Monitor Racisme & Extremisme: Achtste Rapportage
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Peter R. Rodrigues (red.) Jaap van Donselaar Monitor Racisme Monitor Racisme & Extremisme & Extremisme achtste rapportage Monitor Racisme & Extremisme achtste rapportage De achtste Monitor Racisme & Extremisme is een brede rapportage waarin meerdere onderwerpen aan de orde komen: racistisch en extreemrechts geweld, rechtsextremisme, opsporing en vervolging en deradicaliseren, onderwerpen die in de monitor al eerder werden Onder redactie van belicht. Grijze Wolven, extreemrechtse demonstraties in Nederland en Jaap van Donselaar en Peter R. Rodrigues Duitsland, contraterrorisme en radicalisering en jurisprudentie zijn nieuwe onderwerpen. Dat geldt ook voor de Rotterdamse respons op extremisme en het onderzoek naar de Partij voor de Vrijheid. Aan deze monitorrapportage is deelgenomen door Bob de Graaff en Jan-Peter Loof (beiden Universiteit Leiden), Frank Buijs (†), Marieke Slootman en Jean Tillie (allen Universiteit van Amsterdam), Rita Schriemer en Sara Grunenberg (beiden radar Rotterdam) en Froukje Demant, Jaap van Donselaar, Marija Davidovic', Jaap Tanja, Peter Rodrigues en Willem Wagenaar (allen Anne Frank Stichting). De redactie is in handen van Jaap van Donselaar (tevens verbonden aan de Universiteit Leiden) en Peter Rodrigues. Achtste rapportage Informatie over de Monitor Racisme & Extremisme en alle tot dusver verschenen rapportages zijn te vinden op www.monitorracisme.nl. isbn 978 90 8555 004 4 www.aup.nl Anne Frank Stichting | Onderzoek en Documentatie Universiteit Leiden | Departement Bestuurskunde Monitor Racisme & Extremisme Monitor Racisme & Extremisme achtste rapportage Onder redactie van Jaap van Donselaar en Peter R. Rodrigues Anne Frank Stichting | Onderzoek en Documentatie Universiteit Leiden | Departement Bestuurskunde Omslagafbeelding: Francis Nijenhuis Omslagontwerp: Studio Jan de Boer, Amsterdam Vormgeving binnenwerk: Maedium, Utrecht isbn 978 90 8555 004 4 e-isbn 978 90 4850 643 9 nur 747 © Anne Frank Stichting / Amsterdam University Press, Amsterdam 2008 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opge- slagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voorzover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16B Auteurswet 1912 jº het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3051, 2130 kb Hoofddorp). Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich tot de uitgever te wenden. Inhoudsopgave 1 Inleiding • 11 Jaap van Donselaar en Peter R. Rodrigues 2 Racistisch en extreemrechts geweld in 2007 • 17 Willem Wagenaar en Jaap van Donselaar 2.1 Definiëring en afbakening • 17 2.2 Korte historische schets • 21 2.3 Dataverzameling • 24 2.4 Aard en omvang van voorvallen in 2007 • 26 2.4.1 Doelbekladding • 27 2.4.2 Bedreiging • 28 2.4.3 Bommelding • 28 2.4.4 Confrontatie • 29 2.4.5 Vernieling • 30 2.4.6 Brandstichting • 30 2.4.7 Mishandeling • 31 2.4.8 Bomaanslag • 31 2.4.9 Doodslag • 31 2.5 Trends in 2007 • 32 2.5.1 Daling geweld • 32 2.5.2 Confrontaties • 33 2.5.3 Slachtoffers en doelwitten • 34 2.5.4 Daders • 36 2.5.5 Wapenbezit • 38 2.6 Slot • 39 3 Extreemrechtse formaties • 43 Willem Wagenaar