Jacob Van Campen Als Schilder Door P
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
SOLON — EEN VAN DE VIER FIGUREN DER WETGEVERS, DOOR PROF. R. N. ROLAND HOLST ONTWORPEN IN MARMER - ZAAL VAN DEN HOOGEN RAAD TE 'S GRAVENHAGE JACOB VAN CAMPEN ALS SCHILDER DOOR P. T. A. SWILLENS ACOB VAN CAMPEN wordt vrijwel algemeen als een van de grootste zoo niet als de allergrootste onder de Nederlandsche bouwmeesters be- schouwd. Dien roem heeft hij ongetwijfeld te danken aan een van zijn merkwaardigste en meest grootsche scheppingen, het Amsterdamsene Jstadhuis, een monument dat van den genialen geest van zijn ontwerper duidelijk getuigt. De bewondering van de tijdgenooten voor dit bouwwerk groeide al naar mate het oprees. Nog ten deele gereed, vermocht het reeds onzen grootsten dichter te inspireeren tot het schrijven van een zijner schoonste verzen. Doch op de vleugelen van Vondels hoog-op en breed-uit- wiekende inspiratie werd de bouwmeester niet meegedragen. Het is op- merkelijk, dat ook geen andere dichters uit Van Campens zeer uitgebreiden vriendenkring zich gedrongen hebben gevoeld, om zijn leven te bezingen. Slechts weinig berichten over hem hebben zij ons nagelaten, die echter — hoe sumier zij overigens ook zijn — allen spreken van Van Campens vermaard- heid als schilder. En juist in die kwaliteit kennen wij hem nauwelijks meer. In het register van het Haarlemsche St. Lucasgilde staat Van Campen onder het jaar 1614 als schilder ingeschreven. Het is het oudste be- richt, dat wij over den kunstenaar vermeld vinden. Hij was toen 19 jaren oud. Reeds in 1621 wordt hij door Samuel Ampsing vermeld onder ,,de vermaarde schilders", die toen in Haarlem woonden. Weinig tijds later heet hij bij Pieter Soutman ,,den wijd-beroemden schilder". Het is wederom Ampsing, die in 1628 oordeelt, dat „van Campen de kroon van alle schilders strijkt". Schrevelius noemt hem in datzelfde jaar „den kunstrijken schilder". Salomon de Bray, die Van Campen het eerst als bouwmeester vermeldt, kent hem ook als „den verwonderlijken en dapperen schilder". In een brief van Johan Brosterhuijsen aan Huijgens, uit 1632, heet hij „un bon peintre". In 1648 schrijft Petrus Scriverius over Van Campen als „den nobelen schilder, die alle anderen overtreft". Vondel, Huijgens, Casper Barleus e.a. hebben „den schilder van Campen" in hun verzen bezongen. Houbraken schrijft in 1721, dat „van Campens penceelkonst bestont in beelden en historiën, meest levensgroot en zijn wijze van schilderen geleek naar die van J. van Bronck- horst en Jan Bijlert...." Jacob Campo Weijerman verplaatst ons in 1729 voor een van Van Campens schilderijen, „een harderin". Wellicht zal er in deze woordenpraal eenige overdrijving schuilen, doch dat neemt het feit niet weg, dat Van Campens lof redenaars zijn schilderijen hebben gekend en bewonderd, althans moet er reeds in die jaren een zekere Elsevier's XCVI No. 5 21 2Q0 JACOB VAN CAMPEN ALS SCHILDER Q roep van zijn uitgegaan en tot onze auteurs zijn doorgedrongen. Het zijn zeker niet de twee schilderijen geweest, die wij heden nog van Van Campen bewaren, want die kunnen zij nauwelijks gekend hebben. Het moeten de tafereelen geweest zijn met ,,beelden en historiën" waarover Houbraken schrijft en die wij herhaaldelijk in oude inventarissen en veilings-catalogi als door Van Campen geschilderd, vermeld vinden. Uit het bovenstaande is ons duidelijk geworden, dat