Suwałki. Ratusz Miejski. Suwałki. The City Hall Suwałki. Rathaus
W rysunkach Władysława Pietruka w rysunkach i akwareli Władysława Pietruka
Wydano przy współpracy Urzędu Miasta w Suwałkach
Wydał: Władysław Pietruk
Białystok 2009 Suwałki. l Liceum Ogólnokształcące im. Marii Konopnickiej Suwałki. Maria Konopnicka First High School Suwałki. Allgemeinbildendes Maria Konopnicka-Lyzeum Nr. l 1836 r. rozpoczęła w Suwałkach n 1836, the district school was moved from kształcenie młodzieży szkoła obwo Szczuczyn to Suwałki. After three years it W dowa przeniesiona ze Szczuczyna. Po I was moved yet again, this time to Sejny, from trzech latach przeniesiono ją z kolei do Sejn, skąd which the secondary school was moved back to do Suwałk, jako stolicy guberni, zabrane zostało Suwałki, the capi tal of the province at that time. gimnazjum, które od r. szk. 1840/41 kurator pod Since in the academic year of 184011841 the niósł do rangi gubernialnego. Wkrótce zapadła też school was elevated to the rank of the main sec decyzja, iż na potrzeby szkoły należy zbudować ondary school in the province, it was decided that odrębny gmach. Budynek zajmowany dziś przez a separate building had to be erected. The edifice 1 Liceum Ogólnokształcące im. Marii Konopni that today houses Maria Konopnicka High School ckiej powstał w okresie od 11 lipca 1843 r. do 19 No. l was built between 11 July 1843 and 19 Au sierpnia 1846 r. Zachował pielwotny kształt ze gust 1846. It has retained its original shape and all wszystkimi detalami architektonicznymi. architectural details. Projektował ten gmach jeden z najlepszych The building was designed by Antonio ówczesnych architektów europejskich Antonio Corazzi, one ofthe best architects ofthe time who Corazzi, który w latach 1818-1845 - po przyby came to Poland from ltaly and between 1818 and ciu z Włoch - pozostawał w służbie Królestwa 1845 was in service with the government of the Polskiego. Kingdom of Poland. Budynek jest pięknym obiektem klasycy The building constitutes areOlarkable speci stycznym. Długą elewację zamykają po bokach men ofClassicism. Its long front is enclosed within ryzality; część środkowa zdobi dużo większy, risalits. The wide risalit in the middle that reaches szeroki ryzalit wyniesiony ponad fasadę i stano above the fayade constitutes the main architectur wiący główny element architektoniczny budowli. al element of the edifice. The risalits are crowned Ryzality zwieńczone są płaskimi półotwartymi with fiat half-open frontages. The rusticated walls, frontonikami. Boniowane ściany, "półcyrkiel" the shape ofthe windows, the proportions, and the w opaskach okien, proporcje, rytm wieloosio special rhythm of the fayade complete the beauty wej elewacji - uzupełniają "Corazziańską" urodę accorded the building by Corazzi. gmachu. Many renowned people learnt in this school: W murach tej szkoły uczyło się wiele wybit Alfred Wierusz-Kowalski (distinguished painter), nych postaci: Alfred Wierusz-Kowalski (słynny Oskar Awejde (member of the National Govern malarz), Oskar Awejde (członek Rządu Narodo ment during the January Rising), Karol Brzo wego w Powstaniu Styczniowym), Karol Brzo zowski (poet and traveler), Mieczysław Geniusz zowski (poeta, podróżnik), Mieczysław Geniusz (one ofthe constructors ofthe Suez Canal), Jerzy (jeden z budowniczych Kanału Sueskiego), Jerzy Lalewicz (distinguished Polish and European Lalewicz (wybitny polski i europejski muzyk), musician), Kazimierz Kulwieć (creator of PTTK, Kazimierz Kulwieć (twórca PTK, naukowiec, scientist and teacher), Edward Szczepanik (the pedagog), Edward Szczepanik (ostatni premier last prime minister of Polish Government in Ex rządu polskiego na Uchodźstwie), Andrzej Mi ile), Andrzej Miłosz (journalist and translator), łosz (publicysta, tłumacz), Mirosław Pietrewicz Mirosław Pietrewicz (deputy prime minister of (wicepremier w rządzie RP w latach 90.). the Polish government in the 1990s). ~ ~ ą IJ) ~ -'ś ~ oS: ?i
Suwałki. Kamienica przy ulicy Kościuszki 45 (dawna poczta) Suwałki. Tenement-house at 45 T. Kościuszko St. (a former post office) Suwałki. Gemauertes Wohnhaus in der Kościuszko-Stral3e 45 (einst Postamt) udynek przy Kościuszki 45 - to dawna he building at Kościuszki Street 45 used poczta. A zajmowała się ta instytucja to house a post office, which formerly B wówczas także przewozem ludzi. Obiekt T also served as a transport company. The na potrzeby poczty wzniesiono w 1829 r. Na tra edifice was built in 1829. There are several other sie z Suwałk do Warszawy zachowało się kilka buildings of that kind on the route from Suwałki zespołów. Na flankach fasady budynku, który pre to Warsaw. The building depicted here possessed zentujemy, znajdowały się dwa przejazdy prowa two entrance gates leading into the courtyard dzące na podwórze. Tam oczywiście wymieniano which was a place to change horses for the car konie, aby dyliżans w odpowiednim tempie mógł riage to be able to continue the joumey at a steady pędzić następnych trzydzieści lub nieco więcej pace for the next 30 kilometers or more. One of kilometrów. Jeden z przejazdów w zabytkowym the entrance gates had unfortunately been walled obiekcie został niestety zabudowany, co zakłóciło up, which slightly disrupted the architectural har harmonię zespołu. mony ofthe building. Budynek przy Kościuszki 45 jest znakomi Regardless of that fact, the building at tym przykładem klasycyzmu. Dwukondygnacyj Kościuszki Street 45 still constitutes an outstand na fasada utrzymanajest w tzw. wielkim porządku ing specimen of Classicism. The half-columns (półkolumny idą przez obie kondygnacje), ryzalit extend over both storeys of the fac,;ade. The risalit w części środkowej zawiera wszystkie elementy in the middle ofthe building contains all