Hyena's… of Heiligen
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
HYENA’S… OF HEILIGEN Een onderzoek naar de invloed van de male gaze op de receptie en presentatie van erfgoed van vrouwen Masterscriptie Erfgoedstudies Universiteit van Amsterdam Sieta Neuerburg 30 november 2008 Begeleider: Hanneke Ronnes Hyena’s of heiligen Een onderzoek naar de invloed van de male gaze op de receptie en presentatie van erfgoed van vrouwen aan de hand van vier casestudies: Florence Nightingale, Aletta Jacobs, Anne Frank en Diana Spencer Masterscriptie Erfgoedstudies Sieta Neuerburg 30 november 2008 Eerste begeleider dr. Hanneke Ronnes Tweede lezer dr. Rob van der Laarse Derde lezer dr. Rachel Esner Duale Master Erfgoedstudies Universiteit van Amsterdam INHOUDSOPGAVE INHOUDSOPGAVE......................................................................................................... 1 Deel I Erfgoed, gender en de gaze .................................................................................. 3 Hoofdstuk 1 INLEIDING .................................................................................................. 4 §1.1 Erfgoedstudies en gender .................................................................................... 4 §1.2 Tourist gaze is male gaze .................................................................................... 8 §1.3 Mijn onderzoek .................................................................................................. 10 Hoofdstuk 2 THEORETISCH KADER: gender, erfgoed en musealisering ..................... 12 §2.1 Gender en de constructie van kennis ................................................................. 12 Sociale wetenschappen ......................................................................................... 12 Archeologie ........................................................................................................... 14 §2.2 Erfgoed en musealisering .................................................................................. 15 Authenticiteit .......................................................................................................... 16 Musea en macht .................................................................................................... 18 Male bias ............................................................................................................... 20 Hoofdstuk 3 HISTORISCH KADER: een genderperspectief op de herinneringscultuur . 22 § 3.1 Onzichtbare vrouwen ........................................................................................ 22 §3.2 De basis: Eva en Maria...................................................................................... 24 Het vroege Christendom ........................................................................................ 25 De late Middeleeuwen: hoofse heldinnen .............................................................. 26 Renaissance: iconen ............................................................................................. 28 § 3.3 Verlichting: de geleerde vrouw .......................................................................... 30 Gelijkheid?............................................................................................................. 33 § 3.4 Negentiende eeuw: Angels in the house ........................................................... 35 Hyena’s, hysterica’s en feministen ......................................................................... 38 § 3.5 Twintigste eeuw ................................................................................................ 41 De Eerste en Tweede Wereldoorlog ...................................................................... 41 Vrouwen in de canon? ........................................................................................... 43 Deel II Vier vrouwen ...................................................................................................... 46 Hoofdstuk 4 CASESTUDY: FLORENCE NIGHTINGALE (1820-1910) .......................... 47 § 4.1 Biografie ........................................................................................................... 47 § 4.2 Het erfgoed van Florence Nightingale: ‘The lady with the lamp’ ........................ 51 Nationale heldin: standbeeld Waterloo Place, Londen ........................................... 53 Icoon van de verpleegkunde: Florence Nightingale musea, Istanbul en Londen .... 54 De andere Nightingale: intrigant, machtswellusteling en lesbiënne ........................ 58 Hoofdstuk 5 CASESTUDY: ALETTA JACOBS (1854-1929) .......................................... 61 § 5.1 Biografie ........................................................................................................... 61 § 5.2 Het erfgoed van Aletta Jacobs: wegbereider .................................................... 65 Feminist: plaquette Tesselschadestraat, tentoonstelling Den Haag/ Sappemeer ... 68 Eerste vrouwelijke leerling en student: HBS Sappemeer, borstbeeld Groningen ... 70 Eerste vrouwelijke arts: Universiteitsmuseum Groningen ...................................... 72 De andere Jacobs ................................................................................................. 73 1 Hoofdstuk 6 CASESTUDY: ANNE FRANK (1929-1945) ............................................ 77 § 6.1 Biografie ........................................................................................................... 77 § 6.2 Het erfgoed van Anne Frank: the diary of a young girl ...................................... 79 (Amerikaans) symbool voor de Holocaust.............................................................. 82 Sint Anne: standbeelden ........................................................................................ 84 Nederlands dubbele zelfbeeld: de Rivierenbuurt.................................................... 88 Anne Frank, schrijver: United States Holocaust Memorial Museum ....................... 91 Het Anne Frank Huis: identiteitsmuseum, nationaal monument of Lourdes? ......... 93 Hoofdstuk 7 CASESTUDY: DIANA SPENCER, prinses van Wales (1961-1997) .......... 97 § 7.1 Biografie ........................................................................................................... 97 § 7.2 Het erfgoed van Diana: ‘The people’s princess’ ................................................ 99 ‘England’s Rose’: monumenten in de Royal Parks ............................................... 100 Schoonheidssymbool/ mode-icoon: Kensington Palace ....................................... 104 ‘Saint Diana, Queen of Hearts’: Serpentine Gallery en Althorp House ................. 107 ‘Innocent victim’: Diana and Dodi Memorials ....................................................... 110 Deel III Conclusies ...................................................................................................... 114 Hoofdstuk 8 CONCLUSIES ......................................................................................... 115 § 8.1 Uitkomsten van het onderzoek – een overzicht............................................... 115 Florence Nightingale ............................................................................................ 115 Aletta Jacobs ....................................................................................................... 116 Anne Frank .......................................................................................................... 117 Diana Spencer ..................................................................................................... 118 § 8.2 Vergelijking ..................................................................................................... 120 § 8.3 Male gaze ....................................................................................................... 121 § 8.4 Het beperkende effect van heldinnendom....................................................... 122 § 8.5 Een herwaardering van erfgoed van vrouwen ................................................. 123 ENGLISH SUMMARY ................................................................................................. 125 Deel IV Bijlagen ........................................................................................................... 127 Bijlage A REFERENTIES ............................................................................................ 128 Literatuur ................................................................................................................. 128 Overige bronnen ...................................................................................................... 136 Websites.............................................................................................................. 136 E-mails, films en interviews ................................................................................. 141 Bijlage B AFBEELDINGEN.......................................................................................... 142 Bijlage C OVERZICHT ERFGOEDSITES .................................................................... 145 2 Deel I Erfgoed, gender en de gaze 3 Hoofdstuk 1 INLEIDING §1.1 Erfgoedstudies en gender ‘Heritage is traditionally a man’s world’, stelt David Lowenthal in Possessed by the past (1996). Lowenthal doelt hiermee op de verondersteld dominante positie van mannen in het erfrecht van West-Europese landen.1 Dit is feitelijk onjuist; sinds de eerste eeuw voor Christus kenden de Romeinen (huwelijks)regelingen waarbij vrouwen een deel van hun familiebezit erfden. Zij konden dit weliswaar alleen beheren via