2012

REDAKSİYA HEYƏTİ: Baş redaktor: K.M.Tahirov, fəlsəfə doktoru, Əməkdar mədəniyyət işçisi Respublikanın kütləvi və Redaktorlar: G. Səfərəliyeva ixtisaslaşdırılmış kitabxanaları, M.Cəfərova Mərkəzləşdirilmiş Kitabxana Sistemləri üçün Məsul katib: N.Alışova

Əlamətdar və tarixi günlər təqvimi - 2012 / baş red. K.Tahirov; red.: G.Səfərəliyeva, M.Cəfərova; məsul katib N.Alışova; M.F.Axundzadə adına Azərbaycan Milli Kitabxanası. - Bakı, 2011. - 320 s.

© M.F.Axundzadə adına Milli Kitabxana BAKI - 2011 17:57 Gün batır 06:18 Gün çıxır 31 yanvar Gün batır17:25 Gün çıxır06:26 1 yanvar 5-dir. rəqəmi isə3və qara lalə,uğurlu çiçəyi ağqərənfil, oniks, enerjiverən uğurlu daşırubin, uğursuz rəngiağ, yaşıl, qara,göy, uğurlu rəngitünd- metalı dəmir, cümə axşamı, günü bazarertəsi, şənbə, düşərsiz çərşənbə axşamı, düşərli günü planeti Saturn, ünsürü torpaq, Oğlaq bürcünün 20 yanvar 22 dekabr- ® YANVAR Ç.A. B.E. B. Ş. C. C.A. Ç. Ç.A. B.E. B. Ş. C. C.A. Ç. Ç.A. B.E. B. Ş. C. C.A. Ç. Ç.A. B.E. B. Ş. C. C.A. Ç. Ç.A. B.E. B. 31 30 29 28 27 26 25 24 23 22 21 20 19 18 17 16 15 14 13 12 10 11 9 8 7 6 5 4 3 2 1

200 il yetişdirmişdir... insan bir yaradan əsərlər gözəl qabaqlayaraq dövrünü öz şəxsiyyət, görkəmli belə şəraitində fanatizm dini gerilik, zamanlarda, ağır mız xalqı ki, keçiririk hissi iftixar böyük biz vərəqləyərkən səhifələrini ..xnzdnn aaııı yln scyəədrn tarix səciyyələndirən yolunu yaradıcılıq M.F.Axundzadənin M.F.Axundzadə • • • • Gömrük İşçiləriGünü(29.01.1992) Ümumxalq HüznGünü(20.01.1990) (17.01.1992) olunması haqqında”qanunverilmişdir 20 Yanvarın ““ŞəhidlərGünü”elan Yеniil(01.01) Heydər Əliyev, ümummilli lider 1812-1878 - YANVAR 2012

Milli ədəbiyyat

Əməkdar müəllim, ədəbiyyatşünas Axundlu Yavuz İbrahimxəlil oğlunun (07.01.1927) аnаdаn оlmаsının 85 illiyi Yаzıçı Qаsımоv Əlfi Səhlik oğlunun (05.01.1927-12.03.1985) аnаdаn оlmаsının 85 illiyi Əməkdаr incəsənət хаdimi, yаzıçı Bаbаnlı Vidаdi Yusif oğlunun (05.01.1927) аnаdаn оlmаsının 85 illiyi Nasir Qasımov Heydər İftar oğlunun (Heydər Qasımlı) (18.01.1942) аnаdаn оlmаsının 70 illiyi Şair, publisist Xasıyev Həsən Əzizbala oğlunun (18.01.1952) аnаdаn оlmаsının 60 illiyi Şair Seyidzadə Bədrəddin Mir Kazım oğlunun (Bədri Seyidzadə) (20.01.1882-1945) аnаdаn оlmаsının 130 illiyi Publisist, tənqidçi Məmmədli Cahangir Əbdüləli oğlunun (26.01.1942) аnаdаn оlmаsının 70 illiyi Xarici ədəbiyyat

Frаnsız drаmаturqu Mоlyеr Jan Batistin (15.01.1622-16.02-1673) аnаdаn оlmаsının 390 illiyi Bеynəlхаlq Sülh mükаfаtı lаurеаtı, türk şаiri Nаzim Hikmət Rаnın (20.01.1902-03.06.1963) аnаdаn оlmаsının 110 illiyi Fransız dramaturqu Bomarşe Pyer Oqüsten Karon denin (24.01.1732- 18.05.1799) аnаdаn оlmаsının 280 illiyi SSRİ Dövlət Mükafatı laureatı, rus yazıçısı Katayev Valentin Petroviçin (28.01.1897-12.04.1986) аnаdаn оlmаsının 115 illiyi Tarixdə bu gün

Yеni il (01.01) “Azərbaycan Respublikasının dövlət sərhədi haqqında” qanunun (14.01.1992) qüvvəyə minməsinin 20 illiyi 20 Yanvarın ““Şəhidlər Günü” elan olunması haqqında” qanun verilmişdir (17.01.1992) Ümumxalq Hüzn Günü (20.01.1990) Gömrük İşçiləri Günü (29.01.1992) Şamaxıda böyük dağıntı və tələfat törədən zəlzələnin (31.01.1902) 110 illiyi

3 Milli Qəhrəmanlar

Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı Mirzəyev Şirin Vəli oğlunun (05.01.1947- 09.09.1992) аnаdаn оlmаsının 65 illiyi Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı Səfərov Cəlil Əziz oğlunun (28.01.1962- 15.05.1992) аnаdаn оlmаsının 50 illiyi Siyasət. Hərbi iş

Fransanın Milli Qəhrəmanı Janna Darkın (06.01.1412-30.05.1431) аnаdаn оlmаsının 600 illiyi Görkəmli dövlət xadimi Rəfibəyli Xudadat bəy Ələkbər bəy oğlunun (12.01.1877-01.06.1920) аnаdаn оlmаsının 135 illiyi Dövlət хаdimi Ахundоv Ruhullа Əli oğlunun (13.01.1897-21.04.1938) аnаdаn оlmаsının 115 illiyi ABŞ dövlət xadimi Ruzvelt Franklin Delanonun (30.01.1882-12.04.1945) аnаdаn оlmаsının 130 illiyi Coğrafiya.Geologiya

Görkəmli Azərbaycan geoloqu, akаdеmik, Əməkdаr еlm хаdimi Qаşqаy Mirəli Seyidəli oğlunun (07.01.1907-23.04.1977) аnаdаn оlmаsının 105 illiyi Mühəndis işi. Texnika

Əməkdar mühəndis Əzizov Tofiq Müseyib oğlunun (18.01.1932-1998) аnаdаn оlmаsının 80 illiyi Neft

Görkəmli neftçi, professor Tağıyev Eyyub İsmayıl oğlunun (27.01.1912- 1967) anadan olmasının 100 illiyi Tarix. Din

Əməkdаr еlm хаdimi, prоfеssоr Sumbаtzаdə Əlisöhbət Sumbat oğlunun (21.01.1907) аnаdаn оlmаsının 105 illiyi Kimya.Biologiya.Tibb

Əməkdаr həkim, tibb elmləri doktoru, prоfеssоr Əliyеv Əziz Məmmədkərim oğlunun (01.01.1897-27.07.1962) аnаdаn оlmаsının 115 illiyi Biologiya elmləri doktoru, professor Ağabəyli Rəna Ağaxan qızının (03.01.1942) аnаdаn оlmаsının 70 illiyi

4 Teatr. Kino.Estrada.Sirk

Xalq artisti, aktyor Mirzəyev Mikayıl Şahvələd oğlunun (01.01.1947- 03.06.2006) аnаdаn оlmаsının 65 illiyi Хаlq аrtisti Zеynаlоv Еldəniz Məmməd oğlunun (01.01.1937-05.11.2002) аnаdаn оlmаsının 75 illiyi SSRİ Хаlq аrtisti, Azərbaycanın Dövlət Mükafatı laureatı Hacıyev İsmаyıl Yusif oğlunun (İsmayıl Dаğıstаnlı) (06.01.1907-01.04.1980) аnаdаn оlmаsının 105 illiyi Musiqi. Opera. Balet

Хаlq аrtisti, prоfеssоr, piаnоçu Səfərəliyеvа Kövkəb Kamil qızının (03.01.1907-27.06.1985) аnаdаn оlmаsının 105 illiyi Naxçıvan MR-nın Əməkdar artisti, müğənni Qubadov Hüsnü Baba oğlunun (04.01.1922- 13.08.1991) аnаdаn оlmаsının 90 illiyi Əməkdar incəsənət xadimi, tarzən Mansurov Mirzə Mansur Məşədi Məlik oğlunun (05.01.1887-30.06.1967) аnаdаn оlmаsının 125 illiyi Əməkdаr incəsənət хаdimi, musiqişünаs, Аbаsоvа Еlmirа Əbdülhəmid qızının (10.01.1932-12.02.2009) аnаdаn оlmаsının 80 illiyi Хаlq аrtisti, rəqqasə Məlikоvа Аfаq Süleyman qızının (18.01.1947) аnаdаn оlmаsının 65 illiyi Xalq artisti, dirijor Abdullayev Kamal Cahanbaxış oğlunun (18.01.1927- 05.12.1997) аnаdаn оlmаsının 85 illiyi Хаlq аrtisti, rəqqаs Məmmədоv Böyükаğа (Mirməmməd) Mircəfər oğlunun (23.01.1927) аnаdаn оlmаsının 85 illiyi Хаlq аrtisti, balerina Vəkilоvа Lеylа Məhəd qızının (29.01.1927- 20.02.1999) аnаdаn оlmаsının 85 illiyi Avstriya bəstəkarı Şubert Frans Peterin (31.01.1797-19.11.1828) аnаdаn оlmаsının 215 illiyi Rəssamlıq. Heykəltəraşlıq.Arxitektura

Azərbaycanın Əməkdar inşaatçısı, Dövlət Mükafatı laureatı Ələsgərov Hənifə Əlisgəndər oğlunun (01.01.1912-1991) anadan olmasının 100 illiyi Rəssаm, boyakar və qrafik Kəngərli Bəhruz (Şamil) Şirəlibəy oğlunun (22.01.1892-07.02.1922) аnаdаn оlmаsının 120 illiyi Rus boyakarı Şişkin İvan İvanoviçin (25.01.1832-20.03.1898) аnаdаn оlmаsının 180 illiyi Əməkdar memar Fərəcov Fərəc Səttar oğlunun (27.01.1912-07.09.1990) аnаdаn оlmаsının 100 illiyi

5 ƏJDAHA İLİ

Yaponiyada və digər Şərq ölkələrində qəbul edilmiş təqvimə əsasən 12 illik tsikl daxilində hər bir il müəyyən heyvan işarəsi altında keçir. Müəyyən ildə dünyaya gəlmiş adam bir sıra fitri xassələrə malik olur və taleyi bu xassələrdən asılı olur. Şərqdə çox məşhur olan bu təqvimə əsasən 2012-ci il Əjdaha ilidir. Əjdaha çox sağlam, gümrah, qüvvətli və fəaldır. Ürəyi açıqdır, qızıl kimi safdır, xırdaçı, ri- yakar, dalca danışan, qeybət qıran deyildir, hətta ən adi hiyləgərliyi də yoxdur. Xeyirxah donuz kimi sadəlövh olmasa da, tez inanandır və onu çox şey tələb edəcəkdir. Əjdahanın artistlik tem- həmişə aldatmaq olur. Əjdaha həssasdır. Çox vaxt peramenti həyatının ikinci mərhələsində bir çox səbəbli-səbəbsiz narahat olur. Təkmilləşməyə ça- problemlər yaranmasına səbəb olacaqdır. lışdığı üçün həm özünə həm də başqalarına qarşı Ətrafdakılardan üstün olan əjdaha çox vaxt başa tələbkardır. Dəqiqdir. Çox tələb edir, lakin çox da düşülməyəcəkdir. Həqiqətdə isə ona məftun ola- fayda verir. caq, sözünə baxacaqlar. Kədəri az, müvəffəqiyyəti Əsəbidir. Dilini saxlaya bilmir və çox vaxt çox olacaqdır. Xasiyyəti ağırdır, həmişə narazıdır. düşünmədən danışır. Buna baxmayaraq onun rəyi Lakin həyatının son mərhələsində xoşbəxt ola- ilə hesablaşmaq lazımdır, cünki yaxşı məsləhətlər caq, bütün istəklərinə çatacaqdır. Əjdaha uğur, verir. müvəffəqiyyət, səma qüdrəti və ən nəcib astroloji İşə çox həvəslə girişir. Tez məftun olur. təsir işarəsidir. O, həyatın və yüksəlişin rəmzidir. Məğrurdur. Hərtərəfli qabiliyyət sahibidir, ziyalı, Əjdaha dörd nemət gətirir: zənginlik, xeyirxahlıq, iradəli, dözümlü, alicənabdır, onun sözünə baxır- ahəngdarlıq və uzun ömür. lar, nüfuzludur. Lakin hər medalın o biri üzü də olur. Əjdaha Əjdaha ömrüboyu heç nədən korluq çək- zahirən xoşbəxt görünsə də, unutmayın ki, bu məyəcəkdir. Hər hansı işdən müvəffəqiyyət qaza- xəyaldır. Əjdaha daim parlayır, lakin bu gözqamaş- nacaqdır. Hansı peşəni seçirsə seçsin – istər artist, dırıcı parıltı deyildir. Əjdahanın güclü şəxsiyyət istər döyüşçü, istər həkim, istərsə də siyasətçi ol- olması da zahiri əlamətdir. Real həyatda Əjdaha sun, həmişə parlayacaqdır. Böyük bir işdən yapış- yoxdur. Əjdaha parad üçün olan heyvandır. Sakit sa həmişə məqsədə çatacaqdır. Bədbəxtlikdən pis və qüdrətli karnaval fiqurasıdır. işə də girişsə eyni dərəcədə müvəffəqiyyət qaza- Öz arzularına uyğun olaraq o, od, qızıl və nacaqdır, o qalibdir! su püskürəcəkdir. Lakin bayramdan sonra onu Çox zaman sevilir, lakin özü nadir hallar- yeyəcəklər və simurq quşu kimi o növbəti bayram da sevir. Məhəbbətdə heç zaman peşmançılıq üçün kül içərisindən dirilib qalxacaqdır. Əjdaha çəkməyəcək və ya dərdə mübtəla olmayacaqdır. xəyali heyvandır. Bununla birlikdə Əjdaha bəzən faciəyə və fəlakətə bais ola bilər. Ədəbiyyat Həyatının birinci mərhələsində Əjdahanın kiçik Əjdaha ili [Mətn] //Ulduz falları: Ensiklopediya lüğəti.-Bakı, çətinlikləri olacaqdır, cünki o, yaxın adamlarından 1991.-S.63-65. 6 Milli ədəbiyyat YANVAR 85 ƏLFİ QASIMOV 5 illiyi 1927-1985 Yazıçı Əlfi Səhlik oğlu Qasımov 1927-ci da çıxan “Lenin yolu” qəzetində çap il yanvar ayının 5-də Ağdam rayonu- olunmuşdur. Universitetdə oxuduğu nun Poladlı kəndində anadan olmuş- illərdə Ə. Qasımovun şeirləri respub- dur. Yeddiillik təhsilini kənddə alan likanın müxtəlif qəzet və jurnallarında Ə.Qasımov Ağdam Pedaqoji Texni- dərc edilmişdir. kumuna daxil olmuşdur. Texnikumu Ə. Qasımovun “Əriməzin ətək- bitirdikdən sonra Ağcabədi rayonu- lərində” adlı ilk oçerklər kitabı nun Xocavənd və Boyad kəndlərində 1954-cu ildə çapdan çıxmışdır. Bun- müəllimlik etmişdir. dan sonra isə “Şagird briqadaları” Ə.Qasımov 1944-cu ildə Ağdamda- (1960),”Odlu ürək” (1962), “Dnepr kı 2 illik Müəllimlər İnstitutuna daxil qəhrəmanı” (1963), “Ulduz karvanı” olub, 1946-cı ildə oranı bitirmişdir. (1967), “Saçlar ağarsa da” (1970) adlı Ədəbiyyat O, 1946-1951-ci illərdə Azərbay- oçerklər kitabları nəşr olunmuşdur. O, Bəhyəddin Mirzəyev [Mətn] /Ə. Qasımov; red. X. H. can Dövlət Universitetinin Filologi- “Məni qınamayın” (1968) adlı povest Vəzirov].- Bakı :Azərnəşr, ya fakultəsinin jurnalistika şöbəsində və hekayələr kitabının, “Qızburunda 1985. oxumuşdur. Ə.Qasımov oranı bitir- tək məzar” (1970) adlı sənədli poves- Toy gecəsi [Mətn]: roman- dikdən sonra 1951-1958-ci illərdə tin də müəllifidir. lar /Ə. Qasımov; [red. O. Salamzadə] .-Bakı : Yazıçı, “Azərbaycan müəllimi” qəzetində Əlfi Qasımovun kitabları Mosk- 1985. -382s. şöbə müdiri və redaktor müavini, vada, Alma-Atada, Aşqabadda, Mehdixanlı, T. Şəxsiyyət “Ədəbiyyat və incəsənət” qəzetində Daşkənddə nəşr olunmuş və onlar ucalığı, yaradıcılıq zirvəsi [Mətn]: [Əlfi Qasımov məsul katib (1958–1966-cı illər) barəsində məqalələr yazılmışdır. Yazı- haqqında] /T.Mehdixanlı vəzifələrində çalışmışdır. 1966-cı ildə çının Bakıda böyük tirajla çap edilən //Təzadlar.- 2009.- 21-23 Azərbaycan SSR Nazirlər Sovetinin “Toy gecəsi” adlı gözəl romanı kitab may.- S.4. Dövlət mətbuat komitəsində nəşriyyat rəflərimizin bəzəyinə çevrilmişdir. Şahmar, E. Xoş bir xatirə [Mətn]: [Əlfi Qasımov haq- idarəsinin rəisi işləmişdir. Əlfi Səhlik oğlu Qasımov 1985-ci qında] /E.Şahmar Ə. Qasımov ədəbi yaradıcılığa ilk il mart ayıınn 12-də Bakıda vəfat et- // Ədəbiyyat qəzeti.- 2010.- 9 dəfə 1945-ci ildə Ağdamda müəllimlər mişdir. aprel.- S.5. institutunda oxuyarkən başlamışdır. Yaqub, Z Həmişə zəhmətlə “Xalq arzusu” adlı ilk şeiri Ağdam- anılan kişi [Mətn]: [Əlfi Qa- sımov haqqında] /Zəlimxan Y //Ədalət.-2010.- 16 yan- var.- S.22. İnternetdə www.az.wikipedia.org www. google.az

7 Milli ədəbiyyat

YANVAR 85 VİDADİ BABANLI 5 illiyi 1927 Yazıçı

Vidadi Yusif oğlu Babanlı 1927-ci emaları məhz onun şeir yaradıcılığı- il yanvar ayının 5-də Qazax rayonu- nın ilk məhsullarındandır. Sonra gənc nun Şıxlı (indiki Muğanlı) kəndində şair qələmini ədəbiyyatın digər bir müəllim ailəsində doğulmuşdur. Orta sahəsində - nəsrdə, hətta nəsrin geniş məktəbi bitirdikdən sonra ADU-nin meydanı olan povest janrında sınama- Filologiya fakültəsində təhsil alan ğı qərara alaraq 1954-cü ildə “Gəlin” gənc şair bir il Sabirabad şəhər orta əsərini yazmışdır. Povest həm oxu- məktəbində müəllim işləmiş, sonra cular, həm də ədəbi tənqid tərəfindən Bakıya köçüb “Azərbaycan müəllimi” rəgbətlə qarşılanmışdır. Beləcə, qəzeti redaksiyasında ədəbi işçi V.Babanlı “Həyat bizi sınayır” poves- vəzifəsində çalışmışdır. Moskvada ti, məşhur “Vicdan susanda” və yara- Ədəbiyyat M.Qorki adına Ədəbiyyat İnstitutun- dıcılığının ən mühüm nailiyyəti olan Seçilmiş əsərləri [Mətn] /V.Babanlı .- Bakı: Azərnəşr, da təhsil almağa göndərilən V.Babanlı “Müqəddəs ocaq” romanı ilə sənətinin 1987.- 475 s. orada aspiranturaya daxil olsa da yüksək zirvəsinə çatmışdır. Ədibin Gizlinlər [Mətn]: (Gerçək səhhətində baş verən problemlər “Ömürlük cəza”, “Ana intiqamı”, “İn- poman) /V.Babanlı .- Bakı: üzündən Bakıya qayıtmalı olmuş və saf nənə”, “Gizlinlər” və s. kimi nəsr Qapp Poliqraf, 2005.- 315 s. burada “Ədəbiyyat qəzeti” redaksi- əsərləri, habelə “Şeir pərim”, “Hoydu Ömürlük əzab [Mətn]: (I-II yasında ədəbi işçi, şöbə müdiri, daha igidlərim, hoydu”, “Kişilik haqqında kitab) /V.Babanlı .- Bakı: sonra isə yaradıcılığı ilə əlaqədar himn”, “Var olan vətən”, “Özümdən Pedaqogika, 2003.- 318 s. olaraq Sumqayıt şəhərində fəhlə ya- özümə” və s. kimi şeirləri, müxtəlif Cəfərov, N. Vidadi Babanlı, yaxud susmayan vicdanın taqxanasında tərbiyəçi vəzifəsində mövzularda qələmə aldığı hekayələri səsi: Vidadi Babanlı- işləyərək əsəri üçün material toplamış- və publusistik məqalələri daim oxucu- 75 [Mətn] /N.Cəfərov // dır. Şair sonralar “Azərbaycan” jurnalı ların diqqət mərkəzindədir. Azərbaycan.- 2002. - № 5.- S.82-83. redaksiyasında, Cəfər Cabbarlı adına Vidadi Babanlı Azərbaycan SSR “Azərbaycanfilm” kinostudiyasında, Ali Soveti Rəyasət Heyətinin Fəxri “Yazıçı” nəşriyyatında da müxtəlif Fərmanı ilə təltif edilmişdir. 1954-cü vəzifələrdə çalışmışdır. ildən Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin Roman və povestləri ilə şöhrət qa- üzvüdür. 1986-cı ildə Azərbaycanın zanmış, oxucuların sevimlisinə çevril- Əməkdar incəsənət xadimi adına layiq miş V.Babanlı yaradıcılığa 1947-ci ildə görülmüşdür. “Azərbaycan gəncləri” qəzetində dərc Sevimli yazıçı Prezident təqaüd- etdirdiyi ilk mətbu əsəri olan “Anam çüsüdür. sən oldun” şeiri ilə başlamışdır. “Dö- nüş” və “Təbrizdə bir gecə” adlı po-

8 Milli ədəbiyyat

YANVAR 130 BƏDRƏDDİN SEYİDZADƏ 20 illiyi 1882-1945 Şair

Bədrəddin Mir Kazım oğlu zıçılar Birliyinin üzvü olmuşdur. Seyidzadə (Bədri Seyidzadə) 1882-ci Bədrəddin Seyidzadə poetik il yanvar ayıınn 20-də Bakı quberni- tərcümə ilə də məşğul olurdu. O, yasının Keşlə kəndində anadan olmuş- M.F.Axundovun “Puşkinin ölümünə dur. O, hələ uşaq ikən mədrəsədə təhsil Şərq poeması”nı farscadan doğma almış, şərq ədəbiyyatı ilə ciddi maraq- dilimizə çevirmişdir. lanmışdır. Kiçik yaşlarından öz yaşıd- Sovet hakimiyyəti qurulduqdan ları arasında bədahətən şeir deməsi ilə sonrada poetik yaradıcılığını davam fərqlənmişdir. etdirən şairin dövri mətbuatda (“Ma- Ədəbi fəaliyyətə şeirlə başlayan arif və mədəniyyət”, “Şərq qadını”, Bədrəddin Seyidzadə 1906-1920-ci “Füqəra füyuzatı” və s.) qəzəl, qoşma, Bir ömrün yadigarı [Mətn].- illərdə öz şeirlərini “Həyat”, “Səda”, tərkibbənd, müxəmməs, təxmis, qitə, Bakı: Yazıçı, 1984. “Açıq söz”, “Bəsirət”, “Babayi-Əmir”, beytlər və hekayətləri müntəzəm ola- Bədri Seyidzadə füqəra füyuzat 1920-1921 [Mətn] // “Tuti” və s. qəzet və jurnallarda çap raq çap olunmuşdur. Qulam Məmmədli İmzalar.- etdirirdi. O, lirik şeirlərini “Bədri”, Şair Bədrəddin Mir Kazım oğlu Bakı, 1977.-S.26. “Ənqa”, “Hüseyni”, “Bədrəddin Hü- Seyidzadə 1945-cü ildə Abşeron rayo- İnternetdə seyni”, satirik şeirlərini isə “İknə”, nunun Keşlə kəndində vəfat etmişdir. ww. az.wikipedia.org “Sancaq”, “Bayquş”, “Bərq əyyar” və www.google.az s. təxəllüsləri ilə nəşr etdirirdi. Şair 1934-cü ildən Azərbaycan Ya-

9 Xarici ədəbiyyat JAN BATİST POKLEN YANVAR Fransız 390 (MOLYER) 15 illiyi 1622-1673 dramaturqu Jan Batist Molyer 1622-ci il yanvar Danden və yaxud aldadılmış ər”, “Sqa- ayının 15-də Parisdə saray xidmətçisi narel”, “Tartüf”, “Don Juan və yaxud Jan Poklenin ailəsində doğulmuşdur. daş qonaq” və bir çox digər komediya- 1639-cu ildə Klermon kollecini bitir- ları oxuyarkən istər-istəməz Molyerin mişdir. Dünya görüşünə fransız ma- böyük və məşhur müasirlərini xatır- terialist filosofu P.Qassendinin təlimi layırsan, xəyal səni XVII əsrə aparır: güclü təsir göstərmişdir. Gənc yaşla- Fransa, Rişelye, XIV Lüdovik, Maza- rından həyatını teatrla bağlamış, 1643- rini, Lofenten, Rasin, Bualo yada dü- cü ildə “Parlaq teatr” truppasını yarat- şür. mışdır. Lakin Parisdə müvəffəqiyyət Molyer komediyalarının bir çoxu qazanmayan truppa 12 il (1645-1657) saray bayramlarında, keçmişin təbiri əyalət şəhərlərini gəzib dolaşmış, yal- ilə desək, “təntənəli” gecələrdə tama- Ədəbiyyat nız 1659-cu ildə xoşbəxt bir təsadüf şaya qoyulmaq üçün yazılıb. Lakin Komediyalar [Mətn] / Jan Batist Molyer.- Bakı: nəticəsində paytaxta qayıda bilmiş- sənətdə hər şeyi istedad həll etdiyinə Gənclik, 1995.- 98 s. dir. Bu müddət ərzində Molyer xalq görə, həmin “bayramlardan” və Elçin. Bizimçin qalan sənət həyatını dərindən öyrənmiş, gələcək “təntənələrdən” fərqli olaraq o əsərlər [Mətn]: (Molyer haqqında əsərləri üçün zəngin material topla- yaşayıb və yaşayacaq, çünki Molyer söz) /Elçin.- Bakı: Gənclik, 1995.- 114 s. mışdır. Yaradıcılığa truppası üçün yaz- qəhrəmanları nəinki yalnız klassizmin İbrahimov, M. Ölməz dığı şən əhval-ruhiyyəli komediyalar- çərçivələrinə, ümumiyyətlə zaman komediya ustası [Mətn]: la “Barbulyanın qısqanclığı”, “Uçan və məkan çərçivələrinə sığışmır, 390 (Fransız yazıçısı Molyer haqqında) /M.İbrahimov təbib” ilə başlamışdır. il əvvəl o qəhrəmanları yaşadan və //Azərbaycan.- 1987.- № Dünya dramaturgiyasının şah güldürən hisslər insan yaşadıqca yaşa- 1.- S.76. əsərləri sayılan “Tartüf”, “Kişilərə yacaq. Полное собрание ibrət dərsi”, “Qadınlara ibrət dərsi”, Aktyorluq və ədəbi yaradıcılığın сочинений [Текст]: в 3 т. /Мольер; пер. с фран.; “İstəksiz nigah”, “Zorən təbib”, “Mi- vəhdəti prinsipinə axıradək sadiq qa- под rед. Н.М.Любимова.- zantrop” və s. komediyalarının bir lan Molyer 1673-cü il fevral ayının Москва: Искусство, 1985.- Т.1 .- 458 с. çoxu Azərbaycanda da səhnəyə qoyul- 16-da səhnədə xəstə halda Arqan rolu- muşdur. Bir sıra əsərləri ekranlaşdırıl- nu ifa etdiyi “Zorən xəstə” komediya- mışdır. Dramaturqun komediyalarında sının tamaşasından bir necə saat sonra feodal-dvoryan təbəqələri kəskin sati- şiddətli öskürmə nəticəsində venaları- ra atəşinə tutulurdu. nın partlamasından vəfat etmişdir. “Xəsis”, “Skapenin kələkləri”, “Jorj

10 Xarici ədəbiyyat NAZİM HİKMƏT YANVAR 110 RAN 20 illiyi 1902-1963 Türk şairi Nazim Hikmət (Nazim Hikmət hökuməti Nazim Hikməti azad etməyə Ran) 1902-ci il yanvar ayının 20-də məcbur olmuşdur. 1951-ci ildən öm- zadəgan ailəsində anadan olmuşdur. rünün sonunadək ikinci vətəni sayı- “Sərvliklərdə” adlı ilk şeiri 1918- lan SSRİ-də yaşayan və bu dövrdə ci ildə “Yeni məcmuə” jurnalında 1952-ci ildə “Türkiyədə”, 1955-ci dərc olunmuşdur. 1920-ci ildə o, iş- ildə “Qərib Adam”, 1956-cı ildə ğal olmuş İstanbuldan milli azadlıq “İvan İvanoviç vardımı, yoxdumu”, uğrunda vuruşan Anadoluya getmiş- 1960-cı ildə “Domokl qılıncı” və s. dir. 1921-ci ildə Sovet Rusiyasına pyeslərini, şeir və poema, poeziyaya Ədəbiyyat gəlmiş, 1922-1924-cü illərdə Moskva- və dramaturgiyaya dair məqalələrini Seçilmiş əsərləri [Mətn] /N. Hikmət; tərt. ed. A. Babayev da Şərq Zəhmətkeşlərinin Kommunist yazmışdır. SSRİ-də Nazim Hikmətin .-Bakı: Şərq-Qərb, 2006. Universitetində oxumuşdur. ssenariləri və əsərlərinin süjetləri -496 s. Nazim Hikmət 1924-cü ildə əsasında kinofilmlər “Bir məhəllədən Yaşamaq gözəl şeydir, Türkiyəyə qayıtmış, inqilabi “Oraq- iki nəfər”, “Sevdalı bulud”, “Yaşamaq qardaşım [Mətn] /Nazim Hik-mət.- Bakı: Yazıçı, çəkic” qəzetində, “Aydınlıq” jurnalın- gözəldir, qardaşım”, “Məhəbbətim 1983.- 180 s. da Lenin ideyalarını tərənnüm edən mənim, kədərim mənim” çəkilmişdir. Anar. Zəfərin mübarək, əsərlərlə çıxış etmişdir. 1925-ci ildə qi- 1951-ci ildə Ümumdünya Sülh Şu- Nazım! [Mətn] /Anar //525- yabi surətdə 15 il həbsə məhkum edilən rası Bürosunun və 1959-cu ildən sonra ci qəzet.- 2009.-13 yanvar. - S.4. Nazim Hikmət 1927-ci ildə yenidən isə onun Rəyasət Heyətinin üzvü ol- Mustafa, A. Ayrılıq uzun gizli olaraq SSRİ-yə gəlmişdir. 1928- muşdur. sürdü... [Mətn] /Afaq Mus- ci ildə Bakıda şairin “Günəşi içənlərin Əsərləri Azərbaycanda dönə-dönə tafa //525-ci qəzet.- 2009.- 31 yanvar. - S.19. türküsü” adlı ilk şeirlər kitabı çapdan nəşr olunmuş, pyesləri tamaşaya qo- İnternetdə çıxmışdır. yulmuşdur. Bəstəkar Arif Məlikov şai- 1936-cı ildə şairin Türkiyədə sağlı- rin “Məhəbbət əfsanəsi” pyesi əsasında www.altun.az ğında son kitabı – “Şeyx Bədrəddinin eyni adlı balet yazmış, Azərbaycanın www. az.wikipedia.orq dastanı” nəşr edilmişdir. 1938-ci ildə digər bəstəkarları şeirlərinə romans- sübut olunmamış ittiham əsasında 28 lar bəstələmişlər. R.Babayev “Kəllə” il 4 ay həbs cəzasına məhkum edilən pyesinə illüstrasiyalar çəkmiş, Nazim Hikmət həbcxanada məşhur M.Rzayeva şairin büstünü yaratmış- “İnsan mənzərələri” epopeyasını, dır. Azərbaycan ədəbiyyatşünasları şa- “Həbsxanadan məktublar” silsiləsini, irin həyat və yaradıcılığına dair bir sıra “Məhəbbət əfsanəsi”, “Yüsif və Zü- sanballı əsərlər yazmışdır. leyxa” pyeslərini və s. əsərlərini yaz- Nazim Hikmət 1963-cü ildə Mosk- mışdır. 1950-ci ildə mütərəqqi dün- vada (Salonikidə) vəfat etmişdir. ya ictimaiyyətinin tələbi ilə Türkiyə

11 Tarixdə bu gün

YANVAR ÜMUMXALQ HÜZN GÜNÜ 20 1990

20 il öncə qorxunc günlər yaşandı. çarpışmaq əzminə sahibdir. Bu xalq sovet hərb maşınının zorakı- 20 Yanvar istiqlal yolumuzda ilk lığına məruz qaldı. Açıq və çox qaba şəhidlik zirvəsi idi. Ötən illər ərzində bir tərzdə təcavüzə məruz qoyulmus “Qanlı Yanvar”ın siyasi, mənəvi və insanlar küçələrdə gülləbaran edilmiş, s. aspektləri analiz edilib, hadisəyə milli heysiyyətimiz tankların tırtılları Azərbaycan dövləti tərəfindən hüquqi altında tapdanmışdı. qiymət verilib. Bu kobud zorakılıq Azərbaycan ...Həmin gün Azərbaycanın o xalqını qorxutmaq, onun milli oyanışı- vaxtkı rəhbərliyinin istəyi və SSRİ nı, torpaq (Qarabağ) uğrunda inadkar rəhbərliyinin əmri ilə Azərbaycanda dəyanətini sındırmaq məqsədi daşı- kommunist rejimini hakimiyyətdə yan mənfur planın tərkib hissəsi idi... saxlamaq və güclü milli-azadlıq Buna nail olacaqlarını düşünənlər səhv hərəkatına çevrilməkdə olan oyanışı etdiklərini tez anladılar. boğmaq məqsədilə Bakıya böyük bir 1990-cı ilin 20 Yanvarından bəri ordu (rəsmi rəqəm 35 min göstərir) bu ildönümləri bir qayda olaraq yal- yeridilmişdi. SSRİ Müdafiə Nazirli- nız hüzn kimi qeyd etmişik, o günü yi, DİN və DTK-nın hazırlayıb həyata bir üzüntü ilə anmışıq. Amma bir keçirdiyi “Udar” adlı əməliyyatda əsas şeyi unutmamalıyıq ki, 20 Yanvar rolu xüsusi təyinatlı “ALFA” və SSRİ Azərbaycan xalqının tarixində sadəcə DTK-nın “A” təxribat qrupları oyna- üzüntü ilə xatırlanacaq gün deyil. Həm yırdı. də bizim üçün şan və şərəf günüdür, Bu açıq təcavüz nəticəsində Bakı- mənlik günüdür. da 134 mülki vətəndaş öldürülmüş, Unutmamalıyıq ki, həmin gün 600-dən çox adam yaralanmışdı. küçələri boyamış al şəhid qanları Öldürülənlər arasında beş milliyyətdən bir anlamda milli heysiyyətimizdə olan vətən övladları, 20-dən çox qadın, doğan günəşin qızıl şəfəqlərini uşaq vardı. simvolizə edirdi. Vətəndaşımız o gün Həmin dövrdə xalqımıza ən böyük üstünə şığıyan dəhşətli kabusa, so- mənəvi dəstəyi Moskvada yaşayan vet hərbiyyəsinin qorxunc qaragüru- və M.Qorbaçovun təqib və təzyiqləri huna qarşı sinə gərməyi və deməli, ilə üzləşən ümummilli lider Heydər öz mənliyini və mətinliyini nümayiş Əliyev verdi. Bu görkəmli şəxsiyyət etdirməyi bacardı. O hadisələr açıqca hər an təhlükə ilə üzləşə biləcəyinə göstərdi ki, azərbaycanlılar özgürlük baxmayaraq 1990-cı il yanvarın 21- savaşına qalxmaq, pozulmuş hüquqla- də Azərbaycanın Moskvadakı dai- rının, suverenliyinin bərpası uğrunda mi nümayəndəliyinin binasına gəldi 12 və törədilmiş faciə ilə bağlı bəyanat yerində yerləşən Şəhidlər Xiyaba- verdi. 20 Yanvar faciəsində əli olan nında Azərbaycanın azadlığı uğrunda Azərbaycan və sovet rəhbərliyini ifşa mübarizədə şəhid olanların xatirəsinə etdi, onların xalqımız qarşısında tarixi ucaldılmış möhtəşəm “Əbədi məşəl” məsuliyyət daşıdıqlarını vurğuladı. abidə kompleksi də ümummilli lider Ümummilli lider Heydər Əliyevin Heydər Əliyevin təşəbbüsü ilə tikil- təşəbbüsü və təkidi nəticəsində 20 mişdir və 2000-ci il yanvar ayıınn Yanvar faciəsinə dövlət səviyyəsində 17-də imzaladığı Fərmanla 1990-cı il hüquqi-siyasi qiymət verilmişdir. Yanvar faciəsi zamanı şəhid olanlara 1993-cü ildən başlayaraq 20 Yanvar “20 Yanvar Şəhidi” fəxri adı verilmiş- faciəsinin xalqımızın tarixindəki yeri dir. 20 Yanvar tarixini Azərbaycan xal- və rolu, bu faciənin əbədiləşdirilməsi qının Milli müstəqillik mübarizəsinin və bütün dünya ictimaiyyətinə çat- başlanması və xalq hərəkatının dırılması yönündə mühüm işlər gö- qəhrəmanlıq səhifəsi kimi qəbul etmək rülmüşdür. Bakı şəhərinin ən hündür lazımdır.

13 Milli Qəhrəmanlar

YANVAR 65 ŞİRİN MİRZƏYEV 5 illiyi 1947-1992 Milli Qəhrəman

Şirin Vəli oğlu Mirzəyev 1947- ərizəsi ilə döyüş bölgəsinə göndərilir, ci ildə yanvar ayının 5-də Xankəndi 1991-ci il oktyabr ayınında Ağdam şəhərində anadan olmuşdur. N.Gən- rayon ərazi özünümüdafiə taboruna cəvi adına 4 saylı orta məktəbi bitir- komandir təyin edilir. Qısa müddət dikdən sonra ordu sıralarına çağırıl- ərzində ətrafına güclü döyüş kontin- mışdır. genti toplayır. Bakıda yerləşən Daxili Qoşunlar Polkovnik-leytenant rütbəsinə alayında xidmətini başa vurduqdan qədər yüksələn Ş.Mirzəyev Qazançı sonra o, 1967-ci ildə Sankt-Peterburq kəndinin düşməndən azad edilməsində şəhərində Ali Siyasi - Hərbi məktəbə böyük rəşadət göstərir. 1992-ci ildə daxil olmuşdur. 1971-ci ildə təhsilini Qaralar kəndindən geri qayıdarkən Ədəbiyyat müvəffəqiyyətlə başa vurub, təyinatla minaya düşür və həlak olur. Abbasoğlu, B. Sərkərdə İrəvana göndərilmişdir. Beş il burada Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı [Mətn] //Abbasoğlu, B. xidmət etdikdən sonra, işini Bakıya Mirzəyev Şirin Vəli oğlu Bakı Ölərkən dünyaya gələn dəyişmişdir. Daxili Qoşunlar alayında şəhərinin Şəhidlər Xiyabanında dəfn oğullar.- Bakı, 2004.- S.12- 34. 15 illik xidmət yolu keçmişdir. edilmişdir. Bakının Nizami rayonunda Əsgərov, V. Mirzəyev Şirin Ş.Mirzəyev 1988-ci ildə Moskva adına küçə vardır. Xidmət etdiyi hərbi Vəli oğlu [Mətn] //Əsgərov, Ali Siyasi Akademiyasını bitirmişdir. hissənin həyətində abidəsi qoyulmuş- V. Azərbaycanın Milli Qəhrəmanları.- Bakı, 2005.- Xidmətlərinə görə dəfələrlə medal- dur. S.153-154. lar və döş nişanları ilə təltif olunan Azərbaycan Respublikası Prezi- İbadoğlu, İ. Sərkərdə Ş.Mirzəyev rota komandirinin mü- dentinin 16 sentyabr 1994-cü il tarix- [Mətn] /İ.İbadoğlu.- Bakı: avini, batalyon komandirinin müa- li 203 saylı Fərmanı ilə polkovnik- İşıq, 1995.- 177 s. vini, diviziya komandirinin müavini leytenant Mirzəyev Şirin Vəli oğluna Quluzadə, Ə. Alay koman- diri [Mətn] /Ə.Quluzadə.- vəzifəsinə qədər yüksəlmişdir. Yurdu- ölümündən sonra “Azərbaycanın Milli Bakı: Ozan, 1999.- 80 s. muzun başını qara buludlar alandaöz Qəhrəmanı” fəxri adı verilmişdir. Şamiloğlu, S. Alay koman- diri [Mətn] //Şamiloğlu, S. Şəhid şəhərin şəhid övladla- rı.- Bakı, 1994.- S.35-35. Vətəni qorumaq, milləti qorumaq hər bir vətəndaşın şərəfli bor- İnternetdə cudur. Əgər vətəndaş bu şərəfli borcu yerinə yetirirsə, demək, o, ən www.az.wikipedia.org yüksək qiymətə layiq olan vətəndaşdır. www.google.az Heydər Əliyev, ümummilli lider

, 14 Milli Qəhrəmanlar

YANVAR 50 CƏLİL SƏFƏROV 28 illiyi 1962-1992 Milli Qəhrəman

Cəlil Əziz oğlu Səfərov 1962-ci il çılığı ilə dəqiq top atəşləri nəticəsində yanvar ayının 28-də Gürcüstan Res- ermənilər ağır itkilər vermişdi. 15 may publikasının Marneuli rayonunda do- 1992-ci il Şuşanın Turşsu-Zarıslı kəndi ğulmuşdur. Uşaq ikən ailəlikcə Sum- istiqamətində gedən döyüşlərdə xey- qayıt şəhərinə köçmüşlər. 1969-77-ci li düşmən yaraqlısı məhv edən cəsur illərdə buradakı orta məktəbdə təhsil zabit qəhrəmancasına həlak olmuşdur. almışdır. 1977-ci ildə C.Naxçıvanski C.Səfərov Bakı şəhərinin Şəhidlər Xi- adına ali Hərbi Litseyə qəbul edil- yabanında dəfn edilmişdir. mişdir. 1980-cı ildə təhsilini başa vu- Azərbaycan Respublikası Prezi- raraq Vladiqafqaz Hərbi Raket-Zenit dentinin 7 iyun 1992-ci il tarixli 833 Komandirlər Məktəbinə daxil olmuş- saylı Fərmanı ilə kapitan Səfərov Ədəbiyyat dur. 1984-cü ildən Qazaxıstanın Prio- Cəlil Əziz oğluna ölümündən sonra Əliyev, T. Sonuncu zorsk və Balxaş şəhərlərində işləyir, 8 “Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı” adı uçuş [Mətn]: sənədli il sonra Azərbaycana qayıdır. Müdafiə verilmişdir. povestlər,oçerklər /T.Əliyev.- Bakı: Gənclik, 1998.-74 s. Nazirliyinin təyinatı ilə Qarabağa ezam Sumqayıt şəhərindəki 10 saylı Əsgərov, V. Səfərov Cəlil olunan təcrübəli zabit xidməti başa məktəb qəhrəmanımızın adını daşıyır. Əziz oğlu [Mətn] //Əsgərov, çatdıqdan sonra burada qalır. O, Şuşa Gürcüstan Respublikasının Mar- V. Azərbaycanın Milli Qəhrəmanları.-Bakı, 2005.- cəbhəsində dəqiq atəşlərlə erməni ya- neuli rayonunun Leybəddin kəndində S.201. raqlılarının və canlı qüvvələrinin məhv abidəsi ucaldılmışdır. Zeynalov, R. Səfərov Cəlil edilməsinə başçılıq edirdi. Cəlilin baş- Əziz oğlu [Mətn] //Zeyna- lov, R. Azərbaycanın Milli Qəhrəmanları.- Bakı, 1996.- S.40. İnternetdə www az.wikipedia.org Vətən, torpaq yolunda özünü qurban verənlərin xatirəsi www.google.az qəlbimizdə daimi yaşayacaq, onların şücaəti Azərbaycan xal- qının tarixinə qızıl hərflərlə yazılacaqdır!

Heydər Əliyev, ümummilli lider

, 15 Siyasət.Hərbi iş

YANVAR JANNA D’ARK 600 1412-1431 6 illiyi Fransanın Xalq Qəhrəmanı Janna d’Ark 1412-ci il yanvar ayı- qəti hərbi əməliyyata başlamağa ruhlan- nın 6-da Fransanın şimal-şərqində Meze dırmış, başçılıq etdiyi ordu isə mühasirədə çayının kənarında yerləşən Domeremi olan Orlean şəhərini ingilislərdən azad et- kəndində anadan olmuşdu. Ortancıl öv- mişdi. Bundan sonra xalq arasında Orlean lad olan Janna ailənin adi uşaqlarından Qızı adlandırılmışdı. Bir sıra qələbə qaza- biri idi. Onu o dövrdə həmyaşıdlarından nan Janna d’Ark Karlı taxt-taca sahib etdi fərqləndirən tək bir amil vardı. Bu da (1427). 1430-cü ildə ingilislərin müttəfiqi d’Arkın dinə böyük hörmət bəsləməsi və burqundlara əsir düşmüş, onlar da Jan- bu məsələdə özünü kilsənin qızğın tərəfdarı na d’Arkı ingilislərə satmışdılar. Ruanda kimi göstərməsi idi. Sonralar kilsəyə olan qurulmuş kilsə məhkəməsi Janna d’Arkı bu sevgisinə görə yaxın yoldaşlarından küfr və cadugərlikdə təqsirləndirmiş və o, biri onu “Tanrının və Həzrəti Məryəmin tonqalda yandırılmışdı. 1456-cı ildə Fran- Ədəbiyyat xidmətçisi” adlandırmışdı. Janna d’Arkın sa məhkəməsi ona bəraət qazandırmış, Levandovski. Janna d’Ark uşaqlıq illəri Fransa ilə İngiltərə arasında lakin yalnız 1420-ci ildə katolik kilsəsi [Mətn] / Levandovski.- Bakı davam edən 100 illik müharibənin ən qız- Janna d’Arkı müqəddəslər sırasına daxil : Gənclik, 1988.- 278 s. ğın vaxtına təsadüf etmişdi. 1415-ci ildə etmişdir. Fransada mayın 2-ci bazar günü Orucov, T. Tarixdə iz qoyan- İngiltərə kralı V Henri Fransa ordusunu Janna d’Ark Günü kimi qeyd edilir (1979- lar [Mətn] /T.Orucov.- Bakı məğlub edərək, ölkəni işğal etdi. Bun- cu ildən). : Şərq-Qərb, 2000.- 384 s. dan sonra ölkədə ingilislərin vassalları Haqqında ədəbi-bədii əsərlər yara- olan Dofinlərin və Burqon əsilzadələrinin dılmış və filmlər (“Janna d’Arkın izti- Гулиев, Д. Жанна! hakimiyyəti dövrü başlamışdı. rabları”, 1927) çəkilmişdir. 1965-ci ildə [Текст] : Неизвестная Yüzillik müharibə dövründə fran- Azərbaycan Dövlət Dram Teatrında “Or- история /Д.Гулиев.- Баку: Мутарджим, 2009.- 299 с. sız xalqının ingilislərə qarşı azadlıq lean qızı” (F. Şiller) pyesi tamaşaya qo- mübarizəsində iştirak etmişdir. Dindar yulmuşdur Левандовский А. Жанна д’Арк [Текст] Jannaya vəhy gəlmişdir. O, Dofin Karlı /А.Левандовский.- Москва: Молодая гвардия, 1962.- 25 с.

16 Siyasət.Hərbi iş XUDADAT BƏY YANVAR 135 RƏFİBƏYLİ 12 illiyi 1877-1920 Siyasi xadim

Xudadat bəy Ələkbər bəy oğlu ilə ölkə ərazisində pulsuz fəaliyyət Rəfibəyli 1877-ci il yanvar ayının 12- göstərən bir neçə xəstəxana açıldı, də Gəncədə anadan olmuşdur. kənd yerlərində yeni müalicəxana və Xudadat bəy Gəncənin məşhur feldşer məntəqələrinin tikintisinə baş- Rəfibəylilər nəslindəndir. Atası landı, ekspertizalar üçün laboratoriya Ələkbər bəy Rəfibəyli – el ağsaqqalı, təşkil olundu. Gəncə yaxınlığında- maarifçi, Azərbaycanda ilk siyası par- kı Zurnabad kəndində taun əleyhinə tiya olan “Difai” partiyasının yaradıcı- stansiya yaradıldı. larından olmuşdur. 1918-ci ilin dekabrında Azərbaycan Xudadat bəy Rəfibəyli Azərbaycanın Xalq Cümhuriyyəti hökümətinin is- Ədəbiyyat ilk ali təhsilli cərrahlarındandır. O, tefasından sonra Xudadat bəy Gəncə Hüseynov, R. Rəfibəylilər Xarkov Tibb Universitetini (Ukrayna) əhalisinin ciddi təkid və tələblərilə [Mətn] /R.Hüseynov // bitirdikdən sonra 1907-ci ildə təcrübəli 1919-cu ildə Xudadat bəy Gəncə qu- Ülfət.- 1992.- 21 noyabr. həkim kimi Gəncəyə qayıtmış və Ye- berniyasının general-qubernatoru İsayev, Ə. Gəncənin mənəvi çıraqları [Mətn] /Ə.İsayev lizavetpol şəhər idarəsinin təqdimatı vəzifəsinə təyin edildi. //Azərbaycan.-2010.- 3 ilə 6 nömrəli şəhər müalicəxanasının 1920-ci il aprelin 28-də Azərbay- avqust.- S.6. direktoru vəzifəsinə təyin olunmuş- canda Sovet hakimiyyəti qurulduqdan Rəfiyev, A. Ayrılıqdan betər du. 17 il Gəncə xəstəxanasının baş sonra Xudadat bəy aprelin 30-da Gəncə dünyada nə var [Mətn] /A.Rəfiyev //7 gün.- 1996.- həkimi kimi çalışmışdır. Xudadat bəy qeneral-qubernatorluğu vəzifəsindən 11 iyun.- S.2-3. gənc yaşlarında “Yelizavetpol Tibb də istefa verdi və 1920-ci il mayın 12- İnternetdə Cəmiyyəti” ni yaratmış və cəmiyyət də həbs edildi. www. az.wikipedia.org üzvləri Gəncə yoxsullarına pulsuz tib- Xudadat bəy bir neçə maddə ilə www.google.az bi yardım göstərirdi. mühakimə edildi. Bunların arasında 1918-ci ildə Gəncədə ilk müstəqil 298 saylı işə əsasən erməni kəndlərinin Azərbaycan Cümhuriyyəti quru- yandırılması və erməni əhalisinə divan lan zaman Xudadat bəy Azərbaycan tutulması da var idi. Cümhuriyyətinin Səhiyyə və Sosial Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin Təminat naziri təyin edilir. Bu zaman görkəmli ictimai və siyasi xadimi Xu- onun bütün diqqəti Azərbaycanda dadat bəy Rəfibəyli 1920-ci il iyun səhiyyə ocaqlarının artırılması- ayının 1-də tələsik, xəlvəti bir şəkildə na, epidemiya və digər xəstəliklərlə Xəzərin kiçik bir adasında güllələndi. mübarizəyə həsr edildi. Onun göstərişi

17 Siyasət.Hərbi iş FRANKLİN DELANO YANVAR 130 RUZVELT 30 illiyi 1882-1945 Dövlət xadimi

Franklin Delano Ruzvelt 1882- nın qubernatoru, daha sonra isə prezi- ci il yanvar ayının 30-da Nyu-York dent seçilmişdir . şəhərində doğulmuşdur. O, ABŞ-ın O, 1933-1945-ci ildə 2 dəfədən ar- Şimal-Şərqindəki Proton şəhərində ən tıq seçilmiş yeganə ABŞ prezidentidir. yaxşı və bahalı xüsusi məktəbdə oxu- Franklin Ruzvelt 4 dəfə prezident seçil- muşdur. 1900-1904-cü illərdə Frank- mişdir. Onun tarixi xidmətləri arasında lin Harvard kollecində, 1905-1907-ci “Böyük Depressiya”nın aradan qaldı- illəri isə Kolumbiya Universitetinin rılması, SSRİ ilə münasibətlərin yax- hüquq fakültəsində təhsil almışdır. şılaşdırılması və II Dünya müharibəsi Franklin Ruzvelt 1910-cu ildə De- dövründə Avropadakı müttəfiqlərini Ədəbiyyat mokratlar partiyasında Nyu-York se- yaxından dəstəkləməsini qeyd etmək Franklin Ruzvelt natı seçilmişdir. 1913-1920-ci illərdə olar. (30.01.1882 - 12.04. 1945) Dəniz nazirinin müavini işləmiş, Onun 4-cü hakimiyyət dövrünün [Mətn]: tarixi şəxsiyyətlər // Üç nöqtə. - 2004.- 22, 23 1921-ci ilin avqustunda poliomelit başlamasından qısa müddət keçdikdən iyul (№15).- S.14. xəstəliyinə tutulmuş və bundan son- sonra beyninə qan sızmışdır. Elə Яковлев, Н. Франклин ra ayaqları tam işləmədiyi üçün öm- bu xəstəliklə də Amerika Birləşmiş Рузвельт – человек и rünün qalan hissəsini əlil arabasın- Ştatlarının 32-ci prezidenti Franklin политик [Текст]: новое прочтение /Н.Яковлев.- da keçirməli olmuşdur. Bu onun 3 il Ruzvelt 12 aprel 1945-ci ildə Ame- Москва, 1981. ərzində siyasətdən uzaqlaşması ilə rika Birləşmiş Ştatlarının Corciya İnternetdə nəticələnsə də, o özündə güc taparaq şəhərində vəfat etmişdir. az.wikipedia.org əvvəlcə 1928-ci ildə Nyu-York ştatı-

18 Coğrafiya.Geologiya YANVAR 105 MİRƏLİ QAŞQAY 7 illiyi 1907-1977 Akademik

Mirəli Seyidəli oğlu Qaşqay 1907- 1959-cu ildə ABŞ-da Minerologiya ci il yanvar ayının 7-də Gəncədə Cəmiyyətlərinin həqiqi üzvü, 1971- anadan olmuşdur. Azərbaycan SSR ci ildə Ümumittifaq Minerologiya EA-nın akademik katibi olan Mirəli Cəmiyyətinin fəxri üzvü seçilmişdir. Qaşqay 1945-ci ildən Azərbaycan Mirəli Qaşqay Azərbaycan So- Respublikasının Elmlər Akademiyası- vet Ensiklopediyası baş redaksiya nın İ.M.Qubkin adına Geologiya İns- heyətinin üzvü olmuşdur. titutunda şöbə və laboratoriya rəhbəri O, 1945-ci ildə İran, 1956-cı ildə olmuşdur. Meksika, 1957-ci ildə İngiltərə, O, Daşkəsən dəmir-kobalt və alunit 1958-1960-cı illərdə İsveçrə, Dani- filiz yataqlarını öyrənmiş, Kiçik Qaf- marka, Norveç, 1964-cü ildə Hindis- Ədəbiyyat qazda skarnların alümosilikat süxurla- tan, 1967-ci ildə Bolqarıstan, 1968- Qaşqay, M. Azərbaycan rın hesabına əmələ gəlməsi və Qafqaz cu ildə Türkiyə və Çexoslovakiya, alunit yataqları [Mətn] /M.Qaşqay, Ə.Babayev.- mis və kükürd kolçedanı yataqları- 1969-ci ildə ABŞ və başqa ölkələrdə Bakı: Elm, 1976.-145 s. nın mənşəyini intruzivlə deyil, vul- Beynəlxalq Geoloji Konqreslərdə və Mahmudov, H. Böyük alim, kan püskürmələri ilə əlaqədar olması simpoziumlarda geniş məruzə və çı- xeyirxah insan [Mətn]: barədə nəzəriyyələr irəli sürmüşdür. xışlar etmişdir. 1968-ci ildə İsveç Sülh akademik Mirəli Qaşqay - 100 /Hikmət Mahmudov Mirəli Qaşqay öz həmkarı Konfransının iştirakçısı olmuşdur. //Xalq qəzeti.- 2007.- 10 A.Məmmədovla birgə Kəlbəcərdə ob- O, 1942-ci ildə geologiya-mine- yanvar.- S.6. sidian və perlit yataqlarını kəşf etmiş, rologiya elmləri doktoru, professor S.Əliyevlə birgə isə “Azərbaycanın adı almış, 1945-ci ildə Azərbaycan geotermik xəritəsi”ni tərtib etmişdir. SSR EA-na üzv seçilmiş, 1959-cu ildə M.Qaşqay Azərbaycanın mineral Əməkdar elm və texnika xadimi adına və termal sularının geoloji struktur layiq görülmüşdür. şəraitini və geokimyasını öyrənmişdir. Böyük alim Mirəli Qaşqay 1977-ci Onun elmi kadrların hazırlanmasında ildə Bakıda vəfat etmişdir. da böyük xidmətləri olmuşdur. Onun xatirəsi xalqımız tərəfindən Mirəli Qaşqay 1946-cı ildə Le- əbədiləşdirilmiş, Alimin adı Bakının ninqradda, 1955-ci ildə Moskva və küçələrindən birinə verilmişdir. Yaşa- Lvovda Minerologiya və Geologi- dığı binaya memorial lövhə vurulmuş- ya Cəmiyyətlərinin üzvü, 1958-ci dur. ildə Böyük Britaniya və İrlandiyada,

19 Tarix.Din ƏLİSÖHBƏT YANVAR 105 SUMBATZADƏ 21 illiyi 1907–1992 Akademik

Əlisöhbət Sumbat oğlu Sumbat- 1955, rus dilində), “SSRİ tarixi” (VI zadə 1907-ci il yanvarın ayının 21-də cild; Moskva, 1967), “Zaqafqaziyada anadan olmuşdur. Sovet hakimiyyətinin qələbəsi” (Tbi- 1926-cı ildə Azərbaycan Dövlət lisi, 1971), “Böyük Oktyabrın tarixi Universiteti (indiki BDU) Şərqşünaslıq təcrübəsi” (Moskva, 1975), “Qeyri- fakültəsinin tarix-etnologiya şöbəsinə kapitalist inkişaf yolu və müasirlik” daxil olmuş, 1930-cu ildə təhsilini (Ulan-Bator, 1977), “Böyük Oktyabr başa vurmuşdur. və Sovet Azərbaycanının iqtisadiyya- Ə.S.Sumbatzadə 1930-cu ildə na- tının və mədəniyyətinin çiçəklənməsi”

Ədəbiyyat mizədlik, 1948-ci ildə isə doktorluq (Bakı, 1977), “Müasir dövrdə Sovet dissertasiyaları müdafiə etmişdir. Azərbaycanının iqtisadiyyatının in- 1954-cü ildə professor elmi adını al- kişafı” (Bakı, 1980), “Sovet tarix Azərbaycan etnoqrafiyası [Mətn]: 3 cilddə /red. hey.: mış, həmin ildə AEA-nın müxbir üzvü, elmi 1975-1979-cu illərdə” (Moskva, Ə.S.Sumbatzadə, İ.H.Əliyev, 1958-ci ildə isə həqiqi üzvü seçilmiş- 1980), “Azərbaycan xalqının etno- M.Ə.İsmayılov [və b.]; Az.SSR EA, Tarix İn-tu, dir. genezi” (Bakı, 1988) və s. kollektiv Arxeologiya və Etnoqrafiya Ə.S.Sumbatzadə 1957–1959-cu əsərlərin müəlliflərindən və redaktor- Sektoru.- Bakı : Elm , 1988.- illərdə Azərbaycan EA-nın vitse- larından olmuşdur. I cild .- 451 s. prezidenti, 1959-1963-cü illərdə İq- Ə.S.Sumbatzadənin elmi kadrların Azərbaycan tarixi [Mətn]: 3 cilddə /İ.A.Hüseynov, tisadiyyat İnstitutunda şöbə müdiri, hazırlanmasında böyük xidməti ol- M.A.Dadaşzadə, 1963-1969-cu illərdə Yaxın və Orta muşdur. Ə.S.Subatzadə və b.; Az.SSR EA, Tarix İn-tu .- Bakı : Elm Şərq Xalqları İnstitutunun, 1970-1972- Ölkə və beynəlxalq miqyaslı sim- , 1973. - C.I .- 546 s. ci illərdə Tarix İnstitutunun direktoru, pozium, konfrans və konqreslərdə İnternetdə 1970-1981-ci illərdə Azərbaycan EA (Daşkənd-1957, Moskva-1960, Teh- www.az.wikipedia.org İctimai Elmlər Bölməsinin akademik- ran-1966, Düşənbə-1968, Moskva- www.Istoriya.az katibi olmuşdur. 1982-1992-ci illərdə Leninqrad-1970,Aşqabad-1972, İctimai elmlər üzrə Elmi Məlumat Berlin-1973, Ulan-Bator-1974, San- Mərkəzində şöbə müdiri vəzifəsində Fransisko-1975, Edinburq-1978, Bu- çalışmışdır. xarest-1980 və s.) məruzələrlə çıxış Əsasən XIX-XX əsrin əvvəllərində etmişdir. Azərbaycanın sosial-iqtisadi tarixi- Ə.S.Sumbatzadə “Qırmızı Əmək nin tədqiqatçısı olan Ə.S.Sumbatzadə Bayrağı” ordeni və müxtəlif medal- 3 cildlik “Azərbaycan tarixi” (Bakı, larla təltif olunmuş, Azərbaycan SSR 1958-65), “Azərbaycanın Rusiya- Əməkdar elm xadimi fəxri adına layiq ya birləşdirilməsi və onun mütərəqqi görülmüşdür. iqtisadi və mədəni nəticələri” (Bakı, 1992-ci ildə vəfat etmişdir.