elements klasycystyczne: wspomniane półkolumny zwień characteristic of Classicism: the half-columns czone są jońskimi kapitelami, na nich spoczywa crowned with lonic capitals with an architrave on belka architrawu, wyżej jest gładki fryz, masyw top, above which there is a plain frieze and a mas ny gzyms trójkątnego frontonu z gładkim polem sive comice ofthe triangular frontage with a plain tympanonu wewnątrz. Ciężar tych elementów tympanum. Although it seems that the half-col ~ wraz z dachem szczyciku (frontonu) - półko umns were meant solely for decoration, they actu lumny dźwigają naprawdę i nie są "nalepione" ally support not only these architectural elements jedynie ku ozdobie. Czterospadowy dach zamyka but also the roof of the frontage. The hipped roof bryłę obiektu z każdej strony i niejako "zmusza" that crowns the building draws the viewer's atten do kierowania uwagi na część środkową, gdzie aż tion to its middle part which abounds in unique kipi od pięknych detali. decorative elements. Suwałki. Kamienica, w której mieszkała rodzina Państwa Miłoszów (ulica Ks. Hamerszmita) Suwałki. Tenement-house where the Miłosz family resided at Father Hemershmit St Suwałki. Gemauertes Haus, in dem Familie Miłosz gewohnt hat (Priester Hamerszmit-Stral3e) apis na płaskorzeźbie, na frontowej ścia he inscription on the commemorative nie mówi: "Czesław Miłosz przyjeź plaque on the front wall of the house N dżał do tego domu w latach 1926-1935. T reads: "Czesław Miłosz visited this house Mieszkali tu: Weronika, Aleksander i Andrzej Mi between 1926 and 1935. It is here that Weronika, łoszowie - rodzice i brat poety". Aleksander and Andrzej Miłosz, his parents and Chodzi o dom przy ulicy ks. Kazimierza Ha brother,lived." merszmita nr 10 (choć tabliczki z takim numerem The house is situated at Ks. Kazimierza Ham brak). Przed wojną była to ul. Konopnickiej 7. erszmita Street 10 (although the number plate is Inż. Aleksander Miłosz kierował wydziałem missing). Before World War n, the address was Drogowym w Starostwie Powiatowym w Suwał Konopnickiej Street 7. kach, pracował też społecznie w komitecie budo Aleksander Miłosz, an engineer, was the wy szkoły na rogu ul. Kościuszki i ul. Dwomickie head of the Road Department in the County Star go i w komitecie budowy lotniska na Papiemi. osty in Suwałki. He was also engaged in charity Andrzej Miłosz ukończył sławne suwalskie activities such as the building of the school at the gimnazjum im. Karola Brzostowskiego (w 1937 r. comer of Kościuszki and Dwomickiego Streets, zdał maturę). as well as the committee for the building of an Weronika (córka Józefy Syruć i Zygmunta airport in Papiemia. Kunata) - żona Aleksandra Miłosza, matka Cze Andrzej Miłosz graduated from a re sława i Andrzeja - pochodziła z Krasnogrudy za nowned secondary school in Suwałki, bearing K. Sejnami. To kolejny związek polskiego noblisty Brzostowski's name, in 1937. z tym regionem. Nic dziwnego, że wielki poeta Weronika, the daughter of Józefina Syruć chętnie wracał w te strony. We wrześniu 1989 r. and Zygmunt Kunat, Aleksander Miłosz's wife powiedział: "Jestem szczęśliwy, że przyjechałem and mother ofCzesław and Andrzej, was bom in na Suwalszczyznę, gdzie w młodym wieku spę Krasnogruda near Sejny. It is yet another fact that dzałem niemal każde wakacje (...)". connects the Nobel Poetry Prize winner with this Klasycystyczna kamienica przy Hamerszmita region. lt is no wonder then that the celebrated 10 pochodzi z ok. pol. XIX w. Elewacja zamknię poet eagerly visited Suwałki. In September 1989 ta jest po obu stronach ryzalitami zwieńczonymi he said: "I am happy to visit the region ofSuwałki naczółkami. W części środkowej znajduje się ry where in my youth I used to spend almost every zalit okazalszy, trzykondygnacjowy, także zwień summer." czony frontonikiem (naczółkiem). The classicist house at Hamerszmita Street Miłoszowie zajmowali 4-pokojowe mieszka 10 was built around mid 19th century. The front nie na piętrze w południowej części budynku. ofthe building is enclosed within risalits crowned with hipped-gable roofs. The three-storey risalit in the middle is far grander and also topped with such a roof. Miłosz's family used to Iive in a four-room fiat in the south part of the building. lr, ~ ~ ~ ~ :3
Suwałki. Kościół p.w. Najświętszego Serca Pana Jezusa (dawny Sobór Uspieński) Suwałki. Jesus Sacred Heart Church (former Uspieński Synod) Suwałki. Kirche des Hochheiligen Herzens Jesu Christi (einst Uspienskij Sobor) , wiątynię tą zbudowano w latach 1838 his tempIe, originally an Orthodox one, 1842 jako cerkiew według projektu Hen was built between 1838 and 1842, accord S ryka Marconiego na podstawie założeń T ing to a design by Henryk Marconi which opracowanych przez Konstantyna Tona. Powsta was based on the plans devised by Konstantyn ła ona na planie krzyża greckiego jako budowla Ton. The original Orthodox Church was built on centralna z kopułą na przecięciu się naw, dookoła the plan of a Greek cross. It was a central build której znajdowały się cztery mniejsze kopułki. ing with a dome around which there were four Cerkiew pełniła rolę soboru (pod wezwaniem smaller ones. The Orthodox Church bore the rank Zaśnięcia Najświętszej Marii Panny). Modlił się of a cathedral and was dedicated to the Dormition w niej car przejeżdżający przez Suwałki w drodze of the Virgin Mary. The Russian tsars who passed z Petersburga do Warszawy. through Suwałki on their way from Saint Peters Przebudowana w latach 80. XIX stulecia dia burg to Warsaw used to stop here to pray. metralnie zmieniła wygląd świątyni. Nad kopułą The architectural works carried out in the główną i czteroma kopułkami mniejszymi poja 1880s, altered the shape of the tempIe completely. wiły się wyniosłe