100 X 100 100X

100 x 100 100x

100Sto zdjęć z okazji stulecia odzyskania przez Polskę niepodległości

One hundred photographs to celebrate the 100th anniversary of Poland regaining independence

Współwydawcy / Co-publishers:

Warszawa 2018 Warsaw 2018 Spis treści Contents

12 ROZDZIAŁ 0 Rola fotografii w dwudziestoleciu międzywojennym w Polsce / The role of photography in Interwar Poland

18 ROZDZIAŁ I Życie codzienne / Everyday Life

38 ROZDZIAŁ II Krajobraz / Landscape

58 ROZDZIAŁ III Kultura / Culture

76 ROZDZIAŁ IV Przemysł / Industry

94 ROZDZIAŁ V Sport / Sport

112 ROZDZIAŁ VI Polityka / Politics

130 ROZDZIAŁ VII Obyczaje / Customs

146 ROZDZIAŁ VIII Dzieci i młodzież / Children and youth

162 ROZDZIAŁ IX Patronat Narodowy Projekt realizowany w ramach Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej obchodów stulecia odzyskania Wojsko / Army Andrzeja Dudy niepodległości w Stulecie Odzyskania Niepodległości / 178 ROZDZIAŁ X / This project is part of the Nauka / Science National Patronage commemoration of the centennial of the President of the Republic of Poland of the regaining of independence Andrzej Duda in the 100th anniversary of independence

Sto zdjęć z okazji stulecia odzyskania przez Polskę niepodległości / One hundred photographs to celebrate the 100th anniversary of Poland regaining independence 4 5 Spis treści / Contents Szanowni Państwo, Żywię nadzieję, że podróż w czasie Dear readers, I hope that traveling in time with the cieszę się, że do Państwa rąk trafia tak z albumem „100 × 100” będzie dla Państwa I am glad that you are receiving a publica- album "100 × 100" will be a source of aes- znakomita publikacja jak album archiwal- źródłem przeżyć tak estetycznych, jak tion as excellent as this album of archival thetic as well as spiritual experience. For nych fotografii z czasów dwudziestolecia również duchowych. Czytelnikom bowiem photographs from the Inter-war period, readers are given a universal and extremely międzywojennego przygotowany przez oddawana jest uniwersalna i niezwykle prepared by the National Digital Archives. engaging story that allows them to get ac- Narodowe Archiwum Cyfrowe. Ten album wciągająca opowieść pozwalająca zapoznać This book literally takes us on a journey quainted with a cross cutting view of dosłownie zabiera nas w podróż w epokę, się z przekrojowym spojrzeniem na bujną into a time, which after 1989, after more Poland's vivid everyday life, reborn after która po okresie pięćdziesięciu lat niewoli codzienność Polski, odrodzonej than fifty years of submission, turned out to 123 years of the state’s nonexistence. okazywała się dla Polaków po 1989 roku po 123 latach niebytu państwowego. be a reference point for Poles. punktem odniesienia. Thanks to the lenses of great photogra- Dzięki obiektywom wspaniałych phers, such as Narcyz Witczak-Witaczyński Jarosław Sellin fotografów, takich jak Narcyz Witczak- Jarosław Sellin or Henryk Poddębski, we can look at the -Witaczyński czy Henryk Poddębski, Second Polish Republic and its residents. Government Representative możemy spoglądać na II Rzeczpospolitą Pełnomocnik Rządu Among these photographs are portraits of for the celebrations of the i jej mieszkańców. Są wśród tych zdjęć do spraw obchodów well-known figures, but also photographs 100th anniversary portrety postaci powszechnie znanych, Stulecia Odzyskania Niepodległości from everyday life of ordinary Poles. of regaining independence są również fotografie z życia codziennego Rzeczypospolitej Polskiej Years 1918-1939 seem to us a time of by the Republic of Poland. zwykłych Polaków. intense development, when Poles finally Lata 1918–1939 jawią się nam jako czas could fulfil their dreams of an independ- intensywnego rozwoju, kiedy wreszcie Polacy ent state. Today we know how much ef- mogli w niepodległym państwie spełniać fort the restoration of the state cost, but it swoje marzenia. Dzisiaj wiemy, jak wiele wy- turned out successful after all, despite the siłku kosztowała odbudowa państwa, udana magnitude of the challenges which the przecież, pomimo ogromu wyzwań, przed young Second Polish Republic had to face, jakimi stanęła młoda II Rzeczpospolita and despite the fact that the society at that i pomimo tego, że ówczesne społeczeństwo time was divided by quarrels and disputes. dzieliły waśnie i spory. Dlatego też, w roku Therefore, in the year of the hundredth an- stulecia odzyskania niepodległości przez niversary of regaining independence by the Rzeczpospolitą Polską, warto tym uważniej Republic of Poland, it is worth to look more spoglądać na ten czas, podziwiać sukcesy carefully at that time, admire the successes odrodzonego Państwa Polskiego, ale i wycią- of the reborn Polish State, and draw con- gać wnioski z niektórych jego słabości. clusions from some of its weaknesses. Album „100 × 100” to książka świetnie The “100 × 100” album is a well-pre- przygotowana pod względem merytorycz- pared book in terms of content, and says nym, która o II Rzeczypospolitej mówi wię- more about the Second Polish Republic cej niż niejeden podręcznik. Szczególnie than many textbooks. The way the National cieszy przyjęty przez Narodowe Archiwum Digital Archive chose the presented pho- Cyfrowe sposób wyboru prezentowanych tographs is particularly joyful. It allowed fotografii, pozwalający każdemu wybierać everyone to choose their “own” image of „swój” obraz dwudziestolecia międzywojen- the Inter-war period through online voting. nego w głosowaniu na stronie internetowej. Thanks to this solution, we can get even Dzięki takiej metodzie jeszcze bliżej można closer to the legacy of that era. obcować z dziedzictwem tamtej epoki. ›› WSTĘP

Sto zdjęć z okazji stulecia odzyskania przez Polskę niepodległości / One hundred photographs to celebrate the 100th anniversary of Poland regaining independence 6 7 Wstęp / Introduction Szanowni Państwo, Publikacja „100 × 100” w jeszcze jed- Dear readers, “100 × 100” brings us closer to the reality drodzy miłośnicy archiwalnej fotografii, nym aspekcie przybliża nam rzeczywistość dearest enthusiasts of archival photogra- of the Second Polish Republic in yet another z prawdziwą radością oddaję w Państwa ręce II Rzeczypospolitej. Czcionka, którą została phy, with real joy, I present you with a spe- aspect. The font, which is used in the publica- wyjątkowy album pt. „100 × 100”. Z radością, napisana, nosi nazwę Brygada 1918 i po- cial album entitled „100 × 100”. With joy, tion, is called “Brygada 1918” and was created ale także z wdzięcznością, ponieważ publi- wstała najprawdopodobniej w 1928 roku but also with gratitude, as this publication in 1928 on the occasion of the 10th anniver- kacja ta jest efektem naszej wspólnej pracy. z okazji 10-lecia odzyskania niepodległo- is the result of our joint work. It is thanks sary of regaining Poland’s independence, in To dzięki Państwa zaangażowaniu w projekt ści Polski, w odlewni czcionek Idźkowski to your involvement in the project, which the font foundry Idźkowski and S-ka. Janusz rozpoczęty w lutym 2018 roku udało się i S-ka. Na oryginalne matryce natrafił started in February 2018, that we managed Tryzno came across the original matrices wytypować 100 niezwykłych fotografii uka- podczas porządków w Muzeum Książki to select 100 unusual photographs showing of the font while cleaning the Museum of zujących wolną, niepodległą, dynamicznie Artystycznej pan Janusz Tryzno i dzięki the free, independent, dynamically devel- Artistic Book. Thanks to the involvement of rozwijającą się po 1918 roku Polskę. zaangażowaniu Biura Programu „Niepod- oping Poland after 1918. the “Independent” Program Office, and then W roku kiedy obchodzimy 100. rocznicę legła”, a następnie digitalizacji i ponownym In the year when we celebrate the digitisation and re-birth of this font in a new odzyskania niepodległości, jest to projekt narodzinom tego fontu w postaci cyfrowej, 100th anniversary of regaining independ- form, the font has been available to all com- o tyle ważny, że angażując Państwa do decy- od maja 2018 roku czcionka jest dostępna ence, this project gains special importance, puter users since May 2018. dowania o wyborze zdjęć, wzmacniamy po- dla wszystkich użytkowników komputerów. as through engaging you to participate in I would like to thank the institutions czucie wspólnej radości i społecznej jedności. Pragnę podziękować instytucjom selection of photos, we can share the joy and people involved in the project “100 × Tym bardziej cieszy nas niezwykle pozytywny i osobom zaangażowanym w realizację and the feeling of being united. Our joy 100” and its final book form that you are odbiór akcji „100 × 100” w mediach społecz- projektu „100 × 100” i jego finał w postaci is even bigger, because of the extremely now holding in your hands. I address spe- nościowych i tradycyjnych, wpisujący się albumu, który trzymają Państwo w ręce. positive reception of the «100 × 100» cam- cial words of gratitude to the President of w misję Narodowego Archiwum Cyfrowego, Szczególne wyrazy wdzięczności kieruję paign in social and traditional media, that the Republic of Poland, Andrzej Duda, for którą jest budowanie nowoczesnego społe- pod adresem Prezydenta Rzeczypospolitej fits right into the mission of the National taking the honorary patronage over this czeństwa świadomego swojej przeszłości. Polskiej Pana Andrzeja Dudy za objęcie Digital Archives which is to build a modern publication, as well as to Minister Jarosław NAC jako jeden z celów swojej co- publikacji patronatem narodowym, a także society that is aware of its past. Sellin, Government Representative for the dziennej pracy stawia sobie kształtowanie Pana Ministra Jarosława Sellina, Pełnomoc- One of the goals of the everyday celebrations of the 100th anniversary of tożsamości wyrosłej z pamięci. Pierwsza nika Rządu do spraw obchodów Stulecia work of the National Digital Archives is to regaining independence by the Republic kwerenda pozwoliła nam wskazać kilkaset Odzyskania Niepodległości Rzeczypospolitej develop an identity rooted in the memory. of Poland, and dr Wojciech Woźniak, the zdjęć, spośród których Państwo, w dziesięciu Polskiej, oraz Naczelnego Dyrektora Archi- The first query has allowed us to identify General Director of National Archives at kategoriach – Życie codzienne, Krajobraz, wów Państwowych dr. Wojciecha Woźniaka. several hundred photos, from which you the Head Office of the State Archives. Kultura, Przemysł, Sport, Polityka, Obyczaje, chose the most interesting, in your opinion, Dzieci i młodzież, Wojsko oraz Nauka – Wiwat Niepodległa! photographic testimonies of the Second Long live the Independent! wybrali najciekawsze, Państwa zdaniem, Polish Republic which were divided into fotograficzne świadectwa II Rzeczypospo- ten categories – Landscape, Culture, Indus- litej. Typując te zdjęcia, nie raz zostawia- Marianna Otmianowska try, Sport, Politics, Customs, Children and Marianna Otmianowska li Państwo komentarze z dodatkowymi Youth, Military and Science. When choos- informacjami, także i osobiste, traktujące Pomysłodawca projektu ing the photos, you have often left com- The originator of the project o własnych doświadczeniach, czasem ments with additional information, also rodzinnych losach. Dyrektor Narodowego personal, sharing your own experiences, Director of the National Unikatowe, archiwalne fotografie au- Archiwum Cyfrowego 2016-2018 sometimes family histories. Digital Archives 2016-2018 torstwa Narcyza Witczaka-Witaczyńskie- Unique, archival photographs by go, Henryka Poddębskiego, jak też wielu Narcyz Witczak-Witaczyński, Henryk fotoreporterów pracujących dla „Ilustrowa- Poddębski, as well as many photojour- nego Kuriera Codziennego”, przedstawiają nalists working for ”Illustrated Daily krajobrazy, architekturę i rozbudowujące Courier”, depict landscapes, architecture się miasta, kadry z życia Polaków, udoku- and expanding cities, frames from life of mentowane na kliszach świadectwa postę- Polish society, evidence of scientific pro- pu naukowego, rozwoju kultury i sportu, gress, culture and sport development, all a wśród nich obrazy polityczne i wojskowe, documented on film, among them politi- ale także ilustrujące intensywność życia, cal and military images, but also ones that codzienne radości i smutki. Pozwalają nam illustrate the intensity of life, everyday joys one choć na chwilę przenieść się do czasów and sorrows. They allow us to time-travel Polski dwudziestolecia międzywojennego, for a moment to Poland of the Inter-war poczuć jego wielobarwność, mimo czarno- period, to feel its colourfulness, despite the

›› WSTĘP -białych klisz. black and white film.

Sto zdjęć z okazji stulecia odzyskania przez Polskę niepodległości / One hundred photographs to celebrate the 100th anniversary of Poland regaining independence 8 9 Wstęp / Introduction Narodowe Archiwum Cyfrowe realizuje lada wyzwanie: poprosili o wybranie 100 The National Digital Archives carry out 100 photos which best reflect or bring swoją misję jako instytucja odpowiedzialna zdjęć najlepiej oddających lub kojarzących their mission as an institution responsible strongest associations with moments from za procesy informatyzacji polskich archi- się z chwilami sprzed 100 lat, gdy się kształ- for the processes of digitalisation and stor- 100 years ago, when independent Poland wów oraz za przechowywanie, opracowywa- towała, a następnie rozwijała niepodległa ing of Polish archives, as well as develop- was being shaped and then developed. As nie i udostępnianie własnego przebogatego Polska. W efekcie powstał unikatowy album, ing and sharing their own rich resource of a result, a unique album was created, in zasobu złożonego ze zdjęć, filmów i nagrań w którym obok zdjęć twórców państwa, photos, films and sound recordings. These which, along with the pictures of the crea- dźwiękowych. Archiwum to, zakorzenio- wybitych postaci kultury, sztuki czy sportu archives, rooted in traditional archival tors of the state, leading men of culture, art ne w tradycyjnej działalności archiwalnej, znalazły się fotografie z życia codziennego, activity, are at the same time the avant- or sport, there were photographs of every- znajduje się jednocześnie w awangardzie czasem ważne, czasem zadziwiające, a cza- garde of change that takes place in the state day life, sometimes important, sometimes przemian, jakie zachodzą w archiwach pań- sem po prostu zabawne. Końcowy efekt archives in the era of the IT revolution. amazing, and sometimes just fun to watch. stwowych w dobie rewolucji informatycznej. prac pokazuje zarówno chwile sprzed lat Contemporary understanding of The final effect of the work both shows the Współczesne rozumienie archiwum uchwycone przez ówczesnych fotografików, the archives is evolving in the direction moments from years ago captured by the ewoluuje w stronę postrzegania go jako jak i definiuje w jakiś sposób współczesne of perceiving their role as the distributor photographers of that time, and defines in podmiotu zajmującego się dystrybucją postrzeganie dwudziestolecia międzywo- of specific kind of information, one that some way the contemporary perception of informacji – specyficznej, bo pochodzącej jennego, które okazuje się być mieszanką is coming from the past, and yet remains the interwar period, which turns out to be z przeszłości, a jednak ciągle istotnej dla utrwalonych ikon niepodległości oraz important for the present. The uniqueness a mixture of established icons of independ- współczesności. Niezwykłość przekazu ciepłego i niepozbawionego zabarwienia of archival message is based on commu- ence with a warm and slightly sentimental archiwalnego polega na komunikowaniu sentymentalnego – by nie powiedzieć, nication exceeding centuries. Archives, – if not to say heartfelt – relation to inter- przekraczającym wymiar czasowy; niekiedy serdecznego – stosunku do Polski między- thus, overcome time constraints, and using war Poland. This album is a visual journey kilkuletni, a często kilkuwiekowy. Archiwa wojennej. Album jest więc wizualną podró- information technology they are also able through time, but also a testimony to the pokonują więc ograniczenia czasowe, a przy żą przez czas, ale zarazem świadectwem to exceed spatial restrictions, especially in contemporary vision of the past, finding its wykorzystaniu technik informatycznych są współczesnego wyobrażenia o przeszłości, terms of sharing their resources. Thanks exemplifications in photographic frames. w stanie również przekraczać ograniczenia znajdującego swoje egzemplifikacje to the use of data tele-transmission, ac- One should wish the readers of the przestrzenne, zwłaszcza w zakresie udo- w kadrach fotograficznych. cess to archives has become exceptionally album, who will browse through the publi- stępniania swojego zasobu. Dzięki zasto- Należy życzyć czytelnikom albumu, simple and fast. Millions of archive records cation in the year of the 100th anniversary sowaniu teletransmisji danych dostęp do by przeglądając publikację w roku 100-lecia are available on the Internet with millions of Polish independence, to experience the archiwów stał się wyjątkowo prosty i szybki. niepodległości Polski, doznawali tych of copies of digital archives accompanying same emotions, delights and reflections Miliony opisów archiwaliów osiągalne są samych emocji, zachwytów i refleksji, them. Among the available online resourc- that accompanied the authors and co- w Internecie wraz z towarzyszącymi im które towarzyszyły autorom i współautorom es, the photos from the National Digital authors of the album during the selection milionami kopii cyfrowych archiwaliów. albumu podczas wyboru zdjęć, i by pozwo- Archives collections are very important. of photos, and to let themselves be carried Wśród dostępnego online zasobu bardzo lili się porwać urokowi dawnej fotografii, These records contain a uniquely powerful away by the charm of old photographs, with istotne miejsce zajmują zdjęcia ze zbiorów z jej plastycznością i niepowtarzalną magią message, often making not only intellectu- their vividness, which capture the unique NAC. Jest to dokumentacja o niepowtarzal- czasu minionego. al, but also emotional and aesthetic impact. magic of past times. nej sile przekazu, oddziałująca często The availability of the archives creates nie tylko w wymiarze intelektualnym, a new relationship between the institution ale również emocjonalnym i estetycznym. Dr Wojciech Woźniak and its users. We move away from the mon- Dr Wojciech Woźniak Dostępność archiwum kreuje nową ologue model, in which the archives were relację pomiędzy instytucją a jej użytkow- Naczelny Dyrektor Archiwów the sender of information and the user was The General Director of National nikami. Odchodzimy od modelu monologu, Państwowych a passive recipient. The current form of Archives at the Head Office w którym archiwum było nadawcą przeka- communication is a dialogue in which the of the State Archives zu informacyjnego, a użytkownik biernym archives are ready to listen to the users and odbiorcą. Obecna forma komunikacji jest allow them to become co-creators of the dialogiem, w którym archiwum gotowe jest message – and thus often co-authors of the słuchać użytkownika i pozwalać, by stał się descriptions of the archives. on współtwórcą przekazu – a więc często The idea of the presented album and współautorem opisów archiwaliów. the accompanying social campaign, in Pomysł prezentowanego albumu i to- which users of the Archives became co- warzysząca mu akcja społeczna, w której authors of the publication, fit right into the użytkownicy Archiwum zostali współauto- new understanding of the role of archives. rami publikacji, wpisują się w nowe rozu- On the 100th anniversary of Poland regain- mienie archiwum. W 100. rocznicę odzyska- ing independence, the National Digital nia przez Polskę niepodległości pracownicy Archives’ employees presented the users

›› WSTĘP NAC postawili przed swoimi klientami nie with a challenge: they asked them to choose

