Rat U Srbiji (1991-2001): Jeste Se Desilo
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Rat u Srbiji (1991-2001): Jeste se desilo Rat u Srbiji (1991-2001): Jeste se desilo IMPRESSUM Autori/ke Maja Žilić Anđela Savić Marko Milosavljević Izdavač Inicijativa mladih za ljudska prava Dobračina 4, Beograd Dizajn i prelom Ivo Matejin Štampa Draslar List, Beograd Tiraž 2000 Publikacija „Rat u Srbiji: Jeste se desilo (1991-2001)” nastala je u okviru projekta „Istina i pomirenje u Srbiji” koji je podržan od strane Ministarstva spoljnih poslova Savezne Republike Nemačke. © Inicijativa mladih za ljudska prava Maj 2020. godine SADRŽAJ Skraćenice 2 Uvod 5 Tajne masovne grobnice u Srbiji 6 Logori u Srbiji 17 Logori za Hrvate 1991-1992 17 Logori za Bošnjake 1995-1996 27 Prisilne mobilizacije u Srbiji 36 Paravojne jedinice u Srbiji 49 Teror nad manjinama u Srbiji tokom devedesetih godina 64 Proterivanje Hrvata u Vojvodini 64 Proterivanje Bošnjaka u Sandžaku 73 Pobuna na jugu Srbije (2000-2001) 82 Antiratni pokret u Srbiji (1991-1999) 102 Umesto zaključka 117 Bibliografija 118 1 SKRAĆENICE APV Autonomna pokrajina Vojvodina MRMKS Međunarodni rezidualni mehanizam BiH Bosna i Hercegovina za krivične sudove BIRN Balkanska istraživačka mreža MTBR Motorizovana brigada Vojske BNV Bošnjačko nacionalno vijeće Jugoslavije CG Crna Gora MUP Ministarstvo unutrašnjih poslova CZKD Centar za kulturnu dekontaminaciju Republike Srbije DORH Državno odvjetništvo Republike NATO Severnoatlanski savez Hrvatske NOB Narodno-oslobodilačka borba ESLJP Evropski sud za ljudska prava pri (1941-1945) Savetu Evrope NR Narodna Republika FHP Kosovo OEBS Organizacija za evropsku bezbednost Fond za humanitarno pravo Kosovo i saradnju FHP Fond za humanitarno pravo OPG Operativno-poterne grupe, manje HDZ Hrvatska demokratska zajednica formacije pri Posebnim jedinicama JNA Jugoslovenska narodna armija policije koje su delovale u ratu na JSO Jedinica za specijalne operacije Kosovu (1998-1999) JUL Udružena jugoslovenska levica OUP Odeljenje unutrašnjih poslova KFOR Mirovna vojna misija Republike Srbije Severnoatlanskog saveza na Kosovu OVK Oslobodilačka vojska Kosova pod mandatom Ujedinjenih nacija OVPMB Oslobodilačka vojska Preševa, KOS Kontraobaveštajna služba JNA Medveđe i Bujanovca KPZ Kazneno-popravni zavod PJP Posebne jedinice policije pri LSV Liga socijaldemokrata Vojvodine Ministarstvu unutrašnjih poslova MCK Međunarodni komitet Crvenog krsta Srbije MKSJ Međunarodni krivični tribunal za RDB Resor državne bezbednosti bivšu Jugoslaviju Republike Srbije MNVS Muslimansko nacionalno vijeće REKOM REKOM je skraćenica punog naziva Sandžaka Regionalne komisije za utvrđivanje 2 činjenica o ratnim zločinima i drugim SSNO Savezni sekretarijat za narodnu teškim povredama ljudskih prava odbranu počinjenim na teritoriji nekadašnje SUP Sekretarijat unutrašnjih poslova SFRJ od 1. januara 1991. do 31. Republike Srbije decembra 2001. godine. SVK Srpska vojska Krajine RJB Resor javne bezbednosti Republike TO Teritorijalna odbrana Srbije TRZ Tužilaštvo za ratne zločine Republike RS Republika Srpska Srbije RSK Republika Srpska Krajina UB Uprava bezbednosti pri SAJ Specijalna antiteroristička jedinica Jugoslovenskoj narodnoj armiji pri