20 Kimya.Biologiya.Tibb

YANVAR 115 ƏZİZ ƏLİYEV 1 illiyi 1897-1962 Həkim

Əziz Məmmədkərim oğlu Əliyev rasında əvvəl ordinator, sonra isə aspi- 1897-ci il yanvar ayının 1-də İrəvan rant, assistent və dosent kimi fəaliyyət xanlığının Hamamlı kəndində anadan göstəmişdir. 1929-1938-ci illərdə olmuşdur. Azərbaycan Dövlət Tibb İnstitutunun Əziz Əliyev 1908-1917-ci illərdə rektoru, sonra isə Azərbaycan SSR İrəvan gimnaziyasını qızıl medalla bi- Xalq Səhiyyə komissarı vəzifələrində tirmişdir. Lakin burada verilən təhsil işləmişdir. Əziz Əliyevi qane etməmişdir. Maddi Əziz Əliyev 1941-1942-ci illərdə cəhətdən təhsilini davam etdirmək im- Azərbaycan KP MK-nın katibi, 1942- kanı olmayan Əziz Əliyev məktubla 1948-ci illərdə isə Dağıstan MSSR Ədəbiyyat Bakı milyonçusu, xeyriyyəçi Hacı Vilayət Partiya Komitəsinin birinci Ağayev, X. Əziz Əliyev Zeynalabdin Tağıyevə müraciət etmiş katibi vəzifələrində çalışaraq özünü Azərbaycanın xoşbəxtliyini düşünən adam idi [Mətn] və onun maddi köməyi ilə Petroqrada bacarıqlı dövlət xadimi kimi göstərə /X.Ağayev //Xalq qəzeti.- getmiş və Hərbi Tibb Akademiyasına bilmişdi. O, 1949-1950-ci illərdə 2002.- 1 dekabr.- S. 3. daxil olmuşdur. Moskvada ÜİK (b) P MK-nın inspek- Azərbaycan və Dağıstanın böyük oğlu [Mətn] /tərt. 1918-ci il iyun ayının yay tətilini toru, 1950-1951-ci illərdə Azərbaycan Səfalı Nəzərli.- Bakı,1998.- evlərində keçirmək üçün İrəvana SSR Nazirlər Soveti sədrinin birin- 47 s. gələn Əziz Əliyev burada dəhşətli ci müavini vəzifəsində çalışmışdır. Talıblı, T. Əziz Əliyev: Döv- mənzərə ilə üzləşmişdir. Erməni daş- Daha sonralar, yəni 1956-cı ildən rü, həyatı, şəxsiyyəti[Mətn] /T.Talıblı.- Bakı: Göytürk, naklarının amansız qəddarlıqlarına tab Azərbaycan SSR Elmi-Tədqiqat Or- 1997.- 285 s. gətirməyib ailəsi ilə birlikdə çətinliklə topediya və Bərpa Cərrahlığı İnstitu- Ибрагимова, Д. Naxçıvanın Şərur rayonuna keçə bil- tunun direktoru, həmçinin Azərbaycan Азербайджан-Дагестан: Эстафета братства mişdir. Dövlət Həkimləri Təkmilləşdirmə [Текст]: мост через Qanlı qırğından salamat çıxa bilən İnstitutunun rektoru vəzifələrində işlə- Самур построил Азиз Алиев /Д.Ибрагимова // və didərgin düşən Şahtaxtı əhalisi, o mişdir. Известия.- 2002.- 1 cümlədən Əziz Əliyevin ailəsi erməni İki dəfə “Lenin” ordeni, “Qırmı- февраля.- С.10. zülmünə tab gətirməyərək Arazı keç- zı Əmək bayrağı” ordeni və medal- İnternetdə miş və Cənubi Azərbaycanın Ərəblər larla təltif olunmuşdur. Azərbaycan www.adam.az kəndində daldalanmışlar. Həkimləri Təkmilləşdirmə İnstitutu www.idrak.az.orq Ə.Əliyev 1923-cü ilin may ayında görkəmli həkim Əziz Əliyevin adını Bakıya köçəndən sonra Azərbaycan daşıyır. Tibb İnstitutunda təhsilini davam etdir- Əziz Əliyev 1962-ci ildə iyulun 27- mişdir. Əziz Əliyev 1927-ci ildə Bakı də Bakı şəhərində vəfat etmiş, Fəxri Dövlət Universitetinin Tibb fakültəsini Xiyabanda dəfn edilmişdir. bitirmişdir və Daxili xəstəliklər kafed-

21 Teatr.Kino.Estrada.Sirk

YANVAR 65 MİKAYIL MİRZƏ 1 illiyi 1947-2006 Aktyor

Mikayıl Şahvələd oğlu Mirzəyev dır. “Bir aktyorun teatrı”nı yaradan (Mikayıl Mirzə) 1947-ci il yanvar sənətkar televiziyada A. S. Puşkinin ayının 1-də Şamaxı rayonunun Talış “Motsart və Salyeri”, “Qaraçılar”, H. kəndində (indiki Ağsu rayonu) anadan Cavidin “Azər”, X. Rzanın “Məhəbbət olmuşdur. dastanı”, M. İsmayılın “Saz”, R. Rzanın O, 1969-cu ildə Azərbaycan Döv- “Qızılgül olmayaydı...”, C. Novruzun lət İncəsənət İnstitutunun (indiki “Qərbi Berlin” mono-tamaşalarında Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və bir-birinə bənzəməyən obrazlar qa- İncəsənət Universiteti) “Dram və kino” lereyasını tamaşaçı yaddaşına əbədi aktyorluğu fakültəsini bitirmişdir. həkk etmişdir. Ədəbiyyat ADİİ-da görkəmli rejissor və peda- Mikayıl Mirzə Azərbaycan Elsevər, S. Bu gen dünyada başımıza yer qəhət olmaz qoq, SSRİ Xalq artisti, professor Meh- mədəniyyətində xüsusi yer tutan [Mətn]: [yeddi il öncə Mi- di Məmmədovun kursunu bitirdikdən sənətkarlardan idi. Təbiətin bəxş etdi- kayıl Mirzə ilə olan söhbət] / Seymur Elsevər //Eks- sonra bir müddət Tədris Teatrında ça- yi istedadı, unudulmaz səsi və danışıq press.- 2007.- 7 iyun.- S.6. lışmış, 1976-cı ilin yanvarından Aka- tərzi onu və böyük sənətini yaddaşlar- Mikayıl, M. O bir od par- demik Milli Dram Teatrına dəvət edil- da yaşadacaqdır. çasıydı [Mətn]: [qəlbində mişdir. Azərbaycan teatr və kino sənətinin sənət, ruhunda dövlət, başında şöhrət yüklü Milli teatr tarixində xüsusi yeri olan inkişafındakı xidmətlərinə görə Mika- Mikayıl] /Mikayıl Mirzə // C. Məmmədquluzadənin “Dəli yığın- yıl Mirzə 1987-ci ildə Respublikanın Yeni Azərbaycan.- 2007.- 3 mart.- S.10. cağı” (Cinni Mustafa), S. Vurğunun Əməkdar artisti, 1991-ci ildə isə Xalq Rəhimli, İ. Mikayıl Mirzə “Vaqif” (Kürd Musa), C. Cabbarlının artisti fəxri adlarına layiq görülmüş- [Mətn] /İ.Rəhimli // “Od gəlini” (Elxan) tamaşalarında akt- dür. Azərbaycan teatr tarixi.- yorun yaratdığı surətlər bu pyeslərin Mikayıl Mirzə ictimai xa- Bakı: Çaşıoğlu, 2005.- S. 383-384. böyük uğurunu təmin etmiş, sənətçiyə dim və təşkilatçı kimi də fəaliyyət İnternetdə şöhrət gətirmişdir. göstərmişdir. Akademik Milli Dram www.az.wikipedia.org Mikayıl Mirzənin Akademik Mil- Teatrında aktyor kimi işləyərək 1992– li Dram Teatrında quruluş verdiyi C. 1995-ci illərdə həm də Bakı Mədəni- Cabbarlının “Aydın” tamaşası teatr Maarif Texnikumunun direktoru sənəti tarixində layiqli səhnə əsəri vəzifəsində çalışmış, 1995–2000-ci kimi qiymətləndirilir. və 2002–2005-ci illərdə Azərbaycan O, “Dədə Qorqud”, “Yeddi oğul Respublikası Milli Məclisinin deputa- istərəm”, “Uzun ömrün akkordları”, tı olmuşdur. Mikayıl Mirzə 2006-cı il “Babək”, “Qatır Məmməd” və onlar- iyunun 3-də dünyasını dəyişmişdir. la digər ekran əsərlərində bir-birindən fərqli surətlər qalereyası yaratmış- 22 Teatr.Kino.Estrada.Sirk YANVAR 75 ELDƏNİZ ZEYNALOV 1 illiyi 1937-2002 Aktyor

Eldəniz Məmməd oğlu Zeynalov jurnalının bir çох süjеtlərində yadda 1937-ci il yanvar ayının 1-də Bakıda qalan оbrazlar yaradıb. anadan olub. E.Zeynalovun həyatında Eldəniz Zeynalovun aktyorluq dayısı, respublikanın Xalq artisti sənəti xarici film istehsalçılarının Həsənağa Salayevin böyük rolu ol- marağına səbəb olmuş və onu bir muşdur. Hələ uşaqkən dayısı ilə te- çox filmlərə dəvət etmişlər. Aktyor atrlara ayaq açan balaca Eldəniz özü “Dulsineya Tobosskaya” (Mosfilm), də bilmədən səhnənin sehrinə düşdü. “Təyyarələr enmədi” (Özbəkfilm) Məktəbli ikən dayısının tövsiyəsi ilə filmlərində yaddaqalan obrazlar ya- Azərbaycan Dövlət Dram Tеatrında ratmışdır. Ədəbiyyat uşaq rоllarında çıхış еtmişdir. O, Lakin müəyyən səbəblərdən “Az- Mükərrəmoğlu, M. Teatr 1956-1962-ci illərdə Teatr İnstitutun- drama”dan çıxmaq məcburiyyətində və kinomuzun unudulmaz da dövrünün ən məşhur rejissoru və qalıb kinostudiyaya keçir. Orada 2-3 il Eldəniz Zeynalovu [Mətn] /M.Mükərrəmoğlu //Xalq pedaqoqu Adil İsgəndərovun sinfində işlədikdən sonra isə yenə doğma dram qəzeti.- 2006.- 7 yanvar.- aktyorluq sənətinə yiyələnmişdir. teatrına qayıdır. S.6. Tələbə ikən Eldar Quliyev onu özü- Ömrünün sonunadək Akademik Quliyeva, Z. Eldənizin nün çəkdiyi “Bir Cənub şəhərin”də Dram Teatrında işləyir. səhnəmizə borcu qalmadı [Mətn]: [rejissor Ələsgər filminə baş rola dəvət edir. Bu filmlə Eldəniz Zeynalov 1974-cü ildə Muradov Eldəniz Zeynalova də Eldəniz Zeynalovun sənət yolu Əməkdar artist, 2000-ci ildə Xalq ar- həsr etdiyi “Bir Eldəniz yoxdur” filmi haqqında] başlanır. İnstitutu bitirib Akademik tisti , 1999-cu ildə isə “Humay” mü- /Z.Quliyeva //Azərbaycan.- Dram Teatrına təyinat alan aktyor həm kafatı laureatı fəxri adlarına layiq gö- 2002.- 23 yanvar.- S.4. Akademik Dram Teatrında, həm də rülmüşdür. Telman, M. Obrazlarına “Azərbaycanfilm” kinostudiyasında Görkəmli aktyor, Azərbaycanın bənzəməyən aktyor [Mətn]: [Xalq artisti Eldəniz Zey- paralel çalışır. Xalq artisti Eldəniz Məmməd oğlu nalov haqqında] /M.Telman İlk dəfə “Sevil” tamaşasında Gün- Zeynalov 2002-ci il noyabrın 5-də //Azərbaycan.-2004.-5 dekabr.-S.4 düz rolunu oynayan sənətkar sоnralar, Bakı şəhərində vəfat etmişdir. İnternetdə tеatr və kinоda, tеlеviziya və radiо ta- maşalarında, “Mоzalan” satirik kino- www.az.wikipedia.org www.google.az

23 Teatr.Kino.Estrada.Sirk YANVAR 105 İSMAYIL DAĞISTANLI 6 illiyi 1907-1980 Aktyor İsmayıl Yusif oğlu Dağıstanlı (Ha- A.M.Şərifzadə” “SSRİ Xalq artisti cıyev) 1907-ci ildə yanvar ayının 6-da A.A.Xorava”, “Cəfər Cabbarlı və te- Qax rayonunun Zərnə kəndində doğul- atr” kitablarının müəllifidir. muşdur. Nuxa (indiki Şəki) rayonuna Milli Dram Teatrın səhnəsində Le- peşə təhsili arxasınca gələn İsmayıl nin rolunun ilk ifaçısı olmuşdur. Cəfər Hacıyev 1925-ci ildə buradakı Mərkəzi Cabbarlının “Od gəlini” (Qorxmaz və fəhlə klubunda dram dərnəyinə üzv Aqşin), “1905-ci ildə” (Baxşı və Ey- olmuşdur. 1927-1930-cu illərdə Bakı vaz), “Yaşar” (Yaşar), “Oqtay Eloğlu” Teatr Məktəbində təhsil almışdır. (Oqtay), “Solğun çiçəklər” (Bəhram), Səhnə haqqında müəyyən təcrübəsi ol- “Almaz” (Barat), Zeynal Xəlilin “Qa- Ədəbiyyat duğuna görə elə birinci kursdan Milli tır Məmməd” (Qatır Məmməd), Səməd Dağıstanlı İsmayıl Yusif Dram Teatrının tamaşalarında kütləvi Vurğunun “Vaqif” (Əli bəy, Qacar və oğlu [Mətn] //Azərbaycan səhnələrdə, sözsüz epizodik rollar- Vaqif), Mehdi Hüseynin “Cavanşir” Sovet Ensiklopediyası: 10 cilddə.- Bakı, 1979.- C.3.- da çıxış etmişdir. Müəllimi, böyük (Bəhram şah), Mirzə İbrahimovun S.303-304. ədib və teatr xadimi Əbdürrəhim bəy “Madrid” (Karlos), İlyas Əfəndiyevin Mirseyid, A. İsmayıl Da- Haqverdiyevin təklifi ilə “Dağıstanlı” “İşıqlı yollar” (Yelmar), “Bahar sula- ğıstanlının gümüş xəncəri ləqəbini götürmüşdür. rı” (Uğur), “Mənim günahım” (Tahir), [Mətn] /A.Mirseyid // Ekspress.- 2010.- 17-19 Teatr məktəbində təhsilini başa vur- rollarında çıxış etmişdir. aprel.- S.31. duqdan sonra Akademik teatrda akt- Sənətdə qazandığı uğurlara görə Rəhimli, İ. İsmayıl Dağıs- yor ştatına götürülmüşdür. Müxtəlif Respublikanın Əməkdar artisti (4 may tanlı [Mətn] /İ.Rəhimli // Azərbaycan teatr tarixi.- vaxtlarda İrəvan Dövlət Azərbaycan 1940), Xalq artisti (21 iyul 1949) və Bakı, 2005.- S.321-323. Dram Teatrında (1936-1937), Dərbənd SSRİ Xalq artisti (11 iyul 1974) fəxri İnternetdə Dövlət Dram Teatrında işləmişdir. adlarına layiq görülmüşdür. Ənvər www.az.wikipedia.org 1938-ci ildən ömrünün sonuna kimi Məmmədxanlının “Şərqin səhəri” ta- Akademik Milli Dram Teatrının əsas maşasındakı Kirov roluna görə 1948-ci aktyorlarından olmuşdur. ildə Stalin mükafatı, İlyas Əfəndiyevin Aktyor “Azərbaycanfilm”in isteh- “Mahnı dağlarda qaldı” dramında- sal etdiyi “Səbuhi”, “T-9 nömrəli sual- kı Böyük bəy rolu üçün 1972-ci ildə tı qayıq”, “Qara daşlar”, “Kölgələr sü- Respublika Dövlət Mükafatı ilə təltif rünür”, “Qatır Məmməd” filmlərində olunmuşdur. Səbuhi (Mirzə Fətəli Axundzadə), Görkəmli aktyor İsmayıl Dağıstan- Komissar, Aslan Aslanov, Zahi- lı 1 aprel 1980-ci ildə Bakı şəhərində dov, general rollarına çəkilmişdir. vəfat etmiş və ikinci Fəxri Xiyabanda “Möhsün Sənani”, “Böyük sənətkar dəfn edilmişdir.

24 Musiqi.Opera.Balet YANVAR 105 KÖVKƏB SƏFƏRƏLİYEVA 3 illiyi 1907-1985 Pianoçu Kövkəb Kamil qızı Səfərəliyeva göstərir. 1907-ci ildə yanvar ayının 3-də Bakı Kövkəb xanım 1952-ci ildə Dövlət şəhərində anadan olmuşdur. Konservatoriyasının professoru seçil- Kövkəb xanım Səfərəliyeva Azər- mişdir. O, 1952-1958-ci illərdə peda- baycanın ilk pianoçularından biri ol- qoji fəaliyyətini Konservatoriyanın muşdur. Fortepiano kafedrasının müdiri kimi Pedaqoji fəailiyyətə 1922-ci il- davam etdirmişdir. dən başlamışdır. O, 1932-ci ildə Kövkəb Səfərəliyeva bir çox Azərbaycan Dövlət Konservatoriya- Azərbaycan musiqiçilərinin, o cüm- sını bitirmişdir. Kövkəb Səfərəliyeva lədən dünya şöhrətli müğənnimiz solo və ansambl musiqisinin piano ifa- Müslüm Maqomayevin ilk müəllim- çısı kimi nəinki respublikada, habelə lərindən biri olmuşdur. Ədəbiyyat bütün dünyada tanınmışdır. Pianoçu-pedaqoq 1972-ci ildə Səfərəliyeva Kövkəb Kamil qızı [Mətn] //ASE: 10 Musiqi təhsilinin inkişafında böyük Azərbaycan Respublikasının Xalq ar- cilddə.- Bakı, 1984.- C.8.- əməyi olan Kövkəb xanım 1937-ci tisti adına layiq görülmüşdür. S.407. ildə Konservatoriyanın nəzdində Orta Kövkəb Səfərəliyeva bir sıra elmi- Səfərəliyeva Kövkəb Kamil İxtisas Musiqi Məktəbini yaratmışdır. metodik dərsliklərin, fortepiano üçün qızı [Mətn] //Qadınlar azərbaycanın musiqi Bu məktəb istedadlı uşaqlardan təşkil külliyyatın tərtibçisi, musiqi haqqında həyatında.-Bakı, 2004.-S.22. etdiyi qrupun əsasında yaradılmış- məqalələrin müəllifidir. Mailova, A.Musiqi ta- dı. O, 1937-1952-ci illərdə bu tədris Kövkəb Səfərəliyeva 1985-ci il iyun riximizin öyrənilməmiş səhifələri-Kövkəb kamil bəy müəssisəsinin direktoru olmuşdur. Bu ayının 27-də Bakıda vəfat etmişdir. qızı Səfərəliyeva //Musiqi məktəb hal-hazırda Bülbül adına orta- dünyası.-2004.-№1-2.-S197. ixtisas musiqi məktəbi adı ilə fəaliyyət İnternetdə www.az.wikipedia.org www.google.az

25 Musiqi.Opera.Balet

YANVAR Opera 90 HÜSNÜ QUBADOV 4 illiyi 1922-1991 müğənnisi Hüsnü Baba oğlu Qubadov 1922- Kərəm”, Çapqınçı, Rəmmal (“Şah ci il yanvar ayının 4-də Ordubad ra- İsmayıl”, Müslüm Maqomayev) və yonunun Disər kəndində anadan ol- s. rolları məharətlə ifa etmişdir. Teat- muşdur. 1938-ci ildə Naxçıvan Kənd rın tərkibində Tiflisdə (indiki Tbilisi), Təsərrüfatı Texnikumuna daxil olmuş, Gəncə, Naxçıvan, Şəki və respublika- təhsil illərində İbrahim Həmzəyevin nın digər şəhər və rayonlarında qastrol yaratdığı dram dərnəyində iştirak et- səfərlərində olmuşdur. Onun ifasında miş, Səməd Vurğunun “Vaqif” dra- “Şuşa yaylağı”, “Üçtelli durna”, “Bəh- mında xanəndə rolunu oynamışdır. O bəh”, “Dilin can incidəndir” və digər vaxtdan uşaqlıqdan həvəs göstərdiyi mahnılar, habelə Ü.Hacıbəylinin “Ley- müğənnilik sənətinə bağlanmış, li və Məcnun” operası (YUNESKO- Ədəbiyyat özfəaliyyət olimpiadalarında uğur qa- nun xətti ilə) qrammofon valına yazıl- Asiman, A. Unutsaq unudu- zanmış, 1958-ci ildə isə Respublika mışdır. larıq [Mətn]: lirik poema: [Hüsnü Qubadov haqqında] Özfəaliyyət Müsabiqəsinin laureatı ol- Müğənni 1962-ci ildə Naxçıvan /A.Asiman.- Bakı: Adiloğlu, muşdur. Həmin il M.F.Axundov adına Muxtar Respublikasının Əməkdar ar- 2006.- 107 s. Opera və Balet Teatrına dəvət edilmiş, tisti fəxri adına layiq görülmüşdür. O, İlyasoğlu, R. Xatirə gecəsi [Mətn]: Hüsnü Qubadov-85 onun səhnəsində yaddaqalan obrazlar 1991-ci il avqust ayının 13-də Bakı /R.İlyasoğlu //Respublika.- yaratmışdır. Məlahətli səsi və təbii ifa şəhərində vəfat etmiş və doğulduğu 2010.- 22 iyun.- S. 4. tərzi ilə seçilən müğənni İbn Səlam, kənddə dəfn edilmişdir. Qubadov Hüsnü Baba oğlu Məcnunun atası, Kərəm (“Leyli və [Mətn] //Naxçıvan ensiklo- pediyası.- Bakı: Azərbaycan Məcnun, Üzeyir Hacıbəyli), “Əsli və Milli Elmlər Akademiyası, 2002.- S. 282-283. Mustafa, Ç. Hüsnü Quba- dov [Mətn] /Ç.Mustafa // “Leyli və Məcnun” – 100 il səhnədə.- Bakı: “E.L.” NPŞ, 2008.- S. 242-245. İnternetdə www.az.wikipedia.org

26 Musiqi.Opera.Balet

YANVAR MİRZƏ MANSUR 125 MANSUROV 5 illiyi 1887-1967 Tarzən Mirzə Mansur Məşədi Məlik oğlu hətta yeni quruluşda bir tar da hazır- Mansurov 1887-ci ildə yanvar ayı- lamışdı. Onun 1934-cü ildə hazırla- nın 5-də Bakı şəhərində anadan ol- dığı iki tardan biri Parisdə, digəri isə muşdur. 11 yaşında mədrəsəyə gedən İstanbulda incəsənət alətləri sərgisində Mansur burada fars dilini mükəmməl müvəffəqiyyətlə nümayiş etdirilmişdi. öyrənmişdir. Atası Məşədi Məlik Mirzə Mansur Azərbaycanın bəyin evində keçirilən Bakı muğam görkəmli tarzənlərindən biri ol- məclislərindən bəhrələnmiş, tara olan muşdur. 1940-cı ildə Mirzə Mansur meyli artaraq musiqiçi olmağa qərar Mansurova pedaqoji fəaliyyətinə və vermişdi. Görkəmli tarzən 1920-ci incəsənət sahəsindəki xidmətlərinə Ədəbiyyat ildən Üzeyir Hacıbəylinin təşkil etdiyi görə Azərbaycanın “Əməkdar in- Şuşinski, F. Mirzə Mənsur Dövlət Türk Musiqi məktəbində, 1926- cəsənət xadimi” fəxri adı verilmişdir. [Mətn] /F.Şuşinski // Azərbaycan xalq 1946-cı illərdə isə Azərbaycan Dövlət Azərbaycanın bir çox bəstəkarları və musiqiçiləri.- Bakı, 1985.- Konservatoriyasında muğamdan musiqiçiləri – Səid Rüstəmov, Xur- S.310-313. dərs vermişdir. Üzeyir Hacıbəylinin şid xanım Ağayeva, Ənvər Mansu- İnternetdə təşəbbüsü ilə tar sinfi üçün ilk muğam rov (Mirzə Mansurun oğlu), Rəşid www.az.wikipedia.org tədris proqramını tərtib etmişdir. Əfəndiyev və b. onun yetirmələridir. Mirzə Mansurun ifasından 1930-cu Mirzə Mansur şair ürəkli sənətkar idi, illərin ortalarında gənc bəstəkarlar To- onun bir çox qəzəl və qoşmaları da fiq Quliyev və Zakir Bağırov “Rast”, vardır. “Dügah” və “Zabul” muğamlarını Görkəmli tarzən Mirzə Mansur ilk dəfə nota salmışlar. O, qayğıkeş 1967-ci ildə iyun ayının 3-də vəfat et- bir müəllim, bacarıqlı tar ustası kimi mişdir. məşhur idi. Mirzə Mansur tarın qu- ruluşunda bəzi dəyişikliklər etmiş,

27 Musiqi.Opera.Balet

YANVAR ELMİRA 80 ABBASOVA 10 illiyi 1932-2009 Musiqişünas Elmira Əbdülhəmid qızı Abbasova Professor E.Abbasovanın Üzeyir 1932-ci il yanvar ayının 10-da anadan Hacıbəyovun yaradıcılığına həsr etdi- olmuşdur. yi “Ü.Hacıbəyovun opera və musiqili O, 1955-ci ildə Azərbaycan Dövlət komediyaları”, “Üzeyir Hacıbəyovun Konservatoriyasını musiqişünaslıq “Koroğlu” operası”, “Ü.Hacıbəyov: ixtisası üzrə bitirmiş, həmin ildən həyat və yaradıcılıq yolu” fundamen- ömrünün sonunadək Bakı Musiqi tal monoqrafiyaları musiqişünaslıq Akademiyasında pedaqoji fəaliyyət salnaməmizi zənginləşdirən dəyərli göstərmişdir. əsərlərdir. E.Abbasova 1958-ci ildən – Elmira xanım müxtəlif nəsillərdən Azəbaycan Bəstəkarlar İttifaqının olan görkəmli bəstəkarlarımızın və Ədəbiyyat üzvü, 1962-ci ildən – musiqi tənqidi ifaçılarımızın yaradıcılığını araş- Şostakoviç və Azərbaycan bölməsinin sədri, 1975-1999-cu illər dıran musiqişünaslarımızdandır. simfonizmi [Mətn] – Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının Onun bu sahədə yazdığı “Cövdət /E.Abbasova //Musiqi dün- yası.- 2001.- № 3-4. katibi, o cümlədən SSRİ Bəstəkarlar Hacıyev”, “Rəşid Behbudov”, “Sol- Rəhimova, N. Yaradıcı öm- İttifaqı İdarə heyətinin üzvü idi. tan Hacıbəyov”, “Səid Rüstəmov”, rün akkordları, elmin həddi O, 1962-ci ildə Moskva Ümu- “Qurban Pirimov”, “Bəhram Mansu- üfüqə bənzər: ona yaxınlaş- dıqca o uzaqlaşır [Mətn] mittifaq Sənətşünaslıq İnstitutunda rov” və s. kitabçaları, elmi-populyar /N.Rəhimova //Respublika.- “Ü.Hacıbəyovun opera və musiqili ko- məqalələri Bakıda, Moskvada, keçmiş 2002.- 8 yanvar.- S.3. mediyaları” mövzusunda namizədlik SSRİ respublikalarında çap olunmuş Zöhrabov, R. Görkəmli dissertasiyasını müdafiə etmişdir. və oxucular tərəfindən həmişə maraqla musiqişünas, istedadlı pe- daqoq [Mətn] /R.Zöhrabov Musiqişünas E.Abbasova 1967- qarşılanmışdır. //Azərbaycan.-2002.- 11 ci ildə Azərbaycan Respublikasının E.Abbasova onlarla məzun-musiqi yanvar.- S.4. Əməkdar incəsənət xadimi adına la- şünas, 8 sənətşünaslıq namizədi yetiş- Вторая симфония Кара Караева [Текст] yiq görülmüşdür. Elə həmin ildən də dirmişdir. /Е.Аббасова //“Azərbaycan Azərbaycan Dövlət Konservatoriyası- Görkəmli musiqişünas alim milli musiqisinin tədqiqi nın (indiki Bakı Musiqi Akademiyası) E.Abbasovanın əməyi dövlət tərə problemləri” elmi məqalələr toplusu.- Баку, 1999. dosenti, 1980-cı ildən isə professoru findən həmişə qiymətləndirilib. O, О новаторских idi. 1977-1991-ci illər ərzində Kon- Azərbaycan Respublikasının Əməkdar тенденциях в творчестве servatoriyanın rektoru vəzifəsində incəsənət xadimi, Qırmızı Əmək Bay- Кара Караева [Текст] /Е.Аббасова.- Bakı: Yeni işləmişdir. rağı Ordeni ilə, Təhsil Nazirliyinin nəsil, 2000. O, dünya şöhrətli bəstəkar Üzeyir fəxri fərmanı və medallarla təltif edil- İnternetdə Hacıbəyov haqqında 5 kitab və bro- mişdir. www. az.wikipedia.org şür, bir çox jurnal və toplularda nəşr Elmira Əbdülhəmid qızı Abbasova www.google.az olunmuş onlarla məqalə və oçerklərin 2009-cu il fevral ayının 12-də Bakıda müəllifidir. vəfat etmişdir. 28 Musiqi.Opera.Balet YANVAR 85 BÖYÜKAĞA MƏMMƏDOV 23 illiyi 1927 Rəqqas Böyükağa (Mirməmməd) Mircəfər Pionerlər Sarayı rəqs kollektivlərinin oğlu Məmmədov 1927-ci il yanvar bədii rəhbəri olmuşdur. 1971-ci ildən ayının 23-də Bakı şəhərində anadan isə Bakı Xoreoqrafiya Məktəbində olmuşdur. dərs deyir. B.Məmmədov tələbə və O, 1955-ci ildə Bakı Xoreoqra- gənclərin (Berlin - qızıl medal), Var- fiya Məktəbini bitirmişdir. 1946- şava (1953) və Moskvada (1957) 1966-cı illərdə Azərbaycan Dövlət keçirilən Ümumdünya festivallarının Filarmoniyası Mahnı və Rəqs An- laureatıdır. O, bir sıra xarici ölkələrdə samblının solisti olmuşdur. Onun re- (Fransa, İsveçrə, İran, Əfqanıstan, pertuarına Azərbaycanın və dünyanın Polşa, Almaniya, Macarıstan və s.) digər ölkələrinin rəqsləri daxil idi. Azərbaycan rəqslərini layiqincə təmsil Xüsusilə “Naz eləmə”, “Qaytağı” etmişdir. və s. Azərbaycan rəqslərini yüksək Azərbaycan rəqsinin inkişafı və şəviyyədə ifa etmişdir. təbliğindəki böyük roluna görə 1965- 1966-cı ildən Texniki və Bədii Ya- ci ildə Azərbaycanın Xalq artisti fəxri radıcılıq Evi, eləcə də Y.Qaqarin adına adına layiq görülmüşdür.

Ədəbiyyat Aslanova, X. Böyükağa Məmmədov [Mətn] /X.Aslanova //Mədəni- Maarif.- 2007.- №5.- S.18. Məmmədov Böyükağa (Mirməmməd) [Mətn] //Azərbaycan Sovet En- siklopediyası: 10 cilddə.- Bakı, 1982.- C.6.- S. 498. İnternetdə www.az.wikipedia.org

29 Musiqi.Opera.Balet

YANVAR 85 LEYLA VƏKILOVA 29 illiyi 1927-1999 Balerina

Leyla Məhəd qızı Vəkilova 1927- tərəqqisində və təkamülündə, ci il yanvar ayının 29-da Bakıda do- beynəlxalq aləmdə tanınmasında ğulmuşdur. O, səkkiz yaşında Bakı göstərdiyi böyük xidmətlərə görə Xoreoqrafiya Məktəbinə daxil olmuş, Leyla xanım Vəkilova 30 aprel 1955- əvvəlcə Ədilə Almaszadənin, son ci ildə Azərbaycan Respublikasının siniflərdə isə görkəmli balet ustası və Əməkdar artisti, 26 aprel 1958-ci pedaqoq Qəmər xanım Almaszadənin ildə Xalq artisti, 31 dekabr 1967-ci rəhbərliyi ilə sənətin incəliklərinə ildə SSRİ Xalq artisti fəxri adları ilə yiyələnmişdir. 1943-cü ildə məktəbi təltif olunub. Leyla xanım Vəkilova uğurla bitirən aktrisa Azərbaycan Polşada (1956, 1962, 1968), Suriyada Ədəbiyyat Dövlət Opera və Balet Teatrının ba- (1960), Çexoslavakiyada (1964), Hin- Çəmənli, M. Leyla Vəkilova let truppasına solist götürülmüşdür. distanda (1965), Bolqarıstanda (1966), [Mətn] /Ç.Mustafa // “Leyli və Məcnun” – 100 1945-1946-cı illərdə ixtisas səriştəsini Fransada (1969, 1974), Macarıstanda il səhnədə.- Bakı, 2008.- S. təkmilləşdirmək, sənətkarlıq qabiliy- (1973), İtaliyada (1976), Türkiyədə 183-184. yətini formalaşdırmaq məqsədi ilə iki (1977, 1982), Tbilisidə və Almaniya- Rəhimli, İ. Leyla Vəkilova il dünya şöhrətli Moskva Xoreoqrafi- da (1979), Nepalda (1981) ifaçı və ba- [Mətn] /İ.Rəhimli // Azərbaycan Dövlət Akade- ya Məktəbində xüsusi kurs keçmişdir. letmeyster kimi uzunmüddətli qastrol mik Opera və Balet Teatrı.- Bakıya qayıdaraq Opera və Balet Teat- səfərlərində olub. Bakı, 2008.- S. 170-171. rının aparıcı balet aktrisası olmuşdur. Balet ustası 1953-cü ildən ömrü- Rəhimli, İ. Leyla Vəkilova [Mətn] /İ.Rəhimli // Leyla xanım müxtəlif illərdə teat- nün sonuna kimi Bakı Xoreoqrafiya Azərbaycan teatr tarixi.- rın səhnəsində Gülyanaq (“Qız qala- Məktəbində klassik rəqslər fənnindən Bakı, 2005.- S. 570-572. sı”, Əfrasiyab Bədəlbəyli), Odetta- dərs deyib və 1992-ci ildən həm də İnternetdə Odilliya, Avrora, Mulla (“Sonalar bu təhsil ocağına bədii rəhbərlik edib. www.az.wikipedia.org gölü”, “Yatmış gözəl” və “Şelkunçik”, Leyla Vəkilovanın yetirmələri nəinki Pyotr Çaykovski), Zarema (“Bağ- Azərbaycanda, hətta Moskvanın Bö- çasaray fəvvarəsi”, Boris Asafyev), yük Teatrında, Almaniyada milli balet Gülşən (“Gülşən”, Soltan Hacıbəyov), sənətinin çiçəklənməsində səmərəli Aişə, Sari (“Yeddi gözəl” və “İldı- xidmətlər göstəriblər. O, 1996-cı il rımlı yollarla”, Qara Qarayev), Şirin sentyabr ayının 6-dan Bakı Xore- (“Məhəbbət əfsanəsi”, Arif Məlikov), oqrafiya Məktəbinin professoru idi. Jizel (“Jizel”, Adolf Adan), Malvina Görkəmli balet ustası, milli səhnə (“Qızıl açar”, Boris Zeydman), Qara- mədəniyyətimizin nadir incilərindən ca qız (“Qaraca qız”, Əşrəf Abbasov) olan Leyla Məhəd qızı Vəkilova 20 partiyalarını ifa etmişdir. fevral 1999-cu ildə Bakıda vəfat et- Azərbaycan milli balet sənətinin mişdir.

30 Rəssamlıq.Heykəltəraşlıq.Arxitektura

YANVAR 100 HƏNİFƏ ƏLƏSGƏROV 1 illiyi 1912-1991 Memar

Hənifə Əliskəndər oğlu Ələsgərov “Şərəf nişanı” ordenləri və medallarla 1912-ci il yanvar ayının 1-də müəllim təltif edilmişdir. ailəsində anadan olmuşdur. O, 1936-cı Hənifə Ələsgərovun yaradıcılığın- ildə Azərbaycan Sənaye İnstitutunun da şəhərsalma üzrə maraqlı işlərdən memarlıq fakültəsini bitirərək memar biri də Bakıdakı Nizami meydanının sənətinə yiyələnmişdir. yenidən qurulması idi. Hənifə Ələsgərov 1939-cu ildə 1961-ci ildə keçmiş Lenin meydanı- Dövlət Layihə İnstitutunda Şəhərlərin nın, (indiki Azadlıq meydanı) yenidən planlaşdırma şöbəsinə rəhbər təyin qurulması üçün elan edilmiş qapalı olunmuşdu. müsabiqədə H.Ələsgərovun başçılığı Zaqatala rayonunun baş planı- altında olan kollektivin layihəsinimn Ədəbiyyat nın layihələşdirilməsi işində əsas yer 3-cü mükafat alması müəllifin böyük Əliyev, M. Memar Hənifə tutmuşdur. O, keçmiş Azərbaycan yaradıcılıq nailiyyəti idi. Ələsgərov haqqında [Mətn] SSR Nazirlər Soveti yanında me- Kamil memar kimi formalaşmış /M.Əliyev.- Qobustan.- 1977.- № 1.- S.44-46. marlıq işləri üzrə birinci müdir müa- H.Ələsgərovun 1965-ci ildən Bakı Əliyev, N. Ustad mema- vini işləmişdir. 1948-1958-ci illərdə şəhərinin Baş Planlaşdırma idarəsi rın yaratdıqları [Mətn]: Dövlət Tikinti və Memarlıq abidələri, rəhbəri vəzifəsində fəaliyyəti, tezliklə [Əməkdar inşaatçı Hənifə şəhərsalma problemləri və mühafizəsi şəhərin yeni baş planının texniki iqti- Ələsgərov haqqında] /N.Əliyev //Azərbaycan.- məsələlərinə rəhbərlik etmişdi. sadi əsasları üzərində işə başlanılması 2002.-16 fevral.-S.3. 1956-cı ildə Gəncədə toxuculuq ilə əlamətdar olmuşdur. O, 1973-cü kombinatının inzibati binası, 1960- ilə qədər Bakı şəhərinin Baş memarı cı ildə kurort şəhəri olan Şuşada vəzifəsində işləmişdir. mehmanxana və pansionat, 1961-ci Hənifə Ələsgərov 50-dən çox ildə Bilgəhdə müalicə məişət korpu- məqalə, kitab və kitabçaların müəl- su, 1966-cı ildə Bakıda Rus Dili və lifidir. Ədəbiyyatı İnstitutunun tədris korpu- Azərbaycanın XX əsr memar- sunun tikilməsində iştirak etmişdir. lığının inkişafında və xüsusilə də 1972-ci ildən SSRİ və 1976-cı şəhərsalma tarixində mühüm yeri olan ildən Azərbaycan Respublikasının görkəmli ustad, memar Ələsgərov Dövlət Mükafatları laureatı adına la- Hənifə Əliskəndər oğlu 1991-ci ildə yiq görülmüşdür. 1-ci dərəcəli Vətən 79 yaşında dünyasını dəyişmişdir. müharibəsi ordeni, “Qırmızı Ulduz”,

31 Rəssamlıq.Heykəltəraşlıq.Arxitektura

YANVAR 120 BƏHRUZ KƏNGƏRLİ 22 illiyi 1892-1922 Rəssam

Bəhruz Şirəlibəy oğlu Kəngərli sanların, dinc əhalinin başına gələn 1892-ci il yanvarı ayının 22-də Nax- müsibətləri olduğu kimi, real boyalar- çıvanda ziyalı ailəsində anadan olub. la təsvir etmişdir. Onun “Qaçqınlar” Parlaq istedada malik olan Bəhruz silsiləsindən olan əsərlərinə həyacansız Kəngərli çox qısa, lakin mənalı ömür baxmaq olmur. “Tərk edilmiş ev”, yaşamışdır. Kiçik yaşlarından balaca “Yurdsuz ailə”, “ Papaqlı oğlan”, Bəhruzun şəkil çəkməyə böyük həvəsi “Naxçıvanda xaraba qalmış evlər”, “ var idi. Ona görə də atası onu təhsil Qaçqın qadın”, “Qaçqın oğlan” və s. almaq üçün 1910-cu ildə Zaqafqa- belə təsirli əsərlərdəndir. ziyada yeganə olan Tiflis Rəssamlıq B.Kəngərlinin yaradıcılığında Ədəbiyyat Məktəbinə qoyur. 1915-ci ildə mənzərə, portret, məişət janrlarındakı Əliyev, Heydər. Naxçıvanda Bəhruz Kəngərli Muze- Bəhruz Kəngərli Tiflisdə rəssamlıq əsərlərə xüsusi yer verilmişdir. “Ağrı yinin açılış mərasimində təhsilini başa vuraraq Naxçıvana qa- dağı”, “Gecə mənzərəsi”, “Qoyun sürü- Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Heydər Əliyevin yıdır və peşəkar rəssamlıq təhsili al- sü”, “İlan dağı” , “Atabəy məqbərəsi”, nitqi [Mətn] //Azərbaycan.- miş ilk rəssam kimi geniş yaradıcılıq Kamanbəyovun, Əsədağanın, Şmer- 2002.-20 iyun.-S.3-4. fəaliyyətinə başlayır. Bir-birindən linqin portretləri və s. əsərləri bir- Alıyev, N. “Nuhun türbəsi” dəyərli əsərlər yaradır. Realist boya- birindən maraqlı və təsirlidir. Bəhruz Kəngərlinin yaradı- cılığında [Mətn] /N.Alıyev // karlıq sənətinin əsasını qoyur. Bo- 1921-ci ildə Naxçıvanda İn- AMEA Naxçıvan bölməsinin yakarlıq sənətini yeni forma, janr və qilab Komitəsinin təşəbbüsü ilə xəbərləri.-2006.-№ 2.- S.204-210. təsvir vasitələri ilə zənginləşdirir. B.Kəngərlinin 500 əsərdən ibarət bö- Qısa ömrün mənalı cizgiləri Rəssam qısa, lakin mənalı ömrü- yük sərgisi təşkil olunmuşdu. Həmişə [Mətn]: [rəssam Bəhruz nü doğma Vətəninin gözəlliklərinin yoxsul və kimsəsizlərin halına acıyan Kəngərli haqqında] // tərənnümünə həsr etmişdir. Onun kö- rəssam sərgidən toplanan pulun üçdə Mədəniyyət.-2011.- 4 fevral. mür, karandaş, akvarel və yağlı boya birini şəhər uşaq evinə bağışlamışdır. Quliyev, Ə. Bəhruz Kəngərli istedadının ilə müxtəlif janrlarda yaratdığı 500-ə 2002-ci ildə Naxçıvanda Bəhruz şöləsi [Mətn]/Ə.Quliyev yaxın əsəri incəsənət muzeyinin Kəngərli muzeyi açılmışdır. Azər- //Respublika.-2011.-24 fevral.-S.6. dəyərli eksponatları arasındadır. baycan Respublikasının Prezidenti 1914-1921-ci illərdə bədnam Heydər Əliyev açılış mərasimində çı- İnternetdə erməni daşnaklarının törətdiyi xış etmişdir. Naxçıvan Ölkəşünaslıq www. az.wikipedia.org vəhşiliklər, xalqımızın başına gətirilən Muzeyi hal-hazırda Kəngərlinin adını www.google.az faciəli hadisələr gənc rəssamı sar- daşıyır. sıtmış, onun yaradıcılığında dərin Parlaq istedada, yaradıcılıq qabiliy- iz buraxmışdır. B.Kəngərli böyük yətinə malik olan B.Kəngərli 1922-ci uzaqgörənliklə o dövrdə sadə in- il fevral ayının 7-də vəfat etmişdir.

32 Rəssamlıq.Heykəltəraşlıq.Arxitektura ŞİŞKİN İVAN YANVAR 180 İVANOVİÇ 25 illiyi 1832-1898 Rus rəssamı

Şişkin İvan İvanoviç 1832-ci il yan- Tretyakov qalereyasında saxlanılır. var ayının 25-də Tatarıstan MSSR-də Şişkin əsərlərində rus təbiətinin anadan olmuşdur. tipik, şairanə və ifadəli təsvirlərini İ.Şişkin 1852-1856-cı illərdə əks etdirir, bəzi mənzərələrini nağıl Moskva Boyakarlıq, heykəltəraşlıq motivləri ilə zənginləşdirirdi. O, çoxlu və memarlıq məktəbində, 1856-1865- rəsm əsəri çəkmiş, məzmununa görə ci illərdə Peterburq Akademiyasında boyakarlıq əsərlərinə yaxın olan ofort- təhsil almışdır. lar yaratmışdır. Yaradıcılığının erkən dövründə Şiş- Şişkinin mənzərələri 19-cu əsr İnternetdə kin 19 əsrin ortaları romantik mənzərə rus incəsənətində realizm, xəlqilik www.wikipedia.org rəssamlığı ənənələrini davam etdir- prinsiplərinin güclənməsinə mühüm www.google.az mişdir. 1860-cı illərdən yaradıcılığı- təsir göstərmişdir. Rəssamın “Meşə nın əsas mövzusunu təşkil edən rus yolu”, “Tozağacı meşəsi”, (1878) meşəsini təsvir etmişdir. Təbiətin ən tabloları, “Bataqlıq” (1873), “Dal xırda təfərrüatını dəqiq fırçaya alan həyət” (1886) ofortları R.Mustafayev rəssam bədii ümumiləşdirmələr yolu adına Azərbaycan Dövlət İncəsənət ilə dərin obrazlığa malik mənzərələr Muzeyində saxlanılır. çəkirdi. Onun 1878-ci ildə çəkdiyi Görkəmli rus boyakarı Şişkin İvan “Çovdar zəmisi”, “Meşə ənginlikləri”, İvanoviç 1898-ci il martın 20-də Sank- 1884-cü ildə “Şam ağacları günəş işı- Peterburq şəhərində vəfat etmişdir. ğında” adlanan əsərləri Moskvanın

33 ® • Gənclər Günü (02.1997) • Ümumdünya Xərçəng Günü (04.02) 1 fevral1 fevral Gün çıxır 07:17 • Beynəlxalq İnternet Təhlükəsizliyi Günü Gün batır (09.02.2004) 17:58 • Azərbaycan Hərbi Hava Qüvvələri Günü 28 fevral Gün çıxır 07:46 (14.02.1992) Gün batır • Xocavənd rayonunun Qaradağlı 18:32 kəndinin işğalının 20-ci ildönümü (17.02.1992) • Bеynəlxalq Ana Dili Günü (21.02.1999) Ç. 1 • Xоcalı Sоyqırımının 20-ci ildönümü C.A. 2 (26.02.1992) C. 3 Ş. 4 200 il M.F.Axundzadə 1812-1878 B. 5 B.E. 6 Ç.A. 7 Ç. 8 C.A. 9 C. 10 Ş. 11 B. 12 B.E. 13 Ç.A. 14

FEVRAL Ç. 15 C.A. 16 C. 17 Ş. 18 B. 19

21 yanvar- B.E. 20 18 fevral Ç.A. 21 Mirzə Fətəli Məhəmmədtağı oğlu Axundzadə 30 iyun 1812-ci ildə Dolça Nişanı Ç. 22 havadır. Saturn Nuxa (indiki Şəki) şəhərində anadan olmuşdur. M.F.Axundzadə bədii və Uranın C.A. 23 himayəsindədir. yaradıcılığa “Səbuhi” təxəllüsü ilə yazdığı “Zəmanədən şikayət” adlı Günəşin Dolça C. 24 şeirlə başlamışdır. M.F.Axundzadə 1850-55-ci ildə yazdığı “Hekayəti- bürcündən keçdiyi dövrdə doğulanlar Ş. 25 Molla İbrahimxəlil kimyagər”, “Hekayəti-Müsyö Jordan həkimi-nəbatat xaraktercə B. 26 və dərviş Məstəli şah caduküni-məşhur” (1850), “Hekayəti-xırs qul- emosional, durbasan” (1851), “Sərgüzəşti-mərdi-xəsis” (“Hacı-Qara”) (1852) və təbiətcə həssas B.E. 27 olurlar. “Mürafiə vəkillərinin hekayəti” (1855) adlı komediyalarını yazmışdır. Ç.A. 28 Görkəmli yazıçı-dramaturq, materialist filosof, ictimai xadim Ç. 29 M.F.Axundzadə 1878-ci ildə vəfat edib.

34 FEVRAL 2012

Milli ədəbiyyat

Əməkdаr еlm хаdimi, Dövlət Mükаfаtı lаurеаtı, ədəbiyyаtşünаs Ахundоv Аğаmusа Ağası oğlunun (02.02.1932) аnаdаn оlmаsının 80 illiyi Əməkdar mədəniyyət işçisi, nasir, publisist, filologiya elmləri doktoru Rəhmanzadə Fazil Şamil oğlunun (09.02.1942) аnаdаn оlmаsının 70 illiyi Əməkdar elm xadimi, filologiya elmləri doktoru, professor, ədəbiyyatşünas Qəhrəmanov Cahangir Vahid oğlunun (10.02.1927-29.06.1995) аnаdаn оlmаsının 85 illiyi Şair İsgəndərov İsgəndər Etibar oğlunun (15.02.1937) аnаdаn оlmаsının 75 illiyi Əməkdаr incəsənət хаdimi, yаzıçı Əzimzаdə Yusif Əhmədulla oğlunun (22.02.1917-06.03.1984) аnаdаn оlmаsının 95 illiyi Tənqidçi, ədəbiyyatşünas Xəlilov Əmirxan Məhərrəm oğlunun (23.02.1937) аnаdаn оlmаsının 75 illiyi Xarici ədəbiyyat

İngilis yazıçısı Dikkens Çarlzın (07.02.1812-09.06.1870) аnаdаn оlmаsının 200 illiyi Türk yazıçısı Səbahəddin Alinin (25.02.1907-02.04.1948) аnаdаn оlmаsının 105 illiyi Fransız yazıçısı Hüqo Viktor Marinin (26.02.1802-22.05.1885) аnаdаn оlmаsının 210 illiyi Fransız maarifçi filosofu Russo Jan Jakın (28.02.1712-02.07.1778) аnаdаn оlmаsının 300 illiyi Tarixdə bu gün

Gənclər Günü (02.1997) Siyəzən rayonu yaradılmışdır (02.02.1992) Ümumdünya Xərçəng Günü (04.02) Beynəlxalq İnternet Təhlükəsizliyi Günü (09.02.2004) Azərbaycan Hərbi Hava Qüvvələri Günü (14.02.1992) Xocavənd rayonunun Qaradağlı kəndinin işğalının 20-ci ildönümü (17.02.1992) Bеynəlxalq Ana Dili Günü (21.02.1999) Xоcalı Sоyqırımının 20-ci ildönümü (26.02.1992)

35 Milli Qəhrəmanlar

Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı Əkbərov Akif Abbas oğlunun (02.02.1952- 08.10.1992) аnаdаn оlmаsının 60 illiyi Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı Şamoyev Firudin İsa oğlunun (07.02.1962- 13.04.1992) аnаdаn оlmаsının 50 illiyi Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı Hüseynov Rövşən Şəmil oğlunun (22.02.1967-11.05.1992) аnаdаn оlmаsının 45 illiyi Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı Mahmudov Ərəstun İspəndi oğlunun (23.02.1957-28.01.1992) аnаdаn оlmаsının 55 illiyi Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı İsmayılov İnqilab Ələkbər oğlunun (24.02.1962-12.06.1992) аnаdаn оlmаsının 50 illiyi Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı Hüseynov Elman Süleyman oğlunun (28.04.1952-22.09.1991) аnаdаn оlmаsının 60 illiyi Siyasət. Hərbi iş

Amerika dövlət xadimi Vaşinqton Corcun (22.02.1732-14.12.1799) аnаdаn оlmаsının 280 illiyi Hərbçi, general-mayor Həmidov Məmmədşərif Həbibulla oğlunun (23.02.1917-14.02.1969) аnаdаn оlmаsının 95 illiyi Neft

SSRİ-nin fəxri neftçisi, neftçi alim Quliyev İsrafil Piri oğlunun (13.02.1917-) аnаdаn оlmаsının 95 illiyi Kimya. Biologiya. Tibb

Virusoloq, baytarlıq elmləri doktoru Əliyeva Nəcibə Abbas qızının (22.02.1927) аnаdаn оlmаsının 85 illiyi Mühəndis işi. Texnika

Əməkdar inşaatçı, memar Qasımzadə Ənvər Əli oğlunun (12.02.1912- 12.03.1969) аnаdаn оlmаsının 100 illiyi Əməkdar elm xadimi, coğrafiya elmləri doktoru, coğrafiyaşünas Nəzərova Balacaxanım Teymur qızının (25.02.1917) anadan оlmаsının 95 illiyi Texnika elmləri doktoru, professor Sadıqov Kamil İsmayıl oğlunun (27.02.1927) аnаdаn оlmаsının 85 illiyi Riyaziyyat. Fizika.Astranomiya

Riyaziyyatçı, akademik, fizika-riyaziyyat elmləri doktoru, professor İbrahimov İbrahim İbiş oğlunun (28.02.1912-06.11. 1994) аnаdаn оlmаsının 100 illiyi

36 Mədəniyyət. Maarif. Təhsil

“Mədəni-mааrif” jurnаlının nəşrinin (1967) 45 illiyi Teatr. Kino.Estrada.Sirk

Xalq artisti, rejissor Haşımov Məhərrəm Kazım oğlunun (02.02.1912- 02.05.1969) аnаdаn оlmаsının 100 illiyi Хаlq аrtisti, rеjissоr Məmmədbəyоv Lütfi Şahbaz oğlunun (06.02.1927- 01.02.2004) аnаdаn оlmаsının 85 illiyi Xalq artisti, aktrisa Cəfərxanova Roza Heydər qızının (23.02.1927) аnаdаn оlmаsının 85 illiyi Musiqi.Opera.Balet

Əməkdar incəsənət xadimi, bəstəkar Mansurov Eldar Bəhram oğlunun (28.02.1952) аnаdаn оlmаsının 60 illiyi

37 məhrum edilmişdir. İşğal nəticəsində 900-dən artıq yaşayış məntəqəsi QAN YADDAŞIMIZ! talan edilmiş, yandırılmış və dağıdılmış, 6 min sənaye, kənd təsərrüfatı müəssisəsi və digər obyektlər məhv edilmiş, ümumi yaşayış sahəsi 9 mln m2-dən artıq olan 150 min yaşayış binası dağıdılmış, 4366 sosial mədəni obyekt, eyni zamanda 695 tibb ocağı məhv edilmişdir. Vətən torpaqları İşğal edilmiş ərazilərdə kənd təsərrüfatı sahəsi, su təsərrüfatı, hidrotexniki qurğular, bütün nəqliyyat və kommunikasiya xətləri tam sıradan çıxarılmışdır. Da- bizi gözləyir! ğıntılar nəticəsində iqtisadiyyata 60 milyard ABŞ dol- 1988-ci ilin fevral ayından Ermənistanın Azər- larından artıq ziyan dəymişdir. Hərbi təcavüz zamanı baycana təcavüzü, Azərbaycan torpaqlarının qəsbkar ələ keçirilmiş Azərbaycan ərazilərində 927 kitabxana, erməni silahlı qüvvələri tərəfindən işğalına başlanıl- 464 tarixi abidə və muzey, 100-dən çox arxeoloji abidə, mışdır. Еrmənistan Rеspublikası “Hərbi münaqişələr 6 dövlət teatrı və konsert studiyası dağıdılmışdır. Ta- zamanı mədəni sərvətlərin qоrunması haqqında” HA- lan edilmiş muzeylərdən 40 mindən çox qiymətli əşya AQA Kоnvеnsiyasının və ”Mədəni sərvətlərin qеyri- və nadir eksponat oğurlanmışdır. Belə ki, Kəlbəcər qanuni dövriyyəsi haqqında” Paris Kоnvеnsiyasının Tarix Diyarşünaslıq Muzeyi yerlə yeksan olunduqdan müddəalarını kоbudcasına pоzaraq Azərbaycanın sonra muzeyin ekspoziyasına daxil olan nadir qızıl və mədəni sərvətlərini talamaqla məşğuldur. gümüş zinət əşyaları, ötən əsrlərdə toxunmuş xalça- Ermənistan Respublikasının hərbi təcavüzü lar Ermənistana daşınmışdır. Şuşadakı Tarix muzeyi- nəticəsində Azərbaycan Respublikasının Dağlıq Qara- nin, Ağdamdakı Çörək muzeyinin, Zəngilandakı Daş bağ ərazisi və onun ətrafındakı 7 inzibati rayon işğal Abidələr muzeyinin də taleyi belə olmuşdur. Oğur- edilmişdir.. lanmış və məhv edilmiş bu tarixi-mədəni sərvətlərin Beləliklə, Ermənistan Respublikasının hərbi dəyərini müəyyənləşdirmək, pulla qiymətləndirmək təcavüzü nəticəsində Azərbaycan ərazilərinin 20 fai- mümkün deyildir. Birləşmiş Millətlər Təşkilatının zi işğal edilmiş, 20 mindən çox insan qətlə yetirilmiş, Təhlükəsizlik Şurasının 1993-cü ildə qəbul edilmiş 50 mindən artıq adam yaralanmış və şikəst olmuşdur. 822, 853, 874, 884 saylı qətnamələrində Azərbaycan Bir milyondan artıq insan 10 ildən çoxdur ki, qaçqın Respublikasının ərazi bütövlüyünün tanınmasına və iş- və məcburi köçkün şəraitində yaşayaraq Ermənistanın ğal olunmuş Azərbaycan ərazilərinin qeyd-şərtsiz azad azərbaycanlılara qarşı etnik təmizləmə və soyqırım edilməsi tələblərinə baxmayaraq, Ermənistan Respub- siyasətinin qurbanı olmuş, elementar insan haqlarından likası bu gün də işğalçılıq siyasətini davam etdirir. 1988-1993-cü illərdə işğal edilmiş Azərbaycan əraziləri: Dağlıq Qarabağ: işğal tarixi – 1988-1993-cü illər, ərazisi 4400 kv.km. (Şuşa, Xankəndi, Xocalı, Əsgəran, Xocavənd, Ağdərə, Hadrut) Xankəndinin işğal tarixi- 1991-ci il 26 dekabr (sahəsi-926 kv.km, əhalisi-57000) Xocalının işğal tarixi -1992-ci il 26 fevral (sahəsi-970 kv.km, əhalisi-11544 nəfər) Şuşanın işğal tarixi- 1992-ci il 8 may (sahəsi-289 kv.km, əhalisi-28000) Laçın rayonu işğal tarixi - 18 may 1992-ci il, ərazisi – 1875 kv.km Xocavəndin işğal tarixi- 1992-ci il 2 oktyabr (sahəsi-1458 kv.km, əhalisi-11000) Kəlbəcər rayonu işğal tarixi - 2 aprel 1993-cü il, ərazisi - 1936 kv.km; Ağdərənin işğalı- 1993-cü il 7 iyul (sahəsi-1700 kv.km, əhalisi-47000) Ağdam rayonu işğal tarixi - 23 iyul 1993-cü il, ərazisi - 1154 kv.km Cəbrayıl rayonu işğal tarixi - 23 avqust 1993-cü il, ərazisi - 1050 kv.km Füzuli rayonu işğal tarixi - 23 avqust 1993-cü il, ərazisi - 1112 kv.km Qubadlı rayonu işğal tarixi - 31 avqust 1993-cü il, ərazisi - 826 kv.km Zəngilan rayonu işğal tarixi - 30 oktyabr 1993-cü il, ərazisi - 707 kv.km. 38 Milli ədəbiyyat