Sto zdjęć z okazji stulecia odzyskania przez Polskę niepodległości / One hundred photographs to celebrate the 100th anniversary of Poland regaining independence 10 11 Wstęp / Introduction Dzieje polskiej fotografii zaczynają się fa- Michała Greima (np. album Zamki i zamecz- bezcenne w obliczu ogromnych strat, także Polską Agencję Telegraficzną (1918–1991)11. ›› ROZDZIAŁ 0 / CHAPTER 0 scynująco, co paradoksalnie wynika między ki podolskie niejednokrotnie wzmiankowane w zakresie dóbr kultury, jakie przyniosła Wkrótce zaczęła działać prywatna Warszaw- innymi z zawiłej sytuacji politycznej, w jakiej w Trylogii) po albumy Józefa Grodzickiego I wojna światowa. ska Agencja Fotograficzna (1919–1933), kiero- Rola fotografii w dwudziestoleciu przyszło egzystować Polakom w czasie, kiedy (np. zakładów metalowych i odkrywkowej U progu XX wieku fotografia, której wana przez Wacława Saryusza-Wolskiego, nowy sposób rejestrowania rzeczywistości kopalni rudy w Ostrowcu Świętokrzyskim), technologiczny rozwój od lat 80. XIX wieku której fotoreporterzy rejestrowali wydarze- międzywojennym w Polsce/ 12 został wynaleziony, wypromowany i zastoso- Stanisława Bizańskiego (np. Widoki z Tatr), prowadził do upraszczania procesu otrzy- nia wojny polsko-bolszewickiej 1920 roku . The role of photography in wany na całym świecie1. Polacy zajmujący się braci Borettich (np. Album pamiątkowych wi- mywania zdjęcia, budziła zainteresowa- Od 1924 roku istniała fotograficzna agencja fotografią zawodowo i amatorsko przed 1918 doków nowogródzkiego i słuckiego powiatu), nie coraz liczniejszych grup społecznych, Światowid należąca do koncernu IKC13, Interwar Poland rokiem pracowali na rozległych terenach Awita Schuberta (np. album wnętrz kopalni stawała się ulubioną rozrywką, zapewnia- od 1926 Foto-Ajencja Prasowa Karola dawnej Rzeczypospolitej, wyznaczając trwa- soli Wieliczka), a także wielu, wielu innych. jącą utrwalenie codzienności przez rze- Pęcherskiego14, a w 1927 roku Stefan Pla- łe standardy posługiwania się „pierwszym Zebrane wówczas obrazy fotograficzne sze amatorów. Aparaty do fotografowania ter-Zyberk założył Agencję Photo-Plat15, nowym medium”. Z osobistej inicjatywy stały się bezcennym wianem wniesionym „z ręki” na błonie zwojowej oraz możliwość aktywną na rynku krajowym oraz między- Danuta Jackiewicz i na własny koszt angażowali się w utrwa- odrodzonej Ojczyźnie przez fotografów z te- oddania naświetlonego filmu do wywołania narodowym. Prasa w II RP stała się ważnym lanie na szklanych negatywach polskiego rytoriów dawnych trzech zaborów. Spuści- i wykonania odbitek w zakładach fotogra- odbiorcą zdjęć reporterskich, które udo- dziedzictwa kulturowego, aktualności ze zny tamtych autorów, bogate i bezcenne dla ficznych, ekspansja reklam sprzętu i usług stępniała, dbając o kreowanie wizerunku wszystkich dziedzin życia oraz wizerunków naszej tożsamości historycznej i kulturowej, sprawiły, że amatorskie zdjęcia zaczęły to- państwa odpowiadającego aktualnie pro- bohaterów narodowych, których konter- przetrwały wówczas między innymi dzięki warzyszyć wielu rodzinom w życiu codzien- wadzonej polityce16. Tego rodzaju działanie fektami zapełniały się rodzinne albumy. prywatnym kolekcjonerom3 oraz takim nym. Nic dziwnego, że również wydarzenia było konsekwencją uprawiania przez ko- Fotografowie z Warszawy, Krakowa, Lwowa, naukowym placówkom, jak krakowska polityczne w Europie z lat 1914–1918 mają lejne rządy RP własnej polityki w zakresie Krzemieńca, Kamieńca Podolskiego, Wilna, Akademia Umiejętności4, Poznańskie bogatą dokumentację, pochodzącą między posługiwania się fotografią, co jest dobrze Mińska, Lublina, Zamościa, Kalisza, Łodzi Towarzystwo Przyjaciół Nauk czy Towa- innymi od żołnierzy walczących na wszyst- udokumentowane okolicznościowymi albu- czy Poznania, by wymienić tylko wybrane rzystwo Przyjaciół Nauk w Warszawie. Od kich frontach Wielkiej Wojny. Kapitalnym mami zdjęć wydawanymi przez poszczegól- ośrodki aktywne w XIX oraz na przełomie początku XX wieku gromadzeniem wizual- przykładem rozdziału naszych dziejów ne ministerstwa. Spektakularnym posunię- XIX i XX wieku, uprawiali wszelkie rodzaje nych świadectw polskości z terenów daw- drobiazgowo utrwalonego zarówno przez ciem wyróżniło się w 1922 roku Ministerstwo fotografii, od atelierowej przez plenerową nej Rzeczypospolitej zajęły się, powstałe samych uczestników wydarzeń, jak i przez Spraw Zagranicznych, które ofiarowało po reporterską dostarczaną prasie ilustro- w Królestwie Polskim w 1906 roku, Polskie agencje prasowe, są szlaki bojowe Legio- członkom Ligi Narodów (1919–1946) albumy wanej2. Działo się to na obszarach objętych Towarzystwo Krajoznawcze5 oraz Towarzy- nów Polskich. Zwłaszcza prywatne zdjęcia z fotografiami Wilna autorstwa Jana administracją trzech państw zaborczych stwo Opieki nad Zabytkami Przeszłości6. pokazujące osobiste przeżywanie wojny Bułhaka, aby potwierdzić w najbardziej – Rosji, Austro-Węgier oraz Prus. Pomimo Oba stowarzyszenia wpłynęły na aktywizację przybliżają specyfikę wojskowego bytowa- czytelny sposób polskość miasta. Jak re- braku instytucjonalnego wsparcia właści- środowisk fotografów zarówno amatorów, jak nia, a czasem też są przekazem z pól walki lacjonował twórca albumów: W ten sposób ciele zakładów fotograficznych wydawali i zawodowców, których zdjęcia – w postaci pierwszej polskiej formacji wojskowej Wilno mówiło do cudzoziemców o swoich autorskie albumy – kosztowne i z reguły negatywów, odbitek, a także popularnych w XX wieku, jaką były Legiony8. walorach polskich i dawało im do ręki nieprzynoszące zysku. Dorobek w tym za- już wówczas przezroczy – starano się pozy- W okresie I wojny światowej oraz dokument, przekonywający lepiej, niż wywody kresie pozostawili imponujący, począwszy skiwać, upowszechniać i zachować dla przy- w następnych latach konstytuowania się prawnicze17. od pierwszych tego rodzaju wydawnictw szłych pokoleń7. Działania te okazały się granic Rzeczypospolitej dzięki aktywności zrealizowanych przez Karola Beyera koncernu wydawniczego Ilustrowany 11 Jednak wydział fotograficzny PAT powoła- (np. albumy widoków Warszawy i Krakowa), 3 Wiele kolekcji fotografii zostało przeka- Kurier Codzienny9, a także pierwszej no dopiero w 1930 r. Zob. Waldemar Grabowski, Polska zanych do Muzeum Narodowego w Warszawie. Zob. Agencja Telegraficzna 1918–1991, Warszawa 2005, Teodora Chodźkę (np. Album widoków krajo- Światłoczułe. Kolekcje fotografii w Muzeum Narodowym agencji prywatnej, Agencji Prasowo- s. 152. 10 wych), Konrada Brandla (np. album wido- w Warszawie. Wystawa w 170-lecie ogłoszenia wynalaz- -Fotograficznej Mariana Fuksa , oraz wielu 12 Muzeum Narodowe w Warszawie zakupiło ków Wilna), Józefa Czechowicza (np. Album ku fotografii, kat. wyst., red. Danuta Jackiewicz, Anna samodzielnych fotoreporterów powstawał zespół fotografii WAF w 1921 r. Masłowska, Warszawa 2009. 13 Ilustrowany Kurier…, op.cit., s. 113–114. brzegów Wilji), Wandę Chicińską (album 4 O współpracy Michała Greima z Komisją wielostronny zapis wydarzeń ważnych dla 14 Jerzy S. Majewski, Czekając na odbudowę. widoków Lublina), Maksymiliana Fajansa Antropologiczną AU zob. Joanna M. Dziewulska, Świat Polaków oczekujących odrodzenia polskiej Warszawa 1945–1950 w obiektywie Karola Pęcher- (np. album Droga Żelazna Nadwiślańska), Podola i Besarabii w obiektywie Michała Greima. Dary państwowości. Po wojnie w niepodległej skiego, Warszawa 2016. fotografii dla Polskiej Akademii Umiejętności, „Rocznik 15 Danuta Jackiewicz, Fotografie Antoniego Biblioteki Naukowej PAU i PAN w Krakowie” 2011, R. Polsce powołano rządową agencję prasową – Łyżwańskiego [w:] Akademia prezentuje. Antoni Łyżwań- 1 Danuta Jackiewicz, Fotografia jako zjawisko 56, s. 379–420. ski 1904–1972, red. Irena Kossowska, Danuta Jackie- polityczne (1839–1864) [w:] Jak patrzeć na Polskę, Niem- 5 Adam Czarnowski, Wanda Skowron, Historia wicz, Wojtek Klemm, Warszawa 2004, s. 84–99. cy i Świat? Księga jubileuszowa profesora Eugeniusza fotografii krajoznawczej PTK – PTTK, Łódź 2000. 16 Szeroko na ten temat zob. Marcin Krzanic- Cezarego Króla, red. Joanna Szymoniczek, Warszawa 6 Karolina Puchała-Rojek, „Fotograficzna ki, Fotografia i propaganda. Polski fotoreportaż prasowy 2017, s. 756–772. gorączka”. Aspekty dokumentowania zabytków w pierw- 8 Andrzej Rybicki, Legionowe strzały / The w dwudziestoleciu międzywojennym, Kraków 2013. 2 Małgorzata Grąbczewska, Zobaczyć. Uchwy- szych latach działalności TONZP [w:] Polskie dziedzictwo Legions’ Shots [w:] A. Rybicki, op. cit., s. 136–351. 17 Jan Bułhak, Dwadzieścia sześć lat z Rusz- cić. Zaświadczyć. Narodziny reportażu fotograficznego kulturowe u progu niepodległości. Wokół Towarzystwa 9 Ilustrowany Kurier Codzienny. Księga pa- czycem, Wilno 1939, s. 197. Skuteczna kampania na na ziemiach polskich / To see. To capture. To testify. The Opieki nad Zabytkami, red. Ewa Manikowska, Piotr miątkowa w stulecie powstania dziennika i wydawnictwa rzecz utrzymania Wilna w granicach Rzeczypospolitej birth of photo reportage on Polish lands [w:] Andrzej Jamski, Warszawa 2010, s. 227–251. 1910–1939, red. Grażyna Wrona, Piotr Borowiec, zaowocowała odznaczeniem fotografika Jana Bułhaka Rybicki Legionowe kadry. Narodziny polskiego reportażu 7 W 1916 r. w Warszawie PTK zaprezentowało Krzysztof Woźniakowski, Kraków–Katowice 2010. Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski za wojennego / The Legionary Shots. The birth of Polish war wystawę „Polska w obrazach”, udostępniając fotografie 10 Krzysztof Wójcik, Marian Fuks. Pierwszy foto- twórczość artystyczną i propagandę zagraniczną pol- reportage, Kraków 2014, s. 60–97. w trzech działach: Ziemia, Człowiek, Dzieje. reporter II RP, Warszawa 2017. skiego krajobrazu. Sto zdjęć z okazji stulecia odzyskania przez Polskę niepodległości / One hundred photographs to celebrate the 100th anniversary of Poland regaining independence 12 13 Rozdział 0 / Chapter 0 W osobie Jana Bułhaka, w jego filozofii denta o prawie przemysłowym z 1927 roku. czytelnikom takimi słowami: Nie mieliśmy mogła się okazać, przygotowywana przez all the way to the photos delivered to the il- of Learning4, the Society of Friends of praktycznego i teoretycznego uprawiania W 1939 roku na 68 rodzajów warsztatów jednak dotąd albumu obejmującego całość Polskie Towarzystwo Fotograficzne na je- lustrated press2. All of this was taking place Learning in Poznań or the Society of sztuki fotografii, ogniskują się osiągnię- rzemieślniczych zarejestrowanych w Polsce ziem naszych wraz z typami krajobrazowemi sień 1939 roku, retrospektywna ekspozycja in the areas administrated by three par- Friends of Learning in Warsaw. From the cia i dylematy tej dziedziny twórczości „Fotografowanie” zajmowało 21 pozycję, po- i ludowemi oraz najcenniejszymi zabytkami. na stulecie ogłoszenia wynalazku fotografii, titioning states – Russia, Austro-Hungary, beginning of the 20th century the Pol- artystycznej, która w II Rzeczypospolitej między „Cukiernictwem” a „Szklarstwem”26. Taki zarejestrowany obraz kraju naszego, aby do której już nie doszło. and Prussia. Despite the lack of institu- ish Tourist and Sightseeing Society5 and rozkwitła18. Problematyka fotografii kra- Zatem po 20 latach niepodległości spo- był ścisły, musiał opierać się na fotografji, i to Fotografia w Niepodległej ma historię tional support, the owners of photography the Polish Society for the Protection of joznawczej19, pojęcie foto-grafiki20, idea łeczna popularność fotografii okazała się, fotografji doskonałej30. W dwóch albumach przebogatą i godną szczegółowego badania studios published their own albums, which Historical Monuments6, both organisa- fotografii ojczystej21, zagadnienia estetyki przynajmniej statystycznie rzecz ujmując, zamieszczono zdjęcia wielu autorów i agen- oraz szerokiego upowszechniania, począw- were expensive and usually didn’t bring tions established the Kingdom of Poland światła22, koncepcje narodowości fotografii23 porównywalna z apetytem na ciastka. cji, ale najwięcej prac pochodziło z dwóch szy od artystycznej po zawodową, cechową much profit. The works which are being left in 1906, collected visual testimonies of – to kwestie nurtujące ówczesnych twór- Odrodzona Polska potrzebowała kolekcji: Polska w obrazach fotograficznych i amatorską. Dzisiaj jest to możliwe, dlate- in this area are impressive, starting with Polish identity from the territories of the ców i odbiorców fotograficznych obrazów skutecznych narzędzi integracji obywateli Jana Bułhaka oraz z Największego zbioru go coraz więcej fotograficznych obrazów the first publications of this kind made by former Polish-Lithuanian Commonwealth. właśnie za sprawą aktywności Bułhaka. zamieszkujących terytoria przez 123 lata fotografii Polski współczesnej Henryka zostaje zapamiętanych jako ikony naszej Karol Beyer (eg albums of Warsaw and Cra- Both associations have triggered intensive W latach 1918–1939 polskie środowiska fo- administrowane przez trzech zaborców. Poddębskiego31. Wydawnictwo prof. tożamości. cow views), Teodor Chodźka (eg. Album of activities of photographers, both non- and tograficzne działały prężnie, organizowały Fotografia była bez wątpienia medium Włodzimierza Dzwonkowskiego stało się views from the country), Konrad Brandl (eg. professional ones, whose images – in the krajowe i międzynarodowe wystawy, ukazy- znakomicie nadającym się do wykorzy- ukoronowaniem idei fotografii ojczystej, Vilnius Views Album), Józef Czechowicz form of negatives, prints, and even popular wały się periodyki, albumy, podręczniki. Fo- stania w procesie budowania nowej pań- którą niepodległa Rzeczpospolita doceniła. (eg. Wilia’s Album), Wanda Chicińska transparencies – were sought after to be tografia zafascynowała środowisko polskich stwowości i konstruowania tożsamości Na uznanie czynników oficjalnych nie (Lublin Views Album), Maksymilian Fajans bought, promoted and preserved for future artystów, także awangardowych24. Nie udało narodowej. Dlatego w dwudziestoleciu mógł liczyć Aleksander Minorski, który za (eg. Vistula River Railroad), Michał Greim generations7. These activities turned out to się jednak wówczas zorganizować szkol- międzywojennym w Polsce, podobnie jak prace podejmujące wrażliwe tematy ubó- (eg. Castles and Palaces of Podlasie repeat- be priceless in the face of enormous losses, nictwa artystycznego w zakresie fotografii wszędzie na świecie, przywiązywano dużą stwa i zaniedbania rodzin robotniczych / edly mentioned in Sienkiewicz’s Trilogy) all which also touched the cultural goods, na poziomie szkół wyższych. Jedyny samo- wagę do fotografii jako skutecznego środ- w warszawskiej dzielnicy Wola zapłacił the way to Józef Grodzicki’s albums (eg. which were caused by World War I. dzielny Zakład Fotografii Artystycznej powstał ka masowego oddziaływania. Efekty pracy odosobnieniem w Berezie Kartuskiej. Bez- about metalwork plants and the opencast At the beginning of the 20th century, na Wydziale Sztuk Pięknych Uniwersytetu fotografów służyły przekazywaniu trady- pośrednim powodem uwięzienia fotografa ore mine in Ostrowiec Świętokrzyski), photography, the technological growth of Stefana Batorego w Wilnie, pod skrzydłami cji, krzewieniu świadomości narodowej, okazała się publikacja Dola i niedola na- The history of Polish photography has Stanisław Bizański (eg. Views from the which from the 1880s led to the simplifi- Ferdynanda Ruszczyca prowadził go Jan dokumentowaniu wielokulturowości na szych dzieci, wydana w sierpniu 1938 roku a fascinating beginning, which, paradoxi- Tatras), the Boretti brothers (eg. Album of cation of the process of receiving a photo, Bułhak. Co ciekawe, ten fotograf – artysta obszarach dawnej Rzeczypospolitej, a także z okazji Ogólnopolskiego Kongresu cally, was the result of the complex political commemorative views from the Nowogródek aroused the interest of more and more i właściciel zakładu fotograficznego przy edukacji społeczeństwa w zakresie estetyki. Dziecka. Broszura zawierająca kilkana- situation in which Poles found themselves and Słuck districts), Awit Schubert (eg. an social groups, became the favourite en- pierwszej nadarzającej się okazji przystą- Jednym z przykładów zaangażowania pań- ście zdjęć dokumentujących biedę dzieci at a time when this new way of registering album of Wieliczka salt mine’s interiors), tertainment, ensuring the preservation of pił, po zdaniu egzaminu na „podmistrza”, stwa w budowanie wizerunku Ojczyzny była proletariatu została skonfiskowana, a wy- reality was invented, popularised and came and many, many others. everyday life by masses of non-professional do wileńskiego Zgromadzenia Cechu kampania propagowania Polesia – krainy, stawa 150 fotogramów – zamknięta. Dla into common use all over the world1. Before Photographic images collected at that photographers. Hand-held cameras for Fotografów25. W ten sposób nobilitował o wyjątkowym, jak uważano, potencjale. Minorskiego, związanego ze środowiskami 1918, professional and non-professional time became a precious asset brought back taking pictures on the film roll and the nowy rodzaj rzemiosła. Warto przypo- Atrakcyjne zdjęcia, zamieszczane w książ- lewicowymi, fotografią ojczystą było podej- Polish photographers worked on vast areas by photographers to the reborn homeland possibility of bringing the exposed film mnieć, że „Fotografowanie” zostało uznane kach, prasie, broszurach, na pocztówkach, mowanie trudnych tematów społecznych, of the former Polish Commonwealth, set- from the territories of the three former to make and print the pictures in photo za rzemiosło dopiero w okresie między- na dworcach i w wagonach kolejowych, czemu pomimo represji pozostawał wier- ting permanent standards for using the partitions of Poland. The legacy of those au- studios, together with the expansion of wojennym na mocy rozporządzenia Prezy- pokazywały miejsca malownicze, przycią- ny32. Nic dziwnego, że jego prace nie mogły “first new medium”. From their personal thors, extensive and priceless for strength- advertisements of equipment and ser- gające turystów i obiecujące wypoczynek 27. się znaleźć na Pierwszej Wystawie Fotogra- initiative and at their own expense, they en- ening our historical and cultural identity, vices made amateur photography present Szczególną uwagę zwracano również na fii Ojczystej, zaprezentowanej w 1938 roku, gaged in the preservation of Polish cultural survived among other things thanks to in everyday life of many families. It’s not 18 Więcej na temat fotografii polskiej w tym 28 3 czasie zob. Urszula Czartoryska, Fotografia polska takie tereny, jak ziemia śląska czy nowy której regulamin głosił: Zdjęcia powinny heritage on glass negatives, documenting private collectors and scientific institu- surprising that political events in Europe 1912–1948 z Muzeum Sztuki w Łodzi, kat. wyst., Poznań port w Gdyni29, którym zapewniono podob- obrazować naszą ziemię ojczystą i ludzi ją za- the newest events from all areas of life and tions such as the Cracow Academy 1995. ną fotograficzną promocję. mieszkujących z najlepszej strony oraz posia- taking pictures of national heroes, whose 4 About the cooperation of Michał Greim with 19 Jan Bułhak, Wędrówki fotografa w słowie 33 the Anthropological Commission of AU see: Joanna i obrazie, Wilno 1936. W 1930 roku zostało opublikowane dać wartość artystyczną i piętno narodowe . portraits started to fill family albums. M. Dziewulska, World of Podole and Bessarabia in the 20 Jan Bułhak, Fotografika, Warszawa 1931. monumentalne dwutomowe wydawnictwo Wystawa, pod protektoratem Ministerstwa Photographers from Warsaw, Krakow, Lviv, lens of Michał Greim. Gifts of photography for the Polish 21 Jan Bułhak, Jaka ma być polska fotografia z kilkoma tysiącami zdjęć pt. Polska w kraj- Spraw Zagranicznych, które fundowało Krzemieniec, Kamieniec Podolski, Vilnius, Academy of Learning, “Yearbook of the Polish Academy ojczysta?, „Przegląd Fotograficzny” 1938, nr 11–12, of Sciences and the Polish Academy of Learning in s. 200–202. obrazie i zabytkach, które wydawca polecał nagrody, odniosła wielki sukces. Podobnym Minsk, Lublin, Zamość, Kalisz, Łódź and Cracow” 2011, no. 56, pp. 379-420. 22 Jan Bułhak, Estetyka światła, Wilno 1936. Poznań, to mention only a few active cen- 5 Adam Czarnowski, Wanda Skowron, History 23 Adam Sobota, Jan Bułhak i koncepcje 26 Rocznik polityczny i gospodarczy 1939, tres at the end of the 19th and at the turn of Tourist Photography PTK - PTTK, Łódź 2000. narodowości fotografii [w:] Jan Bułhak (1876–1950). Warszawa 1939, s. 832. 30 Polska w krajobrazie i zabytkach, t. 1, foto- 2 Małgorzata Grąbczewska, To see. To capture. 6 Karolina Puchała-Rojek, “Fever of Fotografik / Pictorial Photographer, kat. wyst., red. Zofia 27 Karolina Puchała-Rojek, Poleska grafie zebrał i ułożył prof. Wł. Dzwonkowski, Warszawa of the 20th century, practiced all kinds of To testify. The Birth of Photo Reportage on Polish Lands Photography”. Aspects of Documenting Monuments in Jurkowlaniec, Warszawa 2007, s. 177–197. propaganda, czyli obietnice archiwum fotografii Zofii 1930, s. VI. photography, from atelier through outdoor [in:] Andrzej Rybicki The Legionary Shots. The Birth of the First Years of Activity of TONZP [in:] Polish Cultural 24 Szerzej na temat polskiej fotografiki zob. Chomętowskiej [w:] Wielkie i małe historie fotografii, 31 Niepodległa Poddębskiego / Independence by Polish War Reportage, Cracow 2014, pp. 60–97. Heritage at the Threshold of Independence. Around the Lech Lechowicz, The History of Polish photography red. Danuta Jackiewicz, Zofia Jurkowlaniec, Poddębski, Warszawa 2017. 3 Many collections of photographs have been Society for the Protection of Monuments, edited by Ewa 1900–1938 [w:] The History of European Photography Warszawa 2013, 32 Halina Słomińska, Aleksander Minorski – 1 Danuta Jackiewicz, Photography as a political donated to the National Museum in Warsaw. See: Manikowska, Piotr, Jamski, Warsaw 2010, pp. 227-251. 1900–1938, ed. Václav Macek, Bratislava 2010, vol. 2, s. 36–47. fotografia walcząca, „Fotografia” 1969, nr 8, s. 177–180, phenomenon (1839-1864) [in:] How to Look at Poland, Photosensitive. Photo Collections at the National Museum in 7 In 1916 in Warsaw, Polish Tourist s. 450–479. 28 Piękno Ziemi Śląskiej, Katowice 1938. 183–185. Germany and the World? Jubilee Book of Professor Warsaw. Exhibition in the 170th Anniversary of the Invention Organisation presented the exhibition „Poland in 25 Jan Bułhak (1876–1950). Fotografik, 29 Gdynia. 80 widoków Gdyni, portu i wybrzeża, 33 Cyt. za: Ignacy Płażewski, Dzieje polskiej Eugeniusz Cezary Król, edited by Joanna Szymoniczek, of Photography, catalogue of the exhibition edited by pictures”, showing photographs in three sections: op. cit, s. 65. Warszawa 1938. fotografii 1839–1939, Warszawa 2003, s. 305. Warsaw 2017, pp. 756-772. Danuta Jackiewicz, Anna Masłowska, Warsaw 2009. Earth, Man, History. Sto zdjęć z okazji stulecia odzyskania przez Polskę niepodległości / One hundred photographs to celebrate the 100th anniversary of Poland regaining independence 14 15 Rozdział 0 / Chapter 0 from 1914-1918 also have a rich documen- founded the Photo-Plat Agency15, active aesthetics of light22, concepts of the national three different invaders. Undoubtedly, pho- Henryk Poddębski31. The publication of tation, quite often made by soldiers, who both on the domestic and the international identity of the photography23 - these are the tography was a medium perfectly suited to professor Włodzimierz Dzwonkowski be- were fighting on all fronts of the Great War. market. The press of the Second Republic issues which started to bother the creators the process of building new statehood and came the capstone of the idea of homeland A perfect example of a chapter from our of Poland became an important recipient and recipients of photographic images at constructing a national identity. Therefore, photography, which was appreciated by the history recorded meticulously both by the of the reportage photography by publishing that time, precisely because of Bułhak’s ac- in interwar Poland, like everywhere in independent Republic of Poland. participants themselves and by press agen- photos and thus ensured that the created tivity. In 1918-1939, the Polish photographic the world, photography was treated with Aleksander Minorski couldn’t count cies are the combat routes of the Polish image of the country corresponded with community was very active in organising great importance as an effective means of on the recognition of official institutions Legions. Private photos show in particular the currently pursued policy16. This type national and international exhibitions, and mass influence. The results of photogra- for his work on the sensitive subjects of the personal experience of the war, bring of action was a consequence of successive publishing periodicals, albums and text- phers’ work were used to convey tradition, poverty and negligence of working-class closer the specificity of military existence, governments of the Republic of Poland hav- books. Photography fascinated the commu- propagate national awareness, document families in Wola – a working-class district and sometimes they become a message ing their own policy regarding the applica- nity of Polish artists, including avant-garde multiculturalism in the areas of the former of Warsaw. He paid for his work with isola- from the battlefields of the Legions, which tion of photography, which is well docu- artists24. However, it was not possible to Polish-Lithuanian Commonwealth, as well tion in Bereza Kartuska prison. The direct were the first Polish military formation in mented with the occasional photo albums organise artistic education in the field of as educate society in the area of aesthetics. reason for the photographer’s imprison- the 20th century8. issued by individual ministries. A spectacu- photography at the university level. The only One of the examples of the involvement ment was the publication Fate and Misery During the First World War and in the lar move was made in 1922 by the Ministry independent Artistic Photography Depart- of the state in building the image of the of Our Children, printed in August 1938 on following years when the borders of the of Foreign Affairs, which offered members ment was created at the Faculty of Fine Arts homeland was the campaign to propagate the occasion of the Nationwide Children’s Republic of Poland were being determined, of the League of Nations (1919-1946) photo of the Stefan Batory University in Vilnius, Polesie – a land with a unique, as it was Congress. The brochure containing numer- thanks to the activities of the “Illustrated albums of Vilnius made by Jan Bułhak, in or- under the supervision of Ferdynand Ruszczyc believed, potential. Attractive photos, pub- ous photographs documenting the poverty Daily Courier”9 publishing company, as well der to confirm the Polish identity of the city and it was led by Jan Bułhak. Interestingly, lished in books, press, brochures, present- of the proletariat’s children was confiscat- as the first private press agency – Marian in the most accessible way. As the creator this particular photographer – who was ed on postcards, train stations and railway ed, and an exhibition of 150 photograms – Fuks Press and Photo Agency10, and many of the albums recalled: In this way, Vilnius an artist and an owner of a photographic cars, showed scenic places, which were closed. For Minorski, associated with leftist independent photojournalists, a multilat- spoke to foreigners about its Polish values and studio, took the first opportunity to sign supposed to attract tourists by promising circles, “homeland photography” meant eral documentation of events important for handed them a document that was proving this up to the Vilnius Guild of Photographers25, leisure27. Particular attention was also paid touching upon difficult social issues, an Poles awaiting the revival of Polish state- point better than any legal arguments17. just after he passed the exam for the “sub- to areas such as Silesia28 or the new port approach he remained faithful to despite hood was created. After the war, a govern- The achievements and dilemmas of foreman”. In this way, he ennobled a new in Gdynia29, which were ensured similar the repression32. It’s not surprising that his mental press agency was established in this particular artistic expression, which in kind of craft. It’s worth recalling that pho- photographic promotion. works couldn’t be found at the First Exhibi- independent Poland – the Polish Telegraph the Second Polish Republic flourished, focus tography became perceived as a craft only In 1930, a monumental two-volume tion of the Homeland Photography, pre- Agency (1918-1991)11. Soon, a private in the person of Jan Bułhak, especially in in the interwar period by the regulation set album, with several thousand photos, was sented in 1938, rules of which stated: Photos Warsaw Photographic Agency (1919-1933) his philosophy of practical and theoretical in 1927 by the President, which concerned published. Landscapes and Monuments of should illustrate our homeland and its people was launched, headed by Wacław Saryusz- attitude towards the art of photography18. industrial law. In 1939, from 68 types of craft Poland, which was advertised to readers by from the best angle and have both artistic Wolski, whose photojournalists docu- The issues of sightseeing photography19, workshops registered in Poland, “Photog- the publisher with these words: Until now value and national character33. The exhibi- mented the events of the Polish-Bolshevik the concept of photo-graphics20, the idea raphy” was in 21st place, between “Confec- we didn’t have an album covering the entirety tion, under the patronage of the Ministry war of 192012. Since 1924, there had been of homeland photography21, the issues of tionary” and “Glassmaking”26. Thus, after 20 of our lands with all their types of landscape, of Foreign Affairs, which funded the a photographic agency “Światowid” which years of independence, the social popularity ethnic groups and the most precious monu- awards, was a great success. The retrospec- belonged to the IKC group13, since 1926 of photography turned out, at least statisti- ments. To make such a full-view of our coun- tive exhibition on the hundredth anniver- the Foto-Ajencja Prasowa, owned by Karol 15 Danuta Jackiewicz, Photographs of Antoni cally speaking, comparable to the appetite try and in order to make it exact, it had to be sary of inventing photography could have Pęcherski14, and in 1927 Stefan Plater-Zyberk Łyżwański [in:] The Academy presents. Antoni Łyżwański for cakes. documented with the usage of photographs, been similarly prepared by the Polish 1904-1972, edited by Irena Kossowska, Danuta 30 Jackiewicz, Wojtek Klemm, Warsaw 2004, pp. 84-99. Reborn Poland needed effective tools and they had to be impeccable . Two albums Photographic Society in the autumn of 8 Andrzej Rybicki, The Legions’ Shots [in:] 16 More on this subject, see: Marcin to integrate citizens living in territories contain photos by many authors and agen- 1939, but unfortunately, it didn’t take place. A. Rybicki, op. cit., pp. 136–351. Krzanicki, Photography and propaganda. Polish Press which for 123 years were administered by cies, but most of the work came from two Photography in Independent Poland 9 Illustrated Daily Courier. Memorial Book on Photojournalism in the Pnterwar Period, Cracow 2013. the Hundredth Anniversary of Creating of the Journal and 17 Jan Bułhak, Twenty-six years with Ruszczyc, collections: Poland in photographic images has an extremely rich history, worthy of the Publishing House 1910-1939, edited by Grażyna Vilnius 1939, p. 197. An effective campaign to 22 Jan Bułhak, Aesthetics of the Light, by Jan Bułhak and The Largest Collection of detailed research and wide promotion, Wrona, Piotr Borowiec, Krzysztof Woźniakowski, maintain Vilnius within the borders of the Republic of Vilnius 1936. Contemporary Polish Photography by ranging from artistic to professional, guild Cracow-Katowice 2010. Poland resulted in decorating the photographer Jan 23 Adam Sobota, Jan Bułhak and the concepts 10 Krzysztof Wójcik, Marian Fuks. First Bułhak with the Officer’s Cross of the Order of Polonia of the nationality of photography [in:] Jan Bułhak and amateur. Today it is possible to do it Photojournalist of the Second Polish Republic, Warsaw Restituta for artistic activity and propagating the (1876-1950). Pictorial Photographer, catalogue of the thoroughly, therefore more and more pho- 2017. Polish landscape abroad. exhibition, edited by Zofia Jurkowlaniec, Warsaw 2007, 27 Karolina Puchała-Rojek, Propaganda tographic images are remembered as icons 11 However, the photographic department 18 More about Polish photography at this pp. 177-197. of Polesie, or Promises of the photo archives of Zofia at PTA was not established until 1930. Waldemar time, see: Urszula Czartoryska, Polish Photography 24 More on the subject of Polish photography, Chomętowska’s [in:] Great and Small Stories of of our identity. Grabowski, Polish Telegraph Agency 1918-1991, 1912-1948 From the Museum of Art in Łódź, catalogue see: Lech Lechowicz, The History of Polish photography Photography, edited by Danuta Jackiewicz, Zofia ☚ Warsaw 2005, p. 152. of the exhibition, Poznań 1995. 1900-1938 [in:] The History of European Photography Jurkowlaniec, Warsaw 2013, pp. 36-47. 12 The National Museum in Warsaw 19 Jan Bułhak, Photographer’s Travels Across 1900-1938, edited by Václav Macek, Bratislava 2010, 28 Beauty of the Silesia, Katowice 1938. 31 Independence by Poddębski, Warsaw 2017. purchased a WAF photography team in 1921. the Word and the Image, Vilnius 1936. vol. 2, pp. 450-479. 29 Gdynia. 80 Images of Gdynia, Port and Coast, 32 Halina Słomińska, Aleksander Minorski - 13 Illustrated Courier ..., op.cit., pp. 113-114. 20 Jan Bułhak, Photographics, Warsaw 1931. 25 Jan Bułhak (1876-1950). Photographic, op. Warsaw 1938. Fighting Photography, “Photography” 1969, No. 8, pp. 14 Jerzy S. Majewski, Waiting for the 21 Jan Bułhak, What is to be Polish Homeland cit, p. 65. 30 Landscapes and monuments of Poland, vol. 177-180, 183-185. Reconstruction. Warsaw 1945-1950 in the lens of Karol Photography ?, “Photography Journal” 1938, No. 11-12, 26 Political and Economic Yearbook 1939, 1, photographs were collected and put together by 33 Quotation: Ignacy Płażewski, History of Pęcherski, Warsaw 2016. pp. 200-202. Warsaw 1939, p. 832. professor Władysław Dzwonkowski, Warsaw 1930, p. VI. Polish Photography 1839-1939, Warsaw 2003, p. 305. Sto zdjęć z okazji stulecia odzyskania przez Polskę niepodległości / One hundred photographs to celebrate the 100th anniversary of Poland regaining independence 16 17 Rozdział 0 / Chapter 0 Policjant przeprowadza staruszkę przez większość czasu Polaków, prawie przez cały a custom war broke out with Germany, most, aroused great interest, and as such ›› ROZDZIAŁ I / CHAPTER I jezdnię – fotografia wręcz ikoniczna, uka- tydzień, łącznie z sobotą, dlatego szcze- causing a significant drop in industrial was eagerly shown in the press. Photos zująca archetyp stróża prawa, troszczącego gólnie ceniono niedzielny wypoczynek. production and trade. from balls and dances allowed others to Życie codzienne/ Everyday Life się o słabszych. Policja Państwowa, utwo- Popularne były pikniki za miastem, zabawy When these difficulties were solved, the forget about the grey, difficult reality for rzona w 1919 roku, stanęła przed trudnym w wesołych miasteczkach, seanse kinowe collapse of the New York stock exchange in a moment. The elites, who included both Łukasz Karolewski zadaniem zapewnienia porządku publicz- czy wieczory taneczne. Chętnie uprawiano 1929 brought the Great Depression, which gentry and modern intelligentsia, had nego w powstającym państwie. Sytuacja sport, zrzeszając się w różnego rodzaju klu- also didn’t spare Poland. The situation a huge impact on the society, they were sprzyjała rozwojowi przestępczości. Więk- bach. Dla społeczeństwa dwudziestolecia began to improve slightly in the second triggering both change and progress. szość społeczeństwa żyła biednie, musiała międzywojennego charakterystyczna jest half of the 1930s. All the investments and ☚ ciężko pracować, zadowalając się niewiel- mnogość organizacji, do których należeli sacrifices of past years started to pay off. kimi zarobkami. Krajem wstrząsały kolejne obywatele, nie tylko w miastach, ale coraz Economic growth occurred, sanitation kryzysy gospodarcze. Niedługo po odzyska- częściej na wsiach. Wobec ciasnoty wielu and healthcare systems improved, and the niu niepodległości wystąpiła inflacja, która mieszkań chętnie spędzano czas w parkach general standard of living increased. The wkrótce przekształciła się w hiperinflację. czy lokalach gastronomicznych. electrification of the country was in prog- Zakończyły ją dopiero w 1924 roku reformy Inne rozrywki preferowały elity, ich ress, more and more houses in the cities Władysława Grabskiego, zapewniające styl życia, nieosiągalny dla większości, bu- were being connected to the water sup- Polsce stabilną, wymienialną walutę – dził wielkie zainteresowanie, dlatego chęt- ply, gas and sewage systems. Nevertheless, złotego. Rok później wybuchła wojna celna nie pokazywany był w prasie. Zdjęcia z ba- Poland was a country of huge contrasts in z Niemcami, powodująca znaczny spadek lów i dansingów pozwalały choć na chwilę those years. Warsaw, sometimes referred produkcji przemysłowej i wymiany handlo- zapomnieć o szarej, trudnej rzeczywistości. as the Paris of the East, also had many poor wej. Gdy uporano się z tymi trudnościami, Elity, do których zaliczano zarówno zie- districts, with dark, damp internal yards załamanie giełdy w Nowym Jorku w 1929 miaństwo, jak i nowoczesną inteligencję, and low wooden housing. The gap existed roku przyniosło Wielki Kryzys, który nie miały ogromny wpływ na społeczeństwo, not only between urban and rural areas, ominął też Polski. Sytuacja zaczęła się były motorem zmian i postępu. but also between different regions of the poprawiać w drugiej połowie lat 30. Zaczęły country. Especially the Eastern Border- procentować inwestycje i wyrzeczenia mi- lands were still dominated by traditional nionych lat. Nastąpił wzrost gospodarczy, social relations and archaic production polepszyły się warunki sanitarne i opieka methods. Whereas Wielkopolska boasted zdrowotna, podniósł się ogólny poziom independent farms, which were the basis of życia. Postępowała elektryfikacja kraju, strong, modern agriculture. coraz więcej domów w miastach podłącza- / Silesia, together with the region of the no do sieci wodociągowej, gazowej i kana- Central Industrial District and major cities lizacyjnej. Mimo to Polska tamtych lat była was inhabited largely by factory workers, krajem ogromnych kontrastów. Warszawa, who, in the industrial plants, were dividing uważana za Paryż Wschodu, miała też wiele the day between shifts. The dream of many biednych dzielnic, z ciemnymi, wilgotnymi A policeman helping an old lady to cross was a “public job” that guaranteed stable podwórkami studniami, czy niską, drewnia- the street – an image which can be called employment and a decent income. Work ną zabudową. Różnice występowały na linii iconic, one that shows an archetype of took up most of people’s time in Poland, miasto – wieś, dotyczyły też poszczególnych a protector of the law and order who takes almost all week, including Saturday, which regionów kraju. Zwłaszcza na Kresach care of the weaker. The National Police, is why the Sunday rest was particularly Wschodnich dominowały tradycyjne stosun- established in 1919 faced a challenging cherished. Picnics outside the city, games ki społeczne i archaiczne metody produkcji. task of ensuring public order in the newly in funfairs, movie screenings and dance Z kolei w Wielkopolsce istniało nowoczesne, created state. The circumstances contrib- evenings were extremely popular. People silne rolnictwo, którego podstawę stanowiły uted to the growth of crime. Majority of the enjoyed practicing sports and joined vari- samodzielne gospodarstwa rolne. society suffered from poverty, had to work ous clubs. It was typical for the society of Śląsk, a także rejon Centralnego hard and survive on low income. The coun- the inter-war period, including citizens not Okręgu Przemysłowego oraz znaczniejsze try was shaken by consecutive economic only in cities but more and more often in miasta były zamieszkałe w znacznej części crises. Soon after regaining independence villages to enrol into many different organ- przez proletariat fabryczny, dzielący dobę inflation occurred, quickly developing into isations. Because of the size of the apart- na kolejne zmiany w zakładach przemysło- hyperinflation. It was ended only in 1924 ments many were eager to spend time in wych. Marzeniem wielu była „państwowa with Władysław Grabski’s reform, which parks or catering establishments. posada”, gwarantująca stabilne zatrudnie- ensured Poland a stable and exchangeable The elites preferred other entertain- nie i godziwy zarobek. Praca wypełniała currency – the Polish zloty. A year later, ments. Their lifestyle, unattainable for

