelen uit de binnenhavenvisie Twente.

In deze stap wordt een aanzet gegeven over de wijze waarop de organisatie van de uitvoeringsprojecten kan worden opgezet en de voortgang van de projecten en het proces kan worden gecontroleerd. De binnenhavenvisie Twente is een basis waarmee vervolgens partijen aan de slag moeten. De aanpak en uitvoering van de projecten zal centraal gecoördineerd, afgestemd, aangestuurd en bijgestuurd moeten worden. De huidige samenstelling van het binnenhaventeam (Regio Twente, gemeenten Hengelo, Almelo, Enschede, Hof van Twente, Twenterand, Kamer van Koophandel Veluwe en Twente en bedrijfsleven (Voorzitter Werkgroep Twentekanalen, Sesam) met Provincie Overijssel en Rijkswaterstaat Oost-Nederland biedt een goede basis voor de organisatie en coördinatie van vervolgacties. Regio Twente kan binnen deze organisatie een coördinerende en initiërende rol spelen. De uitvoering van de projecten zal vooral bij de gemeenten en de bedrijven liggen in afstemming met Regio Twente. De bovenregionale projecten kunnen in samenwerking met landelijke en provinciale overheden worden afgestemd en uitgevoerd.

In het binnenhaventeam zitten de vertegenwoordigers van de gemeenten, overheden en het bedrijfsleven die aanspreekpunt zijn voor de binnenhavens zowel binnen de eigen organisatie als naar derden. Regio Twente is het centrale aanspreekpunt namens de regionale partijen voor de voortgang van de binnenhavenvisie Twente.

Voor de vervolgstappen zullen acties op de korte termijn gericht zijn op de bestuurlijke goedkeuring van de binnenhavenvisie Twente (inclusief financiering van de maatregelen op de korte en lange termijn). Tevens is het vraagstuk van het verdiepen en verbreden van de Twentekanalen belangrijk voor de regio en het realiseren van de ambities van de binnenhavens. In afstemming met Rijkswaterstaat zal de regio het economische belang verder nadrukkelijk uitwerken om tot een mogelijke versnelling te komen in de uitvoering van de werkzaamheden.

Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 109 Voor de lange termijn is het belangrijk dat de regio ook financiële middelen heeft gereserveerd om de binnenhavens in Twente structureel een impuls te geven. Voor het realiseren van de ambities voor 2020 is het belangrijk de binnenhavens ook op de agenda te houden en bestuurlijk commitment te krijgen vanuit gemeenten en regio.

8.2 Stappen voor vervolg

De binnenhavenvisie Twente is het basisdocument voor de regio voor vervolgacties. De volgende stappen dienen invulling te geven aan de uitwerking en uitvoering van de visie: 1. Bestuurlijke goedkeuring Binnenhavenvisie Twente • Goedkeuring binnenhavenvisie Twente door Dagelijks Bestuur Regio Twente

2. Opzetten van organisatie voor uitvoering binnenhavenvisie Twente • Projectteam binnenhavenvisie Twente als binnenhaventeam continueren voor de periode 2008-2011 • Draagvlak en goedkeuring voor instandhouden binnenhaventeam • Afstemming en financiering ureninzet binnenhaventeam

3. Formuleren en indienen quick wins voor rijksbijdrage binnenhavens • Selectie uitvoeringsprojecten door binnenhaventeam • Kosten en baten uitvoeringsprojecten bepalen • Definitieve keuze en regionaal draagvlak quick wins • Afstemming quick wins met provincies / Oost-Nederland • Indienen quick wins landsdelig overleg

4. Communiceren binnenhavenvisie Twente naar partijen in de regio • Informeren eigen achterban leden projectteam • Informeren klankbordgroepleden • Informeren overige partijen in de regio • Structureren van overleg op lokaal en regionaal niveau tussen partijen op het gebied van binnenhavens en vaarwegen