Van Campen in zijn jeugd als schilder en niet als bouwmeester is opgeleid. Wie of in de edele schilderkunst zijn leermeester is geweest, wordt echter niet zoo concreet gezegd. Baldinucci beweert dat Van Campen bij Rubens heeft geleerd. Een veel later berichtgever, Nagler, noemt als zoodanig Rubens en Bronkhorst en vertelt verder over van Campen, dat hij de schilderkunst „betrieb abef stets nur als Dilettant und verschenkte seine Gemalde, die in Rubens Weise gefertigt, aber minder glanzend im Colorite sind, nur an seine Freunde". Deze berichten zijn echter niet voldoende betrouwbaar en duidelijk, om een of meer van de genoemde kunstenaars met zekerheid als Van Campens leermeesters aan te wijzen. Er zijn evenwel aanteekeningen, die de waarschijnlijkheid van een leerlingschap bij Rubens eenigszins kunnen vergrooten. Alvorens deze nader te ontwikkelen, moeten wij de aandacht vestigen op een notitie in het Haarlemsche Gildeboek van het jaar 1637, waarin vermeld wordt, dat Mr. Frans Pietersz. de Grebber een boete van vijftien gulden wordt opgelegd (voor het houden van een loterij), doch „dien tot den naesten te laten be- rusten, en hem teegens den naesten te daghen, om alhier ter kamere komen aangeven alle sijn niet aangegeven ende noch onbetaalde discipelen als van Pieter Lelij, Van Campen, van Hemert, van Dinckel, een van Hoorn en een van Amsterdam Mendos geheeten". Wij moeten aannemen, dat „van Campen" geen andere kan zijn dan onze Jacob van Campen, omdat een tweede schilder van dien naam niet bekend is. Er zou bezwaar te maken zijn, dat eerst in 1637 de Grebber tot betalen wordt aangemaand voor een leerling, die ongeveer tusschen 1608 en 1614 op zijn werkplaats heeft verkeerd. Uit genoemde notulen blijkt echter, dat de Grebber herhaalde- lijk geschillen had met de dekens van het gilde, omdat hij nalatig bleef het „leerlingsgeld" te voldoen. In 1640 betaalde hij voor niet minder dan zestien leerlingen tegelijk, waarbij ongetwijfeld ook eenige vroegere posten zullen zijn vereffend. In hoeverre er een familie-verwantschap bestond tusschen de Grebber en Jacob van Campens moeder, die een afstammelinge was van Diewer de Grebber, genaamd Berents uit Haarlem, heb ik niet kunnen onderzoeken. Zeker is, dat Frans de Grebber in 1606 reeds in relatie stond met Pieter van Campen, Jacobs vader. Pieter van Campen was in die jaren regent van het Oude-Mannenhuis (thans Frans Hals-museum) te Haarlem en in die kwaliteit administreerde hij den bouw van dat gesticht. Ten behoeve daarvan ver- • JACOB VAN CAMPEN ALS SCHILDER 291 richtte de Grebber eenige werkzaamheden, waarvoor hij van Piet er van Campen L. 58,— kreeg uitbetaald. Nog eenige malen nadien heeft hij uit dezelfde handen betalingen ontvangen. Jacob van Campen en Frans de Grebber hebben in latere jaren, zeker tot 1648, veel samengewerkt. Dat Jacob van Campen door de relaties, die zijn vader met de Grebber had, op diens werkplaats is terechtgekomen, is zeer wel mogelijk. Naar gewoonte dier tijden gingen de jongens reeds op 14- a 15-jarigen leeftijd naar het atelier en kan dus Jacob — die in 1595 is geboren — omstreeks 1610 bij de Grebber zijn gekomen. Jacobs vader overleed in 1615, dus heeft hij het meester- worden van zijn zoon nog beleefd. Waarschijnlijk is de Grebber ook na het overlijden van Pieter van Campen, den raadsman van zijn zoon gebleven en is Jacob door zijn zorgen met Rubens in kennis