wieże, dobudowano korpus na Majestic towers overlooking the main dome and wowy w kierunku południowym z frontową wieżą the four smalier ones were erected. The Nave was - najwyższą spośród wszystkich sześciu. Zmiany modified to face south and a front tower, the high poszły w kierunku klasycyzmu i modnego już est of the six, was added. The alterations resem wówczas neogotyku. Jedynie charakterystyczne bIed the classicist style, as well as the Neo-Goth cebulaste kopułki wieńczące pod prawosławnymi ic, whose popularity increased at that time. Had krzyżami na wieżach zaświadczały, że to wciąż it not been for the onion-shaped domes crowned cerkiew, a nie neogotycki kościół katolicki. with Orthodox crosses, nothing would have dif Po I ~ojnie światowej (w 1923 r.) nastąpiła ferentiated the tempie from a neo-gothic Catholic kolejna przebudowa. Usunięto wszystkie elemen church. ty bizantyjskie, bardzo zubożono przy tym archi After World War I, in 1923, the church was tekturę, pozostawiając jedynie podobną bryłę. transformed once more. Ali Byzantine elements Dziś katolicki kościół pod wezwaniem Najświęt were removed, which greatly impoverished the szego Serca Pana Jezusa (przekazany katolikom architecture of the church as it was only the main już w 1919 r.) nie zachwyca piękną architekturą, body of the building that retained its original lecz zaciekawia swoją niezwykła historią. shape. Taken over by the Catholic parish in 1919, today the church dedicated to the Most Holy Heart of Jesus, does not so much enchant with its archi tecture as with its extraordinary history. ~ ~
Suwałki. Kościół p.w. św. Aleksandra Suwałki. SL Alexander Church Suwałki. SL Alexanderkirche aj starsza z suwalskich świątyń - konka t Alexander's CathedraI is not only the tedra św. Aleksandra - to jednocześnie town 's oldest tempie, but also its most N najwspanialszy zabytek miasta. Lustru SmagniJlcent historic sight. General Józef jący w 1819 r Suwałki namiestnik Królestwa Zajączek, who came to inspect the town as a dep Polskiego, gen. Józef Zajączek podjął decyzję utY commander in the service of the Kingdom of o budowie kościoła św. Aleksandra (papieża od Poland, made the decision to build a church in ok. 107 do ok. 116 r) na podobieństwo kościoła Suwałki and dedicate it to St Alexander (Pope be pod tym samym wezwaniem w Warszawie. Świą tween ca. 107 and ca. 116). The tempie was to re tynia powstawała - w latach 1820-1829 - jako semble the one also dedicated to the same saint in katedralna w związku z decyzją papieża z 7 lipca Warsaw. The church in Suwałki was built between 1821 r. o przeniesieniu siedziby diecezji z Wigier 1820 and 1829. On 7 July 1821, it was granted do Suwałk. Niestety o papieskim dokumencie the rank of a cathedral by the Pope as the seat of dowiedziano się w Suwałkach dopiero w r 1854, the diocese was moved from Wigry to Suwałki. kiedy biskupstwo znajdowało się już w Sejnach Unfortunately, the Pope's decision remained un i nikt nie chciał całej sprawy zaczynać od nowa. known until 1854 when the bishopric had already W taki to sposób kościół św. Aleksandra, będąc been moved to Sejny and nobody wished to start katedrą, funkcji tej nie pełnił. the matter anew. For that reason, although St AI Projektował suwalską świątynię znakomi exander's Church was in fact a cathedral, it has ty architekt Chrystian Piotr Aigner - uznawany never functioned as one. za najlepszego polskiego projektanta przełomu The Church was designed by Christian Piotr XVIII i XIX w. Zmiany dokonane przez Henryka Aigner, a distinguished architect considered the Marconiego podczas przeróbek w latach 40. i 50. best one in Poland at the tum of the 18th and 19th XIX stulecia nie zniekształciły klasycystycznego centuries. The alterations introduced by Henryk charakteru obiektu. Marconi in the 1840s and 1850s did not distort Podczas II wojny światowej kościół św. the original c1assicist shape ofthe tempie. Aleksandra został przez Niemców zaminowany During World War II, the Gerrnans mined St i 22 października 1944 r wysadzony. Wschodnia Alexander's Church and blew it up on 22 October wieża wyleciała w powietrze, zachodnią - rów 1944. The east tower was completely destroyed nież poważnie zniszczoną - trzeba było rozebrać. and the west one, also greatly damaged, had to Zdruzgotany został portyk, wschodnia ściana pra be taken apart. The portico was shattered, the east wie przestała istnieć, runęło sklepienie. Odbudo wall almost ceased to exist and the vault caved in. wa trwała wiele lat. It took many years to rebuild the church. Obecnie konkatedra św. Aleksandra jest wi Today St Alexander's Cathedral is a land zytówką suwalskiego klasycyzmu. mark of c1assicist architecture in Suwałki. Suwałki. Kościół p.w. św. Trójcy - ewangelicko-augsburski Suwałki. The Holy Trinity Protestant-Augsburg Church Suwałki. EvangeJisch-augsburgische Dreieinigkeitskirch ościół ten (pod wezwaniem Świętej Trój his church, dedicated to the Holy Trinity, cy) zbudowany został w latach 1839-1841 was built between 1839 and 1841 to serve K powstałej wcześniej na potrzeby rok pa T the parish that had been created a year ear rafii. Świątynia ma charakter klasycyzujący, pro lier. The tempie bears certain classicist features jektował ją Wacław Ritschel (być może wspólnie and was designed by Wacław Ritschel, who most z Karolem Majerskim). Korpus nawowy stanowi likely cooperated with Karol Majerski. The inte jedną bryłę, a jedynie kolumny wewnątrz dzielą rior constitutes an architectural whole which is powierzchnię na trzy nawy - wsparte po bokach divided by columns into the Nave and two aisles również na efektownych emporach. crowned with a decorative gallery. Ponad klasycyzującą fasadą wyrasta jedna The massive tower above the classicist