Sto zdjęć z okazji stulecia odzyskania przez Polskę niepodległości / One hundred photographs to celebrate the 100th anniversary of Poland regaining independence 18 19 Rozdział I / Chapter I Policjant przeprowadzający staruszkę przez ulicę Krakowskie Przedmieście w Warszawie, w pobliżu placu Zamkowego. W głębi ulica Podwale z kamienicą Dziewulskich. Zdjęcie wykonano w ramach serii fotografii dokumentujących codzienną służbę funkcjonariuszy Policji Państwowej, 1925 / A policeman helping an old lady to cross Krakowskie Przedmieście Street in Warsaw, in the area of the Castle Square. In the background, Podwale Street is visible together with the Dziewulski apartment house. The photo has been taken as one in a series documenting the everyday duties of police officers of the National Police, 1925

Sto zdjęć z okazji stulecia odzyskania przez Polskę niepodległości / One hundred photographs to celebrate the 100th anniversary of Poland regaining independence 20 21 Rozdział I / Chapter I Kobieta sprzedająca kwiaty na ulicy Kopernika w Warszawie, przy skrzyżowa- niu z ulicą Tamką. W tle widoczny budynek bazaru na Sewerynowie i gmach Powszech- nego Zakładu Ubezpieczeń Wzajemnych. Handel uliczny był bardzo rozpowszechnio- ny. Sprzedawcy oferowali m.in. żywność, napoje (np. lemoniadę w wiadrach), ubra- nia, drobiazgi codziennego użytku, 1931 / A woman selling flowers on Kopernika Street in Warsaw, at the crossing with Tamka Street. The market at Sewerynów and the building of the Mutual Insurance Company are visible in the background. Street trading was very common. Among many goods, sellers offered: food, drinks (e.g. lemonade in buckets), clothes and items of everyday usage, 1931

Sto zdjęć z okazji stulecia odzyskania przez Polskę niepodległości / One hundred photographs to celebrate the 100th anniversary of Poland regaining independence 22 23 Rozdział I / Chapter I Poniatówka na Saskiej Kępie, obok plaży braci Kozłowskich najpopularniejsza plaża prywatna w Warszawie. Oferowała m.in. dansing i restaurację. Wstęp był płatny, zatem mniej zamożni warszawiacy korzystali z dzikich plaż na obrzeżach miasta. Plażowanie początkowo uważano za rozrywkę nieprzystojącą wyższym sferom, dopiero pod koniec lat 20. upowszechniła się moda na opaleniznę, a wraz z nią kostiumy kąpielowe, 1922–1939, fot. Leon Jarumski / Poniatówka beach at Saska Kępa, close to the beach owned by Kozłowski brothers. It was the most popular private beach in Warsaw. Among other things, it offered dancing events and a restaurant. As one had to pay for the entrance, the less wealthy Varsovians used the wide beaches on the outskirts of town. At first spending time on the beach was considered inappropriate for the high-class people; it wasn’t until the end of the 20s having a tan and swimming suits became fashionable, 1922-1939, photo by Leon Jarumski

Sto zdjęć z okazji stulecia odzyskania przez Polskę niepodległości / One hundred photographs to celebrate the 100th anniversary of Poland regaining independence 24 25 Rozdział I / Chapter I Policjant kierujący ruchem na ulicy Nowy Świat w Warszawie. Rosnące natężenie ruchu ulicznego przyczyniło się do wpro- wadzania w stolicy pierwszych systemów sygnalizacji świetlnej, stopniowo zastępu- jących tradycyjną regulację ruchu przez funkcjonariuszy policji, 1929 / A police officer conducting traffic at the Nowy Świat Street in Warsaw. The first system of traffic lights was introduced in the capital due to the increase of city traffic and it slowly replaced the traditional method of regulating traffic by police officers, 1929. ↷ rewers / reverse

Sto zdjęć z okazji stulecia odzyskania przez Polskę niepodległości / One hundred photographs to celebrate the 100th anniversary of Poland regaining independence 26 27 Rozdział I / Chapter I Kawiarnia „George” przy ulicy Jasnej w Warszawie, której atrakcją były telefony na każdym stoliku, umożliwiające rozmowy z osobami obecnymi w lokalu. Elegancka część Warszawy dwudziestolecia międzywojennego, nazywanej przez zagranicznych gości Małym Paryżem, przyciągała stylowymi kawiarniami, dansingami i gwarnymi ulicami, 1931–1932, fot. Leon Jarumski / “George” cafe at Jasna Street in Warsaw, where the main attraction were phones placed on every table, which enabled talking to the guests of the cafe. The elegant part of Warsaw of the interwar period, which used to be called by foreign visitors Little Paris, offered stylish cafes, dances and lively streets, 1931-1932, photo by Leon Jarumski

Wachmistrz Matysiak i Wera Gajdzińska. Spotkanie po podoficerskim biegu św. Huberta w Garwolinie. Hubertus był co roku uroczyście organizowany przez stacjonujący w mieście 1. Pułk Strzelców Konnych. Oprócz oficerów i podoficerów w imprezie brały udział osoby cywilne, także kobiety jeżdżące konno, zwane amazonkami, 1937, fot. Narcyz Witczak-Witaczyński / Wachmeister Matysiak and Wera Gajdzińska. A meeting after the St. Hubert Run in Garwolin. Hubertus was organised annually with utmost celebration by the 1st Regiment of Mounted Riflemen which stationed in the city. Apart from the officers and non-commissioned officers, civilians were also taking part in the event, including women who were horse-riding and were called the Amazons, 1937, photo by Narcyz Witczak-Witaczyński

Sto zdjęć z okazji stulecia odzyskania przez Polskę niepodległości / One hundred photographs to celebrate the 100th anniversary of Poland regaining independence 28 29 Rozdział I / Chapter I Szewc przy pracy w warsztacie. Ówcześni szewcy nie tylko naprawiali buty, ale i je wy- twarzali. Wykonane na miarę obuwie było wygodniejsze i trwalsze od produkowanego w fabrykach, które ponadto stały się zagrożeniem dla licznych rzemieślniczych zakładów szewskich. Ludzie biedni często mieli tylko jedną parę butów, więc ją oszczędzali, wkłada- jąc jedynie w dni świąteczne, 1929 / Shoemaker at work in the workshop. The shoemakers of that times not only repaired shoes, but also produced them. Tailor-made footwear was more comfortable and more durable than one manufactured in factories, which became a threat to many craft shoemakers. Poor people often had only one pair of shoes, so they saved it and put them on only on holiday, 1929.

Sto zdjęć z okazji stulecia odzyskania przez Polskę niepodległości / One hundred photographs to celebrate the 100th anniversary of Poland regaining independence 30 31 Rozdział I / Chapter I Wypadek na wiadukcie Pancera – samochód ciężarowy wyłamał barierkę, na szczęście nie było ofiar w ludziach. Widoczni gapie obserwujący akcję ratunkową, za nimi tramwaj linii „Z”, 1938 / An accident on the Pancer viaduct - the truck broke the railing, fortunately, there were no casualties. The onlookers watching the rescue action are visible, the “Z” line tram is passing in the background, 1938. ↷ rewers / reverse

Sto zdjęć z okazji stulecia odzyskania przez Polskę niepodległości / One hundred photographs to celebrate the 100th anniversary of Poland regaining independence 32 33 Rozdział I / Chapter I Szymon Mikulski z żoną i synem, wieś Unin pod Garwolinem. W oddali widoczny dom rodziny. Państwo Mikulscy nie byli typowymi rolnikami. Mieli dobry status materialny, o czym świadczy obszerny, solidny dom kryty blachą. Pani Mikulska pracowała w sklepie, który prowadziła w Garwolinie siostra jej męża, 1939, fot. Narcyz Witczak-Witaczyński / Szymon Mikulski with his wife and son in Unin village near Garwolin. The family house is visible in the distance. The Mikulski family were not typical farmers. They had good financial status, as the solid house with tin roof proves. Ms. Mikulski worked in a shop in Garwolin that was run by her sister-in-law, 1939, photo by Narcyz Witczak-Witaczyński.

→ Plażowicze w Wielkiej Wsi nad Bałtykiem. Dawna wieś rybacka już w latach 20. stała się znanym miejscem turystycznym i kąpie- liskiem. Na wypoczynek przyjeżdżali tutaj członkowie elity politycznej, artystycznej i wojskowej. Powstawały kolejne nadmor- skie kurorty, a prasa reklamowała „wczasy nad polskim morzem”, 1938, fot. Henryk Poddębski / Beach-goers in Wielka Wieś village at the Baltic Sea. Already in the 1920s the former fishing village became a famous tourist destination and a bathing place. The members of the political, artistic and military elite came here for rest. More seaside resorts were built, and the press advertised “holidays on the Polish seaside”, 1938, photo: Henryk Poddębski

Sto zdjęć z okazji stulecia odzyskania przez Polskę niepodległości / One hundred photographs to celebrate the 100th anniversary of Poland regaining independence 34 35 Rozdział I / Chapter I Sto zdjęć z okazji stulecia odzyskania przez Polskę niepodległości / One hundred photographs to celebrate the 100th anniversary of Poland regaining independence 36 37 Rozdział I / Chapter I Fotografia, która zdobyła największą liczbę na roli i hodowlą. Wybitnie rustykalny On the other hand, in the area of Gdańsk ›› ROZDZIAŁ II / CHAPTER II głosów internautów, przedstawia rozwieszone charakter miały Kresy Wschodnie, znane Bay, a modern city with ports and shipyards sieci do połowów łososi i łodzie rybackie na z żyznych czarnoziemów, poprzetykanych – Gdynia was constructed replacing a small Krajobraz/ Landscape wybrzeżu Półwyspu Helskiego. Odrodzone malowniczymi lasami i mokradłami. Indu- fishing village. Modernist buildings and państwo polskie, decyzją mocarstw euro- strializacja, mająca na celu poprawę poten- wide streets were a novum among narrow, pejskich, uzyskało zaledwie 140-kilometro- cjału obronnego, spowodowała powstanie nineteenth-century streets and rococo- Katarzyna Brąkowska wy odcinek wybrzeża Bałtyku. Nie obejmo- wielu nowoczesnych fabryk, zgrupowanych houses that prevailed in Polish cities. wał on Gdańska, który pozostał „wolnym głównie w Centralnym Okręgu Przemysło- The residential buildings in towns miastem” pod zarządem Ligi Narodów, wym. Dymy z fabrycznych kominów zasnu- and villages of interwar Poland showed z przeważającymi wpływami niemieckimi. wały wiele polskich miast, szczególnie na great diversity throughout the whole coun- Mimo to dostęp do morza otworzył drogę Górnym Śląsku, ale również przemysłowe try. Electrified settlements with brick hous- do licznych zagranicznych rynków z po- dzielnice w Łodzi, Warszawie czy Poznaniu. es and paved roads, found in Pomerania minięciem niemieckiej bariery celnej. Po Coraz więcej terenów powiązanych było and Wielkopolska contrasted with muddy wybudowaniu na Helu w 1921 roku linii ko- liniami kolejowymi, przyspieszającymi villages where wooden thatched cottages lejowej, ułatwiającej komunikację, nastąpił transport pasażerów i towarów, a także dro- dominated. The poor economic situation tutaj rozkwit kurortów i turystyki, a także gami kołowymi, na których jednak ciągle first deepened by the customs war with ośrodków rybołówstwa. Znamienne jest, dominowały wozy konne. Germany in 1925, and then by the Great że nie zdecydowano się na budowę szosy Depression of 1929-1935, made it impos- (powstała dopiero w 1960), gdyż uznano, sible to quickly improve the state of the że ruch samochodowy zniszczyłby wyjąt- country's infrastructure and to increase kową urodę tego miejsca. Na Helu powsta- the society’s wealth. The differences be- ły również placówki naukowe: Morskie tween individual partitions were disap- Laboratorium Rybackie i Obserwatorium / pearing slowly, above all those between Geofizyczne. Ostatni odcinek mierzei the industrialised former Prussian parti- przeznaczono na Rejon Umocniony Hel, tion and the Austrian or Russian ones wsławiony obroną w 1939 roku. Z kolei nad The photography which has received the which were very backward agriculturally. Zatoką Gdańską, w miejscu małej wioski biggest number of Internet users' votes The country was still leaning strongly on rybackiej, wyrosło nowoczesne miasto presents a salmon fishing net hanging near agriculture and the majority of the popula- z portami i stoczniami – Gdynia. Moderni- the fishing boats on the coast of the Hel tion lived in the countryside, doing agri- styczne budowle i szerokie ulice stanowiły Peninsula. By the decision of the European cultural work and farming. The Eastern novum wśród przeważających w polskich powers, the newly reborn Polish state ob- Borderlands, known for its fertile soil inter- miastach wąskich XIX-wiecznych uliczek tained only a 140-kilometre section of the woven with picturesque forests and wet- i rokokowych kamienic. Baltic Sea coast. It didn’t include Gdańsk, lands, had a remarkably rustic character. Zabudowa mieszkalna miast i wsi which remained a "free city" under the Industrialisation, aimed at improving the Polski międzywojennej wykazywała duże authority of the League of Nations, with country’s defence potential, resulted in the zróżnicowanie na obszarze kraju. Zelek- some major German influences. Neverthe- creation of many modern factories, located tryfikowane osady z murowanymi doma- less, access to the sea has opened the way mainly in the Central Industrial District. mi i brukowanymi drogami, spotykane na to numerous foreign markets allowing to Smoke from the factory chimneys covered Pomorzu i w Wielkopolsce, kontrastowały omit the German customs barrier. After many Polish cities, especially in Upper z błotnistymi wioskami, gdzie królowały the construction of a railway line on Hel Silesia, but also industrial districts in Łódź, drewniane chaty kryte strzechą. Słaba ko- Peninsula in 1921, which made getting Warsaw and Poznań. More and more areas niunktura gospodarcza, pogorszona najpierw there much easier, many resorts, tourism as were connected by railway, improving the wojną celną z Niemcami w 1925 roku, a na- well as fishing centres started to flourish. transport of passengers and goods, as well stępnie Wielkim Kryzysem z lat 1929–1935, It is noteworthy that the authorities didn’t as by roads, on which horse-drawn wagons uniemożliwiała szybką poprawę stanu decide to build a highway (it was built only still dominated. infrastruktury kraju i wzrost zamożności in 1960), because it was recognised that the ☚ społeczeństwa. Wolno zanikały różnice traffic would destroy the unique beauty of między poszczególnymi zaborami, przede this place. The following scientific centres wszystkim między uprzemysłowionym were also established on Hel: the Sea Fish- dawnym zaborem pruskim a zacofanymi ing Laboratory and the Geophysical Obser- rolniczo austriackim czy rosyjskim. Kraj vatory. The last part of the peninsula was nadal miał charakter rolniczy i większość used for the Strengthened Hel Area, which ludności żyła na wsiach, trudniąc się pracą became famous for its defence in 1939.

Sto zdjęć z okazji stulecia odzyskania przez Polskę niepodległości / One hundred photographs to celebrate the 100th anniversary of Poland regaining independence 38 39 Rozdział II / Chapter II Rozwieszone sieci do połowów łososi na wybrzeżu Półwyspu Helskiego, 1930–1939, fot. Henryk Poddębski / The salmon fishing nets located on the Hel Peninsula. 1930–1939, photo. Henryk Poddębski

Sto zdjęć z okazji stulecia odzyskania przez Polskę niepodległości / One hundred photographs to celebrate the 100th anniversary of Poland regaining independence 40 41 Rozdział II / Chapter II Kompleks wiatraków kozłowych w Osiecznej. „Koźlaki” są najstarszym typem wiatraków na ziemiach polskich, później wypartym przez nowocześniejsze „holendry”. Wiatraki z Osiecznej były świadkami zwycięskiej bitwy stoczonej 11 stycznia 1919 r. z wojskami niemieckimi przez polskich powstańców z Osiecznej, Krzywinia i Śmigla, zwanej bitwą pod wiatrakami, 1934, fot. Henryk Poddębski / A complex of trestle windmills in Osieczna. “Koźlaki” are the oldest type of windmills in Poland, later replaced by more modern “Dutch” windmills. The windmills from Osieczna witnessed a victorious battle on January 11, 1919, fought against German troops by Polish insurgents from Osieczna, Krzywiń and Śmigiel, known as the Battle of the windmills, 1934, photo: Henryk Poddębski.

→ Fragment gruntowej ulicy w Rozdole k. Stanisławowa, miasta zdegradowane- go do osady, położonego nad Dniestrem. Dzisiaj okolice te nazywane są Szwajcarią Rozdolską. Widoczna typowa zabudowa małomiasteczkowa, charakterystyczna dla Kresów Wschodnich, z domami o dachach z drewnianego gontu, 1938, fot. Henryk Poddębski / A fragment of a dirt road in Rozdole near Stanisławów, a city degraded to a settlement and located on the Dniester River. Today, these areas are called the Rozdole Switzerland. Typical small-town buildings are visible, characteristic for the Eastern Borderlands, with wooden shingle-roofed houses, 1938, photo: Henryk Poddębski.

Sto zdjęć z okazji stulecia odzyskania przez Polskę niepodległości / One hundred photographs to celebrate the 100th anniversary of Poland regaining independence 42 43 Rozdział II / Chapter II Sto zdjęć z okazji stulecia odzyskania przez Polskę niepodległości / One hundred photographs to celebrate the 100th anniversary of Poland regaining independence 44 45 Rozdział II / Chapter II Łódź. Widok z góry w kierunku południowo-wschodnim na zabudowania przemysłowe. Od XIX w. postępował dynamiczny rozwój Łodzi, będącej głównym ośrodkiem przemysłu włókienniczego w Polsce. Na pierwszym planie widoczne dachy Fabryki Karola Eiserta (po II wojnie światowej Norbelana) przy ulicy Żeromskiego, w lewym dolnym rogu kamienice przy ulicy Gdańskiej 152 i 154, 1925, fot. Henryk Poddębski / The city of Łódź. View from the top in the south-east direction of the industrial buildings. From the 19th century, the dynamic development of Łódź, which was the main centre of the textile industry in Poland, was progressing. In the foreground, the roofs of the Karol Eisert Factory (after the Second World War renamed to Norbelan factory) at Żeromskiego Street are visible, in the lower left corner, the tenements at Gdańska Street 152 and 154, 1925, photo by Henryk Poddębski.