FEVRAL 80 AĞAMUSA AXUNDOV 2 illiyi 1932 Ədəbiyyatşünas

Ağamusa Ağası oğlu Axundov dili və ədəbiyyatından dərs demişdir. 1932-ci il fevral ayının 2-də Kürdəmir 1967-cı ildə Praqada, 1972-ci ildə şəhərində anadan olmuşdur. Orta Ankarada, 1984-cü ildə isə Belq- məktəbi medalla bitirdikdən sonra rad və Budapeştdə, 1990-cı ildə isə 1950-1955-ci illərdə ADU-nun Fi- Türkiyədə, 1992-ci ildə isə İstanbu- lologiya fakültəsində, 1959-1965-ci lun bəzi şəhərlərində beynəlxalq elmi illərdə isə Azərbaycan Pedaqoji Dillər konfranslarda iştirak etmişdir. İnstitutunun Qərbi Avropa dilləri Ağamusa müəllim 1987-ci ildə isə fakültəsində təhsil almışdır. Eyni za- xalqlar dostluğu sahəsində mühüm manda ADU-nun aspirantı, müəllimi, xidmətlərinə görə ABŞ-ın “Frendşip baş müəllimi, dosenti işləmişdir. fors” (“Dostluq qüvvələri”) ictimai 1964-cü ildə filologiya elmləri dokto- təşkilatının fəxri fərmanına layiq gö- ru elmi dərəcəsinə layiq görülmüşdür. rülmüş, elə həmin ildən ABŞ-ın Nyu- O, 1967-ci ildə universitetin Ümumi Orlean şəhərinin fəxri xarici vətəndaşı, dilçilik kafedrasının professoru, Fılo- Luiziana ştatının paytaxtı Baton Rujun logiya fakültəsinin dekanı olmuşdur. şəhər şurasının fəxri üzvüdür. Ədəbiyyat 1981-1999-cu illərdə Ümumi dilçi- A.Axundov 1986-cı ildə Azərbay- Akademik A.Axundov ABŞ-da “İlin adamı – lik kafedrasının müdiri vəzifəsində can EA Nəsimi adına Dilçilik İnstitu- 2009” müsaqibəsinin işləmişdir. tunun direktoru, eyni zamanda 2001-ci qalibidir [Mətn]: [Akademik Ədəbi fəaliyyətə 1951-ci ildə (“İn- ildən AMEA-nın humanitar və ictimai A.Axundovun beynəlxalq mükafata layiq görülməsi qilab və mədəniyyət” jurnalında) elmlər bölməsinin akademik katibi haqqında] //Elm.- 2009.- 22 çap olunmuş “İkinci görüş” adlı ilk işləyir. iyun.- S.3. hekayəsi ilə başlamışdır. Bundan sonra Ağamusa Ağası oğlu Axundov Xalıqov, F. Azərbaycan dialektologiyasının böyük bədii yaradıcılıqla, xüsusən poeziya- 1986-cı il Azərbaycan Respublika- uğuru [Mətn]: [professor nın sənətkarlıq problemlərinin tədqiqi sı Dövlət Mükafatı laureatı, 1990-cı A.Axundovun rəhbərliyi altında nəşr olunmuş kitab ilə ciddi məşğul olmuşdur. il Əməkdar elm xadimi, 2000-ci ildə haqqında] /F.Xalıqov //Elm.- Ağamusa Ağası oğlu Axundov Azərbaycan Respublikası Prezidenti- 2009.- 31dekabr.- S.3. 1965-1966-cı illərdə Misir Ərəb Res- nin fərmanına görə “Şöhrət” ordeni ilə Xəlilzadə, F. Yuxusuz publikasının Qahirə şəhərində, Eyn- təltif edilmişdir. gecələrin ünvanı [Mətn]: [Ağamusa Axundov haq- Şəms Universitetində Azərbaycan qında] /F.Xəlilzadə // Azərbaycan.- 2007.- 2 fevral.- S.10. İnternetdə www.az.wikipedia.org, www.google.az

39 Milli ədəbiyyat CAHANGİR FEVRAL 85 QƏHRƏMANOV 10 illiyi 1927-1995 Ədəbiyyatşünas

Cahangir Vahid oğlu Qəhrəmanov istiqamətdə aspirant və dissertantlar 1927-ci il fevral ayının 10-da Qut- yetişdirən çox fədakar alim idi. Ni- qaşen (indiki Qəbələ) şəhərində ana- zaminin, Nəsiminin və başqalarının dan olmuşdur. O, Bakıdakı 132 saylı ədəbi irsi ilə məşğul olan Cahangir orta məktəbi bitirmişdir. Azərbaycan Qəhrəmanov məhsuldar tədqiqatçı idi. Dövlət Universitetinin Şərqşünaslıq Hələ sovet dövründə ümummilli lide- fakültəsində təhsil almışdır. Ali rimiz Heydər Əliyev Əlyazmalar Fon- məktəbi başa vurduqdan sonra 1951- dunun işinə xüsusi diqqət yetirər, Ca- ci ildə M.V.Lomonosov adına Mosk- hangir Qəhrəmanovun əməyini həmişə va Dövlət Universitetinin aspiran- yüksək dəyərləndirərdi. Bu həssas Ədəbiyyat turasına daxil olaraq “Azərbaycan münasibətin nəticəsi idi ki, əlyazmalar Əbilova, Z. Təşəbbüskar ədəbi dilində fəlsəfə terminləri” xəzinəsində çalışanlar vətəndaşlıq və qayğıkeş alim [Mətn]: mövzusunda namizədlik dissertasi- mövqeyindən çıxış edə bilirdilər. [M.Füzuli adına Əlyazmalar İnstitutunun sabiq direktoru yası üzərində işləmişdir. Cahangir Cəfakeş alimin böyük xidmətlərinin filologiya elmləri doktoru Qəhrəmanov 1955-ci ildən ömrünün sayəsində Azərbaycan mədəni-tarixi Cahangir Qəhrəmonovla bağlı müəllifin xatirəsi] / sonuna kimi Əlyazmalar Fonduna irsi yüksək səviyyədə qorunub sax- Zəkiyyə Əbilova //Elm.- bağlı olmuşdur. Alimin milli-mənəvi landı. Hətta 1995-ci ildə ümummilli 2007.-30 iyun.-S.14. sərvətlərin qorunduğu bu ünvanda- liderimiz Heydər Əliyevin göstərdiyi Əhmədoğlu, A. Elmi sessiya [Mətn]: [Azərbaycan Milli kı fəaliyyəti çox səmərəli keçmişdir. diqqət və qayğı nəticəsində institutun Elmlər Akademiyası Rəyasət Apardığı tədqiqatların yekunu olaraq fəaliyyətinin genişləndirilməsi barədə heyətinin akt zalında o, filologiya elmləri doktoru olmuş, qərar qəbul edilmişdir. görkəmli alim Cahangir Qəhrəmanovun 80 illiyi baş elmi işçidən direktor vəzifəsinə Azərbaycanlı alimin hazırladığı kecirilməsi haqqında] qədər yüksəlmişdir. Onunla bərabər, kataloqlar, klassiklərin əlyazma irsi- /A.Əhmədoğlu //Ədəbiyyat qəzeti.- 2007. - 2 mart.- S.6. rəhbərlik etdiyi qurumun fəaliyyəti də ni əhatə edən sanballı kitabları təkcə İnternetdə genişləndirilmiş, Azərbaycan EA-nın Azərbaycanda deyil, bütövlükdə dün- Əlyazmalar İnstitutuna çevrilmişdir. ya şərqşünaslıq elmində böyük şöhrət www.az.wikipedia.org www.google.az Beynəlxalq konqres, simpozi- qazanmışdır. um, konfrans, müşavirə və yubiley Müxtəlif fəxri adlar alan azərbay- yığıncaqlarının iştirakçısı Cahan- canlı alimə 1982-ci ildə “Əməkdar gir Qəhrəmanov Azərbaycan elm elm xadimi” adı verilmişdir. Elə həmin və mədəniyyət xadimlərinin öncül ildə də “Şərəf nişanı” ordeni ilə təltif təmsilçisi kimi xarici ölkələrdə tez-tez olunmuşdur. olurdu. Cahangir Vahid oğlu Qəhrəmanov Cahangir Qəhrəmanov azər- 1995-ci il iyunun 29-da Bakı şəhərində baycanşünaslıq elmində linqvistik vəfat etmişdir. mətnşünaslığın əsasını qoyan və bu 40 Milli ədəbiyyat FEVRAL 75 İSGƏNDƏR ETİBAR 15 illiyi 1937 Şair

İsgəndər Etibar oğlu İsgəndərov xıda “Yeni Şirvan” qəzetinin redaksi- 1937-ci il fevral ayının 15-də Şama- yasında Kənd təsərrüfatı şöbəsinin xı şəhərində doğulmuşdur. O, 1 saylı müdiri kimi başlamışdır. Bakıda şəhər orta məktəbin 8-ci sinifini bitirib “Kənd həyatı” jurnalı redaksiyasında Şamaxı şəhər Kənd Təsərrüfatı Tex- şöbə müdiri işləmişdir. Azərbaycan nikumuna daxil olmuşdur. Sonralar KP MK yanında mətbuat mərkəzinin təhsilini Gəncədəki Azərbaycan Kənd referenti olmuşdur. Təsərrüfatı İnstitutunda davam etdir- Dövri mətbuatda vaxtaşırı çıxış mişdır. edir. İsgəndər Etibar ədəbi yaradıcılı- İsgəndər Etibar 1992-ci ildə Azər- ğına 1962-ci ildə yazdığı “Səslər” baycan müstəqilliyi elan edil-dikdən adlı ilk şeiri ilə başlamışdır. Bu şeir sonra “Tək səbr” qəzetinin redaktoru “Azərbaycan gəncləri” qəzetində dərc olmuşdur. olunmuşdur. Əmək fəaliyyətinə Şama-

Ədəbiyyat Bu, mənəm, sevgi dolu ürəyim [Mətn]/ İsgəndər Etibar.- Bakı: Azərbaycan, 2002.-166 s. İrağa oxunan nəğmələr [Mətn] /İsgəndər Etibar.-Bakı: Azərbaycan, 2003.- 80 s. Pıçıltılar [Mətn] /İsgəndər Etibar.-Bakı: Azərbaycan, 2003.- 220 s. İnternetdə www.az.wikipedia.org www.google.az

41 Milli ədəbiyyat FEVRAL 95 YUSİF ƏZİMZADƏ 22 illiyi 1917-1984 Yazıçı

Yusif Əhmədulla oğlu Əzimzadə Yazıçılar Birliyində bədii tərcümə üzrə 1917-ci il fevral ayıınn 22-də Bakıda məsləhətçi, “Ədəbiyyat və incəsənət” fəhlə ailəsində doğulmuşdur. Nata- qəzetində baş redaktor vəzifələrində mam orta məktəbi bitirib 1930-1937- çalışmışdır. Bakı şəhəri və 26 Bakı ko- ci illərdə N.Nərimanov adına Sənaye missarı adına rayon sovetinin deputa- texnikumunun Elektrik-mexanika şö- tı seçilmişdir. “Anacan” pyesinə görə bəsində təhsil almışdır. musiqili teatrların ümumittifaq festi- 1934-1937-ci illərdə Bakı şəhər ra- valının laureatı diplomuna layiq gö- yonlarının elektrik yarımstansiyaların- rülmüşdür. Keçmiş SSRİ respublikala- da işləmişdir. Tələbə ikən öz şeirlərini rının teatrlarında “Çiçəklər səltənəti”, Ədəbiyyat “Ədəbiyyat qəzeti”ndə, “Azərbaycan “Anacan”, “Nəsrəddin”, “Aprel Ostrovski, A. Seçilmiş gəncləri”ndə müntəzəm çap etdirmiş- səhəri” və “Qonşular” dram əsərləri əsərləri [Mətn]: pyeslər /rus dir. Onun əsərləri müstəsna hallarda səhnəyə qoyulmuşdur. Onun tərcümə dil. tərc. ed. Yusif Əzimzadə “Ə.Yusif”, yaxud “Y.Əhədoğlu” im- etdiyi pyeslər (Konstantin Simono- /A.Ostrovski.- Bakı: Şərq- Qərb, 2006.-309 s. zaları ilə çap olunmuşdur. 1937-1939- vun “Rus məsələsi”, Sergey Mixal- Skandinav dastanları cu illərdə isə Bakı Hərbi məktəbini kovun “Qırmızı qalstuk”, Y.Soloviçin [Mətn] /tərc. ed. Yusif leytenant rütbəsində bitirmişdir. “Qəribə dilənçi”, O.Bodıkovun “Qa- Əzimzadə .- Bakı: Şərq- Qərb, 2006.- S.248. 1944-1945-ci illərdə Azərbaycan KP raqum faciəsi”, Ş.Xusainovun “Anam Əzimzadə, Y. Sevilir MK yanında Partiya Tarixi İnstitu- gəldi”) Azərbaycan teatrlarında səh- oxunur [Mətn]: [75 tunun “Böyük Vətən müharibəsi” nələşdirilmişdir. illiyi münasibətilə] / şöbəsində baş elmi işçi, 1945-1947- Moldaviyada Azərbaycan mə Yusif Əzimzadə //Ədəbiyyat qəzeti.-2009.-11 dekabr.-S.3. ci illərdə M.Qorki adına Bakı Gənc dəniyyəti günlərində, Bryansk, Vo- İnternetdə Tamaşaçılar Teatrında Ədəbi hissənin roşilovqrad və Qərbi Sibirin Tü- www.az.wikipedia.org şöbə müdiri, 1948-1951-ci illərdə men vilayətində Sovet ədəbiyyatı “İnqilab və mədəniyyət” jurnalın- günlərində 1970, 1973, 1974-cü www.google.az da tənqid şöbəsinin müdiri, Azərnəşr illərdə iştirak etmişdir. SSRİ medal- və uşaqgəncnəşrdə Bədii ədəbiyyat ları və Azərbaycan Ali Soveti Rəyasət şöbəsinin redaktoru, “İnqilab və Heyətinin Fəxri Fərmanları ilə təltif mədəniyyət” jurnalı, sonra “Ədəbiyyat olunmuşdur. qəzeti” redaksiyalarında məsul katib, Əməkdar incəsənət xadimi, nasir, “Göyərçin” jurnalının məsul redakto- dramaturq, publisist Yusif Əhmədulla ru, “Ədəbiyyat və incəsənət” qəzetinin oğlu Əzimzadə 1984-cü il mart ayının baş redaktoru, “Ulduz” gənclik jurna- 6-da Bakıda vəfat etmişdir. lında redaktor əvəzi və Azərbaycan

42 Xarici ədəbiyyat FEVRAL 200 ÇARLZ DİKKENS 7 illiyi 1812-1870 İngilis yazıçısı

Çarlz Dikkens 1812-ci il fevral səyahət etmiş və tezliklə aldanıldı- ayının 7-də Lendport şəhərində xırda ğını anlamışdır. O, vətənə qayıdaraq məmur ailəsində anadan olmuşdur. “Amerika qeydləri”ni çap etdirmişdir. Çarlz dünyaya gələndən azacıq sonra Bir il sonra isə Çarlz “Martin Çezz- onun ailəsi London şəhərinə köçmüş- lvit” romanını oxuculara təqdim edir. dür. 1823-cü ildə ilk ibtidai təhsilini 40-cı illərdə Dikkens məşhur “Yeni il başa vuran Çarlz müstəqil qazanc əldə hekayələri” silsiləsini və “Dombi və etmək üçün məktəbdən uzaqlaşmağa oğlu” (1847) romanını nəşr etdirmiş- məcbur olmuşdur. Görkəmli ingilis dir. yazıçısı “Bozun oçerkləri” olan ilk ki- 1948-ci ildən sonra Dikkens bir Ədəbiyyat tabını 1835-cı ildə yazmışdır. Dünya sıra sosial məzmunlu romanlar yaz- ədəbiyyatının görkəmli nümayəndəsi mışdır. Bunlardan, xüsusilə, “Soyuq Dikkens, Ç. Oliver Tvistin macəraları [Mətn]: roman / kimi tanınan Çarlz Dikkens ingilis ev” (1852), “Ağır zamanlar” (1854), Çarlz Dikkens.- Bakı: Çaşı- ədəbiyyatında tənqidi realizmin banisi “Balaca Dorrit” (1856) romanla- oğlu, 2005.- 455 s. olmaqla yanaşı, həm də tanınmış yu- rı diqqətəlayiqdir. Eyni zamanda bu Dikkens Çarlz [Mətn] // Azərbaycan Sovet Ensiklo- mor və satira ustasıdır. Onun yaradı- illərdə Dikkens daha çox öz əsərlərini pediyası: 10 cilddə.- Bakı, cılığının ilkin dövrünə aid olan “Pik- oxumağa diqqətini artırır. Onun əsəri 1979.- C. 3.- S. 449-450. vik klubunun qeydləri” (1936) adlı qiraətlə oxumaq istedadı da elə bu za- İnternetdə əsərində patriarxal İngiltərə təsvir olu- man məlum olur. www.az.wikipedia.org nur. “Oliver Tvistin macəraları” (1837) 50-ci illərin sonlarından başlayaraq adlı romanında yoxsulların həyatını o, az yazır, sosial mövzulardan uzaq- təsvir edərək şəxsi səadət naminə öz laşır, əsərlərinin mövzu dairəsi daralır. qəhrəmanını maneələrin dəf olunma- Ömrünün son onilliyi onun yaradıcılı- sına çağırır. Bundan sonra “Nikolas ğının süqut illəri kimi səciyyələnir və Nikkibi” (1838), “Qədim dövrlər dü- Çarlz Dikkens 1870-ci ildə sonuncu kanı” (1839) və “Barnabi Rac” (1841) romanı “Edvin Drud” əsərini bitirməyə romanlarını çap etdirmişdir. 1842-ci macal tapmamış dünyasını dəyişir. ildə azadlıq və xoş güzəran əldə etmək məqsədilə Dikkens Amerikaya (ABŞ)

43 Tarixdə bu gün

FEVRAL 20 QARADAĞLININ İŞĞALINDAN 17 illiyi 20 İL ÖTÜR

Əhalisinin sayı 1507 (354 ailə) öldürülmüş, çoxlu sayda insan yara- İşğal tarixi 17.02.1992 lanmış, güllə yarası alanlardan 5 nəfəri sonradan dünyalarını dəyişmişlər. 17 Qaradağlı kəndi Xocəvənd rayo- fevral 1992-ci il tarixdə Qaradağlı nunda, rayon mərkəzindən 13 kilo- kəndi ermənilər tərəfindən işğal edi- metr qərbdə, Xocəvənd-Xankəndi av- lib. Qarabağ müharibəsində kənd üzrə tomobil yolunun kənarında, dağətəyi 43 ailə öz başçısını itirib. 118 nəfər ərazidə, Xonaşen çayının sahilində əsir götürülmüş, 33 nəfər ermənilər Məhərrəmli, Z.Qaradağlı yerləşir. Əhalisi əsasən heyvandarlıq, tərəfindən güllələnmiş, öldürülən faciəsi [Mətn].-Bakı,2011. taxılçılıq, baramaçılıq, üzümçülük və yaralı halda olanları bir yerdə Aydınoğlu, T. Erməni və bostançılıqla məşğul olur. Kəndin təsərrüfat quyusuna tökərək üzlərini vəhşiliyinin qanlı səhifəsi ərazisində Qaranlıq dərə, Kotan dərəsi, torpaqlamışlar. Əsirlikdə saxlanılan- // Xalq qəzeti.- 2011.-17 fevral. - №. - S. 8. - Pambıqlı, Qəfər dərəsi, Şuşu, İtuçan lara qarşı vəhşi, vandalizm hərəkətləri Babayev, S. Qaradağlı qaya, Nağı meşəsi, Heydər bağı, Kar ilə davranılması, insanların başları- faciəsi: onun miqyası daş, Namaz ölən yol, Şirinin meşəsi, nın kəsilməsi, diri-diri basdırılması, dəhşətli olmuşdur // Res- publika. - 2011.-17 fevral. Manas dərəsi, Manas düzü, Musa dişlərinin çəkilməsi, ac-susuz saxlanıl- - №37. - S.8 dərəsi, Pişikli dərə, Dəhnə dərəsi, maları, döyülərək öldürülmələri insan- Rzalı, R. Qaradağlı faciəsi Bəylik bağı, Baba bulağı, Məmməd lığa qarşı törədilmiş cinayət hadisəsi // Azərbaycan. - 2011.-17 bulağı, Bəylik bulağı, Kar daş bulağı, idi. 140-a yaxın uşaq yetim qalmış- fevral. - №37. - S. 6. Çanaq bulağı, Fındıqlı bulaq və s. coğ- dır. Ümumilikdə Qaradağlı kəndində İnternetdə rafi adlar qeydə alınıb. 91 nəfər, kənd sakinlərinin hər 10 www.xocavendmks.com 1988-ci ildən mənfur qonşuları- nəfərindən biri qətlə yetirilmişdir. www.faktxeber.com mızın torpaq-ərazi iddiası başlayan Öldürülənlərdən 10 nəfəri qadın, 8 www.dak.az dövrdən etibarən Qaradağlı kəndinin nəfəri məktəbli olmuşdur. dinc sakinləri hər gün ermənilərin İşğal nəticəsində kənddə 200 ev, 1 hücumuna məruz qalmışdır. Erməni mədəniyyət evi, 320 yerlik orta məktəb təxribatçıları tərəfindən törədilmiş ter- binası, 25 çarpayılıq xəstəxana binası ror aktları nəticəsində 1991-ci ilin 28 və digər obyektlər dağıdıldı. Kəndin iyun tarixində 3 nəfəri qadın olmaqla 6 800 nəfərə yaxın sakini məcburi köç- nəfər diri-diri yandırılmış, 1991-ci ilin kün düşdü. sentyabr ayında sərnişin avtobusunun gülləbaran edilməsi nəticəsində 8 nəfər

44 Tarixdə bu gün

FEVRAL 20 XOCALI SOYQIRIMININ 26 illiyi 20-ci İLDÖNÜMÜ

Ərazisi – 0,936 kv.km gününü görək. Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü Əhalisinin sayı – 25 000 nəfər təmin edək. Müstəqil Azərbaycanın hüdudlarını İşğal tarixi – 26 fevral 1992-ci il tamamilə bərpa edək. İnanıram ki, Azərbaycan xalqı belə qüdrətə malikdir”. Ötən əsrin 1992-ci ilinin fevralında tarixdə Xocalı soyqırımının 20 ili tamam olur. Bu görünməmiş qətliam baş verdi. Türkləri özlərinin faciə zamanı böyük bir yaşayış məntəqəsi yer əbədi düşməni hesab edən ermənilər məskunlaş- üzündən silinib, azərbaycanlılara qarşı amansız dıqları türk torpaqlarında insanlığa xas olmayan soyqırımı törədilib: 613 nəfər qətlə yetirilib, 1275 vəhşiliklər törətməklə, Xocalı adlı bir yurd yerini nəfər əsir götürülüb. Qanunsuz erməni silahlı yer üzündən sildilər – insanlar amansızlıqla qətlə qüvvələri mühasirədən çıxıb qaçmağa müvəffəq yetirildilər, əsir götürüldülər, şəhər isə oda qalandı. olmuş azərbaycanlıları milli mənsubiyyətlərinə Bu, Qarabağ müharibəsinin ən qəddar səhifəsi idi. görə yollarda, keçidlərdə, meşələrdə təqib 1992-ci il fevralın 25-dən 26-na keçən gecə isə edərək vəhşicəsinə öldürüblər. Habelə azğınlaş- erməni-daşnak silahlı qüvvələri və keçmiş sovet mış erməni hərbçiləri əsir və girov götürdükləri 366-cı motoatıcı alayı Xocalıya divan tutdu, ən azərbaycanlıları xüsusi amansızlıqla, işgəncə dəhşətli soyqırım törədildi. Buna qədər isə Xo- verərək qətlə yetiriblər. Mühasirədən çıxıb qaç- calı erməni-daşnaklar tərəfindən tam mühasirəyə mağa müvəffəq olan sakinlər təqib edilərək alınmışdı. Yollar tamam kəsilmiş, Xocalı taleyin Kətik meşəsində, Naxçıvanik yolunda, Qara- ümidinə buraxılmışdı. Halbuki xocalılar erməni- qaya ətrafında, Dəhraz kəndi yaxınlığında, Şel- daşnak hərbi qüvvələrinə mərdliklə müqavimət li istiqamətində, Əsgəran asfalt yolunun 86-cı göstərir, şəhəri çətinliklə də olsa qoruyub saxlayır- kilometrliyində və digər ərazilərdə amansızlıqla dılar. Düşmən elə buna görə də Xocalı sakinlərini qətlə yetiriliblər. Əsir götürülənlərdən 18 nəfəri vəhşiliklə, qəddarlıqla və kütləvi surətdə qətlə ye- Əsgəran rayon Daxili işlər şöbəsində işgəncə tirdi. verilməklə öldürülüb. Hücum zamanı dinc əhaliyə Faciənin miqyası son dərəcə böyük və dəhşətli qarşı ağlasığmaz vəhşiliklər törədilib, dözülməz idi. Ağdam istiqamətində düzlər, dərələr, dağlar işgəncələr verilib, insanların başlarının dərisi so- günahsız insanların cəsədləri ilə dolmuşdu. Yer- yulub, müxtəlif əzaları kəsilib, gözləri çıxarılıb. göy qan ağlayırdı. Ermənilər qadınlara və uşaq- Xocalıya hücum edən erməni dəstələri ölkə iqti- lara, qocalara və xəstələrə rəhm etmədən hamını sadiyyatına 170 milyon dollardan artıq ziyan vu- güllələyərək süngüdən keçirmişdilər. Xocalı soy- rub. Şəhərin toxuculuq fabriki, onlarla ictimai iaşə qırımına siyasi qiymət verən və bu barədə dünya- obyekti dağıdılıb. 200 nəfərdən çox insan müxtəlif nın ən yüksək tribunalarından danışan ümummili dərəcəli əlilə çevrilib. Ermənilər buna görə cavab lider Heydər Əliyev Xocalı sakinləri ilə görüşündə verməlidirlər. Əgər bunu edə bilməsək, gələcək demişdir: “... biz toplaşıb Xocalı faciəsinin cava- nəsillər bizi heç vaxt bağışlamayacaqdır! bını verək, şəhidlərin qanının yerdə qalmaması Azərbaycan Milli Məclisi (Parlamenti) hər il 45 fevralın 26-nı “Xocalı soyqırımı günü” elan etmiş- rabakh”) devizi altında beynəlxalq kampaniyanın dir. Hər il fevralın 26-da saat 17.00-da Azərbaycan keçirilməsi təşəbbüsü ilə çıxış etmişdir. xalqı Xocalı soyqırımının qurbanlarının xatirəsini “Xocalıya ədalət!” - artıq dünyada bu yad edir. kampaniyaya qoşulan insanların sayı günü- Doğma yurdlarından didərgin düşmüş və gündən çoxalmaqdadır. Bu kampaniya daha da Azərbaycanın 48 rayonuna səpələnmiş Xocalı genişlənməkdədir. Bu baxımdan çox güman ki, bu sakinləri Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin ədalətli kampaniya və təbii ki, bu istiqamətdə görülən işlər həlli, Ermənistanın Azərbaycana qarşı təcavüzünün bundan sonra da davam edəcək. Amma söhbət on- dəf edilməsi, ölkənin ərazi bütövlüyünün bərpa dan gedir ki, bizim hər birimiz bu kampaniyala- edilməsi ümidi ilə yaşayırlar. Onlar dünya xalq- ra dəstək verməliyik. Harada yaşamağından asılı larına, dövlətlərinə, beynəlxalq təşkilatlara haqq- olmayaraq – Azərbaycanda da, Azərbaycandan ədaləti və həqiqəti müdafiə etmək, Xocalıda kənarda da. Hərənin gücü nəyə çatırsa, Azərbaycan törədilmiş terrorizm, etnik təmizləmə faktları- həqiqətlərinin, Xocalı həqiqətlərinin təbliğ nı pisləmək barədə müraciətlər edirlər. Heydər edilməsi, bütövlükdə Qarabağ savaşında şəhid, əlil Əliyev Fondu ötən illər ərzində Xocalı soyqırımı- olmuş, yaralanmış qəhrəmanlarımızın, ümumən nın dünya ictimaiyyətinə, beynəlxalq aləmə çatdı- Azərbaycan xalqının başına gətirilən bütün rılması istiqamətində böyük işlər görüb. Dünyanın, müsibətlərin təbliğ edilməsi, erməni yalanlarının Avropanın onlarla ölkəsində Xocalı soyqırımının qarşısının alınması istiqamətində öz fəaliyyətini ildönümlərində tədbirlərin, sərgilərin keçirilməsi, ortaya qoymalıdır. filmlərin nümayiş olunması və sair bu qəbildəndir. Xocalı soyqırımına dair müxtəlif dillərdə Fond tərəfindən filmlər hazırlanıb, həmin filmlərin təqdimatı keçirilib. Həmçinin Xocalı soyqırımı ilə bağlı fotosərgilərin təqdimatı dünyanın onlarla Ədəbiyyat ölkəsində düzənlənib. Xocalı soyqırımı ilə bağlı xa- Aşırlı, A. Türkün Xocalı soyqırımı [Mətn] /Akif Aşırlı; red. Ə.M.Həsənov. - Bakı: Nurlan, 2005. - 152 s. rici kütləvi informasiya vasitələrinin əməkdaşları, Xəlilqızı, Ə. Güllələnmiş uşaqlıq [Mətn] /Əsli Xəlilqızı; red. jurnalistlər bu günə qədər nələri yazmışdı, onların M.Nazimoğlu.- Bakı: Çaşıoğlu, 2007.- 295 s. sərgiləri keçirilib. Bununla yanaşı, “Xocalı uşaq- Soyqırım cinayəti [Mətn] : (Beynəlxalq aktlar, normativ sənədlər, ların gözü ilə” rəsm sərgisi və sair böyük tədbirlər müraciətlər və şərhlər toplusu) /bur. məsul N.Abdullayev; red. təşkil olunub. Bunlar hamısı Fondun və ələlxüsus H.İsgəndərov.- Bakı: CBS Poliqrafiya, 2010.- 87 s.- (rus dilində). Мамедова, Х. Ходжалы: шехиды и шахиды [Текст]: Mehriban xanımın Xocalı soyqırımının tanıdıl- армянский терроризм как составная часть международного ması istiqamətində çox böyük xidmətləridir. Özü терроризма /Хавва Мамедова; пер. С.Мамедзаде.- Баку: Дом də nəinki Xocalı soyqırımının, ümumilikdə bütün сказки, 2005.- 248 с. Azərbaycan həqiqətlərinin təbliği istiqamətində bu Помпеев, Ю. Кровавый омут Карабаха [Текст] /Юрий Помпеев.- Баку: Изд-во Азербайджан, 1992.- 208 с. xidmətlər ölçüyəgəlməzdir. Eyni zamanda Leyla Ходжалы [Текст]: хроника геноцида /сост. Э.Ахундова; ред. xanım Əliyeva dünya ictimaiyyətinin diqqətini С.Рустамханлы, Ч.Алиоглы.- Баку: Азернешр, 1993. - 144 с. erməni işğalçılarının Azərbaycan xalqına qarşı Церцвадзе, Ф. Забытый геноцид [Текст] /Феликс Эрастович törətdikləri dəhşətli cinayətlər haqqında obyek- Церцвадзе. - Нью-Йорк : б. и., 2005. - 132 с. tiv məlumatlara cəlb etmək, sözügedən faciələrə İnternetdə beynəlxalq səviyyədə siyasi-hüquqi qiymət www.human.az vermək, eyni zamanda, Azərbaycanın Qarabağ www.khojaly.org.az münaqişəsində milli maraqlarının müdafiə olun- www.khocaly.s5.com ması məqsədi ilə “Xocalıya ədalət – Qarabağa www.azerigenocide.org azadlıq” (“Justice for Khojaly, Freedom for Ka-

46 Milli Qəhrəmanlar FEVRAL 60 AKİF ƏKBƏROV 2 illiyi 1952-1991 Milli Qəhrəman

Akif Abbas oğlu Əkbərov 1952-ci şəhəri tərəfdən “Sarı yel” yaylağına il fevral ayının 2-də Cəbrayıl rayo- hücuma keçirlər. Əhalini qorumaq nunun Balyand kəndində anadan ol- üçün polis işçilərimiz döyüşə girirlər. muşdur. 1969-cu ildə 1 saylı Beyləqan 6 saat davam edən bu döyüşdə Akif şəhər orta məktəbini bitirmiş və 1970- xüsusilə fərqlənir. Düşmənin xeyli ci ildə ordu sıralarına çağırılmışdır. canlı qüvvəsi məhv edilir. Lakin qəfil 1972-ci ildə ordudan tərxis olunmuş, düşmən gülləsi Akifdən yan keçmir. 1974-cü ildə Beyləqan rayon Daxi- O, qəhrəmancasına həlak olur. Ailəli li İşlər Şöbəsində polis nəfəri kimi idi. Beş övladı var. fəaliyyətə başlamışdır. Polis starşi- Azərbaycan Respublikası Preziden- Ədəbiyyat nası Akif Əkbərovun sonuncu iş yeri tinin 8 oktyabr 1992-ci il tarixli 264 Azərbaycan Respublikası Polis şöbəsinin Dövlət avtomobil saylı Fərmanı ilə Əkbərov Akif Abbas Daxili işlər orqanları- müfəttişliyi bölməsində yol-patrul oğlu ölümündən sonra “Azərbaycanın nın bir qrup əməkdaşına “Azərbaycanın Milli xidməti müfəttişi olmuşdur. 1991-ci Milli Qəhrəmanı” adına layiq görül- Qəhrəmanı” adı verilməsi il avqust ayının 5-də Beyləqan Rayon müşdür. Milli Qəhrəman Beyləqan haqqında: [Əkbərov Akif Abbas oğlu – yol Polis şöbəsinin bir qrup əməkdaşı ilə rayonunda dəfn edilmişdir. Büstü keşik xidməti müfəttişi – birlikdə Akif Əkbərov da Kəlbəcər qoyulmuş, Beyləqan rayonundakı Azərbaycan Respublikasının suverenliyi və ərazi bütövlü- rayonunun “Sarı yer” yaylağındakı küçələrdən birinə onun adı verilmiş- yünün qorunmasında, dinc mülki şəxslərin təhlükəsizliyini təmin dir. əhalinin təhlükəsizliyinin etmək üçün oraya ezam olunur. Av- təmin edilməsində göstərdiyi şəxsi igidlik və şücaətə qust ayının 12-də ermənilər Cermuq görə]: Azərbaycan Res- publikası Prezidentinin Fərmanı, 8 oktyabr 1992-ci il [Mətn]//Azərbaycan.- Biz fəxr edirik ki, Azərbaycan xalqının milli mənliyini qoru- 1992.- 9 oktyabr.- S. 1.- maq üçün öz canından keçməyə hazır olan övladları vardır. (ölümündən sonra). Əkbərov Akif Abbas oğlu [Mətn]: biblioqrafiya // Heydər Əliyev, ümummilli lider Azərbaycanın Milli Qəhrəmanları /tərt. ed. H.Həmidova.- Bakı, 2008.- S. 53. Əsgərov, V. Əkbərov Akif Abbas oğlu [Mətn] /V.Əsgərov //Azərbaycanın Milli Qəhrəmanları.- Bakı, 2005.- S. 49. İnternetdə www.az.wikipedia.org 47 Milli Qəhrəmanlar FEVRAL 50 FİRUDDİN ŞAMOYEV 7 illiyi 1962-1992 Milli Qəhrəman

Firuddin İsa oğlu Şamoyev 1962-ci kəndlərinin müdafiəsində iştirak et- il fevral ayının 7-də Qazax rayonunda miş, düşəmənin xeyli canlı qüvvəsini anadan olmuşdur. Orta təhsilini burada və zirehli texnikasını məğlubiyyətə almışdır. 1981-1983-cü illərdə Qazax uğratmışdı. Ancaq çox əfsus ki, 1992- rayon Hərbi Komissarlığının çağırışı ci il 13 aprel Quşçu Ayrım kəndi ilə həqiqi hərbi xidmətdə olmuşdur. ətrafında gedən döyüşlərdə Firuddin Ordudan təxis olunduqdan sonra do- qəhrəmancasına həlak oldu. ğulduğu Qazax şəhərinə gələrək, Ailəli idi, üç övladı yadigar qalıb. Təmir-Tikinti İdarəsində çilingər kimi Azərbaycan Respublikası Preziden- işə başlayır. Ermənilərin torpaqları- tinin 1992-ci il 7 iyun tarixli 833 saylı Ədəbiyyat mıza təcavüzü, törədilən vəhşiliklər fərmanı ilə Şamoyev Firuddin İsa oğ- Azərbaycan Respublika- onu bərk narahat edirdi. Firuddin 8 luna ölümündən sonra “Azərbaycanın sının Müdafiə Nazirliyi- nin hərbi qulluqçularına iyul 1991-ci ildə könüllülərdən ibarət Milli Qəhrəmanı” adı verilmişdir. “Azərbaycanın Milli dəstəyə yazıldı. O, 707 saylı hərbi Qazax şəhərinin Şəhidlər xiyaba- Qəhrəmanı” adı verilməsi haqqında: [Şamoyev hissənin minaatan bölüyünün koman- nında dəfn edilib. Firuddin İsa oğlu – siravi – diri vəzifəsinə təyin olundu. Qazax şəhərindəki məktəblərdən Azərbaycan Respublikasının Firuddin Qazax rayonunun Ba- biri qəhrəmanımızın adını daşıyır. suverenliyi və ərazi bütölü- yünün qorunmasında, dinc ğanis Ayrım, Məzəm, Quşçu Ayrım əhalinin təhlükəsizliyinin təmin edilməsində göstərdiyi şəxsi igidlik və şücaətə görə] : Azərbaycan Res- publikası Prezidentinin Fərmanı, 7 iyun 1992-ci il[Mətn] //Azərbaycan Vətən yolunda şəhid olanların qəhrəmanlıq Respublikası Ali Sovetinin Məlumatı.-1992.-№13.- nümunələri heç vaxt unudulmayacaqdır. Onlar bizim S.25.- (ölümündən sonra). qəlbimizdə əbədi yaşayacaqlar. Əsgərov, V. Şamoyev Firuddin İsa oğlu [Mətn] / Heydər Əliyev, ümummilli lider V.Əsgərov // Azərbaycanın Milli Qəhrəmanları.- Bakı: Respublika xatirə kitabı redaksiyası, 2005.- S.208. Şamoyev Firuddin İsa oğlu [Mətn] //Azərbaycanın Milli Qəhrəmanları: biblioqrafiya / tərt. ed. H. Həmidova; M.F.Axundov adına Azərbaycan Milli Kitabxa- nası.- Bakı, 2008.- S.193.

48 Milli Qəhrəmanlar

FEVRAL 45 RÖVŞƏN HÜSEYNOV 22 illiyi 1967-1992 Milli Qəhrəman

Rövşən Şəmil oğlu Hüseynov 1967- landağa hucuma keçmişdi. İlk hucumun ci il fevral ayının 22-də Ağdam rayonu- qarşısı məharətlə alındı. Düşmən pərən- nun Quzanlı kəndində anadan olmuş- pərən salındı. Bu, 1992-ci ilin 28 aprel dur. 1984-cü ildə Quzanlı kəndində orta günü idi. Tələbə taqımı qarşısındakı bu məktəbi bitirdikdən sonra Ağdam rayon məğlubiyyətdən qəzəblənən düşmən dörd Mədəniyyət evində işləmişdir. gündən sonra daha böyük qüvvə topla- 1985-ci ildə Bakı Dövlət Universite- yaraq hucuma keçir. Rövşənin taqımı tinin Fizika fakültəsinə daxil olmuşdur. düşmənin iki zirehli texnikasını və onlarla 1985-1987-ci illərdə ordu sıralarında canlı qüvvəsini məhv etdi. Düşmənin Ho- xidmət etmişdir. landağı alıb Çaykəndə çıxmaq planı alt- Rövşənin təşəbbüsü ilə 1992-ci ildə üst edildi. Bakı Dövlət Universitetinin 20 tələbəsi Elə Marquşevan uğrunda gedən vuruş- dövlət imtahanlarının başlanmasına üç lar da tarixə düşəcək bir döyüş idi. 1992- ay qalmış, təhsillərini yarımçıq qoyaraq ci il may ayının 11-də gedən döyüşdə iki ay hərbi hazırlıq keçirlər. Sonra on- Mingəçevir bölüyünün 27 döyüşçüsü lar ən qaynar döyüş nöqtəsinə – Goran- mühasirəyə düşmüşdü. Briqada koman- boya yollanırlar. Tələbə taqımı 703 saylı diri onları mühasirədən qurtarmaq üçün hərbi hissəyə təhkim olunur. Ən ağır sı- tələbə döyüşçülərə müraciət etdi. Onlar naq saatı Holandağ yüksəkliyi uğrun- Mingəçevir bölüyünü mühasirədən çıxar- da gedən döyüşlərdə olur. Holandağdan dılar, lakin özləri mühasirəyə düşdülər. Bu Ergəc, Mənəsli, Buzluq və Şaumyana qeyri-bərabər döyüşdə tələbələrdən ikisi (Agcakənd) nəzarət etmək mümkün idi. həlak oldu, bir neçəsi yaralandı. Rövşən Düşmənin 300-dən artıq əsgər və zabiti vəziyyəti ani olaraq qiymətləndirdi və müasir hərbi texnika ilə silahlanaraq Ho- döyüş dostlarının əsir düşəcəyini gö- rüb, atəş nöqtəsini öz üzərinə götürdü. Ədəbiyyat Onun pulemyotu düşmənin başına od Azərbaycan Respublikasının Müdafiə Nazirliyinin hərbi qulluqçularına ələyirdi. Cəsur komandirin əmrilə döyüş “Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı” adı verilməsi haqqında: [Hüseynov Rövşən dostları mühasirədən çıxdılar. O özü isə Şəmil oğlu – sıravi – Azərbaycan Respublikasının suverenliyinin və ərazi bütövlü- yünün qorunmasında, Vətənimizin torpaqlarının erməni işğalçılarından müdafiə qəhrəmancasına həlak oldu. edilməsində gedən döyüşlərdə qəhrəmanlıqla vuruşaraq göstərdiyi şəxsi igidlik Subay idi. və şücaətə, öz müqəddəs əsgəri və xidməti borcunun şərəflə yerinə yetirılməsində Azərbaycan Respublikası Prezidenti- göstərdiyi misilsiz xidmətlərinə görə]: Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Fərmanı, 16 sentyabr 1994-cü il [Mətn]//Azərbaycan.- 1994.- 21 sentyabr.- S.1.- nin 16 noyabr 1994-cü il tarixli 202 say- (ölümündən sonra). lı Fərmanı ilə Hüseynov Rövşən Şəmil Abbasoğlu, B. Ölməz qəhrəman [Mətn] //Abbasoğlu, B. Ölərkən dünyaya gələn oğluna ölümündən sonra “Azərbaycanın oğullar.- Bakı, 2004.-S.158-171. Milli Qəhrəmanı” adı verilmişdir. Hüseynov Rövşən Şəmil oğlu [Mətn] //Əsgərov, V. Azərbaycanın Milli Ağdam rayonunun Quzanlı kəndində Qəhrəmanları.-Bakı, 2005.-S. 90. dəfn edilib. Bakı Dövlət Universitetində Hüseynov Rövşən Şəmil oğlu [Mətn] //Azərbaycanın Milli Qəhrəmanları: Bibli- büstü qoyulub. oqrafiya /tərt. ed. H.Həmidova; M.F.Axundov adına Azərbaycan Milli Kitabxana- sı.- Bakı, 2008.- S.90. 49 Milli Qəhrəmanlar

FEVRAL 55 ƏRƏSTUN MAHMUDOV 23 illiyi 1957-1992 Milli Qəhrəman

Ərəstun İspəndi oğlu Mahmudov muşdur. O, özünü işgüzar və aviasi- 1957-ci il fevral ayının 23-də İsmayıllı ya texnikasını yaxşı bilən mütəxəssis rayonunun Pirəbilqasım kəndində dün- kimi tanıtmış və 1990-cı ildə Ukray- yaya göz açmışdır. Ailəsi ilə birlikdə nanın Kremençuq şəhərinə növbəti Bakı şəhərinə köçmüş, 1974-cü ildə ixtisasartırma kursuna göndərilmişdir. Nizami rayonundakı 220 saylı orta Bundan sonra Ərəstun Mİ-8 vertol- məktəbi bitirmişdir. 1975-ci ildə Le- yotunun bort-mexaniki təyin edilmiş- ninqrad vilayətinin Viborq şəhərində dir. Daha sonra o, Dağlıq Qarabağ və yerləşən Mülki Aviasiya Məktəbinə Ermənistanla həmsərhəd olan rayon- daxil olmuşdur. 1978-ci ildə təhsilini larda döyüş əməliyyatı keçirən ekipa- başa vurub, Azərbaycan Hava Yolları- jın tərkibinə daxil edilmişdir. nın Zabrat Aviasiya Şirkətində texnik- O, Mİ-8 vertolyotunun heyəti ilə mexanik kimi AN-2 təyyarəsində dəfələrlə döyüş bölgələrinə ezam edil- əmək fəaliyyətinə başlamışdır. İdma- miş, dinc əhalinin köçürülməsində, nın ağır atletika növü ilə məşğul olan döyüş bölgələrinə ərzaq və müəyyən Ərəstun Azərbaycanda, keçmiş SSRİ ləvazimatın çatdırılmasında yaxından məkanında və eləcə də bir sıra xarici iştirak etmişdir. ölkələrdə keçirilən mötəbər yarışların Cəbhə bölgələrinə son uçuşu 1992- iştirakçısı olmuş, müxtəlif mükafatla- ci il yanvar ayının 28-də olmuş, Ağ- ra layiq görülmüşdür. dam və Şuşa marşrutu üzrə yerli əhalini Mahmudov 1989-cu ildə Omsk daşıyarkən Mİ-8 vertolyotu erməni şəhərində ixtisasartırma kursu keçmiş, yaraqlıları tərəfindən raketlə vurulmuş Mİ-2 vertolyotunun bort-mexaniki ol- və o, bütün heyətlə birlikdə həlak ol- muşdur. Ailəli idi. Üç övladı var. Ədəbiyyat Azərbaycan Respublikası Preziden- “Azərbaycan Hava Yolları” Dövlət Konserninin əməkdaşlarına “Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı” adı verilməsi haqqında : [Mahmudov Ərəstun İspəndi oğlu – tinin 25 noyabr 1992-ci il tarixli 337 Mİ-8 vertolyotunun mexaniki – Azərbaycan Respublikasının suverenliyi və ərazi saylı Fərmanı ilə Mahmudov Ərəstun bütövlüyünün qorunmasında, dinc əhalinin təhlükəsizliyinin təmin edilməsində göstərdiyi şəxsi igidlik və şücaətə görə] : Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İspəndi oğluna ölümündən sonra Fərmanı, 25 noyabr 1992-ci il [Mətn]//Azərbaycan Respublikası Ali Sovetinin “Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı” adı Məlumatı.- 1992.- № 22.- S. 68.- (ölümündən sonra). verilmiş, Bakı şəhərinin Şəhidlər Xi- Əsgərov, V. Mahmudov Ərəstun İspəndi oğlu /V.Əsgərov //Azərbaycanın Milli yabanında dəfn edilmişdir. Oxuduğu Qəhrəmanları.- Bakı,2005.- S.127. 220 saylı orta məktəbə qəhrəmanın Mahmudov Ərəstun İspəndi oğlu [Mətn] //Azərbaycanın Milli Qəhrəmanları: biblioqrafiya /tərt. H.Həmidova; M.F.Axundov adına Azərbaycan Milli Kitabxana- adı verilmiş, yaşadığı binanın önünə sı.- Bakı, 2008.- S.128. xatirə lövhəsi vurulmuşdur. İnternetdə www.az.wikipedia.org 50 Milli Qəhrəmanlar FEVRAL 50 İNQiLAB İSMAYILOV 24 illiyi 1962-1992 Milli Qəhrəman

İnqilab Ələkbər oğlu İsmayılov ermənilər ərazimizə 6 dəfə hücum 1962-ci ildə fevral ayının 24-də Xo- etsələr də məğlub olub geri çəkildilər. calı şəhərində anadan olmuşdur. O, Azərbaycanın mərd oğulları düşmənin 1979-cu ildə burada məktəbi bitirmiş- 6 postunu tam məhv etdi. Bu ağır dir. 1981-ci ildə ordu sıralarına çağırıl- döyüşlərdə İnqilab İsmayılov da bu mışdır. 1984-cü ildə Xarkov şəhərində qələbəni qanı ilə yazdı. xidmətini başa vuraraq doğma yurdu Azərbaycan Respublikası Prezi- Xocalıya dönür. 1990-cı ildə burada dentinin 8 oktyabr 1992-ci il tarixli polis nəfəri kimi işə düzəlir. 264 saylı Fərmanı ilə İsmayılov İn- 1992-ci ilin fevralın 25-26-da qilab Ələkbər oğlu ölümündən sonra erməni işğalçıları Xocalı soyqırımı “Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı” fəxri törədilən zaman İnqilab döyüşə atılır. adına layiq görülmüşdür. Bir neçə erməni yaraqlısını məhv edən Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı döyüşçü yerli sakinləri təhlükəsiz İnqilab İsmayılovun adını Bakının əraziyə çıxarır. Daha sonra İnqilab Xətai rayonundakı küçələrdən biri da- Ağdamda Daşbaşı yüksəkliyini qorun- şıyır, həmin küçədə qəhrəmanın xatirə masında, ermənilərin buraya dəfələrlə lövhəsi vurulub. hücumunun qarşısının alınmasında yaxından iştirak etmişdir. 1992-ci il iyun ayının 12-də

Ədəbiyyat İsmayılov, İ. Ana dərdi [Mətn] : [İnqilab İsmayılova ithafən anası Ceyran xanımın söylədiyi baya- tılardan ibarət eyni adlı kitab haqqında] /İ.İsmayılov //Bakı.-1996.-1 mart.-S.4. Məmmədağa, C. Bir ocağın alovları [Mətn] /C.Məmmədağa, Ş.Rüstəm //Bakı.-1997.-S.95. Hüseynov, S. İsmayılov İnqilab Ələkbər oğlu [Mətn] //Hüseynov S. Xocalıya qayıdacayıq .-Bakı, 1999.- S.11-12. Əsgərov, V. İsmayılov İnqilab Ələkbər oğlu [Mətn] //Əsgərov V. Azərbaycanın Milli Qəhrəmanları .- Bakı, 2005.- S.106-107. İnternetdə www.az.wikipedia.org www.google.az

51 Milli Qəhrəmanlar

FEVRAL 60 ELMAN HÜSEYNOV 28 illiyi 1952-1993 Milli Qəhrəman

Elman Süleyman oğlu Xalq Deputatları İcraiyyə Komitəsi Hüseynov 1952-ci il fevral ayının 28- sədrinin müavini, 1988-1990-cı illərdə də Tərtər rayonunun Azadqaraqoyun- Tərtərçay hidroqovşağı İstismar lu kəndində anadan olmuşdur. 1958- İdarəsinin rəisi, sonra isə rayon Par- 1968-ci illərdə Azadqaraqoyunlu kənd tiya Komitəsində məsul vəzifələrdə orta məktəbində orta təhsil almışdır. çalışmışdır. Dəfələrlə rayon sovetinə 1968-ci ildə Azərbaycan Dövlət Poli- deputat seçilmişdir. Nazirlər Kabineti texnik İnstitutunun hidro-meliorasiya nəzdində Xalq Təsərrüffatı İdarəetmə fakültəsinə qəbul olmuş, 1973-cü İnstitutunu fərqlənmə diplomu ilə bi- ildə mühəndis ixtisası alaraq təhsilini tirmişdir. başa vurmuşdur. 1973-1975-ci illərdə 1991-ci ildə könüllü olaraq Tərtərin Gürcüstanın Axalkalaki şəhərində ley- müdafiəsi üçün tabor yaradılması ilə tenant rütbəsində zabit kimi xidmət bağlı Müdafiə Nazirliyinə müraciət etmişdir. 1980-1982-ci illərdə Bakı etmiş, 1991-ci ilin sentyabrında Tərtər Ali Partiya Məktəbində təhsil almış- özünümüdafiə qərərgahının rəisi, dır. 1982-1985-ci illərdə Tərtər ra- 1991-ci ilin noyabrında Tərtər ərazi yon Xalq Nəzarəti Komitəsinin sədri, özünümüdafiə batalyonunun koman- 1985-1988-ci illərdə Tərtər rayon diri təyin olunmuşdur. Ağdərə rayo- Ədəbiyyat nunun və ətraf yaşayış məntəqələrinin Azərbaycan Respublikasının bir qrup hərbi qulluqçusuna və polis işçilərinə düşməndən azad olunmasında fəal işti- “Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı” adı verilməsi haqqında [Mətn]: [Hüseynov rak etmişdir. Şəxsi şücaəti və rəhbərliyi Elman Süleyman oğlu – mayor – Azərbaycan Respublikasının suverenliyi və ərazi altında keçirilmiş döyüş əməliyyatları bütövlüyünün qorunmasında, Vətənimizin torpaqlarının erməni işğalçıların- dan müdafiə edilməsində gedən döyüşlərdə qəhrəmanlıqla vuruşaraq göstərdiyi nəticəsində düşmənin xeyli canlı şəxsi igidlik və şücaətə, öz müqəddəs əsgəri və xidməti borcunu şərəflə yerinə qüvvəsi və texnikası məhv edilmiş- yetirilməsindəki misilsiz xidmətlərinə görə]: Azərbaycan Respublikası Prezi- dentinin Fərmanı, 15 yanvar 1995-ci il //Azərbaycan.- 1995.- 17 yanvar.- S.1.- dir. Döyüşlərdə iki dəfə yaralanmışdır. (ölümündən sonra). 1993-cü il yanvar ayının 14-də Vəng Ölməzlik [Mətn] : [Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı Elman Hüseynov haqqında] yüksəkliyi uğrunda gedən döyüşdə /Ə.Qonaq.- Bakı: Hüquq ədəbiyyatı, 2000.- 91 s. qəhrəmancasına şəhid olmuşdur. Əsgərov, V. Hüseynov Elman Süleyman oğlu [Mətn] //V.Əsgərov Azərbaycanın Azərbaycan Respublikası Prezi- Milli Qəhrəmanları.- Bakı, 2005.- S. 86. dentin 15 yanvar 1995-ci il fərmanı Seyidzadə, M. Hüseynov Elman Süleyman oğlu [Mətn] //Seyidzadə, M. Milli qəhrəmanlar zirvəsi. - Bakı, 2010. - S. 92. ilə ölümündən sonra “Azərbaycanın İnternetdə Milli Qəhrəmanı” adına layiq görül- müşdür. Tərtər rayonunun Qaraqoyun- www.az.wikipedia.org, lu kəndində dəfn edilib, adına Tərtər www.azersayt.com, rayonunda küçə var. Tərtər rayonunda www.lent.az qəhrəmanın büstü ucaldılıb. 52 Siyasət.Hərbi iş

FEVRAL 280 CORC VAŞİNQTON 22 illiyi 1732-1799 Dövlət xadimi

Corc Vaşinqton 1732-ci il fevral nın (1786-1787) yatırılmasına başçılıq ayının 22-də Virciniya ştatının Briçes- etmişdir. Krik şəhərində varlı plantasiya sahibi Corc Vaşinqton Amerika Birləşmiş ailəsində anadan olmuşdur. 16 yaşın- Ştatlarının ilk prezidenti (1789-1797) dan yerölçən işləməyə başlamışdır. olmuşdur. Prezident olduğu müddətdə 1753-1754-cü illərdə Virciniya üsyan- Vaşinqton çalışırdı ki, bütün ştatları va- çı ordusu dairələrindən birinə koman- hid hakimiyyət ətrafında sıx birləşdirsin dirlik etmişdir. 1759-cu ildə polkovnik və əhalidə azadlığa məhəbbətlə yanaşı rütbəsində istefaya çıxmış, 1759-1774- qanunlara hörmət aşılasın. Bu, heç də cü illərdə Virciniya qanunvericilik asan başa gəlmirdi. Bir sıra qüvvələr məclisinin deputatı olmuşdur. 1775-ci Amerika ştatlarının müstəqilliyinin Ədəbiyyat il iyunun 15-də üsyançı ordunun baş genişlənməsini istəyir və Vaşinqto- Babayev, B. Corc Vaşinq- komandanı seçilən Vaşinqton nizami nun təmsil etdiyi mərkəzi hakimiyyətə ton [Mətn] /B.Babayev, ordu yaratmağa nail olmuş və partizan qarşı çıxırdılar. 1793-cü ildə ikinci R.İsmayılov.- Bakı: Yeni Nəsil, 2001.- 14 s. dəstələri ilə birlikdə İngiltərənin ni- dəfə ABŞ prezidenti seçilən Vaşinq- Vaşinqton Corc [Mətn] // zami qoşunlarını məğlubiyyətə uğrat- ton andiçmə mərasimindəki nitqində Azərbaycan Sovet Ensiklo- mışdır. 1787-ci ildə onun sədrliyi ilə fəxrlə dedi ki, Konstitusiya qaydaları pediyası: 10 cilddə.- Bakı, 1978.- C. 2.- S. 425. ABŞ Konstitusiyası hazırlanmışdı. O, Amerika torpağında kök salmışdır. İlk həm də ABŞ-da ikipartiyalı sistemin ABŞ prezidenti ölkəsinin istənilən xa- İnternetdə yaradıcılarındandır. Vaşinqton Böyük rici dövlətlə hərbi və ya siyasi ittifa- www.az.wikipedia.org Fransa inqilabının başlanmasını alqış- qının əleyhinə idi. O, xarici ölkələrlə lamış, lakin onun genişlənməsinə eh- əlaqələrin yalnız iqtisadi zəmində tiyatla yanaşmışdır. Köləliyin tədricən qurulmasının tərəfdarı idi. İkinci pre- ləğvi tərəfdarı olmuş və şəxsən özünə zidentlik müddəti başa çatarkən Corc məxsus qulların azad edilməsini Vaşinqtonun nüfuzu kifayət edirdi ki, vəsiyyət etmişdir. prezidentliyini davam etdirsin. Ölkədə Vaşinqton tarixə Şimali Amerika- qarışıqlıq yaranacağından ehtiyatla- nın istiqlaliyyəti uğrunda mübarizədə nan bəzi siyasətçilər ona hakimiyyətdə mütərəqqi xadim kimi daxil olmuş- qalmağı təklif edirdilər. Lakin Vaşinq- dur. Bununla belə, o, varlı siniflərin ton istefaya çıxdı və beləliklə, ABŞ-da mənafeyinin ifadəçisi olaraq qalmış prezidentlik hakimiyyətinin könüllü və beləliklə burjua inqilabçısına xas təhvil verilməsi ənənəsinin əsasını olan məhdudluqdan yaxa qurtara qoydu. O, 1799-cu il dekabr ayının 14- bilməmişdir. Vaşinqton Şeys üsyanı- də Maunt-Bernonda vəfat etmişdir.