masywna wieża, która pierwotnie zwieńczo fa9ade was originally crowned with a low dome na była niskim hełmem o owalnym kształcie. of oval shape. During World War II, the Germans W czasie ostatniej wojny Niemcy zabrali z wie took apart the church bells and the metal elements ży dzwony i zdemontowali części metalowe or of the organ for the purpose of munitions produc ganów (na potrzeby produkcji zbrojeniowej). Po tion. After the devastation, the tower was cov dewastacji wieża otrzymała ostry ośmiospadowy ered with a roof with eight slopes, crowned with dach zwieńczony krzyżem. Jest to jedyna zmiana a cross. This is the only way in which the origi w wyglądzie świątyni od czasu jej powstania. nal deign has been altered since the time of the Parafia ewangelicko-augsburska istnieje na church's construction. The parish still exists today dal, w kościele pw. Świętej Trójcy odprawiane są and the church dedicated to the Holy Trinity con nabożeństwa niedzielne z udziałem kilkudziesię tinues to hold Sunday service which is attended ciu osób. Organizowane są tutaj również koncerty by up to a hundred people. The church also houses muzyki poważnej. Nawiązane zostały kontakty ze concerts ofclassical music. The parish established wspólnotami ewangelickimi z innych krajów, m. cooperation with Evangelical communities from in. z Holandii. abroad, for instance from the Netherlands. Parafia należy do diecezji mazurskiej z sie The parish belongs to the Mazury diocese dzibą w Szczytnie. I with the seat in Szczytno. ~ I (
Suwałki. Muzeum im. Marii Konopnickiej Suwałki. Maria Konopnicka Museum Suwałki. Maria Konopnicka-Museum en dom (Kościuszki 31) każdy suwalcza very person in Suwałki would recognize nin pozna zapewne na każdym zdjęciu lub the house at Kościuszki Street 31 in any T rysunku. Tutaj urodziła się Maria Konop E photograph or drawing. It was here that nicka. Gdyby napisała tylko "Rotę" - już byłaby Maria Konopnicka was bom. Had she written only wielka. Rota, even then she would have been famous. Pierwsza muzealna ekspozycja biograficz The first biographical and literary exhibition no-literacka poświęcona poetce została otwarta dedicated to the poet was opened in August 1973. w sierpniu 1973 r. Zbiory były systematycznie Since then the collection has been continually ex wzbogacane i obecnie muzeum przy ul. Kościusz panded, and now the museum boasts an exhibi ki 31 bardzo szczegółowo ilustruje dzieciństwo, tion that in great detail illustrates the childhood życie dorosłe i twórczość Marii Konopnickiej. and adult life ofthe poet, as well as Konopnicka's Również XIX-wieczne wnętrza saloniku i kuch literary outpuL The 19th century interiors of the ni są wyeksponowane. Szczególnym uznaniem kitchen and the drawing room also constitute muzeum cieszy się wśród dzieci, którym poetka a part of the exhibition. The Museum is particu poświęciła wiele swoich utworów. Zbiory muze larly popular with children to whom the poet alne ukazują również związki Marii Konopnickiej dedicated many of her works. The collection also z rodzinnym miastem. includes items that show Maria Konopnicka's Dom został zbudowany w latach 1826-1827 bonds with the town of her birth. i był własnością regenta kancelarii ziemiańskiej, The edifice was built between 1826 and 1827 Jana Zapiórkiewicza. Józef i Scholastyka Wasi and it belonged to Jan Zapiórkiewicz, a regent in łowscy - rodzice Marii - wynajmowali jedynie a local gentry office. Konopnicka's parents, Józef mieszkanie na górce. and Scholastyka Wasiłowski, only rented a fiat Budynek jest parterowy, lecz wspomniana upstairs. górka w części środkowej stanowi w istocie pię Although in fact it is a one-storey edifice, terko. Znajduje tu wiele pięknych elementów ar the said fiat upstairs situated in the mid part of chitektonicznych. Dwie pary toskańskich kolumn, the building actually forms a separate floor. The na nich wspiera się żeliwny balkon, na ściance building possesses many extraordinary architec wyżej - nadokienny półkolisty naczółek, zwień tural elements such as the two pairs of Tuscan czenie w postaci szczyciku i nad tym wszystkim columns that support a cast-iron balcony; a semi schodkowa attyka. Od strony podwórka dom ma circular hipped-gable roof; and a step attic above. dwie oficyny. In the courtyard, there are two annexes. Wspomnijmy jeszcze, iż Maria Konopnicka Maria Konponicka died in Lviv and was bur (nazwisko po mężu) zmarła we Lwowie i pocho ied in Łyczakowski Cemetery. wana została na cmentarzu Łyczakowskim. Suwałki. Muzeum Okręgowe Suwałki. Regional Museum Suwałki. Heimatmuseum mach przy ulicy Kościuszki 81 - zajmo he building at Kościuszki Street 81, which wany od 1956 r. przez Muzeum Okrę has been the seat of the District Museum G gowe - to w zasadzie jedyny przykład T in Suwałki since 1956, is the sole example architektury eklektycznej (elementy różnych sty of eclectic architecture in the town. It was built lów w obiekcie) w Suwałkach. Budynek powstał between 1912 and 1913 to house the Savings and w latach 1912-1913 na potrzeby Towarzystwa Po Loan Association and since it was the most stately życzkowo-Oszczędnościowego, ale ponieważ był edifice in the town, it also housed an academic to reprezentacyjny gmach w mieście - znalazły reading room, the editorial office ofTygodnik Su tu swoją siedzibę: Czytelnia Naukowa, redakcja walski and the Resursa Obywatelska Association. "Tygodnika Suwalskiego", Stowarzyszenie "Re [t was here that on 13 September 1919 the people sursa Obywatelska". Tutaj 13 września 1919 r. of Suwałki hosted a ceremonial dinner for Józef suwalczanie podjęli uroczystym obiadem Naczel Piłsudski, the Chief of State. nika Państwa Józefa Piłsudskiego. [n 1978 the entire building was taken over W 1978 r. cały