5. Financiering uitvoering binnenhavenvisie Twente • Financiering bijdrage Regio Twente en gemeenten aan quick wins • Voorstel voor begroting binnenhavenvisie Twente 2009-2011 • Financiering bijdrage Regio Twente en gemeenten aan uitvoering maatregelen binnenhavenvisie Twente • Afstemming financiering maatregelen met provincie en Rijkswaterstaat • Onderzoek naar financieringsmogelijkheden maatregelen Bijvoorbeeld Twente Vaart opzetten conform Twente Mobiel voor financiering maatregelen

6. Bestuursovereenkomst regio voor inspanningen Twentekanalen • Regionale samenwerking tussen Regio Twente, Provincie en RWS Oost- Nederland, gemeenten en bedrijfsleven bestendigen op het gebied van binnenhavens

Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 110 • De partijen in de regio Twente committeren zich aan inspanningen voor meer vervoer over water en betere bereikbaarheid en leefbaarheid van de binnenhavens ten behoeve van verdiepen en verbreden Twentekanalen

Naast de projectorganisatie, het bestuurlijk commitment en de financiering van de ambities van Twentse binnenhavens voor een betere bereikbaarheid en leefbaarheid van de regio is het belangrijk dat het complexe vraagstuk van de binnenhavens onderwerp is en blijft van gesprek tussen de partijen in Twente. Binnen het projectteam is veel kennis over de binnenhavens en enthousiasme om de ambities te realiseren. Kennis en ervaringen worden uitgewisseld op de verschillende dossiers (topperprojecten, geluidruimte, baggerwerkzaamheden) waardoor ook gezamenlijk nieuwe trajecten kunnen worden opgepakt (zoals zonering terreinen). Het communicatie- en afstemmingsproces binnen het binnenhaventeam is de basis voor vervolgacties en uitvoering van projecten. Daarnaast is het belangrijk om regelmatig overleg te hebben tussen: • Afdelingen economie, mobiliteit, ruimte en milieu op het gebied van ontwikkeling en herstructurering havengebieden; intern havenoverleg (2x per jaar) • Gemeente (havenmeester) en watergebonden bedrijven (1x per jaar) • Regio Twente, Provincie en Rijkswaterstaat over status MIRT projecten (1x per jaar) • Werkgroep Twentekanaal en Binnenhaventeam (afstemming)

Draagvlak en urgentie De visie en het uitvoeringsprogramma moeten natuurlijk worden ondersteund door een effectieve uitvoering van het binnenhavenbeleid in Twente. Steun vanuit de bestuurders in Twente is onontbeerlijk voor de beleidsambtenaren die draagvlak en financiering nodig hebben om de ambities van de binnenhavens te realiseren. De binnenhavenvisie Twente zet de binnenhavens op de politieke agenda zowel in het lokaal, regionaal als landsdelig overleg. De binnenhavenvisie levert samen met de netwerkanalyses en het kwaliteitsnet goederenvervoer een bijdrage aan het op de agenda zetten van de kansen voor een betere bereikbaarheid en leefbaarheid van de regio en kan bijdragen aan het versnellen van oplossingen voor deze knelpunten.

Onderbouwing van de binnenhavenvisie in termen van kosten en baten en financiering is nodig om de nut en noodzaak van de maatregelen te kunnen beoordelen. Uiteindelijk gaat het om een aantal concrete maatregelen en initiatieven voor verbetering van de bereikbaarheid van de binnenhavens vanuit de betrokken partijen in de regio Twente. De binnenhavenvisie Twente is het gezamenlijke vertrekpunt voor de ambitie en daadkracht en geeft invulling aan het Regionaal Mobiliteitsplan van Regio Twente voor het waarborgen van de bereikbaarheid en leefbaarheid van de regio.

Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 111 Projectteam binnenhavenvisie Twente

• Regio Twente Arno Timmerhuis (voorzitter) • Gemeente Almelo Herman Mulder • Gemeente Enschede Rob van den Hof Irma Lissberg-Grondstra • Gemeente Hengelo Maaike Roelofs Harry Vranken • Gemeente Hof van Twente Kaj van ‘t Ende • Gemeente Twenterand Jack Zander • Kamer van Koophandel Veluwe en Twente Auke ten Cate • Provincie Overijssel Emile Hagoort • Rijkswaterstaat Oost-Nederland Pieter Boukema Arnoud van der Valk • Werkgroep Twentekanaal (vz) / Sesam Christiaan Kramer • ECORYS Arwen Korteweg Michiel van Veen

Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 112 Betrokken organisaties bij binnenhavenvisie Twente

Betrokken organisaties bij binnenhavenvisie Twente (interviews en workshop) • Akzo Nobel • Belangenvereniging Ondernemers Havengebied • Belangenvereniging Industrieterrein Twentekanaal • Bureau Voorlichting Binnenvaart • Coes Metaalbescherming • Combi Terminal Twente • Eternit • EVO • ForFarmers • Gemeente Almelo • Gemeente Enschede • Gemeente Hengelo • Gemeente Hof van Twente • Gemeente Twenterand • Holterman Wapeningsstaal • Kamer van Koophandel Veluwe en Twente • Ministerie van Verkeer en Waterstaat • Misset Metaalbescherming • Natuur & Milieu • Nederlandse Vereniging van Havenmeesters • Nederlandse Vereniging van Binnenhavens • Provincie Overijssel • Regio Twente • Rijkswaterstaat Oost-Nederland • Riwald • Sesam • TLN • VNO-NCW Midden • Werkgroep Twentekanaal • XL Businesspark Twente

Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 113 Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 114 Bijlage A Kwaliteitsnet waterwegen Twente

(Bron: kwaliteitsnet Goederenvervoer Twente, DHV)

Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 115 Kwaliteitsnet Goederenvervoer Twente, wegen (Bron: kwaliteitsnet Twente, DHV)

Kwaliteitsnet Goederenvervoer Twente, spoorwegen (Bron: kwaliteitsnet Twente, DHV)

Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 116 Bijlage B Streefbeeld vaarwegennet Rijk en provincie

Streefbeeld vaarwegennet in 2020 (Bron: Nota Mobiliteit)

Streefbeeld vaarwegennet Overijssel 2020 (Bron: Nota vaarwegenvisie Overijssel)

Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 117 colofon

Uitgave De Binnenhavenvisie Twente is een gezamenlijke uitgave van Regio Twente en ECORYS Nederland BV.

De Binnenhavenvisie Twente is tot stand gekomen in samenwerking met de gemeenten Almelo, Enschede, Hengelo, Hof van Twente en Twenterand, de provincie Overijssel, Rijkswaterstaat Oost-Nederland, Kamer van Koophandel Veluwe en Twente en de werkgroep Twentekanalen.

Redactie en teksten Regio Twente, ECORYS

Ontwerp omslag Digidee Ontwerpstudio

Foto- en kaartmateriaal Regio Twente, ECORYS

Drukwerk ECORYS

Verschijning Juni 2008

Oplage 150 exemplaren

Regio Twente Nijverheidstraat 30 7511 JM Enschede Postbus 1400 7500 BK Enschede tel 053 487 65 43 [email protected] www.regiotwente.nl colofon

Uitgave De Binnenhavenvisie Twente is een gezamenlijke uitgave van Regio Twente en ECORYS Nederland BV.

De Binnenhavenvisie Twente is tot stand gekomen in samenwerking met de gemeenten Almelo, Enschede, Hengelo, Hof van Twente en Twenterand, de provincie Overijssel, Rijkswaterstaat Oost-Nederland, Kamer van Koophandel Veluwe en Twente en de werkgroep Twentekanalen.

Redactie en teksten Regio Twente, ECORYS

Ontwerp omslag Digidee Ontwerpstudio

Foto- en kaartmateriaal Regio Twente, ECORYS

Drukwerk ECORYS

Verschijning Juni 2008

Oplage 150 exemplaren

Regio Twente Nijverheidstraat 30 7511 JM Enschede Postbus 1400 7500 BK Enschede tel 053 487 65 43 [email protected] www.regiotwente.nl