GESCHICHTE DES ARABISCHEN SCHRIFTTUMS

BAND IX

GRAMMATIK BIS ca. 430 H.

VON FUAT SEZGIN

LA

LEIDEN E. J. BRILL 1984 INHALTS VERZEICHNIS

Vorwort XIII

I. Einführung A. Geschichte und gegenwärtiger Stand der Forschung i B. Anfänge, Entstehung und Entwicklung der arabischen Gram- matik 5 C. Quellen unserer Kenntnis der arabischen Grammatik .... n 1. Bio-bibliographische Quellen . 11 2. Doxographische Quellen 23 a) Bücher über Streitfragen der Basrenser und Kufenser 23 b) Bücher über Sprachfehler 24 c) Mo^äHs-Werke 25 d) Quellenreiche Standardwerke 26

II. Grammatiker im Irak A. 28 Abu 1-Aswad ad-Du'all 31 Nasr b. 'Äsim al-Laiti .32 Sa'd ar-Räbiya 33 Yahyä b. Ya'mar 33 al-A'rag 34 'Anbasa b. Ma'dän al-FIl 35 Maimün al-Aqran 35 Ibn Abi 'Aqrab 36 Ibn Abi Ishäq 36 'Isä b. 'Urnar at-Taqafi 37 Maslama al-Fihri 39 Abu 'Amr b. al-'Alä' 40 Hammäd b. Salama 43 Salama b. 'Aiyäs 43 Härün b. Müsä 43 Abu Mu'äwiya Saibän an-Nahwi 44 al-Halil 44 Abu 1-Hattäb al-Ahfas 48 Yünus b. Habib 49 Sibawaih : 51 Abu Muhammad al-Yazidi 63 Qutrub 64 VIII INHALT

Abu 'Ubaida 65 al-Asma'I 66 Abu Zaid al-Ansäri 67 al-Ahfas al-Ausat 68 Abu 'Ubaid 70 Abu 'Umar al-Garmi 72 Ibrahim b. Abi Muhammad al-Yazidi 74 al-Mäzini 75 Abu Hätim as-Sigistäni 76 Abu Ya'lä b. Abi Zur'a 77 'Umar b. Sabba 77 al-Mubarrad 78 Abu 1-Hasib al-Färisi 81 az-Zaggag 81 Ibn as-Sarräg 82 85 Mabramän an-Nahwi 86 al-Gulüdl y 87 Abu 'Abdallah b. 'Abbäd al-Bagdädi 87 az-Zaggägi 88 Ibn Durustawaih 96 Abu 1-Fahd 98 as-Slräfi 98 al-Ämidi ' 101 Abu 'Ali al-Färisi 101 ar-Rummäni 111 Ibn as-Siräfi 113 'Abdalbäql b. Muhammad 114 as-Saiyäri 114 Muhammad b. 'Isä al-'Attär 114 Abu Tälib al-'Abdi 115 Abu 1-Qäsim al-Qasabänt 115

B. Kufa 116 Mu'äd al-Harrä' 123 Zuhair al-Furqubi 124 'Isä b. 'Umar al-Hamadäni 125 ar-Ru'äsi 125 Halaf al-Ahmar 126 al-Kisä'i 127 al-Farrä1 131 Hisäm b. Mu'äwiya ad-Darir 134 as-Sarahsi 134 al-Hattäbi 134 Ibn al-Yazidi 135 Abu Tälib al-Makfüf 135 Muhammad b. Sa'dän 135 Salama b. 'Äsim 136 INHALT IX

at-Tuwäl an-Nahwi 137 Ibn as-Sikkit 137 Ibn Qädim 138 Ibn Gubair al-Muqri' 138 Abu 'Asida 139 al-Mufaddal b. Salama 139 Ta'lab 140 Härün b. al-Hä'ik 142 Abu Müsä al-Hämid •< 142 Abu Sa'd Däwüd b. al-Haitam 143 , Abu Öa'far at-Tanühi 143 Niftawaih 143 Abu Müsä b. Mardän 144 Ibn al-A'nbäri 144 Abu 'Umar az-Zähid 147 'Abdallah b. Muhammad aä-Sämi 148 Ibn 'Abdüs 148 'Ubaidalläh b. Muhammad al-Kätib 148 an-Naqqär 149 Ibn Miqsam 149 Ibn as-Sarräg an-Nahwi 150

C. Bagdad und weitere Orte 151

Eklektiker und Unabhängige 151 Abu 'Alqama an-Nahwi 153 Abu Mushir 153 Abu 'Adnän ,153 Ibn Sa'dän 153 Ibn Qutaiba 154 Lugda al-Isfahäni 158 Ibn Kaisän 158 Abu Ga'far b. Rustam at-Tabari 160 al-Ahfas al-Asgar 161 Abu Bakr b. Suqair 162 al-Ga'd 163 Ibn at-Tustari 163 Ibn al-Haiyät 163 Ibn Mugähid 164 al-Wassä' 164 Abu 1-Husain al-Hazzäz 165 al-Kirmäni 166 at-Ta'rihi 166 Abu Bakr as-Süll 166 Abu 1-Qäsim al-Azdi 167 Abu Tähir al-Bazzär 167 al-Bakri 168 al-Marägi 168 X INHALT