budynek przejęło Muzeum by the District Museum whose collection com Okręgowe, którego zbiory obejmują wiele dzia prises many sections with two particularly valu łów. Szczególnie cenne są dwie ekspozycje stałe: able permanent exhibitions: the prehistory of pradzieje ziemi suwalskiej i Alfred Wierusz-Ko Suwałki region and the collection of paintings walski 1849-1915. Pierwsza prezentuje rezultaty by Alfred Wierusz-Kowalski (1849 - J915). The badań Kompleksowej Ekspedycji Jaćwieskiej na form er comprises items discovered as a result of Suwalszczyźnie, druga ukazuje życie i twórczość excavations and research of the Yotwingian cul znakomitego malarza - urodzonego w Suwałkach ture in Suwałki region; the latter is devoted to the - Alfreda Wierusza-Kowalskiego, którego obrazy, life and work of Alfred Wierusz-Kowalski - a re zwłaszcza słynne napady wilków na sanie, osiąga nowned painter bom in Suwałki, whose paintings, ją zawrotne ceny na światowych aukcjach. Kilka especially the ones that depict wolves attacking płócien artysta poświęcił też rodzinnym stronom. a sleigh, are sold for exorbitant prices at art auc Przed budynkiem muzeum znajduje się rzeź tions worldwide. In several paintings the author biony w głazie obelisk poświęcony pamięci Knu depicted the land of his childhood. ta Olofa Falka - szwedzkiego naukowca badają Outside the building, there is an obelisk cego nazewnictwo na ziemiach pojaćwieskich. sculptured in rock that commemorates Knut Olof Przy wejściu do gmachu ustawione jest popiersie Falk - a Swedish scholar who conducted a lin pułkownika Jana Hipolita Kozietulskiego - patro guistic research into the naming pattems in former na 3 Pułku Szwoleżerów, stacjonującego przed II Yotwingian lands. By the main entrance to the Wojną Światową w Suwałkach. building, there is the bust of Colonel Jan Hipolit Kozietulski - the patron of the Light Cavalry Regiment No. 3 which was stationed in Suwałki before World War II. Suwałki. Park Marii Konopnickiej Suwałki. Maria Konopnicka Park Suwałki. Maria-Konopnicka-Park kwer między ulicami - Noniewicza, Sej etween 1823 and 1962, the square (13 x neńską, Konopnickiej i Krótką (nazywany 140 meters) enclosed within Noniewicza, S Parkiem Konopnickiej) - od r. 1823 aż do B Sejneńska, Konopnickiej and Krótka r. 1962 pełnił rolę miejskiego targowiska o wy Streets, known as Maria Konopnicka Park, func miarach 13x 140 m (nazywał się ten plac wówczas tioned as the town's market, then referred to as the Nowym Rynkiem). New Market Square. W r. 1960 z inicjatywy Suwalskiego Oddzia In 1960, the Suwałki branch of the Polish łu Związku Nauczycielstwa PoJ skiego powołano Teachers' Union established a committee respon komitet budowy pomnika Marii Konopnickiej. sible for the building a monument to commemo W r. 1962 uporządkowano skwer (po likwidacji rate Maria Konopnicka. In 1962, after the mar rynku), a w dniach 25-26 maja 1963 r. odbyły się ket had ceased to exist, the layout of the square uroczystości odsłonięcia pomnika poetki - su was reorganized, and on 25 and 26 May 1963 the walskiej rodaczki. Monument wykonał rzeźbiarz monument, sculptured by Bohdan Chmielewski związany z Suwałkami - Bohdan Chmielewski. and commemorating the poet from Suwałki, Postać Marii Konopnickiej, wykuta w piaskow was unveiled. The sandstone statue shows Maria cu, przedstawiona jest z dzieckiem. Na cokole Konopnicka with a chiId. The inscription on the widnieje napis wzięty z wiersza "Przed sądem": pedestal was taken from one of her poems and "Pójdź dziecię, ja cię uczyć każę". emphasizes the poet's concern about the educa Za pomnikiem widoczny jest fragment ul. tion ofthe young. Marii Konopnickiej; w swojej historii ulica ta Behind the statue, one can see Konopnick miała różne nazwy: Rynek, Bakinowskiego, Ro iej Street, which used to bear various names such kossowskiego, Kasprzaka, Plac M. Konopnickiej. as Rynek, Bakinowskiego, Rokossowskiego, Parterowy budynek z nadbudówką po lewej stro Kasprzaka, and Konopnickiej Square. To the left nie pomnika to dom z 1825 r., gdzie mieściła się of the statue, there is a one storey building with drukarnia najbardziej zasłużonego suwalskiego a top floor extension erected in 1825. The edifice "typografa" Franciszka Świerczewskiego. used to be a printing house which belonged to Dodajemy, iż górna część pomnika (postać Franciszek Świerczewski, the most distinguished Konopnickiej) nie jest oryginalna, gdyż kilka lat typographer in Suwałki. temu została ... skradziona. Wykonano wierna ko It is worth it to add that the statue is a faith pię rzeźby. ful replica of the original one which was stolen a couple ofyears ago. //nJ\Mmt~ ···~~~;%~~-'.:;-ttt1flt~~
Suwałki. Perspektywa ulicy Chłodnej Suwałki. Chłodna Sto View in a perspective Suwałki. Sicht auf die Chłodna-StraJ3e est to obecnie popularny suwalski deptak oday it is a popular pedestrian street that - łączący naj starszą część miasta, czyli te joins the oldest part of the town, i.e. the Jren wokół dzisiejszego Parku Konstytucji T area around the Constitution of May 3 3 Maja, z nieco młodszym (ale także z pierwszej Park, with the slightly younger, though also cre poł. XIX w.) Nowym Rynkiem - to jest z obec ated in the first halfofthe 19th century, New Mar nym skwerem Konopnickiej i otaczającymi go ket Square, i.e. today's Konopnicka Square with uliczkami. adjoining streets. Lokalizacja w 1823 r. miejskiego targowiska Such a location of the town's market square na placu zajmowanym dziś przez wspomniany (established in 1823) and the growth of impor skwer Konopnickiej oraz wzrost znaczenia ów tance ofthe former Nowy Świat and Jerozolimska czesnych ulic Nowego Światu i Jerozolimskiej (now Noniewicza) Streets created the need ofwid (obecnie ul. Noniewicza) były