Sto zdjęć z okazji stulecia odzyskania przez Polskę niepodległości / One hundred photographs to celebrate the 100th anniversary of Poland regaining independence 46 47 Rozdział II / Chapter II Skrzyżowanie Nowego Światu z Alejami Jerozolimskimi w Warszawie. Jedno z naj- ważniejszych w mieście. Zwraca uwagę tramwaj linii okólnej „O”, której trasa okrą- żała znaczną część północnego Śródmie- ścia. Z prawej: otwarta w 1926 r. restauracja „Gastronomia”. Przyciągała nie tylko ofertą gastronomiczną, ale i kulturalną, m.in. od- bywały się tu długie koncerty oraz działała duża czytelnia gazet, 1930–1934, fot. Jan Binek / The intersection of Nowy Świat and Aleje Jerozolimskie Streets in Warsaw, which was one of the most important ones in the city. The “O” line tram draws attention. Its route circled a significant part of the northern part of the city centre. On the right: “Gastronomia” restaurant which opened in 1926. It attracted not only with its gastro- nomic, but also cultural offer, long concerts took place there and there was a large newspaper reading room, 1930-1934, photo by Jan Binek.

Sto zdjęć z okazji stulecia odzyskania przez Polskę niepodległości / One hundred photographs to celebrate the 100th anniversary of Poland regaining independence 48 49 Rozdział II / Chapter II Horodnica k. Horodenki w województwie stanisławowskim – miejscowość letnisko- wa nad Dniestrem. Samochód, którym podróżowali fotograf Henryk Poddębski i krajoznawca Mieczysław Orłowicz, ugrzązł w błocie na drodze. Z pomocą pospieszyły miejscowe dzieci. Zły stan dróg poważnie ograniczał motoryzację i utrzymywał do- minację transportu konnego, szczególnie na Kresach Wschodnich Rzeczypospolitej, 1938, fot. Henryk Poddębski / Horodnica near Horodenka in the Stanisławów voivodship - summer resort located on the Dniester River. The car that the photographer Henryk Poddębski and the tourist expert Mieczysław Orłowicz travelled with got stuck in the mud on the road in Horodnica. Local children rushed to help. The poor condition of roads seri- ously limited motorisation and kept the dominance of horse transportation, especially in the Eastern Borderlands of Poland, 1938, photo by Henryk Poddębski.

Sto zdjęć z okazji stulecia odzyskania przez Polskę niepodległości / One hundred photographs to celebrate the 100th anniversary of Poland regaining independence 50 51 Rozdział II / Chapter II Krynica-Zdrój. Wille przy bulwarze nad potokiem Kryniczanka, który jest jedną z atrakcji Bulwarów Dietla, zwanych powszechnie deptakiem krynickim. Krynica była słynnym kurortem uzdrowiskowym dla elit, znanym z licznych źródeł leczniczych. Uzdrowisko rozsławił także światowej sławy tenor Jan Kiepura, który miał tutaj swoją willę „Patria”, 1926 / Krynica-Zdrój. Villas by the boulevard on the Kryniczanka Stream, which is one of the attractions of the Dietl Boulevards, commonly known as the Krynica promenade. Krynica was a famous spa resort for the elites, known for its numerous healing springs. The spa was also made popular by the world-famous tenor Jan Kiepura, who had his villa – “Patria” here, 1926.

Sto zdjęć z okazji stulecia odzyskania przez Polskę niepodległości / One hundred photographs to celebrate the 100th anniversary of Poland regaining independence 52 53 Rozdział II / Chapter II Malowniczy krajobraz w pobliżu wsi Naniec, o której pierwsze wzmianki pochodzą z 1. poł. XIV w. Wieś obecnie jest jedną z dzielnic Wejherowa, podobnie jak pobliskie Śmiechowo. Miejscowość leży nad rzeką Redą wpływającą do Zatoki Puckiej, 1935, fot. Alfred Świerkosz / A picturesque landscape near the village of Naniec, the first mention of which dates back to the first half of the 14th century. The village is now one of the districts of Wejherowo city, just like the nearby Śmiechowo. The village lies on the Reda River which flows into the Puck Bay, 1935, photo by Alfred Świerkosz.

Sto zdjęć z okazji stulecia odzyskania przez Polskę niepodległości / One hundred photographs to celebrate the 100th anniversary of Poland regaining independence 54 55 Rozdział II / Chapter II Uroczyste otwarcie sezonu automobilowe- go, połączone z poświęceniem pojazdów przed kościołem św. Krzysztofa w Podkowie Leśnej. Świątynia ta została wybudowana ze składek członków klubów motoryzacyjnych i lotniczych, a tradycja corocznego święce- nia pojazdów jest kontynuowana do dziś jako Autosacrum. Projekt świątyni, autorstwa prof. Brunona Zborowskiego, wzoro- wany był na polskim pawilonie z wystawy w Paryżu w 1925 r., 1939 / The grand opening of the automobile season, combined with blessing of vehicles in front of the St. Krzysztof church in Podkowa Leśna. This church was built from the contributions of members of automobile and aviation clubs, and the tradition of the annual celebration of vehicles is continued until today as the Autosa- crum. Temple design made by prof. Bruno Zborowski, based on the Polish pavilion from the exhibition in Paris in 1925, 1939.

Gdynia. Promenada – jedna z reprezentacyjnych ulic młodego, modernistycznego miasta. Z lewej: na pierwszym planie kinokawiarnia „Bodega”, która spłonie w wielkim pożarze w grudniu 1938 r., a w głębi z lewej pierwsze dźwiękowe kino w mieście, „Morskie Oko”, oddane do użytku w 1928 r. w lokalu po sali tanecznej i restauracji, 1921–1938, fot. Henryk Poddębski / Gdynia. Promenada Gdyńska Street – one of the most representative streets of the young, modernist city. On the left: in the foreground the “Bodega” cinema hall, which will burn down during the large fire of December 1938, and in the background, on the left: “Morskie Oko”- the first sound cinema in the city which was opened in 1928 replacing a dancehall and a restaurant, 1921–1938, photo: Henryk Poddębski

Sto zdjęć z okazji stulecia odzyskania przez Polskę niepodległości / One hundred photographs to celebrate the 100th anniversary of Poland regaining independence 56 57 Rozdział II / Chapter II Wojciech Kossak był jednym z pięciorga w Stanach Zjednoczonych. W Paryżu rów- talent for historical and genre painting. sion of the Art Deco style. In Poland, mod- ›› ROZDZIAŁ III / CHAPTER III dzieci malarza Juliusza Kossaka. Przyszedł nież, podczas Międzynarodowej Wystawy The themes of his paintings focused both ern monumental buildings are being built Kultura/ Culture na świat w Paryżu, jego chrzestnym ojcem Sztuki Dekoracyjnej i Wzornictwa w 1925 on representations referring to the past – for the National Museum in Warsaw, the został francuski malarz Horace Vernet – roku, polscy architekci i artyści zdobywają and current events which were creating the Warsaw School of Economics, the Ministry nauczyciel wielu polskich artystów. liczne nagrody i wyróżnienia za projekt history of Poland in the Inter-war years. of Religious Affairs and Public Education, Magdalena Hartwig Wojciech, podobnie jak ojciec, skierował oryginalnego pawilonu, którego estetyka The most spectacular were two panora- the National Development Bank, pavil- swój talent w stronę malarstwa historycz- utrzymana była w rodzimej wersji stylu mas – “Racławicka”, showing the Battle of ions of the General National Exhibition in nego i rodzajowego. Tematyka jego obrazów art déco. W Polsce budowane są nowocze- Racławice in 1794, created with Jan Styka, Poznań, housing estates and villas in parts koncentrowała się zarówno wokół przed- sne monumentalne gmachy – dla Muzeum and “Berezyna”, a panorama illustrating of Warsaw like Żoliborz and Saska Kępa. In stawień nawiązujących do przeszłości, jak Narodowego w Warszawie, Szkoły Głównej the passage of Napoleon I by Berezyna in this decade, the city gardens are being cre- i wydarzeń aktualnych, które tworzyły hi- Handlowej, Ministerstwa Wyznań Religijnych 1812, which was painted jointly with Julian ated, like Mościce near the State Factory of storię Polski lat międzywojennych. Najbar- i Oświecenia Publicznego, czy Bank Gospo- Fałat and many other outstanding paint- Nitrogen Compounds and Podkowa Leśna. dziej spektakularne były dwie panoramy darstwa Krajowego, pawilony Powszechnej ers. Wojciech Kossak became extremely Polish cinematography is bloom- – „Racławicka”, ukazująca bitwę pod Wystawy Krajowej w Poznaniu, osiedla i wille popular thanks to such works as: “Olszynka ing. Film adaptations of literature appear, Racławicami w 1794 roku, opracowana na warszawskim Żoliborzu i Saskiej Kępie. Grochowska”, “Marriage of Poland with including the national epic poem “Pan Ta- z Janem Styką, i „Berezyna”, ilustrują- W tej dekadzie powstają miasta ogrody – the Sea”, “November Night”, “Kościuszko’s deusz”, to which the poster was designed by ca przejście Napoleona I przez Berezy- Mościce przy Państwowej Fabryce Związków oath on the Market Square in Krakow on Wojciech Kossak, widely read novels such nę w 1812 roku, przygotowana wspólnie Azotowych i Podkowa Leśna. March 24, 1794”, as well as numerous por- as “Leper”, “Znachor” are being filmed, and z Julianem Fałatem, przy udziale również Następuje rozkwit polskiej kinemato- traits, including the ones of Marshal Józef historical films and melodramas are being wielu innych znakomitych malarzy. Wiel- grafii. Pojawiają się filmowe adaptacje dzieł Piłsudski, and many genre scenes, focusing made. The era of Polish cinema stars: Han- ką popularność przyniosły Wojciechowi literackich, m.in. narodowej epopei „Pan especially on horse riding. Kossak’s works ka Ordonówna, Helena Grossówna, Alek- Kossakowi takie prace, jak: „Olszynka Tadeusz”, do której plakat projektował were not only the result of the work of sander Żabczyński, Eugeniusz Bodo and Grochowska”, „Zaślubiny Polski z morzem”, Wojciech Kossak, poczytnych powieści, a well-educated painter who skillfully used Adolf Dymsza would not begin until the „Noc listopadowa”, „Przysięga Kościuszki jak „Trędowata”, „Znachor”, oraz filmy a realistic convention. They were also the 1930s. The period of silent cinema belonged na Rynku w Krakowie w dniu 24 marca historyczne i melodramaty. Erę gwiazd sum of his military experiences of serving to Pola Negri, whose famous portrait was 1794 roku”, a także liczne portrety, w tym polskiego kina: Hanki Ordonówny, Heleny in the Uhlan regiment in Cracow, as well as painted by Tadeusz Styka. Jan Kiepura, an marszałka Józefa Piłsudskiego, oraz wiele Grossówny, Aleksandra Żabczyńskiego, a thorough historical research, knowledge internationally recognised Polish tenor scen rodzajowych, zwłaszcza o tematy- Eugeniusza Bodo czy Adolfa Dymszy otwo- of military subjects and insightful studies played in many films, also performances of ce jeździeckiej. Dzieła Kossaka nie były rzą dopiero lata 30. Epoka kina niemego of weapons, uniforms and horse silhou- Ignacy Jan Paderewski were recorded on jedynie efektem pracy dobrze wykształ- należała do Poli Negri, której słynny portret ettes. The photograph featured here shows celluloid film. In the 1920s Paderewski re- conego malarza, zręcznie posługującego namalował Tadeusz Styka. W filmach grał Kossak working on the painting “Orlęta – turned to his piano carrier, attracting large się realistyczną konwencją. Były również polski tenor o międzynarodowej sławie, Jan the defence of the cemetery”, surrounded audiences during his world tour. sumą jego doświadczeń wojskowych ze Kiepura; na taśmie celuloidowej zapisano by necessary props. The portrait was made ☚ służby w pułku ułanów w Krakowie, a także także występy Ignacego Jana Paderewskie- between 1925-1926, in the studio located in gruntownych badań historycznych, znajo- go, który w latach 20. powrócił do profesji one of the Kossak estates, in the house at mości tematyki militarnej oraz wnikliwych pianisty, gromadząc tłumy widzów podczas Julius Kossak Square 4 in Cracow. studiów uzbrojenia, mundurów i sylwetek światowych tournée. In those years, Olga Boznańska and koni. Wyróżniona fotografia przedstawia Tadeusz Styka, painters visible in subse- Kossaka pracującego nad obrazem „Orlęta quent photographs, live and create in Paris, – obrona cmentarza”, w otoczeniu niezbęd- where Polish artists from the École de Paris nych rekwizytów. Portret wykonano w okre- circle establish Cercle des Artistes Polo- sie 1925–1926, w pracowni znajdującej się nais à Paris. Olga Boznańska is a recogniz- w jednej z „Kossakówek”, w domu przy able artist, already with many successes placu Juliusza Kossaka 4 w Krakowie. / at various European exhibitions, and Jan W tych latach Olga Boznańska i Tadeusz Styka is improving the craft of a portrait Styka, malarze widoczni na kolejnych zdję- painter, which in several years will pay off ciach, mieszkają i tworzą w Paryżu, w którym in popularity in the United States. In Paris, polscy artyści z kręgu École de Paris zakłada- also during the International Exhibition of ją Cercle des Artistes Polonais à Paris. Olga Wojciech Kossak was one of five children Decorative Arts and Design in 1925, Pol- Boznańska jest rozpoznawalną artystką, po of the painter Juliusz Kossak. He was born ish architects and artists win numerous wielu sukcesach na wystawach europejskich, in Paris, his godfather was a French painter awards and special mentions for the design a Jan Styka doskonali warsztat portrecisty, Horace Vernet, who taught many Polish of the original pavilion, the aesthetics of co po kilku latach zaowocuje popularnością artists. Wojciech, like his father, used his which were maintained in the native ver-

Sto zdjęć z okazji stulecia odzyskania przez Polskę niepodległości / One hundred photographs to celebrate the 100th anniversary of Poland regaining independence 58 59 Rozdział III / Chapter III Wojciech Kossak, artysta w swojej pracowni, 1925–1926 / Wojciech Kossak, the painter in his studio, 1925-1926.

Sto zdjęć z okazji stulecia odzyskania przez Polskę niepodległości / One hundred photographs to celebrate the 100th anniversary of Poland regaining independence 60 61 Rozdział III / Chapter III Fotografia Olgi Boznańskiej wykonana podczas jej pobytu w Krakowie w okresie od lata 1930 do sierpnia 1931. Malarka sfoto- grafowana została w pracowni, mieszczącej się w oficynie rodzinnej kamienicy przy ul. Wolskiej 17, przed obrazem, nad którym pracowała – portretem żony doktora Boczara, lekarza artystki. Pozuje w fartuchu, trzymając ulubionego teriera Kikę, 1930 / Photograph of Olga Boznańska during her stay in Cracow from summer 1930 to August 1931. The painter was photographed in the studio located in the annex building of her family tenement house at Wolska 17 Street, in front of the painting she was working on – a portrait of the wife of doctor

Boczar, who was Boznańska’s doctor. She is ↷ rewers / reverse posing in an apron, holding her favourite terrier – Kiki, 1930.

Sto zdjęć z okazji stulecia odzyskania przez Polskę niepodległości / One hundred photographs to celebrate the 100th anniversary of Poland regaining independence 62 63 Rozdział III / Chapter III Oryginalny podpis pod zdjęciem brzmiał: P. Hanka Ordonówna, gwiazda miłego teatrzyku „Qui Pro Quo”, w Warszawie, zwana tam popularnie „Ordonką”. W najbliższej przyszłości wystąpi w Paryżu w teatrzyku „Palace” („Światowid” 1926, nr 1, s. 8). W 1926 r. Hanka Ordonówna nie była jeszcze słynną gwiazdą, a rozpoczynającą karierę szansonist- ką kabaretową. Eksplozję sławy zawdzięcza roli w filmie „Szpieg w masce” i niezwykłemu wykonaniu piosenki „Miłość ci wszystko wybaczy”, 1925 / The original signature under the photo says: P. Hanka Ordonówna, the star of the cute theatre “Qui Pro Quo”, in Warsaw, popularly named “Ordonka” there. In the near future she will perform in Paris in the “Palace” theatre (“Światowid” 1926, No. 1, p. 8). In 1926, Hanka Ordonówna wasn’t a famous star yet, but a debuting cabaret singer. The explosion of fame came after her role in the film “The Spy in the Mask” and the extraordinary performance of the song “Love Forgives Everything”, 1925.

Sto zdjęć z okazji stulecia odzyskania przez Polskę niepodległości / One hundred photographs to celebrate the 100th anniversary of Poland regaining independence 64 65 Rozdział III / Chapter III Muzeum Narodowe w Krakowie. Fotografia Fotografia Jana Kiepury, słynnego polskiego tenora, została wykonana na planie filmu przedstawia służbę muzealną podczas ćwi- „Daj mi tę noc”, realizowanego w Hollywood dla wytwórni Paramount Pictures. Prasa tak czeń przeciwpożarowych. Widoczny obraz to opisała ten występ: Kiepura, grający rolę rybaka, śpiewa stojąc na pokładzie kutra swą pieśń, „Hołd pruski” Jana Matejki, ukazujący histo- która już niebawem stanie się przebojem muzycznym całego świata ryczne wydarzenie z 1525 r. – hołd złożony („As” 1936, nr 5, s. 3), 1936 przez Albrechta Hohenzollerna polskiemu / królowi Zygmuntowi I Staremu, 1930 A photograph of Jan Kiepura, a famous Polish tenor, was taken on the set of the movie / „Give Us This Night”, made in Hollywood for the Paramount Pictures studio. The press The National Museum in Cracow. The photo- described the performance as follows: Kiepura, who plays the role of a fisherman, sings graph shows the museum security staff dur- a tune on the deck of his boat. The song will soon become a worldwide musical hit (“Ace” 1936, ing fire exercises. The painting visible here No. 5, p. 3), 1936. is “The Prussian Homage” by Jan Matejko, showing a historical event from 1525 – a trib- ute made by Albrecht Hohenzoller to the Polish King Sigismund I the Old, 1930.

Sto zdjęć z okazji stulecia odzyskania przez Polskę niepodległości / One hundred photographs to celebrate the 100th anniversary of Poland regaining independence 66 67 Rozdział III / Chapter III Tadeusz Styka pochodził z malarskiej rodziny – malarzami byli ojciec Jan, współtwórca wraz z Wojciechem Kossakiem monumentalnej „Panoramy Racławickiej”, oraz brat Adam, wykształcony w Paryżu malarz orientalista. Swoją karierę rozwijał głównie w Nowym Jorku, dokąd przeprowadził się na stałe w roku 1926. Fotografia ukazuje artystę pracującego nad portretem aktorki Kazimiery Skalskiej, 1926 / Tadeusz Styka came from a family of painters – his father Jan, co-creator of the monumental „Panorama Racławicka” made together with Wojciech Kossak, and brother Adam, an orientalist painter educated in Paris had the same occupation. Styka developed his career mainly in New York, where he moved permanently in 1926. The photograph shows the artist working on a portrait of the actress – Kazimiera Skalska, 1926.

Sto zdjęć z okazji stulecia odzyskania przez Polskę niepodległości / One hundred photographs to celebrate the 100th anniversary of Poland regaining independence 68 69 Rozdział III / Chapter III Na ulicy Długi Targ w Gdańsku kręcą film. Grupa mężczyzn stoi obok fontanny Neptuna. Przy kamerze, skierowanej w stronę Dworu Artusa, pracuje kinoopera- tor, 1934, fot. J. Szrederówna / A crew is making a film on Długi Targ Street in Gdańsk. A group of men is standing next to the Neptune fountain. A camera operator is working with the camera, directed towards the Artus Court, 1934, photo by J. Szrederówna.

Jest rok 1925. Ignacy Jan Paderewski ma 65 lat. Przeszłością jest już czas sprawowa- nia przez niego funkcji premiera Rzeczypospolitej oraz piastowania innych ważnych stanowisk. Powrócił do muzyki i koncertów, które niezmiennie od począt- ku jego kariery, przerwanej działalnością polityczną, cieszyły się ogromną popular- nością. Widzimy Paderewskiego w czasie podróży do Wenecji, gdy przed bazyliką św. Marka karmi gołębie, 1925 / It’s 1925. Ignacy Jan Paderewski is 65 years old. The time when he held the function of the Prime Minister of the Republic of Poland and other important state positions is already in the past. He returned to music and concerts that, from the beginning of his careers interrupted by his political activity, remained extremely popular. We see Paderewski during a trip to Venice, feeding pigeons in front of the St. Mark Basilica, 1925.

Sto zdjęć z okazji stulecia odzyskania przez Polskę niepodległości / One hundred photographs to celebrate the 100th anniversary of Poland regaining independence 70 71 Rozdział III / Chapter III Zygmunt Breitbart, nazywany Samsonem Potężnym, prezentuje swoje możliwości jako najsilniejszy człowiek świata. W czasie występu w cyrku Staniewskich dźwiga na klatce piersiowej specjalnie zaprojektowaną konstrukcję, złożoną z okrągłego toru moto- cyklowego, po którym jeździ dwóch mężczyzn. W 1923 r. Breitbart zagrał w filmie „Der Eisenkönig” (Król żelaza), w reżyserii Maxa Neufelda. Stał się też inspiracją dla twórców komiksu o Supermanie oraz dla współczesnego reżysera Wernera Herzoga, który zrealizował film „Niezwyciężony”, bazujący na jego biografii, 1925 / Zygmunt Breitbart, called Samson the Powerful, presents his capabilities as the strongest man in the world. During a performance in the Staniewski circus, he is lifting a specially designed structure lying on his chest, consisting of a circular motorcycle track, driven by two men. In 1923, Breitbart starred in the film Der Eisenkönig (The Iron King), directed by Max Neufeld. He also became an inspiration for the creators of the comic book about Superman and for the contemporary director Werner Herzog, who made the film "The Invincible" based on his biography, 1925.

Sto zdjęć z okazji stulecia odzyskania przez Polskę niepodległości / One hundred photographs to celebrate the 100th anniversary of Poland regaining independence 72 73 Rozdział III / Chapter III Adolf Dymsza z żoną Zofią i córkami w samochodzie lancia farina. Aktor wziął udział w międzynarodowym pokazie, który odbył się 20 maja 1939 r. w parku im. Ignacego Jana Paderewskiego w Warszawie, podczas zorganizowanego po raz pierwszy przez Automo- bilklub Polski konkursu na najpiękniejszy samochód. Nie wręczono wówczas Wielkiej Nagrody żadnemu z uczestników, natomiast przyznano siedem odznaczeń siedmiu autom prowadzonym przez najpiękniejsze panie. Samochód Dymszów był jednym z nich, 1939 / Adolf Dymsza with his wife Zofia and daughters in the Lancia Farina car. The actor participated in an international show, which took place on May 20, 1939 in the park named after Ignacy Jan Paderewski in Warsaw, during the competition for the most beautiful car organized for the first time by Polish Automobile Club. At that time, no participants were awarded the Grand Prix, while seven special mentions were given to seven cars run by the most beautiful ladies. The car owned by Dymsza was one of them, 1939.

Sto zdjęć z okazji stulecia odzyskania przez Polskę niepodległości / One hundred photographs to celebrate the 100th anniversary of Poland regaining independence 74 75 Rozdział III / Chapter III Z zaprezentowanych zdjęć dotyczących Oprócz przemysłu maszynowego roz- Polish Locomotive Factory in Chrzanów, Polish engineers tried their best to ›› ROZDZIAŁ IV / CHAPTER IV przemysłu dwudziestolecia największą wijały się zakłady chemiczne, szczególnie known under the telegraphic name of make up for the deficiencies caused by popularność zdobyła fotografia słynnej te produkujące związki azotowe, do czego Fablok. The factory was among the leading 123 years of partitions. Significant progress Przemysł / Industry Luxtorpedy na dworcu w Zakopanem. Ten przyczyniła się prężna działalność chemi- manufacturers of locomotives in Poland, was made in many areas of the industry owiany legendą wagon motorowy miał dwie ka i wynalazcy, późniejszego prezydenta and even exported a certain percentage and a world-wide level was achieved in Łukasz Karolewski kabiny maszynisty, co upraszczało zmianę RP, prof. Ignacego Mościckiego. Związki of their production to Bulgaria, Morocco terms of both quality and production vol- kierunku jazdy pociągu, niezbędną na trasie azotu, głównie kwas azotowy, były nie- and the USSR. Apart from Fablok factory, ume. Unfortunately, the dynamic industri- Kraków – Zakopane. Czas jej przejazdu zbędne do uzyskania nawozów sztucznych the rolling stock was also produced by the alisation of the country was delayed by the porównywalny jest z czasem dzisiejszych oraz materiałów wybuchowych. Rozwija- famous Lilpop, Rau & Loewenstein factory Great Depression of the 1930s, and then, pociągów ekspresowych, wówczas był to nie- no też produkcję włókien syntetycznych, in Warsaw. It also manufactured motor when the Polish state began to rise from dościgniony rekord. Niestety, cena biletu była np. sztucznego jedwabiu, wytwarzanego pumps, laundry machines, tram carriages the crisis, the World War II broke out. bardzo wysoka, zaś komfort podróży dość przez fabrykę w Tomaszowie Mazowiec- and had a license to assemble Opel, Chev- ☚ niski z powodu ciasnoty i hałasu. Choć do- kim. W krótkim czasie Polska znalazła się rolet and Buick cars. The factory employed stępne dla nielicznych, Luxtorpedy stały się w pierwszej dziesiątce światowych potenta- 3,500 employees and was one of the largest jednym z symboli polskiego przedwojennego tów branży włókien sztucznych. in Warsaw. There were even plans to open kolejnictwa. Następne egzemplarze powstały Polscy inżynierowie starali się ze a branch in Lublin, but it was made impos- już w Pierwszej Polskiej Fabryce Lokomotyw wszystkich sił nadrobić opóźnienia wy- sible by the outbreak of World War II. w Chrzanowie, znanej pod telegraficzną na- wołane 123 latami zaborów. W wielu dzie- Aviation and seafaring also belong to zwą Fablok. Zakłady zaliczały się do wiodą- dzinach przemysłu poczyniono znaczące the transportation sector. Problems with cych producentów lokomotyw w Polsce, część postępy i osiągnięto światowy poziom using the port in the Free City of Gdansk cre- produkcji eksportowały nawet do Bułgarii, zarówno pod względem jakości, jak i roz- ated a necessity to construct, virtually from Maroka i ZSRR. Oprócz Fabloku tabor kole- miarów produkcji. Niestety, dynamiczną scratch, a modern port in Gdynia. Soon, the jowy produkowała też słynna fabryka Lilpop, industrializację kraju najpierw opóźnił Gdynia port with the modernist Harbour Rau i Loewenstein w Warszawie. Wytwarzała Wielki Kryzys lat 30., a następnie, gdy pań- Station began to dock ships from around the ona również motopompy, maszyny pralnicze, stwo polskie zaczęło się podnosić z kryzysu, world, including national transatlantic liners wagony tramwajowe, a także montowała na wybuchła II wojna światowa. M.S. Batory and M.S Piłsudski. Additionally, licencji samochody opel, chevrolet i buick. a shipyard was built in Gdynia. It was sup- Zakłady zatrudniały 3500 pracowników plying ships for both seafaring industry and i były jedną z największych fabryk Warszawy. the Navy. The aviation industry also offered Planowano nawet otwarcie filii w Lublinie, ale many breakthrough structures that were of- uniemożliwił to wybuch II wojny światowej. ten ahead of global trends. The main aircraft Komunikacja to też lotnictwo i żegluga. manufacturer was the State Aircraft Factory, Problemy z eksploatacją portu w Wolnym / but there were also private companies, Mieście Gdańsku spowodowały koniecz- such as Plage & Laśkiewicz Mechanic ność budowy, praktycznie od podstaw, Factory from Lublin, the Podlasie Aircraft nowoczesnego portu w Gdyni. Wkrótce Production Company in Biała Podlaska gdyński port z modernistycznym Dworcem The photo of the famous Luxtorpeda stand- or the Experimental Aviation Workshops Morskim zaczął przyjmować statki z całego ing at the railway station in Zakopane in Warsaw, known for successful RWD świata, także krajowe transatlantyki gained the biggest popularity among all series aircraft. m/s Batory i m/s Piłsudski. W Gdyni wybu- the photos presenting the theme of “The Apart from the machine production dowano też stocznie, dostarczające statki industry in the 20s”. This legendary train industry, chemical plants were developing, dla żeglugi i okręty dla Marynarki Wojen- had two cabs for drivers, which made the especially those producing nitrogen com- nej. Również przemysł lotniczy oferował change of direction of the train on the pounds. Prof. Ignacy Mościcki, who later be- wiele pionierskich konstrukcji, niejedno- Cracow - Zakopane route much easier. The came the president of the Republic of Poland, krotnie wyprzedzających światowe trendy. time of its travel was comparable with the and was a chemist and an inventor, contrib- Głównym producentem samolotów były time of today's express trains, at the time uted greatly to this state of matters. Nitrogen Państwowe Zakłady Lotnicze, ale istniały it was an unmatched accomplishment. compounds, mainly nitric acid, were nec- też firmy prywatne, jak np. Zakłady Unfortunately, the ticket price was very essary to obtain fertilisers and explosives. Mechaniczne Plage i Laśkiewicz z Lublina, high, and the travel comfort was rather low Production of synthetic fibres, such as rayon, Podlaska Wytwórnia Samolotów w Białej due to the noise and lack of space. Although produced by the factory in Tomaszów Ma- Podlaskiej czy Doświadczalne Warsztaty available for few, Luxtorpedas became one zowiecki was also developed. In a short time, Lotnicze w Warszawie, znane z udanych of the symbols of Polish pre-war railways. Poland became one of the top ten global samolotów serii RWD. The next trains were produced in the First leaders of the synthetic fibres industry.

