Places We Belong As by the Places We Do Not—A Truth That Crystalises
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
places we belong as by the places we do not—a Plessis: Hy was ’n rukkie pagter hier (Heilna du Plooy); Pieter truth that crystalises towards the end of the collection Fourie: Teatermaker (Fanie Olivier); breyten breytenbach: (66): woordenaar, woordnar (Francis Galloway); Johann de I remember that I too am not from around these parts Lange 60: ’n Huldiging (Daniel Hugo) en Reza de Wet: Die That this city, this town is not my own dramaturg as dromer (Temple Hauptfleisch en Marisa Although I cannot erase it Keuris). Die volgende publikasies in die reeks is in From my being produksie: huldigingsbundels oor Elsa Joubert, Antjie Krog, Bartho Smit, Anna M. Louw, Ina Rousseau en Ndoro finds herself, then, in the realisation that the Wilma Stockenström. kind of belonging promised by society is not the In die 21ste eeu is daar ’n merkwaardige toename belonging she seeks. Her disillusionment is also a in die belangrikheid van pryse in die letterkunde en moment of promising truth (70): die kunste. Wat die Suid-Afrikaanse Akademie vir Curse is Wetenskap en Kuns se literêre toekennings betref, het you will never fit in die dramatoekennings van meet af aan telkens swaar Blessing is gedra aan omstredenheid. you will never want to Talle polemieke en debatte rondom prys- toekennings, asook die kom en gaan van pryse deur We need to reimagine what it means to belong— die jare, dui daarop dat literêre toekennings nooit beyond the binaries, the borders, the rigidity that seeks outonoom kan funksioneer nie. Dit staan altyd in to cement belonging but in reality only displaces us and verhouding tot opvattings oor waardeoordeel, smaak alienates us from the world. What does it mean to be at en literatuuropvattings, asook magsverhoudings op ’n home in the world? Ndoro’s poetry guides us towards bepaalde tydstip. a possible answer: to sit with our memories and our Vele voorbeelde uit die verlede getuig hiervan. So longings and our loss, to recognise “all the lines that is daar in 1966 uiteindelik geen Hertzogprys toegeken tether you” (69) but also that geographies can’t hold nie, weens die groot polemiek nadat Uys Krige daarvoor you, to be as attentive to the world in its unjustness genomineer is. Hy ontvang wel in 1985 die Hertzogprys (throughout) as we are in childhood (23). To be truly vir sy volledige drama-oeuvre. Name wat deurgaans in at home in the world and to belong to oneself is to be dieselfde asem as Krige genoem word, as skrywers wat at odds with the realities of our current world and our nooit, of té laat bekroon is, is onder andere Jan Rabie current system. en Abraham H. de Vries, wat nooit die prys ontvang het nie, en Adam Small wat eers in 2012 bekroon is vir sy volledige drama-oeuvre tot en met 1983. Telkens is Judy-Ann Cilliers daar met genoemde skrywers gereken dat politieke [email protected] voorbehoude deurslaggewend was. Deur dekades Stellenbosch University Stellenbosch, South Africa word die dramatoekennings gekenmerk, nie net deur ORCID: https://orcid.org/0000-0002-3775-3693 polemiek oor wie bekroningswaardig sou wees nie, maar ook in ekstreme gevalle oor of die toekenning DOI: https://doi.org/10.17159/2309-9070/tvl.v.57i2.8411 enigsins oorweeg moes word, al dan nie. In sekere jare Pieter Fourie: Teatermaker—’n huldiging word daar ook weliswaar geen toekennings gemaak nie Fanie Olivier (red.). (Van Jaarsveld 390). Pretoria: Protea Boekhuis, 2019. 291 pp. Die Hertzogprys is die oudste literêre prys in ISBN 9781485310815. Afrikaans—106 jaar oud, in 2020. Hierdie prys, wat die eerste prys was wat deur die Akademie toegeken Die Akademieraad van die Suid-Afrikaanse Akademie is, is reeds in 1914 ingestel en vanaf 1916 jaarliks vir vir Wetenskap en Kuns het ’n Hertzogprys- toekennings oorweeg. Buiten in 1984, met die viering publikasiereeks van stapel gestuur, met as van die Akademie se 75ste bestaansjaar, roteer die drie koördineerder, prof. Jacques van der Elst. Die doel is genres, prosa, poësie en drama, en slegs publikasies van om Hertzogpryswenners in hierdie reeks te huldig. die vorige drie jaar kwalifiseer vir bekroning. Hierdie Tot dusver het reeds ses publikasies in die reeks rotasie begin vanaf 1928 in werking tree (Smuts 12). verskyn waarvan die eerste in 2017: Adam Small: Tot en met 2016 is die Hertzogprys 28 keer toegeken Denker, digter, dramaturg (Jacques van der Elst); P. G. du vir poësie, 33 keer vir prosa en net 20 keer vir drama. Werke wat vir die 1988-Dramaprys in aanmerking kon TYDSKRIF VIR LETTERKUNDE • 57(2) • 2020 121 ISSN: 0041-476X E-SSN: 2309-9070 kom, en uiteindelik nooit die erkenning gekry het wat misbruik van mag en rassisme, kom aan bod hulle waarskynlik reeds toe verdien het nie, is onder onder die gemene deler—witheerskappy—en wys andere: Reza de Wet met Diepe grond (1986) wat moes subtiel op Fourie se vernuftige spel met dialoog, sy wag tot 1994 vir die bekroning van Vrystaat Trilogie en suksesvolle karakterdramas