to czynniki wy ening and re-planning Sejeńska (today Chłodna) muszające niejako potrzebę poszerzania i upo Street. In the Camaldolese period, and later under rządkowania ulicy Sejneńskiej, czyli dzisiejszej the Prussian Partition (between 1796 and 1807), Chłodnej. W czasach kamedulskich, a także i pru the street formed a part of the road to Wigry; far skich (zabór w latach 1796-1807), stanowiła ona ther towards today's Utrata Street there were only fragment drogi do Wigier i "potrzebny dla gospo fields. By 1846 this minor road had become one of darstwa rolniczego przejazd" (dalej w kierunku the main communications routes in the town. obecnej ul. Utrata były już pola uprawne). Ten The street bore many names: Sejneńska, mało znaczący trakt do r. 1846 stał się jednym Grodzieńska (the Russian plans from the period z ważniejszych ciągów komunikacyjnych w mie towards the end ofthe Congress Kingdom name it ście. as Grodnienskaja), 3 Maja, Miihlen Strasse (dur Ulica ta miała wiele nazw: Sejneńska, Gro ing the German occupation), 22 lipca, and finally dzieńska (na rosyjskich planach z końca Kongre Chłodna. sówki figurowała jako Grodnienskaja), 3 Maja, Although there are many 19th century houses Miihlen Strasse (w czasie okupacji niemieckiej), here, they do not possess any distinctive archi 22 lipca, Chłodna. tectura1 traits. Still' the c1assicist house at No. Sporo jest przy tej uliczce zabytkowych 16 deserves a mention as at the beginning of the XIX-wiecznych domów, nie reprezentujących 19th century it used to function as private board jednak większych walorów stylowych. Wyróżnić ing school owned by Kazimiera Żulińska. Before należy klasycystyczną kamienicę nr 16 (mieściła World War II, the second building to the right of się tu na pocz. XIX w. prywatna pensja Kazimie Noniewicza Street used to house Orlę Cinema. ry Żulińskiej). Przed wojną w drugiej kamienicy On the corner of Chłodna and Kościuszki Streets po prawej stronie przy wejściu od ul. Noniewicza there is an edifice that used to be the seat of the znajdowało się kino "Orlę". Od strony Kościuszki voivodeship and province authorities in the period w Chłodną wchodzi budynek, w którym urzędo of the Kingdom of Poland in the 19th century. wały władze wojewódzkie (gubernialne) w okre Having been renovated, Chłodna Street is sie Królestwa Polskiego. a real architectural gem in Suwałki. Po odnowieniu ulica Chłodna jest obecnie prawdziwą perełką Suwałk. Suwałki. Ratusz Miejski. Suwałki. The City Hall Suwałki. Rathaus' biekty zajmowane obecnie przez Urząd he buildings now occupied by the Town Miejski stanowiły dawniej dwa odrębne Council used to be two separate edifices. O budynki. Od strony ul. Kościuszki znaj T The Town Hall faced Kościuszki Street dował się ratusz - z bramą wjazdową i wieżą ze and possessed an entrance gate and a clock tow garową. Budynek od strony ul. Mickiewicza - ze er. The building facing Mickiewicza Street with skromnym portykiem przy wejściu - to dawny a modest portico forming an entrance used to be odwach, czyli pomieszczenie dla straży miejskiej, the seat of the municipal and garrison guard; it warty garnizonowej, a także areszt garnizonowy. also used to function as the garrison prison. W latach 1834-1835 powstał na rogu Starego Between 1834 and 1835, a new one-storey Rynku (dziś ul. Mickiewicza) i ul. Warszawskiej building for the municipal guard was erected. (obecnie Kościuszki) parterowy odwach - z fron It was situated at the corner of the Stary Rynek tową ścianą od strony parku. W latach 1842-1844 (today Mickiewicza) and Warszawska (today wybudowany został przy narożniku ulic, lecz Kościuszki) Streets, facing the park. The one-sto frontem do Warszawskiej (zwanej też Petersbur rey Town Hall was built between 1842 and 1844 ską), parterowy ratusz. Oba budynki stykały się at the same comer but facing Warszawska, also ze sobą pod kątem prostym. Ich projektantem był known as Petersburska, Street. The buildings met prawdopodobnie Karol Majerski. one another at a right angle and were probably de Nad pięknym klasycystycznym parterem signed by Karol Majerski. odwachu nadbudowano w latach 1855-1856 pię The magnificent classicist architecture of tro, co zdeformowało w istocie kompozycję obu both edifices was disrupted by the top ftoor which połączonych obiektów. Wkrótce powstało więc was added between 1855 and 1856 to the munici również piętro nad ratuszem - zwieńczone dodat pal guard building. As a result, the Town Hall was kowo wiezą z zegarem. soon also accorded an additional storey, crowned Dziś jest to jeden budynek zwany ratuszem with a clock tower. (lub magistratem), który po niedawnym remoncie Today the complex comprises only one ma już inne wnętrza, ale klasycystyczna fasada edifice known as the Town Hall whose interiors od strony parku została zachowana ze wszystkimi have been recently modemized. Yet the classicist detalami i odnowiony obiekt zalicza się do naj fayade facing the park has been retained in every cenniejszych zabytków miasta. detail and the building still constitutes one of the town's most magnificent historic sights. , ?'~~~\.>~:'\\\\~~