en Jaap van Donselaar 3.1 Overzicht 2007-2008 • 44 3.1.1 Overlijden weduwe Rost van Tonningen • 44 3.1.2 Ontwikkelingen op internet • 45 6 | monitor racisme & extremisme 3.1.3 Nationalistische Volks Beweging • 47 3.2 Opkomst extreemrechts straatactivisme • 48 3.2.1 Nederlandse Volks-Unie • 49 3.2.2 Nationaal-Socialistische Aktie, Racial Volunteer Force • 49 3.2.3 Blood & Honour • 51 3.2.4 Voorpost • 52 3.2.5 Extreemrechts straatactivisme: tussenbalans • 53 3.3 Het ‘Lonsdale-vraagstuk’ • 54 3.4 Teloorgang extreemrechtse partijen • 59 3.4.1 Nieuw Rechts • 60 3.4.2 Nationale Alliantie • 61 3.4.3 Nederlandse Volks-Unie • 61 3.5 Slot • 62 4 Grijze Wolven in Nederland • 69 Jaap Tanja 4.1 Inleiding • 69 4.2 Geschiedenis en ideologie in kort bestek • 70 4.3 Organisatievorming in Nederland • 73 4.4 Perceptie door anderen • 74 4.5 Grijze Wolven in de nieuwsmedia 2003-2008 • 77 4.5.1 Bedreigingen • 77 4.5.2 Bijeenkomsten • 78 4.5.3 Subsidiëring of niet? • 79 4.5.4 Controverse over de Armeense genocide • 80 4.5.5 Deelname aan verkiezingen • 81 4.5.6 Criminaliteit • 81 4.6 Enkele observaties • 82 4.7 Slot • 84 5 Demonstraties van rechtsextremistische groeperingen in Nederland en Duitsland • 89 Jan-Peter Loof 5.1 Inleiding • 89 5.2 Demonstratievrijheid: het juridisch kader in Nederland • 90 inhoudsopgave | 7 5.2.1 Artikel 9 Grondwet en de Wet Openbare Manifestaties • 90 5.2.2 De openbare-ordebevoegdheden van de burgemeester op grond van de Gemeentewet • 93 5.2.3 Artikel 11 evrm • 95 5.3 Enkele kwesties uit de praktijk en de jurisprudentie van de afgelopen jaren • 97 5.3.1 Verstrekking van gegevens bij kennisgeving van een demonstratie • 98 5.3.2 Nadere invulling van het criterium ‘bestuurlijke overmacht’ • 99 5.3.3 ‘Verbanning’ van demonstraties naar een uithoek van de stad • 101 5.3.4 Arrestatie en vervolging wegens strafbare uitingen tijdens een demonstratie • 102 5.3.5 Gewelddadigheden rondom demonstraties • 105 5.3.6 Toepassing van de identificatieplicht • 105 5.4 Demonstraties van rechtsextremistische groepen in Duitsland • 107 5.4.1 Het juridisch kader • 107 5.4.2 De demonstratiepraktijk in Duitsland en de juridische reacties daarop • 110 5.5 Slot • 115 6 Hoe breed? Contraterrorisme- en radicaliseringsbeleid onder de loep • 125 Bob de Graaff 6.1 Een kwestie van ethiek • 126 6.2 Hoe ver willen we gaan? • 128 6.3 Gebrek aan onderscheidend vermogen • 130 6.4 Effecten • 134 6.5 Slot • 135 7 Respons op extremisme in de regio Rotterdam • 141 Sara Grunenberg en Rita Schriemer 7.1 Nationale overheid over radicalisering • 141 7.2 Signalering van radicalisering; taak van gemeenten en politie • 143 7.3 Bestrijding van radicalisering • 145 7.3.1 Gemeente • 145 7.3.2 Politie • 146 8 | monitor racisme & extremisme 7.3.3 Maatschappelijk middenveld • 147 7.4 Het beeld van radicalisering in Rotterdam • 149 7.4.1 Meldstructuur radicalisering • 150 7.4.2 Moslimradicalisering in Rotterdam • 151 7.4.3 Rechtsradicalisering in Rotterdam • 156 7.5 Tussenbalans • 159 7.6 Slot • 162 8 Het extreemrechtse en discriminatoire gehalte van de pvv • 167 Marija Davidovic´, Jaap van Donselaar, Peter R. Rodrigues en Willem Wagenaar 8.1 De pvv onder de loep • 167 8.2 De pvv als