Sto zdjęć z okazji stulecia odzyskania przez Polskę niepodległości / One hundred photographs to celebrate the 100th anniversary of Poland regaining independence 76 77 Rozdział IV / Chapter IV Wagon motorowy firmy Austro-Daimler- -Puch, znany szerzej jako Luxtorpeda, na dworcu w Zakopanem. Zakupiony od Austrii, po pomyślnych testach w Polsce, stał się wzorem dla następnych pięciu wagonów wyprodukowanych przez Fablok w Chrzanowie, 1936 / The motor wagon of the Austro-Daimler- -Puch company, better known as Luxtorpeda, at the train station in Zakopane. Purchased from Austria, after successful tests in Poland, it became a model for the next five cars manufactured by Fablok in Chrzanów, 1936.

Sto zdjęć z okazji stulecia odzyskania przez Polskę niepodległości / One hundred photographs to celebrate the 100th anniversary of Poland regaining independence 78 79 Rozdział IV / Chapter IV Towarzystwo Przemysłowe Zakładów Mechanicznych S.A. Lilpop, Rau i Loewenstein w Warszawie – hala montażu samochodów marki Chevrolet, 1936–1939 / The S.A. Lilpop, Rau & Loewenstein factory in Warsaw - assembly hall of Chevrolet cars, 1936-1939. ↷ rewers / reverse

Sto zdjęć z okazji stulecia odzyskania przez Polskę niepodległości / One hundred photographs to celebrate the 100th anniversary of Poland regaining independence 80 81 Rozdział IV / Chapter IV Kocioł parowozu Tr21 podczas opuszczania na ostoję w Pierwszej Fabryce Lokomotyw w Chrzanowie. Były to pierwsze parowozy produkowane w odrodzonej Polsce, począt- kowo we współpracy z austriacką fabryką Staats Eisenbahn Gesellschaft. Wkrótce rozpoczęto prace nad własnymi projektami lokomotyw, osiągając w latach 30. produk- cję rzędu 100 parowozów rocznie, 1922–1925 / The Tr21 steam boiler being lowered down on an anchor in the First Locomotive Facto- ry in Chrzanów. These were the first steam engines produced in reborn Poland, initially made in cooperation with the Austrian Staats Eisenbahn Gesellschaft factory. Soon the factory began working independently on its own locomotive projects, achieving the production of 100 steam locomotives per year in the 1930s, 1922-1925.

Sto zdjęć z okazji stulecia odzyskania przez Polskę niepodległości / One hundred photographs to celebrate the 100th anniversary of Poland regaining independence 82 83 Rozdział IV / Chapter IV Modernistyczny Dworzec Morski w Gdyni. Przy nabrzeżu transatlantyk m/s Piłsudski, obok „Batorego” najbardziej luksusowy polski statek pasażerski, 1935–1937, fot. Henryk Poddębski / The modernist Harbour Station in Gdynia. At the quay the M.S. Piłsudski transatlantic ship is visible. Next to “Batory” M.S. Piłsudski was the most luxurious Polish passenger ship, 1935-1937, photo: Henryk Poddębski.

Sto zdjęć z okazji stulecia odzyskania przez Polskę niepodległości / One hundred photographs to celebrate the 100th anniversary of Poland regaining independence 84 85 Rozdział IV / Chapter IV Huta cynku Uthemann w Katowicach- -Szopienicach, największy zakład wytopu metali kolorowych w Polsce, którego początki sięgają połowy XIX w., 1927, fot. Henryk Poddębski

Uthemann zinc smelter in Katowice-Szo- pienice, the largest smelting plant for non-ferrous metals in Poland, which dated back to the middle of the 19th century, 1927, photo: Henryk Poddębski.

Sto zdjęć z okazji stulecia odzyskania przez Polskę niepodległości / One hundred photographs to celebrate the 100th anniversary of Poland regaining independence 86 87 Rozdział IV / Chapter IV Samoloty Lublin R-X i R-IX przed hangarami Zakładów Mechanicznych E. Plage i T. Laśkiewicz, pierwszej fabryki lotniczej w odrodzonej Polsce. Zakłady wytwarzały też karoserie do ciężarówek i autobusów. Niestety padły ofiarą akcji nacjonalizacyjnej szefa Departamentu Aeronautyki Ministerstwa Spraw Wojskowych, gen. Ludomiła Rayskiego, dążącego do upaństwowienia całego przemysłu lotniczego, 1929

Lublin R-X and R-IX planes standing in front of the hangars of E. Plage & T. Laśkiewicz Mechanic Factory, the first aviation factory in reborn Poland. The factory also produced bodyworks for trucks and buses. Unfortunately, the business fell victim to nationalisation executed by the head of the Aeronautics Department of the Ministry of Military Affairs, Gen. Ludomil Rayski, who sought to nationalise the entire aviation industry, 1929.

Tomaszowska Fabryka Sztucznego Jedwabiu w Tomaszowie Mazowieckim – robotnicy pracujący w suszarni, 1927 / The Rayon Factory in Tomaszów Mazowiecki - labourers at work in a drying room, 1927.

Sto zdjęć z okazji stulecia odzyskania przez Polskę niepodległości / One hundred photographs to celebrate the 100th anniversary of Poland regaining independence 88 89 Rozdział IV / Chapter IV M/s Piłsudski przy Nabrzeżu Francuskim portu w Gdyni. Luksusowy transatlantyk, zbudowany we włoskiej stoczni Cantiere Navale Triestino, miał być ambasadą polskiej kultury na morzach i oceanach świata. Wystrój statku, aż do najdrobniejszych de- tali, zaprojektowali wybitni polscy artyści, 1935–1937, fot. Henryk Poddębski / M.S. Piłsudski at the French Quay of the port in Gdynia. A luxurious transatlantic ship, built in the Italian shipyard Cantiere Navale Triestino, was intended as an embassy of Polish culture on the seas and oceans of the world. The ship’s interiors and the deck were were designed by outstanding Polish artists down to the smallest details, 1935-1937, photo: Henryk Poddębski.

Powszechna Wystawa Krajowa została zorganizowana w Poznaniu, by promować osiągnię- cia Polski w pierwszym dziesięcioleciu niepodległości. Na jej potrzeby gruntownie zmo- dernizowano infrastrukturę miasta. Całość ekspozycji zajmowała obszar 65 ha. Honorowy patronat objął marszałek Józef Piłsudski. Wystawa odbiła się szerokim echem w Europie, dając dowód zdolności organizacyjnych i produkcyjnych młodego państwa, 1929 / Polish General Exhibition was organised in Poznań to promote Poland's achievements in the first decade of the country’s independence. For the purpose of the event, the city's infrastructure was thoroughly modernised. The entire exhibition occupied an area of 65 ha. Marshal Józef Piłsudski took the honorary patronage over the exhibition which received wide coverage in Europe, showing the organisational and production capabilities of the young state, 1929.

Sto zdjęć z okazji stulecia odzyskania przez Polskę niepodległości / One hundred photographs to celebrate the 100th anniversary of Poland regaining independence 90 91 Rozdział IV / Chapter IV Pracownik we wnętrzu kotła w Fabryce Kotłów Parowych W. Fitzner i K. Gamper w Sosnowcu. Zakłady produkowały kotły parowozowe do lokomotyw wytwarzanych przez krajowe fabryki, m.in. chrzanowski Fablok, jak również różnorodne konstrukcje kotłów przemysłowych, 1928 / A worker inside a boiler at the W. Fitzner and K. Gamper Steam Boiler Factory in Sosnowiec. The plants produced engine boilers for locomotives manufactured by domestic factories, including the Fablok factory in Chrzanów, as well as various types of industrial boilers, 1928.

Sto zdjęć z okazji stulecia odzyskania przez Polskę niepodległości / One hundred photographs to celebrate the 100th anniversary of Poland regaining independence 92 93 Rozdział IV / Chapter IV Halina Konopacka od wczesnych lat, dzięki w szermierce (Warszawa, 1934), w sanecz- Other Polish players, representatives ›› ROZDZIAŁ V / CHAPTER V rodzinnym tradycjom, zajmowała się róż- karstwie (Krynica, 1935) oraz Automobilowy of both summer and winter disciplines, nymi dyscyplinami sportowymi. Była jed- Rajd Tatrzański (1927, 1929, 1930 i 1931). gained international recognition. In the Sport / Sport ną z najbardziej utalentowanych polskich Fotografia pokazuje Halinę Konopacką, history of Polish sport, there were, among zawodniczek. 27 razy zdobyła mistrzostwo w charakterystycznym czerwonym berecie, others, athletes Stanisława Walasiewiczów- Magdalena Hartwig Polski w różnych konkurencjach lekko- w momencie gdy przygotowuje się do rzutu na, Janusz Kusociński and Jadwiga Wajso- atletycznych. Specjalizowała się nie tylko dyskiem podczas Letnich Igrzysk Olimpij- wa, rowers Roger Verey and Jerzy Ustupski, w rzucie dyskiem, ale i w rzucie oszczepem, skich w 1928 roku, które odbywały się na tennis player Jadwiga Jędrzejowska and pchnięciu kulą, skokach wzwyż i skokach nowo otwartym stadionie w Amsterdamie. ski jumper Stanisław Marusarz. The first w dal. Uprawiała narciarstwo, jazdę konną, Po raz pierwszy w różnych konkurencjach Olympic medals for independent Poland grała w piłkę ręczną, koszykówkę, w tenisa, pojawiły się wówczas kobiety. Jedną z nich were won in Paris, in 1924, by riders Adam pływała i startowała w rajdach samochodo- była dyskobolka Halina Konopacka, która Królikiewicz and Tadeusz Komorowski wych. Jej wszechstronność przejawiała się mimo silnej międzynarodowej konkurencji (bronze) and track cyclists Józef Lange, nie tylko w wymiarze sportowym. Konopacka odniosła spektakularne zwycięstwo, zdo- Jan Łazarski, Tomasz Stankiewicz and pisała wiersze i zajmowała się malarstwem, bywając pierwszy w historii złoty medal Franciszek Szymczyk (silver). Polish ath- które stało się jej główną pasją po wojnie. dla Polski. Z Amsterdamu wyjechała nie letes successfully competed at the Olympic Karierę sportową zamknęła w 1931 roku. tylko z laurem za osiągnięcia sportowe. Games in Amsterdam, Los Angeles, and We wrześniu 1939, razem z mężem Wyróżniająca się urodą, wdziękiem i stylem Berlin. The debut of Polish footballers at Ignacym Matuszewskim, brała udział w akcji Konopacka otrzymała też tytuł Miss Igrzysk. the World Cup in 1938 was also an impor- ewakuacji skarbca Banku Polskiego, podczas tant event. której jako kierowca jednej z 40 ciężarówek Thanks to thriving sports institutions, transportowała złoto przewożone na teren Poland repeatedly organised international Francji. Tam też pozostała przez czas woj- championships over the time of twenty ny, potem przeniosła się do Nowego Jorku, years, including FIS (Federations Interna- a następnie na Florydę. Zmarła w Stanach tional de Ski) World Ski Championships in Zjednoczonych w 1989 roku. / Zakopane (1929 and 1939), European cham- Międzynarodowy rozgłos zyskali także pionships in rowing (Bydgoszcz, 1929), fenc- inni polscy zawodnicy, przedstawiciele ing (Warsaw, 1934), tobogganing (Krynica, zarówno letnich, jak i zimowych dyscyplin. 1935) and the Automobile Tatras Rally (1927, W historii polskiego sportu zapisali się m.in.: From early years Halina Konopacka, thanks 1929, 1930 and 1931). lekkoatleci Stanisława Walasiewiczówna, Ja- to her family traditions, was involved in The photo shows Halina Konopacka, nusz Kusociński i Jadwiga Wajsowa, wiośla- different sports disciplines. She was one of wearing a characteristic red beret, as she rze Roger Verey i Jerzy Ustupski, tenisistka the most talented Polish players. She won prepares to throw a discus during the Jadwiga Jędrzejowska, skoczek narciarski the Polish championship in various athlet- Summer Olympics in 1928 which took place Stanisław Marusarz. Pierwsze olimpijskie ics competitions 27 times. She specialised at the newly opened stadium in Amsterdam. medale wywalczyli dla niepodległej Polski, not only in discus throwing, but also in the For the first time women were allowed to w Paryżu w 1924 roku, jeźdźcy Adam Króli- javelin, shot put, high jump and long jumps. participate in various competitions. One kiewicz i Tadeusz Komorowski (brąz) oraz She practiced skiing, horse riding, played of the participants was the discus thrower kolarze torowi Józef Lange, Jan Łazarski, handball, basketball, tennis, swimming Halina Konopacka, who, despite strong Tomasz Stankiewicz i Franciszek Szymczyk and competed in car rallies. Her versatil- international competition, achieved a spec- (srebro). Polscy sportowcy z sukcesem star- ity showed not only in her sports accom- tacular victory winning the first ever gold towali na olimpiadach w Amsterdamie, plishments. Konopacka wrote poems and medal for Poland. From Amsterdam she Los Angeles i Berlinie. Ważnym wydarze- enjoyed painting, which became her main left not only with the award for her sports niem był także debiut polskich piłkarzy passion after the war. She finished her achievements. Distinguished by her beauty, na Mistrzostwach Świata w 1938 roku. sports career in 1931. grace and style, Konopacka also received the Dzięki prężnie działającym organi- In September 1939, together with her title of the Miss of Olympic Games.. zacjom sportowym Polska wielokrotnie husband, Ignacy Matuszewski, she partici- ☚ w ciągu dwudziestu lat organizowała pated in the evacuation of the treasury of the mistrzostwa o międzynarodowym zasięgu, Bank of Poland, during which, as the driver m.in. narciarskie Mistrzostwa Świata FIS of one of 40 trucks, she transported gold to (Federation International de Ski) France. She remained there during the war, w Zakopanem (1929 i 1939), mistrzostwa then she moved to New York and then to Europy w wioślarstwie (Bydgoszcz, 1929), Florida. She died in the United States, in 1989.

Sto zdjęć z okazji stulecia odzyskania przez Polskę niepodległości / One hundred photographs to celebrate the 100th anniversary of Poland regaining independence 94 95 Rozdział V / Chapter V Halina Konopacka, zdobywczyni złotego medalu w rzucie dyskiem podczas Letnich Igrzysk Olimpijskich w Amsterdamie w 1928 roku, 1928 / Halina Konopacka, the gold medal winner in the discus throw at the 1928 Summer Olympic Games in Amsterdam, 1928.

Sto zdjęć z okazji stulecia odzyskania przez Polskę niepodległości / One hundred photographs to celebrate the 100th anniversary of Poland regaining independence 96 97 Rozdział V / Chapter V Niedawno w czasie silnych, równych wiatrów wiejących w Tatrach, użyli narciarze przebywa- jący podówczas w Dolinie Pięciu Stawów Polskich – przyjemności jazdy na nartach z użyciem prowizorycznego żagla. Szczególnie na gładkich, pokrytych śniegiem taflach zamarzłych jezior – jazda na nartach przy pomocy żagla była wcale szybka i emocjonująca. Próba ta była oczy- wiście tylko przygodną rozrywką. Warto natomiast zaznaczyć, że na północy w krajach skan- dynawskich, jazda na nartach z żaglem jest oddawna znana, przyczem używa się do tego celu odpowiednio skonstruowanego „żagla narciarskiego”. Ilustracja nasza przedstawia żaglowanie na nartach na jednem z zamarzłych jezior w Dolinie Pięciu Stawów w Tatrach (pisownia jak w oryginale), Z Żaglem po śniegu, „Ilustrowany Kurier Codzienny” 1938, 8 kwietnia, s. 24, 1938 / Recently, during a strong, even winds blowing in the Tatra Mountains, the skiers, who were then in the Valley of Five Polish Ponds, enjoying skiing pleasures, used makeshift sails. Especially on smooth, snow-covered surfaces of frozen lakes - skiing with the help of a sail was fast and exciting. This attempt was of course only a pastime adventure. It is worth noting, however, that in the North, in the Scandinavian countries, skiing with a sail has been known for many years, with a properly constructed “ski sail” used for this purpose. Our illustration shows sailing on one of the frozen lakes in the Valley of Five Ponds in the Tatra Mountains, Using a Sail on the Snow, “Illustrated Daily Courier” 1938, April 8, p. 24, 1938.

Sto zdjęć z okazji stulecia odzyskania przez Polskę niepodległości / One hundred photographs to celebrate the 100th anniversary of Poland regaining independence 98 99 Rozdział V / Chapter V Pod koniec sierpnia 1930 r. odbył się III Automobilowy Rajd Tatrzański, który wzbudził u współczesnych wielkie emocje – był to czas futurystycznego kultu maszyny, podziwu dla rozwoju techniki i fascynacji prędkością, ruchem, energią i dynamiką. Zanim jednak wystartowały wyczekiwane przez wszystkich samochody, swój wyścig mieli motocykliści i motocyklistki. Zawod- niczka Janina Wrońska pozuje fotoreporte- rowi „Ilustrowanego Kuriera Codziennego”, zdjęcie zilustrowało felieton Jana Lankaua o tym wydarzeniu, „Światowid” 1930, nr 34, s. 4–5, 1930 / At the end of August 1930, the Third Auto- mobile Tatras Rally took place. It aroused great emotions among people of that time - it was the period of futuristic machine worship, admiration for the development of technology and fascination with speed, motion, energy and dynamics. However, before the long-awaited car race, motorbikes and motorcyclists were competing. One of the participants, Janina Wrońska, poses for the photo reporter of the magazine “Illustrated Daily Courier”, the picture was attached to Jan Lankau’s article about this event, “Światowid” 1930, No. 34, pp. 4-5, 1930.

Sto zdjęć z okazji stulecia odzyskania przez Polskę niepodległości / One hundred photographs to celebrate the 100th anniversary of Poland regaining independence 100 101 Rozdział V / Chapter V Zwycięzcy międzynarodowych zawodów samolotów turystycznych Challenge 1932: porucznik Franciszek Żwirko i inżynier Stanisław Wigura – współkonstruktor, wraz ze Stanisławem Rogalskim i Jerzym Drzewieckim, samolotu RWD-6, widocznego na zdjęciu. Zawodników sfotografowano po ich przylocie do Warszawy 28 sierpnia 1932 r. Obaj zginęli kilka tygodni później – 11 września, w czasie tragicznego wypadku lotniczego, gdy podróżowali do Pragi na kolejne zawody. To ostatnia ich fotografia, 1932 / Winners of the Challenge 1932 Tourist Planes International Competition: Lieu- tenant Franciszek Żwirko and engineer Stanisław Wigura – one of the constructors, together with Stanisław Rogalski and Jerzy Drzewiecki, of the RWD-6 aircraft, which is visible in the photo. The competitors were photographed after their arrival in Warsaw on August 28, 1932. Both died a few weeks later – on September 11, during a tragic aircraft accident, when they travelled to Prague for their next competition. This is their last photograph, 1932.

Sto zdjęć z okazji stulecia odzyskania przez Polskę niepodległości / One hundred photographs to celebrate the 100th anniversary of Poland regaining independence 102 103 Rozdział V / Chapter V 17 lipca 1934 r. w Warszawie rozpoczęły się coroczne Narodowe Zawody Strzeleckie, organizowane od roku 1924 przez Związek Strzelecki. W dyscyplinie łucznictwa wy- startowała Janina Kurkowska-Spychajowa, wielokrotna medalistka mistrzostw sporto- wych w Polsce i na świecie, 1934 / On July 17, 1934, the annual National Shooting Competition began in Warsaw, organised since 1924 by the Shooting Association. Janina Kurkowska-Spychajowa, a multiple medalist of sports championships in Poland and in the world, took part in the archery competition, 1934.

Czarna sylwetka zawodnika na tle Gubałówki. Stosując się do obowiązujących w tym czasie zasad technicznych, próbuje on wydłużyć swój skok za pomocą ruchu ramion i pochylonego do przodu korpusu. Narciarz z numerem 20 skacze z Wielkiej Krokwi w Zakopanem podczas konkursu o mistrzostwo Podhala, 1939 / A black silhouette of the player with the Gubałówka Mountain visible in the background. By following the technical rules in force at that time, he is trying to extend his jump by moving his arms and leaning his body forward. The skier with number 20 jumps from Wielka Krokwia ski jumping hill in Zakopane during the Podhale Championship contest, 1939.

Sto zdjęć z okazji stulecia odzyskania przez Polskę niepodległości / One hundred photographs to celebrate the 100th anniversary of Poland regaining independence 104 105 Rozdział V / Chapter V Dzięki prężnej działalności licznych placówek naukowych i badawczych Lwów był ważnym ośrodkiem polskiego szybownictwa i lotnictwa. W okolicach Lwowa odbywały się także szkolenia, do których służyły szybowce zbudowane przez inż. Antoniego Kocjana – „Wrona”, i „Wrona bis”. Na tym właśnie szybowcu przygotowuje się do startu sfotografowany zawodnik, 1937 / Thanks to the dynamic functioning of numerous scientific and research institutions, Lviv was an important centre of Polish gliding and aviation. Gliders, “Wrona” and “Wrona bis” built by the engineer. Antoni Kocjan were used for training that took place near Lviv. The player in the photo is preparing for the start on one of the mentioned gliders, 1937. ↷ rewers / reverse

Sto zdjęć z okazji stulecia odzyskania przez Polskę niepodległości / One hundred photographs to celebrate the 100th anniversary of Poland regaining independence 106 107 Rozdział V / Chapter V Wielki entuzjasta narciarstwa inż. Josef Krupka na nartach powietrznych swojej konstrukcji, 1931 / A great skiing enthusiast, Josef Krupka, on skis of his own construction, 1931.

Sto zdjęć z okazji stulecia odzyskania przez Polskę niepodległości / One hundred photographs to celebrate the 100th anniversary of Poland regaining independence 108 109 Rozdział V / Chapter V 1 lipca 1934 r. rozpoczęło się Sportowe Święto Siedmiu Narodów – eliminacje przed olimpiadą zorganizowane w Berlinie z udziałem sportowców z siedmiu państw. Zawody zakończyły się wielkim sukcesem polskich zawodników – Janusza Kusocińskiego (na zdjęciu) w biegu na 5 km, który uzyskał czas 14 min i 46 s, oraz Zygmunta Heljasza w pchnięciu kulą, z wy- nikiem 15,54 m. Polakom udało się znacznie prześcignąć konkurentów i wywołać burzę gorących oklasków, 1934 / On July 1, 1934, the Sports Festival of the Seven Nations began – it was an elimi- nation event before the Olympic Games organised in Berlin where athletes from seven countries competed. The tournament ended with a great success for Polish players – Janusz Kusociński (in the photo) in the 5 km run, with time score of 14 minutes and 46 seconds, and Zygmunt Heljasz in the shot put, with a score of 15.54 m. Poles managed to overtake their competitors significantly and sparked a flurry of applause, 1934.

Marta Gałązkówna z Poznania występowała często jako reprezentantka konkurencji kobiecych w strzelaniu. Na fotografii mierzy z pistoletu Parabellum P08 podczas XIII Narodowych Zawodów Strzeleckich, któ- re odbyły się w lipcu 1938 r. w Krakowie, 1938

Marta Gałązkówna from Poznań often appeared as a representative during women’s shooting competitions. In the photograph, she is aiming Parabellum P08 pistol during the XIII National Shooting Competition, which took place in July 1938 in Cracow, 1938.