Suwałki. Ulica Kościuszki Suwałki. Kościuszki Street Suwałki. Kościuszki Stra~e lac Europejski. Tak nazywa się odcinek uropean Square. The part of Kościuszki ul. Tadeusza Kościuszki między ulicami Street that stretches from Chłodna to P- Chłodną i Ludwika Waryńskiego. Plac E Waryńskiego Streets is referred to as the jest wielkiej wartości XIX-wiecznym zespołem European Square. The square constitutes an in przestrzennym, zachwyca też architekturą więk valuable specimen of 19th century urban layout szości obiektów, które ponadto mocno wiążą się which enchants with the architecture ofthe build z historią Suwałk. ings that bore witness to the making ofthe history Budynek nr 74 to siedziba władz wojewódz in Suwałki. kich i gubernialnych w okresie Królestwa Pol The edifice at No. 74 used to be the seat of skiego (w latach I 817-1915), kiedy Suwałki były the voivodeship and province authorities in the prawie przez 100 lat stolicą województwa, potem Kingdom ofPoland (1817 - J915) when for a pe guberni. Jest to jeden z najstarszych obiektów riod of more than a hundred years the town used murowanych w mieście. to be capital of the voivodeship and later of the W budynku nr 72 otwarty został w XIX w. province of Suwałki. The house is one of the old - prawdopodobnie jako pierwszy po awansie est brick bui1dings in the town. administracyjnym Suwałk - hotel o nazwie "Li The hotel at No. 72 was opened in the 19th tewski". W r. 1841 założył tu księgarnię i wy century, probably shortly after Suwałki 's ad pożyczalnię książek sławny wydawca i księgarz ministrative advance, and was named Litewski warszawski - Samuel Orgelbrand. Po II wojnie (Eng. 'Lithuanian'). In 1842, Samuel Orgelbrand, światowej w tym budynku miały swoją siedzibę a renowned publisher and bookseller, established - UB, NKWD (do 1956 r.) i MO. a library and a bookshop here. After World War Kamienica nr 70 wyróżnia się spośród innych II, the building was the seat of UB (Office of Se trzykondygnacjową fasadą. W XIX w. mieściła curity), NKVD (until 1956), and MO (Citizens' się tu apteka Jakuba Reidla Uako jedna z pierw Militia). szych w Suwałkach). The house at No. 70 stands out from all oth W obecnym budynku nr 66 znajdował się ers thanks to a three-storey fa<;ade. In the 19th w XIX w. hotel "Saski". century the building used to house one of the first "Dom pod kolumnami" (nr 62) stanowił w la pharmacies in Suwałki owned by Jakub Reidl. tach 30. XIX w. własność Lewina Białostockiego, In the 19th century, the building at No. 66 który wydzierżawił część pomieszczeń sławnemu used to house Saski Hotel. księgarzowi, litografowi i drukarzowi Leonowi In the 1830s, 'House with Columns' at No. 62 Hollaenderskiemu, który później na emigracji był belonged to Lewin Białostocki, who rented rooms jednym z najbardziej znanych intelektualistów, to Leon Hollaendarski, a renowned bookseller, li- , przyjaźnił się między innymi z Lelewelem. thographer and printer, who was to become one of Pod numerem 60 znajdują się dwa budynki, the most famous intellectuals among Polish Emi które odzyskał, jako spadkobierca, Rozenthal. gration and was friends with Joachim Lelewel. Obiekt nr 58 to w XIX w. hotel "Krakowski", The two bui1dings at No. 60 have been re a ostatni budynek przy Placu Europejskim (nr cently regained by Rozenthal, an heir to their 56) był w XIX stuleciu hotelem "Warszawskim" former owners. z dużą salą widowiskową, w której koncertowali In the 19th century, the building at No. 58 sławni artyści polscy i europejscy. W latach 1911 used to house Krakowski Hotel. The [ast build 1935 funkcjonowało tutaj kino "Momus". ing at the European Square, situated at No. 56, in the 19th century used to house Warszawski Ho tel which boasted a ceremonia! hall in which re nowned Polish and European artists used to give concerts. Between 1911 and 1935 the building also housed the Momus Cinema. Suwałki. Zegar słoneczny w parku im. Konstytucji 3 Maja Suwałki. Block of sun-dial in the Konstytucja 3 Maja Park Suwałki. Sonnenuhr im Park der Verfassung vom 3. Mai uwalski zegar słoneczny łączy cechy zega he sundial in Suwałki possesses the fea rów horyzontalnych i równikowych i do tures ofhorizontal and equatorial sundials S skonale zdaje egzamin w naszych szero T and as such it is particularly effective at kościach geograficznych. A jednak "chodzi" źle. our latitude. Vet it does not work properly. Why? Dlaczego? Podczas prac renowacyjnych prowa During the renovation works in Constitution of dzonych w Parku Konstytucji 3 maja w 2005 r. May 3 Park in 2005, the position of the sundial zmieniono minimalnie ustawienie zegara, który was slightly altered which made it show the time zaczął odmierzać czas dla innej miejscowości in a place about 400 kilometers to the east of - oddalonej od Suwałk o ok. 400 km na wschód Suwałki. Although this inaccuracy is not a serious (choć błąd był niewielki). W XIX w. czasomierz one, in the 19th century the sundial was perfectly ustawiono idealnie - zgodnie z "suwalskim" połu positioned in accordance with the Suwałki merid dnikiem. Obecnie - źle (o ok. 10°). Z tego powo ian (presently it misses it by about 10°). That is du słynny zegar jest tylko ozdobą. Na szczęście why the famous sundial is now merely a decora na to miano zasługuje. Budowę ma lekką, liczne tive element. Fortunately, it rightfully deserves ozdoby przypominają liście akantu, motywem such farne. lts light construction is decorated kwiatostanu i mięsistych liści udekorowano na with elements that resemble acanthus leaves. wierzchołku równoramienny krzyż - osadzony The Greek cross on top was adomed with flower na kuli, którą podtrzymują esowato wygięte nóż and succulent leaf motifs. The cross is placed on ki. Te zaś ozdobione są jeszcze ślimacznicami. a sphere that is supported by s-shaped legs with Do połączenia elementów użyto żeliwnego stopu volutes. Ali elements were joined together with i metalowych gwoździ. cast iron alloy and metal nails. Identyczny zegar znajduje się w Kiejdanach An identical sundial has been found in na Litwie. Nie ulega wątpliwości, że oba wyszły Kedainiai in Lithuania. There is no doubt that spod jednej ręki - pisze autorka książki "Wokół both of them were created by the same artist, as słonecznego zegara" Jadwiga Siekierko. Uza Jadwiga Siekierko, the author ofthe book entitled sadnia też tezę, iż suwalski czasomierz pocho Around the