53 Siyasət.Hərbi iş MƏMMƏDŞƏRİF FEVRAL 95 HƏMİDOV 23 illiyi 1917-1962 Hərbi xadim

Məmmədşərif Həbibulla oğlu missarı vəzifələrində çalışmışdır. Həmidov 1917-ci il fevra aylının 23- O, 1960-cı ildə ADU-nun Tarix də Şəki şəhərində anadan olmuşdur. fakültəsini bitirmişdir. 1960-1969-cu O, 1929-cu ildən Nuxanın (Şəki) illərdə Azərbaycanın Hərbi Komissarı İpəksarma müəssisələrində, 1937- olmuşdur. 1940 illərdə Şəki komsomol və par- Məmmədşərif Həmidov 2-ci də- tiya komitələrində işləmişdir. 1940- rəcəli “Vətən müharibəsi” ordeni, 2 cı ildən sovet ordusunda xidmət “Qırmızı Ulduz” ordeni və medallarla etmişdir. Böyük Vətən müharibəsində təltif edilmişdir. vzvod komandirinin köməkçisi, ba- Hərbi xadim, general-mayor Məm- talyon qərargahının rəisi, diviziya mədşərif Həbibulla oğlu Həmidov qərargah əməliyyatının bölmə rəisinin 1962-ci ildə vəfat etmişdir. Həlak ol- Ədəbiyyat köməkçisi olmuşdur. duğu yerdə – Goranboy-Gəncə avto- Bəşarət. Nəsillərə nümunə M.Həmidov 1945-ci ildə Ali za- mobil yolu kənarında – xatirə abidəsi [Mətn] /Bəşarət //Gələrsən- bitlər məktəbini bitirmişdir. Hərbi qoyulmuşdur. Bakı şəhərində adına görərsən.- 2008.-№ 3.- təhsilini başa verdikdən sonra, o, küçə, gəmi, Şəkidə isə məktəb var. S.58-59. 1949-1956-cı illərdə Xaçmaz rayon İnternetdə hərbi komissarlığında şöbə rəisi, 1956- www.google.az 1960-cı illərdə Bakı şəhəri Hərbi Ko-

54 Teatr.Kino.Estrada.Sirk FEVRAL 100 MƏHƏRRƏM HAŞIMOV 2 illiyi 1912-1969 Rejissor

Məhərrəm Kazım oğlu Haşımov qadın”, V.Rozovun “Ənənəvi toplantı” 1912-ci il fevral ayının 2-də Bakıda (1968), N.Hikmətin “Domokl qılıncı” anadan olmuşdur. O, Moskvada təhsil (1969) və onlarla digər tamaşalara qu- almış ilk azərbaycanlı rejissorlar- ruluş vermişdir. dan biridir. M.Haşımov 1936-cı ildə Məhərrəm Haşımov 1951-ci ildə A.V.Lunaçarski adına Moskva Dövlət Azərbaycan Dövlət Rus Dram Teatrı- Teatr Sənəti İnstitutunu bitirmişdir. nın bir qrup yaradıcı heyəti ilə birlikdə 1944-cü ildə isə Azərbaycan Dövlət İmran Qasımovun “Xəzər üzərində Gənc Tamaşaçılar Teatrında rejissor və şəfəq” tamaşasına görə SSRİ Dövlət baş rejissor işləyib. “Ayaz”, “Xasay”, mükafatına layiq görülmüşdü. Ədəbiyyat “Qaçaqlar”, “Aydın” və s. tamaşalara M.Haşımov 1951-1956-cı illərdə Zeynalov, P. Ədəbi sənət quruluş vermişdi. Azərbaycan Dövlət Opera və Balet ücün istedadlı rejissor [Mətn] : [Məhərrəm M.Haşımovun rejissura işinin ikin- Teatrında, 1960-1965-ci illərdə isə Haşımovun ölümündən ci əsas mərhələsi onun fasilələrlə 20 “Azərbaycanfilm” kinostudiyasında 40 il kecir] /P.Zeynalov // Mədəniyyət.-2009.-13 may.- ildən artıq işlədiyi Azərbaycan Dövlət direktor vəzifəsində çalışmışdır. Ki- S.6. Rus Dram Teatrı ilə bağlıdır. Rejissor nostudiyadan uzaqlaşdığı vaxtlarda İnternetdə bu teatra ilk dəfə 1948-ci ildə gəlmiş, Dövlət Rus Dram Teatrına qayıtmış- www.az.wikipedia.org bir müddət burada direktor və baş re- dı. 1966-cı ildə o, növbəti dəfə teatra www.google.az jissor kimi fəaliyyət göstərmişdir. Rus gəldi və baş rejissor işləməyə başladı. Dram Teatrının səhnəsi M.Haşımovun 1969-cu ildə isə Məhərrəm Haşımov rejissorluq məharətinin hərtərəfli SSRİ və dünya klassikası nümunələri görünməsi, onun inkişaf etməsi üçün əsasında hazırladığı səhnə əsərlərinə əsl sənət məkanına çevrildi. görə “M.F.Axundov adına Respublika 1950-ci ildə Məhərrəm Haşı- mükafatı”na layiq görülmüşdür. mov Rus Dram Teatrının səhnəsində Azərbaycanın Xalq artisti, rejissor İ.Qasımovun “Xəzər üzərində şəfəq”, Məhərrəm Kazım oğlu Haşımov 1969- 1957-ci ildə C.Cabbarlının “Aydın”, cu il mayın 2-də vəfat etmişdir. 1959-cu ildə M.Y.Lermontovun “Mas- karad”, 1960-cu ildə A.Arbuzovun “İr- kutsk əhvalatı”, B.Şounun “Milyonçu

55 Teatr.Kino.Estrada.Sirk

FEVRAL 85 LÜTFİ MƏMMƏDBƏYOV 6 illiyi 1927 - 2004 Rejissor

Lütfi Şahbaz oğlu Məmmədbəyov tamaşasında (Surxay) rollarının mahir 1927-ci il fevral ayının 6-da Ağdaş ifaçısı olmuşdur. rayonunda anadan olmuşdur. O, Bakı- Milli Dram Teatrının səhnəsində dakı 29 saylı orta məktəbi bitirdikdən bir neçə tamaşanın “Çarəsiz dələduz” sonra 1943-1947-ci illərdə Teatr texni- (R.Viviani), “Məhəbbət yaşadır”, “Qi- kumunda təhsil almışdır. sas qiyamətə qalmaz” (N.Hacızadə), 1947-ci ildə bir müddət Musi- “Əcəb işə düşdük” (Ş.Qurbanov), qili Komediya Teatrında fəaliyyət “Bağ qonşuları” (H.Vahid) və s. quru- göstərmişdir. Bu teatr müvəqqəti ola- luşçu rejissoru olmuşdur. raq bağlandığından Gənc Tamaşaçılar Eyni zamanda televiziyada altmış- Teatrının truppasına daxil olmuşdur. dan çox tamaşa hazırlamışdır. “Kəllə” Ədəbiyyat 1953-cü ildən 26-lar Mədəniyyət sa- (N.Vinner), “Balaca şahzadə” (Ekzü- Fərəcova, Z. Sənətə rayında Xalq teatrına rəhbərlik edən peri), “Polkovnik Şater” (O.Balzak), sevgi ilə [Mətn]: Sevil L.Məmmədbəyov onlarla gənc aktyo- “Tufan” (A.Moravi), “Son yarpaq” Məmmədbəyova həyat yoldaşı Lütfi Məmmədbəyov ru sənətə gətirmişdir. Hələ sağlığından (O.Henri), “Alov” (M. Hüseynzadə), haqqında / Z. Fərəcova // El. bu xalq teatrı Lütfi Məmmədbəyovun “Göz həkimi” (İ.Səfərli), “Atayevlər - 2008. - № 6. - S. 26-35. adını daşımışdır. ailəsi” (İ.Əfəndiyev), “Kimdir mü- Mehdixanlı, T. Qayğıkeş in- Lütfi Məmmədbəyov 1960-1966- qəssir”, “Vicdan” (B.Vahabzadə), san, pedaqoq və teatr xadimi [Mətn] /Telman Mehdixanlı cı illərdə M.Əliyev adına Azərbaycan “Qırmızı yaylıqlı qovağım mənim”, //Azərbaycan.-2011.-3 iyun.- Dövlət Teatr İnstitutunun Rejissor- “Köşək gözlü”, (Ç.Aytmatov) və s., S.7. luq fakültəsində təhsil almışdır. O, çoxseriyalı “Yad qızı” və 12 seriyalı SSRİ Xalq artisti, professor Mehdi “İtkin Gəlin” telefilmlərini çəkmişdir. Məmmədbəyovun rejissorluq kursunu L.Məmmədbəyov həm də bitirmişdir. Azərbaycan Dövlət İncəsənət və Tələbəlik illərindən başlayaraq Mədəniyyət Universitetinin professo- Musiqili Komediya Teatrında, Gənc ru olmuşdur. Teatr və kino sahəsində Tamaşaçılar Teatrında aktyor kimi xidmətlərinə görə orden və medal- fəaliyyət göstərmişdir. 1961-ci ildən larla təltif olunmuşdur. 1991-ci ildə Akademik Milli Dram Teatrında əvvəl Azərbaycanın Xalq artisti adına, 1997- aktyor, daha sonralar isə quruluşçu re- ci ildə “Qızıl Dərviş” mükafatı laureatı jissor kimi ömrünün sonunadək orada adına layiq görülmüşdür. çalışmışdır. Lütfi Məmmədbəyov 1 fevral 2004- A.Ostrovskinin “Günahsız müqəs- cü ildə Bakı şəhərində vəfat etmişdir. sirlər” (Neznamov) Sabit Rəhmanın “Xoşbəxtlər” (Sadiq və Mürşid) “Toy”

56 Musiqi.Opera.Balet FEVRAL 60 ELDAR MANSUROV 28 illiyi 1952 Bəstəkar

Eldar Bəhram oğlu Mansurov vimli mahnılar sırasındadır. O vaxt- 1952-ci il fevral ayının 28-də Bakıda dan indiyədək bu uzunömürlü mahnı İçərişəhərdə musiqiçi ailəsində ana- dünyanı gəzir. “Bayatılar”ın musiqisi dan olmuşdur. 1968-1972-ci illərdə Türkmənistan, Rusiya, Türkiyə, Yu- Asəf Zeynallı adına orta ixtisas musiqi nanıstan, Almaniya, Italiya, İspaniya, məktəbinin fortepiano sinfində, 1974- Fransa, Rumıniya, Bosniya, Xorva- 1979-cu illərdə Üzeyir Hacıbəyov tiya, ABŞ, İngiltərə, İsveç, Kanada, adına Azərbaycan Dövlət Konserva- ərəb ölkələri, hətta uzaq Braziliyada toriyasının bəstəkarlıq fakültəsində da müxtəlif ifaçılar tərəfindən istifadə professor Cövdət Hacıyevin sinfində edilib. təhsil alıb. 1983 və 1987-ci illərdə Səmərqənd Eldar Mansurov “Yeddi gözəl” rok- şəhərində keçirilən Beynəlxalq sim- operası, “Kleopatra” və “Olimp” rok- poziumda muğamların tarixi üzrə Ədəbiyyat baletləri, “Bəhramnamə” – tar, simfo- məruzələrlə çıxış edib. Mansurov, E. Gənc nik orkestr və rok qrupu üçün musiqi E.Mansurov 1981-ci ildən SSRİ, bəstəkarlar öz musiqimizi (2004), “Simfonik rəqslər” (2010), 5 sonralar isə Azərbaycan Bəstəkarlar xarici modellərə qurban verirlər [Mətn] : müsahibə simfoniya, “Mahur-Hindi” simfonik İttifaqının, 1999-cu ildən Azərbaycan /E.Mansurov //Olaylar.- muğamı, skripka və simfonik orkestr Kinematoqrafçılar İttifaqının üzvü se- 2011.-18 yanvar.-S.11. üçün konsert, bir çox simfonik, kame- çilmişdir. İnternetdə ra və xor əsərlərinin müəllifidir. O, bir Eldar Bəhram oğlu Mansurov www.az.wikipedia.org sıra filmlərə və tamaşalara musiqilər 2005-ci ildə “Əməkdar incəsənət xadi- www.google.az bəstələyib, 3000-dən artıq mahnı və mi” fəxri adına layiq görülmüşdür. O, instrumental musiqinin müəllifidir. 2007-ci ildən Azərbaycan Bəstəkarlar Şair Vahid Əzizin sözlərinə yazıl- İttifaqının idarə heyətinin katibidir. mış “Bayatılar” bu günə kimi ən se-

57 ® • Azərbaycanın BMT-yə qəbulu (02.03.1992) 1 mart • Bədən Tərbiyəsi və İdman Günü (05.03.) Gün çıxır 6:43 Gün batır 18:33 • Qızıl Aypara Günü (07.03.2008) 28 fevral • Bеynəlxalq Qadınlar Günü (08.03.1910) Gün çıxır 06:52 • Milli Tеatr Günü (10.03.1873) Gün batır 20:05 • Beynəlxalq Novruz Günü (21.03.2010)

C.A. 1 C. 2 Ş. 3 B. 4 B.E. 5 M.F.Axundzadə Ç.A. 6 200 il 1812-1878 Ç. 7 C.A. 8 C. 9 Ş. 10 B. 11 B.E. 12 Ç.A. 13 Ç. 14 C.A. 15 C. 16 MART Ş. 17 B. 18 B.E. 19 Ç.A. 20 Ç. 21 19 fevral- 20 mart C.A. 22 Balıq Nişanı sudur. Yupiter C. 23 və Neptunun 24 Mirzə Fətəli Axundzadə bütün həyatı boyu doğma vətəninin və xalqı- himayəsindədir. Ş. Günəşin Balıqlar B. 25 nın tərəqqisi yolunda yorulmadan çalışaraq yeni dövrün irəli sürdüyü bürcündən keçdiyi mühüm elmi, mədəni və ictimai-siyasi məsələlərə daim fəal münasibət dövrdə doğulanlar B.E. 26 ifadə edən və zamanın qabaqcıl ideyalarından bəhrələnməyə çağıran incə intuasiyalı 27 olmaqla yanaşı, Ç.A. yaradıcılığı ilə Azərbaycan mədəniyyətinin inkişafı tarixində parlaq daim bir narahatlıq 28 hissi də keçirirlər. Ç. səhifə açmışdır. C.A. 29 C. 30 İlham Əliyev, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Ş. 31 58 MART 2012

Milli ədəbiyyat

Dövlət Mükafatı laureatı, nasir Dadaşov Aydın Ərşad oğlunun (01.03.1952) аnаdаn оlmаsının 60 illiyi Nasir, tərcüməçi, geologiya-minerologiya elmləri namizədi Sülеymаnоv Mаnаf Fərəc oğlunun (3.03.1912-24.05.2001) аnаdаn оlmаsının 100 illiyi Yаzıçı Kərimov Fərman İsmayıl (Fərmаn Kərimzаdə) oğlunun (3.03.1937- 17.03.1989) аnаdаn оlmаsının 75 illiyi Ədəbiyyаtşünаs аlim, filologiya elmləri doktoru, prоfеssоr АrzumаnlıVаqif Minad oğlunun (05.03.1947) аnаdаn оlmаsının 65 illiyi Şair, publisist Əfəndiyev Ağamalı Əhməd oğlunun (08.03.1947-24.12.1995) аnаdаn оlmаsının 65 illiyi Dramaturq Rəsulov Qeybulla İbadulla oğlunun (18.03.1922-11.09.1988) аnаdаn оlmаsının 90 illiyi Nasir, publisist Talıblı Böyükağa Mirqasım oğlunun (Böyükağa Talıblı) (21.03.1897-1939) аnаdаn оlmаsının 115 illiyi Şair, nasir, filologiya elmləri doktoru, professor Xəlilov Zahid Abdulla oğlunun (Zаhid Хəlil) (23.03.1942) аnаdаn оlmаsının 70 illiyi Əməkdаr incəsənət хаdimi, yаzıçı Оrdubаdi Məmməd Səid Hacağa oğlunun аnаdаn оlmаsının (24.03.1872-01.05.1950) 140 illiyi Əməkdаr mədəniyyət işçisi, Əməkdar jurnalist, publisist Məmmədli Qulаm Məmməd oğlunun (25.03.1897-18.11.1994) аnаdаn оlmаsının 115 illiyi Əməkdar jurnalist Hacıyev Əşrəf Əhmədpaşa oğlunun (25.03.1932- 05.07.2001) anadan olmasının 80 illiyi Xarici ədəbiyyat

Nasir Fəthi Həmzə Əli oğlunun (Fəthi Xoşginabi) (22.03.1922-1989) аnаdаn оlmаsının 90 illiyi Mühacir şair Almaszadə Əbdülməhəmməd oğlunun (Almas İldırım) (24.03.1907-14.01.1952) аnаdаn оlmаsının 105 illiyi Rus yazıçısı Korneyçuk Nikolay Vasilyeviçin (Çukovski Korney İvanoviç) (31.03.1882-28.10.1969) аnаdаn оlmаsının 130 illiyi Tarixdə bu gün

Ümumdünya Mülki Müdafiə Günü (01.03.1972) Azərbaycanın BMT-yə qəbul olunması günü (02.03.1992) Bədən Tərbiyəsi və İdman Günü (05.03.) 59 Qızıl Aypara Günü (07.03.2008) Bеynəlxalq Qadınlar Günü (08.03.1910) ANS müstəqil yayım və media şirkəti təsis edilmişdir (09.03.1992) Milli Tеatr Günü (10.03.1873) Daxili Qoşunlar Günü (12.03.1995) Аzərbаycаn Milli Məclisinin Kitаbхаnаsının fəaliyyətə başlamasının (19.03.1997) 15 illiyi Beynəlxalq Novruz Günü (21.03.2010) İrqi ayrı-seçkiliyin (diskriminasiyanın) ləğv edilməsi uğrunda Beynəlxalq Mübarizə Günü (21.03.1966) Beynəlxalq Teatr Günü (27.03.1948) Milli Təhlükəsizlik Orqanları İşçilərinin Peşə Bayramı Günü (28.03.1997) “İzvestiya” qəzetinin nəşrə başlamasının (30.03.1917) 95 illiyi Azərbaycanlıların Sоyqırımı Günü (31.03.1918) Coğrafiya.Geologiya

Paleontoloq, geologiya-minerologiya elmləri doktoru, professor Xələfova Rəxşəndə Əhməd qızının (14.03.1917-17.04.1973) аnаdаn оlmаsının 95 illiyi Mühəndis işi. Texnika

Sоvеt İttifаqı Qəhrəmаnı, ilk qаdın kоsmоnаvt Tеrеşkоvа Vаlеntinа Vladimirovnanın (06.03.1937) аnаdаn оlmаsının 75 illiyi Elektrotexnik, texnika elmləri doktoru, akademik Əfəndizadə Azad Əli oğlunun (20.03.1907) аnаdаn оlmаsının 105 illiyi Əməkdar elm xadimi, texnika elmləri doktoru, professor Ramazanzadə Malik Heydər oğlunun (21.03.1912) аnаdаn оlmаsının 100 illiyi Əməkdar mühəndis, texnika elmləri namizədi Biləndərli Abbas Əliməhəmməd oğlunun (21.03.1912) аnаdаn оlmаsının 100 illiyi Biologiya. Kimya.Tibb

Əməkdar həkim, tibb elmləri doktoru, professor Məcidov Balababa Fərəc oğlunun (12.03.1912-03.07.1975) аnаdаn оlmаsının 100 illiyi Akademik, biologiya elmləri doktoru, professor Tağıyev Şamxal Kərim oğlunun (15.03.1922-2007) anadan olmasının 90 illiyi Əməkdar elm xadimi, tibb elmləri doktoru, professor, həkim Salayeva Zəhra Məmməd qızının (15.03.1922-28.11.2005) anadan оlmаsının 90 illiyi Əməkdar həkim, professor Tağızadə Zərəngiz Əli qızının (16.03.1927) anadan оlmаsının 85 illiyi Kimyaçı (neft kimyası), texnika elmləri doktoru, professor Məmmədəliyev Həbib Mehdi oğlunun (20.03.1912-14.05.1975) аnаdаn оlmаsının 100 illiyi Oftalmoloq, professor Musayev Paşa İsmayıl oğlunun (Paşa Qəlbinur) (30.03.1952) аnаdаn оlmаsının 60 illiyi

60 Musiqi. Opera. Balet

Xalq artisti, kamança ifaçısı Eyvazova Şəfiqə Alxas qızının (09.03.1947) аnаdаn оlmаsının 65 illiyi Əməkdar artist, xanəndə Kələntərli Yavər Əli qızının (26.03.1902- 05.02.1979) аnаdаn оlmаsının 110 illiyi Dünya şöhrətli musiqiçi, dirijor Mstislav Leopoldoviç Rostropoviçin (27.03.1927-27.04.2007) anadan olmasının 85 illiyi Teatr. Kino.Estrada.Sirk

Хаlq аrtisti, aktyor Şаşıqоğlu Nоdаr İzzətoviçin (13.03.1927) аnаdаn оlmаsının 85 illiyi Хаlq аrtisti, aktyor Gəraybəyov Аğаsаdıq Ağəli oğlunun (Gərаybəyli) (15.03.1897-05.12.1988) аnаdаn оlmаsının 115 illiyi RSFSR-in Xalq artisti, rejissor Behbudov Ənvər Məcid oğlunun (20.03.1912) аnаdаn оlmаsının 100 illiyi Xalq artisti, aktyor Vəliyev Yusif Abdulla oğlunun (22.03.1917-18.03.1980) аnаdаn оlmаsının 95 illiyi Fəlsəfə.İqtisadiyyat.Hüquq

Fəlsəfə elmləri doktoru, akademik Daşdəmirov Əfrand Firudin oğlunun (12.03.1942) аnаdаn оlmаsının 70 illiyi Filosof, fəlsəfə elmləri doktoru Quluzadə Zümrüd Əliqulu qızının (17.03.1932) аnаdаn оlmаsının 80 illiyi Mədəniyyət. Maarif. Təhsil

Əməkdar müəllim Təhmasib Aliyə Mehdi qızının (13.03.1947) anadan olmasının 65 illiyi

61 Milli ədəbiyyat MART 60 AYDIN DADAŞOV 1 illiyi 1952 Nasir

Aydın Ərşad oğlu Dadaşov 1952-ci isə dosent, 2006-cı ildən isə kafed- ildə mart ayının 1-də Ağdam şəhərində ranın professoru vəzifəsinə qədər anadan olmuşdur. yüksəlmişdir. O, 1972-ci ildə Bakıda Xalq Təsər- A.Dadaşov bir çox dərslik və mo- rüfatı İnstitutunun İqtisad fakültəsini noqrafiyaların müəllifidir: “Kitablar: bitirmişdir. A.Dadaşov 1982-ci ildə TV və radio tamaşaları” (dərs vəsaiti, Leninqrad Dövlət Teatr Musiqi İnstitu- Bakı, 1999), “Həmmüəlliflə ekran tunun Dram sənəti fakültəsini, Mosk- dramaturgiyası” (monoqrafiya, Bakı, vada isə 2 illik ali ssenari kursunu bi- 1999), “Ekran publisistikası” (dərs tirmişdir. Əmək fəaliyyətinə 1975-ci vəsaiti, Bakı, 2000), “Ssenari yaradıcı- ildə C.Cabbarlı adına Azərbaycan Ki- lığı” (dərslik, Bakı, 2001), “Məhəmməd nostudiyasında əvvəlcə bədii flimlər Həsən Hacınski” (monoqrafiya, Bakı, üzrə direktor, sonra isə rejissor və re- 2004), “Dramaturgiya” (dərslik, Bakı, daktor kimi başlamışdır. 2004), “Müstəqillik dövrünün drama- Pedaqoji fəaliyyətinə 1998-ci ildən turgiyası” (monoqrafiya, Bakı, 2005), İncəsənət Universitetinin Televiziya “İslam və demokratiya” (monoqrafi- və radio jurnalistikası kafedrasında ya, Bakı, 2007), “Folklorumuzun ilk müəllim kimi başlamış, 2000-ci ildən doktoru”(Məmmədhüseyn Təhmasib) (Monoqrafiya. Bakı, 2007) və s. Ədəbiyyat A.Dadaşov 1987-ci ildə Dövlət Cavid Əfəndinin “İblis”I [Mətn]: teatr -125 /A.Dadaşov //Ədəbiyyat qəzeti.- Mükafatı laureatı, 2005-ci ildə isə 2008.- 7 mart.- S.2. Əməkdar incəsənət xadimi fəxri adına Demokratiya və islam [Mətn] /A.Dadaşov; elmi red. F.Qasımzadə; AMEA Fəlsəfə və Siyasi Hüquqi Tədqiqat İn-tu.- Bakı: Elm, 2007.- 279 s. layiq görülmüşdür. Hal-hazırda AMEA-nın Nizami Kinoşünaslıq [Mətn] : dərslik /A.Dadaşov; elmi red. R.Bədəlov; ARMTN.- Bakı: Elm və Təhsil, 2009.- 539 s. adına Ədəbiyyat İnstitutunda baş elmi Rejissor Arif Babayev [Mətn] /A.Dadaşov; elmi red. İ.Qazızadə; Azərb. Resp. işçi vəzifəsində çalışır. Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi MEA-nın Memarlıq İn-tu.- Bakı: Nağıl evi, 2006.- 186 s. Sənədli kinomuzun klassiki [Mətn]: və yaxud bir filmin yaddaşından görüntülər /A.Dadaşov //Xalq qəzeti.- 2009.- 25 avqust.- S.6. Teatr – kino problemləri [Mətn]: monoqrafiya /A.Dadaşov; elmi red. İ.Kərimov.- Bakı, 2008.- 321 s. İnternetdə www.az.wikipedia.org www.elm.az

62 Milli ədəbiyyat MART 100 MANAF SÜLEYMANOV 3 illiyi 1912-2001 Yazıçı Manaf Fərəc oğlu Süleymanov mürəkkəb, ziddiyyətlərlə dolu qayğılı 1912-ci il mart ayının 3-də İsma- günləri təsvir olunmuş, fəhlə sinfinin yıllı rayonunun Lahıc qəsəbəsində beynəlmiləl birliyini zəiflətmək ücün anadan olmuşdur.1930-cu ildə Pe- milli qırğın törədən ikiüzlü millətçi daqoji təmayüllü 18 saylı Bakı şəhər şovinistlərin, Daşnaq və Müsavat par- məktəbini bitirmişdir. 1932-1937-ci tiyalarının bir cox üzvlərinin iç üzünü illərdə M.Əzizbəyov adına Azərbaycan ifşa edilmişdir. Neft-Kimya Institutunun Geoloji- Manaf Süleymanovun yaradıcılığı- kəşfiyyat fakültəsində təhsil almışdır. nı fərqləndirən vacib bir sahə də onun Ədəbiyyat Əmək fəaliyyətinə Qaradağ neft-qaz tərcüməçilik fəaliyyətidir. İngilis dili- Azərbaycan milyonçuları mədənləri idarəsində mühəndislikdən ni yaxşı bilən sənətkar uzun illər bir- [Mətn] /M.Süleymanov: Hacı Zeynalabdin Tağıyev.- başlamışdır. başa orijinaldan tərcümələr etmişdir. Bakı: Gənclik, 1996.- 95 s. Ədəbi yaradıcılığa 1947-ci ildə Azərbaycan Dövlət Universitetində Eşitdiklərim, oxuduqlarım, “Azərbaycan” jurnalında dərc olu- indi yazıçı-tərcüməçi Manaf Süleyma- gördüklərim [Mətn].- Bakı: Azərnəşr, 1989.- 373 s. nan “Yerin sirri” romanı ilə baslamış- novun ingilis dilindən tərcümələri ay- dır. Bu roman Moskvada on bir dəfə, rıca tədqiqat mövzusu kimi öyrənilir. Cəfərov, N. Dolan, kəfkirim, dolan [Mətn] : Manaf Rumıniya, Polşa və Macarıstanda iki Oxucular onun tərcüməsində Cek Lon- Süleymanovun ömür dastanı dəfə nəşr olunmuşdur. Bu əsəri Mosk- don, Steynbek, O.Nenri, M.Korelan, /N.Cəfərov.-Bakı: Yazıçı, 1993.- 171 s. vada nəşr ediləndən sonra Manaf Sü- Qrasi A, Oqato, Aleks la Çuma, İnternetdə leymanovu SSRI Yazıçılar Ittifaqının U.A.Makmani, R.Abrams, R.Riv, www.ru.fakebook.com üzvlüyünə qəbul etmişlər. A.Paton, S.Moem, Fillim Atman kimi O, 1956-cı ildə “Dağlar qoynun- görkəmli ingilis yazıçılarının əsərləri www.bloqoda.ru da”, 1958-ci ildə “Fırtına” romanla- ilə tanış olmuşlar. www.en.wikipedia.orq rını yazmışdır.Manaf Süleymanov Bundan əlavə Manaf Süleymano- ilk dəfə olaraq Bakı tarixindən, Bakı vun rəsm əsərlərindən ibarət şəxsi kol- milyonçuları və qoçularından, 1918- leksiyası da olmuşdur. Bu kolleksiyanı 1920-ci illərdə Azərbaycan Xalq 200-ə yaxın rəsm əsəri əhatə etmişdir. Cümhuriyyətinin şəxsiyyətlərindən Ondan çox elmi əsərin müəllifi elmi-publisistik kitablar yazmış, nəşr olmuşdur. Manaf Süleymanov Azər- etdirmişdir. Yazıcının köhnə Bakı haq- baycan SSR Ali Soveti Rəyasət Heyə- qında “Eşitdiklərim, oxuduqlarım və tinin Fəxri F ərmanı ilə və bir medalla gördüklərim” adlı maraqlı bir əsəri təltif edilmişdir. var. Bu əsərdə XIX əsrin sonu, XX Sevimli yazıçımız 2001-ci il may əsrin başlanğıcında Bakının son dərəcə ayının 24-də Bakıda vəfat etmişdir.

63 Milli ədəbiyyat MART 75 FƏRMAN KƏRİMZADƏ 3 illiyi 1937-1989 Yazıçı Fərman İsmayıl oğlu Kərimzadə 1965-1967-ci illərdə isə Moskvada 1937-ci il mart ayının 3-də Qərbi Ümumittifaq Kinematoqrafiya İnstitu- Azərbaycanın Vedibasar rayonunun tunun Ssenari fakültəsinin ikiillik kur- Böyük Vedi kəndində anadan olmuş- sunu bitirmişdir. dur. O, 1968-ci ildə Azərbaycan Yazıçı- 1944-1951-ci illərdə ibtidai təhsilini lar Birliyinin üzvü seçilmişdir. doğulduğu kənddə almışdır. Lakin Yazıçının ədəbi fəaliyyətində “Çal- 1948-ci il deportasiyası ilə əlaqədar dıran döyüşü”, “Xudafərin körpüsü” orta məktəbi 1954-cü ildə Beyləqan tarixi əsərləri, “Təbriz namusu”, “Qoca rayonunun Şahsevən kəndində bitir- qartalın ölümü”, “Sonuncu eksponat”, mişdir. “Ömrümüz-günümüz”, “Heykəl dilə 1948-ci ildə başlanan deportasiya- gəlir”, “Qarlı aşırım” əsərləri xüsusi da onun da nəsli, el-obası sürgünlərə, yer tutur. Ədəbiyyat səs-küysüz soyqırımlara düçar oldu. Yazıçı Fərman Kərimzadə əsərləri Kərimzadə, F. Seçilmiş Fərman Kərimzadə də bu taleyi – qaç- və “Qarlı aşırım” romanı əsasında re- əsərləri: 5 cilddə [Mətn].- qınlıq həyatını yaşadı... jissor Kamil Rüstəmbəyovun 1971-ci Bakı: Ağrıdağ, 2002-2005.- O, 1955-1960-cı illərdə Əzim ildə elə yazıçının öz ssenarisi əsasında Xudafərin körpüsü [Mətn]: roman C.I .- 390 s.; Çaldı- Əzimzadə adına Azərbaycan Dövlət ekranlaşdırdığı “Axırıncı aşırım” filmi ran döyüşü: roman C.II.- Rəssamlıq məktəbində təhsil almışdır. oldu. Bu film Azərbaycan kinosunun 2002.-326 s.; Təbriz namusu [Mətn]: roman 2005.- C.IV O, ixtisasına görə rəssamdır. Ölkə- şah əsərlərindən biridir. .- 320 s. mizin müxtəlif yerlərindən topladığı Ancaq illər keçsə də Vedini unuda Paşayev, Q. Deyilən söz ya- sənət nümunələri, maddi-mədəniyyət bilməyən yazıçı Ağrı dağının ağrıları- digardır... [Mətn]: [müəllifin abidələrinin qorunub öyrənilməsi, nı ürəyində daşıyaraq, 1988-1989-cu Azərbaycan ədəbiyyatının görkəmli nümayəndələri qədim əşyalar, silah və alət növləri ya- illərdə o qara günləri yenidən yaşadı. N.Rəfibəyli, N.Arif və zıçıya tarixi qəhrəmanların həyatını, Bu dəfə dərd batmanla gəldi. Vedidə F.Kərimzadə haqqında çı- xışları] //Ədəbiyyat qəzeti.- məişətini, mübarizəsini canlandırmaq- bir nəfər də azərbaycanlı qalmadı. 2009.- 24 yanvar.- S.4. da kömək etmişdir. Abbasqulu bəy F.Kərimzadənin Vətənə olan sevgisi Vahid, T. “Qarlı aşırım”dan Şadlinskinin ev-muzeyinin açılmasın- bir özgə sevgi idi. Bəlkə də buna görə “Axırıncı aşırım”a doğru da, Şadlinski ilə bağlı sənədlərin top- o, xalqının başına gələn fəlakətlərin [Mətn]: [yazıçı Fərman Kərimzadə haqqında] // lanmasında yaxından iştirakına görə kökünü keçmişdə axtarırdı. Baharda Mədəniyyət.- 2011.- 2 mart.- (Şadlinskinin 100 illiyi günlərində) dünyaya gələn sənətkar elə baharda S.13. Naxçıvan MSSR Mədəniyyət Nazirli- da 1989-cu il mayın 17-də dünyasını İnternetdə yinin Fəxri Fərmanı ilə mükafatlandı- dəyişdi. www.az.wikipedia.org rılmışdır. www. adam.az

64 Milli ədəbiyyat MART 65 VAQİF ARZUMANLI 5 illiyi 1947 Ədəbiyyatşünas

Vaqif Minad oğlu Arzumanlı 1947- nun “Avropa ölkələri” şöbəsinin mü- ci il mart ayının 5-də Quba rayonunun diri, Azərbaycan MEA Nizami adına Söhüb kəndində anadan olmuşdur. Ədəbiyyat İnstitutunun “Xarici ölkələr 1953-cü ildə Xaçmaz rayonunda ədəbiyyatı və ədəbi əlaqələr” şöbəsinin orta məktəbdə ibtidai təhsilə başlamış, müdiri seçilmişdir. O həmçinin “Ədəbi 1964-cü ildə 2 saylı Xudat şəhər onbi- əlaqələr” toplusunun baş redaktoru, rillik məktəbini qızıl medalla bitirmiş- “Prometey” elmi-ədəbi-bədii, ictimai- dir. siyasi, beynəlxalq jurnalın redaksiya 1964-1969-cu illərdə Azərbaycan şurasının üzvü seçilmişdir. Ədəbiyyat Dövlət Universitetinin Filologiya “Qızıl Qələm” mükafatına layiq gö- Çanaqqalada döyüşən fakültəsində təhsil almışdır. 1969-cu rülmüş professor 2007-ci ildə Dünya Azərbaycan türkləri [Mətn] ildə Azərbaycan SSR Ali və Orta İx- Azərbaycanlıları Konqresi (DAK) Re- /V.Arzumanlı //Reytinq.- 2009.- 29 mart.- S.12. tisas Təhsili Nazirliyinin göndərişi ilə gionlararası Koordinasiya Mərkəzinin Dünya Azərbaycanlılarının vaxtilə oxuduğu Xudat şəhər 2 saylı sədr müavini seçilmişdir. birliyi müstəqil Azərbaycan onbirillik məktəbdə dil-ədəbiyyat və Professor Dünya Azərbaycanlıları dövlətinin güclənməsi, tarix müəllimi kimi pedaqoji fəaliyyətə Mədəniyyət Mərkəzinin (DAAM) nüfuzunun artması deməkdir [Mətn] /V.Arzumanlı //Azər- başlayır. Arzumanlı 1970-1972-ci növbəti qurultay səlahiyyətli konf- baycan müəllimi.- 2007.- 29 illərdə Azərbaycan EA Nizami adı- ransında yenidən DAAM-in vitse- dekabr.- S.10. na Ədəbiyyat İnstitutunun, SSRİ EA prezidenti seçilmişdir. N.Nərimanov barədə yeni faktlar [Mətn] /V.Arzumanlı M.Qorki adına Dünya Ədəbiyyatı Vaqif Arzumanlının elmi fəaliy- //Bakı xəbər.- 2010.- 12 İnstitutunun və Litva EA-nın Dil və yətinin ən səmərəli bəhrəsi onun kitab, aprel.- S.15. Ədəbiyyatı İnstitutunun, 1979-cu ildə elmi əsər və monoqrafiyalarıdır. Onun Qafqaz İslam Ordusu və Azərbaycan Yazıçılar və 2000-ci ildən Baltikyanı ölkələrlə Azərbaycanın Azərbaycanın erməni- bolşevik işğalından isə Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin ədəbi əlaqələr sahəsində, millətlərarası təmizlənməsi [Mətn] üzvü seçilmişdir. münasibətlər, Qarabağ məsələlərinin /V.Arzumanlı // Xalq qəzeti.- 2008.- 16 sentyabr.- S.7. 1984-cü ildə “Azərbaycan- həlli sahəsində gördüyü işlər təq- Türk dünyası və “Böyük Pribaltika ədəbi əlaqələri” mövzusun- dirəlayiqdir. Ermənistan” xülyası [Mətn] da dissertasiya müdafiə edərək filolo- Vaqif Arzumanlı Litva və Belorus /V.Arzumanlı, X.Baxşəliyeva; giya elmləri doktoru alimlik dərəcəsi, Respublikaları Ali Sovetlərinin Fəxri elmi red. M.Qasımlı; ön söz müəl. H.Çetin.- Bakı, 2008.- 1991-ci ildə professor adı almışdır. Fərmanları ilə təltif olunmuşdur. O, 238 s. Vaqif müəllim 1992-ci ildə Milli Qəhrəman Əlif Hacıyev adına və İnternetdə Azərbaycan EA Milli Münasibətlər görkəmli türkoloq Bəkir Çobanzadə www.az.wikipedia.org İnstitutunun direktoru seçilmişdir. adına Beynəlxalq mükafatlara layiq www.elibrary.az 2000-ci ildə Azərbaycan EA görülmüşdür. Beynəlxalq Münasibətlər İnstitutu-

65 Milli ədəbiyyat MART 90 QEYBULLA RƏSULOV 18 illiyi 1922-1988 Dramaturq

Qeybulla İbadulla oğlu Rəsulov Akademik Dram Teatrında Ədəbi 1922-ci il mart ayının 18-də Qax ra- hissə müdiri işləmişdir (1965-ci yonunun İlisu kəndində anadan ol- ildən). Respublikada keçirilən ən yax- muşdur. Yeddiillik məktəbi Qax- şı pyeslər müsabiqəsində dəfələrlə da bitirdikdən sonra Şəki feldşerlik mükafata layiq görülmüşdür. “Əlvida, məktəbində (1935-1939) oxumuşdur. Hindistan”, “Söz yarası”, “Nəsillər”, Qeybulla ordu sıralarına çağırılmış, “Od parçası”, “Gün aydın, əlahəzrət”, İkinci Dünya müharibəsi dövrü bir “Günəşlə oyananlar”, “Şəhərli oğlan”, müddət sovet ordusu tərkibində İran- “Molla Nəsirəddin zarafatı”, “Dzer- da olmuş (1942), sonra 402 və 416- jinski koloniyası” pyesləri respublika cı atıcı diviziyalarında hərbi feldşer dövlət dram teatrlarında səhnəyə qo- Ədəbiyyat işləmişdir. O, Mozdok şəhərinin azad yulmuşdur. Onun birpərdəli pyesləri, Alçalar gül açanda [Mətn]: edilməsi uğrunda döyüşlərdə yara- habelə irihəcmli dramları özfəaliyyət povest, hekayələr, pyeslər /Q.Rəsulov.- Bakı: Yazıçı, lanmışdır. Ordudan tərxis olunandan dərnəklərində və xalq teatrlarında 1991.- 295 s. sonra Azərbaycan Dövlət Teatr İns- oynanmışdır. Eyni zamanda “Mosk- Əhmədov, T. Qeybulla titutunun (indiki Azərbaycan Dövlət va”, “Serebryannı bor”, “Üç gül”, Rəsulov [Mətn] /T.Əhmədov //XX əsr Azərbaycan yazıçı- Mədəniyyət və İncəsənət Universiteti) “Kranlar səslənir”, “Büllur vaz”, “Pır- ları: ensiklopedik məlumat Teatrşünaslıq fakültəsində təhsil al- pız xanım”, “Bir “Volqa” məhəbbət” kitabı.- Bakı, 2004.- S. 489. mışdır. adlı pyeslərinin televiziya tamaşaları İnternetdə Ədəbi fəaliyyətə “Qatar Bakıdan göstərilmiş, “Sınaq”, “Çağırış”, “Ana www.az.wikipedia.org gəlir” birpərdəli pyeslə başlamış, xalq və oğul”, “Mayakovskinin gözü ilə” yaradıcılığı evi həmin pyesi ayrıca və s. pyesləri isə radioda səslənmişdir. kitabça halında çap etmişdir (1955). 1-ci dərəcəli “Vətən müharibəsi” Azərbaycan Dövlət Radio Verilişləri ordeni və medallarla təltif edilmişdir. Komitəsində müxbir, redaktor (1955- Aktyor Eldəniz Rəsulov onun oğlu- 1957), “Bakı” axşam qəzeti redak- dur. siyasında Ədəbiyyat və incəsənət Yazıçı 1988-ci il sentyabr ayının şöbəsinin müdiri (1958-1965), M. 11-də Bakıda vəfat etmişdir. Əzizbəyov adına Azərbaycan Dövlət

66 Milli ədəbiyyat MART 140 MƏMMƏD SƏİD ORDUBADİ 24 illiyi 1872- 1950 Yazıçı Məmməd Səid Hacağa oğlu Ordu- “Koroğlu”, Müslüm Maqomaye- badi 1872-ci il mart ayının 24-də Nax- vin “Nərgiz”, Ə.Bədəlbəylinin “Ni- çıvan MR-in Ordubad şəhərində ana- zami” operalarına, F.Əmirovun dan olmuşdur. İlk təhsilini mədrəsədə “Ürəkaçanlar”, S.Rüstəmovun “Beş almışdır. O, mədrəsədə oxuyarkən şeir manatlıq gəlin” musiqili komediyala- yazmağa başlamışdır. İlk şeiri 1903-cü rına libretto yazmışdır. ildə “Şərqi-rus” qəzetində çap edilmiş- O, eyni zamanda A.S.Puşkinin dir. Gənc şair 1905-ci ildən başlayaraq “Bağçasaray fontanı”, “Boris Qodu- mətbuatda fəal çıxış etmiş, müxtəlif nov”, Demyan Bednının “Ziynətin Ədəbiyyat mövzularda şeirlər, felyetonlar yaz- andı”əsərlərini Azərbaycan dilinə Əsərləri [Mətn]: 8 cilddə / mışdır. Onun satirik şeirlərindən ibarət tərcümə etmişdir. Məmməd Səid Ordubadi.- ilk kitabı 1906-cı ildə nəşr olunmuş- 1938-ci ildə Moskvada keçirilən Bakı: Azərnəşr, 1964-1967. dur. Azərbaycan İncəsənəti Ongünlüyündə Gizli Bakı [Mətn] /Məmməd M.S.Ordubadi satirik əsərləri ilə çar iştirak etmişdir. Azərbaycan SSR Ali Səid Ordubadi.- Bakı: Azərnəşr, 1972.- 295 s. hakimiyyətini tənqid etdiyi üçün 1913- Sovetinin (I-III çağırış) deputatı və Ali Qılınc və qələm [Mətn] / cü ildə həbs edilib, Azərbaycandan Sovetin sədri (1938) seçilmişdir. Məmməd Səid Ordubadi.- Saritsına (indiki Volqoqrad) sürgün Ədəbiyyatın inkişafı yolunda Bakı: Azərnəşr, 1983.- 664 olunur. Şair sürgündə olarkən bir çox xidmətlərinə görə Lenin ordeni, Qır- s. inqilabçılarla yaxından tanış olur. mızı Əmək Bayrağı, “Şərəf nişanı” O, 1918-ci ildə Saritsında ordu sı- ordenləri və medallarla təltif edilmiş- ralarında xidmət edir. 1920-ci ildə dir. 1938-ci ildə ona Azərbaycan SSR- Bakıya gəlir. Burada bir neçə qəzet və in Əməkdar incəsənət xadimi adı ve- jurnalın redaktoru olur. rilmişdir. M.S.Ordubadi 1930-cu illərdən baş- 1950-ci il may ayının 1-də Bakı- layaraq böyük əsərlər üzərində işləyir, da vəfat etmiş, Fəxri Xiyabanda dəfn bir-birinin ardınca “Dumanlı Təbriz”, olunmuşdur. Xatirəsini əbədiləşdirmək “Gizli Bakı”, “Döyüşən şəhər”, “Qı- üçün kitabxana, küçə, bir sıra idarə və lınc və qələm” adlı tarixi romanlarını müəssisəyə onun adı verilmişdir. Nax- yazır. çıvanda büstü qoyulmuş, Bakıda və M.S.Ordubadi bir sıra librettola- Ordubadda ev-muzeyi yaradılmışdır. rın da müəllifidir. O, Ü.Hacıbəylinin

67 Xarici ədəbiyyat MART 90 FƏTHİ XOŞGİNABİ 22 illiyi 1922-1989 Nasir Həmzə Fəthi Əli oğlu Xoşgi- 1945-1946-cı illərdəki inqilabi nabi 1922-ci il mart ayının 22-də hərəkat Xoşginabinin də yaradıcılı- Təbriz şəhərinin 100 kilometrliyində ğında yeni bir mərhələnin başlanğıcı yerləşən Xoşginab qəsəbəsində kəndli olmuşdur. ailəsində anadan olmuşdur. İlk təhsilini Milli hökumətin süqutundan sonra mədrəsədə alan Həmzə Fəthi 1 il Azərbaycana siyasi mühacirət edən məktəbdə təhsil aldıqdan sonra on beş Həmzə Fəthi Bakıda “Azərbaycan” yaşında ailənin ağır vəziyyəti üzündən qəzetində məsul redaktor vəzifəsində doğma yurdu tərk edib, İranın müxtəlif çalışmışdır. 1956-1958-ci illərdə şəhərlərində fəhləlik etmişdir. Moskvada Ali Ədəbiyyat kurslarında Ədəbi fəaliyyətinə gənc yaşlarından təhsil aldıqdan sonra Bolqarıstanda, başlamışdır. 1941-ci ildən etibarən şeir Tacikistanda fəaliyyət göstərmişdir. və məqalələri dövri mətbuatda dərc 1969-cu ildə Moskvaya qayıdaraq öm- Ədəbiyyat olunmağa başlamışdır. rünün sonunadək SSRİ Elmlər Akade- Cənubi Azərbaycan Anto- 1941-1946-cı illərdə Cənubi Azər- miyası Şərqşünaslıq İnstitutunda baş logiyası [Mətn]: 4 cilddə.- Bakı, 1988.- C. 3 baycanda milli hərəkat dövründə elmi işçi vəzifəsində çalışmış və ədəbi Ata; İki qardaş [Mətn] / Xoşginabi Azərbaycan Demok- fəaliyyətini də davam etdirmişdir. Həmzə Fəthi Xoşginabi.- rat Partiyasının fəal üzvü kimi Gü- 1989-cu ildə Moskvada vəfat et- Bakı: Yazıçı, 1989.- 288 s. ney Azərbaycanın bir sıra şəhər və mişdir. Bakıda dəfn olunmuşdur. XX əsr Cənubi Azərbaycan kəndlərində inqilab ideyalarını təbliğ Bakıdakı küçələrdən biri onun adı- ədəbiyyatında demokratik ideyalar : (1900-1985-ci etmiş, yerli təşkilatların yaradılma- nı daşıyır. illər) [Mətn] : məqalələr sında, partiyaya yeni üzvlərin cəlb məcmuəsi.- Bakı, 1990. edilməsində mühüm rol oynamışdır. İnternetdə www.az.wikipedia.org www.google.az

68 Xarici ədəbiyyat ÇUKOVSKİ KORNEY MART 130 İVANOVİÇ 31 illiyi 1882-1969 Rus yazıçısı Korney İvanoviç Çukovski (əsil adı ğı “Barmaley”, 1929-cu ildə çap olu- və familiyası Nikolay Vasilyeviç) Kor- nan “Aybolit” və s. əsərləri rus uşaq neyçukov 1882-ci il mart ayının 31-də ədəbiyyatının qızıl fonduna daxil ol- Peterburqda anadan olmuşdur. muşdur. 5-ci sinifə qədər Odessa gimnazi- “Nekrasovun sənətkarlığı”, yasında təhsil alan Çukovskini aşağı “Müasirlər”, “ Çexov haqqında” və s. təbəqədən olduğu üçün məktəbdən əsərləri, bir sıra tərcümələri vardır. çıxardırlar. Bundan sonra o, müstəqil 1957-ci ildə filologiya elmləri dok- yolla təhsil almışdır. 1901-ci ildən toru, 1962-ci ildən Oksford Univer- jurnalistliyə başlamış, əsasən rus ya- sitetinin fəxri doktoru, 1962-ci ildə zıçıları haqqında oçerklər yazmışdır. Lenin mükafatı laureatı adına layiq 1916-cı ildə Maksim Qorki Çukovs- görülmüş, orden və medallarla təltif kini “Parus” nəşriyyatına işə dəvət edilmişdir. İnternetdə etmiş, uşaqlar üçün yazmağı məsləhət Çukovski Korney İvanoviç 1969- www.az.wikipedia.org görmüşdür. cu il oktyabr ayının 28-də Moskvada www.google.az Çukovskinin 1923-cü ildə yazdı- vəfat etmişdir. ğı “Moydodır”, 1924-cü ildə yazdığı “Milçək-vizilçək”, 1925-ci ildə yazdı-

69 Tarixdə bu gün AZƏRBAYCANIN BMT-yə MART 20 QƏBUL OLUNMASI 2 illiyi 1992

1991-ci il oktyabr ayının 29-da naqlarının Hərtərəfli Qadağan olunması Azərbaycan Respublikasının Ali Soveti haqqında Müqavilə Təşkilatı və s. qeyd Azərbaycanın müstəqilliyinin tanınması etmək olar. xahişi ilə BMT-yə müraciət qəbul edib. 1992-1996-cı illər ərzində BMT-nin TŞ- BMT-nin Baş Assambleyası sovet res- nın sədri və BMT Baş Katibi Azərbaycan publikalarının təşkilata qəbulu məsələsini Respublikasının ərazi bütövlüyünü, suve- dekabrda müzakirəyə çıxarsa da, həmin renliyini təsdiqləyən və münaqişənin sülh vaxt yalnız üç Baltikyanı respublika yolu ilə həll olunmasına yönələn ATƏT- üzvlüyə qəbul edilmişdi. in Minsk Qrupunun səylərini dəstəkləyən Azərbaycanın və keçmiş SSRİ-nin münaqişə üzrə bir sıra bəyanatlarla çıxış digər respublikalarının BMT- yə qəbulu etmişdir. 1996-cı ildən başlayaraq BMT Ədəbiyyat 1992-ci il martın 2-də gerçəkləşmişdir. Baş Assambleyası “BMT və ATƏT arasın- Azərbaycan BMT ailəsində 1992-ci il mayın 6-da isə Azərbaycanın da əməkdaşlıq haqqında” Qətnaməsində [Mətn] / Azərbaycan Res- BMT nəzdində Daimi Nümayəndəliyi Azərbaycan Respublikasının ərazi bütöv- publikası Prezidentinin Ka- tibliyi.- Bakı, 2000.- 342 s. açılmışdır. lüyünü təsdiqləyir. Azərbaycan BMT ilə əməkdaşlığın ilk Ümummilli liderimiz Heydər Əliyevin Elmanoğlu S. Azərbaycanın milli maraqlarının etibarlı günündən başlayaraq BMT platformasın- 1994-cü ildə BMT Baş Məclisinin qorunduğu tribuna [Mətn]: dan beynəlxalq ictimaiyyətin diqqətini 49-cu sessiyasında çıxışı Azərbaycan Azərbaycanın BMT-yə Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsinə həqiqətlərinin BMT səviyyəsində dün- tamhüquqlu üzvlüyündən cəlb etməyə və BMT-nin potensial imkan- yaya çatdırılması baxımından mühüm 15 il keçir /S.Elmanoğlu // Azərbaycan.- 2007.- 3 mart.- larından yararlanaraq sülh sazişinin əldə hadisələrdən biri kimi yadda qalmışdır. S.6. olunmasına çalışmışdır. Bu siyasəti davam etdirən Prezident İl- Məlikova N. BMT struk- Qeyd edək ki, Birləşmiş Millətlər ham Əliyev də BMT tribunası vasitəsilə turlarında Azərbaycan diplo- Təşkilatının Təhlükəsizlik Şurası 1993-cü Azərbaycan həqiqətlərini dünyaya çat- matiyasının xüsusiyyətləri ildə 822, 853, 874, 884 saylı Azərbaycan dırır. Prezident İlham Əliyev BMT Baş [Mətn] /N.Məlikova; AMEA İnsan Hüquqları İnstitutu.- Respublikasının ərazi bütövlüyünün ta- Məclisinin 59-cu sessiyasındakı çıxışında Bakı: Elm, 2007.- 147 s. nınmasına və işğal olunmuş Azərbaycan sülhün qorunması və münaqişələrin ara- İnternetdə ərazilərinin qeyd-şərtsiz azad edilməsinə dan qaldırılması istiqamətində BMT-nin dair 4 qətnamə qəbul edib. Hazırda rolunun artırılmasının vacibliyini vurğu- www.az.wikipedia.org Azərbaycan BMT-nin bir çox xüsusi lamışdır. www.google.az qurum və orqanları ilə fəal və səmərəli Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qa- əməkdaşlıq edir. Bu sırada BMT-nin rabağ münaqişəsi ilə əlaqədar BMT-də İnkişaf Proqramı (BMTİP), BMT-nin sənədlərin qəbul olunması ölkəmizin Qaçqınlar üzrə Ali Komissarı, BMT-nin uğurlarından biridir. Lakin buna baxma- Uşaq Fondu, BMT-nin Təhsil, Elm və yaraq BMT TŞ-nın Ermənistan ordusu- Mədəniyyət Təşkilatı, Sənaye İnkişaf nun Azərbaycan ərazilərindən çıxarılma- Təşkilatı, Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı, sına dair qətnamələri bu günədək yerinə BMT-nin Qadınlar Fondu, Atom Ener- yetirilmir. jisi üzrə Beynəlxalq Agentlik, Nüvə Sı-

70 Tarixdə bu gün

MART BEYNƏLXALQ QADINLAR GÜNÜ 8 1910

8 Mart Beynəlxalq Qadınlar Günü – Dərbəndi hiylə ilə tutmaq istəyən qardaşı- iqtisadi-ictimai və siyasi bərabərlik uğ- nın kələyinə inanmamış, şəhəri mərdliklə runda mübarizədə qadınların Beynəlxalq müdafiə edərək əri Fətəli xana sadiq qal- Həmrəylik günüdür. Beynəlxalq qadınlar mışdır. Bu gün Azərbaycanın birinci xa- gününün bayram edilməsi Klara Setkinin nımı, Heydər Əliyev fondunun prezidenti, təklifi ilə 1910-cu ildə sosialist qadınla- YUNESKO-nun xoşməramlı səfiri Meh- rın 2-ci Beynəlxalq Konfransında qərara riban xanım Əliyeva beynəlxalq miqyaslı alınmışdır. İlk dəfə 1911-ci ildə Alma- ictimai-siyasi xadim, təhsil və mədəniyyət niya, Avstriya, İsveç və Danimarkada təəssübkeşi kimi fəaliyyət göstərir. keçirilmişdir. Rusiyada 1913-cü ildən, İkinci Dünya müharibəsindən son- Azərbaycanda isə 1917-ci ildən qeyd edil- ra gender hüquqları problemi (cinslərin Ədəbiyyat mişdi. 1914-cü ilədək Beynəlxalq qadınlar bərabərliyi) aktual əhəmiyyət kəsb etdi. Adın şərəflidir sənin ey qa- günü martın müxtəlif günlərində keçirilir- Qadınların kişilərlə hüquq bərabərliyi dın [Mətn]: (8 Mart qadın- di. Beynəlxalq qadınlar gününün 8 martda BMT-nin nizamnaməsində təsbit olun- lar bayramı münasibətilə) // Xalq qəzeti.-2006.-8 mart.- keçirilməsi Avstriya, Macarıstan, Alma- maqla beynəlxalq hüquqi normaya çev- S.3. niya, Niderland, Rusiya, ABŞ, İsveçrə və rildi. BMT-nin Baş Məclisi 1979-cu ildə Bayramova, X. Azərbaycan s. ölkə qadınlarının öz həmrəylik günü- “Qadın Konvensiyası” adlı sənədi qəbul qadını ağlı və zəkasıyla nü məhz bu tarixdə qeyd edəndən sonra etdi. Azərbaycan 1995-ci ildə bu sənədi xalqımızı həmişə ucaldıb ənənə halını aldı. ratifikasiya etdi. [Mətn] /X.Bayramova // Türk etnoslarında, Azərbaycanda – Azərbaycan qadını azadlıq əldə Xalq qəzeti.-2006.-8 mart .-S.3. Oğuz ellərində qadın, ana müqəddəs sayıl- etdikdən sonra sürətlə özü də inkişaf et- mış, ona böyük ehtiram göstərilmişdir. Ana miş və cəmiyyətin də inkişaf etməsinin Əliyev, İ. Beynəlxalq Qa- dınlar günü münasibətilə haqqı tanrı haqqına bərabər tutulmuşdur. səbəbkarı, fəal iştirakçısı olmuşdur. Ona Azərbaycan qadınlarına Uzaq səfərdən yurda dönən oğul əvvəlcə görə də bu gün müstəqil Azərbaycan qa- təbrik [Mətn] /İ.Əliyev // anasına təzim edib görüşməli, sonra isə dınlarının problemi ondan ibarətdir ki, Azərbaycan.-2006.- 8 mart.- atasına yaxınlaşmalı idi. Azərbaycan qadı- onlara daha çox qayğı göstərilsin və onla- S.1. nı qəhrəmanlıq göstərmiş, hökmranlıq et- rın qüvvəsindən daha da səmərəli istifadə Торжественная miş, diplomat kimi fəaliyyət göstərmişdir. etmək mümkün olsun. церемония во дворце “Республика” Massaget hökmdarı Tomris torpaqlarımıza Tarixi sınaqlardan alnıaçıq, üzüağ çı- посвященная qəsbkar yürüş etmiş Əhəməni hökmdarı II xan Azərbaycan qadını bu gün müstəqil Международному Kiri məğlub etmişdir. Eradan əvvəl 65-66- respublikamızda demokratik cəmiyyətin женскому дню – 8 Марта cı illərdə Azərbaycana hücum etmiş ro- aparıcı üzvü kimi çıxış edir. [Текст] //Бакинский рабочий.-2001.-10 марта malılar döyüşdə həlak olanların içərisində Bu gün Azərbaycan qadını doğma .- С.1-2. cəngavər geyimi olan çoxlu qadın meyiti torpaqlarımızın bir qisminin işğal altın- görərək heyrətə gəlmişdilər. Ağqoyunlu da olduğu indiki dövrdə gəncləri vətənə hökmdarı Uzun Həsənin anası Sara xatın sədaqət ruhunda tərbiyə edərək, onla- qonşu dövlətlərin hökmdarı ilə danışıqlar rı xalqa, cəmiyyətə layiqli övlad kimi aparmış, siyasət və diplomatiya meydanın- yetişdirmək sahəsində üzərinə düşən ağır da onlara qalib gəlmişdir. İgid Tuti Bikə işi şərəflə yerinə yetirir.