Sto zdjęć z okazji stulecia odzyskania przez Polskę niepodległości / One hundred photographs to celebrate the 100th anniversary of Poland regaining independence 110 111 Rozdział V / Chapter V W odradzającej się po 123 latach niewoli w odrodzonej Polsce odegrał też Ignacy and with a great effort of the people, a state depicts Senate election in 1930. It increased, ›› ROZDZIAŁ VI / CHAPTER VI Rzeczypospolitej przed rządzącymi stanęło Paderewski, pianista, który dzięki was successfully built from scratch. The significantly, the number of parliamentar- wiele wyzwań. Tworzące się państwo trzeba tytanicznej pracy zrobił wielką karierę Second Polish Republic is a time of states- ians supporting the government and Polityka/ Politics było scalić z trzech nierównych części w Stanach Zjednoczonych, a następnie men and visionaries. On selected photo- became an important stage in the evolution w jeden organizm państwowy. W każdym został szefem polskiej delegacji na konfe- graphs we can see some of the Fathers of of the political system. Passing the April Łukasz Karolewski zaborze obowiązywały inne miary, wagi, rencję pokojową w Paryżu. Po przyjeździe Independence: Józef Piłsudski, Roman Constitution in 1935 became the corner- waluty i systemy prawne. W krótkim czasie do kraju utworzył pierwszy rząd w II RP Dmowski and Ignacy Paderewski. stone of the process of building a state with należało te kwestie uporządkować, aby uznawany przez wszystkie siły polityczne. Józef Piłsudski was considered to be strong executive power. Without any doubt, kraj mógł sprawnie funkcjonować. Jedna z zamieszczonych fotografii the actual father of Polish independence. this constitution not only strengthened the Pomimo wewnętrznych ostrych sporów dotyczy wyborów do Senatu w 1930 roku. His activity in the Polish Socialist Party, state, but also ensured strong and stable politycznych udało się przy wielkim wysił- Zwiększyły one znacznie liczbę parlamen- Strzelce Squadrons and the Polish Military governments. In a situation of an increas- ku narodu zbudować państwo od podstaw. tarzystów popierających rząd. Stały się waż- Organisation had put foundations under an ing threat from Germany and the USSR this II Rzeczpospolita to czas mężów stanu nym etapem w ewolucji ustrojowej. Uko- independent state entity. Forming the Polish became very beneficial for Poland. Unfortu- i ludzi idei. Na wytypowanych fotografiach ronowaniem procesu budowania państwa Legions, which fought in World War I, and nately, at the same time, it overly limited the widzimy niektórych spośród Ojców o silnej władzy wykonawczej było przyję- the victory in the Battle of Warsaw, which role of the opposition. Niepodległości: Józefa Piłsudskiego, cie konstytucji kwietniowej w 1935 roku. stopped the Bolsheviks' march to the West The speech of Minister of Foreign Romana Dmowskiego, Ignacego Niewątpliwie konstytucja ta wzmacniała was also of crucial importance. Piłsudski, Affairs Józef Beck delivered on May 5, 1939, Paderewskiego. państwo, zapewniała silne i stabilne rządy. who was called the Commandant and even was the quintessence of the Polish reason of Józef Piłsudski uważany był za faktycz- Było to korzystne dla Polski w sytuacji na- Grandfather by his supporters, was a bril- state. The whole nation reacted enthusiasti- nego ojca niepodległości Polski. Podwaliny rastającego zagrożenia ze strony Niemiec liant politician and military leader – a com- cally to it, it was even praised by the opposi- pod samodzielny byt państwowy położyła i ZSRR. Niestety, jednocześnie nadmiernie bination rarely encountered in history. He tion. The Second Polish Republic stood firm- jego działalność w Polskiej Partii Socjali- ograniczała rolę opozycji. was able to win a war, although he didn’t ly guarding its independence, even against stycznej, Drużynach Strzeleckich i Polskiej Exposé ministra spraw zagranicznych have any formal military education, he was a threat of a war. This address became the Organizacji Wojskowej, fundamentalne Józefa Becka wygłoszone 5 maja 1939 roku self-taught. His federal concept assumed last will of interwar Poland passed to future znaczenie miało sformowanie Legionów stanowiło kwintesencję polskiej racji stanu. an alliance with independent states behind generations, a command to defend freedom Polskich, walczących w I wojnie światowej, Entuzjastycznie przyjął je cały naród, po- the eastern border, which were separating with full commitment and not to bow to oraz zwycięstwo w Bitwie Warszawskiej, chwaliła opozycja. II Rzeczpospolita nieugię- Poland from Bolshevik Russia. a foreign military power. które zatrzymało pochód bolszewików na cie trwała na straży niepodległości, nawet In comparison, Roman Dmowski ☚ Zachód. Piłsudski, przez zwolenników zwa- wobec zagrożenia wojną. To exposé stało się remains somewhat in the shadows, despite ny Komendantem, a nawet Dziadkiem, był testamentem Polski międzywojennej dla numerous diplomatic actions he undertook błyskotliwym politykiem i dowódcą wojsko- przyszłych pokoleń, nakazem, by bronić wol- for the sake of independence of Poland wym – połączenie rzadko w historii spoty- ności z pełnym poświęceniem i nie uginać during World War I and which resulted in kane. Potrafił wygrać wojnę, choć nie miał się wobec obcej potęgi militarnej. him signing personally the Versailles Treaty formalnego wykształcenia wojskowego, był which ended the Great War. Dmowski was samoukiem. Jego koncepcja federacyjna Piłsudski's greatest political opponent and zakładała sojusz z niepodległymi państwa- had a different concept of independence mi za wschodnią granicą, oddzielającymi and a different vision of the future shape Polskę od bolszewickiej Rosji. of the country. Dmowski's Poland was to be Na tym tle Roman Dmowski pozosta- / an ethnically homogeneous state, with the je nieco w cieniu, mimo licznych działań dominant role of the Catholic Church, and dyplomatycznych na rzecz niepodległości independence was to be regained thanks to Polski podczas I wojny światowej, uwień- the alliance with the Triple Entente, which czonych osobistym podpisaniem traktatu After 123 years of enslavement the au- included Russia. Ignacy Paderewski also wersalskiego kończącego Wielką Wojnę. thorities of the Republic of Poland, which played an important role in the reborn Największy przeciwnik polityczny was in the process of rebirth, faced many Poland. He was a pianist who, thanks to Piłsudskiego wyznawał odmienną kon- challenges. The state, still in the process of his titanic work, made a great career in the cepcję wywalczenia niepodległości, jak creation, had to be made into one system United States, and later became the head of również miał inną wizję przyszłego kształ- from three unequal parts. In each partition, the Polish delegation during a peace con- tu kraju. Polska Dmowskiego miała być different measures, weights, currencies and ference in Paris. After arriving back to the krajem jednolitym etnicznie, z dominującą legal systems were in force. All these issues country, he created the first government in rolą Kościoła katolickiego, a niepodległość had to be sorted out in a short time, so the Second Polish Republic recognised by powinna odzyskać dzięki sojuszowi that the country could function efficiently. all political forces. z Ententą, w tym z Rosją. Istotną rolę Despite intense internal political disputes, One of the photographs presented here

Sto zdjęć z okazji stulecia odzyskania przez Polskę niepodległości / One hundred photographs to celebrate the 100th anniversary of Poland regaining independence 112 113 Rozdział VI / Chapter VI Marszałek Józef Piłsudski i gen. Daniel Wizyta króla Afganistanu Amanullaha Konarzewski na placu Piłsudskiego Chana w Polsce. Wojsko i oficjalna delega- w Warszawie podczas uroczystości jubi- cja przed udekorowanym Dworcem Wie- leuszowych 15-lecia wyruszenia ułańskiej deńskim w Warszawie w oczekiwaniu na siódemki Beliny-Prażmowskiego. Wymarsz powitanie króla. Konno – szwadron 1. Pułku siedmioosobowego patrolu zwiadowczego Szwoleżerów, na jasnych koniach fanfarzy- zapoczątkował szlak bojowy I Brygady ści. Amanullah Chan w 1928 r. odwiedził Legionów Polskich, 1929, kilka krajów europejskich. Podczas tej po- fot. Narcyz Witczak-Witaczyński dróży wybuchło w Afganistanie powstanie, / na skutek którego król abdykował, 1928, fot. Marshal Józef Piłsudski and General Daniel Narcyz Witczak-Witaczyński Konarzewski at Piłsudski Square in Warsaw / during the celebrations of the 15th anni- A visit of the King of Afghanistan, Aman- versary of the departure of the Uhlan Seven ullah Khan in Poland. The army and the unit of Belina-Prażmowski. The march official delegation can be seen waiting to of a seven-person reconnaissance patrol welcome the King in front of the decorated started the combat trail of the First Brigade Vienna Railway Station in Warsaw. The of Polish Legions, 1929, squadron of the 1st Regiment of Cavalry- photo by Narcyz Witczak-Witaczyński. men on horseback, on the pale horses, the fanfare players. In 1928 Amanullah Khan visited several European countries. During this trip an uprising broke out in Afghanistan, which resulted in the king’s abdication, 1928, photo: Narcyz Witczak- Witaczyński.

Sto zdjęć z okazji stulecia odzyskania przez Polskę niepodległości / One hundred photographs to celebrate the 100th anniversary of Poland regaining independence 114 115 Rozdział VI / Chapter VI Roman Dmowski. Przywódca Narodo- wej Demokracji, mającej silne poparcie w Polsce zachodniej i centralnej. Teoretyk nowoczesnego nacjonalizmu i patriotyzmu, nastawiony antyniemiecko i prorosyjsko. Główny oponent Józefa Piłsudskiego. Ode- grał istotną rolę na konferencji pokojowej w Paryżu, gdzie z wielkim zaangażowaniem zabiegał o sprawy Polski, 1900–1918

Roman Dmowski. The leader of National Democracy which had strong support in Western and Central Poland. Theoretician of modern nationalism and patriotism, with a strong anti-German and pro-Russian leaning. The main opponent of Józef Piłsudski. He played an important role at a peace conference in Paris, where he lobbied for Poland’s affairs with great commitment, 1900-1918.

Ignacy Jan Paderewski wśród witających go tłumów w Poznaniu. Wielki pianista za- trzymał się w stolicy Wielkopolski w czasie podróży do Warszawy, mimo zakazu władz niemieckich. Jego obecność spotęgowała patriotyczne wystąpienia Polaków. W odwecie Niemcy zorganizowali przemarsz przez Poznań oddziałów wojskowych, które zrywały flagi aliantów zachodnich i polskie. Dzień później, 27 grudnia, wybuchło zwycięskie powstanie wielkopolskie, 1918 / Ignacy Jan Paderewski among the crowds welcoming him in Poznań. Despite the ban by the German authorities, the great pianist stopped in the capital of Wielkopolska during his trip to Warsaw. His presence intensified patriotic moods among Poles. In retaliation, Germans organised a march of military units through Poznań that were tearing down both Polish flags and flags of Western Allies. A day later, on December 27, the Wielkopolskie uprising broke out, 1918.

Sto zdjęć z okazji stulecia odzyskania przez Polskę niepodległości / One hundred photographs to celebrate the 100th anniversary of Poland regaining independence 116 117 Rozdział VI / Chapter VI Prezydent RP Stanisław Wojciechowski przed Grobem Nieznanego Żołnierza w Warszawie. Prezydent był też znanym działaczem ruchu spółdzielczego i wy- kładowcą SGGW. Towarzyszy mu adiutant generalny, gen. Mariusz Zaruski, „człowiek orkiestra” – żeglarz, narciarz, malarz, mi- łośnik gór i poeta, założyciel Tatrzańskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego, 1925–1926 / Stanisław Wojciechowski, president of the Republic of Poland, is standing in front of the Tomb of the Unknown Soldier in War- saw. The president was also a well-known activist of the cooperative movement and a lecturer at the Warsaw University of Life Sciences. He is accompanied by the general adjutant, general Mariusz Zaruski, who was a “one-man-band“, being a sailor, skier, painter, lover of mountains and poet, and a founder of the Tatra Volunteer Rescue Service, 1925-1926.

Sto zdjęć z okazji stulecia odzyskania przez Polskę niepodległości / One hundred photographs to celebrate the 100th anniversary of Poland regaining independence 118 119 Rozdział VI / Chapter VI Plac Piłsudskiego w Warszawie udekorowa- ny flagami w rocznicę odzyskania niepod- ległości. W oddali, przed Pałacem Saskim, pomnik ks. Józefa Poniatowskiego. Tego dnia obchodzono Święto Niepodległości, ustanowione jako święto państwowe w 1937 r. Jednak już we wcześniejszych latach 11 listopada odbywały się uroczystości połączone z defiladami wojskowymi, 1938 / Piłsudski Square in Warsaw decorated with flags on the anniversary of regaining independence. In the distance, in front of the Saski Palace, a monument to Prince Józef Poniatowski is visible. On that day, Independence Day was celebrated, established as a public holiday in 1937. However, in earlier years ceremonies connected with military parades took place on November 11, 1938.

Sto zdjęć z okazji stulecia odzyskania przez Polskę niepodległości / One hundred photographs to celebrate the 100th anniversary of Poland regaining independence 120 121 Rozdział VI / Chapter VI Podpisanie konstytucji przez prezydenta RP Ignacego Mościckiego w Sali Rycerskiej na Zamku Królewskim w Warszawie. Konstytucja kwietniowa dawała bardzo silną władzę prezydentowi, zwierzchnią wobec parlamentu i rządu. Odpowiadał on jedynie wobec Boga i historii. Dążenie do silnej i sprawnej władzy było efektem słabości rządów parlamentarnych, zwanych pogar- dliwie „sejmokracją”, 1935 / Signing of the constitution by the President of the Republic of Poland Ignacy Mościcki in the Knight’s Hall at the Royal Castle in Warsaw. The April Constitution gave very strong power to the president, superior to the parliament and the government. He answered only to God and history. The striving for strong and efficient power was the result of the weakness of parliamentary government, disdainfully called “Parlia- mentocracy “, 1935.

Sto zdjęć z okazji stulecia odzyskania przez Polskę niepodległości / One hundred photographs to celebrate the 100th anniversary of Poland regaining independence 122 123 Rozdział VI / Chapter VI Józef Piłsudski karmi Kasztankę, w towarzy- stwie córek Wandy i Jadwigi. Po 1918 r. klacz zakończyła służbę i przebywała w garnizonie w Mińsku Mazowieckim, pod opieką stacjonującego tam 7. Pułku Ułanów Lubelskich. Marszałek dosiadał jej tylko podczas uroczystości, na które Kasztanka była dowożona koleją, 1925, fot. Agencja Fotograficzna W. Machowski – W. Złakowski

Józef Piłsudski accompanied by daughters Wanda and Jadwiga, is feeding his beloved horse - Kasztanka. After 1918 the mare finished her service and stayed in the garrison in Mińsk Mazowiecki, under the care of the 7th Lublin Uhlans Regiment, which was stationed there. The Marshall mounted her only during ceremonies, to which Kasztanka was transported by rail, 1925, photo by Photo Agency W. Machowski - W. Złakowski.

Sto zdjęć z okazji stulecia odzyskania przez Polskę niepodległości / One hundred photographs to celebrate the 100th anniversary of Poland regaining independence 124 125 Rozdział VI / Chapter VI Wybory do Senatu w 1930 r. w Krakowie. Obóz rządowy doprowadził do przedter- minowych wyborów, by uzyskać stabilną większość parlamentarną. Piłsudczycy stosowali intensywną propagandę wybor- czą, używając m.in. samochodów agitacyj- nych. Dochodziło też do łamania prawa (m.in. aresztowania przywódców Centrolewu). Wyniki wyborów okazały się sukcesem BBWR i klęską opozycji, 1930 / Elections to the Senate in 1930 in Cracow. The government party led to early elections in order to obtain a stable parliamentary majority. The group connected to Piłsudski executed an intense election propaganda, using, among other things, agitational cars. There were some cases of law violation (including the arrest of the leaders of the mid-left party). The results of the election proved to be a success of BBWR (Nonpar- tisan Bloc for Cooperation with the Gov- ernment) and the defeat of the opposition, 1930. ↷ rewers / reverse

Sto zdjęć z okazji stulecia odzyskania przez Polskę niepodległości / One hundred photographs to celebrate the 100th anniversary of Poland regaining independence 126 127 Rozdział VI / Chapter VI Minister spraw zagranicznych Józef Beck wygłasza w Sejmie exposé po zerwaniu przez Niemcy paktu o nieagresji z Polską. Beck odrzucił żądania Hitlera, m.in. doty- czące aneksji Gdańska, i twardo przeciwsta- wił się naciskom i polityce Niemiec, które mogły doprowadzić do wasalizacji Polski. Dał do zrozumienia, że Rzeczpospolita będzie broniła swych interesów mimo groźby wojny, 1939 / Minister of Foreign Affairs, Józef Beck, delivers a speech in the parliament after the non-aggression pact with Poland had been broken by Germany. Beck rejected Hitler’s demands, which concerned the annexation of Gdańsk, and he firmly resist- ed the pressure and policy of Germany that could have led to Poland becoming a vassal. He made it clear that the Republic of Poland would defend its interests despite the threat of war, 1939.

Sto zdjęć z okazji stulecia odzyskania przez Polskę niepodległości / One hundred photographs to celebrate the 100th anniversary of Poland regaining independence 128 129 Rozdział VI / Chapter VI Tradycje związane z rokiem obrzędowym, wielkanocnych, puszczanie wianków w noc the green colour, which is a symbol of life. ›› ROZDZIAŁ VII / CHAPTER VII a także uroczystości rodzinne i świeckie świętojańską, wyrób szopek krakowskich, Entire households were decorated mainly dawały Polakom w sytuacji rozbiorów przetrwało do dzisiaj i jest ważnym ele- with branches of linden, birch, hornbeam, Obyczaje/ Customs głębokie poczucie narodowej tożsamości mentem polskiego folkloru. Często święta beech or chestnut. They were supposed to i wspólnoty. Dzięki temu między innymi kościelne łączyły się ze świętami poszcze- protect the houses from evil powers. Some katarzyna Brąkowska udało się w krótkim czasie dwudziestolecia gólnych grup zawodowych, np. wspo- forms of celebration, such as making bon- zbudować zintegrowane społeczeństwo mnienie św. Floriana, patrona strażaków, fires, around which people played late into polskie. Osobne zwyczaje wykształciły obchodzone 4 maja, z Dniem Strażaka, czy the night, are still popular today among the zamieszkujące teren międzywojennej św. Barbary – z popularną Barbórką, cele- Highlanders of Zagórze and Podhale. On Polski mniejszości narodowe i etniczne, browaną przez górników do chwili obecnej. the day of the Pentecost, after the service, stanowiące spuściznę rozległego teryto- Swoiste rytuały wykształciły też studenckie sacrifices were made in the church in the rium przedrozbiorowej Rzeczypospolitej korporacje akademickie, a także wojsko form of eggs, bread, groats, sausage, cheese Obojga Narodów. Szczególnie wyróżniała – każdy pułk, obok tradycji ogólnowojsko- and butter, as a way of paying the priest się żyjąca w miastach społeczność żydow- wych, tworzył też własne zwyczaje. and the church service. All these symbols ska, od stuleci pielęgnująca rozbudowane of the Pentecost referred directly to Easter. rytuały związane z judaizmem. Na Kresach The rituals conducted were supposed to dominowało prawosławie, z barwną kulturą provide the hosts with wealth, good harvest ludową Ukraińców, Białorusinów, ale też and to protect people and nature against i Polaków wyznających tę religię. the influence of evil powers. Fotografia, która zwyciężyła w tej / Many forms of folk rituals, for ex- kategorii, przedstawia młode kobiety ample, making decorative Easter palms, w strojach ludowych przyozdabiające floating flower garlands on Midsummer's dom gałązkami kasztanowca z okazji Traditions related to the ritual year, as well Eve, making Cracow Nativity Scenes, have święta Zesłania Ducha Świętego, popu- as family and secular celebrations gave prevailed to this day and are an important larnie nazywanego Zielonymi Świątkami. the Poles a deep sense of national identity element of Polish folklore. Often, church Jest ono obchodzone pięćdziesiąt dni po and community in the times of partitions. holidays were associated with the holidays Wielkanocy. Tradycyjnie kończyło cykl Thanks to this, among other things, it of particular professional groups, eg Saint świąt wiosennych, a rozpoczynało letnich. was possible to build an integrated Polish Florian, patron of firefighters, celebrated W obrzędowości ludowej w rytuałach tego society within a short period of two dec- on May 4, together with the Day of the Fire- święta pojawiało się wiele elementów na- ades. National and ethnic minorities, which fighter or Saint Barbara’s, with the popular wiązujących do czasów przedchrześcijań- constituted the legacy of the vast territory Barbórka festival, still celebrated by miners skich, mających charakter wręcz magiczny. of the pre-partition Polish-Lithuanian today. Also student college corporations, Integralnym symbolem Zielonych Świątek Commonwealth and lived in the territory of as well as the army, developed their own była zieleń, która jest symbolem życia. Całe interwar Poland, developed separate cus- rituals - each regiment, apart from the obejścia przyozdabiano – majono – głównie toms. Jewish community living in cities was general military traditions, also had its gałęziami lipy, brzozy, grabu, buku albo especially noticeable, cultivating for centu- own customs. kasztanowca, co miało chronić je przed ries extensive rituals related to Judaism. In ☚ złymi mocami. Niektóre formy świętowania, the Borderlands, the Orthodox Church was np. palenie ognisk, przy których bawiono dominant, with the colourful folk culture of się do późnej nocy, są popularne także Ukrainians, Byelorussians, but also Poles i dziś wśród górali zagórzańskich oraz Pod- professing this religion. halan. W dzień Zesłania Ducha Świętego, po The photo, which won in this category, nabożeństwie, składano w kościele ofiary presents young women in folk outfits deco- w postaci jajek, chleba, kaszy, kiełbasy, rating the house with chestnut branches sera i masła, jako formę zapłaty dla cele- for Pentecost Sunday, commonly known bransa oraz służby kościelnej. Wszystkie te as the Green Week. It is celebrated fifty symbole Zielonych Świątek nawiązywały days after Easter. Traditionally, it ended bezpośrednio do Wielkanocy. Praktykowane the cycle of spring holidays and marked obrzędy miały zapewnić gospodarzom do- the beginning of summer. Folk rituals that statek, obfite plony, zabezpieczyć ludzi i całą were part of traditional festivities included przyrodę przed wpływami złych mocy. many elements, at times even magical ones, Wiele form obrzędowości ludowej, that were related to pre-Christian times. np. wykonywanie ozdobnych palm The integral symbol of the Pentecost was

Sto zdjęć z okazji stulecia odzyskania przez Polskę niepodległości / One hundred photographs to celebrate the 100th anniversary of Poland regaining independence 130 131 Rozdział VII / Chapter VII Przyozdabianie (majenie) domów na Zielone Świątki gałązkami kasztanowca w Bronowicach k. Krakowa, 1930

Decorating (which was called majenie - maying from the name of the month “May”) of houses with chestnut branches for the Pentecost festivities in Bronowice near Cracow, 1930.

Niedziela Palmowa w Myślenicach. To podkrakowskie miasto słynie z konkursu na naj- piękniejszą palmę wielkanocną, który tradycyjnie odbywa się na rynku. Wydarzenie cieszy się ogromnym zainteresowaniem. Jurorzy oceniają palmy w trzech kategoriach: tradycyjna, oryginalna i najwyższa, 1935 / Palm Sunday in Myślenice. This town near Cracow is famous for the competition for the most beautiful Easter palm, which traditionally takes place on the main square. The event is very popular. Jurors evaluate palms in three categories: traditional, original and the tallest one, 1935.

Sto zdjęć z okazji stulecia odzyskania przez Polskę niepodległości / One hundred photographs to celebrate the 100th anniversary of Poland regaining independence 132 133 Rozdział VII / Chapter VII Nowosądecki zespół regionalny w widowi- sku „Taniec zbójnicki”, będącym symbolem kultury ludowej Podhala. Zbójnicki to taniec korowodowy, jeden z niewielu zacho- wanych w Polsce dawnych tańców po kole, wykonywanych wyłącznie przez mężczyzn. Był kiedyś tańcem pasterskim, z fragmen- tami tańca wojennego, dlatego tancerze występują z ciupagami, 1937, fot. Mieczysław Cholewa / A regional group from Nowy Sącz in the show “Bandits’ Dance”, which is a symbol of Polish highlands folk culture. Bandits’ Dance is a procession dance, one of the few formerly danced Polish dances performed only by men. It used to be a shepherd’s dance, with elements of a war dance – that’s why dancers perform it with a shepherd’s axe, 1937, photo: Mieczysław Cholewa.

Sto zdjęć z okazji stulecia odzyskania przez Polskę niepodległości / One hundred photographs to celebrate the 100th anniversary of Poland regaining independence 134 135 Rozdział VII / Chapter VII Członkinie Przysposobienia Wojskowego Kobiet puszczają wianki na Pilicy w Spale podczas nocy kupały, przypadającej w czasie organizowanego tam Święta Wychowania Sprzedaż szopek w Krakowie. Charakterystyczna szopka krakowska pojawiła się Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego. Według wierzeń ludowych wyłowienie przez w 2. poł. XIX w. i nawiązywała kształtem do zabytkowych budowli miasta – głównie kawalera w noc świętojańską dziewczęcego wianka wróżyło pannie szybkie zamążpójście, świątyń, z kościołem Mariackim na czele. Twórcami byli murarze i pracownicy budowlani 1933, fot. Witold Pikiel z przedmieść Krakowa, 1930–1939 / / Members of the Women’s Military Preparation Group floating flower garlands on Pilica Selling of Cracow Nativity Scenes in Cracow. The characteristic Cracow Nativity Scenes River in Spała during Kupala Night, which took place at the time of the Physical Educa- appeared in the second half of the 19th century and referred in shape to the historic tion and Military Training which was organised there. According to folk beliefs, fishing buildings of Cracow - mainly churches, with St. Mary’s church as the archetype. The crea- out a girl’s wreath by a man during Midsummer Night was a prophecy of a quick marriage tors were bricklayers and construction workers from the suburbs of Cracow, 1930-1939. for the girl, 1933, photo by Witold Pikiel.