Ministarstvu unutrašnjih poslova UJDI Ujedinjena jugoslovenska Srbije demokratska inicijativa SAO SBZS UKP Uprava kriminalističke policije pri Srpske autonomne oblasti Slavonije, Ministarstvu unutrašnjih poslova Baranje i Zapadnog Srema Srbije SČP Srpski četnički pokret UN Ujedinjene nacije SDA Stranka demokratske akcije UNHCR Visoki komesarijat Ujedinjenih nacija SDG Srpska dobrovoljačka garda ili za izbeglice „Arkanovi tigrovi” UNMIK Misija Ujedinjenih nacija na Kosovu SDS Srpska demokratska stranka u Bosni UNPROFOR i Hercegovini Mirovna vojna misija SEECP Proces saradnje u jugoistočnoj Severnoatlanskog saveza u Bosni i Evropi Hercegovini pod mandatom SFRJ Socijalistička Federativna Republika Ujedinjenih nacija Jugoslavija VCC Vojvođanski građanski centar SNS Srpska napredna stranka VIZ Vojno-istražni zatvor SNV Srpsko narodno vijeće u Hrvatskoj VJ Vojska Jugoslavije SPC Srpska pravoslavna crkva VRS Vojska Republike Srpske SPO Srpski pokret obnove VSO Vrhovni savet odbrane SPS Socijalistička partija Srbije YUCOM Komitet pravnika za ljudska prava SRJ Savezna Republika Jugoslavija ŽTP Železničko transportno preduzeće SRS Srpska radikalna stranka ŽUC Žene u crnom 3 UVOD REZULTAT ORUŽANIH SUKOBA na području bivše SFR Jugoslavije u periodu od 1991. do 2001. godine je nasilna smrt 130 hiljada osoba, više miliona proteranih, dok se više od 10 hiljada ljudi i dalje vodi kao nestalo. Zvaničnici i institucije Republike Srbije od početka ratnih sukoba do danas, uz retke izuzetke, negiraju učešće oružanih snaga SRJ i Srbije u ratnim sukobima u Hrvatskoj i Bosni i Hercegovini. Takođe, predmet negiranja, relativizacije i zaborava institucija države Srbije su zločini koje su pripadnici oružanih snaga SRJ i Srbije, kao i paravojne jedinice počinili na teritoriji Srbije, uključujući i Kosovo (1998-1999) u periodu od 1991. do 2001. godine. Kao kontrapunkt zaboravu na ratne događaje, publikacija „Rat u Srbiji (1991-2001): Jeste se de- silo” ima za cilj da informiše, obrazuje i podseti sve zainteresovane o postojanju tajnih masovnih grobnica, logora i torture, ubistava i progona nad pripadnicima manjina, prisilnih mobilizacija nad izbeglicama, kao i zločinima paravojnih jedinica na teritoriji Srbije u periodu od 1991. do 2001. godine. Takođe, publikacija sadrži tekst o pobuni na jugu Srbije (2000-2001), kao i sumiranu hrono- logiju delovanja udruženja i pojedinaca koji su kroz antiratni i mirovni pokret u Srbiji pokušali da se suprotstave početku ratova kao i da iskažu protest protiv politike zločina u periodu od 1991-1999. Tematizujući navedene obrasce nasilja i zločine koje ukupno nazivamo Ratom u Srbiji, publikacija se sastoji od sedam tekstova koji se zasnivaju na podacima drugih organizacija koje su doku- mentovale ljudske gubitke u Srbiji, povezivanju sudski utvrđenih činjenica, zvaničnih podataka domaćih i međunarodnih institucija, kao i izjavama svedoka, preživelih i porodica žrtava. Svi tekstovi se sastoje od konteksta, hronologija, izjava žrtava i svedoka, sudskih epiloga, opisa povezanih lica sa ratnim događajima, kao i memorijalizacije određenog temata zaboravljenog ciklusa nasilja i pojedinačnih zločina prema manjinama u Srbiji. U periodu opšte glorifikacije osuđenih ratnih zločinaca u Srbiji, ova publikacija predstavlja pokušaj da na što jednostavniji i obuhvatniji način razbijemo mit o tome da se u Srbiji nije dešavao rat, kao i da država Srbija nije učestovala u ratnom raspadu druge Jugoslavije. 