71 Tarixdə bu gün AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI MART MİLLİ MƏCLİSİNİN KİTABXANASI 19 1995 Azərbaycan Respublikasının Parla- sorğuları araşdırılır və operativ şəkildə ment kitabxanası Milli Məclisin qərarı öz həllini tapır. Kitabxana il ərzində ilə 12 may 1995-ci ildə yaradılmışdır. 1000-1200 oxucu sorğusu ödəyir. Milli Məclisin kitabxanası-19 Əlamətdar hadisələrlə əlaqədar burada mart 1997-ci ildən fəaliyyət göstərir. tez-tez kitab sərgiləri, stendlər təşkil Bu kitabxana Türkiyə Böyük Millət olunur. Məclisinin Azərbaycan Respublikası Kitabxana İnternet şəbəkəsinə qo- Milli Məclisinə bir hədiyyəsidir. Bü- şulmuşdur. Bu məqsədlə oxucu zalın- tün inventar və avadanlıqları, kitab da kompyuterlər onların istifadəsinə rəfləri, oxucu stolları və kompyuterləri verilmişdir . Türkiyə Böyük Millət Məclisi hədiyyə Parlament kitabxanası öz xarici Ədəbiyyat etmişdir. əlaqələrini daima genişləndirir. Belə ki, Baxşəliyev, Z. Azərbaycan Kitabxananın kitab fondu 6600 MDB respublikaları parlament kitab- Parlament Kitabxanası nüsxə kitab və kitabçadan ibarətdir. xana müdirlərinin 2000-ci il may ayın- [Mətn]: yaranma ta¬rixi və müasir vəziyyəti /Zöhrab Bunlardan 3500 nüsxə Azərbaycan da Sankt-Peterburq şəhərində keçirilən Baxşəliyev //Kitabxana- dilində, 2200 nüsxə rus dilində olan konfransında MDB Parlamentlər arası şünaslıq və Biblioqrafiya: Elmi-nə¬zəri jurnal.- 2003.- çap məhsullarıdır. Kitab fondu- Assambleyasının rəhbərliyinə “MDB № 1.- S.10-19. nun komplektləşdirilməsi məcburi dövlətləri parlament kitabxanaları ara- İnternetdə nüsxələr və yeni ədəbiyyatın alın- sında informasiya kitab mübadiləsinin www.az.wikipedia.org ması yolu ilə aparılır. Kitabxana cari təmini” üçün müraciət imzalamış- www.azeritest.com ildə 42 adda dövri mətbuata, 77 adda lar. Bu məqsədlə MDB dövlətlərinin jurnala abunə olmuşdur ki, bütün bu parlament kitabxanaları arasında çap məhsulları oxucuların istifadəsinə rəsmi sənədlərin, kitab və digər çap verilmişdir. Kitabxana fondunun 80%- məhsullarının mübadiləsi üçün koor- ni hüquqi ədəbiyyat, qanunvericilik dinasiya mərkəzi yaradılmışdır. aktları, sorğu ədəbiyyatı təşkil edir. Parlament Kitabxanası Rusiya Fe- Bundan başqa kitabxananın fondunda derasiyasının Duma kitabxanası, Uk- bədii ədəbiyyat da öz əksini tapmışdır. rayna, Belorus, Moldova, Qazaxıstan, Kitab fondu elm sahələri üzrə düzül- Tacikistan respublikalarının parlament müşdür. kitabxanaları ilə rəsmi sənədlərin və Parlament kitabxanası Milli Məc- çap əsərlərinin mübadiləsini həyata lisin rəhbərliyinə, millət vəkillərinə, keçirir. aparatın əməkdaşlarına xidmət göstərir. Kitabxanaya daxil olan oxucu

72 Tarixdə bu gün AZƏRBAYCANLILARIN MART SOYQIRIMI GÜNÜ 31 1918 1948-1953 və 1988-1989-cu illərdə ermənilərin azərbaycanlılara qarşı törətdikləri soyqırımı və de- portasiya siyasəti bu gün özünü Dağlıq Qarabağ- la bağlı məlum hadisələrdə büruzə verir, həm də onu göstərir ki, ermənilərin xalqımıza olan tarixi münasibəti dəyişməyib. Ermənilər təkcə bu gün Ermənistan adlanan ərazi deyil, Bakı quberniyasının Bakı, Şama- xı, Quba şəhərlərində, Göyçay qəzasında, Qa- rabağda, Zəngəzurda, Naxçıvanda da vaxtaşırı xalqımıza qarşı qırğınlar, talanlar, yanğınlar, ter- ror və digər zorakılıq aktları həyata keçirmişlər. Erməni faşistləri bu ərazilərdə on minlərlə dinc azərbaycanlı əhalini - qadını, uşağı, qocanı yalnız milli mənsubiyyətlərinə görə vəhşicəsinə qətlə ye- tirmiş, yaşayış yerlərini talan edərək yandırıb viran Azərbaycanda martın 31-i Azərbaycanlıların qoymuş, xalqımızın milli mədəniyyət abidələrini, Soyqırımı Günü qeyd edilir. Azərbaycanlıların məscidləri dağıtmış və yandırmışlar. soyqırımı ermənilərin əli ilə müxtəlif xalqlar 1988-ci ildən başlayaraq yenidənqurma, aşkar- tərəfindən azərbaycanlılara qarşı aparılan bir qəddar lıq prosesi antiazərbaycan əhval-ruhiyyəsinin və siyasətdir. Soyqırım siyasətini həyata keçirmək ərazi iddialarının yeni dalğasını yaratdı. 1945-ci üçün XIX-XX əsrlər ərzində öz dövlətlərinə malik ildə sınaqdan çıxarılmış guya Ermənistanla Qa- olmayan ermənilər “Böyük Ermənistan” dövlətini rabağın iqtisadi cəhətdən bir-birinə bağlı olma- yaratmaq üçün Rusiyanın imperiya siyasətindən sı barədə əsassız iddialarla erməni millətçiləri alət kimi istifadə etmişdilər. azərbaycanlıları Ermənistandan qovmağa, Qa- Azərbaycanlılara qarşı iki əsr davam edən rabağı isə Azərbaycandan ayırmağa başladılar. soyqırım düşünülmüş şəkildə həyata keçirilmiş, 1988-ci ildən başlayaraq kütləvi hədə-qorxular, genişmiqyaslı qanlı aksiya nəticəsində yüzlərlə fıziki güc, ölüm, kəndlərin talan edilməsi, yandı- yaşayış məntəqəsini yerlə-yeksan edib, minlərlə rılması həyata keçirilir. azərbaycanlını böyük qəddarlıqla qətlə yetirmişlər. 1998-ci ildən etibarən Azərbaycan Respublika- Ermənilərin Azərbaycana qarşı uzun illər boyu sı 31 Martı dövlət səviyyəsində azərbaycanlıların apardığı ardıcıl etnik təmizləmə, soyqırım və genosidi günü kimi qeyd edir. Azərbaycan xal- təcavüzü nəticəsində minlərlə insan evindən- qının ümummilli lideri Heydər Əliyev 1998-ci obasından didərgin düşmüşdur. ildə 31 Martı Azərbaycanlıların Soyqırımı Günü Ötən əsrdə dörd dəfə - 1905-1906, 1918-1920, elan etməsi ilə bağlı fərman verməklə xalqımıza mənəvi təskinlik bəxş etdi, nahaq qanın yerdə qal- 73 mayacağına inamı artırdı. ğınına siyasi qiymət vermək cəhdi göstərilmişdir. XX əsrin birinci yarısında Zaqafqaziyada baş Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin varisi kimi vermiş iki qırğın zamanı (1905-1907, 1918-1920) Azərbaycan Respublikası bu gün onun axıra qədər 2 milyona yaxın azərbaycanlı ermənilər tərəfindən həyata keçirə bilmədiyi qərarların məntiqi davamı qətlə yetirilmiş, öz ev-eşiyindən zorla qovulmuş- olaraq soyqırım hadisələrinə siyasi qiymət vermək dur. borcunu tarixin hökmü kimi qəbul edir. Ən ağrılısı odur ki, 1918-ci ilin martında baş 31 Mart faciəsi tarixə qanlı bir ləkədir. Bu qanlı vermiş azərbaycanlıların soyqırımı məsələsini hələ faciənin gözə çarpan obyektiv mənzərəsi sadəcə də dünyanın diqqət mərkəzinə gətirə bilməmişik. kökündən yıxılmaq istəyən böyük bir imreratorlu- Biz xalqımıza qarşı törədilən soyqırımı, tarixini ğun çökməsindən ibarətdir. və şəhidləri unutmamalı, başımıza gətirilənləri Hər şeydən əvvəl, hamımızın birinci vəzəfəsi dünya ictimaiyyətinə çatdırmalıyıq. Çatdırmalıyıq millətimizin üzərindən bu qanlı ləkəni silmək, on- ona görə ki, qoy bütün dünya üzdəniraq qonşula- ları tarix önündə təsvir etmək və bu qanlı ləkəni bir rımızın, azğın ermənilərin kim olduğunu bilsin. daha təkrar etməmək, onların murdar və maskalı Bu hadisələrin yalnız birinə - 1918-ci il mart qır- üzlərinə çırpmaqdır.

Bunları unutmaq olmaz! 1813-1828-ci illərə qədər Azərbaycan dövlətinin sahəsi təхminən 410 min kv.km. оlmuşdur. 1813-1828-ci illərdə işğal еdilmiş Azərbaycan əraziləri: İran əsarəti altındakı Cənubi Azərbaycan əraziləri: -sahəsi təхminən 280 min kv.km. оlmuşdur. Rusiya əsarəti altındakı Şimali Azərbaycan-sahəsi təхminən 130 min kv.km. оlmuşdur. 1918-ci ildə Rusiyanın təzyiqi ilə еrmənilərə vеrilmiş İrəvan хanlığı-sahəsi 9 min kv.km. оlmuşdur. Rusiya əsarəti altındakı Dərbənd хanlığı –sahəsi 7 min kv.km. оlmuşdur. 1918-1920-ci illərdə Azərbaycan Dеmоkratik Rеspublikasının qurulduğu ərazinin sahəsi-təхminən 114 min kv.km. оlmuşdur. Еrmənistan Sоvеt Sоsialist Rеspublikasının qismən nəzarətinə vеrilən Zəngəzur, Göyçə, Şərur, Dərələyəz, Dilican və Gürcüstan SSRİ-nin qismən nəzarətinə vеrilən Bоrçalı-birlikdə sahəsi 27,4 min kv.km. оlmuşdur. 1920-1991-ci illərdə SSRİ əsarəti altında qalmış Azərbaycan SSR-nin ərazisi 86,6 min kv.km. оlmuşdur. Ermənistanda yaşamış azərbaycanlıların kütləvi şəkildə sonuncu deportasiya əməliyyatı 1988-ci ilin aprelində başlayıb. Ermənistanda yaşayan azərbaycanlılar öncə hissə-hissə, noyabrın sonu, de- kabrın birinci ongünlüyündə isə kütləvi şəkildə deportasiyaya məruz qalıblar. Əməliyyat nəticəsində Ermənistan Respublikasında 8 min kvadrat kilometrlik ərazidə (172 yaşayış məntəqəsi) kompakt şəkildə yaşayan 200 mindən çox azərbaycanlı illərlə yaşadığı torpaqlardan didərgin düşüb.

74 Mühənd işi. Texnika MART 75 VALENTİNA TEREŞKOVA 6 illiyi 1937 Kosmonavt Valentina Vladimirovna Tereşko- navtikanın inkişafını öz xidmətləri ilə va 1937-ci il mart ayının 6-da Yaros- zənginləşdirdiyinə görə “Vətən qar- lavl vilayətinin Tutayev rayonunun şısında xidmətlərinə görə” II dərəcəli Maslennikovo kəndində kolxozçu orden, uzun illər məhsuldar ictimai ailəsində anadan olmuşdur. 1960-cı və dövlətçilik fəaliyyətinə görə, kos- ildə Yaroslavl Yüngül Sənaye Texni- mik uçuşun həyata keçirilməsinin kumunu, 1969-cu ildə N.Y.Jukovski 45 illiyi münasibətilə idarə olunan adına Hərbi-Hava Mühəndisləri Aka- kosmonavtikanın inkişafını şəxsi demiyasını bitirmişdir. təcrübəsi ilə zənginləşdirdiyinə 1955-1960-cı illərdə Yaroslavlın görə, kosmonavtikanın inkişa- Ədəbiyyat “Krasnı Perekop” texniki parça kom- fında, beynəlxalq elmi, mədəni Paşayeva, Q. Tarixin binatında işləmişdir. Yaroslavl aerok- əlaqələrin möhkəmləndirilməsində gizlətdiyi sirlər [Mətn]: Yerə göydən baxan ilk qadın: lubunda paraşüt idmanı ilə məşğul xidmətlərinə və uzunmüddətli vic- Valentina Tereşkova // Paşa- olmuş, 1962-ci ildən kosmonavtlar danlı əməyinə görə, Rusiya Federa- yeva, Q. Tarixə adını yazan qadınlar: 3-cilddə.- Bakı, dəstəsində çalışmışdır. siyası Hökumətinin Fəxri Fərmanı 2011. - .C.II .- S.317-336: 1963-cü il iyunun 16-19-da “Vos- (16 iyun 2008, 12 iyun 2003, 3 mart İnternetdə tok-6” gəmisində kosmosda uçuşda 1997) –2009-cu ildə 2008-ci il huma- www.ru.wikipedia.org olmuş, 70 saat 41 dəqiqə müddətində nitar fəaliyyət sahəsində əldə etdiyi yer ətrafına 48 dövrə vurmuşdur. nailiyyətlərə görə Rusiya Federasiyası Tereşkova 1963-cü ildə Sovet İtti- Dövlət mükafatı ilə təltif edilib. faqı Qəhrəmanı adına layiq görülmüş- Doğma Maslennikova kəndinin bir dür. neçə kilometrliyində xatirəsinə həsr Valentina Tereşkova 1963-cü ildə olunmuş “Kosmos” muzeyi fəaliyyət Lenin ordeni ilə, 1971-ci ildə Okt- göstərir. yabr İnqilabı Ordeni, 1987-ci ildə İc- Valentina Tereşkova Rusiya, Qaza- timai fəallığına görə Qırmızı Əmək xıstan, Belorusiya, Fransa, Böyük Bri- Bayrağı ordeni, Xalqlar Dostluğu or- taniya, İtaliya, Bolqarıstan və s. kimi deni, 2003-cü ildə Beynəlxalq elmi, ölkələrin fəxri vətəndaşı adına layiq mədəni və ictimai əlaqələrin inki- görülmüş əfsanəvi bir qadındır. şafı və möhkəmləndirilməsi sahə- sindəki xidmətlərinə görə Şərəf ordeni, 2007-ci ildə Milli Kosmo-

75 Kimya.Biologiya.Tibb MART 90 ZƏHRA SALAYEVA 15 illiyi 1922-2005 Həkim

Zəhra Məmməd qızı Salayeva 1922- patologiyasının təbabətində mühüm bir ci il mart ayının 15-də Bakı şəhərində problem olduğunu nəzərə alan Zəhra anadan olmuşdur. xanım bu sahədə də bir sıra işlər gör- Tibb elminə böyük həvəs göstərən müşdür ki, onlardan biri də “Beyin da- Zəhra xanım 1939-cu ildə Azərbaycan marlarının xəstəlikləri və profilaktikası” Tibb İnstitutunun müalicə-profilaktika adlı əsəridir. fakültəsinə daxil olur və 1943-cü ildə Professor Salayeva dəfələrlə ümumit- oranı fərqlənmə diplomu ilə bitirir. tifaq nevropatoloqlar və psixiatrlar elmi Həmin ildən institutun Sinir xəstəlikləri cəmiyyətinin rəyasət heyətinin üzvü kafedrasında ordinator vəzifəsinə təyin seçilmişdir. O, “Böyük Tibbi Sovet En- Ədəbiyyat edilir və bir qədər sonra kafedranın as- siklopediyasının” redaktorlarından biri, Ensefalitlər [Mətn]: [kitab- sistenti vəzifəsinə qədər yüksəlir. “Nevropatologiya və psixiatriya” jur- çada beyin iltihabının bəzi 1953-cü ildə Zəhra xanım Azərbaycan nalının, “Azərbaycan Tibb Jurnalının“, formaları, onların gedişi, müalicə və profilaktikası Tibb İnstitutunda “Azərbaycanda ney- “Azərbaycan Sovet Ensiklopediyası- məsələləri işıqlandırılmış- romalyariya” mövzusunda dissertasiya- nın” redaksiya heyətlərinin, Azərbaycan dır] /Z.Salayeva.- Bakı: Azərnəşr, 1982.- 192 s. nı müvəffəqiyyətlə müdafiə edərək tibb Elmlər Akademiyasının terminoloji elmləri namizədi alimlik dərəcəsi alır. şöbəsinin üzvü, Respublikanın Tibbi Nevrologiyadan prak- tiki məşğələlər [Mətn]: 1967-ci ildə Zəhra xanım sinir Genetika Cəmiyyətinin sədri olmuşdur. [Tibb İnstitutu və orta xəstəlikləri üzrə professor, N.Nərimanov Zəhra xanım Qafqaz regionunda ilk dəfə tibb məktəbləri üçün dərs adına Azərbaycan Dövlət Tibb İnsti- təşkil olunan İnsultla Milli Mübarizə vəsaiti] /Z.Salayeva.- Bakı, 1980.- 84 s. tutunun Sinir xəstəlikləri kafedrasının Assosiasiyanın yaradıcısıdır. Sinir xəstəlikləri [Mətn]: müdiri vəzifəsinə seçilir və bu vəzifədə Zəhra xanım Salayeva Azərbaycanda [Tibb İnstitutu tələbələri 1989-cu ilə qədər fəaliyyət göstərir. və müxtəlif xarici ölkələrdə keçirilən üçün dərs vəsaiti] Professor Zəhra xanım Salayeva Beynəlxalq konqreslərin, qurultayların /Z.Salayeva.- Bakı: Maarif, 1983.- 282 s. 160-a qədər elmi əsərin, 3 monoqrafi- iştirakçısı olmuş, əmək fəaliyyətinə görə Nevroloji semiologiya yanın, Azərbaycanda nevropatologiya “Fədakar əməyə görə” medalı, “Səhiyyə [Mətn]: [məlumat kitabı] və neyrogenetika üzrə 4 dərsliyin və əlaçısı” nişanı və Azərbaycan Səhiyyə /Z.Salayeva, G.Hacıyev.- bir neçə metodik tövsiyənin müəllifidir. Nazirliyinin Fəxri fərmanları ilə təltif Bakı: Azərnəşr, 1982.-192 s. Zəhra xanım Azərbaycanda neyroin- olunmuşdur. 1981-ci ildə professor Sa- İnternetdə feksiyanın öyrənilməsi sahəsində Sinir layeva Azərbaycan Respublikasının www.medekspert.az xəstəlikləri kafedrasının ənənələrini Əməkdar elm xadimi adına layiq görül- www.insult-az.com davam etdirərək baş beynin iltihabı müşdür. xəstəliklərinin daha tez-tez rast gə- Azərbaycanın görkəmli nevropato- linən formalarını özündə əks etdirən loqu, tibb elmləri doktoru, professor “Ensefalitlər” adlı iş və “Xoreya haq- Zəhra Məmməd qızı Salayeva 2005-ci il qında nə bilmək lazımdır?” adlı kitab- noyabr ayının 28-də vəfat etmişdir. ça nəşr etdirmişdir. Baş beynin damar

76 Kimya.Biologiya.Tibb

MART PAŞA QƏLBİNUR 60 30 illiyi 1952 Həkim

Paşa İsmayıl oğlu Musayev (Paşa “Brüssel Evrika 2002” sərgisində “Of- Qəlbinur) 1952-ci il mart ayıınn 30-da talmologiyada yeni dərman prepara- Şəmkir rayonunun Çinarlı qəsəbəsində tı Aktirol”un kəşfı Böyük qızıl medala qulluqçu ailəsində anadan olmuşdur. 1968- və Belçika Maliyyə Nazirliyinin xüsusi ci ildə Müşfiq adına kənd orta məktəbini prizinə layiq görülmüşdür. 2002-ci ildə qızıl medalla bitirmişdir. 1968-ci ildə onun rəhbərliyi altında bacısı Sevinc və N.Nərimanov adına Azərbaycan Dövlət tələbəsi Olqa Stroyeva ilə birlikdə yeni Tibb İnstitutunun Müalicə-profilaktika dərman preparatını hazırlamışdır. fakültəsinə daxil olmuşdur. 1975-ci ildə P.Qəlbinur 1989-cu ildən Azərbaycan təhsilini başa vurduqdan sonra 1975-1977- Alimlər İttifaqı İdarə Heyətinin 1997- ci illərdə Gəncə şəhər Göz Xəstəxanasında ci ildən Amerika və Dünya Türk və 1 saylı uşaq poliklinikasında həkim- Cümhuriyyətləri Oftalmoloji Birliyi- Ədəbiyyat okulist işləmişdir. O, 1977-1978-ci illərdə nin idarə heyətinin üzvüdür. 1996-cı Ağlıma gələnlər başıma N.Nərimanov adına Tibb İnstitutunun göz ildən Azərbaycan üzrə Nobel İnforma- gəldi [Mətn] /P.Qəlbinur. - Bakı: Ozan, 2003.- 656 s. xəstəlikləri kafedrasında baş laborant ol- siya Mərkəzinin nəzdində Fiziologiya muşdur. bölməsinin ekspertidir. 2001-ci ildə Dün- Hacıyev, T. Qələmlə bıçağın ünsiyyəti [Mətn] /T.Hacıyev 1978-1981-ci illərdə İ.M.Seçenov adı- ya Türk Cümhuriyyətləri Oftalmoloji Bir- //Ədəbiyyat qəzeti.-2010.-26 na 1-ci Moskva Tibb İnstitutunun Göz liyi Bilimsəl qurumunun həmsədri seçil- noyabr.- S. 5-6. xəstəlikləri kafedrasının nəzdində əyani mişdir. Qəlbinur Paşa – 50 aspiranturada təhsil almışdır. 1981-1988- 1999-cu ildə Yusif Məmmədəliyev [Mətn]: metodik vəsait ci illərdə N.Nərimanov adına Tibb İnstitu- adına mükafata, 2000-ci ildə “İman” /M.F.Axundov adına Milli Kitabxana.- Bakı, 2002. tunun göz xəstəlikləri kafedrasında assis- izzət və iltifat diplomuna layiq görül- tent, həm də ictimai peşələr fakültəsində müşdür. ABŞ-ın Biblioqrafiya İnstitutun- Paşa Qəlbinur [Mətn]: biblioqrafik göstərici /tərt. dekan müavini işləmişdir. 1988-ci ildən da keçirilən “2000 alim və intellektual” Elica Atalı.- Bakı: “Mars həmin kafedranın professoru, 1991-ci seçimində “İlin adamı” mükafatına layiq Print”, 2005.- 401s. ildən kafedra müdiridir. görülmüşdür. 1996-cı ildən “Araz” ali Səmədli, V. Dağların Ədəbi fəaliyyətə 1978-ci ildə “Ul- ədəbi mükafatın laureatıdır. toyuna gedən şair [Mətn] duz” jurnalının 4-cü sayında çap etdirdi- Aybəniz Əliyevanın 1996-cı ildə yaz- /V.Səmədli //Təzadlar.- 2010.-30 sentyabr.- S.15. yi “Xal”, “Ay gecəyə hicran sıxır”, “Mən dığı “Paşa Qəlbinur”, A.Məmmədovun İnternetdə ilhamı gözlərimlə görmüşəm” şeirləri ilə 1999-cu ildə yazdığı “Qəlbinur poeziyası başlamışdır. “Gözlər” adlı ilk şeirini 13 XXI əsrin astanasında” kitabları ona həsr www.az.wikipedia.org yaşında ikən yazmışdır. Dövri mətbuatda edilmişdir. “ Paşa Qəlbinur-50” biblioqra- www.google.az vaxtaşırı çıxış edir. “Gənclik” respublika fik məlumat kitabı hazırlanıb nəşr edilmiş- ədəbi birliyinin üzvüdür. dir. Dəfələrlə xarici ölkələrdə konfrans və Paşa Qəlbinur tibb elminə dair yüzdən elmi simpoziumlarda olmuşdur. 2008-ci çox elmi əsərin, on elmi kəşfin müəllifidir. ildən Dünya Azərbaycanlıları Konqresi- On mindən çox cərrahiyyə əməliyyatı nin həmsədridir. aparmış P.Qəlbinur Brüsseldə (Belçika) 51-ci Ümumdünya İxtiralar salonunda 77 Musiqi.Opera.Balet

MART ŞƏFİQƏ EYVAZOVA 65 9 illiyi 1947 Kamança ifaçısı

Şəfiqə Alxas qızı Eyvazova 1947- xalqlarının musiqi folkloru” festivalın- ci il mart ayının 9-da Bakıda anadan da (1988, A.Qasımov və R.Quliyevlə olmuşdur. birgə) iştirak etmişdir. O, 1971- ci ildə Azərbaycan Dövlət O, 1967-ci ildən A.Zeynallı adı- Konservatoriyasını bitirmişdir. na Azərbaycan Dövlət Musiqi Şəfiqə xanım 1963-1976-cı illərdə Məktəbində müəllim kimi çalışır. Azərbaycan Teleradio Verilişləri Şir- Ş.Eyvazova həmçinin 1974-cü ildən kətinin Xalq Çalğı Alətləri Orkestri və Bakı Musiqi Akademiyasında dərs de- Ə.Dadaşovun rəhbərlik etdiyi ansamb- yir. Azərbaycan Milli Konservatoriya- lın solisti olmuşdur. sının professorudur. Şəfiqə xanım 1965-ci ildən solo O, bir çox xarici ölkələrdə (ABŞ, Ədəbiyyat konsertlərlə çıxış etmişdir. Onun re- İsveçrə, Almaniya, Fransa, Polşa, Bel- Eyvazova Ş. Kamana 5-ci pertuarına “Rast”, “Cahargah”, “Ra- çika, İtaliya, Əfqanıstan və s.) qas- sim lazımdırmı? [Mətn]: [Xalq artisti Şəfiqə Eyva- hab”, “Şur”, “Şüştər” və s. muğam- trolda olmuşdur. Ş.Eyvazova 2003-cü zova ilə söhbət] /Şəfiqə lar, Azərbaycan və xarici ölkə ildən Türkiyənin “Tekfen-Kara Dəniz” Eyvazova; söhbəti apardı bəstəkarlarının əsərləri daxildir. simfonik orkestrinin solistidir. Onun Q.Ulduzə //Ekspress.- 2009.- 24 may.- S.31. Şəfiqə Eyvazova SSRİ xalqlarının ifasında “Şur”, “Şüştər”, “Rahab” Eyvazova Şəfiqə Alxas qızı folklor musiqisi festivalında (1978- və bir çox muğamların lent yazıları [Mətn] //Azərbaycan Qadını Bişkek; 1979-Moskva), musiqişü- Azərbaycan Radiosu və Televiziyası- Ensiklopediyası.- Bakı, 2002.- S.92. nasların Beynəlxalq simpoziumunda nın Qızıl Fondunda saxlanılır. Özü də kaman kimi [Mətn]: (1987-Səmərqənd), eləcə də YUNES- 2000-ci ildə “Azərbaycan Xalq ar- [görkəmli kaman ustası KO xətti ilə ABŞ-da keçirilən “Şərq tisti” adına layiq görülmüşdür. Ş.Eyvazova haqqın¬da] // Dəyişikliklərə cəsarəti çatan xanımlar.- Bakı, 2008.- S.97-98. Şəfiqə Eyvazova: ustad sənətkarlarımız [Mətn] // Mədəni-maarif.- 2007.- №8.- S.45. İnternetdə www.adam.az www.mugam.musigi-dunya. az

78 Musiqi.Opera.Balet MART 85 MSTİSLAV ROSTROPOVİÇ 27 illiyi 1927-2007 Dirijor Mstislav Leapoldoviç Rostropoviç M.Rostropoviç xeyriyyəçilik tədbirləri 1927-ci il mart ayının 27-də Bakıda ilə də məşhurlaşmışdır. O, uşaqlara musiqiçi ailəsində anadan olmuşdur. tibbi yardım göstərən “Vişnevskaya- O, 4 yaşında violonçel və pianoda ifa Rostropoviç Xeyriyyəçilik Fondu”nun etməyi öyrənib, 8 yaşında isə ilk dəfə prezidenti olmuşdur. tamaşaçılar qarşısında çıxış etmişdir. Maestro dünyaya göz açdığı M. Rostropoviçin 9 yaşı olan- Azərbaycanın musiqi həyatında da fəal da onun ailəsi Bakıdan Moskvaya iştirak etmişdir. Musiqiçi hər il Bakıya köçmüşdür. 1943-cü ildə o Moskva gəlir və tələbələr üçün master-klaslar Dövlət Konservatoriyasına daxil ol- verirdi, xəstə uşaqların, musiqiçilərin Ədəbiyyat muşdur. Müharibədən sonrakı illərdə və qaçqınların dəstəyi üçün xeyriyyə Allahverdiyeva, A. Rostropoviçlər kimdir? M.Rostropoviç ən məşhur sovet aksiyaları keçirirdi. Azərbaycana qarşı [Mətn] /A.Allahverdiyeva musiqiçilərindən biri olmuşdur. xidmətlərinə görə Rostropoviç ölkənin //Respublika.- 2001.- 2 1969-cu ildə Mstislav Leapoldoviç bir neçə ali mükafatları ilə təltif edi- noyabr. yazıçı Aleksandr Soljenitsını müdafiə lib. Mstislav Rostropoviç 1998-ci il Kərimova, K. Bir-birinə layiq ata və oğul [Mətn] etdiyinə görə hakimiyyətin təqibinə 13 iyunda “Şöhrət” ordeni, 2002-ci il /K.Kərimova // Xalq qəzeti.- məruz qalmış – 70-ci illərin sonun- mart ayında “İstiqlal” ordeni, 2007-ci 2001.- 28 fevral. da həyat yoldaşı Qalina Vişnevski ilə il 28 martında isə “Heydər Əliyev” or- Mstislav Rostropoviç [Mətn]: Bir ürəyin iki par- birlikdə SSRİ-dən sürgün edilib və deni ilə təltif edilmişdir. çası: 75 illiyi münasibətilə sovet vətəndaşlığından məhrum edil- SSRİ Xalq artisti Rostropoviç bir //Azərbaycan.- 2002.- 23 mişdir. çox ölkələrin mükafatlarına da layiq mart.- S.3. M.Rostropoviç 1962-ci ildə dirijor görülmüşdür. M.Rostropoviç dünya- Şərif, A. Mstislav Rostropo- viçin 80 illiyinə ithaf olunur kimi debütünü etmişdir. Kamera musi- nın 50-dən artıq universitetinin fəxri [Mətn] /A.Şərif //525-ci qiçisi və pianist kimi bir sıra ansamb- doktoru, dövlət və beynəlxalq müka- qəzet.- 2007.-7 aprel. -S.20. llarda çıxış etmişdir. 1977-ci ildən fatları laureatı adına layiq görülmüş- İnternetdə Vaşinqton Milli Simfonik Orkestrinin dür. Həmyerlimiz 22 dəfə Qremmi www.az.wikipedia.org rəhbəri və baş dirijoru olmuş və 17 il mükafatına layiq görülüb. O, həmçinin www.google.az bu orkestrə rəhbərlik etmiş, müxtəlif Yaponiya, Böyük Britaniya, Fransa, konsert proqramları ilə dünyanın bir Amerika Birləşmiş Ştatları da daxil çox ölkəsində çıxış etmişdir. olmaqla 44 dövlətin ordenini almışdır. O, məşhur dirijor və violonçel ifa- Dünya şöhrətli musiqiçi, məşhur çısı olmaqla yanaşı, ictimai xadim, violonçel ustası Mstislav Rostropoviç insanların hüquq və mənəvi azadlıq- 27 aprel 2007-ci il aprel ayının 27-də larının müdafiəçisi kimi tanınmışdır. Moskvada vəfat etmişdir.

79 Teatr.Kino.Estrada.Sirk MART 85 NODAR ŞAŞIQOĞLU 13 illiyi 1927 Aktyor Nodar Şaşıqoğlu İzzətoviç 1927-ci qoğlunu ilk dəfə kino üçün kəşf edən il mart ayının 13-də Batumi şəhərində rejissor Tofiq Tağızadə sonralar bu anadan olub. Milliyyətcə acardır. seçimində yanılmadığına əmin olmuş- Orta təhsilini Tbilisidə almışdı. du. Mehdi bizim kinomuzun çox uğur- Tale ona aktyorluq istedadı bəxş et- lu qəhrəmanlarındandır. Onun filmdə mişdi. Bəlkə də bu istedad ona dayı- ifası isə Nodar Şaşıqoğluna əsl şöhrət sı, Azərbaycan teatrının ulduzlarından qazandırdı. biri, aktyor Ülvi Rəcəbdən keçmişdi. 1961-ci ildə ekranlara çıxan Ədəbiyyat Nodar Şaşıqoğlu 1950-ci ildə Mosk- “Səhər” filmində ona Əzizbəyovun Kinomuzun canlı əfsanəsi va Teatr Məktəbini bitirmiş, Leninqrad rolu həvalə edilmişdi. O, bu rolu da Nodar Şaşıqoğlu [Mətn]: Akademik Dram Teatrında işləmişdir. özünəməxsus şəkildə ifa etmişdi. “Vaxtilə Azərbaycanda çəkilməyimə qadağa qo- O illərdə Nodar bir çox tamaşalarda, “Leyli və Məcnun” filminə onu yulmuşdu” /müsah. apardı o cümlədən, “Nikbin faciə” tamaşa- rejissor Lətif Səfərov dəvət etmişdi. Samir //Həftə içi.- 2009.- 11- 13 aprel.- S.7. sında Aleksey (V.Vişnevski), “Sevil- Məcnun rolunu yaratmaq aktyordan Aytək. Nodar Şaşıqoğlunun ya ulduzu”nda Sanço Ortis (Lope de güclü istedad, səriştə tələb edirdi. No- doğum gününə [Mətn]: Veqa), “Mariya Tüdor”da Cilberti dar Qeysin (Məcnun) rolunu oynama- [Azərbaycan Dövlət Rus Dram Teatrının aktyoru (V.Hüqo) rollarında oynamışdır. ğa ilkin olaraq ehtiyat etsə də, sonradan Nodar Şaşıqoğlu haqqında] N.Şaşıqoğlunun kino yaradıcılığı rolun bütün çalarlarını mənimsədi və /Aytək //Mədəniyyət.- 2009.- 1 aprel.- S.10. Azərbaycanın adı ilə bağlıdır. O, ilk Məcnunu məharətlə yaratdı. Məcnun Дадашева, А. Юбилей olaraq öz doğma Acariyasında yox, bu onun ifasında əsl aşiq, öz qəlbini, ru- популярного актера gün özünün doğma vətəni adlandırdı- hunu Leyliyə vermiş divanədir. [Текст]: [80-летие народного артиста ğı Azərbaycanda teatr və kino aktyoru N. Şaşıqoğlunun yaradıcılığı dövlət России и Азербайджана kimi tanınmışdır. tərəfindən yüksək qiymətləndirilib. Нодара Шашыгоглу] Nodar müəllimin yaradıcılıq bi- Dəfələrlə müxtəlif təltiflər, mükafat- /А.Дадашева //Бакинский рабочий.- 2007.- 29 oqrafiyası həm də Rusiya ilə bağlı lar alıb. O, 1983-cü ildə Azərbaycanın марта.- С.4. olmuşdur. O, Sankt-Peterburq, Mosk- Xalq artisti fəxri adına layiq görül- Распоряжение va teatrlarında çalışmışdır. Amma müşdür. Президента Азербайджанской “Azərbaycanfilm” kinostudiyasının Azərbaycanın Xalq artisti Nodar Республики о награждении dəvəti ilə mütəmadi olaraq filmlərə Şaşıqoğlu 2007-ci ildə Azərbaycan орденом “Слава” çəkilmişdir. Prezidenti İlham Əliyevin sərəncamı Н.Шашыгоглы [Текст] //Бакинский рабочий.- O, 1955-ci ildə Tofiq Tağızadə ilə Azərbaycan Respublikasının ən 2007.- 13 марта.- С.1. “Uzaq sahillərdə” filmini çəkərkən yüksək mükafatı - “Şöhrət” ordeni ilə İnternetdə Sovet İttifaqı Qəhrəmanı Mehdi təltif olunmuşdur. www.az.wikipedia.org Hüseynzadə roluna aktyor Nodar www.azeriart.net Şaşıqoğlunu dəvət edir. Nodar Şaşı-

80 Teatr.Kino.Estrada.Sirk MART 100 ƏNVƏR BEHBUDOV 20 illiyi 1912-1992 Rejissor

Ənvər Məcid oğlu Behbudov 1912- Üzeyir Hacıbəylinin “Koroğlu” opera- ci il mart ayının 20-də Şuşa şəhərində sını tamaşaya qoymuşdur. anadan olmuşdur. Hələ uşaqkən anası- Ə.Behbudov 1969-cu ildәn nın yaratdığı dram dərnəyi onda kiçik Azәrbaycan Rus Dram Teatrının baş yaşlarından teatra maraq yaratmış- rejissoru olmuşdur. O, burada M. Şat- dı. Teatra vurğunluğu onu Moskvaya rovun “Altı iyul”, M. Dvoretskinin gətirmişdi. 17 yaşlı gənc çətinliklərə “Kәnar adam”, R. İbrahimbəyovun baxmayaraq burada Dövlət Teatr Sənəti “Öz yolunla”, N.Xəzrinin “Sәn yan- İnstitutunun rejissorluq fakültəsinə masan”, A. Vampilovun “Ötәn yay daxil olmuşdur. 1942-ci ildə Ümumit- Çulimskdә”, A.Gelmanın “Bir iflasın tifaq Dövlәt Teatr Sənəti İnstitutunun protokolu” vә s. әsәrlәri tamaşaya Ədəbiyyat rejissorluq fakültәsini bitirmişdir. qoymuşdur. Ənvər Behbudov//Azər- O, 1944-1946-cı illərdə Ulyanovsk, Yaradıcılığına qiymət verilmədi- baycan Sovet Ensiklope- 1946-1948-ci illərdə Xabarovsk, yində rejissor Ənvər Behbudov ikinci diyası [Mətn]: 10 cilddə.- Bakı.- 1978.- II cild.- S. 129. 1948-1954-cü illərdə Novosibirsk dəfə Rusiyaya gedir. Lakin çox keçmir Ənvər Behbudov [Mətn].- teatrlarında rejissor vә bәdii rәһbәr ki, o yenidən Bakıya, qardaşı Rəşid Bakı: İşıq , 1974.- 8 s. olmuşdur. 1954-1959-cu illərdə Ka- Behbudovun yaratdığı mədəniyyət İnternetdə zanda, Kaçalov adına Böyük Dram ocağına - Mahnı Teatrına qayıdır. Bu www.az.wikipedia.org Teatrında vә 1959-1964-cü illərdə teatrda olduqca maraqlı tamaşalar ha- www.google.az Rostovda M.Qorki adına Dram Teat- zırlayan baş rejissor burada özünü çox rında baş rejissor işlәmişdir. Bu illərdə xoşbəxt sanır. Lakin bu çox uzun sür- N.Poqodinin “Tüfәngli adam”, M. mür. Rəşid Behbudovun vəfatından Şoloxovun “Oyanmış torpaq”, N. Qo- sonra Ənvər müəllim birdəfəlik Mosk- qolun “Ölü canlar”, E. Radzinskinin vaya köçür. “Mәһәbbәt һaqqında 104 sәһifә” vә Tanınmış rejissor 1965-ci ildə s. tamaşaların quruluşunu vermişdir. Azərbaycanın Xalq artisti adına layiq Görkəmli rejissor 1965-ci ildə RSFSR görülmüş, Qırmızı Әmәk Bayrağı vә Xalq artisti fəxri adına layiq görül- “Şәrәf nişanı” ordenlәri, һәmçinin, bir müşdür. sıra medallarla tәltif edilmişdir. Ənvər Behbudov 1966-cı ildәn Ə. Behbudov 1992-ci il martın 28- Azәrbaycan Opera vә Balet Teatrın- də 80 yaşında Moskvada vəfat etmiş- da baş rejissor işlәmiş, dahi bəstəkar dir.

81 Teatr. Kino.Estrada.Sirk MART 95 YUSİF VƏLİYEV 22 illiyi 1917-1980 Aktyor

Yusif Abdulla oğlu Vəliyev 1917-ci il Şəkidən Bakıya gələrək Rus Dram Te- mart ayının 22-də Dərbənddə doğulmuş- atrında aktyorluq edib. Yusif Vəliyevin dur. O, qeyri-adi səhnə danışığına malik, əsas yaradıcılığı 1949-cu ilin axırlarından dramatik-psixoloji rolların misilsiz ifaçı- ömrünün sonunadək Gənc Tamaşaçılar sı, zəngin yaradıcılığı ilə Gənc Tamaşaçı- Teatrı ilə bağlı olmuşdur. Aktyor onlarca lar Teatrında aktyor məktəbi yaratmış bir bir-birindən fərqli, yaddaqalan rollar ya- sənətkardır. ratmışdır. Y. Vəliyev 1933-1936-cı illərdə Bakı Y.Vəliyev Gənc Tamaşaçılar Teatrının Teatr Texnikumunda təhsil almışdır. rus bölməsində hazırlanan Mixail Şatro- Tələbəlik illərində Milli Dram Teatrının vun “İnqilab naminə” pyesinin tamaşasın- tamaşalarında kütləvi səhnələrə, sözsüz da Lenin rolunu ifa etmişdir. Onun ifası rollara çıxmaqla, eyni zamanda Yəhudi sənətkarlıq baxımından rus həmkarlarının Ədəbiyyat Dövlət Dram Teatrında işləyən aktyor oyunlarından daha canlı və real alınmış- Burcəliyeva, Ş. Onun yəhudi dilində də bir neçə rol ifa etmiş- dır. möcüzəli sənət dünyası dir. Aktyor “Azərbaycanfilm”in kinoların- [Mətn] /Ş.Burcəliyeva // Mədəniyyət.- 2011.-30 Texnikumu bitirəndə yenicə açılan da epizodik rollar oynasa da, çox maraq- mart.- S.11. Mirzə Ələkbər Sabir adına Nuxa (indi- lı, yaddaqalan xarakterlər yaratmışdır. O, İki böyük sənətkarın ad ki Şəki) Dövlət Dram Teatrına işləməyə “Zirvə” (Bələdçi), “Sən nə üçün yaşayır- günüdür [Mətn] // Mərkəz.- göndərilən aktyor teatr bağlananadək, san?” (Balıqçı), “Nəsimi” (Teymurləng), 2011.- 19 mart.- S.11. yəni 1949-cu ilədək orada işləyib, teat- “Qatır Məmməd” (Halvaçı), “Tütək səsi” Məhərrəmova, T. Lenin rın ən öncül sənətkarlarından biri olmuş- (Qurban), “Arxadan vurulan zərbə” (Qurd rolunu o qədər məharətlə dur. Aktyor Nəcəf bəy Vəzirovun “Hacı Cəbrayıl), “Uşaqlığın son gecəsi” (İş ic- ifa edib ki…. [Mətn] /T.Məhərrəmova //Kaspi.- Qəmbər” əsərində Əşrəf bəy, Mirzə Fətəli raçısı), və s. kinofilmlərində çəkilib. “Nə 2010.-18 mart.- S. 15. Axundzadənin “Hacı Qara” əsərində Hacı yaxşı ki, Səməd Vurğun var...” sənədli İnternetdə Qara, “Molla İbrahimxəlil kimyagər”də filmində Qacar rolunda “Vaqif”dən bir www.az.wikipedia.org İbrahimxəlil, Sabit Rəhmanın “Toy” parça ifa etmişdir. komediyasında Surxay, “Xoşbəxtlər” Uzunillik səhnə yaradıcılığında əldə www.google.az komediyasında Sadıq, Cəfər Cabbarlı- etdiyi sənət nailiyyətlərinə, gənclərə örnək nın “Almaz” əsərində Şərif, “1905-ci olan zəngin irs yaratdığına görə Yusif Ab- ildə” general-qubernator, “Aydın” da dulla oğlu Vəliyev 24 may 1960-cı ildə Aydın, “Oqtay Eloğlu”da Oqtay, “Od Azərbaycan Respublikasının Əməkdar gəlini”ndə Elxan, “Sevil” də Balaş, “Sol- artisti, 9 fevral 1979-cu ildə Xalq artisti ğun çiçəklər”də Bəhram, Səməd Vurğu- fəxri adları ilə təltif olunmuşdur. nun “Vaqif” əsərində Vaqif, Mirzə İbra- 1980-ci il martın 18-də vəfat edən bö- himovun “Həyat” əsərində Süleyman və yük sənətkar Bakıdakı yeni “Qurd qapısı” b. tamaşalarda xaraktercə fərqli rollar qəbiristanlığında dəfn olunmuşdur. yaratmışdır. Yusif Vəliyev 1949-cu ilin yazında

82 Fəlsəfə.İqtisadiyyat.Hüquq MART 80 ZÜMRÜD QULUZADƏ 17 illiyi 1932 Filosof

Zümrüd Əliqulu qızı Quluzadə VII-XVI вв.” (1992), “Проблемы 1932-ci il mart ayının 17-də ziyalı физуливедения” (2006) kimi əsərlər ailəsində anadan olmuşdur. 1949-cu daxil edildi. ildə orta məktəbi fərqlənmə ilə bitirmiş, Bundan başqa, Azərbaycan mə- S.M.Kirov adına Azərbaycan Dövlət kanında Qərb-Şərq problemi fəlsəfi Universitetinin Tarix fakültəsinin aspektdə ilk dəfə Zümrüd Quluzadə fəlsəfə şöbəsinə daxil olmuşdur. 1954- tərəfindən “Закономерности развития cü ildə universiteti fərqlənmə ilə bitir- восточной философии XIII-XVI вв.” mişdir. və “Проблема Запад-Восток” (1984) Z.Quluzadə 1954-cü ildən 1957-ci monoqrafiyasında tədqiq olunmuşdur. ilə kimi V.İ.Lenin adına Azərbaycan Zümrüd Quluzadə 1966-cı ildə

Ədəbiyyat Pedaqoji İnstitutunun Fəlsəfə kafed- çap olunan “Очерки по истории rasının aspirantı olmuşdur. 1957-ci азербайджанской философии” kita- “Xristianlıq: Tarix və fəlsəfə” adlı yeni kitab işıq ildə aspiranturanı bitirdikdən sonra bının redaksiya şurasının üzvü, 2002- üzü gör¬dü [Mətn]: [Aydın Azərbaycan Milli Elmlər Akademiya- 2007-ci illərdə çoxcildli “Azərbaycan Əlizadənin eyni adlı kitabı haqqında] /Z.Quluzadə // sının Fəlsəfə, Sosiologiya və Hüquq fəlsəfə tarixi” kitabının birinci və ikin- Elm.- 2007.- 2 oktyabr.- S.2. İnstitutunda işə düzəlmişdir. Hazırda ci cildinin məsul redaktoru olmuşdur. Azərbaycan dövlətçilik kon- həmin İnstitutun Fəlsəfə və İctimai fi- Zümrüd Quluzadənin elmi sepsiyası və Qafqaz Alba- kir tarixi şöbəsinin müdiri vəzifəsində fəaliyyətində 1996-cı ildə onun niyası tarixi “Kitabi-Dədə Qorqud” eposu işığında çalışır. təşəbbüsü və baş redaktorluğu ilə nəşr [Mətn] /Z.Quluzadə //Elm.- 1970-ci ildə Zümrüd xanım “An- olunan “Şərq fəlsəfəsi problemləri” 2009.- 26 noyabr.- S.5. toqonist cəmiyyətdə üstqurumun adlı beynəlxalq elmi-nəzəri jurna- Quluzadə, Z. Gender rolu” namizədlik dissertasiyasını lın xüsusi yeri var. Azərbaycan, rus, Azərbaycanda [Mətn] /Z.Quluzadə; BMT-nin müdafiə etmişdir. Onun doktorluq ərəb, fars, türk, ingilis, alman və fran- Əhali Fondu (UNFPA).- işi isə Azərbaycan məkanında ən bö- sız dillərində geniş xülasələrlə dərc Bakı, 2006.- 328 s. yük fəlsəfi cərəyanlardan birinə – edilən jurnal Azərbaycan mədəniyyət Quluzadə, Z. Heydər Hü- “Hürufilik və onun Azərbaycandakı tarixində fəlsəfəyə dair ilk jurnaldır. seynovun ömür konsepsiyası [Mətn] /Z.Quluzadə //Elm.- nümayəndələri”nə həsr olunmuşdur. Jurnalın əhatə etdiyi problemlərə, adı- 2009.- 15 iyul.- S.4-5. Sonralar onun bu qəbildən olan na görə müasir dünya mədəniyyətində Quluzadə, Z. Respublika- tədqiqatları sırasına “Насими - analoqu yoxdur. da fəlsəfənin vəziyyəti və философ и поет Востока” (1973), Zümrüd xanım 2001-ci ildə “Elmi inkişaf persrektivləri [Mətn] /Z.Quluzadə //Elm.- 2007.- “Мировоззрение Касими Анвара” professional qadınların məşvərət 29 dekabr.- S.14. (1976), “Теоретические проблемы şurası”na üzv seçilmiş və “2000-ci ilin İnternetdə истории культуры Востока и qadını” fəxri diplomu ilə təltif edil- www.az.wikipedia.org низамиведение” (1987), “Из истории mişdir. азербайджанской философии

83 ® • Ümumdünya Gülüş Günü (01.04.1564) • Kəlbəcər rayonunun işğalı günü (02.04. 1993) 1 aprel Gün çıxır 07:50 • Ümumdünya Sağlamlıq Günü (07.04.1950) Gün batır 20:06 • Ümumdünya Aviasiya və Kosmonavtika Günü 30 aprel (12.04.1962) Gün çıxır 07:56 • Beynəlxalq Mədəniyyət Günü (15.04.1935) Gün batır 20:36 • Ümumdünya Hemofiliya Günü (17.04.1964) • Tarixi Abidələrin Mühafizəsi Günü (18.04.1983) 1 • Ümumdünya Yer Günü (22.04.1970) B. • Beynəlxalq Kitab və Müəllif Hüquqları Günü B.E. 2 (23.04.1996) Ç.A. 3 Ç. 4 C.A. 5 M.F.Axundzadə C. 6 200 il 1812-1878 Ş. 7 B. 8 B.E. 9 Ç.A. 10 Ç. 11 C.A. 12 C. 13 Ş. 14 B. 15 B.E. 16 APREL Ç.A. 17 Ç. 18 C.A. 19 C. 20 Ş. 21 21 mart- 20 aprel B. 22 Qoç bürcünün Nişanəsi B.E. 23 oddur. Marsın Ç.A. 24 himayəsindədir. Günəşin Qoç Ç. 25 bürcündən C.A. 26 keçdiyi dövrdə doğulanlar C. 27 1834-cü ildə M.F.Axundzadə Tbilisiyə getmiş, Qafqaz canişininin qüvvətli və çevik baş dəftərxanasında mülki işlər sahəsində Şərq dilləri mütərcimi təyin olurlar. Ş. 28 B. 29 olunmuş və ömrünün sonuna qədər bu vəzifədə çalışmışdır. 1873-cü ildə ona hərbi rütbə - polkovnik rütbəsi verilmişdir. B.E. 30 Ç.A. 31 84 APREL 2012

Milli ədəbiyyat

Əməkdar mədəniyyət işçisi, şair Cəfərov Ayaz Rza oğlunun (Ayaz Vəfalı) (01.04.1937) аnаdаn оlmаsının 75 illiyi Tənqidçi, ədəbiyyatşünas Əliyev Xeyrulla Salman oğlunun (02.04.1932) аnаdаn оlmаsının 80 illiyi Filologiya elmləri doktoru, professor Quliyeva Lalə Hüseyn qızının (05.04.1942) оlmаsının 70 illiyi Ədəbiyyatşünas, folklorşünas, dramaturq, filologiya elmləri doktoru, professor Təhmasib Məmmədhüseyn Abbasqulu oğlunun (12.04.1907- 05.10.1982) аnаdаn оlmаsının 105 illiyi Əməkdar jurnalist Mirzəyev Osman Mirzə Hüseyn oğlunun (13.04.1937- 20.11.1991) аnаdаn оlmаsının 75 illiyi Nasir, tərcüməçi Qasımov Əli Camal oğlunun (Əli Səbri) (15.04.1892- 19.02.1983) аnаdаn оlmаsının 120 illiyi Şair, publisist Əkbərov Əkbər Qurban oğlunun (Əkbər Məftun) (15.04.1912- 14.09.1990) аnаdаn оlmаsının 100 illiyi Şərqşünas, filologiya elmləri doktoru Eyvazova Roza Hüseyn qızının (16.04.1937) аnаdаn оlmаsının 75 illiyi Хаlq şаiri, Əməkdar incəsənət xadimi Hüseynov Məmməd Rаhim Abbas oğlunun (Məmməd Rahim) (20.04.1907-06.05.1977) аnаdаn оlmаsının 105 illiyi. Xarici ədəbiyyat

İsland yazıçısı, Nobel mükafatı laureatı Qudyonsson Haldour Gilyanın (Laksness) (23.04.1902-) аnаdаn оlmаsının 110 illiyi Tarixdə bu gün

Ümumdünya Gülüş Günü (01.04.1564) Kəlbəcər rayonunun işğalı günü (02.04. 1993) Beynəlxalq Uşaq Kitabı Günü (02.04.1953) Ümumdünya Sağlamlıq Günü (07.04.1950) Ümumdünya Aviasiya və Kosmonavtika Günü (12.04.1962) Аzərbаycаn Kitаbхаnа işçilərinin I Qurultаyının (12.04.1962) keçirilməsinin 45 illiyi Beynəlxalq Mədəniyyət Günü (15.04.1935) Ümumdünya Hemofiliya Günü (17.04.1964) 85 Tarixi Abidələrin Mühafizəsi Günü (18.04.1983) Ümumdünya Yer Günü (22.04.1970) Beynəlxalq Kitab və Müəllif Hüquqları Günü (23.04.1996) Аzərbаycаn Yаzıçılаr İttifаqının yаrаdılmаsının (23.04.1932) 80 illiyi Azərbaycan Avropa Mədəniyyət Konvensiyasına qoşulub (25.04.1997) Beynəlxalq Əqli Mülkiyyət Günü (26.04.2000) Ümumdünya Əməyin Mühafizəsi Günü (28.04.1996) Beynəlxalq Rəqs Günü (29.04.1982) Opera və Balet Teatrında Üzeyir Hacıbəylinin şah əsəri olan “Koroğlu” operasının ilk tamaşasının keçirilməsinin (30.04.1937) 75 illiyi Milli Qəhrəmanlar

Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı Eyvazov Qorxmaz Abış oğlunun (01.04.1967-10.02.1994) аnаdаn оlmаsının 45 illiyi Azərbaycanın Əməkdar jurnalisti, Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı Mustafayev Alı Mustafa oğlunun (14.04.1952-19.11.1991) аnаdаn оlmаsının 60 illiyi Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı Teymurov Rizvan Rəhman oğlunun (16.04.1967-09.12.1991) аnаdаn оlmаsının 45 illiyi Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı İbrahimov Rasim Səxavət oğlunun (18.04.1962-26.06.1992) аnаdаn оlmаsının 50 illiyi Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı Cəbrayılov Mikayıl Əhmədiyyə oğlunun (27.04.1952-06.06.1992) аnаdаn оlmаsının 60 illiyi Coğrafiya. Geologiya

Geoloq, geologiya-minerologiya elmləri doktoru, professor Əlixanov Ənvər Nəzər oğlunun (17.04.1917) аnаdаn оlmаsının 95 illiyi Riyaziyyat. Fizika.Astranomiya

Əməkdar elm xadimi, riyaziyyatçı Cavadov Maqsud Əlisimran oğlunun (13.04.1902-25.05.1972) аnаdаn оlmаsının 110 illiyi Kimya. Biologiya.Tibb

Kimyaçı Qarayev Siyavuş Fərhad oğlunun (30.04.1942) аnаdаn оlmаsının 70 illiyi Musiqi. Opera. Balet

SSRİ Хаlq аrtisti, müğənni Məmmədоvа Şövkət Həsən qızının аnаdаn оlmаsının (18.04.1897-08.06.1981) 115 illiyi Хаlq аrtisti, bəstəkаr Bədəlbəyli Əfrаsiyаb Bədəlbəy oğlunun (19.04.1907- 06.01.1976) аnаdаn оlmаsının 105 illiyi Əməkdar incəsənət xadimi, musiqişünas İsmayılov Məmmədsaleh Cəmil oğlunun (22.04.1912-10.05.1994) аnаdаn оlmаsının 100 illiyi Xalq artisti, tarzən Quliyev Ramiz Əyyub oğlunun (30.04.1947) аnаdаn 86 оlmаsının 65 illiyi Teatr. Kino.Estrada.Sirk

Əməkdar artist, aktyor Dadaşov Məmmədağa Ağakərim oğlunun (12.04.1912-03.12.1996) аnаdаn оlmаsının 100 illiyi Xalq artisti, aktrisa Qədri Fatma Qədir qızının (14.04.1907-29.02.1968) anadan olmasının 105 illiyi Хаlq аrtisti, aktyor Оsmаnlı İsmаyıl Osman oğlunun (24.04.1902- 22.06.1978) аnаdаn оlmаsının 110 illiyi Хаlq аrtisti, аktrisа Sаdıqоvа Məhluqə Ələsgər qızının (28.04.1917- 15.08.2003) аnаdаn оlmаsının 95 illiyi Rəssamlıq. Heykəltəraşlıq.Arxitektura

Хаlq rəssаmı, SSRİ Dövlət Mükаfаtı lаurеаtı Ахundоv İsmаyıl Hüseyn oğlunun (15.04.1907-13.09.1969) аnаdаn оlmаsının 105 illiyi İtаlyаn bоyаkаrı Lеаnаrdо dа Vinçinin (15.04.1452) аnаdаn оlmаsının 560 illiyi Mədəniyyət. Maarif. Təhsil

Publisist, maarifçi Nemanzadə Ömər Faiqin (24.04.1872-1941) аnаdаn оlmаsının 140 illiyi RSFSR, Azərbaycan, Dağıstan MSSR Əməkdar elm xadimi Əmirxanov Həbibulla İbrahim oğlunun (28.04.1907-1986) аnаdаn оlmаsının 105 illiyi

87 Milli ədəbiyyat APREL 75 AYAZ VƏFALI 1 illiyi 1937 Publisist

Ayaz Rza oğlu Cəfərov (Ayaz Vəfalı) nəsillər”, “Ürək və od”, “Turacın mahnı- 1937-ci il aprel ayının 1-də Azərbaycanın sı”, “Özü oda yana-yana” şeirlər kitabı- Astraxan-bazar (indiki Cəlilabad) rayo- nın, “Füzuli öyrədir”, “Sənətkar və xalq”, nunun Sabirabad kəndində anadan olmuş- “Füzuli xəlqiliyi” kimi elmi kitabların dur. O, burada orta məktəbi bitirdikdən müəllifidir. O, həmçinin Nəvainin “Leyli sonra 1954-1959-cu illərdə ADU-nun Fi- və Məcnun” poemasını, T.Şevçenkonun lologiya fakültəsində təhsil almışdır. “Kor qadın” poemasını, dünya xalqlarının Əmək fəaliyyətinə 1960-cı ildə atalar sözü və məsəllərindən ibarət “Ata- “Ədəbiyyat və incəsənət” qəzeti redaksi- lar sözü – ağıl gözü” kitabını Azərbaycan yasında başlamışdır. Sonra texniki katib, dilinə tərcümə etmişdir. Ədəbiyyat ədəbi işçi, Tənqid və ədəbiyyatşünaslıq Ayaz Vəfalı yeni çapdan çıxmış Bir əsrin dörddə üçü şöbəsinin müdiri, baş redaktorun müa- “Yarım əsrlik yol” kitabında 1960-cı [Mətn] /Ayaz Vəfalı // vini olmuşdur. 1996-cı ildən “Ədəbiyyat ildən “Ədəbiyyat və incəsənət” qəzeti Ədəbiyyat qəzeti.- 2009.- 9 yanvar. qəzeti”nin baş redaktorudur. 1967-ci ildən səhifələrində çap olunmuş əsərləri top- Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvüdür. lanmışdır. Füzuli xəlqiliyi [Mətn] / Ayaz Vəfalı.- Bakı: Gənclik, Ayaz Vəfalı “Füzuli və folklor” möv- A.Vəfalı 1984-cü ildə “Azərbaycanın 1994. zusunda elmi araşdırmalar aparmışdır. Əməkdar mədəniyyət işçisi” fəxri adına İntiqam almaq gərək Azərbaycan EA Nizami adına Ədəbiyyat layiq görülmüşdür. [Mətn] /Ayaz Vəfalı // İnstitutunun qiyabi aspiranturasını bitir- Ayaz müəllim 1994-cü ildə bir qrup Ədəbiyyat qəzeti.- 2010.- 2 mişdir. 1972-ci ildə “Füzuli və folklor” görkəmli Azərbaycan ziyalılarının dəs- sentyabr. mövzusunda namizədlik dissertasiyasını təyi ilə yaradılmış “Məhəmməd Fü- Özü oda yana-yana [Mətn] müdafiə etmişdir. zuli” Beynəlxalq Ədəbi Əlaqələr Fon- /Ayaz Vəfalı.- Bakı: Yazıçı, 1988.- 160 s. Bədii yaradıcılığa “Lenin tərbiyəsi dunun sədridir. O, həmçinin 1991-ci Yarım əsrlik yol [Mətn] / uğrunda” çoxtirajlı universitet qəzetində ildən Azərbaycan Yazıçılar Birliyi İdarə Ayaz Vəfalı.- Bakı: Kitab çıxan ilk şeirləri ilə başlamışdır. O, Heyətinin və 1997-ci ildən isə Yazıçılar evi, 2010.- 554 s. mütəmadi olaraq dövri mətbuatda şeirləri, Birliyi Məclisinin üzvü seçilmişdir. İnternetdə tərcümələri və ədəbi-tənqidi məqalələri www.az.wikipedia.org ilə çıxış edir. Ayaz Vəfalı müxtəlif illərdə “İllər və