Sto zdjęć z okazji stulecia odzyskania przez Polskę niepodległości / One hundred photographs to celebrate the 100th anniversary of Poland regaining independence 136 137 Rozdział VII / Chapter VII Dzieci z kukłami Marzanny i Marzanioka w Paprocanach na Górnym Śląsku, 1934 / Children with Marzanna and Marzanioka puppets in Paprocany in Upper Silesia, 1934. ↷ rewers / reverse

Sto zdjęć z okazji stulecia odzyskania przez Polskę niepodległości / One hundred photographs to celebrate the 100th anniversary of Poland regaining independence 138 139 Rozdział VII / Chapter VII Mieszkańcy okolicznych miejscowości z darami wielkanocnymi – koszem z pisan- kami i żywym barankiem – dla prezydenta RP Ignacego Mościckiego przebywającego w rezydencji w Spale, 1930, fot. Witold Pikiel / Residents of the surrounding villages with a basket of Easter eggs and a live lamb – Easter gifts for the President of the Republic of Poland, Ignacy Mościcki, who was staying at the estate in Spała, 1930, photo: Witold Pikiel.

Sto zdjęć z okazji stulecia odzyskania przez Polskę niepodległości / One hundred photographs to celebrate the 100th anniversary of Poland regaining independence 140 141 Rozdział VII / Chapter VII Dudziarz Wincenty Pyrdoł z Zarzecza k. Łącka grający na swoim instrumencie. Muzyk popularyzował folklor górali łąckich, 1936 / Piper Wincenty Pyrdoł from Zarzecze near Łącko is playing his instrument. The musi- cian popularised the folklore of the Highlanders of Silesia, 1936.

Imieniny Zofii Witczak-Witaczyńskiej, żony fotografa, oficera oświatowego w 1. Pułku Strzelców Konnych w Garwolinie. Siedzą przy stole, od lewej: córki Krystyna i Barbara Witczakówny, Natalia Radomyska, kierowniczka świetlicy prowadzonej przez Polski Biały Krzyż w 1 PSK i Zofia Witczak-Witaczyńska, 1939, fot. Narcyz Witczak-Witaczyński

Nameday of Zofia Witczak-Witaczyńska, wife of the photographer, educational officer in the 1st Regiment of Riflemen in Garwolin. Sitting at the table, from the left: daughters Krystyna and Barbara Witczakówny, Natalia Radomyska, the head of the community centre run by the Polish White Cross in 1 PSK, and Zofia Witczak-Witaczyńska, 1939, photo: Narcyz Witczak-Witaczyński.

Sto zdjęć z okazji stulecia odzyskania przez Polskę niepodległości / One hundred photographs to celebrate the 100th anniversary of Poland regaining independence 142 143 Rozdział VII / Chapter VII Grupa uczestników obchodów Święta Morza w Gdyni w strojach żywieckich. Nie był to strój regionalny ani góralski, tylko mieszczański, związany wyłącznie z Żywcem. Ciekawostką jest męskie nakry- cie głowy, które było wzorowane na czap- kach wojskowych z czasów Stanisława Augusta Poniatowskiego, a także żupan (długa suknia męska), przypominający trochę strój szlachecki, 1932 / A group of participants during the Sea Festival in Gdynia wearing traditional outfits of Żywiec region. It wasn’t a regional or highlander outfit, but a bourgeois one associated exclusively with Żywiec. An interesting fact is the men’s headgear, which was modelled after military caps from the time of Stanisław August Poniatowski, as well as the zhupan (long men’s dress), slightly resembling an outfit of a nobleman, 1932.

Sto zdjęć z okazji stulecia odzyskania przez Polskę niepodległości / One hundred photographs to celebrate the 100th anniversary of Poland regaining independence 144 145 Rozdział VII / Chapter VII Zwycięska fotografia przedstawia beczkę, umożliwić osiągnięcie najwyższych szczebli was a nurse. She went from Mokotów to the ›› ROZDZIAŁ VIII / CHAPTER VIII a w beczce czworo ściśniętych dzieci. naukowego i zawodowego wykształcenia. Jak Southern part of the city centre. After the Pod beczką grzecznie leży nieduży pies. pokazała przyszłość, w wielu przypadkach war, she used to train downhill and sla- Dzieci i młodzież/ Autorem zdjęcia jest Narcyz Witczak- to się udało. lom skiing and represented Poland at the Children and youth -Witaczyński, który w tamtym czasie służył Pomimo że w 1919 roku wprowadzo- Winter Olympic Games in Oslo (1952) and w 1. Pułku Strzelców Konnych, stacjonują- no obowiązek szkolny, nie wszędzie był on in Cortina d’Ampezzo (1956). The second cym w Garwolinie. Ojciec sfotografowanych wypełniany. Zbyt powolna rozbudowa sieci son, Remigian (aka Andrzejek), fought in katarzyna Kalisz trzech chłopców i dziewczynki to zastęp- placówek, szczególnie na wsi, nie sprzyjała the “Parasol” battalion in Warsaw city cen- ca dowódcy pułku, ppłk Adam Remigiusz powszechności nauki. Ubóstwo, angażowa- tre. The youngest of the four shown in the Grocholski. Po wybuchu wojny cała czwór- nie dzieci przy pracach polowych, trudne photograph, Michał (aka Bishop), was active ka działała w konspiracji. Najstarszy syn, warunki pogodowe, a przede wszystkim in the conspiracy as a scout of the 16th Tadeusz Mikołaj (pseud. Grabowski), kapral brak wykształcenia rodziców oraz najbliż- Warsaw Team Scouts. During the Warsaw podchorąży, w 1. Pułku Szwoleżerów Józefa szego otoczenia – to były realne przeszkody Uprising he fought in the so-called Gray Piłsudskiego, w powstaniu warszawskim w edukacji dzieci i młodzieży. Koniecz- Ranks, in the rank of a gunner, in Ochota, walczył na Czerniakowie i Mokotowie. Po ne więc było podniesienie świadomości and then in the “Kampinos” Group. Later, in powstaniu został wzięty do niewoli nie- lokalnych społeczności, a to spoczywało the 90s he became the Consul General mieckiej i był więziony w Stalagu XB Sand- w pierwszej kolejności na nauczycielach. of the Republic of Poland in Chicago. bostel. Kolejne według starszeństwa dziec- I właśnie oni, jak wielu ich poprzedników, The Grocholski family is a universal ko Adama Grocholskiego, Barbara (pseud. „nieśli kaganek oświaty”. example of how patriotic attitudes were Kuczarawa – ludowe określenie człowieka shaped in children and youth in the pe- o mocno kręconych włosach), również działała riod of the Second Polish Republic – both w konspiracji w 1. Pułku Szwoleżerów Józefa among family members and at school. The Piłsudskiego. W czasie powstania warszaw- bill which was passed in 1932 and which skiego była sanitariuszką, z Mokotowa kana- concerned the system of education put first łami przeszła do Śródmieścia Południowego. / such rules of the education system, which were Po wojnie trenowała narciarstwo zjazdowe to facilitate the organisation of upbringing i slalomowe, reprezentowała Polskę na and education of the citizens, so they would be igrzyskach zimowych w Oslo (1952) i w Cor- The winning photograph depicts a bar- aware of their duties and become constructive tina d’Ampezzo (1956). Drugi syn, Remigian rel, and in the barrel, four children are participants of the Republic of Poland. (pseud. Andrzejek), walczył w batalionie squeezed together. A small dog is sitting The citizens were to be provided with the „Parasol” w Śródmieściu. Najmłodszy obediently by the barrel. Narcyz Witczak- highest possible religious, moral, mental z czwórki sfotografowanych, Michał (pseud. Witaczyński is the author of the photo. and physical standards, offering them the best Biskup), brał udział w konspiracji jako har- At the time, he served in the 1st Rifle Rifle possible preparation for life, and giving the cerz 16. Warszawskiej Drużyny Harcerzy. Regiment, stationed in Garwolin. The more capable individuals from all backgrounds W powstaniu walczył w Szarych Szeregach, father of the three boys and the girl in the an opportunity to reach the highest levels of w stopniu strzelca, na Ochocie, później picture was the deputy commander of the scientific and professional education. As the w Grupie „Kampinos”, w latach 90. był kon- regiment, Lt. Col. Adam Remigiusz Gro- future showed, in many cases it turned out sulem generalnym RP w Chicago. cholski. After the outbreak of the war, all to be successful. Rodzina Grocholskich to uniwersalny four of Grocholski’s children were active Although compulsory education was przykład na to, jak kształtowano postawy in the underground resistance. The eldest introduced in 1919, it wasn’t executed every- patriotyczne u dzieci i młodzieży w okresie son, Tadeusz Mikołaj (alias Grabowski), was where. An overly slow expansion of schools’ II Rzeczypospolitej – w rodzinie i szkole. a corporal officer cadet in the 1st Regi- network, especially in the countryside, didn’t Uchwalona w 1932 roku ustawa o ustroju ment of Light Cavalry by Józef Piłsudski work in favour of the universality of educa- szkolnictwa stawiała na pierwszym miej- and during the Warsaw Uprising fought in tion. Poverty, involving children in field scu takie zasady ustroju szkolnictwa, które Czerniaków and Mokotów. After the upris- work, difficult weather conditions and, above miały Państwu ułatwić organizację wycho- ing, he was taken prisoner by the Germans all, lack of education on parents’ side and wania i kształcenia ogółu na świadomych and was imprisoned in Stalag XB Sand- children’s closest environment – these were swych obowiązków i twórczych obywateli bostel. The second oldest child of Adam real obstacles in educating children and the Rzeczypospolitej, obywatelom tym – zapewnić Grocholski was Barbara (aka Kuczarawa youth. Therefore, it was necessary to raise jak najwyższe wyrobienie religijne, moralne, – a folk term for a person with very curly awareness of local communities, and this, umysłowe i fizyczne oraz jak najlepsze przygo- hair), also worked for the underground in first of all, fell upon the teachers. They were towanie do życia, zdolniejszym zaś i dziel- the 1st Regiment of Light Cavalry by Józef the ones, who, like many of their predeces- niejszym jednostkom ze wszelkich środowisk Piłsudski. During the Warsaw Uprising she sors, “carried the torch of education”. ☚ Sto zdjęć z okazji stulecia odzyskania przez Polskę niepodległości / One hundred photographs to celebrate the 100th anniversary of Poland regaining independence 146 147 Rozdział VIII / Chapter VIII Dzieci mjr. Adama Remigiusza Grocholskiego, zastępcy dowódcy 1. Pułku Strzelców Konnych. Widoczne od lewej: Remigian, Michał, Barbara, na drugim planie Tadeusz Mikołaj. Cała czwór- ka poszła w ślady ojca: w czasie II wojny światowej wszyscy działali w konspiracji i brali udział w powstaniu warszawskim, 1933, Narcyz Witczak-Witaczyński / Children of major Adam Remigiusz Grocholski, deputy commander of the 1st Horse Rifle Regiment. From the left: Remigian, Michał, Barbara, and Tadeusz Mikołaj in the background. All four of them followed in the footsteps of their father: during World War II, each of them was active in the conspiracy and took part in the Warsaw Uprising, 1933, Chłopcy podczas zabawy w kawalerzystów – szarża. Mali „szwoleżerowie” ubrani są Narcyz Witczak-Witaczyński. w mundury stylizowane na te z okresu Księstwa Warszawskiego, noszone w 1. Pułku Szwoleżerów-Lansjerów Gwardii Cesarskiej, do którego tradycji odwoływał się 1. Pułk Szwoleżerów Józefa Piłsudskiego – jednostka, w której służył autor zdjęcia, 1930, fot. Narcyz Witczak-Witaczyński / Boys while playing cavalry – the attack. Little “cavaliers” are dressed up in uniforms stylised to those from the period of the Duchy of Warsaw, worn in the 1st Regiment of Cavalrymen-Lancers of the Imperial Guards. The 1st Regiment of Light Cavalry by Józef Piłsudski referred to its tradition – it was the unit in which the author of the photograph served, 1930, photo Narcyz Witczak-Witaczyński.

Sto zdjęć z okazji stulecia odzyskania przez Polskę niepodległości / One hundred photographs to celebrate the 100th anniversary of Poland regaining independence 148 149 Rozdział VIII / Chapter VIII Chłopcy podczas zabawy pod murami Wawelu w Krakowie. W 1919 r. dekretem o obowiązku szkolnym wprowadzono bezpłatną 7-letnią szkołę powszechną dla wszystkich dzieci do 14 roku życia. Szkol- nictwo średnie i wyższe było odpłatne, 1928 / Boys are playing at the walls of Wawel in Cracow. In 1919, the decree on compulsory education introduced a free 7-year general school for all children up to 14 years of age. Secondary and higher education was paid, 1928.

Dzieci z północnej Wileńszczyzny. Autorem fotografii jest Jan Bułhak, jeden z czoło- wych przedwojennych polskich fotografów. W okresie II Rzeczypospolitej z wielką pasją oraz wyczuciem artysty fotografował ↷ rewers / reverse Wileńszczyznę i portretował jej mieszkańców, podobnie jak i inne regiony ówczesnej Polski. Niestety jego archiwum uległo zniszczeniu podczas wojny – w Wilnie spłonęły wszystkie negatywy oraz 10 tysięcy zdjęć tworzących cykl „Polska w obrazach Jana Bułhaka”, 1932, Jan Bułhak / Children from the northern Vilnius region. The author of the picture is Jan Bułhak, one of the leading pre-war Polish photographers. During the Second Polish Republic, he photographed the Vilnius region with great passion and sense of artistic touch and portrayed its inhabitants, as well as other regions of Poland of that time. Unfortunately, his archives were destroyed during the war – all negatives and 10,000 photographs which made the cycle “Poland in the paintings of Jan Bułhak” were burned in Vilnius, 1932, Jan Bułhak.

Sto zdjęć z okazji stulecia odzyskania przez Polskę niepodległości / One hundred photographs to celebrate the 100th anniversary of Poland regaining independence 150 151 Rozdział VIII / Chapter VIII Żłobki dzienne. Organizowane przez pracodawców przy zakładach pracy lub też przez prywatne organizacje społeczne, zapewniały fachową opiekę niemowlętom i dzieciom do lat trzech matek pracujących zawodowo, 1925–1939, fot. S. Bogacki i Syn / Day-care centre. Organised by employers at workplaces or by private social organisations, they provided professional care to infants and children up to three years old. They were available for mothers who were working professionally, 1925-1939, photo by S. Bogacki and Son.

Sto zdjęć z okazji stulecia odzyskania przez Polskę niepodległości / One hundred photographs to celebrate the 100th anniversary of Poland regaining independence 152 153 Rozdział VIII / Chapter VIII Młodzież podczas obchodów Święta Niepodległości w Krakowie. „Ilustrowany Kurier Codzienny” (z 12 listopada 1937) tak zapowiadał to wydarzenie: Dzisiaj zadudni krok idących w defiladzie we wszystkich miastach Polski – zadudni rytmiczny krok w 19-tą rocznicę odzyskania Niepodległości, przed Wodzem Naczelnym – szeregami przejdzie wojsko i szeregami przejdzie młodzież. (…) młodzież – to siła naszej przyszłości, która nie pozwoli, by kiedykolwiek granice Polski ugięły się pod nogą wroga, 1937 / Youth during the celebration of the Independence Day in Cracow. “Illustrated Daily Courier” (from November 12, 1937) announces this event: Today steps will be audible in parades in all Polish cities – the rhythmic sound of steps during the 19th anniversary of Independ- ence, before the Commander-in-Chief – the soldiers will march in rows and the youth will march in rows. […] youth is the power of our future, which will not allow Poland’s borders to bend under the enemy’s foot, 1937.

Sto zdjęć z okazji stulecia odzyskania przez Polskę niepodległości / One hundred photographs to celebrate the 100th anniversary of Poland regaining independence 154 155 Rozdział VIII / Chapter VIII Ślub księcia Adama Michała Józefa Czartoryskiego z hrabianką Jadwigą Stadnicką w Nawojowej. Na ławce przed pałacem siedzą: księżniczka Maria Jadwiga Czartoryska, hrabia Paweł Jan Edward Stadnicki i księżniczka Wanda Maria Czartoryska. Obydwie dziewczynki to rodzone siostry, zaś chłopiec – młodszy brat panny młodej. Pan młody w czasie wojny był żołnierzem Armii Krajowej (pseud. Szpak), 1937 / The wedding of Prince Michał Michał Józef Czartoryski with Countess Jadwiga Stad- nicka in Nawojowa. On the bench in front of the palace are: Princess Maria Jadwiga Czartoryska, Count Paweł Jan Edward Stadnicki and Princess Wanda Maria Czartoryska. The girls are sisters and the boy is the younger brother of the bride. During the war, the groom was a soldier of the Home Army (alias Szpak), 1937.

Sto zdjęć z okazji stulecia odzyskania przez Polskę niepodległości / One hundred photographs to celebrate the 100th anniversary of Poland regaining independence 156 157 Rozdział VIII / Chapter VIII Mali Grzegorscy podczas zabawy. Fotografia wykonana w Osadzie Krechowieckiej, w powiecie rówieńskim, w województwie wołyńskim. Osada powstała w 1921 r. na miejscu carskiego poligonu. Jej miesz- kańcami byli zasłużeni w wojnie polsko- -bolszewickiej żołnierze Wojska Polskiego, którzy otrzymali tu ziemię na własność. Osada powstawała stopniowo, początkowo mieszkano w ziemiankach. Od 1940 osadni- cy wojskowi i rodziny byli deportowani na Syberię, 1931, Narcyz Witczak-Witaczyński / The youngest of the Grzegorscy family at play. The photograph was taken in the Krechowiec settlement, in the Rówień county, in the Volyn region. The settlement was established in 1921 on the site of the tsarist training ground. Its inhabitants were the soldiers of the Polish Army, who received land there, after they earned it during the Polish-Bolshevik war. The settlement was built gradually, initially people lived in dugouts. From 1940, military set- tlers and families were deported to Siberia, 1931, photo by Narcyz Witczak-Witaczyński.

Sto zdjęć z okazji stulecia odzyskania przez Polskę niepodległości / One hundred photographs to celebrate the 100th anniversary of Poland regaining independence 158 159 Rozdział VIII / Chapter VIII Dziewczynka słucha radia przez słuchawki. Pierwsza audycja radiowa dla dzieci została wyemitowana w maju 1926 r. Początkowo były to dwa półgodzinne programy w tygo- dniu: bajki i próby inscenizacji, np. wier- szyka Stanisława Jachowicza „Pan kotek był chory”. Kilka lat później popularnością cie- szyły się słuchowiska prowadzone i reżyse- rowane przez Wandę Taraszkiewicz, która współpracowała m.in. z Marią Dąbrowską, Ewą Szelburg-Zarębiną, Benedyktem Hertzem, 1939 / A girl is listening to the radio with head- phones. The first radio programme for children was broadcast in May 1926. Initially, there were two half-hour programmes per Dzieci w wagonach tramwajowych w drodze na półkolonie na Mokotowie. W okresie mię- week: fairy tales and staging attempts, for dzywojennym w tej dzielnicy – podobnie jak w całej Warszawie – rozbudowano komunika- example, a poem by Stanisław Jachowicz cję tramwajową, zasypano szpecące krajobraz glinianki, założono parki i skwery. W czasie “Mr. Kitty was sick”. A few years later, the powstania warszawskiego zielony Mokotów, ze swoimi działkami i ogrodami, zapewniał radio plays hosted and directed by Wanda zaopatrzenie w warzywa i owoce mieszkańcom Warszawy, 1937 Taraszkiewicz, who cooperated, among oth- / ers, with Maria Dąbrowska, Ewa Szelburg- Children in tram cars on their way to a daily summer camp in Mokotów. In the interwar Zarębina and Benedykt Hertz, become very period, in this district – as in the whole Warsaw – tram transport was expanded, the ugly popular. 1939. clay pits which were defacing the landscape had been backfilled, parks and squares were established. During the Warsaw Uprising, green Mokotów district, with its plots and gardens, provided supplies of vegetables and fruits to the residents of Warsaw, 1937.

Sto zdjęć z okazji stulecia odzyskania przez Polskę niepodległości / One hundred photographs to celebrate the 100th anniversary of Poland regaining independence 160 161 Rozdział VIII / Chapter VIII Zwycięska fotografia przedstawia galopują- inicjowane były przez organizacje zawo- Besides, Polish cavalry was not the only one ›› ROZDZIAŁ IX / CHAPTER IX cych jeźdźców podczas skoku przez prze- dowe, społeczne, paramilitarne i zakłady in Europe, and part of subsequent plans szkodę. Rtm. Adam Królikiewicz (z lewej), pracy, przez Polonię zagraniczną, uczniów of modernisation, a gradual motorisation Wojsko/ Army mjr Michał Toczek i por. Kazimierz i studentów, a także mieszkańców poszcze- of the army was planned. Unfortunately, Szosland (z prawej) przygotowują się gólnych regionów. Pokazywały niezwykłą the modernisation of the army was slow, Łukasz Karolewski do zawodów hippicznych w Nowym Jorku hojność obywateli, którzy nawet w trudnej hampered by economic crises and the need w 1926 roku. Pełne napięcia zmagania sytuacji ekonomicznej nie żałowali środ- to build many arms factories practically m.in. z doświadczonymi reprezentacjami ków na obronność kraju. Przekazanie każ- from scratch. Nevertheless, Polish weapon, Francji i Niemiec przyniosły Polakom za- dego daru, nawet pojedynczych karabinów, planes and tanks constructions have often służony Puchar Narodów. Jeździectwo było otrzymywało odpowiednią oprawę z udzia- been way ahead of their times, and the wówczas uważane za polski sport narodo- łem władz państwowych i wojskowych. solutions patented in Poland were widely wy, kultywujący szlacheckie tradycje kawa- Niestety, pomimo tych wysiłków, w starciu used in Europe. leryjskie. Reprezentacje jeździeckie nasze- z agresją dwóch państw totalitarnych o prze- The army was universally respected – go kraju osiągnęły wiele sukcesów, również ważającym potencjale gospodarczym bo- its role during the battles for the borders na igrzyskach olimpijskich w Amsterdamie haterskie walki polskiego wojska nie mogły of the newly created state, when the coun- i Berlinie. Kawaleria, wsławiona w walkach obronić niepodległości kraju. try was threatened on all sides, was well I wojny światowej i w wojnie z bolszewi- imprinted in people’s memory. The attitude kami, odgrywała niebagatelną rolę w od- of society to the army is best reflected in rodzonym Wojsku Polskim. Choć mogła how generous citizens were both person- uchodzić za anachroniczną, to w kraju ally and financially involved supporting o rzadkiej sieci dróg transport konny miał it. No expense was spared on the military, przewagę nad motorowym. Pamiętajmy, że / with 18% of the budget committed to de- polski przemysł motoryzacyjny dopiero się fence, although it wasn’t without embezzle- rozwijał, brakowało kierowców, warsztatów ment or missed investments. The society i stacji paliw, a jakość dróg pozostawiała actively participated in the financing of the wiele do życzenia. Polska kawaleria nie była The winning photo shows galloping riders army through the National Defence Fund, zresztą jedyną w Europie, ponadto w ra- during the jump over an obstacle. Horse Antiaircraft Defence Loan, the Fund for mach kolejnych planów modernizacyjnych captain Adam Królikiewicz (on the left), Maritime Defence and other campaigns. planowano stopniową motoryzację wojska. Major Michał Toczek and lieutenant Kazi- Secondary raw materials were collected Niestety, unowocześnianie armii postę- mierz Szosland (on the right) are preparing and valuables were handed over. Collec- powało powoli, hamowane przez kryzysy for equestrian competitions in New York tions were organised by professional, gospodarcze i konieczność budowy wielu in 1926. The competition with other expe- social, paramilitary and employment or- zakładów zbrojeniowych praktycznie od rienced representations from France and ganisations, by Polish community abroad, podstaw. Mimo to polskie konstrukcje bro- Germany was full of tension, yet it brought pupils and students as well as residents ni, samolotów i czołgów niejednokrotnie the Polish team a well-deserved Cup of of individual regions. All these ventures wyprzedzały epokę, a opatentowane w kraju Nations. Horse riding was then considered showed an extraordinary generosity of rozwiązania stosowano szeroko w Europie. a Polish national sport, one that was culti- citizens who, even in a difficult economic Armia była darzona powszechnym vating noble cavalry traditions. The nation- situation, didn’t spare funds for the defence szacunkiem – pamiętano o jej doniosłej al equestrian teams have achieved many of the country. Handing over of every gift, roli podczas walk o granice nowo utwo- successes, also at the Olympic Games in even a single rifle, occurred in a proper rzonego państwa, kiedy kraj był zagrożony Amsterdam and Berlin. The cavalry, which setting with the participation of state and ze wszystkich stron. Stosunek społeczeń- earned the biggest acclaim during the military authorities. Unfortunately, despite stwa do wojska najlepiej oddaje ogromna battles of World War I and during the war these efforts, in the face of aggression from ofiarność zarówno osobista, jak i finansowa with the Bolsheviks, played a significant two totalitarian states with overwhelming obywateli. Nie szczędzono wydatków na role in the reborn Polish Army. Although economic potential, the heroic fights of the obronność, sięgających 18% budżetu, choć it could be regarded as anachronistic, in Polish army couldn’t protect the independ- nie obyło się też bez malwersacji czy nietra- a country with a scarce road network horse ence of the country. fionych inwestycji. Społeczeństwo aktywnie transport had an advantage over motor ☚ uczestniczyło w finansowaniu wojska po- transport. It’s important to remember that przez Fundusz Obrony Narodowej, Pożyczkę the Polish automotive industry was in an Obrony Przeciwlotniczej, Fundusz Obrony early stage of growth, there were no driv- Morskiej i inne akcje. Zbierano surowce wtór- ers, workshops and service stations, and ne i przekazywano kosztowności. Zbiórki the quality of roads left much to be desired.

Sto zdjęć z okazji stulecia odzyskania przez Polskę niepodległości / One hundred photographs to celebrate the 100th anniversary of Poland regaining independence 162 163 Rozdział IX / Chapter IX Polska ekipa na międzynarodowych zawodach hippicznych o Puchar Narodów w Nowym Jorku, 1926 / Polish team at international equestrian tournament in Cup of the Nations Competition in New York, 1926. ↷ rewers / reverse

Sto zdjęć z okazji stulecia odzyskania przez Polskę niepodległości / One hundred photographs to celebrate the 100th anniversary of Poland regaining independence 164 165 Rozdział IX / Chapter IX Święto Kawalerii w Krakowie w 250. rocznicę odsieczy wiedeńskiej – żołnierze 7. Pułku Ułanów Lubelskich przejeżdżają przez wieś. Uroczystości z udziałem wojska cieszyły się wielką popularnością. Defilady organizowano z okazji świąt państwowych, ważnych rocznic, a także imienin marszał- ka Józefa Piłsudskiego. Publiczność mogła podziwiać jednostki wszystkich rodzajów wojsk. Szczególne zainteresowanie budziły jednostki pancerne i lotnictwo, 1933 / Cavalry Festival in Cracow on the 250th anniversary of the Relief of Vienna – soldiers of the 7th Regiment of Uhlans in Lublin pass through the village. Celebra- tions with the participation of the army were very popular. On the occasion of public holidays, important anniversaries, as well as the name-day of Marshal Józef Piłsudski defilades were organised. The audience could admire all kinds of troop units. Armoured and aviation units were particularly popular, 1933.