5 TAJNE MASOVNE GROBNICE U SRBIJI Oružani sukob na teritoriji Kosova u periodu od 1998. do 1999. godine vodio se između Savezne Republike Jugoslavije (SRJ) i Srbije, odnosno Vojske Jugoslavije (VJ), policije i paravojnih jedinica s jedne strane i Oslobodilačke vojske Kosova (OVK) sa druge. Nakon što su neredi u Albaniji 1997. godine članovima OVK omogućili lakši pristup oružju,1 njihove aktivnosti se intenziviraju. Između 5. i 7. marta 1998. godine u selu Prekaz srpske policijske snage su napale imanje Adema Jašarija, komandanta OVK, i tom prilikom osim Jašarija ubile 58 članova njegove šire porodice - pripad- nike OVK, žene i decu.2 Nakon masakra u Prekazu, koji je međunarodna zajednica ocenila kao prekomernu upotrebu sile, OVK stiče širu podršku albanskog stanovništva na Kosovu.3 Tokom oružanog sukoba 1998. i 1999. godine, srpske snage su, služeći se mučenjima, silovanjima i ubistvima albanskog civilnog stanovništva, kao i uništavanjem imovine i proterivanjem kosovskih Albanaca, nastojale da trajno izmene demografsko stanje na Kosovu. Nasilje srpskih snaga nad albanskim stanovništvom bilo je odmazda VJ i policije zbog napada OVK,4 a ubistva su imala i funkciju zastrašivanja stanovništva i podsticanja Albanaca da napuste svoja naselja. Napadi na civile intenzivirani su za vreme NATO intervencije, u periodu od 24. marta do 10. juna 1999. go- dine. Procenjuje se da je od kraja marta do početka juna 1999. godine sa Kosova otišlo oko 700 000 Albanaca.5 Prema podacima Fonda za humanitarno pravo (FHP), tokom 1998. ubijeno je 1099 civila, kosovskih Albanaca, a do kraja rata, do 20. juna, ubijeno je ukupno 5009 albanskih civila.6 Istovremeno, tokom marta, počinje i planiranje operacije premeštanja i sakrivanja tela koja je morala otpočeti najkasnije u aprilu, a trajala je i tokom maja. Albanci ubijeni u zločinima srpskih snaga prvo su sahranjivani u blizini lokacija na kojima su ubijeni, a zatim, kada je ulazak snaga NATO na područje Kosova postao izvestan, njihova tela su premeštana i pokopavana u masovne 1 Po naređenju: Ratni zločini na Kosovu, Human Rights com/cms/view.php?id=946183; Watch, Samizdat B92, Beograd, 2003, str. 66: h t t p s:// 4 Po naređenju: Ratni zločini na Kosovu, str. 63; www.hrw.org/legacy/reports/2001/kosovo/ 5 Presuda pretresnog veća u predmetu Šainović et al. pred Po_naredjenju.pdf; MKSJ, 26. februar 2009: https://www.icty.org/x/ 2 Labinot Lepoštica, Kosovo: Pokrenuta istraga o ubistvu cases/milutinovic/tjug/bcs/jud090226p2_bcs. Adema Jašarija i njegove porodice, BIRN, 06. mart 2020: pdf; https://balkaninsight.com/2020/03/06/ko- 6 FHP Dosije: Uklanjanje dokaza o zločinima tokom rata sov%D0%BE-pokrenuta-istraga-o-ubistvu-ade- na Kosovu: Operacija skrivanja tela, Fond za humanitar- ma-jasarija-i-njegove-porodice/?lang=sr; no pravo, Beograd, 2017, str. 9: http://www.hlc-rdc. 3 Filip Švarm, Cena pogrešnih procena i još gorih odluka, org/wp-content/uploads/2017/01/Dosije_OPERA- Vreme br. 1024, 19. avgust 2010: https://www.vreme. CIJA_SKRIVANJA_TELA.pdf;