88 Milli ədəbiyyat APREL 75 OSMAN MİRZƏYEV 13 illiyi 1937-1991 Jurnalist

Osman Mirzəhüseyn oğlu Mirzəyev təyin olunur. 1937-ci il aprel ayının 13-də Bakının Osman Mirzəyev Azərbaycan xalqının Keşlə qəsəbəsində anadan olmuşdur. Orta tarixinə görkəmli jurnalist, publisist və təhsilini 190 saylı məktəbdə alan Osman yazıçı kimi daxil olmuşdur. Mirzəyev, 1956-cı ildə S.M.Kirov adına Yazıçı Mirzəyevin yazdığı kitablar da Azərbaycan Dövlət Universitetinin Filo- böyük uğur qazanmışdır. “Qartal uçuş- logoya fakültəsinin Jurnalistika şöbəsinə da”, “Damla və göl”, “Bir dəfə yaşayırıq” daxil olmuşdur. oçerklər topluları, həmçinin “Adlarımız” Universiteti bitirdikdən sonra o, kitabı onun qələminin məhsulu olaraq, bu “Молодежь Азербайджана” qəzetində gün də oxucuların stolüstü kitablarıdır. Ədəbiyyat 7 il müddətində əmək fəaliyyətini davam Xüsusilə “Adlarımız” kitabı müəllifin ən Adlarımız: A-Ş [Mətn] / etdirir. Bu müddətdə sıravi tərcüməçi sevimli əsəri olmaqla, xalq arasında öz Osman Mirzəyev.- Bakı: Qanun, 2007.- 266 s. kimi işə başlayan Osman Mirzəyev sonra- populyarlığını hələ də itirməmişdir. lar bu qəzetin məsul katibi vəzifəsinədək O.Mirzəyevin “Вышка” qəzetində Qurbanlı, R. Son mənzili qəlb olanlar [Mətn] yüksəlmişdir. dərc olunan “Мир твоему дому, брат- /R.Qurbanlı // Gün.- 2006.- 1968-1990-cı illərdə “Вышка” qəze- карабахец” və “Мадонна из Садарака” 1-7 aprel.-S.24. tində çalışan Osman Mirzəyev qəzetin ən məqalələri cəmiyyətdə böyük əks-səda O dünyasını dəyişdi, biz də mühüm şöbələrindən olan Partiya həyatı doğurdu və ölkə rəhbərliyinin təşvişinə yaşayış yerimizi [Mətn] // və təbliğat şöbəsinin müdiri vəzifəsindən səbəb oldu. Bu məqalələrdə müəllif Yeni Azərbaycan.-2003.- 20 noyabr.-S.6. məsul katib vəzifəsinədək böyük yaradı- Dağlıq Qarabağı Azərbaycandan ayı- İnternetdə cılıq yolu keçmişdir. Daha sonra, 1978- rıb, Ermənistana birləşdirməkdə vasitəçi ci ildə isə o, redaktor müavini vəzifəsinə olan Moskvanın siyasətini kəskin tənqid www.az.wikipedia.org təyin olunur. atəşinə tutmuşdur. www.google.az O.Mirzəyevin peşəkar jurnalist ba- Osman Mirzəyev Azərbaycan carığı təkcə mətbuatda deyil, həm də Jurnalistlər İttifaqının “Qızıl Qələm” mü- televiziyada özünü büruzə verirdi. O, kafatı ilə təltif edilmiş, 1988-ci ildə isə Azərbaycan televiziya məkanında ilk mətbuat sahəsində göstərdiyi xidmətlərə bədii-publisistik, ictimai-siyasi “Dalğa” görə Azərbaycan SSR-in “Əməkdar jur- verilişinin yaradıcılarından idi. nalisti” fəxri adına layiq görülmüşdür. O.Mirzəyev Azərbaycanın ictimai- Əməkdar jurnalist Osman Mirzəyev siyasi həyatında jurnalist, pedaqoq və 1991-ci ildə Xocavənd rayonu yaxın- publisist kimi fəal iştirak etməklə yanaşı, lığında, bir sıra digər dövlət xadimləri həm də 1991-ci ilin parlament seçkilərində ilə birgə içində olduğu “Mİ-8” vertol- iştirak etmişdi. yotunun ermənilər tərəfindən vurulması 1990-cı ilin sentyabrında Osman nəticəsində şəhid olmuşdur. Mirzəyev Azərbaycan Respublikası Pre- zident Aparatının şöbə müdiri vəzifəsinə

89 Milli ədəbiyyat

APREL 100 ƏKBƏR MƏFTUN 15 illiyi 1912-1990 Yazıçı

Əkbər Qurban oğlu Əkbərov (Əkbər köçmüşlər. Burada Azərbaycan Dövlət Məftun) 1912-ci il aprel ayının 15-də Universitetinin nəşriyyatında baş redak- Naxçıvanın Ordubad şəhərində anadan tor, “Maarif” nəşriyyatında baş redaktor olmuşdur. O, 1921-1926-cı illərdə Naxçı- işləmişdir. van şəhərində beş sinifli ibtidai məktəbdə Əkbər Məftun 1968-ci ildə “M.S.Ordu- təhsil almış, sonra 1926-1930-cu illərdə badinin poeziyası” mövzusunda nami- pedaqoji texnikumu bitirmişdir. Əkbər zədlik dissertasiyası müdafiə etmişdir. Məftun 1930-1934-cü illərdə Nehrəm, 1969-1985-ci illərdə Azərbaycan Dövlət Dırnıs, Əndəmic kəndlərində müəllim Universitetinin (indiki BDU) filologiya işləmişdir. fakültəsində dosent işləmiş, 1985-ci ildə 1934-1938-ci illərdə o, Azərbaycan təqaüdə çıxmış və Ordubada köçmüşdür. Pedaqoji İnstitutunun Dil və ədəbiyyat O, ədəbi fəaliyyətə “Təyyarəçi” adlı fakültəsində təhsil almışdır. Bu illərdə ilk şeiri ilə başlamışdır. Bu şeir 1935-ci Ə.Məftun eyni zamanda “Pioner” jur- ildə “Ədəbiyyat qəzeti”ndə dərc olunmuş- İnternetdə nalı redaksiyasında Bədii şöbə mü- dur. 1937-ci ildə ilk “Kiçik heykəltəraş” diri, “Azərbaycan pioneri” qəzeti və şeirlər kitabı çapdan cıxmışdır. Məftun www.google.az “Müəllimə kömək” jurnalı redaksiyasın- 1943-cü ildən Yazıçılar Birliyinin üzvü www.kataloq.net da ədəbi işçi, 1935-1941-ci illərdə Ba- seçilmişdir. Bundan sonra “Mənim ba- kının 3 (6) nömrəli məktəbində müəllim harım” (1972), “Şəfa bulağı” (1980) şeir işləmişdir. topluları çap olunmuşdur. 1987-ci ildə O, İkinci Dünya müharibəsinin ilk “M.S.Ordubadi” adlı monoqrafiyası nəşr günlərindən sovet ordusu tərkibində Kerç olunmuşdur. uğrunda döyüşlərdə iştirak etmiş, ağır Əkbər Məftun dövri mətbuatda da yaralanmış, 1941-1942-ci illərdə Hərbi müntəzəm çıxış etmişdir. “Vətən qızı” xəstəxanada müalicədən sonra tərxis (1940), “Sevənlər” (1943), “Nəsimi” olunmuşdur. (1946), “Saray”, “Şahin” və s. pyesləri Əkbər Məftun sonralar Ordubad qələmə almışdır. şəhər yeddiillik məktəbində müdir, orta Xidmətlərinə görə “Şərəf nişanı” , məktəbdə müəllim, eyni zamanda “Or- “SSRİ Silahlı qüvvələrinin 70 illiyi” or- dubad işçisi” (indiki “Yeni Ordubad”) deni və doqquz medalla təltif olunmuş- qəzeti redaksiyasında məsul katib, re- dur. 1981-ci ildə müharibə və əmək vete- daktor, radio verilişləri qovşağında dik- ranı adına layiq görülmüşdür. tor, məsul katib, 1943-1954-cü illərdə Şair, nasir, publisist, Yazıçılar Birliyi- M.S.Ordubadi adına şəhər Dövlət Dram nin üzvü, Naxçıvanın Əməkdar müəllimi Teatrında müvəqqəti müdir kimi çalış- Əkbərov Əkbər Qurban oğlu 1990-cı il mışdır. sentyabrın 14-də Bakıda vəfat etmiş, Or- 1954-1959-cu illərdə o, S.Vurğun dubadda dəfn olunmuşdur. adına Ordubad orta məktəbində mü- dir işləmişdir. Sonra ailəliklə Bakıya

90 Milli ədəbiyyat

APREL MƏMMƏD RAHİM 105 20 1907-1977 illiyi Şair Məmməd Abbas oğlu Hüseynov (Ra- maq olar. Həmin illərdə bir neçə poema, him) 1907-ci il aprel ayının 20-də Bakıda yüzlərlə şeir yazmış, 10-dan çox kitabı- anadan olmuşdur. İbtidai təhsilə Bakıdakı nı: “Şeirlər və poemalar”, “Arzular gül 5-ci rus-tatar məktəbində başlayan Rahim, açanda”, “Tonqal başında”, “Dayağım”, sonra təhsilini 23 saylı məktəbdə davam “Məhəbbət dastanı” və s. çap etdirmişdir. etmişdir. Görkəmli şairin bir çox əsərləri başqa M.Rahim 1928-ci ildə Azərbaycan xalqların dilinə tərcümə olunmuşdur. Pedaqoji İnstitutunun Şərqşünaslıq 1940-cı ildə Azərbaycanın Əməkdar fakültəsinə daxil olmuş, 1932-ci ildə ins- incəsənət xadimi adına, 1948-ci ildə “Le- titutu müvəffəqiyyətlə bitirdikdən sonra ninqrad göylərində” poemasına görə Sta- bir neçə il Bakının orta məktəblərində lin mükafatına, 1950-ci ildə isə “Lenin” müəllimlik etmişdir. ordeninə layiq görülmüşdür. Ədəbiyyat Rahim şeir yazmağa hələ orta “Leninqrad göylərində” poeması Seçilmiş əsərləri [Mətn] : məktəbdə oxuduğu vaxtdan başlamışdır. şairə ümumittifaq şöhrəti qazandırmış- 3 cilddə /Məmməd Rahim.- Bakı, 1988.- C.I .-263 s.; Şairin ilk şeirləri 1926-cı ildə mətbuat dır. 1948-ci ildə çap olunmuş poema C.II .-259 s.; C.III .- 261 s. səhifələrində çap olunmuşdur. Onun “Gör- Azərbaycan ədəbiyyatında xüsusi yer Məmməd Rahim – 100 düm” adlı ilk şeiri 1926-cı ildə “Gənc işçi” tutan əsərlərdəndir. Poemada olduqca [Mətn]: metodik tövsiyələr qəzetində, sonra isə “Gənc qızıl qələmlər” mənalı bir motiv də vardır, o da Vətən yo- /tərt. ed. S.Mehrəliyeva; adlı məcmuədə işıq üzü görmüşdür. 1930- lunda həlak olanların ölməzliyidir. M.F.Axundov adına kitabxa- na.- Bakı, 2006.-22 s. cu ildə isə “Arzular” adlı ilk şeirlər kitabı Onun “Moskva”, “Satqınlara ca- nəşr edilmişdir. vab” şeirləri bilabasitə sülh uğrunda Zeynallı A. Xalq şairi Məmməd Rahim [Mətn]: 30-cu illərdə M.Rahim “İkinci kitab”, mübarizəyə, müharibə qızışdıranların və anadan olmasının 75 illiyi “Partizanın tüfəngi” (1937), “Nübar” irtica qüvvələrinin ifşasına həsr edilmiş- münasibətilə /A.Zeynallı, (1937), “İldırımın kitabı” (1937) adlı dir. S.Salmanov .- Bakı, 1984.- əsərlərini çap etdirmişdir. 60 s. Satira və yumor M.Rahim yaradıcı- Şairin 40-cı illərdə yazdığı əsərləri bu lığında aparıcı xətt olmasa da, hər halda illərdə çap olunmuş kitablarında: “Vətən özünəməxsus yer tutur. sevgisi” (1942), “Şəhərin nəgməsi” 1957-ci ildə anadan olmasının 50 illiyi (1943), “Ölməz qəhrəman” (1946), münasibətilə sair “Qırmızı Əmək Bayrağı” “Xəzər sahillərində” (1948), “Leninqrad ordeni ilə təltif olunmuşdur. 1964-cü ildə göylərində” (1949) toplanmışdır. Azərbaycanın Xalq şairi fəxri adına layiq M.Rahim 50-ci illərdə “İşıq”, “İki qar- görülən M.Rahim böyük xidmətlərinə daş”, “Ögey ana” və s. poemalarını yaz- görə, anadan olmasının 60-cı ildönümündə mış, “Sevgi” (1954), “Balaca bağbanlar” (1967) ikinci dəfə “Lenin” ordeni, 70-ci il (1955), “Məhəbbətin baharı” (1957) kitab- dönümündə (1977) isə “Oktyabr İnqilabı” larını çap etdirmişdir. 1955-57-ci illərdə ordeni ilə təltif edilmişdir. iki cildlik “Seçilmiş əsərləri” Azərnəşr M.Rahim 1977-ci il may ayının 6-da tərəfindən nəşr olunmuşdur. vəfat etmişdir. 60-70-ci illəri M. Rahimin yaradıcı- lığında daha məhsuldar dövr adlandır- 91 Tarixdə bu gün

APREL AZƏRBAYCAN YAZIÇILAR BİRLİYİ 80 1932 23 illiyi

Azərbaycan Yazıçılar Birliyi 1932-ci Azərbaycan Yazıçılar Cəmiyyətinin il aprel ayının 23-də Azərbaycan Yazıçı- yenidən qurulması haqqında təşkilati lar İttifaqı adı ilə yaradıldı. tədbirlər görüldü və Azərbaycan Yazıçı- O vaxta qədər Azərbaycan yazıçıları lar İttifaqı yaradıldı. Təşkilatın ilk rəhbəri ayrı-ayrı ədəbi birliklərin və məclislərin Məmmədkazım Ələkbərli olmuşdur. tərkibində fəaliyyət göstərirdilər. 1923-cü 1934-cü il iyunun 13-də Bakıda ildə Azərbaycan yazıçılarının bir qrupu- Azərbaycan Yazıçılarının I Qurultayı ke- nun təşəbbüsü ilə “İldırım”, “Türk ədib çirildi. Bu qurultayda Azərbaycan Yazıçı- və şairlər ittifaqı dərnəyi” təsis olunmuş- lar İttifaqının Naxçıvan, Gəncə və bir cox dur. “Qızıl qələmlər” ədəbi cəmiyyəti də digər bölmələri yaradıldı. təxminən bu dövrlərdə formalaşmış, öz 1934-cu il yanvarın 1-dən Azərbaycan ətrafına gənc ədəbi qüvvələri toplamışdı. Yazıçılar İttifaqının ilk orqanı olan 1925-ci il dekabrın 25-də bu cəmiyyət “Ədəbiyyat və incəsənət” qəzeti nəşrə əsaslı və ədəbi təşkilat kimi Bakıda ya- başladı. radıldı, ədəbi dərnəkləri öz ətrafında Azərbaycan Yazıçılar İttifaqının sovet Ədəbiyyat birləşdirdi. “Qızıl qələmlər” cəmiyyəti dövründə 8 qurultayı keçirilmişdir. So- tez-tez müşavirələr, ədəbi gecələr, nuncu qurultay 1988-ci ildə çağırılmış- Bayramova, S. AYB- ni yazarların məbədi görüşlər, məruzələr təşkil edir, tədbirlər dır. hesab edirəm [Mətn] həyata keçirirdi. “Maarif və mədəniyyət” 1991-ci ildə Azərbaycan dövlət /S.Bayramova // Mərkəz.- jurnalında (indiki “Azərbaycan” jur- müstəqilliyini bərpa etdikdən sonra 2011.- 2 mart.- S. 8. nalında), “Kommunist” və “Gənc işçi” Azərbaycan Yazıçılar İttifaqı Azərbaycan Çiftçi, İ. Sözün 75 yaşlı qəzetlərində müntəzəm verilən ədəbi ma- Yazıçılar Birliyi adı ilə fəaliyyətini davam çinarı - Azərbaycan Yazıçı- lar Birliyi [Mətn] /İ.Çiftçi teriallar, “Qızıl qələmlər”, “Oktyabr alov- etdirir. Müstəqillik dövründə Azərbaycan //525-ci qəzet.- 2010.- 6 ları” almanaxları və ayrı-ayrı məcmuələr yazıçıları 1991-ci ildə növbəti IX qu- fevral . - S.14. ədəbiyyatın təbliğinə, kütləvi surətdə ya- rultaynı, 1997-ci ildə isə X qurultayını, Elçin. Yazıçılar Birliyi, yılmasına xidmət edirdi. 1927-ci il iyul 2004-cü ilin may ayında isə XI qurulta- ədəbiyyatımız və özümüz ayının əvvəllərində Azərbaycan yazıçı- yını keçirdi. Son qurultayda Xalq yazıçısı [Mətn] /Elçin //525-ci qəzet larının birinci ümumi yığıncağında bü- Anar yenidən Azərbaycan Yazıçılar Birli- .- 2010.- 18 fevral. - S.4. tün ədəbi qüvvələri bir təşkilat ətrafında yinin sədri seçilmişdir. XX əsr Azərbaycan Yazıçı- ları [Mətn] : Ensiklopedik birləşdirmək qərara alındı. Beləliklə, Azərbaycan Respublikası Prezidenti məlumat kitabı /tərt. ed. Azərbaycan Yazıçılar Cəmiyyətinin tərəfindən Azərbaycan Yazıçılar Birliyinə T.Əhmədov.-Bakı: Nurlan, müvəqqəti idarə heyəti yarandı. Bakı- və onun üzvlərinə daim qayğı göstərilir. 2004.- 983 s. da Ümumazərbaycan yazıçılarının bi- Onlar dövlətin fəxri adları ilə, orden və Qurultaydan-qurultaya rinci (13.01.1928) və ikinci qurultayı medallarla təltif olunurlar. Gənc yazarlar [Mətn] /tərt. ed. A.Əbilov.- (20.X.1929) çağırıldı. Prezidentin fərdi təqaüdü ilə mükafatlan- Bakı: Yurd, 2004.- 181 s. ÜİK(b)P MK-nın ədəbi-bədii təşkilat- dırılmışlar. İnternetdə ların yenidən qurulması haqqında 1932- Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin rəsmi www. az.wikipedia.org ci il 23 aprel tarixli Qərarından sonra saytı yaradılmışdır. www.google.az

92 Tarixdə bu gün APREL BEYNƏLXALQ ƏQLİ MÜLKİYYƏT GÜNÜ 26

Beynəlxalq Əqli Mülkiyyət Günü texniki və iqtisadi siyasətinin həyata 2000-ci ilin sentyabr ayında Ümum- keçirilməsində özünəməxsus rol oyna- dünya Əqli Mülkiyyət Təşkilatı yan, intellektual kapitaldan istifadənin (ÜƏMT) Baş Assambleyasının qərarı genişləndirilməsi və texnoloji inkişa- ilə təsis edilmişdir. Bu əlamətdar gü- fın stimullaşdırılması, kontrafakt mal- nün qeyd edilməsi üçün 26 aprel tari- ların dövriyyəsinə qarşı mübarizənin xinin seçilməsi isə təsadüfi deyil. Belə genişləndirilməsi və s. kimi sahələrdə ki, ÜƏMT-in təsis edilməsi haqqın- işlərin yerinə yetirilməsinə yardım edən da Konvensiya 1970-ci ilin məhz bu patent sistemi sahəsində dövlət siyasəti tarixində qüvvəyə minmişdir. bu gün də davam etdirilir. Patent sis- Qeyd edək ki, bu gün hər il fərqli temi vasitəsilə sənaye mülkiyyəti deviz altında keçirilir. obyektlərinə dair iddia sənədlərinin Əqli mülkiyyət elm, texnika və qəbulu və ekspertizası həyata keçi- Ədəbiyyat mədəniyyətin inkişafının mühüm rilir, dövlət reyestri aparılır, müvafiq Beynəlxalq xüsusi hüquqda amilidir. Əqli mülkiyyətin mühafizəsi mühafizə sənədləri verilir, bu sahədə əqli mülkiyyət [Mətn] // Beynəlxalq xüsusi hüquq. - sahəsindəki dövlət siyasəti həm də hüquqların qorunmasına və beynəlxalq Bakı.- 2007.-S.321-381. ölkənin elmi-texniki potensialının sax- sistemlərə inteqrasiyaya təminat yara- İnternetdə lanması, qorunması üçün zəruridir. dılır, qanunvericiliyə uyğun digər işlər www.anspress.com Azərbaycan 1995-ci ildə ÜƏMT- yerinə yetirilir. Azərbaycanda Ümum- www.rabita.az nın təsis etdiyi Konvensiyaya, Avrasi- dünya Əqli Mülkiyyət Günü 2001-ci www.copag.gov.az ya Patent Konvensiyasına, daha sonra- ildən etibarən geniş qeyd edilir, bu lar isə bir sıra saziş və müqavilələrinə münasibətlə silsilə tədbirlər təşkil edi- qoşulub, Avropa Patent Təşkilatı ilə lir. əməkdaşlıq əlaqələri yaradıb. Ölkənin

93 Milli Qəhrəmanlar

APREL 45 QORXMAZ EYVAZOV 1 illiyi 1967-1994 Milli Qəhrəman

Qorxmaz Abış oğlu Eyvazov 1967- qust 1992-ci ildə erməni quldurları ci il aprel ayının 1-də Laçın rayonunun Qızartı dağını yenidən ələ keçirmək Güləbird kəndində anadan olmuşdur. üçün hücuma keçirlər. Cəsur döyüşçü O, 1984-cü ildə orta məktəbi bitirərək, bu vuruşda qolundan güllə yarası alır. 127 saylı texniki-peşə məktəbinə da- O, sağalan kimi, qısa müddətdən son- xil olmuşdur. 1985-ci ildə ordu sı- ra yenidən döyüşə atılır, Füzuli rayo- ralarına çağırılmış və Ukraynada nu ərazisində gedən döyüşlərdə böyük hərbi xidmətdə olarkən 6 aylıq ser- şücaət göstərir. Horadiz əməliyyatı za- jantlıq kursunu bitirmişdir. Xidmət manı göstərdiyi igidliyə görə onu rota müddətində fəxri fərmanlarla yanaşı, komandiri təyin edirlər. birinci dərəcəli idmançı vəsiqəsi almış 10 fevral 1994-cü ildə Cəbrayıl ra- və döş nişanı ilə də təltif edilmişdir. yonunun Cocuq Mərcanlı kəndində Qorxmaz 1987-ci ildə əsgəri Qorxmazın son döyüşü oldu. O, xidmətini başa vurub vətənə dönmüş düşmənin xeyli canlı qüvvəsini məhv və 1988-ci ildə Laçında yaradılmış etmiş və özü də bu döyüşdə həlak ol- partizan dəstəsinə qoşulmuşdur. 1992- muşdur. Ailəli idi. İki övladı var. ci ilin mart ayında Laçın rayon Polis Azərbaycan Respublikası Prezi- şöbəsində işə qəbul edilmişdir. Sıravi dentinin 15 yanvar 1995-ci il tarixli polis işçisi Q.Eyvazovun döyüş yolu 262 saylı Fərmanı ilə Qorxmaz Abış öz doğma yurdundan Qazdərəsi, Sua- oğlu Eyvazova ölümündən sonra rası, Mazutlu kəndlərinə kimi uzanır. “Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı” adı Qızartı dağı uğrunda gedən döyüşlər verilmişdir. Sumqayıt şəhərindəki zamanı onun xüsusi fəallığı nəticəsində Şəhidlər Xiyabanında dəfn edilmiş- düşmənin bir tankı ələ keçirilir. 4 av- dir. Laçın rayonunun Güləbird kənd Ədəbiyyat xəstəxanası qəhrəmanın adını daşıyır. Azərbaycan Respublikasının bir qrup hərbi qulluqçusuna və polis işçilərinə “Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı” adı verilməsi haqqında: [Eyvazov Qorxmaz Abış oğlu – Daxili İşlər Nazirliyi, starşina – Azərbaycan Respublikasının suverenliyi və ərazi bütövlüyünün qorunmasında, Vətənimizin torpaqlarının erməni işğalçıların- dan müdafiə edilməsində gedən döyüşlərdə qəhrəmanlıqla vuruşaraq göstərdiyi şəxsi igidlik və şücaətə, öz müqəddəs əsgəri və xidməti borcunun şərəflə yerinə yetirilməsindəki misilsiz xidmətlərinə görə] : Azərbaycan Respublikası Prezidenti- nin Fərmanı, 15 yanvar 1995-ci il [Mətn] //Azərbaycan.- 1995.- 17 yanvar.- S. 1.- (ölümündən sonra). Eyvazov Qorxmaz Abış oğlu [Mətn] : biblioqrafiya //Azərbaycanın Milli Qəhrəmanları /tərt. H.Həmidova; M.F.Axundov adına Azərbaycan Milli Kitabxa- nası.- Bakı, 2008.- S. 48. Əsgərov, V. Eyvazov Qorxmaz Abış oğlu [Mətn] //V.Əsgərov Azərbaycanın Milli Qəhrəmanları.- Bakı, 2005.- S. 43. İnternetdə www.az.wikipedia.org 94 Milli Qəhrəmanlar

APREL 60 ALI MUSTAFAYEV 14 illiyi 1952-1991 Milli Qəhrəman Alı Mustafa oğlu Mustafayev 1952 reportajlarla rəğbət qazanmışdır. 1989- -ci il aprel ayının 14-də Qazax rayo- 1990-cı illərdə Moskva şəhərində nunun Qazaxbəyli kəndində fəhlə Azərbaycan Respublikası Ali Məclisi ailəsində doğulmuşdur. 1959-cu ildə tərəfindən parlament müxbiri olmuş- Qazaxbəyli kənd səkkizillik məktəbinə dur . getmiş, 1969-cu ildə Daş Salahlı kənd 1991-ci il noyabr ayının 19-da Dağ- orta məktəbini bitirmişdir. lıq Qarabağın Qarakənd kəndi yaxın- 1971-1973-cü illərdə ordu sıra- lığında sülh məramlı nümayəndələri larında xidmətdə olmuşdur. 1976-cı aparan vertolyotun düşmən mərmisi ildə BDU-nin Jurnalistika fakültəsinə tərəfindən vurulması nəticəsində şəhid daxil olmuş, 1981-ci ildə təhsilini bi- olmuşdur. tirib, Azərbaycan Dövlət Teleradio Bakıda Şəhidlər Xiyabanında dəfn Şirkətinin “Xəbərlər” proqramında edilmişdir. jurnalist kimi fəaliyyətə başlamışdır. 1991-ci ildə fəaliyyətinə görə “İlin Ədəbiyyat Jurnalist kimi Qarabağ savaşlarında ən yaxşı jurnalisti” mükafatına layiq iştirak etmişdir. görülmüşdür. Mustafayev, A. Dəli bir ağlamaq keçir Ədəbi-bədii yaradıcılığa tələbəlik Ölümündən sonra ona Azərbaycan könlümdən [Mətn]: şeirlər illərindən başlamışdır. Onun lirik Respublikası Prezidentinin 6 noyabr /A.Mustafayev.- Bakı: Nicat, 1992.- 152 s. şeirləri və publisist yazıları dövri 1992-ci il tarixli 294 saylı Fərmanı Əsgərov, V. Mustafayev mətbuatda müntəzəm çap edilmişdir. ilə “Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı” Alı Mustafa oğlu [Mətn] // Erməni faşist quldurlarının Azər- fəxri adı verilmişdir. Nərimanov ra- Əsgərov V. Azərbaycanın Milli Qəhrəmanları.- Bakı, baycana hücumu dövründə Dağlıq yonundakı 202 saylı orta məktəb Alı 2005.- S.161. Qarabağdan – qaynar nöqtələrdən, Mustafayevin adını daşıyır. İbrahimova, A. Vətən üçün eləcə də yüksək dövlət səviyyəli rəsmi ölüm həyatın davamıdır görüşlərdən hazırladığı müsahibə və [Mətn] /A.İbrahimova // Hərbi and.- 2007.- 14 aprel.- S.7. Nazim, N. Mustafayev Alı Mustafa oğlu [Mətn] // Nazim N. İstiqlal ulduz- ları: Azərbaycanın milli qəhrəmanları.- Bakı, 1995.- S.127-129. İnternetdə www.az.wikipedia.org www.google.az

95 Milli Qəhrəmanlar APREL 45 RİZVAN TEYMUROV 16 illiyi 1967-1991 Milli Qəhrəman

Rizvan Rəhman oğlu Teymurov də R. Teymurov olur. Bu dəstə Qa- 1967-ci il aprel ayının 16-da Şuşa radağlı, Sırxavənd, Umudlu, Meşəli, rayonunun Quşçular kəndində ziya- Cəmilli kəndlərində erməni yaraqlı- lı ailədə anadan olmuşdur. 1984-cü larına qarşı mübarizədə iştirak etmiş- ildə doğma kəndlərində orta məktəbi dir. 1991-ci il 9 dekabrda Xankəndi bitirərək, 1985-ci ildə ordu sıralarına və Kərkicahan ətrafında gedən qanlı çağırılmışdır. Əsgəri xidmətini Omsk döyüşdə qəhrəmancasına həlak olub. şəhərində başa vurduqdan sonra vətənə Subay idi. qayıdır. 1987-ci ildə Rusiyanın Arxan- Azərbycan Respublikası Preziden- gelsk vilayətinə gedir. 1990-cı ildə tinin 8 oktyabr 1992-ci il tarixli 264 yenidən vətənə qayıdır və Şuşa rayon saylı Fərmanı ilə Teymurov Rizvan DİŞ-nin Xüsusi Təyinatlı Polis Dəstəsi Rəhman oğluna ölümündən sonra yarananda dəstənin üzvlərindən biri “Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı” fəxri adı verilmişdir. Ədəbiyyat Şuşa şəhərinin Quşçular kəndində Azərbaycan Respublikası Daxili işlər orqanlarının bir qrup əməkdaşına dəfn olunmuşdur. Bakının Nizami ra- “Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı” adı verilməsi haqqında: [Teymurov Rizvan Rəhman oğlu – starşina – Azərbaycan Respublikasının suverenliyi və ərazi yonundakı küçələrdən biri onun adını bütövlüyünün qorunmasında, dinc əhalinin təhlükəsizliyinin təmin edilməsində daşıyır. göstərdiyi şəxsi igidlik və şücaətə görə]: Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Fərmanı, 8 oktyabr 1992-ci il / [Mətn]/Azərbaycan.- 1992.- 9 oktyabr.- S.1.- (ölümündən sonra). Əsgərov, V. Teymurov Rizvan Rəhman oğlu [Mətn] / V. Əsgərov //Azərbaycanın Milli Qəhrəmanları.- Bakı, 2005.- S. 212. Nazim, N. Teymurov Rizvan Rəhman oğlu: (1967-1991) [Mətn] /N. Nazim //İstiq- lal ulduzları.- Bakı, 1995.- S. 166-168. Seyidzadə, M. Teymurov Rizvan Rəhman oğlu [Mətn] / M. Seyidzadə // Milli qəhrəmanlar zirvəsi. - Bakı, 2010. - S. 216. Zeynalov, R. Teymurov Rizvan Rəhman oğlu: (1967-1991) [Mətn] //Zeynalov, R. Azərbaycanın Milli Qəhrəmanları.- Bakı, 1996.- S. 87. İnternetdə az.wikipedia.org www.milliqahraman.az www.adam.az

96 Milli Qəhrəmanlar APREL 50 RASİM İBRAHİMOV 18 illiyi 1962-1992 Milli Qəhrəman

Rasim Cəlil oğlu İbrahimov 1962- gəlib çatmamasından mühasirəyə ci il aprel ayının 18-də Bakı şəhəri düşürlər. Cəsur komandir R.İbrahimov Əzizbəyov rayonunun Çilov adasında döyüşçü dostlarını mühasirədən xilas neftçi ailəsində anadan olmuşdur. 1969- edərkən özü düşmənin mühasirəsinə cu ildə buradakı 131 saylı məktəbin düşür. Ermənilərə təslim olmayan birinci sinfinə getmiş və səkkizinci R.İsmayılov “Azərbaycan zabiti heç sinifədək həmin məktəbdə təhsil almış- vaxt düşmənə təslim olmayacaq!”,- dır. 1977-ci ildə C.Naxçıvanski adına deyərək özünü qumbara ilə partladır. Hərbi Məktəbə daxil olan R.İsmayılov Ailəli idi, iki övladı qalıb. Oğlu bu Ədəbiyyat 1979-cu ilədək burada oxuyub. 1983- gün atasının yolunu davam etdirir. Əsgərov, V. İbrahimov cü ildə Almaniyaya hərbi xidmətə Azərbaycan Respublikası Prezi- Rasim Cəlil oğlu [Mətn] // Əsgərov, V. Azərbaycanın göndərilib. 1988-ci ildə Bakıya qayı- dentinin 16 sentyabr 1994-cü il tarixli Milli Qəhrəmanları.- Bakı, dan R.İsmayılov 1992-ci ildə Füzuli 203 saylı Fərmanı ilə İbrahimov Ra- 2005.-S.100-101. rayonunun cəsur oğulları ilə birlikdə sim Səxavət oğlu ölümündən sonra Qurbani, A. Dənizin könüllü özünümüdafiə taboru yaradıb. “Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı” adı- dibindən çıxarılan çörəklə böyüyən igid [Mətn] // Bu tabor Füzuli rayonunun kəndlərini na layiq görülüb. Qurbani, A. Cilov adası mərdliklə qoruyurdu. Onların taboru Bakı şəhərinin Şəhidlər Xiyaba- da səngərdir.- Bakı, 1997.- S.54-94. 1992-ci il 26 iyun Tuğ kəndi uğrunda nında dəfn edilmişdir. Çilov adasında Məhərrəmli, Z. Hər oğula döyüşə girir. Onlarla erməni quldurunu abidəsi ucaldılıb, qəhrəmanımızın adı- qəhrəman demirlər [Mətn] məhv edən döyüşçülər digər dəstənin na burada bağ salınıb. /Z.Məhərrəmli // Bakı.- 1996.- 12 aprel. İnternetdə www. az.wikipedia.org www.google.az

97 Milli Qəhrəmanlar

APREL 60 MİKAYIL CƏBRAYILOV 27 illiyi 1952-1992 Milli Qəhrəman

Mikayıl Əhmədiyyə oğlu Cəbra- Qarabağın azərbaycanlılar yaşayan yılov 1952-ci il aprel ayının 27-də Şəki kəndlərinə, eləcə də digər Azərbaycan rayonunun Oxut kəndində - Fransa rayonlarına tez-tez hucum edir, dinc partizan hərəkatının əfsanəvi döyüşçü- əhaliyə aman vermirdilər. Mikayıl sü Əhmədiyyə Cəbrayılovun ailəsində dekabrın 15-də mühasirədə qalmış anadan olmuşdur. O, səkkizinçi sinfə Cəmilli kəndinin əhalisi üçün ayrıl- qədər doğulduğu kənddə oxumuş, son- mış 4 ton taxılı gətirmək üçün Kosalar ra ilk təhsilini Şəki şəhər 5 saylı fəhlə- kəndinə yola düşür. Onunla birlikdə gənclər məktəbində davam etdirmişdir. 15 nəfər gedirdi. Cəmilli-Kosalar ara- Əmək fəaliyyətinə Şəki İpək İstehsa- sında ermənilər qəflətən hücuma keçir. lat Birliyində başlayıb, 1971-ci ildə Snayper gülləsi bir polis serjantını ya- Şəki şəhər Daxili İşlər şöbəsində milis ralayır. Az sonra Mikayıl Cəbrayılov nəfəri vəzifəsinə daxil edilib. 1976-cı da çiynindən yara alır. O, maşından ildə Milis məktəbinə göndərilib. 1978- yerə atılıb, yoldaşlarının həyatını xi- ci ildə məktəbi müvəffəqiyyətlə bitirən las etmək üçün düşmənlə ölüm-dirim Mikayıl leytenant rütbəsi alıb və sahə mübarizəsinə girir. Kənd sakinlərinə müvəkkili vəzifəsinə təyin edilib. döyüş meydanını tərk etməyi əmr edən 1990-cı il dekabrın 12-də baş Mikayıl quldurlarla təkbətək qalır. Baş leytenant Mikayıl Cəbrayılov dörd leytenant ermənilərin hucumunun qar- nəfər polis əməkdaşı ilə Qarabağa şısını qəhrəmanlıqla alsa da, son anda ezam olunur. Onlar Cəmilli kəndinin döyüş meydanında həlak olur. müdafiəsində iştirak etməli idilər. Bu Ailəli idi. Bir övladı var. o vaxt idi ki, erməni yaraqlıları Dağlıq Ölümündən sonra “Qırmızı Ulduz” Ədəbiyyat ordeni ilə təltif edilmişdir. Azərbaycan Respublikası Daxili işlər orqanlarının bir qrur əməkdaşına Azərbaycan Respublikası Prezi- “Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı” adı verilməsi haqqında: [Cəbrayılov Mikayıl dentinin 6 iyun 1992-ci il tarixli 831 Əhmədiyyə oğlu – Şəki ŞDİŞ sahə inspektoru, milis baş leytenantı – Azərbaycan sayli Fərmanı ilə Cəbrayılov Mikayıl Respublikasının suverenliyi və ərazi bütövlüyünün qorunmasında, dinc əhalinin təhlükəsizliyinin təmin edilməsində göstərdiyi şəxsi igidlik və şücaətə görə]: Əhmədiyyə oğluna ölümündən sonra Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Fərmanı, 6 iyun 1992-ci il [Mətn]// “Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı” adı Azərbaycan Respublikası Ali Sovetinin Məlumatı.-1992.-№13.-S.24.- (ölümündən verilmişdir. sonra). Şəki rayonunun Oxut kəndində Cəmilzadə, H. Cəbrayılov Mikayıl Əhmədiyyə oğlu [Mətn] //Cəmilzadə, H. dəfn edilmişdir. Azərbaycanın ilk Milli Qəhrəmanları.- Bakı, 1993.- S. 59-66 Adına Şəki şəhərində küçə var. Əsgərov, V. Cəbrayılov Mikayıl Əhmədiyyə oğlu [Mətn] // Əsgərov, V. Həlak olduğu kənd onun adını daşıyır. Azərbaycanın Milli Qəhrəmanları.- Bakı, 2005.-S.37. Zeynalov, R. Cəbrayılov Mikayıl Əhmədiyyə oğlu: (1952-1990) [Mətn] //Zeynalov, R. Azərbaycanın Milli Qəhrəmanları.- Bakı, 1996.- S.41. İnternetdə www.adam.az

98 Coğrafiya. Geologiya APREL 95 ƏNVƏR ƏLİXANOV 17 illiyi 1917-1993 Geoloq

Ənvər Nəzər oğlu Əlixanov 1917-ci il Lenin mükafatına layiq görülmüşdür. aprel ayının 17-də Bakı şəhərində fəhlə Ə.Əlixanov fəaliyyət göstərdiyi dövrdə ailəsində anadan olmuşdur. 1931-ci ildə istər adi istehsalat, istərsə də rəhbər parti- Bakı şəhəri Sabunçu qəsəbəsindəki texni- ya və dövlət işçisi olmasına baxmayaraq, kuma daxil olmuşdur. həmişə elmi işlə məşğul olmuşdur. O, 1957- 1936-1941-ci illərdə Ə.Əlixanov ci ildə namizədlik dissertasiyası, 1965-ci Azərbaycan Sənaye İnstitutunun Kəş- ildə isə doktorluq dissertasiyasını müdafiə fiyyat-geologiya fakültəsinin tələbəsi ol- edərək geologiya-mineralogiya elmləri muş, 1941-ci ilin mayında institutu bitir- doktoru elmi dərəcəsinə yiyələnmişdir. mişdir. Ənvər Əlixanov 1959-1961-ci illərdə Ə.Əlixanov neftçi olduğu üçün 1942- Azərbaycan KP MK katibi vəzifəsinə ci ilin oktyabrında Dövlət Müdafiə irəli çəkilmiş, respublikanın təsərrüfat Komitəsinin əmri ilə ordudan tərxis olu- və ictimai həyatının qarşısında duran nub Bakıya qayıdır. O, 1942-1945-ci problemlərin həll olunmasında yaxından illərdə Leninneft trestinin 7-ci mədənində iştirak etmişdir. baş geoloq kimi çalışmışdır. Ə.Əlixanov 1962-1970-ci illərdə 1950-1951-ci illərdə Ə.Əlixanov Azərbaycan SSR Nazirlər Sovetinin Azərbaycan KP MK-nın əvvəlcə Ağır sədri olmuşdur. O, 1970-1976-cı illərdə sənaye şöbəsi müdirinin müavini, sonra Azərbaycan EA Geologiya İnstitutunun isə müdiri olmuşdur. direktoru işləmişdir. Ə.Əlixanov 1950-1951-ci illərdə Ə.Əlixanov 1976-1990-cı illərdə Azərbaycan Neft kəşfiyyatı birliyinin, Azərbaycan EA Təbii Ehtiyatların Kos- 1951-1952-ci illərdə Azərdənizneft birli- mik Tədqiqi İnstitutunda dəniz geologi- yinin rəisi, 1953-1954-cü illərdə Azərneft yası laboratoriyasına rəhbərlik etmiş, bu- birliyi rəisinin əvvəlcə müavini, sonra rada da öz əsas işini – Xəzərin neft-qazlı Ədəbiyyat isə birinci müavini, 1954-1955-ci illərdə sahələrinin tədqiqini davam etdirmişdir. Azərbaycan SSR Neft Sənayesi nazirinin O, iki dəfə Lenin ordeni, Qırmızı Əmək Həmzəoğlu, K. Xalq üçün yaşanan ömür [Mətn]: müavini, 1955-1958-ci illərdə birinci müa- Bayrağı ordeni və medallarla mükafat- Ənvər Əlixanov haqqında vini, 1958-1959-cu illərdə isə Azərbaycan landırılmışdır. Azərbaycanın görkəmli /K.Həmzəoğlu //525-ci SSR Neft Sənayesi naziri vəzifəsində qəzet. - 2005.- 16 aprel.- S. dövlət xadimi, professor, geologiya- 22 . işləmişdir. mineralogiya elmləri doktoru, Lenin 1961-ci ildə bir qrup Azərbaycan neft- Ənvər Nəzər oğlu Əlixanov mükafatı laureatı Ənvər Nəzər oğlu [Mətn] // Azərbaycan Sovet çisi, o cümlədən Ə.Əlixanov Azərbaycanda Əlixanov 1993-cü ildə Bakı şəhərində Ensiklopediyası: 10 cilddə.- dənizdə neft yataqları kompleksinin, vəfat etmişdir. Bakı, 1980.- C.IV .- S.183. əsasən Xəzərin dərinlik akvatoriyası- İnternetdə nın kəşf olunması və istismara verilməsi www.proqres.com sahəsində əldə etdikləri nailiyyətlərə görə www.google.az

99 Teatr.Kino.Estrada.Sirk APREL 105 FATMA QƏDRİ 14 illiyi 1907-1968 Aktrisa

Fatma Qədir qızı Qədri 1907-cı il aprel la Şaiqin “Nüşabə” (Nüşabə), Süleyman ayının 14-də Rusiyanın Odessa şəhərində Rüstəmin “Qaçaq Nəbi” (Həcər), Vil- doğulmuşdur. Rusca təhsil almış və yam Şekspirin “Otello” (Emiliya), “Ro- yeniyetmə yaşlarında ailəsi ilə Bakıya meo və Culyetta” (Culyetta), “Kral Lir” köçən Fatma xanım Azərbaycan Pedaqoji (Reqana, Fridrix Şillerin “Orlean qızı” İnstitutunu bitirmişdir. (İzabella), “Məkr və məhəbbət” (Luiza), 1923-1926-cı illərdə Azərbaycan Teatr Aleksandr Ostrovskinin “Tufan” (Kate- Texnikumunun ilk buraxılışında aktyor rina), “Cehizsiz qız” (Larisa), Aleksandr diplomu almışdır. Bakı Türk İşçi Teatrı- Puşkinin “Dubrovski” (Maşa), Mixail nın məktub-tələbnaməsinə əsasən həmin Ler-montovun “İki qardaş” (Vera Liqovs- Ədəbiyyat kollektivə təyinat almışdır. kaya), Tsao Yuyun “Tayfun” (Lu Şi Pin), 1933-cü ilin yanvarında Türk İşçi Lev Şeyninin “Gizli döyüş” (Osenina), Mehdixanlı, T. Zirvədən eşidilən soraq [Mətn]: Teatrı ədalətsiz qərarla Gəncə şəhərinə Onore de Balzakın “Ögey ana” (Polina), Fatma Qədri - 100 köçürülmüşdür. Fatma Qədri bir müddət Aleksandr Şteynin “Şəxsi iş” (Aleksand- /T.Mehdixanlı //Azərbay- burada işləmiş və 1935-ci ilin yayında ra Xlebnikova), Lope de Veqanın “Rəqs can.- 2007.- 14 aprel.- S.8. onu Milli Dram Teatrına dəvət etmişlər. müəllimi” (Felistiana) dramlarının quru- Rəhimli, İ. Fatma Qədri Həmin ilin payızından başlayaraq Fatma luşlarında iştirak etmişdir. [Mətn] //İ.Rəhimli Azərbaycan teatr tarixi.- Qədri ömrünün sonunadək bu kollektivdə Fatma xanım 1933-cü ildə Gəncədən Bakı , 2005.- S.323-325. işləmişdir. Klassik və çağdaş milli Bakıya qayıtdıqdan sonra Teatr texniku- İnternetdə dra¬maturgiya nümunələrində yaratdığı munda, 1946-cı ildən isə Teatr institutun- obrazlar onun yaradıcılığında necə layiqli da aktyor sənətindən dərs demişdir. Peda- www.anl.az yer tutmuşsa, tərcümə əsərlərində ifa et- qoji fəaliyyəti dövründə onun rəhbərlik www.musiqi-dunya.az diyi səhnə surətləri də bir o qədər dəyərli etdiyi sinifləri onlarca istedadlı gənc bi- olmuşdur. tirmişdir. Onun Azərbaycanda aktyor və Aktrisa Səməd Vurğunun “Vaqif” rejissor kadrlarının yetişməsində böyük (Xuraman), “Fərhad və Şirin” (Şi- xidmətləri olmuşdur. rin və Məryəm), “İnsan” (Amaliya), Fatma Qədri aktyorluq nailiyyətlərinə Əbdürrəhim bəy Haqverdiyevin “Pəri görə 1 fevral 1936-cı ildə Azərbaycan Cadu” (Hafizə), “Köhnə dudman” (Baş Respublikasının Əməkdar artisti, 17 iyun hərəm), Cəfər Cabbarlının “Od gəlini” 1943-cü ildə Xalq artisti fəxri adlarına la- (Solmaz), “Aydın” (Gültəkin), Mirzə yiq görülmüşdür. Qırmızı Əmək Bayrağı Fətəli Axundzadənin “Lənkəran xanının və “Şərəf nişanı” ordenləri ilə, həmçinin vəziri” (Şölə xanım), Sabit Rəhmanın medallarla təltif edilmişdir. “Xoşbəxtlər” (Reyhan), Mirzə İbrahimo- Ömrünün sonuna qədər səhnədən ay- vun “Kəndçi qızı” (Reyhan xanım), rılmayan aktrisa 29 fevral 1968-ci ildə “Məhəbbət” (Məhəbbət), Mehdi Hüsey- Bakıda vəfat etmişdir. Fəxri Xiyabanda nin “Cavanşir” (Zibeydə xatun), Abdul- dəfn olunmuşdur.

100 Teatr.Kino.Estrada.Sirk APREL 95 MƏHLUQƏ SADIQOVA Aktrisa 28 illiyi 1917-2003 Məhluqə Ələsgər qızı Sadıqova qiraət ustası kimi də tanınmışdır. Üs- 1917-ci il aprel ayının 28-də Şuşa lub və forma, məzmun və mahiyyət, şəhərində anadan olmuşdur. 1 say- estetik dəyər və psixoloji tutum ba- lı qız məktəbində beş il oxumuşdur. xımından bütün janrlarda hazırlanmış 1930-cu ildə ailəsi Bakı şəhərinə köç- tamaşalarda iştirak etmişdir. müş və Məhluqə xanım 6 saylı Sovet Aktrisa Sona, Gülüş, Yaxşı (“1905- məktəbində yeddinci sinifi, 1936-cı ci ildə”, “Sevil”, “Almas”, C.Cabbarlı), ildə isə Bakı Tibb Texnikumunun Diş Tərlan (“Həyat”, M.İbrahimov), İn- texniki fakültəsini bitirmişdir. Tex- tizar (“Vəfa”, R.Rza), Zəhra (“Şeyx nikumda təhsil alanda eyni zamanda Sənan”, H.Cavid), Sonya (“Van- rəqs və dram dərnəklərində də məşğul ya dayı”, A.Çexov) və s. rollarda olmuşdur. M.Sadıqova 1936-cı il sent- məharətlə çıxış etmişdir. yabr ayının 27-də Akademik Milli Məhluqə Sadıqova 1949-cu il iyul Dram Teatrına işə götürülmüşdür. Akt- ayının 21-də Azərbaycan Respublika- risa 54 il bu teatrda çalışmışdır. 1992- sının Əməkdar artisti, 1978-ci il yan- ci ildə yenicə yaradılan Bakı Bələdiyyə var ayının 10-da Xalq artisti fəxri ad- Teatrında fəaliyyət göstərmişdir. 40 larına layiq görülmüşdür. ildən çox radionun “Bulaq” folklor- Lirik və xarakterik obrazların mahir etnoqrafik verilişinin əvəzsiz ifaçıla- ifaçısı M.Sadıqova 2003-cü il avqust rından biri olmuşdur. Sadıqova bədii ayının 15-də Bakıda vəfat etmişdir.

Ədəbiyyat Məhluqə Ələsgər qızı Sadıqova [Mətn]: nekroloq //Azərbaycan.- 2003.- 16 avqust.- S. 5. Rəhimli, İ. Məhluqə Sadıqova [Mətn] //İ.Rəhimli Azərbaycan teatr tarixi.- Bakı, 2005.- S. 342-343. Sadıqova Məhluqə [Mətn] //Azərbaycan Sovet Ensiklopediyası: 10 cilddə.- Bakı, 1984.- C.VIII .- S. 256-257. İnternetdə www.az.wikipedia.org

101 Musiqi.Opera.Balet

APREL 115 ŞÖVKƏT MƏMMƏDOVA 18 illiyi 1897-1981 Opera müğənnisi

Şövkət Həsən qızı Məmmədova 1897- partiyasını ifa etmişdir. ci il aprel ayının 18-də Tiflis şəhərində 1927-1929-cu illərdə ikinci dəfə İtali- anadan olmuşdur. yaya getmiş, burada peşəkarlıq səviyyəsini Tiflis musiqi məktəbini bitirdikdən təkmilləşdirmişdir. O, Azərbaycan opera sonra təhsilini davam etdirmək üçün səhnəsində rus və dünya vokal sənətinin 1910-cu ildə İtaliyanın Milan şəhərinə ən yaxşı ənənələrini milli musiqi getmiş, burada məşhur müğənni, uzun xüsusiyyətləri ilə əlaqələndirmişdir. illər “La Skala” teatrında işləmiş Dotti Ş.Məmmədova Bakıda ilk not Ambroziodan dərs almışdır. Bu dərslərin nəşriyyatını təsis etmişdir. 1939-1945- tamamında Şövkət xanım XVII və XVI- ci illərdə Mirzə Fətəli Axundov adına II əsr İtaliya bəstəkarları Montverdinin, Azərbaycan Dövlət Opera və Balet Te- Ədəbiyyat Kovallenin, Krassiminin, Perqolezinin atrında direktor vəzifəsində işləmişdir. Rəhimli, İ. Şövkət Məm- mürəkkəb əsərlərini məharətlə ifa edə Məhz onun təşəbbüsü ilə Əfrasiyab mədova [Mətn] //İ.Rəhimli bilirdi. O, maddi vəsaitin tükənməsi Bədəlbəylinin ilk Azərbaycan baleti “Qız Azərbaycan Dövlət Akade- səbəbindən təhsilini yarımçıq qoyaraq qalası”nın ilk tamaşası 18 aprel 1940-cı mik Opera və Balet Teatrı.- Bakı: “Nağıl Evi”, 2008.- S. Bakıya gəlmişdir. ildə bayram təntənəsi ilə keçmişdir. 77-78. 1915-ci ildə müğənninin həyat yoldaşı Məmmədova Azərbaycan Dövlət Rəhimli, İ. Şövkət Məm- Yakov İsayeviç Lyubarski Tiflisə gəlmiş, Konservatoriyasında pedaqoji fəaliyyət mədova [Mətn] //İ.Rəhimli Ukraynanın Kiyev şəhərində Politex- göstərmiş, Vokal kafedrasının müdi- Azərbaycan teatr tarixi.- nik İnstitutunda təhsil almaq üçün yola ri (1946-1947) və dekanı (1946-1950) Bakı: Çaşıoğlu, 2005.- S.530-535. düşəndə gələcəyin qüdrətli opera solisti olmuşdur. Bir çox müğənnilərin, o də onunla getmişdi. cümlədən Müslüm Maqomayev və İnternetdə 1917-1921-ci illərdə Məmmədova Firəngiz Əhmədovanın yetişməsində bö- www.az.wikipedia.org Kiyev konservatoriyasında oxumuş yük xidməti olmuşdur. Vokal təhsil siste- (A.Şperlinqin vokal sinifi üzrə), burada minin qurulmasında müstəsna xidmətləri R.Qliyerlə birlikdə verdikləri konsertlərdə olmuş və 2 iyul 1949-cu ildə professor Azərbaycan musiqisini təbliğ etmişlər. adı almışdır. 2 dəfə Lenin ordeni, 2 Qır- 1921-ci ildə Şövkət Məmmədova Ba- mızı Əmək Bayrağı və “Şərəf nişanı” kıya gəlmişdir. Üzeyir bəy Hacıbəyli, H. ordenləri, həmçinin medallarla təltif edil- Sarabski, M. Maqomayev, Z. Hacıbəyov, mişdir. M. Əliyev, Ə. Haqverdiyev, H. Cavid və Musiqi yaradıcılığındakı xidmətlərinə C. Cabbarlı ilə yaradıcılıq ünsiyyəti onun görə 17 aprel 1938-ci ildə Şövkət xanım geniş sənət yoluna çıxmasına zəmin ya- Məmmədova SSRİ Xalq artisti fəxri adı- ratmışdır. 1926-cı ildə Azərbaycan Dövlət na layiq görülmüşdür. Opera və Balet Teatrının səhnəsində Şövkət xanım Həsən qızı Məmmədova Ş.Məmmədova ilk dəfə Cüzeppe Ver- 8 iyun 1981-ci ildə Bakıda vəfat etmiş- dinin “Traviata” operasında Violettanın dir.

102 Musiqi.Opera.Balet APREL 105 ƏFRASİYAB BƏDƏLBƏYLİ 19 illiyi 1907-1976 Bəstəkar

Əfrasiyab Bədəlbəy oğlu kimi də tanınmışdır. Bədəlbəyli 1907-ci ildə aprel ayının Görkəmli sənətkar Əfrasiyab 19-da Bakıda anadan olmuşdur. O, Bədəlbəyli “Qırmızı Əmək bayrağı” 1938-ci ildə Lenin- qrad konserva- və “Şərəf nişanı” ordenləri, həmçinin toriyası nəzdində musiqi məktəbini bir sıra medallarla təltif edilmişdir. bitirmişdir. 1939-cu ildən ömrünün 1940-cı ildə Əməkdar incəsənət xa- sonunadək Azərbaycan Opera və Ba- dimi, 1960-cı ildə Xalq artisti adlarını let Teatrının dirijoru olmuşdur. Re- almışdır. pertuarında Qərbi Avropa, rus, sovet, Ə.Bədəlbəyli Azərbaycan musiqi- Ədəbiyyat eləcə də Azərbaycan bəstəkarlarının sinin təkcə tədqiqatçısı deyil, həm də əsərləri, o cümlədən “Aida” və “Riqo- təşkilatçısı idi. O, çoxşaxəli yaradıcı- Əfrasiyab Bədəlbəylinin 100 illik yubleyi haqqında: letto”, “Toska”, “Leyli və Məcnun”, lığa malik olan bir sənətkar idi. Yara- Azərbaycan Respublikası “Sevil”, “Vaqif” operaları, “Sonalar dıcılığının 50 ili ərzində incəsənətin Prezidentinin Sərəncamı gölü” baleti və başqa əsərlər geniş yer bir çox sahələri haqqında irili-xırdalı [Mətn]: 24 yanvar 2007-ci il //Azərbaycan .- 2007. - 25 tutmuşdur. çoxlu yazılar dərc etdirmiş, qiymətli yanvar. - S.1. Bədəlbəyli ilk milli Azərbaycan fikirlər söyləmişdir. Quliyev, İ. Əfrasiyab baleti “Qız qalası”nın müəllifidir. Azərbaycan Respublikasının Xalq Bədəlbəylinin yaradıcı- Bir çox dram tamaşasına musiqi artisti, bəstəkar, dirijor, musiqişünas, lığı ХХ əsr Azərbaycan bəstələmişdir. Bədəlbəyli “Bahadır və librettoçu Əfrasiyab Bədəlbəylinin adı musiqi incəsənətinin inkişafı kontekstində [Mətn] Sona”, “Söyüdlər ağlamaz” operaları- vətənimizdən çox-çox uzaqlarda da /İ.H.Quliyev; Bakı Musiqi nın, “Qız qalası”, “Qaraca qız”, “Qızıl tanınmışdır. Əfrasiyab Bədəlbəy oğlu Akademiyası.-Bakı, 2003.- açar” baletlərinin librettosunu yaz- Bədəlbəyli 1976-cı il yanvar ayının 148 s. mışdır. Bədəlbəyli Azərbaycan musiqi 6-da vəfat etmişdir. Paşayeva, Y. Əfrasiyab sənətinin fəal təbliğçisi və publisist Bədəlbəyli və Azərbaycan xalq musiqisi [Mətn] /Yaqut Paşayeva; AMEA, Memarlıq və İncəsənət İn-tu.- Bakı, 2004.- 189 s. Rəhmanzadə, F. Bədəlbəylilər [Mətn] /Fazil Rəhmanzadə .-Bakı : Nur- lan, 2006.-244 s.: şək. Касымов, К. Афрасияб Бадалбейли [Текст]: // композиторы Азер- байджана /К.Касымов, А.Исаева; сост. Ф.Амиров.- Бакы, 1986.- С.203-250.