extreemrechtse formatie • 169 8.2.1 Extreemrechtse ideologie in vogelvlucht • 170 8.2.2 Het ‘eigene’ en het ‘vreemde’ in de ideologie van de pvv • 173 8.2.3 Magneetfunctie • 179 8.3 De pvv en discriminatieverboden • 182 8.3.1 Vervolgbaar voor discriminatie? • 183 8.3.2 Reële parallellen voor een mogelijke veroordeling • 184 8.3.3 Vervolgingsbeleid om • 188 8.4 Slot • 190 9 Opsporing en vervolging in 2007 • 199 Marija Davidovic´ en Peter R. Rodrigues 9.1 Vrije meningsuiting • 199 9.2 Wetgeving • 201 9.3 Ambtsinstructies • 204 9.4 Landelijk Expertise Centrum Diversiteit • 206 9.5 Politiestatistiek • 207 9.5.1 Korps Landelijke Politiediensten • 207 9.5.2 Centraal Bureau voor de Statistiek • 209 9.6 Landelijk Expertise Centrum Discriminatie • 211 9.6.1 Instroom • 212 9.6.2 Afdoening • 214 9.6.2.1 Sepot • 215 inhoudsopgave | 9 9.6.2.2 Transacties • 216 9.6.2.3 Dagvaardingen • 216 9.6.3 Achtergronden bij discriminatiefeiten • 217 9.6.3.1 Verdachte • 217 9.6.3.2 Slachtoffer • 219 9.6.3.3 Plaats van het incident • 221 9.7 Slot • 223 10 Jurisprudentie racisme en extremisme in 2007 • 229 Peter R. Rodrigues 10.1 Klachtdrempels • 229 10.2 Uitingsdelicten • 230 10.2.1 Meningsuitingen • 231 10.2.2 Symboliek • 233 10.2.3 Islamitisch radicalisme • 235 10.2.4 Beledigen politie • 238 10.3 Uitsluitingsdelicten • 239 10.4 Commune delicten met een discriminerende achtergrond • 240 10.4.1 Mishandeling • 241 10.4.2 Brandstichting • 245 10.4.3 Strafverzwarende omstandigheid • 247 10.5 Slot • 249 11 Deradicalisering van rechtsradicalen en islamitische radicalen • 255 Froukje Demant, Marieke Slootman, Frank Buijs en Jean Tillie 11.1 Deradicalisering beschreven • 255 11.1.1 Collectief en individueel • 256 11.1.2 Motieven voor radicalisering en deradicalisering • 257 11.1.3 Drempels tegen deradicalisering • 260 11.2 Deradicaliseringsprogramma’s voor rechtsradicalen • 262 11.2.1 Noorwegen • 262 11.2.2 Zweden • 263 11.2.3 Duitsland • 265 11.2.4 Bespreking van de programma’s voor rechtsradicalen • 266 11.3 Deradicaliseringsprogramma’s voor islamitische radicalen • 268 10 | monitor racisme & extremisme 11.3.1 Saoedi-Arabië • 268 11.3.2 Singapore • 269 11.3.3 Egypte • 270 11.3.4 Indonesië • 270 11.3.5 Bespreking van de programma’s voor islamitische radicalen • 271 11.4 Slot • 272 12 Slotbeschouwing • 279 Jaap van Donselaar en Peter R. Rodrigues Bijlage: Overzicht strafrechtelijke discriminatieverboden • 295 Over de auteurs • 299 Over het project Monitor Racisme & Extremisme • 303 1 Inleiding Jaap van Donselaar en Peter R. Rodrigues Fortuyns befaamde slogan ‘Ik zeg wat ik denk’ heeft de laatste jaren niet alleen op grote schaal navolging gekregen, maar ook geleid tot felle discus- sies over de grenzen van de vrijheid van meningsuiting. Begin 2006, tijdens de wereldwijde ophef over de Deense ‘Mohammed-cartoons’, pleitte vvd- Kamerlid Ayaan Hirsi Ali voor ‘het recht op beledigen’.1 Een van de Deense prenten was een afbeelding van de profeet Mohammed met een tulband in de vorm van een bom met aangestoken lont. Deze spotprent kreeg in 2008 een hoofdrol in de film van Wilders, Fitna, die al evenzeer heeft geleid tot verhitte discussies over de grenzen van de vrijheid van meningsuiting.