Sto zdjęć z okazji stulecia odzyskania przez Polskę niepodległości / One hundred photographs to celebrate the 100th anniversary of Poland regaining independence 166 167 Rozdział IX / Chapter IX Weterani powstania styczniowego na tarasie Pałacu Prasy w Krakowie. Okazją do spotkania była rocznica wymarszu Pierwszej Kompanii Kadrowej. Po odzy- skaniu niepodległości, z inicjatywy Józefa Piłsudskiego, wszystkich żyjących 3644 weteranów otoczono opieką państwa – awansowali na podporuczników, otrzymali stałe renty, specjalne mundury i miejsca w domach opieki. Byli powszechnie darzeni szczególną czcią, zapraszani na uroczy- stości państwowe i nawet generałowie im pierwsi salutowali, 1939 / Veterans of the January Uprising on the terrace of the Press Palace in Cracow at the anniversary of the departure of First Personnel Company. After regaining independence, at the initiative of Józef Piłsudski, all 3644 veterans who were still alive were taken under state protection – they were promoted to second lieutenants, received permanent pensions, special uniforms and places in nursing homes. They were universally worshiped and received invitations to state ceremonies. Even the generals saluted them, 1939.

Grupa ochotników w Rybniku podczas III powstania śląskiego. Ostatnie z powstań śląskich wybuchło na skutek niekorzystnego podziału Śląska po decyzjach komisji plebiscytowej, przyznającego większość obszaru przemysłowego Niemcom. Działając z zaskoczenia, powstańcy zajęli znaczną część spornego terytorium. Ostatecznie walki ustały pod naciskiem aliantów, a nowy podział Śląska był znacznie korzystniejszy dla Polski, 1921 / A group of volunteers in Rybnik during the Third Silesian Uprising. The last of the Sile- sian uprisings broke out due to the unfavourable division of Silesia after the decisions of the plebiscite commission, which granted most of the industrial areas to the Germans. Acting in surprise, the insurgents occupied a significant part of the disputed territory. Eventually, the fighting ended under the pressure of the Allies, and the new division of Silesia was much more advantageous for Poland, 1921.

Sto zdjęć z okazji stulecia odzyskania przez Polskę niepodległości / One hundred photographs to celebrate the 100th anniversary of Poland regaining independence 168 169 Rozdział IX / Chapter IX Zajęcia sportowe żołnierzy 7. Pułku Ułanów Lubelskich im. gen. Kazimierza Sosnkowskiego w garnizonie w Mińsku Mazowieckim. Garnizon ten znany był m.in. jako miejsce stacjonowania Kasztanki, ulu- bionej klaczy marszałka Piłsudskiego, 1935, fot. Narcyz Witczak-Witaczyński / Sports activities of soldiers of the 7th Uhlan Lublin Regiment by the name of general Kazimierz Sosnkowski in the garrison in Mińsk Mazowiecki. This garrison was known as the place where Kasztanka, the favourite mare of Marshal Piłsudski, was stationed, 1935, photo: Narcyz Witczak- Witaczyński.

Sto zdjęć z okazji stulecia odzyskania przez Polskę niepodległości / One hundred photographs to celebrate the 100th anniversary of Poland regaining independence 170 171 Rozdział IX / Chapter IX Generał Bolesław Wieniawa-Długoszowski, „pierwszy ułan Rzeczypospolitej”, jeden z najbliższych współpracowników Józefa Piłsudskiego, późniejszy ambasador Polski w Rzymie, niedoszły następca prezydenta RP w razie wojny. Malownicza postać, owiana legendą rzekomego wjazdu na koniu do lokalu „Adria” w Warszawie. Wyczyny jego „ułań- skiej fantazji” niestety przysłaniają dokonania jako poety, dziennikarza, dyplomaty i tłumacza znającego 6 języków obcych, 1932, fot. Narcyz Witczak-Witaczyński / General Bolesław Wieniawa-Długoszowski, „the first uhlan of the Polish Republic”, one of Józef Piłsudski’s closest associates, the future Polish ambassador in Rome, the would-be successor of the President of the Republic of Poland in the event of war. A vivid character, shrouded in legend as he allegedly entered the «Adria» restaurant and bar in Warsaw on horseback. Achievements of his «uhlan fantasy», unfortunately, obscured his achievements as a poet, journalist, diplomat and a translator who knew 6 foreign languages, 1932, photo: Narcyz Witczak-Witaczyński.

Sto zdjęć z okazji stulecia odzyskania przez Polskę niepodległości / One hundred photographs to celebrate the 100th anniversary of Poland regaining independence 172 173 Rozdział IX / Chapter IX Członkinie Pomocniczej Służby Kobiet na obozie szkoleniowym w Istebnej – rozwieszają Nurek Marynarki Wojennej w pełnym przewody telefonu polowego. PSK była organizacją paramilitarną, wywodzącą się z udziału wyposażeniu przed zejściem pod wodę. kobiet w polskiej „wojnie o granice” w latach 1918–1921. Prowadziła szkolenia z zakresu Uzyskanie przez Polskę dostępu do mo- służby sanitarnej, przeciwgazowej, przeciwlotniczej i łączności, 1932 rza i rozbudowa floty pociągnęły za sobą / konieczność utworzenia zespołów nurków, Members of the Auxiliary Women’s Service (PSK) at the training camp in Istebna – they’re potrzebnych do prac podwodnych. putting up the field telephone wires. PSK was a paramilitary organisation, which had its Wcześniej nurkowanie było domeną origin in women’s participation in the Polish «war on the borders» in the years 1918-1921. nielicznych pasjonatów amatorów. Wyszko- PSK conducted training in the field of sanitary, anti-gas, anti-aircraft and communication leni nurkowie pracowali przy budowlach services, 1932. hydrotechnicznych, prowadzili badania zbiorników wodnych i podwodne działania ratownicze, lata 30. / Navy diver in full equipment before going underwater. Poland’s access to the sea and the expansion of the fleet made it necessary to create diving teams which were needed for underwater work. Earlier, diving was the domain of a few amateur enthusiasts. Trained divers worked at hydro-technical constructions, conducted water reservoir research and underwater rescue opera- tions, the 1930s.

Sto zdjęć z okazji stulecia odzyskania przez Polskę niepodległości / One hundred photographs to celebrate the 100th anniversary of Poland regaining independence 174 175 Rozdział IX / Chapter IX Odkurzanie kawaleryjskich butów elektroluksem nie było powszechną praktyką w 1. Pułku Szwoleżerów, a jedynie primaaprilisowym żartem na potrzeby obiektywu wachmistrza Narcyza Witczaka-Witaczyńskiego. Ten pułkowy fotograf wykonał również wiele innych żartobliwych zdjęć w warszawskich koszarach przy ul. Huzarskiej, 1931, fot. Narcyz Witczak-Witaczyński / Vacuuming of cavalry shoes with Electrolux wasn’t a common practice in the 1st Regi- ment of Polish Cavalry Regiment, but only an April Fool’s joke staged for the photo needs of the commander Narcyz Witczak-Witaczyński. This regimental photographer also made many other jocular photographs in Warsaw barracks at Huzarska Street, 1931, photo: Narcyz Witczak-Witaczyński.

Lotnisko na Polu Mokotowskim w Warszawie – uroczystość przekazania wojsku 126 samolotów szkolnych RWD-8, ufundowanych przez Ligę Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej. Te niezwykle udane samoloty były najliczniej produkowanymi maszynami w II Rzeczypospolitej, przeznaczonymi dla aeroklubów i szkół lotniczych, 1937 / The airport at Pole Mokotowskie in Warsaw – ceremony of handing over military 126 RWD-8 school planes, funded by the Air Defence and Anti-gas League. These extremely well-made planes were the most often produced machines in the Second Polish Republic, designed for flying-clubs and aviation schools, 1937.

Sto zdjęć z okazji stulecia odzyskania przez Polskę niepodległości / One hundred photographs to celebrate the 100th anniversary of Poland regaining independence 176 177 Rozdział IX / Chapter IX Przeciwlotniczy reflektor oświetla teren Jej córka Irena również poświęciła się pra- by the wind going from the mountains to ancient Egypt to the Republic of Poland. ›› ROZDZIAŁ X / CHAPTER X startu największego na świecie balonu stra- cy naukowej i w 1935 roku, wraz z mężem the valleys. The setoff, already after numer- He made his first trip to Egypt in 1934, and tosferycznego „Gwiazda Polski” w Dolinie Fryderykiem Joliot, otrzymała Nagrodę ous delays, will be cancelled once again, so then, until the outbreak of the war, he was Nauka/ Science Chochołowskiej. Właśnie trwa napełnianie Noblaza za odkrycie zjawiska sztucznej the balloon will need to be emptied. During the manager of the expedition in Edfu. Ex- powłoki wodorem i o świcie powinien promieniotwórczości. Druga córka, Ewa, the release, the gas will ignite and destroy cavations have been extremely successful. Łukasz Karolewski nastąpić start. Balon, pilotowany przez wybrała karierę pianistki, dziennikarki parts of the balloon's shell. The start of the The excavated monuments were divided kpt. pil. Zbigniewa Burzyńskiego i działaczki UNICEF-u. repaired aerostat was supposed to take between the museum in Cairo and the i dr. Konstantego Narkiewicza-Jodko, ma W dwudziestoleciu międzywojennym place a year later. Flammable hydrogen was National Museum in Warsaw, where a great pobić wynoszący 22 km rekord wysokości rozwijały się także nauki humanistyczne, replaced with helium imported from the exhibition was organised in 1937. The Pol- lotu, dzierżony przez kpt. Alberta Williama z historią i archeologią na czele. Profesor US. Unfortunately, advanced preparations ish school of Mediterranean archeology, Stevensa. Wyprawa planuje również do- Kazimierz Michałowski, twórca polskiej are interrupted by the outbreak of World that is, according to the intention of prof. konanie pomiarów promieniowania ko- szkoły archeologicznej, na trwałe wpro- War II, and the only memory of the "Star of Michałowski, focused on the archeology of smicznego, które na wysokości 30 km jest wadził Rzeczypospolitą do badań nad Poland" is an occasional stamp issued by Greece and Egypt, has been considered ex- znacznie silniejsze niż na powierzchni starożytnym Egiptem. Pierwszą wyprawę the Polish Post. emplary to this day, as it combined excava- Ziemi. Ale plany pokrzyżuje wiatr halny. do Egiptu odbył w 1934 roku, a następnie, Polish physics and chemistry have tions, research and conservation work, and Wielokrotnie przekładany start również aż do wybuchu wojny, był kierownikiem many spectacular successes. Maria the research teams included, apart from tym razem trzeba odwołać i opróżnić balon. ekspedycji w Edfu. Wykopaliska przynio- Skłodowska-Curie doesn’t require intro- archeologists, anthropologists, architects W czasie wypuszczania gazu dojdzie do sły niezwykle pomyślne rezultaty. Wydo- duction. She received two Nobel prizes and sculptors. jego zapłonu i zniszczenia części powłoki byte zabytki podzielono między muzeum for her research on the phenomenon of ☚ balonu. Start naprawionego aerostatu miał w Kairze i Muzeum Narodowe w Warszawie, radioactivity, discovered by Henri Becquerel, się odbyć rok później. Łatwopalny wodór gdzie w 1937 roku zorganizowano cieszącą the discovery of radium and polonium, zastąpiono sprowadzonym z USA helem. się ogromnym zainteresowaniem wystawę. together with her husband Piotr, and for Niestety, zaawansowane przygotowania Polska szkoła archeologii śródziemno- the isolation of pure radium. The scientists przerywa wybuch II wojny światowej, morskiej, czyli według zamysłu profesora wanted radium to serve all of humanity, a jedyną pamiątką po „Gwieździe Polski” zajmującej się archeologią Grecji i Egiptu, so they didn’t patent the technology of its zostaje okolicznościowy znaczek wydany uważana dziś za wzorcową, łączyła wyko- production, but private companies quickly przez Pocztę Polską. paliska, badania i prace konserwatorskie, reserved the patent. Later Maria had to buy Polska fizyka i chemia mają na swym w ekipach oprócz archeologów pracowali radium from those private firms for the koncie wiele spektakularnych sukcesów. też inni specjaliści – antropolodzy, archi- emerging Radium Institutes – in Paris and Marii Skłodowskiej-Curie nie trzeba przed- tekci czy rzeźbiarze. then in Warsaw. She collected the funds for stawiać. Dwie nagrody Nobla otrzymała za this purpose by giving lectures and con- zbadanie zjawiska promieniotwórczości, ducting public money fundraising events, odkrytego przez Henriego Becquerela, also among the Polish American communi- odkrycie radu i polonu dokonane wspólnie ty. Skłodowska was present at the laying of z mężem Piotrem, a także za wyizolowanie the foundation stone for the construction czystego radu. Naukowcy chcieli, żeby rad / of the Radium Institute in Warsaw, unfortu- służył całej ludzkości, zatem nie opaten- nately she didn’t get to see it opened fully. towali technologii jego wytwarzania, ale She died of leukemia caused by long-term patent szybko zastrzegły prywatne firmy, The anti-aircraft searchlight illuminates exposure to radiation, especially when od których później Maria musiała kupować the launch area of the world's largest working in field X-ray laboratories during rad dla powstających Instytutów Radowych stratospheric balloon "Star of Poland” World War I. Her daughter, Irena, together – w Paryżu, a następnie w Warszawie. located in the Chochołowska Valley. The with her husband Fryderyk Joliot, also Fundusze na ten cel zebrała, udzielając filling with hydrogen is in progress at the devoted their lives to scientific work and wykładów i prowadząc zbiórki publiczne, moment and the set off should take place in 1935 she received the Nobel Prize for m.in. wśród Polonii amerykańskiej. at dawn. The balloon, piloted by captain discovering the phenomenon of artificial Skłodowska była obecna przy wmurowaniu pilot Zbigniew Burzyński and dr. Konstanty radioactivity. The second daughter, Ewa, kamienia węgielnego pod budowę Narkiewicz-Jodko, is to beat a 22 km record chose the career of a pianist, journalist and Instytutu Radowego w Warszawie, nieste- in flight altitude, achieved by captain Albert a UNICEF activist. ty nie doczekała pełnego uruchomienia William Stevens. The expedition is also In the interwar period, humanities, placówki. Zmarła na białaczkę wywołaną planning to make measurements of cosmic history and archeology also developed. wieloletnim narażeniem na promieniowa- radiation, which at the height of 30 km is Professor Kazimierz Michałowski, the nie, szczególnie w polowych pracowniach much stronger than on the surface of the founder of the Polish archaeological school, rentgenowskich podczas I wojny światowej. Earth. Unfortunately, plans will be baffled permanently introduced the research on

Sto zdjęć z okazji stulecia odzyskania przez Polskę niepodległości / One hundred photographs to celebrate the 100th anniversary of Poland regaining independence 178 179 Rozdział X / Chapter X Reflektor przeciwlotniczy Sautter-Harlé o średnicy zwierciadła 150 cm podczas oświetlania miejsca, gdzie trwa napełnianie powłoki balonu stratosferycznego „Gwiazda Polski”, 1938 r. / Sautter-Harlé - an anti-aircraft searchlight with a 150 cm mirror diameter is illuminating the place where the stratospheric balloon “Star of Poland” is being filled with gas, 1938.

Sto zdjęć z okazji stulecia odzyskania przez Polskę niepodległości / One hundred photographs to celebrate the 100th anniversary of Poland regaining independence 180 181 Rozdział X / Chapter X Profesor Kazimierz Michałowski przy sarkofagu, 1937 / Professor Kazimierz Michałowski at the sarcophagus, 1937. ↷ rewers / reverse

Sto zdjęć z okazji stulecia odzyskania przez Polskę niepodległości / One hundred photographs to celebrate the 100th anniversary of Poland regaining independence 182 183 Rozdział X / Chapter X Arkady Fiedler, pisarz i podróżnik, podczas polskiej wyprawy naukowej do dżungli brazylijskiej. Ekspedycja przywiozła liczne okazy tropikalnej fauny i flory dla poznańskich instytucji: zoo, uniwersytetu i Muzeum Przyrodniczego. Swoje wyprawy Fiedler opisał w książkach, które przyniosły mu międzynarodową sławę, 1929 / Arkady Fiedler, writer and traveller, during the Polish scientific expedition to the Brazilian jungle. The expedition brought numerous samples of tropical fauna and flora to Poznań institutions: the zoo, the university and the Museum of Nature. Fiedler described his expeditions in books which brought him international acclaim, 1929.

Jerzy Drzewiecki, pilot i konstruktor, przy desce kreślarskiej z planami samolotu RWD-9. Maszyna ta była kolejną z serii bardzo udanych samolotów RWD, ze słynnym RWD-6, na któ- rym latali Franciszek Żwirko i Stanisław Wigura. Samolot przewidziany był na międzynaro- dowe zawody samolotów turystycznych Challenge 1934, gdzie zdobył główną nagrodę, 1933 / Jerzy Drzewiecki, pilot and constructor, at the drawing board with the plans of the RWD-9 aircraft. This machine was another in a series of very successful RWD-type planes, with the famous RWD-6, on which Franciszek Żwirko and Stanisław Wigura flew. The plane was planned for the international competition of the tourist planes which took place in 1934, where it won the main prize, 1933.

Sto zdjęć z okazji stulecia odzyskania przez Polskę niepodległości / One hundred photographs to celebrate the 100th anniversary of Poland regaining independence 184 185 Rozdział X / Chapter X Maria Skłodowska-Curie z prezydentem Stanisławem Wojciechowskim na uroczy- stości poświęcenia kamienia węgielnego pod budowę Instytutu Radowego w Warszawie, 1925 / Maria Skłodowska-Curie with president Stanisław Wojciechowski at the ceremony of blessing the cornerstone for the construction of the Radium Institute in Warsaw, 1925.

Sto zdjęć z okazji stulecia odzyskania przez Polskę niepodległości / One hundred photographs to celebrate the 100th anniversary of Poland regaining independence 186 187 Rozdział X / Chapter X Leon Marchlewski, biochemik, rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego, wiceprezes Polskiej Akademii Umiejętności, prywatnie brat Juliana Marchlewskiego. Ma na koncie wiele dokonań naukowych, m.in. opracowa- nie skutecznej surowicy przeciw pomorowi bydła, dzięki której zlikwidowano epidemię tej choroby, stworzył też system analiz wód mineralnych z obszaru południowej Polski, 1928 / Leon Marchlewski, biochemist, rector of the Jagiellonian University, vice president of the Polish Academy of Arts and Sciences, privately the brother of Julian Marchlewski. He had many scientific achievements, including the development of an effective serum against the cattle plague, which eliminated the epidemic of this disease, he also created a system of analysis of mineral waters from the area of southern Poland, 1928.

Uczestnicy drugiej polskiej wyprawy naukowej na Spitsbergen ciągną sanie ze sprzętem. Wyprawa miała na celu przejście całego Spitsbergenu z południa na północ i wykonanie prac topograficznych. Szybkie tempo marszu i niekorzystne warunki pogodowe uniemoż- liwiły zrobienie dokładnych szkiców i pomiarów w terenie, ograniczono się zatem do zbierania okazów roślin i fotografowania, 1936 / Participants of the second Polish scientific expedition to Spitsbergen are pulling the sledge with the equipment. The goal of the expedition was to pass the entire Spitsbergen from south to north and to do topographic work. The quick pace of the march and unfavourable weather conditions made it impossible to prepare detailed sketches and measurements in the field, so it was limited to collecting samples of plants and photographing the expedition, 1936.

Sto zdjęć z okazji stulecia odzyskania przez Polskę niepodległości / One hundred photographs to celebrate the 100th anniversary of Poland regaining independence 188 189 Rozdział X / Chapter X Irena Joliot-Curie, córka Marii Skłodowskiej-Curie i Piotra Curie, w swoim laboratorium. Odkrycie sztucznej promieniotwórczości spełniło marzenie średniowiecznych alchemików o przemia- nie jednych pierwiastków w drugie i stworzyło nowe perspektywy rozwoju fizyki jądrowej. Wkrótce sztuczne izotopy radioaktywne znalazły zastosowanie w nauce, medycynie i przemyśle, 1927 / Irena Joliot-Curie, daughter of Maria Skłodowska-Curie and Piotr Curie, in her laboratory. The discovery of artificial radioactivity fulfilled the dream of medi- eval alchemists about the transformation of one element into another and created new prospects for the development of nuclear physics. Soon, artificial radioac- tive isotopes found application in science, medicine and industry, 1927.

Sto zdjęć z okazji stulecia odzyskania przez Polskę niepodległości / One hundred photographs to celebrate the 100th anniversary of Poland regaining independence 190 191 Rozdział X / Chapter X Otwarcie grobowca Zygmunta Augusta, Wykopaliska archeologiczne na kopcu ostatniego króla z dynastii Jagiellonów, Kraka rozpoczęto w 1934 r. Planowano zmarłego w 1572 r. Wokół trumny zgro- przekopanie całego kopca, lecz ostatecznie madzili się naukowcy i przedstawiciele zbadano tylko jego wnętrze przez centralny Kościoła. Od lewej stoją m.in.: prof. Tadeusz wykop w kształcie leja. Odnaleziono Estreicher, wiceprezydent Krakowa Witold drewnianą konstrukcję, wokół której usypa- Ostrowski, arcybiskup metropolita krakow- ny był kopiec, jednak nie ustalono ani ski Adam Sapieha, biskup pomocniczy ścisłej daty, ani celu jego powstania, 1934–1937 łucki i żytomierski Michał Godlewski, / biskup pomocniczy krakowski Stanisław The archaeological excavations on the Krak Rospond. Od prawej stoją m.in.: dyrektor mound began in 1934. There were plans to Muzeum Narodowego w Krakowie Feliks dig through the whole mound thoroughly, Kopera, prof. UJ ks. Tadeusz Kruszyński, but eventually only its interior was exam- prof. Kazimierz Władysław Kumaniecki ined by a central funnel-shaped excavation. (na prawo za ks. Kruszyńskim), 1930 A wooden structure was found, around / which the mound was built, but neither the The opening of the tomb of Zygmunt exact date nor the purpose of its creation August, the last king of the Jagiellonian was established, 1934-1937. dynasty, who died in 1572. Scientists and representatives of the Church gathered around the coffin. From the left, among others: prof. Tadeusz Estreicher, vice- president of Cracow – Witold Ostrowski, metropolitan archbishop of Cracow – Adam Sapieha, auxiliary bishop of Łuck and Michałów – Michał Godlewski, auxiliary bishop of Cracow – Stanisław Rospond. From the right: director of the National Museum in Krakow – Feliks Kopera, professor of Jagiellonian University – father Tade- usz Kruszyński, prof. Kazimierz Władysław Kumaniecki (to the right behind Father Kruszyński), 1930.

Sto zdjęć z okazji stulecia odzyskania przez Polskę niepodległości / One hundred photographs to celebrate the 100th anniversary of Poland regaining independence 192 193 Rozdział X / Chapter X Książka wydana przez Narodowe Archiwum Cyfrowe, Book published by National Digital Archives, współfinansowana przez Naczelną Dyrekcję Archiwów Państwowych co-financed by the Director General of Poland’s State Archives.

P.o. Dyrektor: Radosław Kałużniak Acting Director: Radosław Kałużniak Pomysłodawca projektu: Marianna Otmianowska The originator of the project: Marianna Otmianowska

Wszystkie fotografie pochodzą z Narodowego Archiwum Cyfrowego All photographs come from National Digital Archives Autorzy tekstów i opisów do zdjęć: Authors of the texts and the descriptions of the photos: Danuta Jackiewicz-Król Danuta Jackiewicz-Król Katarzyna Kalisz Katarzyna Kalisz Magdalena Hartwig Magdalena Hartwig Łukasz Karolewski Łukasz Karolewski Katarzyna Brąkowska Katarzyna Brąkowska Piotr Niedziela Piotr Niedziela Wybór fotografii: Selection of photographs: Magdalena Hartwig Magdalena Hartwig Łukasz Karolewski Łukasz Karolewski Katarzyna Brąkowska Katarzyna Brąkowska Piotr Niedziela Piotr Niedziela Katarzyna Kalisz Katarzyna Kalisz Malwina Rozwadowska Malwina Rozwadowska Renata Balewska Renata Balewska Joanna Aderek-Wiśniewska Joanna Aderek-Wiśniewska Koordynacja: Co-ordination: Malwina Rozwadowska Malwina Rozwadowska Monika Mossakowska - Biało Monika Mossakowska - Biało Współpraca: Co-operation: Dominika Staniszewska Dominika Staniszewska Redakcja: Editing: Maria Porajska-Hałka Maria Porajska- Hałka Tłumaczenie: Translation: Wytwórnia Słowa Bartosz Reszczyk Wytwórnia Słowa Bartosz Reszczyk Korekta tłumaczenia: Editing of the translation: Wytwórnia Słowa Bartosz Reszczyk Wytwórnia Słowa Bartosz Reszczyk Druk: Print: Drukarnia Argraf Drukarnia Argraf Album wydrukowany na papierze Arctic Volume white 150 gr/m2 Album printed on Arctic Volume white 150 gr/m2 paper

Dofinansowano ze środków Naczelnego Dyrektora Archiwów Co-financed from the funds of the Director General of the National Archives. Państwowych Narodowe Archiwum Cyfrowe 2018 National Digital Archives 2018 www.nac.gov.pl www.nac.gov.pl

Współwydawca: Co-publisher:

Patronat Narodowy Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej National Patronage of the President of the Republic of Poland Andrzeja Dudy w Stulecie Odzyskania Niepodległości: Andrzej Duda in the 100th anniversary of independence:

Patronat honorowy: Honorary patronage:

Projekt realizowany w ramach obchodów stulecia odzyskania niepodległości This project is part of the commemoration of the centennial of the regaining of independence

ISBN: 978-83-927590-7-2 Warszawa 2018 ISBN: 978-83-927590-7-2 Warsaw 2018 Z serii albumów Narodowego Archiwum Cyfrowego ukazały się: „Niepodległa Poddębskiego”, 2017 „Narcyz Witczak-Witaczyński”, 2016 „PRL Grażyny Rutowskiej”, 2015 „Warszawa Siemaszki”, 2014 / Also published by NAC: Independence by Poddębski, 2017 Narcyz Witczak-Witaczyński, 2016 Rutowska’s PRL – Polish People’s Republic, 2015 Siemaszko’s Warsaw, 2014