103 Musiqi.Opera.Balet APREL 65 RAMİZ QULİYEV 30 illiyi 1947 Tarzən Ramiz Əyyub oğlu Quliyev 1947-ci il ka Lenin komsomolu mükafatı laureatı, aprel ayının 30-da Ağdam şəhərində ana- 1982-ci ildə Əməkdar artist, 1988-ci ildə dan olub. O, 1954-cü ildə Ağdam şəhər Xalq artisti fəxri adlarına layiq görül- 7 illik musiqi məktəbinə, 1960-cı ildə müşdür. 1994-cü ildə Türkiyənin İzmir Ü.Hacıbəyov adına Ağdam orta ixtisas şəhərinin Ege Universitetində, 1997-ci musiqi məktəbinə daxil olub. ildə İsrailin Yerusəlim şəhərində, 1999-cu O, 1964-1969-cu illərdə Ü.Hacıbəyov ildə İsveçrədə keçirilən Beynəlxalq “Lüt- adına Azərbaycan Dövlət Konservato- sern musiqi festivalı”nda Bern şəhərinin riyasının Tar və dirijorluq fakültəsində “La strimpellata” orkestri ilə uğurlu çıxış- təhsil almışdır. 1964-1994-cü illərdə lar etmişdir. M.Maqomayev adına Azərbaycan Dövlət 2002-ci ilin avqust ayında Norveçin Ədəbiyyat Filarmoniyasının və Dövlət Konsert Bir- Stavanger şəhərində Beynəlxalq musiqi Azərbaycan bəstəkarlarının liyinin solisti olub. festivalında iştirak etmiş və konsertlər əsərləri [Mətn] /R.Quliyev.- Bakı, 2009. 1974-1992-ci illər ərzində Ü.Hacıbə- vermişdir. yov adına Azərbaycan Dövlət Konserva- 2002-ci ildə Tehran Dövlət Mədəniyyət Cəvahir. Ata-oğul 45-ci “Martişor” Beynəlxalq toriyasının Xalq çalğı alətləri kafedrasın- və İncəsənət Universitetində “ustad Musiqi Festivalında [Mətn] da tar ixtisası üzrə müəllim, baş müəllim, dərsləri” verib. 1993-cü ildə “Humay” /Cəvahir //Mərkəz.- 2011.- dosent, professor kimi pedaqoji fəaliyyət milli mükafatına, 2001-ci ildə Simurq 10 mart.-S.10. göstərmiş, 1992-2002-ci ildən həmin ka- Milli mükafat fondunun təsis etdiyi “XXI İmamnəzərli, H. Oxu fedraya rəhbərlik edir. əsrin ilk laureatları” ali dərəcəli mükafatı tar!: Ramiz Quliyevin ifasında tarı dinlərkən R.Quliyev bir sıra dərsliklərin, proq- - “İlin fədakar sənətçisi” fəxri adına layiq düşündüklərim [Mətn] ramların, elmi məqalələrin və metodiki görülmüşdür. /H.İmamnəzərli //Yaddaş.- tövsiyələrin müəllifidir. “İncəsənət xadimləri üçün Azərbaycan 2007.- 17 may.- S.13. R.Quliyev 1974-cü ildə musiqiçilərin Respublikası Prezidentinin mükafatının Ramiz Quliyev “Qızıl Tar” Zaqafqaziya festivalında birinci mükafata, təsis edilməsi haqqında” Azərbaycan mükafatına layiq görülüb Moskvada keçirilən estrada artistlərinin Respublikası Prezidentinin 8 may 2002-ci [Mətn] //525-ci qəzet.- 2010.- 10 mart.-S.7. V Ümumittifaq müsabiqəsində isə laureat il tarixli Fərmanına uyğun olaraq, uğurlu İnternetdə adına layiq görülüb. Türkiyə, Əfqanıstan, səhnə fəaliyyətinə görə Ramiz Quliyev Suriya, Hollandiya, İsveçrə, ADR, Pa- 26 iyul 2002-ci və 5 iyul 2003-cü illərdə www. adam.az kistan, Əlcəzair, Tunis, AFR, Hindistan, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin www. az.wikipedia.org ABŞ, Kanada, Danimarka, İran, İraq, mükafatı ilə təltif olunmuşdur. www. google.az Fransa, İngiltərə, İsrail, Norveç və s. 2007-ci ilin may ayında Azərbaycan ölkələrdə konsertlər verib. 1988-ci ildə Respublikası Prezidentinin sərəncamı YUNESKO xətti ilə ABŞ-da keçirilən ilə Ramiz Quliyev musiqi sənətinin in- Beynəlxalq folklor festivalında xüsu- kişafındakı xidmətlərinə görə ölkənin ən si diploma layiq görülüb. 1989-cu ildə yüksək mükafatı “Şöhrət” ordeni ilə təltif “Böyük İpək Yolu” festivalı çərçivəsində olunmuşdur. Yaponiyanın 30-dan artıq şəhərlərində konsertlər verib. 1978-ci ildə Respubli-

104 Mədəniyyət.Elm.Maarif

APREL 140 ÖMƏR FAİQ NEMANZADƏ 24 illiyi 1872-1937 Publisist

Ömər Faiq Nemanzadə 1872-ci il iki ideya rəhbərindən biri idi. aprel ayının 24-də Gürcüstanın keçmiş Ömər Faiqin “Molla Nəsrəddin” Axalcux qəzasının Azquz kəndində jurnalının yaranmasında böyük rolu Neman adlı ortabab bir kəndli olmuşdur. Bir publisist kimi yaradıcılı- ailəsində anadan olmuşdur. O, bir neçə ğı ərzində 40-dan çox imza işlətmişdir il molla məktəbinə getsə də, sonradan ki, bunların da əksəriyyəti “Molla rus məktəbinə daxil olmuşdur. Lakin Nəsrəddin” jurnalında dərc olunmuşdur. dindar olan anasının təkidi ilə 1882- Ömər Faiq Cəlil Məmmədquluzadə ilə ci ildə İstanbula “Fateh” mədrəsəsinə birləşərək xalqın gələcək inkişafı üçün göndərilir. Faiq təxminən 10 il bura- vacib olan “Molla Nəsrəddin” jurnalı- da təhsil alır. 1871-ci ildə Ömər Faiq nı bina etmiş, həm özünün həyatında, Ədəbiyyat məktəb şəhadətnaməsini alıb Qalata həm də Azərbaycan tarixində “Mol- poçtxanasında işə başlayır. Daha sonra la Nəsrəddin” dünyası yaratmışdır. Seçilmiş əsərləri [Mətn] / Ömər Faiq Nemanzadə.- 1894-cü ilin payızında Azərbaycanın Jurnalın ilk nömrəsini Mirzə Cəlil və Bakı: Yazıçı, 1992.- 531 s. qədim şəhəri olan Şəkidə müəllimlik onun əməl dostu Ömər Faiq tək nəşr Əsərləri [Mətn]: [məqalələr, edir. 1903-cü ilə qədər Şəki, Şamaxı, etdirmişdir. felyetonlar, xatirələr] / Gəncə, Axalsux, Tiflis şəhərlərində Ömər Faiq elə bir cəmiyyət arzu- Ömər Faiq Nemanzadə; red. müəllimlik etmiş, xalqın hər bir ehti- layırdı ki, orada hamı xoş güzaran K.Məmmədov.- Bakı: Yazıçı, 1983.- 150 s. yacına bələd olmuş, xalqa qaynayıb- keçirsin, hamı azad nəfəs ala bilsin. qarışmışdır. Belə bir cəmiyyətin yaradılması ug- Kəbutər. Məktəb əyan oldumu... [Mətn]: Ömər Şanlı mübarizə tariximizdə xal- runda mübarizə onun bütün publisistik Faiq Nemanzadə haqqında / qımızın ictimai və milli şüurunun fəaliyyətinin əsasını təşkil edirdi. Kəbutər //Yeni Azərbaycan.- oyanması və formalaşmasında Ömər Sırf bədii poetik yazılarına gəldikdə 2002.-1 fevral.- S.3. Faiqin xüsusi yeri və mövqeyi var- isə demək lazımdır ki, bu sahədə onun Vahabzadə, B. Ömər Faiq dır. XX əsrin ilk illərindən başlayaraq yazıları çoxdur. Təkcə “Şərqi-Rus” Nemanzadə haqqında [Mətn] //Vahabzadə, B. Azərbaycan xalqının milli və mədəni qəzetində onun imzalı-imzasız bir Dərin qatlara işıq.-Bakı, dirçəlişi, azadlığı və xoşbətliyi uğrunda neçə əsər və şeirləri dərc olunmuşdur. 1986.- S.46-50. cəsarətlə və ehtirasla mübarizə aparan- Faiqin ən məşhur bədii əsəri “Həsən lardan biri olmuşdur. O, vətəni və xalqı əminin şikayəti” hekayəsidir. üçün döyünən hərarətli bir qəlb sahibi Ömər Faiqin əsərləri bu gün də xal- idi. Yalnız onu qeyd etmək kifayətdir qımız tərəfindən sevilə-sevilə oxun- ki, Ömər Faiq “Mollanəsrəddinçilər” maqdadır. adı ilə məşhur olan fikir cərəyanının

105 ® • Bеynəlxalq Söz və Mətbuat Azadlığı Günü 1 may (03.05.1993) Gün çıxır 06:43 • İnsan Alverinə Qarşı Mübarizə Günü (06. Gün batır 20:36 05.2009) 31 may • Şuşa rayonunun işğalının 20-ci ildönümü Gün çıxır 05:13 Gün batır 21:04 (08.05.1992) • Faşizm üzərində Qələbə Günü (09.05.1945) • Ümummilli lider Heydər Əliyevin Doğum Günü 1 B. (10.05.1923-12.12.2003) B.E. 2 • Bеynəlxalq Ailə Günü (15.05.1994) Ç.A. 3 Ç. 4 C.A. 5 M.F.Axundzadə C. 6 200 il 1812-1878 Ş. 7 B. 8 B.E. 9 Ç.A. 10 Ç. 11 C.A. 12 C. 13 Ş. 14 B. 15 B.E. 16 MAY Ç.A. 17 Ç. 18 C.A. 19 C. 20 Ş. 21 21 aprel- 21 may B. 22 Buğa bürcünün B.E. 23 Nişanı Yerdir. Ç.A. 24 Veneranın himayəsindədir. Ç. 25 M.F.Axundzadə adına bağ (bağça) Günəşin Buğa C.A. 26 bürcündən Şəhərin mərkəzində (Səbail rayonu, Mixail Lermantov küç.) kiçik keçdiyi dövrdə C. 27 bağda heykəli qoyulmuşdur. 1928-ci ildə Azərbaycan zəhmətkeşləri doğulanlar 28 təbiətcə Ş. M.F.Axundzadənin ölümünün əlli illiyini geniş qeyd etdilər. Həmin emosional B. 29 ildə heykəlin bünövrəsinin əsası qoyuldu, onun rəsmi açılışı isə 2 may olurlar. B.E. 30 1930-cu ildə baş verdi. Heykəltəraş P.Sabsaydır. Bağ bir neçə dəfə Ç.A. 31 rekonstruksiya olunmuşdur – son işlər 2008-ci ildə aparılmışdır. 106 MAY 2012

Milli ədəbiyyat

Tənqidçi, ədəbiyyatşünas Mirzəyev Knyaz İbrahim oğlunun (01.05.1947) аnаdаn оlmаsının 65 illiyi Yаzıçı, mааrifçi və tеаtr хаdimi Adıgözəlov Əsgər аğа Haqverdi ağa oğlunun (Gоrаni) (03.05.1857-1910) аnаdаn оlmаsının 155 illiyi Əməkdar jurnalist, ədəbiyyatşünas Novruzov Şövqi Heydər oğlunun (03.05.1937-14.01.2000) аnаdаn оlmаsının 75 illiyi Nasir, tərcüməçi Bağırov Cəfər Səfər oğlunun (Cəfər Bağır) (05.05.1912- 17.04.1983) аnаdаn оlmаsının 100 illiyi Şair, professor Axundzadə Cavad Məhəmmədəli oğlunun (Əhməd Cavad) (05.05.1892-12.10.1937) аnаdаn оlmаsının 120 illiyi Şаir, satirik, ictimai xadim, mütəfəkkir Tahirzadə Mirzə Ələkbər Zeynalabdin oğlunun (Sabir) (30.05.1862-12.07.1911) аnаdаn оlmаsının 150 illiyi Əməkdar jurnalist, nasir Tarverdiyev Fuad Cəfər oğlunun (31.05.1932) аnаdаn оlmаsının 80 illiyi Xarici ədəbiyyat

Gürcü yazıçısı Seretelli Georgi Yefimoviçin (26.05.1842-24.01.1900) аnаdаn оlmаsının 170 illiyi Maarifçi-alimi, ictimai xadim Mirzə Məhəmmədəli xan Sadıq oğlu Tərbiyətin (26.05.1877-17.01.1940) anadan olmasının 135 illiyi Tarixdə bu gün

Bеynəlxalq Söz və Mətbuat Azadlığı Günü (03.05.1993) İnsan Alverinə Qarşı Mübarizə Günü (06. 05.2009) Şuşa rayonunun işğalının 20-ci ildönümü (08.05.1992) Faşizm üzərində Qələbə Günü (09.05.1945) Bеynəlxalq Ailə Günü (15.05.1994) Ümumdünya İnformasiya Cəmiyyəti Günü (17.05.2006) Bеynəlxalq Muzеylər Günü (18.05.1977) Laçın rayonunun işğalının 20-ci ildönümü (18.05.1992) “Bəhlul” satirik jurnalının (19.05.1907) nəşrinin 105 illiyi Ümumdünya Metrologiya Günü (30 .05. 1875) Ümumdünya “Dialoq və İnkişaf üçün Mədəni Müxtəliflik” Günü (21.05.2001) 107 Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi Əməkdaşlarının Peşə Bayramı Günü (23.05.2007) Аzərbаycаn Dövlət Himninin qəbul оlunmasının (27.05.1992) 20 illiyi Rеspublika Günü (28.05.1918) Ümumdünya Tütünlə Mübarizə Günü (31.05.1987) Milli Qəhrəmanlar

Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı Şükürov Şahlar Əvəz oğlunun (17.05.1952- 11.06.1990) аnаdаn оlmаsının 60 illiyi Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı Nəsibov Mərifət Əhməd oğlunun (22.05.1972-28.01.1992) аnаdаn оlmаsının 40 illiyi Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı Məmmədov Aytəkin İsrayıl oğlunun (29.05.1967-04.1991) аnаdаn оlmаsının 45 illiyi Siyasət. Hərbi iş

İctimai xadim Əlizadə Məsud Ağamehdi oğlunun (20.05.1932-27.07.1968) аnаdаn оlmаsının 80 illiyi

Neft

Neft-qaz sənayesi sahəsində tanınmış alim, professor Orucov Sabit Atabala oğlunun (31.05.1912-1981) anadan olmasının 100 illiyi

Kimya.Biologiya.Tibb

Əməkdar həkim, Sosialist əməyi qəhrəmanı Qazıyeva Zəhra Kərim qızının (02.05.1912-1989) аnаdаn оlmаsının 100 illiyi Əməkdar həkim, tibb elmləri doktoru, professor Fərəcova Kübra Yəhya qızının (16.05.1907-1988) аnаdаn оlmаsının 105 illiyi Biologiya elmləri doktoru, professor Əbdürrəhmanov Yusif Ələkbər oğlunun (18.05.1912-30.11.1977) аnаdаn оlmаsının 100 illiyi Əməkdar elm xadimi, uroloq, tibb elmləri doktoru, akademik Cavadzadə Mirməmməd Cavad oğlunun (18.05.1927-07.08.2008) аnаdаn оlmаsının 85 illiyi Əməkdar elm xadimi, kimyaçı Zeynalov Bahadır Qasım oğlunun (20.05.1917-) аnаdаn оlmаsının 95 illiyi Əməkdar elm xadimi, akademik, Dövlət Mükafatı laureatı, kimyaçı Quliyev Əli Musa oğlunun (31.05.1912) аnаdаn оlmаsının 100 illiyi

108 Teatr. Kino.Estrada.Sirk

Хаlq аrtisti, aktyor Abbasov Ələddin Aslan oğlunun (05.05.1922) аnаdаn оlmаsının 90 illiyi Musiqi.Opera. Balet

Xalq artisti, tarzən Quliyev Əliağa Eyvaz oğlunun (09.05.1917-11.01.1998) аnаdаn оlmаsının 95 illiyi Xalq artisti, bəstəkar Rüstəmov Səid Əli oğlunun (12.05.1907-10.06.1983) аnаdаn оlmаsının 105 illiyi Xalq artisti, tarzən Bağırov Adil Kamil oğlunun (13.05.1937) аnаdаn оlmаsının 75 illiyi SSRİ Хаlq аrtisti, bəstəkаr Hаcıyеv Rаuf Soltan oğlunun (15.05.1922- 19.09.1995) аnаdаn оlmаsının 90 illiyi Xalq artisti, müğənni Rzayeva Həqiqət Əli qızının (20.05.1907-02.08.1969) аnаdаn оlmаsının 105 illiyi Хаlq аrtisti, bəstəkаr Əlizаdə Аqşin Əliqulu oğlunun (22.05.1937) аnаdаn оlmаsının 75 illiyi; Əməkdar mədəniyyət işçisi, xormeystr Məmmədova Səidə Müslüm qızının (25.05.1942) аnаdаn оlmаsının 70 illiyi Xalq artisti, kamança ifaçısı Əliyev Habil Mustafa oğlunun (28.05.1927) аnаdаn оlmаsının 85 illiyi Əməkdar incəsənət xadimi, bəstəkar Əlizadə Firəngiz Əliağa qızının (28.05. 1947) аnаdаn оlmаsının 65 illiyi Хаlq аrtisti Qədimоvа Sаrа Bəbiş qızının (31.05.1922-12.05.2005) аnаdаn оlmаsının 90 illiyi

109 Milli ədəbiyyat MAY 155 ƏSGƏR AĞA GORANİ 3 illiyi 1857-1910 Publisist

Əsgər ağa Haqvеrdi bəy oğlu (Əsgər yollar axtarırdı. ağa Gorani) 1857-ci il may ayının 3-də Ə.Gorani “Əkinçi”nin ən fəal, dövrə, Gəncənin (Yelizavetpol qəzasının) zəmanəyə, hadisələrə dəqiq, doğru Goran-Boyəhmədli kəndində anadan münasibətini bildirən müxbirlərindən olub. Bakı şəhər gimnaziyasını qızıl olub. Qəzetin 17 nömrəsində müxtəlif mеdalla bitirdikdən sonra, o, Moskvada imzalarla 39 məqaləsi dərc olunub. Pеtrovski-Razumovski adına Əkinçilik O, həmçinin maraqlı dram əsərlərinin Akadеmiyasına daxil olur. Tələbəlik müəllifidir. “Qocalıqda yorğalıq” pyesi illərində inqilabi hərəkatda iştirak etmiş, müxtəlif teatrların repertuarından uzun gizli “İmdadiyyə” Cəmiyyətinin üzvü ol- illər düşməmişdi. Həmin əsər əsasında muşdur. unudulmaz televiziya rejissoru Rauf Ka- 1878-ci ildə Akadеmiyanı bitirəndən zımovski tamaşa lentə almışdı. sonra vətənə dönən Ə.Gorani Qubеrniya Goraninin M.Lermontovun, A.S.Puşki- katibi, kollеc asеssoru, mülki müşavir nin dilimizə çevirdiyi şeirləri indi də oxu- Ədəbiyyat işləmiş, sonralar isə Yеlizavеtpol (Gəncə) cuların xoşladığı əsərlər sırasındadır. “Əkinçi”lər [Mətn]: qubеrniyası qəza hakiminin köməkçisi, Yazıçı Ağa Məhəmməd şah Qacarın [görkəmli dramaturq Nəcəf Tiflis dairə məhkəməsinin prokuror Zaqafqaziyaya hücumundan bəhs edən bəy Vəzirov, şair Seyid nəzarət orqanlarında prokuror yoldaşı, bеş “Qara yel” tarixi romanının, “Hənək, Əzim Şirvani və tərcüməçi, jurnalist Əsgər ağa Gorani il ərzində Gəncə bələdiyyə idarəsinin rəisi, hənək, axırı dəyənək” pyesinin, qadın hü- haqqında] // Şərq.- 2011.- Yеlizavеtpolda (Gəncədə) Mixaylovsk quqsuzluğu əleyhinə yazılmış “Qocalıqda 20,22 yanvar.- S. 11. məktəbinin fəxri nəzarətçisi vəzifələrində yorğalıq” vodevilinin müəllifidir. Onun İnternetdə işləyib. “Qara yel” romanı dünya xalqlarının 20- www.az.wikipedia.org. Əsgər ağa Gorani Azərbaycan mədə- dən artıq dilinə tərcümə olunub. niyyətində, teatr sahəsində öz yеri olan Əsgər ağa Gorani xeyriyyəçilik görkəmli simalardan biridir. Milli teatrı- fəaliyyəti ilə də məşğul olmuşdur. Ti- mızın şərəfli tarixi ilk dəfə 1873-cü il mar- kintisi XIII-XIV əsrlərə aid edilən Ni- tın 10-da Həsən bəy Zərdabinin rəhbərliyi zami məqbərəsi (türbəsi) vaxtilə Mirzə ilə Bakıda realnı məktəbinin yuxarı sinif Adıgözəl bəy Qarabaği və Əsgər ağa Go- şagirdlərinin hazırladığı “Lənkəran xanı- rani tərəfindən təmir etdirilmişdir. Bundan nın vəziri” (Teymur ağa), bir ay sonra isə başqa o, Gəncədə öz hеsabına qız məktəbi “Hacı Qara” (Hacı Qara) əsəri ilə başlan- açdırmışdır. mışdır. Azərbaycanın görkəmli yazıçısı, Ə.Gorani gimnaziyanı qızıl medalla bi- maarifçi-publisist Əsgər ağa Gorani öm- tirib təhsilini davam etdirmək üçün Nəcəf rünün sonuna qədər Gəncədə ata-baba bəy Vəzirovla birlikdə Moskvaya gedib, mülkündə yaşamışdır. 9 mart 1910-cu ildə orada Əkinçilik Akademiyasına getmişlər. qısa sürən xəstəlikdən sonra vəfat etmiş, Orada da cəhalətdən, avamlıqdan yaxa Səbzekar qəbiristanlığında dəfn olunmuş- qurtarmaq, millətinin savadlanması üçün dur.

110 Milli ədəbiyyat

MAY 120 ƏHMƏD CAVAD 5 illiyi 1892-1937 Şair

Cavad Məhəmmədəli oğlu Axundzadə mış, əməli işi, bədii yaradıcılığı ilə xal- (Əhməd Cavad) 1892-ci il may ayının qının xoşbəxtliyi, azadlığı üçün əlindən 5-də Gəncə qəzasının Şəmkir dairəsinin gələni əsirgəməmişdir. Bakının erməni Seyfəli kəndində anadan olmuşdur. O, daşnaqlarından azad olunmasında iştirak 1906-1912-ci illərdə Gəncə ruhani semi- edən Türk ordusu ilə birlikdə döyüşlərdə nariyasında təhsil almışdır. iştirak etmişdir. Ədəbi fəaliyyətə şeirlə başlamış və 1919-cu ildə böyük bəstəkar Üze- 1913-cü ildən çap edilmişdir. Yaradıcılı- yir Hacıbəylinin, sözləri Əhməd Ca- ğa lirik şeirlə başlayan şairin 1916-cı ildə vad tərəfindən bəstələnən Azərbaycanın “Qoşma” adlı ilk kitabı çapdan çıxmış- Dövlət himninin mətni Əhməd Cavadın- dır. 1919-cu ildə isə “Dalğa” adlı kitabı dır. Ədəbiyyat nəşr olunmuşdur. Onun məşhur “İstiqlal O, 1922-1927-ci illərdə Azərbaycan Seçilmiş əsərləri [Mətn] / uğrunda” şeirlər kitabı isə 1928-ci ildə İs- Ali Pedaqoji İnstitutunun Tarix və filolo- Əhməd Cavad. - Bakı : tanbulda buraxılmışdır. giya fakültəsində təhsil almışdır. Şərq-Qərb, 2005. - 295 s. Əsrin əvvəllərində Türkiyənin düş- Əhməd Cavad 1934-cü ildən Ələkbərli, N. Üç budaq: düyü ağır vəziyyət bir türk övladı kimi Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvüdür. Əhməd Cavad, Mikayıl Müşfiq, Almazs İldı- Əhməd Cavadı ciddi narahat etmişdir. Əhməd Cavadın tərcüməçilik rım [Mətn]: oçerklər O, Abdulla Şaiqlə birlikdə könüllü əsgər fəaliyyəti də çox geniş olmuşdur. O, /N.Ələkbərli.- Bakı : kimi İstanbulda qurulan “Qafqaz kö- A.Puşkin, M.Qorki və bir sıra başqa dün- Şirvannəşr, 2007.- 224 s. nüllü hissəsi” sıralarına qatılır. Trakya ya yazarlarının əsərlərini Azərbaycan Mustafayeva, G. Qırx beş il- cəbhəsində Türkiyənin müstəqilliyi uğ- dilinə tərcümə etmişdir. “Şeirlər” (1958), lik acı ömrün 23 ayı [Mətn] “Sən ağlama, mən ağlaram” (1991) ki- /G.Mustafayeva //Ədəbiyyat runda türk qardaşları ilə çiyin-çiyinə vu- qəzeti.- 2007.-11 may.- S.3. ruşmuşdur. tablarının, Fransua Rablenin “Qarqantua İnternetdə 1914-cü ildə Osmanlı dövlətinin mü- və Pantaqruel” (1961), Vilyam Şekspirin haribədə iştirak etməsindən həyəcanlanan “Otello”, “Romeo və Cülyetta” (1962), www.az.wikipedia.org Əhməd Cavad “Qara dəniz” şeirini yaz- Şota Rustavelinin “Pələng dərisi geymiş www.google.az mışdı . pəhləvan” (1978) tərcümə kitablarının Birinci Dünya müharibəsi za- müəllifi də məhz o olmuşdur. manı, 1915-ci ildə Türkiyədə rus və Azərbaycanı müstəqil, doğma xalqı- erməni istilasına, özbaşnalığına qarşı nı xoşbəxt görmək istəyən Əhməd Ca- çıxaraq “Azərbaycan xeyriyyə cəmiy- vad, haqsız olaraq həbs edilmiş, dəhşətli yəti” vasitəsilə vaxtaşırı türk xalqı- işgəncələrə məruz qalmış, 1937-ci il rep- na kömək göstərmişdir. Azərbaycan ressiyalarının qurbanı olmuşdur. Cümhuriyyətinin qurulmasını sevinclə qarşılayan Ə.Cavad gecə-gündüz çalış-

111 Milli ədəbiyyat MAY 150 MİRZƏ ƏLƏKBƏR SABİR 30 illiyi 1862-1911 Şair

Mirzə Ələkbər Zeynalabdin oğlu “Boynuburuq”, “Sudayi” və s. gizli imza- Tahirzadə 1862-ci il may ayının 30-da larla satirik şeirləri çap olunmuşdur. Sabir qədim Şamaxı şəhərində anadan olmuş- Azərbaycan ədəbiyyatı, ictimai və bədii dur. Balaca Ələkbərin 1874-cü ildə on iki fikrin ən böyük simalarındandır. “Bakı yaşında ikən mollaxanadan çıxıb, məşhur fəhlələrinə”, “Təraneyi-asilanə”, “Fəhlə şair və pedaqoq S.Ə.Şirvaninin dərs de- özünü ...” kimi şeirlərində Sabir poeziya- diyi məktəbdə təhsilini davam etdirməsi ya fəhlə surətləri gətirmiş, onların böyük onun həyatında və yaradıcılıq taleyində tarixi mübarizəsinə dərin rəğbətini bildir- əlamətdar hadisə olmuşdur. mişdir. Yaradıcılığının ilk dövründə Sabir Onun şeirləri kitab şəklində yal- bəzi yumoristik və satirik parçalar istisna nız onun vəfatından sonra, başda Ab- Ədəbiyyat edilərsə, əsasən, mədhiyyə, növhə, mərsiyə bas Səhhət olmaqla qələm yoldaşları Hophopnamə [Mətn] : 2 yazmışdır. Bir müddət Aşqabad, Buxa- – C.Məmmədquluzadə, Ə.Haqverdiyev, cilddə / M.Ə.Sabir; tərt., ra, Səmərqənd, Mərv, Səbzəvar, Xorasan F.Köçərli və başqa müasirlərinin köməyi izahların və lüğətin müəl.: şəhərlərində yaşayıb, özbək və türkmən ilə işıq üzü görmüşdür. Sabirin əsərləri filol. e.d., prof. Məmməd Məmmədov.- Bakı : Şərq- ziyalıları ilə yaxından tanış olması, həyat 1912-ci ilin axırlarında “Hophopnamə” Qərb, 2004. müşahidələrini, bilik və məlumatlarını adı altında çapdan çıxmışdır. Kita- Cəfər, Ə. Mirzə Ələkbər zənginləşdirməsi, XIX əsrin axırı və XX ba ad seçərkən A.Səhhət şairin “Molla Sabir şeirinin qafiyə lüğəti əsrin əvvəllərində C.Məmmədquluzadə, Nəsrəddin”də işlətdiyi ilk gizli (Hop- [Mətn] / Ə.Cəfər.- Bakı : F.Köçərli, A.Səhhət, S.M.Qənizadə və hop) imzasını əsas götürmüşdür. Bu Qanun, 2005.-130 s. başqaları ilə dostluğu, qabaqcıl ictimai “Hophopnamə”nin ilk nəşri idi. ideyaların təsiri onun yaradıcılıq inkişafı- M.Ə.Sabir 1911-ci ildə qaraciyər Избранные произведения na ciddi təkan vermişdir. Maarifpərvərlik xəstəliyindən vəfat etmiş, Şamaxıdakı [Текст] /М.А.Сабир. - Л.: ruhunda yazılmış ilk şeiri 1903-cü ildə “Şahi-Xəndan” xiyabanında dəfn olun- Сов.писатель, 1983.- 303 с. “Şərqi-rus” qəzetində çap olunmuşdur. muşdur. 1905-ci ildə yazdığı məşhur Şairin adı Azərbaycan xalqı tərəfindən Керимова, Е. Внутренний мир М.А.Сабира [Текст]:/ “Beynəlmiləl” şeiri xalqlar dostluğuna həsr əbədiləşdirilmişdir. Sabir yaradıcılığı- Е.. Керимова, филос. edilmişdir. O zamandan Sabir “Həyat”, “İr- na həsr olunmuş bir sıra bədii əsərlərdə очерк. - Баку, 1999.- 47 с. şad”, “Zənbur”, “Dəbistan”, “Həqiqət” və onun obrazı yaradılmışdır. H.Nəzərlinin Мирахмедов, А. Плачуший s. mətbuat orqanlarında şeir və məqalələr “Sabir” pyesi, Mir Cəlalın “Yolumuz ha- смех [Текст]: жизнь и çap etdirmişdir. “Molla Nəsrəddin” jur- radır?” romanı buna gözəl bir nümunədir. творчество М.А.Сабира /пер. В.Богуславского.- nalında iştirakı (1906-11) Sabir yaradıcı- Sabirabad şəhərinə, respublikada bir sıra Москва: Художественная lığının ən yetkin və məhsuldar dövrüdür. maarif və mədəniyyət ocağına onun adı литература, 1989.- 317 с. Cəlil Məmmədquluzadə ilə yaradıcılıq verilmişdir. və məslək dostluğu Sabir üçün çox fay- 1958-ci ildə Bakının mərkəzi dalı olmuşdur. Onlar “Niyə mən dərsdən küçələrindən birində heykəltəraş qaçdım”, “Axundla keşişin vədi” və s. M.Qaryağdının yaratdığı M.Ə.Sabirin felyetonları birgə yazmışdılar. “Molla heykəli əvvəllər burada qoyulmuş abidəni Nəsrəddin” jurnalında şairin “Hophop”, əvəz etmişdir. “Ağlar güləyən”, “Əbunəsr Şeybani”, 112 Xarici ədəbiyyat MƏHƏMMƏDƏLİ XAN MAY 135 SADİQ OĞLU TƏRBİYƏT 26 illiyi 1877-1940 Publisist Mirzə Məhəmmədəli xan Sadiq oğlu səhifələr” əsərində XX əsrə qədərki Tərbiyət 1877-ci il may ayının 26-da Cənubi Azərbaycan mətbuat və mətbəə Təbrizdə anadan olmuşdur. O, Təbrizdə tarixi işıqlandırılır. yeni tipli “Tərbiyət” mədrəsəsi və eyni Onun qədim dövrlərdən XX əsrin 30- adlı kitabxana açmış, “Gəncine yi fünun” cu illərinədək yazıb-yaratmış Azərbaycan jurnalını nəşr etdirmiş, “İttihad” qəzetinin şair, yazıçı, rəssam, nəqqaş, xəttat, musi- redaktoru olmuşdur. qiçi, alim, jurnalist, və digər mədəniyyət M.Tərbiyət Yaxın Şərq və Avropa xadimləri haqqında geniş məlumat veril- ölkələrinə səfər etmiş, bir müddət Bakı- miş “Danişmandani Azərbaycan” əsəri da iranlıların “İttihad” məktəbində müdir Azərbaycan ədəbiyyatı və mədəniyyəti Ədəbiyyat işləmişdir. tarixinə dair mühüm mənbədir. Mirzə Məhəmmədəli xan O, İran inqilabının fəal iştirakçısı M.Tərbiyətin Cənubi Azərbaycanın Sadıq oğlu Tərbiyət [Mətn] olmuş, onun məğlubiyyətindən sonra coğrafiyasına dair əsərləri də var. O, ərəb, //Azərbaycan Sovet Ensiklo- Berlində və İstanbulda mühacirətdə yaşa- fars, fransız və ingilis dillərini mükəmməl pediyası: 10 cilddə.- Bakı , 1986.- IX cild.- S.254-255. mışdır. bilirdi. Firdovsinin 1000 illik yubileyində M.Tərbiyət 1921-ci ildə vətənə qa- Bakıda olmuşdur. yıtmış, Cənubi Azərbaycan Maarif Alim, maarifçi demokrat, ictimai xa- İdarəsinin rəisi, Təbrizin bələdiyyə rəisi dim Mirzə Məhəmmədəli xan Sadıq oğlu olmuş, bir neçə dəfə İran Milli Məclisinə Tərbiyət 1940-cı il yanvarın 17-də vəfat deputat seçilmişdir. etmişdir. “İran və fars mətbuatı dəftərindən

170 SERETELLİ GEORGİ illiyi YEFİMOVİÇ Gürcü yazıçısı 1842-1900 Seretelli Georgi Yefimoviç 1842-ci ildən nəşr etdirdiyi “Kvali” qəzeti 1897- il may ayının 26-da Gürcüstan SSR-nin ci ildən “Mesame-dasi”nin orqanı idi. Saçxere rayonunun Qorisa kəndində ana- Yazıçı “Qulkan”, “İlk addım” ro- dan olub. 1860-cı ildə Peterburq Univer- manlarında, povest və hekayələrində Ədəbiyyat sitetinin Fizika-riyaziyyat fakültəsinə da- gürcü həyatının sosial ziddiyyətlərini, Əsərləri [Mətn]: Asmat / xil olmuşdur. Universitet illərində tələbə təhkimçiliyin iflasını realistcəsinə təsvir Seretelli Georgi Yefimoviç; iğtişaşlarında iştirakına görə həbs oluna- etmiş, əməkçi xalqa dərin rəğbətini tərc. ed. Ə.Aslanov.- Bakı: raq, bir neçə ay Kronştadt qalasında sax- göstərmişdir. Azərnəşr,1951.- 100 s. lanılmışdır. Gürcü yazıçısı, publisist, tənqidçi, ic- Hekayələr [Mətn] /Se- O, 1863-cü ildə vətənə qayıtmış timai xadim 1900-cü il yanvar ayının 24- retelli Georgi Yefimoviç; və 1860-70-ci illər gürcü inqilabi- tərc. ed. R.Şıxəmirov; red. də vəfat etmişdir. R.Salamova.- Bakı: Gənclik, demokratik hərəkatının “Meore-dasi”nin 1976.- 94 s. fəal xadimlərindən olmuşdur. 1893-cü 113 Tarixdə bu gün

MAY ŞUŞASIZ 20 il 8 1992

Ərazisi – 0.29 min kv.km dür. Əhalisinin sayı – 29,0 min nəfər İşğal nəticəsində Şuşadakı bir sıra İnzibati mərkəzi – Şuşa tarixi-mədəniyyət abidələri düşmən İşğal tarixi – 8 may 1992 tərəfindən talan edildi. Beş minə ya- xın eksponatı olan Şuşa Tarix muze- yi, Dövlət Xalça muzeyinin filialı və 1992-ci il may ayının 8-nə keçən Xalq Tətbiqi Sənəti muzeyi, Qarabağ gecə erməni birləşmələri Şuşa şəhərinin Dövlət Tarix muzeyi, həmçinin Laçın işğalı ilə başa çatan əməliyyat keçir- rayonundakı Ağoğlan məbədi, dünya di. Erməni hərbi birləşmələri keçmiş əhəmiyyətli arxeoloji abidə sayılan pa- sovet ordusunun 366-cı alayının 40 leolit dövrünə aid Azıx mağarası, Xo- Ədəbiyyat zirehli texnikasının bilavasitə iştirakı calıdakı Əsgəran qalası, Kəlbəcər tarix Haşimi, Abdulla Əmir. Bir və köməyi ilə səhər saat 6-dək şəhəri muzeyinin və digər mədəniyyət ocaq- neçə söz [Mətn] /Abdulla kütləvi şəkildə artilleriya atəşinə tut- larının, rəsm qalereyalarının bənzərsiz Əmir Haşimi .- Germany; du. Uzun sürən artilleriya atəşindən ekspozisiyaları dağıdılıb və talan olu- Stockholm :[s.n.], 2009. -134 s sonra düşmənin minə yaxın əsgəri üç nub, müqəddəs məbəd və məscidlər tərəfdən şəhərə hücuma keçdi və Şuşa təhqir edilib, kitabxanalar yandırılıb, Nərimanoğlu, M. Şuşa qalalar şəhəri, muzeylər işğal edildi. misilsiz əlyazma nümunələri məhv məskəni idi: Şuşanın Qeyd etmək lazımdır ki, Şuşaya edilib. işğalından 18 il keçir hücumdan bir neçə saat öncə Tehran- Bu siyahıya Xan mağarası, Qa- [Mətn] /M.Nərimanoğlu //Azərbaycan.-2010. -7 da İran Prezidentinin vasitəçiliyilə xal mağarası, Şuşa qalası da olmaq- may.-S. 11. Ermənistan və Azərbaycan dövlət la bütövlükdə 279 dini, tarixi və Şirinova, A. Şuşasız 19 başçıları Qarabağ münaqişəsinin dinc mədəni abidə daxildir. Ermənilər il... : Şuşada 480 nəfər yolla həllinə dair saziş imzalamışdı. Azərbaycana məxsus olan bir çox soydaşımız qətlə yetirilib, Azərbaycanın dilbər guşəsi, musi- abidənin məhv edilməsinə və ya onla- 600 nəfər yaralanıb, 22 min qi, mədəniyyət ocağı olan Şuşa şəhəri rın erməniləşdirilməsinə nail olublar. nəfər didərgin düşüb [Mətn] /A.Şirinova //Xalq cəbhəsi dünyanın bəzi aparıcı dövlətlərinin Onlar Şuşada 7 məktəbəqədər uşaq .-2011.- 7 may .- S. 10. məzlum xalq kimi tanıdıqları, əslində müəssisəsini, 22 ümumtəhsil məktəbini, Uğur. Düşmən tapdağı nəinki xalqımıza, bütün insanlığa qar- mədəni-maarif, kənd təsərrüfatı tex- altında qalan Şuşa: Bura şı terror siyasəti həyata keçirən məkrli nikumlarını, 8 mədəniyyət evini, 14 Azərbaycan türklərinin ermənilər tərəfindən işğal olunub. 289 klubu, 20 kitabxananı, 2 kinoteatrı, 3 sevimli şəhəri, yurd yeri olub, yenə də olacaq... // kvadrat kilometr ərazisi olan Şuşa muzeyi, Şərq musiqi alətləri fabrikini Xalq cəbhəsi.- 2011.-6 may.- şəhərində həmin dövrdə 24.900 əhali dağıdıblar. №80.- S. 14. yaşayıb. İşğalı zamanı 200-ə yaxın Artıq Şuşanın işğalından 20 il ötür. İnternetdə insan qətlə yetirilib, 600 nəfər yara- Yəqin ki, bu illərin üstünə illər əlavə www.anl.az lanıb, 150 nəfər əlil olmuş, 552 körpə olunmayacaq. Allah bütün şəhidlərə www.az.wikipedia.org yetim qalmış, 20 mindən artıq əhali isə rəhmət eləsin! məcburi köçkün vəziyyətinə düşmüş- www.voanews.com

114 Tarixdə bu gün

MAY LAÇININ İŞĞALINDAN 20 İL ÖTÜR 18 1992

Ərazisi – 1,84 min kv.km ərazisində ümumi ehtiyatları 1124 ton Əhalisinin sayı – 73,1 min nəfər olan 3 civə (Narzanlı, Çilgəzçay, Sarı- İnzibati mərkəzi – LAÇIN bulaq), ehtiyatları 4457 min ton olan və İşğal tarixi – 18.05.1992 əhəng istehsalına yararlı Laçın əhəngdaşı, Bu gün Azərbaycanın strateji cəhətdən ehtiyatları 2533 min kubmetr olan və is- mühüm əhəmiyyət kəsb edən Laçın rayo- tismara cəlb edilən üzlük daşı istehsalına nunun işğalından 20 il keçir. yararlı Qoçaz mərmərləşmiş əhəngdaşı, 1992-ci il may ayının 18-də erməni iş- mişar daşı istehsalına yararlı 2 tuf (Ağoğ- ğalçıları rayonun yüzlərlə mədəni-məişət lan, Əhmədli), 2 əlvan bəzək daşı, vulkan obyektini, onlarla qəsəbə, kənd və tari- külü və digər təbii sərvətləri var. xi abidələrini dağıdaraq talan edib. İş- Laçın rayonundakı Qaragöl Dövlət ğal nəticəsində 63 min 341 Azərbaycan Təbiət Qoruğu və Dövlət Təbiət Yasaqlı- Ədəbiyyat vətəndaşı öz yurdundan didərgin düşüb. ğı da hal-hazırda işğal altındadır. Ümumi Ağamirzə, T. Ermənilər 1835 kvadrat kilometr ərazisi olan ra- sahəsi 240 hektar olan qoruqda 68 növdən həmişə Laçına yiyələnmək yonun 121 kəndi var. İşğal zamanı 300- və 27 ailədən ibarət bitki örtüyü var. 1961- arzusunda olmuşlar //Vətən ci ilin noyabr ayında heyvan və quşları səsi.- 2011.-13 may.-S.3 dən artıq hərbi və mülki şəxs həlak olub və itkin düşüb. İşğal altında 8950 bina, o qoruyub saxlamaq və artırmaq məqsədi Cəbrayılov, R. Laçınlılar ilə yaradılan Dövlət Təbiət Yasaqlığının tezliklə yurda dönəcəklərinə cümlədən 7 sənaye və tikinti müəssisəsi, inanırlar //Xalq qəzeti.- 471 xidmət idarəsi, 154 məktəb, yüzlərlə ərazisində cüyür, qaya keçisi, çöl donuzu, 2011.-18 may.- tarix-mədəniyyət abidəsi qalıb. ayı, turac, kəklik, qaratoyuq kimi nadir №106.- S. 9. 1992-ci il mayın 8-də Şuşa şəhəri fauna növləri məskunlaşıb. 1989-cu ildə Ermənistan tərəfindən işğal olunduqdan yasaqlıqda aparılan yoxlama zamanı dağ- Alıoğlu, S. Laçın Azərbaycanın əzəli və əbədi sonra erməni silahlı qüvvələri intensiv keçisi (bezoar keçisi) 96, qaban 360, cü- torpağıdır // Respublika. - şəkildə ağır artilleriyadan rayon mərkəzini yür 320, ayı 110 baş, eləcə də çoxlu sayda 2011.-18 may.- №103. - S.7. atəşə tutub. canavar, porsuq, dələ, qırqovul, kəklik İnternetdə Şuşa şəhərinin Turşsu deyilən qeydə alınıb. İşğalçı dövlət beynəlxalq hüquq nor- www.fenomen.az ərazisindən və Ermənistan istiqamətindən hücuma keçən düşmən mayın 18-də La- malarına, zəbt olunan Azərbaycan tor- www.pearl.az çını işğal edib. Əhəmiyyətli geostrate- paqlarından Ermənistan qoşunlarının www.milli.az ji mövqeyə malik olan Laçının işğalı qeyd-şərtsiz çıxarılmasına dair BMT-nin www.avciya.az Azərbaycan iqtisadiyyatına ciddi ziyan qətnamələrinə məhəl qoymayaraq hazırda vurub. Laçında qanunsuz məskunlaşma aparır. Təbii sərvətlərlə zəngin olan Laçın ra- Bu gün onların hər biri Qarabağın iş- yonunda Turşsu, Qaladərəsi, Ağanus, Xır- ğal altından qurtulacağı günü gözləyir. manlar, Tiqiq, Turş-tiqiq, Nurəddin, Nağ- Onların hər biri illər əvvəl uzaq düşmüş dalı, Hacıxanlı kimi müalicəvi əhəmiyyətli istəklərinin, arzularının cücərəcəyi anla bulaqlar mövcuddur. yaşayırlar. Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazir- Qarabağa böyük qayıdışın olacağına liyinin rayonun işğalı ilə bağlı yaydığı hamımız inanırıq. məlumatda bildirilib ki, Laçın rayonu

115 Tarixdə bu gün

MAY ÜMUMDÜNYA DİALOQ VƏ İNKİŞAF 21 NAMİNƏ MƏDƏNİ MÜXTƏLİFLİK GÜNÜ

Birləşmiş Millətlər Təşkilatının təşəb- Hazırda Azərbaycanda rus, ukraynalı, büsü ilə may ayının 21-i Ümumdün- kürd, lak, ləzgi, tat, tatar, gürcü, ingiloy, ya Dialoq və İnkişaf naminə Mədəni talış, avar, məshəti türkləri, yəhudi, al- Müxtəliflik Günü kimi qeyd olunur. man, yunan və başqa xalqların 20-dən çox Qeyd edək ki, 2001-ci ilin noyabırn- müxtəlif mədəni cəmiyyətləri fəaliyyət da YUNESKO-nun Mədəniyyətlərin göstərir. Üç dini cəmiyyətin – islam, Müxtəlifliyinə dair ümumi Bəyannaməsi xristian və iudaizmin nümayəndələri bü- qəbul edildikdən sonra Baş Assambleya tün dövlət tədbirlərində iştirak edirlər. bu sənədi və onun həyata keçirilməsi üçün Mədəni müxtəlifliyin dəstəklənməsi və Fəaliyyət Planının əsas istiqamətlərini qorunması Azərbaycan Respublikasının alqışlayıb və 21 may tarixini Ümum- dövlət siyasətində də öz əksini tapıb. dünya Dialoq və İnkişaf naminə Mədəni Azərbaycan tolerant bir dövlətdir, Ədəbiyyat Müxtəliflik Günü elan edib. Bir sözlə, ölkədə bütün xalqların və dinlərin nüma- Mehparə. Bəşəriyyətin bu gün mədəni müxtəlifliyin dəyərləri yəndələri eyni hüquqa malikdirlər: “Bu fundamental sərvəti onun müxtəlifliyidir [Mətn] / haqqında anlayışımızı artırmağa və daha müddəalar Azərbaycan Konstitusiyasın- Mehparə //Mədəniyyət.- səmərəli şəkildə yanaşı yaşamağı öyrən- da da təsbit olunub. Hər bir Azərbaycan 2009.- 22 may.- S. 9. məyə imkan yaradır. vətəndaşı mədəniyyətin müxtəlif sahə- İnternetdə Hazırda mədəniyyətlərarası və sülh lərindən bərabər səviyyədə istifadə edə www.anl.az naminə dialoqa hazır olan, ərazisində yaşa- bilər və bu da “Mədəniyyət haqqında” yan milli azlıqların hüquqlarına hörmətlə qanunda öz əksini tapıb. www.azerworld.info yanaşan Azərbaycanda da Mədəni Azərbaycanın effektli dövlət siyasəti www.icmal.az Müxtəliflik Günü yüksək səviyyədə ona gətirib çıxarır ki, ölkə yavaş-yavaş www.medeniyyet.az qeyd olunur, BMT-nin Azərbaycandakı beynəlxalq aləmdə mədəni müxtəlifliyin www.timeturk.com nümayəndəliyinin təşəbbüsü ilə bu mü- ixracçısına çevrilir. Bundan əlavə, nasibətlə müxtəlif mədəniyyət tədbirləri Azərbaycan Avropa Şurası, İslam Konf- keçirilir. Təsadüfi deyil ki, BMT-nin İc- ransı Təşkilatı və İSESKO-ya üzv olan timai İnformasiya Departamentinin Azər- yeganə dövlətdir. Bundan çıxış edən baycandakı nümayəndəsi Envera Seli- Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi bu ya- moviç deyir “Nəzərə alsaq ki, incəsənətə xınlarda böyük mədəniyyətləri və si- mədəniyyətlərarası dialoq üçün qlobal vilizasiyaları yaxınlaşdırmaq üçün dil kimi baxıla bilər, müxtəlif ölkələrdən “Mədəniyyətlərarası dialoqa dair Bakı olan rəssamlar öz əsərləri ilə bizə bir daha Prosesi”nin təşəbbüsçüsü oldu. xatırladır ki, bəşəriyyətin fundamental Azərbaycan Respublikası mədəni sərvəti onun müxtəlifliyidir. Qeyd etmək müxtəlifliyə və mədəniyyətlərarası dia- lazımdır ki, müxtəlif mədəniyyətlərin loq məsələsinə böyük diqqət ayırır, xalq- birləşdiyi və eyni zamanda öz tolerantlı- lar arasında sülhün və qarşılıqlı anlayı- ğı ilə məşhur olan bir məkan baxımından şın əldə olunmasında bütün beynəlxalq Azərbaycandan daha qənaətbəxş yer yox- təşəbbüsləri dəstəkləyir. dur”.

116 Tarixdə bu gün AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASININ MAY 20 DÖVLƏT HİMNİ 27 illiyi 1992

Azərbaycan Respublikasının Dövlət dir. Azərbaycan Respublikasının Dövlət himni Azərbaycan dövlətinin, onun himninə dərin ehtiram bəsləmək hər bir müstəqilliyinin və milli birliyinin müqəd- vətəndaşın borcudur. dəs rəmzidir. Əsasnaməyə əsasən Azərbaycan Res- 28 may 1918-ci il tarixdə Azərbaycan publikasının Dövlət himni aşağıdakı hal- istiqlaliyyəti elan olunduqdan sonra larda ifa olunur: Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin Dövlət a) dövlət bayramlarına həsr olunmuş bayrağı və gerbi ilə bərabər Dövlət him- təntənəli yığıncaqların və iclasların açılışı ninin də yaradılması və qəbul edilməsi və bağlanışı zamanı; məsələsi qarşıya çıxmışdı. b) Hər gün Azərbaycan Respublika- 1920-ci il yanvarın 30-da Azərbaycan sı Mlli Televiziya və Radio verilişlərinin Xalq Cümhuriyyətinin Nazirlər Şura- əvvəlində və axırında; Ədəbiyyat sı Cümhuriyyətin milli himninin hazır- c) Azərbaycan xalqının və dövlətinin lanması haqqında qərar qəbul etdi və bu həyatında çox mühüm tarixi hadisələr Dövlət himni [Mətn] // Azərbaycan Milli Ensiklo- məqsədlə Xalq Maarif Nazirliyi tərəfindən münasibətilə, Azərbaycanın görkəmli pediyası: 25 cilddə.- Bakı, müsabiqə elan edildi. siyasi, dövlət, hərbi xadimlərinin, mil- 2007.- Azərbaycan cildi.- Bununla əlaqədar bəstəkar Üzeyir li qəhrəmanlarının, elm, ədəbiyyat və S.6. Hacıbəyli və şair Əhməd Cavad “Azər- incəsənət xadimlərinin şərəfinə abidələrin Məmmədova, S. baycan marşı” adlı əsər yazırlar və müsa- və lövhələrin açılışı zamanı; Mədəniyyətşünaslıq [Mətn]: (dərs vəsaiti) biqəyə təqdim edirlər. Lakin 1920-ci il ap- ç) Dövlət və ictimai orqanlar, müəs- /S.K.Məmmədova.- Bakı: relin 28-də Xalq Cümhuriyyətinin süqutu sisələr, idarələr və təşkilatlar tərəfindən Kooperasiya, 2001.- 202 s. Azərbaycanın milli himnini qəbul etməyə keçirilən mərasimlər və digər təntənəli İnternetdə imkan vermədi. tədbirlər zamanı Azərbaycan Respublika- www.meclis.gov.az 1991-ci ildə ölkəmiz yenidən müstə- sının Dövlət bayrağı qaldırılarkən; www.az.wikipedia.org qillik əldə etdikdən sonra Azərbaycan d) Azərbaycan Respublikasına rəsmi Respublikasının Dövlət himninin qəbulu görüşə gələn xarici ölkələrin dövlət və məsələsi öndəmə çıxır. 1992-ci il mayın hökumət başçıları qarşılanarkən və yola 27-də Milli Məclis “Azərbaycan Res- salınarkən – müvafiq ölkənin Dövlət him- publikasının Dövlət himni haqqında” ni ifa olunduqdan sonra. Azərbaycan Respublikası Prezidenti- Azərbaycan Respublikasının Dövlət nin Qanunu qəbul edir. Qanuna əsasən, himni “Azərbaycan Respublikasının Döv- 1919-cu ildə musiqisi böyük bəstəkar lət himni haqqında” Azərbaycan Respub- Üzeyir Hacıbəyli və sözləri Əhməd Ca- likasının 1992-ci il 27 may tarixli Qanunu vada məxsus olan “Azərbaycan marşı” ilə təsdiq edilmiş mətnə və musiqi redak- Azərbaycan Respublikasının Dövlət him- siyasına tam müvafiq surətdə ifa olunma- ni kimi təsdiq edildi. lıdır. Azərbaycan Respublikasının Dövlət 1993-cü il Azərbaycan Respublikası himni ayaq üstə dinləməli və ya oxuma- Milli Məclisinin 2 mart tarixli qərarı ilə lıdırlar. Azərbaycan Respublikası Dövlət him- ni haqqında əsasnamə təsdiq edilmiş- 117 Milli Qəhrəmanlar

MAY 60 ŞAHLAR ŞÜKÜROV 17 illiyi 1952-1990 Milli Qəhrəman

Şahlar Əvəz oğlu Şükürov 1952- yüksələn Ş.Şahlar 1990-cı ildə Tərtər- ci il may ayının 17-də Kəlbəcər ra- Kəlbəcər yolu ilə hərəkət edən maşın yonunun Zülfüqarlı kəndində anadan karvanı Ağdərə ərazisindən keçərkən olmuşdur. Orta məktəbi bitirdikdən düşmənin qəfil hücumu ilə qarşılaşır. sonra Azərbaycan Xalq Təsərrüfatı Qeyri-bərabər döyüşdə qəhrəmanlıq İnstitutuna daxil olmuşdur. 1972-ci nümayiş etdirərək həlak olur. ildə təhsilini başa vuraraq, ordu sırala- Azərbaycan Respublikası Preziden- rına yollanmışdır. tinin 8 oktyabr 1992-ci il tarixli 264 Ordudan tərxis olunduqdan sonra saylı Fərmanı ilə polis mayoru Şükürov Bakıda İslah Əmək müəssisələrinin Şahlar Əvəz oğluna ölümündən sonra birində işləmişdir. Daha sonra “Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı” fəxri Ədəbiyyat fəaliyyətini Ucar rayon Daxili İşlər adı verilmişdir. Əsgərov, V. Şükürov Şahlar şöbəsində davam etdirmişdir. Kəlbəcər rayonunun Zülfüqarlı Əvəz oğlu [Mətn] //Əsgərov, 1986-cı ildə Rostov Ali Polis Aka- kəndində dəfn edilmişdir. V. Azərbaycanın Milli Qəhrəmanları.- Bakı, 2005.- demiyasını bitirmiş, 1987-ci ildə Zərdab rayonunda adına küçə var. S.210. Zərdab rayon DİŞ-də əməliyyat işləri Məktəblərin birinə onun adı verilmiş- Fəxri, Z. Yaza və yoza üzrə rəis müavini vəzifəsinə təyin edil- dir. bilmədiyim yuxu [Mətn] mişdir. Polis mayoru rütbəsinə qədər /Z.Fəxri.- Bakı : Adiloğlu, 2005.- 94 s. Nazim, N. Şükürov Şahlar Əvəz oğlu [Mətn] //Nazim, N. İstiqlal ulduzları.- Bakı, 1995.-S.161-163. Zeynalov, R. Şükürov Şahlar Əvəz oğlu [Mətn] //Zeyna- lov, R. Azərbaycanın Milli Qəhrəmanları.- Bakı , 1996.- S.109. İnternetdə www.az.wikipedia.org www.google.az

118 Milli Qəhrəmanlar

MAY 40 MƏRİFƏT NƏSİBOV 22 illiyi 1972-1992 Milli Qəhrəman

Mərifət Əhməd oğlu Nəsibov Qazax rayonunun Ermənistanla sərhəd 1972-ci il may ayının 22-də Qazax kəndlərini cəsur bir əsgər kimi qoru- rayonunun Məzəm kəndində dünyaya yurdu. 1992-ci il yanvarın 28-də Qa- gəlib. İlk təhsilini 1979-cu ildə doğma zax rayonunun Quşçu Ayrım kəndində kəndlərində almış, 1989-cu ildə Aşağı gedən mövqe döyüşləri zamanı Əskipara kənd orta məktəbini bitir- qəhrəmancasına həlak olur. mişdir. Subay idi. 1990-cı ildə hərbi xidmətə çağı- Azərbaycan Respublikası Prezi- rılmış, bir il sovet ordusu sıralarında dentinin 7 iyul 1992-ci il tarixli 833 xidmət etmişdir. Vətənə qayıdan M. saylı Fərmanı ilə Nəsibov Mərifət Nəsibov Milli Ordu sıralarına çağırı- Əhməd oğluna ölümündən sonra lır. Döyüş zamanı həmişə öndə olmağa “Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı” fəxri üstünlük verir, şəxsi igidlik göstərirdi. adı verilmişdir. Qazax rayonunun Məzəm kəndində Ədəbiyyat dəfn edilmişdir. Qazax rayonundakı Azərbaycan Respublikasının Müdafiə Nazirliyinin hərbi qulluqçularına Heydər Əliyev parkında adına bulaq “Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı” adı verilməsi haqqında: [Nəsibov Mərifət tikilmişdir. Əhməd oğlu – sıravi – Azərbaycan Respublikasının suverenliyi və ərazi bü- tövlüyünün qorunmasında, dinc əhalinin təhlükəsizliyinin təmin edilməsində göstərdiyi şəxsi igidlik və şücaətə görə]: Azərbaycan Respublikası Prezidenti- nin Fərmanı, 7 iyun 1992-ci il / [Mətn]/Azərbaycan Respublikası Ali Sovetinin Məlumatı.- 1992.- № 13.- S.25.- (ölümündən sonra). Əsgərov, V. Nəsibov Mərifət Əhməd oğlu // Əsgərov, V. Azərbaycanın Milli Qəhrəmanları.- Bakı, 2005.- S. 169. Seyidzadə, M. Nəsibov Mərifət Əhməd oğlu [Mətn] //Seyidzadə, M. Milli qəhrəmanlar zirvəsi. - Bakı, 2010. - S. 173. Zeynalov, R. Nəsibov Mərifət Əhməd oğlu: (1972-1992) [Mətn] //Zeynalov, R. Azərbaycanın Milli Qəhrəmanları.- Bakı, 1996.- S. 101. İnternetdə www.az.wikipedia.org www.milliqahraman.az www.zengilan.com www.adam.az

119 Milli Qəhrəmanlar

MAY 45 AYTƏKİN MƏMMƏDOV 29 illiyi 1967-1991 Milli Qəhrəman

Aytəkin İsrayıl oğlu Məmmədov kəndi uğrunda gedən döyüşdə rəşadət 1967-ci il may ayının 29-da Gədəbəy göstərir. rayonunun Göyəli kəndində anadan Əhalinin təhlükəsizliyini təmin olmuşdur. 1974-cü ildə orta məktəbə edərkən döyüşdə ağır yaralanır. Onun daxil olur və 1984-cü ildə orta təhsilini həyatını xilas etmək mümkün olmur. başa vurmuşdur. Məmmədov Aytəkin 1991-ci ildə Həmin il texniki-peşə məktəbində qəhrəmancasına həlak oldu. rəngsaz peşəsinə yiyələnir. 1985-ci Subay idi. ildə hərbi xidmətə çağırılır. Əfqanıstan Göyəli kənd qəbristanlığında dəfn müharibəsində iştirak edir. Ermənilər edilmişdir. tərəfindən ölkəmizdə elan olunmamış Göyəli kənd orta məktəbi onun adı- müharibə başlayanda, 1991-ci ilin nı daşıyır. Büstü qoyulmuşdur. fevralında DİN-nin Xüsusi Təyinatlı Azərbaycan Respublikası Preziden- Polis Dəstəsinə daxil olur. Həmin ilin tinin 8 oktyabr 1992-ci il tarixli 264 aprel ayında Xanlar rayonunun Quşçu saylı fərmanı ilə Məmmədov Aytəkin İsrayıl oğluna ölümündən sonra Ədəbiyyat “Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı” adı Azərbaycan Respublikası Daxili işlər orqanlarının bir qrup əməkdaşına verilmişdir. “Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı” adı verilməsi haqqında : [Məmmədov Aytəkin İsrayıl oğlu – polis nəfəri – Azərbaycan Respublikasının suverenliyi və ərazi bütövlüyünün qorunmasında, dinc əhalinin təhlükəsizliyinin təmin edilməsində göstərdiyi şəxsi igidlik və şücaətə görə]: Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Fərmanı, 8 oktyabr 1992-ci il [Mətn] //Azərbaycan.- 1992.- 9 oktyabr.- S.1.- (ölümündən sonra). Əsgərov, V. Məmmədov Aytəkin İsrayıl oğlu [Mətn] //Əsgərov, V. Azərbaycanın Milli Qəhrəmanları.- Bakı, 2005.- S. 138. Nazim, N. Məmmədov Aytəkin İsrayıl oğlu: (1967-1991) [Mətn] //Nazim, N. İstiq- lal ulduzları.- Bakı, 1995.- S. 108-110. Seyidzadə, M. Məmmədov Aytəkin İsrayıl oğlu [Mətn] //Seyidzadə, M. Milli qəhrəmanlar zirvəsi. - Bakı, 2010. - S. 139. İnternetdə www.az.wikipedia.org www.milliqahraman.az www.gedebey.net www.adam.az