Sundial, attests. She also provides dzi z wieży zegarowej z pokamedulskich obiek evidence for the assumption that the sundial in tów w Wigrach, a nie z huty sztabińskiej Karola Suwałki was moved here from the clock tower Brzostowskiego. Wykonawca tego cennego dziś ofthe Camaldolese monastery complex in Wigry, zabytku nie jest znany. Musiała to jednak być and not from Karol Brzostowski's steelworks in z pewnością pracownia artysty, nie zaś "żeliwna Sztabin. The creator of the sundial remains un fabryka". known, but it must have been a work of an artist and not a product of a common foundry. -najpie~ jako wieś, a z czasem.miasto powsta -at first a village, as the time was progress Suwałki Hańcza Suwałki ło w duzym zakolu Czarnej Hanczy, w mieJscu ing, it had become a town in the Czarna dawnej przeprawy przez tę rzekę, u zbiegu historycznych szlaków. Jego River's Meander. It was the place where everybody crossed the river, początki nierozerwalnie wiążą się z działalnością osadniczą i koloniza a truly historical highroads crossing. Its beginnings are strongly connect cyjną zakonu kamedułów - w 1667 r., z nadania króla Jana Kazimierza, ed to the settlement activities and colonization by the Komedułowie Or stali się oni właścicielami rozległych dóbr obejmujących znaczny obszar der. In 1667, it was granted by the king Jan Kazmierz, and it had become dzisiejszej Suwalszczyzny. their property with the vast surrounding estates which currently most of Nieprawdopodobny wprost rozkwit Suwałki przeżyły w połowie XIX Suwalszcyzna area comprised of. stulecia. Podwaliny stanowił zatwierdzony w 1826 roku plan regulacyjny The incredible development of Suwałki took place in the middle of miasta, który na blisko sto lat przesądził o kierunkach i charakterze jego the XIXth century. The fundament for that state was the City Regulation zabudowy. Choć nadal dominowały budynki drewniane, systematycznie Plan, which was accepted in 1826 and for another 100 years was a frame rosła liczba budowli murowanych. Większość z nich stanowiły domy for urbanization's direction and character. Although the wooden build i kamienice wznoszone dzięki inicjatywie i przedsiębiorczości samych ings dominated, the brick buildings numbers systematically grew. The mieszkańców, równolegle powstawały też nowe - nadające Suwałkom majority of those houses and tenement-houses were built thanks to the wielkomiejskiego charakteru - obiekty rządowe, świątynie, gimnazjum. local residents' initiatives and spirit ofenterprise. At the same time, how W latach 1840-1849 dokonano też przebudowy kościoła św. Aleksandra. ever, numerous govemmental buildings, temples and a gymnasium were Warto pamiętać, że projektantami tych prac byli tak wybitni architekci erected, which provide a city look in Suwałki. The Sto Alexander Church jak Piotr Aigner, Antoni Corazzi, Henryk Marcowi czy budowniczy gu was rebuilt between 1840-1849. It is worth remembering that design of bernialny Karol Majerski. all those works were such prominent architects as: Piotr Aigner, Antoni Układ przestrzenny miasta wykształconyod czasów lokacji do poł. Corazzi, Henryk Marcowi and gubernal builder Karol Majerski. XIX w. przetrwał w stanie nienaruszonym. Część śródmiejska Suwałk The special urban design, which was initiated in at the settlement period stanowi najlepiej zachowany w Polsce zespół urbanistyczny z epoki and lasted to the middle of the XIXth century remained untouched. The city Królestwa Kongresowego. Skupiona jest ona wokół dwóch placów center of Suwałki is the best preserved urbanization set from the Congress rynkowych oraz wzdłuż ul. Tadeusza Kościuszki, pozostającej do dziś Kingdom period. It concentrates around two city markets and along Tadeusz główną osią komunikacyjną miasta. W teczce autor przedstawił naj Kościuszko St., which is still the main cornmunication axis of the city. In ciekawsze jego zdaniem obiekty znajdujące się wokół byłego traktu this folder, the author according to his opinion, presents the most interesting petersburskiego. Kryterium doboru było zarówno piękno poszczegól places which are located along the former Petersburg Highroad. The choice nych budowli jak i ich znaczenie historyczne. Miasto to bowiem ma criterion was the beauty ofthe particular buildings, as well as their historical w swojej historii karty związane z wybitnymi postaciami polskiej hi irnportance. In the past, this city had many historical moments which are as storii i kultury. sociated with the prominent persons ofPolish history and culture. Na rysunkach możemy obejrzeć Ratusz Miejski, budynek Muzeum On those drawings, we can see the City Hall, Maria Konopnicka Muse im. Marii Konopnickiej przy ul. T. Kościuszki 31; wzniesioną w 1829 um at 31 T. Kościuszko Sto erected in 1829, building at 45 T. Kościuszko Sto budowlę przy ul. T. Kościuszki 45 (dawna poczta) i siedzibę Muzeum (a former post office) and the Regional Museum in Suwałki. The following Okręgowego w Suwałkach. Kolejne obiekty utrwalone piórkiem i tuszem buildings which were consolidated by a fountain pen and Indian ink: are: to perspektywa ulicy Chłodnej; kamienica, w której mieszkała rodzina Chłodna Sto View in a perspective, the tenement-house where the Miłosz Państwa Miłoszów przy ul. Ks. Hamerszmita oraz budynek I Liceum family resided at Father Hemershmit Sto as well Maria Konopnicka High Ogólnokształcącego im. Marii Konopnickiej. Oko artysty uchwyciło rów School. Artist's eye also captured the block of sun- Teksty do rysunków: Jan Bacewicz Tłumaczenie na angielski: Katarzyna Sawicka Królowy Most 2009 Copyright by Władysław Pietruk, Królowy Most 2009 Wydał: Władysław Pietruk 16-040 Gródek, Królowy Most 51 Tel. (085) 718 43 18, tel. kom. 665 966360, e-mail: [email protected]