gekomen. Immers, wij weten dat de Grebber met den Vlaamschen meester zeer bevriend was. In 1618 waren beide mannen in drukke correspondentie met elkander inzake een ruilhandel tusschen Rubens en den Engelschen gezant te 's Gravenhage, Lord Dudley Carlton. In een brief aan den gezant noemt Rubens de Grebber „een eerbare en achtenswaardige man op wiens rechtschapenheid men zich verlaten kan". In dezelfde jaren was ook een familie-lid van Jacob van Campen in brief- wisseling met Rubens en wel zijn nicht Anna Roemers Visscher. Wij kennen een gravure van Lucas Vorsterman naar een schilderij van Rubens, voor- stellende ,,De kuische Suzanna", voorzien van een opdracht aan Anna. Ver- moedelijk is deze gravure gemaakt naar het schilderij, waarover Rubens in een brief van 3 November 1618 aan den gezant schrijft. Reeds eerder had Rubens eenzelfde hoffelijk gebaar aan Anna betoond, door een gravure van Michael Lasne, waarin hetzelfde onderwerp in eenigzins andere bewerking, wordt gegeven. Tot dank voor al deze vriendelijke onderscheidingen zond Anna „Aen de vermaerde Constrijcke Petrus Paulus Rubens, doe ie nae sijn werek schilderde, Anno 1621", een aardig vers, waaruit blijkt dat het origi- neele schilderstuk in haar bezit was. Uit den vertrouwelij ken toon, die vooral uit het slotvers klinkt, zijn wij geneigd te besluiten, dat Anna met Rubens en Isabella Brandt zeer innige relatie's onderhield. Ook Jacob van Campen is de eer te beurt gevallen een prent naar een schilderij van Rubens, een „Slapende Diana met haar nymphen, door saters bespied", aan zich te zien opgedragen. Wel niet door den meester zelf, doch door Van Campens stadgenoot Pieter Soutman, die inderdaad een leerling van Rubens is geweest. Dit schilderij van Rubens versiert thans het museum te München en moet omstreeks 1615—'16 ontstaan zijn, de gravure waar- schijnlijk in de jaren 1618—'20. Door al deze aanteekeningen wordt een leerlingschap van Van Campen bij Rubens wel niet bewezen, maar toch maken zij een relatie tusschen beide mannen wel zeer waarschijnlijk. Het streven en werken van Van Campen 2Q2 JACOB VAN CAMPEN ALS SCHILDER Q nauwkeuriger volgend, leidt al spoedig tot de ontdekking van eenige para- lellen met Rubens' idealen en wordt een artistiek-geestelijke verwantschap onmiskenbaar. Wij mogen gerustelijk aannemen, dat Van Campen, zoo hij dan niet direct leerling van Rubens is geweest, toch menige blik vol bewonde- ring naar de kunst van den Vlaamschen meester heeft geworpen. Trouwens, de kunstzinnige kring om Van Campen telde vele enthousiaste bewonderaars van Rubens. Het waren niet alleen Anna Roemers en Frans de Grebber/) maar ook Vondel en Huijgens. Vondel noemde Rubens „de glori der penceelen onzer eeuwe", bij Huijgens heet hij „een der wonderen van deze wereld.... den Apelles bij uitnemendheid". Evenals Rubens en zoovele andere groote kunstenaars, heeft Jacob van Campen een reis naar Italië, wellicht ook door Frankrijk, gemaakt. Over die tocht zijn de berichten al even schaarsch. Welke steden hij daar heeft bezocht en wat hij daar heeft uitgevoerd, wordt nergens — zelfs niet ten naastenbij — beschreven. Arnold Houbraken is de eerste auteur geweest, die — in 1721 — van die Italiaansche reis van Van Campen gewag maakt. Hij lanceert daarbij het bekende verhaaltje van de waarzegster, die aan Van Campen voorspelde, dat hij als schilder ging, maar als bouwmeester zou terugkeeren.