Ahmad b. Kämil 169 Ibn Härün al-'Askari 169 Ibn Hälawaih 169 Abu l-'Abbäs al-Yaskuri 172 al-'Auwämi 172 Abu l-flasan al-Warräq 172 al-Hätimi 173 Ibn Ginni 173 as-Simsäti ; 183 Abu Hiläl al-'Askari 183 Hibatalläh b. Salama 183 Yahyä b. Muhammad al-Arzani - 184 'AH b. 'Ubaidalläh as-Simsimi 184 'Ali b. 'Ubaidalläh ad-Daqiqi 184 'Ali b. 'Isä ar-Raba'i 185 Ibn Kirdän i, 185 Abu 1-Hasan ad-Daqiqi 186 Muhammad b. 'Ubaidalläh b. Suhail 186 Abu 1-Qäsim at-Tamänini 186 Ibn Sitä 187

III. Grammatiker in Persien

Abu Hamid 188 Muhammad b. 'Abdalmalik an-Nahwi 188 Abu Muslim b. Bahr 188 Abu Zaid al-Balhi 189 Abu Bakr al-Haiyät 189 al-Kassi 190 Abu 1-Qäsim al-Mu'addib 190 al-Qumml 190 al-Färäbi (al-Lugawi) 191 al-Garbädqänl 191 Ibn Mihrän . 191 as-Sähib b. 'Abbäd 192 Abu 'Ali ar-Räzi 192 al-Mu'äfä b. Zakariyä' 193 al-Fazäri 193 Ibn Färis 194 Ibn Abi Burda al-Qasri 195 Abu Ishäq al-Färisi 195 Abu Nasr as-Saffär 195 an-Nisäbüri 196 Abu 1-Fath b. Asras 196 Abu 1-Husain al-Färisi 197 at-Ta'älibi 197 al-'Äsimi 199 INHALT XI

IV. Grammatiker in Syrien - Arabien

Yahyä b. al-Härit ad-Dimäri 200 Ibrahim b. 'Abdarrazzäq al-An^äki 200 Sa'id b. Sa'id al-Färiqi 201 Abu 1-Mahäsin at-Tanühi 201 Muraggä b. Kautar 202 al-Mutarriz 202 Ibn Muhaisin 202 Saiba b. Nisäh 203 'Ali al-öamal 203

V. Grammatiker in Ägypten 204

Abu 'Ali ad-Dinawari 205 Muhammad b. Walläd 205 al-Muhallabi 206 Ibn Walläd 206 Abu Gänim 207 an-Nahhäs 207 Abu n-Nadr 209 al-'Utaqi 210 al-Adfuwi 210 Gunäda al-Harawi 210 al-Yamani an-Nahwi 211 Abu 1-Hasan al-Harawi 211 al-Qäsim b. Muhammad al-Wäsiti 212 ad-Däkir an-Nahwi 212

VI. Grammatiker in Nordafrika 213

Hamdün an-Nahwi 213 Ahmad b. Abi 1-Aswad 214 Ibn al-Wazzän 214 Makki b. Abi Tälib 214 Ahmad b. 'Ammär al-Mahdawi 215

VII. Grammatiker in Spanien 217

Güdi b. 'Utmän al-Magribi 219 al-Ahdab 219 'Abdalmalik b. Habib 220 Zaid al-Bärid 220 Ibn Abi 'Äsim 221 al-Bagl 221 Abu 'Ali al-Qäli 221 Ibn al-Qütiya 222 az-Zubaidi 222 XII INHALT

Ibn (as-)Sid al-Andalusi 223 Ibn al-'Arif 223 Ibn Tarif 224 Ibn al-Haddäd 224 Abu Nasr al-Qurtubi 224 • Abu 1-Futüh al-Gurgäni 225

VIII. Anonyme Werke

K. al-Wäwät : 226 Anonymus über seltene Wortformen 226 Muqaddima fi n-nahw 226 K. fi n-nahw 227

IX. Sprachphilosophie und die Beziehung der Grammatik zur Logik 228

Gäbir b. Haiyän 230 al-Kindi 232 Hunain b. Ishäq 232 as-Sarahsi 233 al-Färäbi 233 Yahyä b. 'Adi 235 Rasä'il Ihwän as-Safä' 236 Abu Sulaiman al-Man^iqi 236 al-Hwärizmi 237

Nachträge

a) zu Band IX 239 b) zu Band II 251 c) zu Band VIII 310

Indices

I. Autoren 323 II. Büchertitel 355 III. Moderne Verfasser, Herausgeber, Bearbeiter 390 IV. Signaturen anonymer Handschriften 401