en eksperimentering Trits, Pieter Fourie met Ek, Anna van Wyk (1986) wat tot met opvoeringsaspekte. Die volgende ses akademiese 2003 moes wag vir ’n bekroning, en Deon Opperman bydraes oor verskeie aspekte van Fourie se oeuvre is ook vir Môre is ’n lang dag en Die teken (1986) wat moes wag meer substansieel en ontlok interessante argumente tot 2006 vir die bekroning van sy drama-oeuvre tot en ten opsigte van Fourie se onortodokse en vindingryke met 2005. Geen toekenning is egter in 1988 gemaak nie aanslag, sy onkonvensionele teaterstyl en sy verbintenis (Carstens 686). Veral Pieter Fourie gaan gebuk onder tot die sosiopolitieke temas in Suid-Afrika. Maritha polities-georiënteerde weerstand, terwyl hy seker Snyman se bydrae oor Fourie se kinderdramas is van die mees prominente dramaturg van die tagtigerjare besondere belang, aangesien die klem in die stuk val is. Gegewe die voorafgaande, sou ’n mens dus sonder op die kenmerkende volksaard daarvan, maar ook die twyfel kon sê dat skrywers en die werk wat hulle lewer, soms onkonvensionele andersoortige aard daarvan. die produk word van literêre oordeel en evaluasie op Sekerlik die belangrikste bydrae in die bundel is díe grond van onder meer pryse wat aan hulle toegeken deur Thys Human oor die metadramatiese elemente in word. Fourie se vierluik plaastragedies. Hier word gefokus In 2003 verower Pieter Fourie die Hertzogprys op die dramatiese vernuf wat Fourie tentoonstel in vir al sy gepubliseerde dramatiese werk tot op daardie sy belangrikste werke. Indringend word gekyk na die stadium, te wete Faan se trein, Faan se stasie, Die joiner, Die voorkoms van metadramatiese aspekte, die tegnies- koggelaar, Ek, Anna van Wyk, Donderdag se mense, Die groot wit strukturele surrealisme, asook die irreële elemente in roos, Naelstring, Die plaasvervangers, Die proponentjie, Tsjaka sy dramas. en Vat hom Flaffie. Fourie is een van die mees bekroonde Eweneens is die bydrae deur Marisa Keuris van en bekendste teatermakers in Afrikaans. Benewens belang juis as gevolg van die wetenskaplike besinning dramaturg is hy ook ’n ervare akteur, regisseur oor die Faan-stukke en die filmverwerking daarvan, en toneelbestuurder, vervaardiger en digter: Alles met spesifieke verwysing na Fourie se skep van elemente wat aan bod kom in hierdie huldigingsbundel ironiese ruimte. Sy eindig met ’n insiggewende gedeelte met ’n verskeidenheid bydraes saamgestel deur Fanie oor ’n derde teks, getiteld Die mankind: Faan, wat nooit Olivier. Daar is in totaal 14 bydraes. Dit is egter opgevoer of gepubliseer is nie. jammer dat baie van die bydraes vassteek by ’n veilige In die bydrae deur Joan Hambidge, wat fokus bestekopname van Fourie se prestasies en deelname op die twee digbundels, Knapsekêrels en Bidsnoer, plaas aan toneel in Suid-Afrika. Die insluiting van Daniel sy Fourie se digkuns ook binne die konteks van sy Hugo se Commendatio vir die Hertzogprys in 2003 en kenmerkende volkstematiek. In die laaste bydrae deur Nico Luwes se Commendatio vir ’n Eredoktorsgraad Nico Luwes word daar bespiegel oor die betekenis van in Drama- en Teaterkuns aan die Universiteit van die Post mortem binne die werk van Fourie, as sluitstuk Vrystaat (UV), bly byvoorbeeld as gevolg van hul aard tot sy omvattende drama-oeuvre. Die bundel word net huldeblyke wat nie in wese bydra tot die regmatige afgesluit met ’n poging tot ’n bibliografiese oorsig van wetenskaplike debat rondom hierdie enigmatiese Fourie se tekste (eerste opvoerdatums en publikasie), teatermaker nie. Die daaropvolgende vier bydraes gepubliseerde werke, ongepubliseerde tekste, artikels verwoord ’n uitgebreide inleiding tot en beskouing van en studies oor Fourie, asook berigte, resensies en Fourie se lewe en werk, insluitend ’n outobiografiese onderhoude. Dit bly egter bloot ’n handige register bydrae “Die einste hy” deur Fourie self. aangesien die volledigheid daarvan reeds in die Die bydrae deur Temple Hauptfleisch, bied ’n inleiding aangetas word. veel meer indiepte kyk na die invloed wat Fourie Hierdie bundel word ’n inklusiewe studie van ’n op die Afrikaanse drama- en toneelsisteem gehad verskeidenheid aspekte van Fourie se lewe en sy oeuvre. het, terwyl die bydrae van die historikus Fransjohan Dit toon ’n toeganklike en informatiewe gerigtheid; is Pretorius indringend kyk na die geskiedkundige wat enkele bydraes betref, akademies en analiserend; temas waarvan Fourie se werk vol is. Die ondersoek en uiteindelik is dit ’n dokument wat Fourie se literêre na byvoorbeeld sy volksdramas as “onvervreembare nalatenskap binne konteks plaas en só reg laat geskied eiendom van die massas” (Blaise) en die terugkerende aan hierdie buitengewone teatermeester. temas soos Afrikaner-politiek, die verhouding tot Ná die Boetman is die bliksem in!-debakel van 2000, sy grond, sy kerk, die beheptheid met die nageslag, skryf Francois Griebenow (8): “Die drama gee nie ’n TYDSKRIF VIR LETTERKUNDE • 57(2) • 2020 122 ISSN: 0041-476X E-SSN: 2309-9070 boodskap nie, maar bied die geleentheid vir verskillende menings om gehoor te word”.