120 Neft MAY 100 SABİT ORUCOV 31 illiyi 1912-1981 Professor Sabit Atabala oğlu Orucov 1912- nümayəndəsi, 1962-1965-ci illərdə ci il may ayının 31-də Bakı şəhərində SSRİ Dövlət Plan Komitəsində neft və anadan olmuşdur. qaz sənayesi məsələlərilə məşğul ol- Orta təhsilini Bakıda almış alim muş, 1965-1972-ci illərdə SSRİ Neft 1929-1931-ci illərdə orta məktəbdə Sənayesi nazirinin birinci müavini, dərs demiş, 1931-1936-cı illərdə SSRİ Neft Komitəsinin sədri və Dün- Azərbaycan Sənaye İnstitutunda (indi- ya Neft konqreslərinin sədr müavini ki Azərbaycan Dövlət Neft Akademi- seçilmişdir. yası) oxumuşdur. S.Orucov 1972-1981-ci illərdə S.Orucov 1936-1946-cı illərdə SSRİ Qaz Sənayesi naziri olmuşdur. Kompressor təsərrüfatında mexa- Onun SSRİ qaz sənayesinin inkişa- Ədəbiyyat nik, neftçıxarma ustası, Suraxa- fında böyük xidmətləri olmuşdur. nı mədənlərində direktor olmuş- Xüsusilə Sibirdə qaz sənayesinin inki- Aslanov, V. Nəsillərə nümunə olan görkəmli dur. O, “Orcenikidzeneft”in idarə şafına diqqət yetirmişdir. şəxsiyyət [Mətn] /V.Aslanov rəisi, “Azərneftkombinat”da qazma Texnika elmləri doktoru, professor //Xalq qəzeti.- 2009.-16 üzrə rəis müavini, “Azneftdə” baş S.Orucov elmi fəaliyyətini də davam iyul.- S.5. mühəndis işləmişdir. Xəzər dəniz neft etdirir. O, “Yüksəkdərinlikli iribloklu Fəcri, F. Od oğullar [Mətn] yataqlarında, xüsusilə də Neft Daşla- dəniz neft buruqları özülləri”, “İranın /F.Fəcri.- Bakı : Mütərcim, 2004.- 144 s. rında neft çıxarılmasına böyük əmək neft sənayesi”, “Qaz sənayesi inkişaf sərf etmişdir. Bütün bu xidmətlərinə yolunda” kimi əsərlərin müəllifidir. Hacızadə, A. Sabit Oruco- vun xatirəsi Moskvada ehti- görə o, 1964-cü ildə Azərbaycan SSR S.Orucov 1950-1951-ci illərdə ramla yad edildi [Mətn]: [S. Əməkdar elm və texnika xadimi fəxri SSRİ Dövlət mükafatı laureatı, 1970- Orucovun anadan olması- adına layiq görülmüşdür. ci ildə Lenin mükafatı, 1980-cı ildə nın 90 illiyi ilə əlaqədar] S.Orucov 1946-1947-ci illərdə Sosialist Əməyi Qəhrəmanı adına la- /A.Hacızadə //Azərbaycan.- 2002.-4 iyun.-S.8 SSRİ Neft Sənayesi Nazirliyində şöbə yiq görülmüşdür. Мамедов, Р. müdiri, 1947-1949-cu illərdə “Kras- Sabit Orucov 3 dəfə Lenin ordeni, Соотечественники nodarneft” Birliyində rəisin birinci Oktyabr İnqilabı ordeni, 4 Qırmızı [Текст] /Р.Мамедов.- müavini – baş mühəndis, 1949-1953 Əmək Bayrağı opdeni, medallarla təltif Баку: Зия-Нурлан, 2009.- və 1955-1957-ci illərdə SSRİ Neft olunmuşdur. O dəfələrlə Azərbaycan 279 с. Sənayesi nazirinin müavini, 1957- və SSRİ Ali Sovetinə deputat seçil- İnternetdə 1959-cu illərdə Azərbaycan Xalq mişdir. www.az.wikipedia.org Təsərrüfatı Şurasının sədri, Nazirlər Sabit Atabala oğlu Orucov 1981-ci Soveti sədrinin müavini, 1959-62- ildə Moskvada vəfat etmişdir. ci illərdə Azərbaycan Nazirlər So- vetinin SSRİ Nazirlər Sovetindəki

121 Kimya.Biologiya.Tibb MAY 85 MİRMƏMMƏD CAVADZADƏ 18 illiyi 1927-2008 Akademik Mirməmməd Cavad oğlu Cavad- dur. M.Cavadzadənin rəhbərliyilə bir zadə 1927-ci il may ayının 18-də neçə xəstəxananın urologiya şöbələri Lənkəran şəhərində anadan olmuşdur. birləşdirilmiş və respublikada urologi- 1943-cü ildə 1 saylı Lənkəran şəhər ya və onunla əlaqədar elmlərin inkişa- orta məktəbini, 1948-ci ildə ADTİ-nin fına təkan verilmişdir. Müalicə-profilaktika fakültəsini bitir- M.C.Cavadzadənin elmi tədqiqatları mişdir. xarici ölkələrdə geniş şöhrət tapmış- 1951-ci ildə II Moskva Tibb İns- dır. O, dəfələrlə ölkəmizi dünyanın bir titutundakı Urologiya kafedrası as- çox ölkələrində keçirilən elmi simpo- piranturasında oxumuş, 1954-cü ildə zium və konfranslarda təmsil etmiş, namizədlik dissertasiyasını müdafiə et- beynəlxalq forumlarda çıxışlar etmiş- Ədəbiyyat mişdir. 1954-cü ildən 1957-ci ilə qədər dir. Xroniki böyrək çatışmazlığı: Krım Tibb İnstitutunda assistent, sonra Mirməmməd Cavadzadə 1964-cu il- etiopatogenezi klinikası, urologiya üzrə dosent olmaqla, Krım dən professor, 1967-ci ildən Əməkdar diaqnostika və müalicəsi vilayətinin baş uroloqu işləmişdir. elm xadimi adına layiq görülmüşdür. [Mətn]: monoqrafiya: 1962-ci ildə doktorluq dissertasiya- O, Azərbaycan Milli Elmlər Akademi- praktiki həkimlər üçün vəsait /M.Cavadzadə.- Bakı: sını müdafiə edərək tibb elmləri dok- yasınınnın həqiqi üzvü olmuşdur. Çaşıoğlu, 2007.- 175 s. toru adı almışdır. 1963-cü ildə Bakıya M.C.Cavadzadə tibb elminin inki- Qəlblərdə yaşayan insan dəvət olunmuş və müsabiqə yolu ilə şafındakı xidmətlərinə görə 18 may [Mətn]: [Zərifə Əliyeva Ə.Əliyev adına Azərbaycan Dövlət 2007-ci ildə Azərbaycan Respubli- haqqında] /M.Cavadzadə Həkimləri Təkmilləşdirmə İnstitutu- kasının Prezidenti İlham Əliyevin //Respublika.- 2008.- 27 aprel.- S.5. nun Urologiya və operativ nefrelogiya Sərəncamı ilə “İstiqlal” ordeni ilə təltif kafedrasına müdir seçilmişdir. edilmişdir. Kərimov, S. Dünya şöhrətli uroloq-cərrah [Mətn] Azərbaycana qayıtdıqdan sonra o, Tanınmış həkim-uroloq, akademik, /S.Kərimov //Azərbaycan.- yüksək səviyyəli elmi-klinik müəssisə Cavadzadə Mirməmməd Cavad oğlu 2009. - 20 may.- S. 6. yaratmış və bununla da müasir klini- 2008-ci il avqust ayında vəfat etmiş- Kərimov, S. İnsanların ka məktəbinin və urologiya elmində dir. sağlamlığına həsr olunmuş yeni istiqamətin təməlini qoymuş- ömür [Mətn] /S.Kərimov //Respublika .- 2005. -12 yanvar.- S.3. İnternetdə www.az.wikipedia.org www.google.az

122 Kimya.Biologiya.Tibb MAY 100 ƏLİ QULİYEV 31 illiyi 1912-1989 Akademik

Əli Musa oğlu Quliyev 1912-ci il etmişdir. may ayının 31-də Gəncə şəhərində Ə.M.Quliyevin tədqiqatları geniş anadan olmuşdur. şöhrət qazanmış, bir çox dərsliklərə O, 1931-ci ildə Bakı Pedaqoji Tex- və monoqrafiyalara daxil edrlmişdir. nikumunu bitirdikdən sonra bir sıra Görkəmli alim 800 elmi əsər yazmış- kənd məktəblərində müəllimlik etmiş- dır, o cümlədən ixtiraları üçün 170 dir. 1934-1939-cu illərdə S.M.Kirov müəllif şəhadətnaməsi almışdır. adına Azərbaycan Dövlət Universite- Onun rəhbərliyi altında 70-dən çox tinin Kimya fakültəsinin tələbəsi ol- doktorluq və namizədlik dissertasiyası muşdur. Sonrakı illərdə o, Azərbaycan müdafiə edilmişdir. O, respublikanın Elmi-Tədqiqat Neft Emalı Sənayesi ictimai və elmi həyatında yaxından iş- Ədəbiyyat İnstitutunda, Respublika Elmlər Aka- tirak edirdi . Əli Musa oğlu Quliyev demiyasının Neft Kimyası Prosesləri Uzun illər S.M.Kirov adına ADU- [Mətn] //Azərbaycan Sovet İnstitutunda işləmişdir. da dərs demiş və 1951-60-cı illərdə Ensiklopediyası: 10 cilddə.- Bakı, 1979.- C.III .- S.267. 1987-ci ilə qədər onun həyatı və Üzvi kimya kafedrasının müdiri ol- muşdur. Əli Quliyev neft məsələlərinə İnternetdə elmi fəaliyyəti respublika Elmlər Aka- demiyasının Aşqarlar Kimyası İnsti- dair keçirilən konqres və simpozium- www.press.bsu.edu.az tutu ilə bağlı olmuşdur. Ə.M.Quliyev larda məruzələrlə çıxış etmişdir. İki www.library.adau.edu.az institutun yaradıldığı gündən ona baş- dəfə SSRİ Dövlət Mükafatı laureatı, çılıq etmişdir. 2 Qırmızı Əmək Bayrağı və 3 “Şərəf Böyük Vətən müharibəsi illərində nişanı” ordeni və medallarla təlif olun- Ə.M.Quliyev ordunun döyüş qabiliy- muşdur. yətinin möhkəmləndirilməsinə, mü- Akademik Əli Musa oğlu Quliyev hüm əczaçılıq preparatları yaradıl- 1989-cu ilin yanvar ayının 31-də 77 masına yönəldilən işlərə rəhbərlik yaşında vəfat etmişdir.

123 Teatr.Kino.Estrada.Sirk

MAY 90 ƏLƏDDİN ABBASOV 5 illiyi 1922 Aktyor

Ələddin Aslan oğlu Abbasov səhnə görkəmi olan aktyor tamaşaçı- 1922-ci il may ayının 5-də qədim ların böyük məhəbbət və rəğbətini qa- Gəncə şəhərində anadan olmuşdur. zanmışdır. Sənətə olan böyük həvəsi onu 1937- Sənət uğurlarına görə Ələddin Ab- ci ildə Gəncə Dövlət Dram Teatrının basov 1958-ci ildə Əməkdar artist, nəzdindəki aktyor studiyasna gətirib 1971-ci ildə isə Pespublikanın Xalq çıxarmışdır. Studiyadakı iki illik artisti fəxri adına layiq görülmüşdür. təhsil müddətində o, teatrın yardımçı Ələddin Abbasov teatrdakı heyətində çalışıb, tamaşalarda kütləvi fəaliyyəti ilə yanaşı, “Azərbaycanfilm” səhnələrdə iştirak edib. kinostudiyasının istehsal etdiyi bir çox Ədəbiyyat Ələddin Abbasov 1939-cu ildən filmlərdə çəkilmişdir. İsmayıl Şıx- Gəncə Dövlət Dram Teatrı truppası- lının ssenarisi əsasında rejissor Hü- Ağaoğlu, T. Arzularına çatan sənətkar [Mətn] /T.Ağaoğlu nın üzvü olmuş və ömrünün sonuna seyn Seyidzadənin çəkdiyi “Dəli Kür” //Azərbaycan.- 2008.- 4 qədər bu kollektivdə çalışmışdır. O, filmində Cahandar ağa rolu ilə əsl oktyabr.-S.6. Böyük Vətən müharibəsi iştirakçısı Azərbaycan “kişi”sinin obrazını ya- İsmayılova, P. “Dəli olmuşdur. Müharibədən sonra doğ- ratmışdır. O, “Mən ki, gözəl deyildim” Kür”də səhvlər var [Mətn] ma kollektivə qayıdaraq aktyorluq (İmran), “Özgə ömrü” (Ata), “Qatır /P.İsmayılova //Həftə içi.- 2011.- 6 yanvar.-S.6. fəaliyyətini davam etdirmişdir. Ta- Məmməd” (Məşədi Göyüş) və sairə maşaya qoyulan əsərlərin demək olar bədii filmlərdə bir çox uğurlu obrazlar İnternetdə ki, əksəriyyətində baş rollarda çıxış yaratmışdır. www.az.wikipedia.org etmişdir. O, lirik-psixoloji üslublu ta- Ələddin Aslan oğlu Abbasov Teatr www.google.az maşalarda məhəbbət qəhrəmanlarını Xadimləri İttifaqının üzvüdür, Prezi- bacarıqla oynayıb. Xarakterik səs dent təqaüdçüsüdür. tembri, ifadəli sifət cizgiləri, cazibəli

124 Musiqi. Opera. Balet MAY

105 SƏİD RÜSTƏMOV 12 illiyi 1907-1983 Bəstəkar

Səid Əli oğlu Rüstəmov 1907-ci yəyinin mühüm bir dövrü Ü. Hacı- il may ayının 12-də İrəvanda anadan bəyov adına Azərbaycan Dövlət olmuşdur. 1919-cu ildə Rüstəmovlar Konservatoriyası ilə bağlı olmuşdur. ailəsi Bakıya köçür və Səid Müəllimlər O, bu mötəbər ali musiqi təhsili oca- seminariyasına daxil olur. Həmin ğında Xalq musiqisi kafedrasının ya- məktəbdə musiqi dərsləri keçilirdi. radıldığı vaxtdan istedadlı tarzənlərin Səid burada truba çalmağı öyrənir. yoluna işıq tutmuşdur. Dahi Üze- Səidin musiqi istedadı müəllimlərdən yir Hacıbəylinin vəfatından sonra birinin diqqətini cəlb edir. O, Səidi Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının Üzeyir Hacıbəylinin yanına aparır. Bu sədri seçilməsi və 1953-cü ilədək tut- da Səidin taleyini həll edir. S. Rüstəmov du]u v’zif’dustad müəllimin adına Ədəbiyyat 1924-cü ildə musiqi məktəbinin Xalq layiq çalışması, həm də onun ictimai Tar məktəbi [Mətn]: dərslik çalğı alətləri şöbəsinə qəbul olunur. xadim kimi yetişməsini göstərirdi. /S.Rüstəmov.- Bakı: İnkişaf Səid Rüstəmov 1926-cı ildə Müəl- 1937-ci ildən 1953-cü ilə qədər Şirkəti MMC, 2008.- 143 s. limlər Seminarıyasını bitirdikdən sonra S.Rüstəmov 20-dən artıq səhnə Əfəndiyeva, İ. Gözəl və Süleyman Sani Axundovun müəllimi əsərlərinə musiqi bəstələmişdir. təkrarolunmaz mahnıla- olduğu 19 nömrəli birinci dərəcəli M.F.Axundovun “Hacı Qara”, rın müəllifi [Mətn]: Səid Rüstəmov-100 /İ.Əfəndiyeva məktəbə müəllim təyin olunur. 1932-ci S.Vurğunun “Vaqif”, C.Cabbarlının //Musiqi dünyası.- 2007.- № ildə Azərbaycan Dövlət Pedaqoji İns- “Od gəlini” və “Almaz”, 1-2.- S. 39-41. titutunu bitirir. Səid Rüstəmovu digər S.Rəhmanın “Toy”, M.Hüseynin və Kazımov, N. Səid Rüstəmov sənətkarlardan, sənət dostlarından İ.Əfəndiyevin birgə yazdıqları “İn- [Mətn]: dərs vəsaiti fərqləndirən cəhətlərdən biri də odur tizar”, A.Şirvanzadənin “Namus” /N.Kazımov.- Bakı: Çaşıoğ- lu, 2007.- 92 s. ki, o, pedaqoji fəaliyyətə ümumtəhsilin və digər səhnə əsərlərinin musiqisi əsaslarını öyrədən məktəbdə başlayıb. S.Rüstəmova aiddir. Novruzov, A. Səid Rüstəmovun tar məktəbinə Musiqi məktəbləri üçün “Not sa- Səid Əli oğlu Rüstəmovun geniş, yeni bir baxış [Mətn] vadı” dərsliyinin əsas tərtibçilərindən çoxcəhətli fəaliyyəti, gərgin əməyi /A.Novruzov //Konservatori- biri olanda da, ilk “Tar məktəbi” dərs layiqincə qiymətləndirilmişdir. O, ya.- 2009.- № 1.- S. 59. vəsaitini yazanda da, 1931-ci ildə res- 1938-ci ildə Əməkdar incəsənət xadi- Quliyeva, A. Səid publikamızda notla çalan ilk xalq çal- mi, 1957-ci ildə Azərbaycan Respub- Rüstəmovun folkloristika sahəsində fəaliyyəti [Mətn] ğı alətləri orkestrinin bədii rəhbəri və likasının Xalq artisti fəxri adlarına, |A/Quliyeva //Musiqi dünya- baş dirijorunun köməkçisi, sonralar 1951-ci ildə isə SSRİ Dövlət Mükafa- sı.- 2006.- № 1-2.- S. 188. isə orkestrin bədii rəhbəri və baş diri- tına layiq görülmüşdür. İki dəfə Qır- İnternetdə joru, Fioletov adına klubun mahnı və mızı Əmək Bayrağı ordeni, Xalqlar www.az.wikipedia.org rəqs ansamblının (1945), Azərbaycan Dostluğu ordeni və bir sıra medallarla Dövlət mahnı və rəqs ansamblının təltif olunmuşdur. (1951) rəhbəri vəzifəsində çalışanda Səid Rüstəmov 1983-cü ilin iyun da öyrətmək məharəti ilə tanınan pe- ayında 76 yaşında vəfat etmişdir. daqoq kimi nəzərə çarpmışdır. S. Rüstəmovun pedoqoji fəaliy-

125 Musiqi.Opera.Balet MAY

90 RAUF HACIYEV 15 illiyi 1922- 1995 Bəstəkar

Rauf Sultan oğlu Hacıyev 1922-ci Azərbycanım”, “Sevgilim”, “Lirik il may ayının 15-də Bakı şəhərində mahnı”, “Leyla”, “Bahar gəlir”, “An- dünyaya göz açmışdır. caq sən”, “Sevimli şəhər” və s. kimi Yeddi yaşında ikən Rauf Hacıyev mahnılar nadir sənət nümunələri he- Orta İxtisas musiqi məktəbinin fortepi- sab olunur. ano sinfinə daxil olmuşdur. Görkəmli R.Hacıyev 15-dən artıq bədii və musiqişünas, pedaqoq Kövkəb xanım sənədli filmə musiqi bəstələmişdir. Səfərəliyevadan dərs alıb. O, hələ 60-cı illərdə bəstəkarı daha çox təhsil illərində fortepiano üçün bir sıra operetta janrı özünə cəlb etmişdir. instrumental pyeslər – “Tarantella”, Bəstəkarın yazdığı yeddi operettadan “Dagıstan”, “Ləzgihəngi” kimi əsərlər beşi “Romeo mənim qonşumdur”, Ədəbiyyat yazmışdır. “Kuba, məhəbbətim mənim”, “Qaf- Mükərrəmoğlu, M. Görkəmli R. Hacıyev 1938-ci ildə Bakı Orta qaz əsəri”, “Ana mən evlənirəm”, bəstəkarın xatirəsinə İxtisas musiqi məktəbinin nəzəri- “Yolayrıcı” Moskva Dövlət Operetta [Mətn]: [R.Hacıyev – 80] bəstəkarlıq şöbəsinə daxil olmuşdur. Teatrının səhnəsində tamaşaya qoyul- /M.Mükərrəmoğlu // Xalq qəzeti.-2002.- 25 dekabr 1940-cı ildə 18 yaşında olarkən muşdur. “Romeo mənim qonşumdur” .- S.6. Mustafa Mərdanovun librettosu “Azərbaycanfilm” kinostudiyasında Zöhrabov, R. Rauf Hacıyev əsasında “Tələbələrin kələyi” adlı mu- rejissor S.Mahmudbəyovun qurulu- [Mətn]: monoqrafiya siqili komediyasını yazmışdır. şunda ekranlaşdırılmışdır. /R.Zöhrabov.-Bakı : Şur, 1941-ci ildə R. Hacıyev Azər- R.Hacıyevin axırıncı operettası 1993.-24 s. baycan Dövlət Konservatoriyasına da- Üzeyir Hacıbəylinin anadan olması- Мирзоева, Э. Рауф xil olmuşdur. nın 100 illiyinə həsr olunmuş “Ordan- Гаджиев [Текст]: oчерк о жизни и творчестве 1948-ci ildə O, yenidən Azər- burdan” əsəridir. /Э.Мирзоева.- Москва: baycan Dövlət Konservatoriyası- Bəstəkar “Üç inqilab”, “Alov” və Сов. Композитор, 1988.- na daxil olmuş və bir müddət sonra ”Hürriyyət” adlı baletlərin müəllifidir. 111 с. Moskva Dövlət Konservatoriyasına Rauf Hacıyev 80-ci illərdə sımfo- göndərilmişdir. Bakıya qayıtdıqdan nik musiqi sahəsində səmərəli işlər sonra R.Hacıyev böyük bəstəkarımız görmüş, 1982-ci ildə kamera orkestri Qara Qarayevin rəhbərliyi altında üçün ikinci simfonyasını, simfonik or- öz sənətini daha da təkmilləşdirmiş, kestr üçün “Şeyx Sənan”, 1983-cü ildə Niyazi ilə birlikdə “Kolxoz” süita- “Səbuhi”, 1984-cü ildə isə “Həzi Asla- sını yazmışdır. Bu əsərlə bəstəkarın nov” simfonik poemalarını yazmışdır. kantata-oratorial janrlara olan marağı 1978-ci ildə SSRİ Xalq artisti adına üzə çıxır. O, 1950-ci ildə S.Rüstəmin, layiq görülmüşdür. “Lenin” ordeni, S.Vurğunun və M.Rahimin sözlərinə “Qırmızı Əmək Bayrağı” və “Şərəf ni- “Bahar” kantatasını bəstələmişdir. şanı” ordenləri ilə təltif edilmişdir. Müxtəlif illərdə R.Hacıyev 150- Rauf Hacıyev 1995-ci il sentyabr dən artıq mahnı yazmışdır. “Mənim ayının 19-da Bakıda vəfat etmişdir.

126 Musiqi.Opera.Balet MAY

75 AQŞİN ƏLİZADƏ 22 illiyi 1937 Bəstəkar

Aqşin Əliqulu oğlu Əlizadə 1937- nin bir çox rеspublikаlаrındа ifа ci il may ayının 22-də Bakıda anadan оlunub. olub. O, 1962-ci ildə Ü.Hacıbəyov adı- Aqşin Əlizadənin “Babək” bale- na Azərbaycan Dövlət Konservatori- ti, “Natəvan” baleti, 5 simfoniya, xor yasında Cövdət Hacıyevin bəstəkarlıq üçün “Bayatı”, “Pastoral”, “Aşıqsa- sinifini bitirib. yağı”, “Cəngi”, “Kənd süitasi”, “Das- 1963-cü ildən həmin təhsil оcаğının tan”, “Qədim oyunlar”, “Portret”, bəstəkаrlıq kаfеdrаsındа dərs dеyir. xoreoqrafiq simfoniya və s. məşhur Hal-hazırda da Akademiyanın profes- əsərlərindəndir. O, 40-dan çox filmə sorudur. və tamaşaya musiqi yazmışdır. Ədəbiyyat 1990-cı ildən prоfеssоrdur. 1988-ci ildən o, “Unudulmuş qəhrə- Dastan, qədim oyunlar, Müхtəlif illərdə Y.Məmmədəliyеv man” (2005); “Bağ yerində” (2007); portret [Mətn] /A.Əlizadə.- Bakı : Şur, 1994.- 38 s. аdınа Nахçıvаn Univеrsitеtində və “Məhkumlar” (2007); “Təxəllüsü Türkiyənin Vаn şəhərindəki “Yü- “Mixaylo”” (2008) və s. filmlərinin Müsiqi dövlətin ən önəmli silahlarından biridir [Mətn] züncü Yıl Univеrsitеti”ndə pеdаqоji musiqisini bəstələmişdir. /A.Əlizadə //Xalq cəbhəsi.- fəаliyyət göstərən bəstəkаrın gənc Aqşin Əlizadə musiqi sənətinin in- 2007.-8 noyabr.-S.14. musiqiçilər nəslinin yеtişməsində bö- kişafındakı xidmətlərinə görə 1978-ci Yaratdığım musiqilər yük хidmətləri vаr. ildə Respublika Dövlət Mükafatı lau- xalqımız, sabahımız üçün- А.Əlizаdə 1979-1985-ci illərdə reatı, 1982-ci il 15 iyulda “Azərbaycan dür [Mətn] /A.Əlizadə // Qobustan.-2007.-№ 4.- Аzərbаycаn Bəstəkаrlаr İttifаqı İdаrə Əməkdar incəsənət xadimi”, 1987- S.26-29. hеyətinin kаtibi, 1985-1990-cı illərdə- ci ildə Azərbaycanın Xalq artisti Dadaşzadə, Z. Aq- Birinci kаtibi оlub. Аzərbаycаn fəxri adları, 1997-ci il 22 mayda isə şin Əlizadə [Mətn] bəstəkаrlаrının sоnuncu VIII qurul- Azərbaycan Respublikası Prezidenti- /Z.Dadaşzadə.- Bakı : tаyındа (2007) о, İttifаqın kаtibi nin Fərmanı ilə ölkənin ən yüksək mü- Şur,1992.- 32 s. sеçilib. kafatı “Şöhrət” ordeni ilə təltif olun- Hüseynova, L. Aqşin Əsərləri АBŞ, İngiltərə, İsvеçrə, muşdur. Əlizadənin musiqi dünyası düşüncə və mülahizələrdə Kubа, Frаnsа, Türkiyə, kеçmiş SSRİ- [Mətn] /L.Hüseynova // Qobustan.- 2007.- №4.- S.21-25. Xatun. Muğamı anlamaq üçün Azərbaycanda doğul- maq gərəkdir [Mətn] /Xatun //Ayna.-2010.- 20 noyabr.- S.20. İnternetdə www.az.wikipedia.org www.google.az

127 Musiqi.Opera.Balet MAY

85 HABİL ƏLİYEV 28 illiyi 1927 Kamança ifaçısı

Habil Mustafa oğlu Əliyev 1927-ci Qacar”, “Bəstənigar”, “Bayatı-Şiraz”, il may ayının 28-də Ağdaş rayonunun “Rahab”, “Bayatı-Kürd”, “Cahargah”, Üçqovaq kəndində anadan olub. Yed- “Rast”, “Zabul” muğamlarına yeni ka- di yaşında ikən rayon mərkəzindəki mança həyatı vermişdir. Beləliklə, Ha- 3 saylı yeddiillik Ağdam musiqi bil Əliyev əllinci illərin sonu, altmışın- məktəbinə daxil olub. Elə həmin vaxt- cı illərin əvvəllərində mahir kamança dan da meylini kamana salıb.Yeddin- ustası kimi formalaşıb el arasında ge- ci sinifi və həm də musiqi məktəbini niş şöhrət tapdı. Habil Əliyevin virtuoz bitirəndən sonra Habil Əliyev Ağdaş çalğısını musiqi biliciləri, tez-tez Nik- Ədəbiyyat Pedaqoji məktəbində təhsil alır. kolo Paqanininin ifaçılığı ilə müqayisə H.M.Əliyevin “İstiqlal” Habil Əliyev 1952-ci ildə Bakıya edirlər. ordeni ilə təltif edilməsi gəlib Asəf Zeynallı adına orta ixtisas Ustad sənətkar virtuoz ifaçılığı ilə haqqında: Azərbaycan Musiqi Məktəbinin kamança şöbəsinə yanaşı gözəl mahnıların da müəllifidir. Respublikası Prezidentinin Sərəncamı, 19 oktyabr 2007- daxil olur. Görkəmli tarzən Qurban Onun bəstələdiyi 15-dən artıq mah- ci il [Mətn]//Azərbaycan.- Pirimovdan və məşhur müğənni Xan nı bu gün də tanınmış musiqiçilər 2007.- 20 oktyabr.- S.1. Şuşinskidən muğam sənətinin sirlərini tərəfindən sevilə-sevilə ifa olunur. Prezident İlham Əliyev öyrənməyə başlayır. Sənətkarın dünyanın böyük Ağdaşda Habil Əliyev adına Habilin ifaçılığı bəstəkar Soltan dövlətləri olan ABŞ, Fransa, Yaponiya, Musiqi Məktəbi ilə tanış Hacıbəyovun da diqqətindən yayınma- İtaliya və Yunanıstanda Azərbaycan olmuşdur : Prezident İlham Əliyevin Ağdaş rayonunan mışdı. Bəstəkar, onun potensial imkan- muğamlarından və xalq mahnılarından səfəri çərçivəsində [Mətn]// larını nəzərə alıb Azərbaycan Dövlət ibarət kompakt diskləri də buraxılıb. Azərbaycan.-2010. - 13 Filarmoniyasında işləməyi məsləhət Habil Əliyev sənətdə göstərdiyi fevral.- S. 1 . görür. Beləliklə, Habil Əliyev 1953-cü xidmətlərinə görə 29 iyun 1964-cü Hacıxəlil, H. “Xalqımın qar- ildə M.Maqomayev adına Azərbaycan ildə “Əməkdar artist”, 11 yanvar 1978- şısında xəcalətli deyiləm” : Habil Əliyev: “Mən Dövlət Filarmoniyasında əvvəlcə rəqs ci ildə isə “Xalq artisti” fəxri adlarına Azərbaycan musiqisində ta- ansamblında müşayiətçi, sonra isə tri- layiq görülmüşdür. Dövlət tərəfindən mam ayrı bir yol qoymuşam. oda kamança ifaçısı kimi fəaliyyətə dəfələrlə müxtəlif orden və medallarla, Bunu heç kəs bacarmayıb”: [Mətn] [Ağdaş rayonunda başlayır. döş nişanları və fəxri fərmanlarla təltif Habil Əliyevin adını daşıyan Seyid Şuşinski, Həqiqət Rzaye- olunmuşdur. Respublika Prezidentinin musiqi məktəbinin açılışı va, Xan Şuşinski, Zülfü Adıgözəlov, Fərdi təqaüdçüsüdür. 2007-ci il oktyab- haqqında] /H.Hacıxəlil // Mütəllim Mütəllimov, Şövkət rın 19-da isə Azərbaycan Respublika- Kaspi.- 2010. - 19 fevral.- S.13. Ələkbərova, Sara Qədimova, Fat- sı Prezidenti İlham Əliyevin fərmanı Kərimov, Y. “Virtuoz ma Mehrəliyeva kimi sənətkarların ilə Azərbaycan musiqi mədəniyyətinin sənətkarlarımız” dəftərindən konsertlərində müşayiətçi olan Habil inkişafındakı böyük xidmətlərinə görə [Mətn]: [Habil Əliyev və Əliyev həvəslə onların ölməz irsindən kaman ustası Habil Əliyev “İstiqlal” Alim Qasımov haqqında] bəhrələnir, daha səylə çalışır, saatlarla ordeninə layiq görülmüşdür. /Y.Kərimov // Kaspi .-2009.- 13 mart.- S.11. məşqdən yorulmurdu. Habil Əliyev “Segah”, “Bayatı- www.habilaliyev.az www.az.wikipedia.org 128 Musiqi.Opera.Balet MAY 65 FİRƏNGİZ ƏLİZADƏ 28 illiyi 1947 Bəstəkar

Firəngiz Əliağa qızı Əlizadə 1947-ci rinci qadın bəstəkar-rеzidеnti, 2001-ci il may ayının 28-də Bakı şəhərində ana- ildə Bonn şəhərinin “Bеthovеnxallе” dan olmuşdur. İlk musiqi təhsilini Bül- orkеstrinin bəstəkar-rеzidеnti sеçilmişdir. bül adına orta-ixtisas musiqi məktəbinin 2003-cü ildə Kеmbric Bioqrafiya Mərkəzi fortеpiano sinfində aldıqdan sonra o, tərəfindən mеdal və diplomla təltif Ü.Hacıbəyov adına Azərbaycan Dövlət olunan Firəngiz Əlizadə “XXI əsrin Konsеrvatoriyasında təhsilini davam görkəmli intеllеktualları” siyahısına daxil еtdirib. Firəngiz Əlizadə konsеrvatoriyanı еdilmişdir. Alman rеjissorları onun haq- iki ixtisas üzrə - 1970-ci ildə fortеpiano qında “Azərbaycanlı maеstro” adlı film və 1972-ci ildə bəstəkarlıq üzrə profеssor çəkmişlər. Q.Qarayеvin sinfini bitirib. Firəngiz Əlizadə bəstəkarlıqla ya- Müstəqil yaradıcılıq yoluna qədəm naşı virtuoz tеxnikaya malik, yüksək Ədəbiyyat qoyduqdan sonra bəstəkar müxtəlif mu- səviyyəli pianoçudur. Onun ifasında ilk siqi janrlarına müraciət еtmiş və maraqlı dəfə Mеssianın, Kеycin, Krambın əsərləri Rəcəbov, O. Musiqi [Mətn]: ümumtəhsil məktəblərinin əsərləri ilə daima musiqi ictimaiyyətinin səslənmişdir. O, Şönbеrqin əsərlərinin 3-cü sinfi üçün dərslik diqqətini cəlb еtmişdir. O, “Qarabağnamə” ən yaxşı təfsirçisi hеsab еdilir. Firəngiz /O.Rəcəbov, N.Kazımov, opеrasının, “Ağatlı haqqında əfsanə” bir Əlizadə Azərbaycanda müasir musiqinin O.İmanova; elmi məsləhətçi F.Əlizadə; F.Bədəlbəyli.- aktlı opеrasının, “Boş bеşik” balеtinin, fəal təbliğatçısıdır. Onun təşəbbüsü ilə Bakı: Təhsil, 2010.- 63 s. “Ölümsüzlüyə səyahət” oratoriyası- ilk dəfə Bakıda müasir musiqi fеstivalları Vəzir, M. Dəyişikliklərə nın, instrumеntal konsеrtlərin, müxtəlif kеçirilmişdir. cəsarəti çatan örnək xanım- tərkibli kamеra ansamblları üçün bir sıra Firəngiz Əlizadə habеlə gеniş pеdaqoji lar [Mətn] /Mehriban Vəzir; əsərlərin müəllifidir. fəaliyyət göstərir. O, müxtəlif illərdə Rasional inkişaf uğrunda Qadınlar Cəmiyyəti.- Bakı: 1983-cü ildə müasir musiqinin ənənəvi Bakı Musiqi Akadеmiyasında, həmçinin İlay, 2008.- 136 s. “Varşava payızı” fеstivalında Firəngiz Türkiyənin Mеrsin şəhərində müəllim Əlizadənin “Habilsayağı” əsəri böyük işləmişdir. müvəffəqiyyət qazanmışdır. 1989-cu ildə Firəngiz Əlizadənin musiqi tənqidçisi, ABŞ-ın Los-Ancеlеs şəhərində bəstəkarın publisist kimi fəaliyyəti də diqqətəlayiqdir. müəllif konsеrti kеçirilmişdir. 1993-cü ildə O, “Qara Qarayеv” və “Azərbaycan sim- Türkiyənin Mеrsin şəhərində “Boş bеşik” fonik musiqisi” kitablarının, 150-dən balеti tamaşaya qoyulmuşdur. Avropanın artıq məqalənin müəllifidir.Görkəmli müxtəlif ölkələrində məşhur kollеktivlər, bəstəkar, pianoçu, ictimai musiqi xadi- ifaçılar Firəngiz Əlizadənin əsərlərini öz mi, rеspublikanın Xalq artisti, “Şöhrət” rеpеrtuarlarına daxil еdirlər. ordеnli profеssor Firəngiz Əlizadənin ya- Son illər Avropanın bir sıra ölkələrində, radıcılığı milli musiqi mədəniyyətimizin xüsusilə, Almaniyada gеniş fəaliyyət dünya miqyasında tanınmasında mühüm göstərən Firəngiz Əlizadənin yaradıcılığı rol oynayır. yüksək qiymətləndirilir. O, 1999-cu ildə Al- 2007-ci ildə Firəngiz Əlizadəyə maniyanın Akadеmik Qarşılıqlı Mübadilə YUNЕSKO tərəfindən “Sülh naminə Xidmətinin təqaüdçüsü, İsvеçrənin incəsənət xadimi” fəxri titulu vеrilmişdir. Bеynəlxalq musiqi sеminarında bi- 129 Musiqi.Opera.Balet

MAY 90 SARA QƏDİMOVA 31 illiyi 1922-2005 Xanəndə

Sara Bəbiş qızı Qədimova 1922- “Şahnaz”, “Qatar”, “Mahur-hindi”, “Xaric ci il may ayının 31-də Bakıda anadan segah” muğamları, müxtəlif Azərbaycan olub. Əslən Ağdamın Abdal-Gülablı xalq mahnıları ifaçılıq sənəti tariximizə kəndindəndir. Səsi lirik-koloratur sopra- qızıl hərflərlə yazılıb. Müğənninin ifa- nodur. Azərbaycan Dövlət Filarmoniyası- sında “Qarabağ şikəstəsi” isə Azərbaycan nın solisti (1941-ci ildən) olmaqla yana- musiqisi tarixində özünəməxsus yer tutur. şı, 1957-1962-ci illərdə ADOBT-nin da Xalq musiqisinin incəliklərinə dərindən aparıcı səhnə ustası olub. Oxuduğu bəzi yiyələnmiş Sara Qədimova ifa üslubu ilə təsniflərin musiqisi özünə məxsusdur. milli musiqi xəzinəmizi zənginləşdirən Əmək fəaliyyətinə 1941-ci ildə Müs- böyük sənətkarlardan olub, dərin tarixi lüm Maqomayev adına Azərbaycan Dövlət köklərə və ənənələrə malik Azərbaycan Filarmoniyasının solisti kimi başlayan xanəndəlik məktəbində layiqli yer tuta- Sara Qədimova nadir istedadı sayəsində raq onun inkişafına öz töhfəsini verib. qısa müddət ərzində müğənni kimi tanı- Müğənninin altmış ildən artıq bir döv- Ədəbiyyat nıb, dinləyicilərin böyük məhəbbətini qa- rü əhatə edən yaradıcılığının başlıca Elsevər, S. Yaddaşımızdakı zanıb. İkinci Dünya müharibəsi illərində qayəsi Azərbaycan mədəniyyətinə xidmət səs... [Mətn] : [Xalq artisti, xanəndə Sara Qədimova dahi Üzeyir Hacıbəyovun və Səməd Vur- göstərmək olub. Sara Qədimovanın milli haqqında] /S.Elsevər //Eks- ğunun yaratdığı və müğənninin cəbhədə musiqimizə hədsiz sədaqətlə səciyyələnən press.- 2011.- 19-21 fevral.- azərbaycanlı əsgərlər qarşısında oxudu- həyat yolu gənc xanəndələr nəsli üçün S. 14; 26-28 fevral.- S.12; 5-7 mart.- S.18. ğu “Şəfqət bacısı” mahnısı qəhrəman daim örnək olacaq. Azərbaycan qadınının təcəssümünə çev- Milli mədəniyyətimizi dəfələrlə xa- Həsənqızı, F. El ruhunda [Mətn] /H.Həsənqızı .- Bakı rilib. rici ölkələrdə böyük uğurla təmsil etmiş : Azərbaycan, 1993.- 112 s. Sara Qədimovanın sənətkar kimi yetiş- Sara Qədimova Azərbaycan xalq musiqi- Naxçıvanlı, Ə. Düşəydi məsində Hüseynqulu Sarabski, Xan Şu- sini müxtəlif xalqların nümayəndələrinə [Mətn] : Xalq artisti Sara şinski, Seyid Şuşinski kimi qüdrətli ustad- sevdirə bilib və çıxış etdiyi ən mötəbər Qədimovanın əziz xatirəsinə: ların böyük təsiri olub. O, öz sələflərinin səhnələrdə dərin rəğbətlə qarşılanıb. [şeirlər] /Ə.Naxçıvanlı // Ədəbiyyat qəzeti.-2007. -16 layiqli davamçısı olaraq ömrünün sonuna Müğənni 1963-cü ildən Azərbaycan mart. - S.6. kimi klassik ifaçılıq ənənələrinə sadiq qa- Respublikasının Xalq artisti fəxri adına la- Səhnəmizin Leylisi [Mətn]: lıb. yiq görülmüşdür. 1978-ci ildə Azərbaycan [Üzeyir bəyin bəyəndiyi qız Azərbaycan Dövlət Opera və Balet Te- Dövlət Qastrol-Konsert birliyinin so- sonradan böyük xanəndə atrında aparıcı partiyalarda çıxış edən Sara listi olub. Azərbaycanın “Şərəf nişanı”, oldu] //Şərq .- 2011.- 8,10 Qədimovanın adı opera səhnəsində yarat- “Şöhrət” ordeni ilə təltif olunmuşdur. Sara mart.- S. 11. dığı Leyli və Əsli obrazları ilə yadda qa- Bəbiş qızı Qədimova 2005-ci il may ayı- Təranə. Şirin səsin sahibi [Mətn] /Təranə //Mövqe.- lıb. Onun oxuduğu “Bayatı-Şiraz”, “Şur”, nın 12-də Bakı şəhərində vəfat etmişdir. 2009.- 30 may-1 iyun.- S. 13. İnternetdə www.az.wikipedia.org www.kataloq.net www.azeriart.net 130 ® • Uşaqların Bеynəlxalq Müdafiə Günü (01.06.1950) • Azərbaycanda Mülki Aviasiya İşçilərinin Peşə 1 iyun Bayramı Günü (02.06.2006) Gün çıxır 06:12 Gün batır 21:05 • Azərbaycanın YUNESKO-ya üzv qəbul edilməsinin (03.06.1992) 20 illiyi 30 iyun • Radio və Televiziya verilişləri Komitəsinin Gün çıxır 06:10 Gün batır 21:15 yaradılmasının (04.06.1957) 55 illiyi • Ətraf Mühitin Mühafizəsi Günü (05.06.1972) C. 1 • Beynəlxalq Qan Donor Günü (14.06.2001) Ş. 2 • Milli Qurtuluş Günü (15.06.1993) • Ümumdünya Qaçqınlar Günü (20.06.2000) B. 3 B.E. 4 Ç.A. 5 M.F.Axundzadə Ç. 6 200 il 1812-1878 C.A. 7 C. 8 Ş. 9 B. 10 B.E. 11 Ç.A. 12 Ç. 13 C.A. 14 C. 15 Ş. 16 İYUN B. 17 B.E. 18 Ç.A. 19 Ç. 20 Əkizlər C.A. 21 bürcünün 22 Nişanı Havadır. C. M.F.Axundzadə adına Milli Kitabxanada büstü Merkurinin Ş. 23 himayəsindədir. Günəşin B. 24 1939-cu il iyun ayının 1-də Azərbaycan SSR Ali Sovetinin Rəyasət Əkizlər B.E. 25 Heyəti Azərbaycan Dövlət Ümumi Kitabxanasına görkəmli mütəfəkkir, bürcünün 26 filasof, dramaturq M.F.Axundzadənin adını verməyi qərara aldı. 1939- keçdiyi dövrdə Ç.A. cu ilin iyulundan kitabxana M.F.Axundov adına Azərbaycan Dövlət doğulanlar 27 çox ağıllı Ç. Ümumi Kitabxanası (Hazırda M.F.Axundzadə adına Milli Kitabxa- olub, hər şeyi C.A. 28 na) adlandırılmağa başlandı.1962-ci ildə kitabxanada (heykəltəraş bilməyə həvəs göstərir, şəraitə C. 29 İ.Zeynalov) büstü qoyulub. asanlıqla Ş. 30 uyğunlaşırlar.

131 İYUN 2012

Milli ədəbiyyat

Yazıçı-publisist Vəliyeva Afaq Məsud qızının (03.06.1957) аnаdаn оlmаsının 55 illiyi Dramaturq, ədəbiyyatşünas Qasımov Həsən Məmməd oğlunun (05.06.1912- 08.05.1977) аnаdаn оlmаsının 100 illiyi Şair Ağayev Eldar Baxış (Eldar Baxış) oğlunun (22.06.1947-22.05.1996) аnаdаn оlmаsının 65 illiyi Azərbaycanın maarif xadimi, görkəmli mütəfəkkir, publisist Məlikov Həsənbəy Səlimbəy oğlunun (Həsənbəy Zərdabi) (28.06.1842-28.11.1907) anadan olmasının 170 illiyi Nasir, dramaturq Mustafayev Firuz Qədimalı (Firuz Mustafa) oğlunun (30.06.1952) аnаdаn оlmаsının 60 illiyi Azərbaycanın yazıçı-dramaturqu, materialist filosofu, ictimai xadim, Azərbaycan dramaturgiyasının banisi Axundov (Axundzadə) Mirzə Fətəli Məhəmmədtağı oğlunun (30.06.1812-10.03.1878) аnаdаn оlmаsının 200 illiyi Xarici ədəbiyyat

SSRİ Dövlət Mükfatı laureatı, rus şairi Rojdestvenski Robert İvanoviçin (02.06.1932-1994) аnаdаn оlmаsının 80 illiyi Türkiyənin dünya şöhrətli yazıçısı, Nobel Mükafatı laureatı Orhan Pamukun (07.06.1952) anadan olmasının 60 illiyi Tarixdə bu gün

Uşaqların Bеynəlxalq Müdafiə Günü (01.06.1950) Azərbaycanda Mülki Aviasiya İşçilərinin Peşə Bayramı Günü (02.06.2006) Azərbaycanın YUNESKO-ya üzv qəbul edilməsinin (03.06.1992) 20 illiyi Radio və Televiziya verilişləri Komitəsinin yaradılmasının (04.06.1957) 55 illiyi Ətraf Mühitin Mühafizəsi Günü (05.06.1972) Beynəlxalq Qan Donor Günü (14.06.2001) Milli Qurtuluş Günü (15.06.1993) Səhiyyə İşçiləri Günü (17.06.2001) İnsan Hüquqları Günü (18.06.2007) Ümumdünya Qaçqınlar Günü (20.06.2000) Azərbaycanın BMT-nin Uşaq hüquqları Konvensiyasına qoşulmasının 132 (21.06.1992) 20 illiyi Beynəlxalq Olimpiya Günü (23.06.1967) Dövlət Qulluqçularının Pеşə Bayramı (23.06.2006) “Televiziya və Radio yayımı haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanunu qəbul edilmişdir (25.06.2002) Milli Silahlı Qüvvələr Günü (26.06.1918) Narkоmaniyaya və Narkоbiznеsə qarşı Bеynəlxalq Mübarizə Günü (26.06.) Milli Qəhrəmanlar

Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı Məmmədov Mövsüm Şahin oğlunun (06.06.1967) аnаdаn оlmаsının 45 illiyi Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı Şahverdiyev İsrafil Şahverdi oğlunun (11.06.1952-13.01.1994) аnаdаn оlmаsının 60 illiyi Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı Əsədov Malik Hamil oğlunun (27.06.1962- 08.10.1992) аnаdаn оlmаsının 50 illiyi Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı Fərəcov Ənvər Səyyad oğlunun (28.06.1952-11.09.1991) аnаdаn оlmаsının 60 illiyi Mühəndis işi. Texnika

Əməkdar memar Zeynalova Şəfiqə Mikayıl qızının (26.06.1922-11.05.1979) аnаdаn оlmаsının 90 illiyi Əməkdar mühəndis, artilleriya general-leytenantı Rəsulbəyov Hüseyn Cümşüd oğlunun (26.06.1917-17.09.1984) аnаdаn оlmаsının 95 illiyi Kimya. Biologiya. Tibb

Əməkdar həkim, tibb elmləri doktoru, professor Quliyeva Səmayə Əli qızının (01.06.1927) anadan оlmаsının 85 illiyi Əməkdar həkim Mahmudbəyova Məhbubə Kərim qızının (11.06.1902- 13.01.1976) аnаdаn оlmаsının 110 illiyi Riyaziyyat. Fizika.Astranomiya

Azərbaycanda nəzəri nüvə fizikası üzrə ilk professor qadın Əbdülvahabova Sacidə Qafar qızının (02.06.1947) аnаdаn оlmаsının 65 illiyi Musiqi. Opera. Balet

Xalq artisti, müğənni Haşımova Şahnaz Həsən qızının (02.06.1957) anadan оlmаsının 55 illiyi Əməkdar incəsənət xadimi, musiqişünas, sənətşünaslıq doktoru, professor Səfərova Zemfira Yusif qızının (10.06.1937) аnаdаn оlmаsının 75 illiyi Əməkdar artist, kamança ustası Bakıxanov Tələt Soltan oğlunun (13.06.1927-30.05.2000) аnаdаn оlmаsının 85 illiyi Хаlq аrtisti, müğənni Qаsımоvа Fidаn Əkrəm qızının (17.06.1947) аnаdаn оlmаsının 65 illiyi Хаlq аrtisti, SSRİ Dövlət Mükаfаtı lаurеаtı, bəstəkаr Hаcıyеv Əhməd 133 Cövdət İsmayıl oğlunun (18.06.1917-18.01.2002) аnаdаn оlmаsının 95 illiyi SSRİ Хаlq аrtisti, SSRİ Dövlət Mükаfаtı lаurеаtı Məmmədоv Murtuzа Məşədi Rzа (Bülbül) оğlunun (22.06.1897-26.09.1961) аnаdаn оlmаsının 115 illiyi Teatr. Kino.Estrada.Sirk

Xalq artisti Drozdov Aleksandr Aleksandroviçin (11.06.1892-15.06.1968) аnаdаn оlmаsının 120 illiyi Xalq artisti Bağırov Hacıbaba Ağarza oğlunun (12.06.1932) аnаdаn оlmаsının 80 illiyi Хаlq аrtisti, аktrisа Hаcıyеvа Sоnа Salman qızının (25.06.1907-24.12.1979) аnаdаn оlmаsının 105 illiyi Mədəniyyət. Maarif. Təhsil

Şərqşünas, maarifçi Mirzə Məhəmməd Əli Hacı Qasım (Kazım Bəy) oğlunun (22.06.1802-27.11.1870) аnаdаn оlmаsının 210 illiyi

134 Milli ədəbiyyat İYUN 55 AFAQ MƏSUD 3 illiyi 1957 Yazıçı Afaq Məsud qızı Vəliyeva (Afaq (1984), “İzdiham” (1991), “Subbot- Məsud) 1957-ci il iyun ayının 3-də niy veçer” (Moskva 1984) “Azadlıq” Bakıda anadan olub. O, 1979-cu ildə (1997), “Yazı” (2005) kitabları nəşr Azərbaycan Dövlət Universitetinin edilib. “Can üstə”, “O məni sevir”, Jurnalistika fakültəsini bitirib. “Yol üstə” pyeslərinin müəllifidir. Afaq Məsud 1979-1986-cı il- Əsərləri rus, ingilis, fransız, alman, lərdə “Azərbaycanfilm” kinostu- fars, özbək dillərinə tərcümə və nəşr diyasında redaktor, redkollegiya- edilib. nın üzvü, 1986-1988-cu illərdə Əsərləri əsasında “Sərçələr”, “Qo- “Azərbaycantelefilm”də direktor naqlıq”, “Gecə”, “Cəza” televiziya Ədəbiyyat vəzifələrində çalışıb. filmləri çəkilib. Duyğuların imperiyası [Mətn] /Afaq Məsud //525-ci 1981-ci ildən Azərbaycan Yazıçılar 2003-cü ildə Vyana Universitetində qəzet.- 2009.- 9 may.- S.19. Birliyinin üzvü, 1990-cı ildən Res- A.Məsud yaradıcılığını tədqiq edən Xoşbəxtlik mən özüməm publika Tərcümə və Ədəbi Əlaqələr doktorluq işi müdafiə edilib (Dohan, [Mətn] /Afaq Məsud // Mərkəzinin sədri, “Xəzər” dünya S. “Avropa şərqşünaslığında qadın ya- Zaman.- 2011.- 24-25 fev- ədəbiyyatı jurnalının baş redaktoru- zarlar”). ral.- S. 7. dur. Afaq Məsud bir sıra mükafatlara la- II İohann [Mətn] /Afaq “Üçüncü mərtəbədə” (1976), yiq görülüb. Məsud.- Bakı: Mütərcim, “Şənbə gecəsi” (1980), “Keçid” 2009.- 58 s. İnsan – dünyanın yamağı [Mətn] /Afaq Məsud // Ədalət.- 2010.- 25 dekabr.- S. 12-13. İbrahimova, K. “Dünya- nın gözəlliyi onun...sirridir [Mətn] /K.İbrahimova // Hərbi And.- 2007.- 10 fev- ral.- S.15. Qadın yazıçıların triumfu [Mətn]: [M.F.Axundov adına Milli Kitabxanada Günel Anarqızı, S.Mürvətqızı və Afaq Məsudun “II İohann” kitabının təqdimatı olub ] //525-ci qəzet.- 2010.- 12 yanvar.- S.7. Vətən nədən başlayır [Mətn] //525-ci qəzet.-2009.- 21, 27 noyabr; 5,12, 19 dekabr.- S.19. İnternetdə www.az.wikipedia.org 135 Milli ədəbiyyat İYUN 65 ELDAR BAXIŞ 22 illiyi 1947-1996 Şair Eldar Baxış oğlu Ağayev 1947-ci keçirilən Ümumittifaq poeziya festi- il iyun ayının 22-də Qubadlı rayonu- valında iştirak etmişdir. nun Diləli Müşkanlı obasında kəndli Bir çox xalqların ədəbiyyatından ailəsində döğulmuşdur. Burada ibti- seçmə nümunələri doğma dilimizə dai məktəbi, Qubadlıda isə onbirillik çevirmişdir. 1982-ci ildə Kukla teatrı məktəbi bitirib Azərbaycan Dövlət onun “Məlikməmməd” pyesini tama- Universitetinin Tarix fakültəsində şaya qoymuşdur. Bu pyes Mərdəkan təhsil almışdır. Xalq Teatrı aktyorlarının ifasında Bakı kəndlərində müəllimlik etmiş, Praqada nümayiş etdirilmişdir. Eyni əsgəri xidmətdə olmuşdur. Azərbaycan zamanda Xalq Teatrlarının Tbilisidə Dövlət Televiziya və Radio verilişləri keçirilən Ümumitifaq baxışında Şirkətində kiçik redaktor, redaktor yüksək mükafata layiq görülmüşdür. (1972-1988), televiziyanın ədəbi-dram 1981-ci ildə “Azərbaycan” jurnalın- Ədəbiyyat verilişləri baş redaksiyasının televiziya da çap etdirdiyi “Qaravun dərənin Atlı oğlanlar [Mətn] /Eldar tamaşaları şöbəsinin böyük redaktoru dükançası” onun ilk nəsr əsəridir. Baxış.- Bakı : Gənclik, (1988-1990) vəzifələrində çalışmışdır. “Uzun Həsən” pyesi Şuşa Dövlət Te- 1990.- 160 s. O, “Səs” və “Nəfəs” qəzetlərini yarat- atrında tamaşaya hazırlansa da erməni Deyə bilmədiyim şeirlər mış, onlardan birinin (“Səs”) baş re- təcavüzü üzündən öynanılmamışdır. [Mətn] /Eldar Baxış.- Bakı : Yazıçı, 1988.- 80 s. daktoru olmuşdur. Eldar Baxış 1992-ci ildə Özbəkistanın Eldar Baxış 1992-1993-cü illərdə “Ürək dostları” klubunun fəxri üzvü Ölüsü ilə ərəbcə, dirisi ilə rusca [Mətn] /Eldar Baxış.- yenidən Azərbaycan Televiziya və Ra- seçilmişdir. Bakı : Yazıçı, 1994.- 128 s. dio Şirkətində Gənclik Yaradıcılıq Bir- Eldar Baxış əsasən böyüklər üçün Qara ilə Qaracanın nağılı liyinin İctimai-Siyasi şöbəsinin müdiri yazan istedadlı şairlərimizdən biri [Mətn] /Eldar Baxış.- Bakı : işləmişdir. olmuşdur. Onun poeziyasında uşaq Gənclik, 1986.- 96 s. 1993-cü ildən radionun Bilgi və dünyasına çox yaxın olan gözəl bir Əhmədli, N. Şair Eldar Uşaq dünyası verilişləri Baş redaksi- xüsusiyyət vardır. Şair həmişə ən Baxışın xatirəsinə [Mətn]: yasının baş redaktoru olmuşdur. sadə görünən məsələlərdən yazmışdır. (şeir) /N.Əhmədli //Yeni Azərbaycan.-2002.- 3 may.- Eldar Baxış 1981-ci ildən Azər- Amma bu sadə əhvalatların arxasında S.12. baycan Yazıçılar Birliyinin üzvüdür. onun ciddi, maraqlı fikirləri dayanır. “Köynək” adlı ilk şeiri 1966-cı ildə Bu sadəlik Eldar Baxışı uşaqlar üçün “Azərbaycan gəncləri” qəzetində dərc də əsər yazmağa sövq etmişdir. olunmuşdur. Həmin vaxtdan dövri Gözəl insan, istedadlı şair Eldar mətbuatda müntəzəm olaraq çıxış et- Baxış 1996-cı il mayın 22-də Bakı- mişdir. Əsərləri SSRİ və xarici ölkə da vaxtsız vəfat etmiş və Xırdalan xalqlarının dillərinə tərcümə olun- qəbiristanlığında dəfn olunmuşdur. muşdur. 1985-ci ildə Vladivostokda

136 Milli ədəbiyyat İYUN 170 HƏSƏN BƏY ZƏRDABİ 28 illiyi 1842-1907 Maarif xadimi Həsən bəy Məlikov (Zərdabi) 1842- nurdu. Həsən bəy Zərdabinin yaratdığı ci il iyun ayının 28-də keçmiş Göyçay “Əkinçi” qəzetinin dəsti-xətti əsasən bir qəzasının Zərdab kəndində anadan olmuş- ideya üzərində qurulmuşdu. Zərdabi və dur. Həsən bəy ilk təhsilini mollaxanada onunla birlikdə bu qəzetdə çalışan bir sıra almış, sonra Şamaxı qəza məktəbində oxu- maarifpərvər, demokratik naşirlər Şərqin muş, orta təhsilini isə Tiflisdə tamamlamış- geriliyini, ətalət və süstlüyünü həqiqi dır. 1861-ci ildə Moskva Universitetinə azadlığın olmamasında görürdülər. daxil olan Həsən bəy Zərdabi dörd il son- 1880-ci ildən başlayaraq Həsən bəy ra həmin universitetin təbiyət-riyaziyyat doğma kəndi Zərdabda yaşamağa başladı. fakültəsini bitirmişdir. O, kənd təsərrüfatı sahəsində kəndlilərə Bir müddət Tiflisdə qulluq edəndən yaxşı məsləhətlər verir, məqamı yetişəndə Ədəbiyyat sonra Qubada məhkəmədə işləyən Zərdabi yerli camaata öz maarifpərvər, demok- Bədəni salamat saxlamaq daha sonra Bakıya gələrək burada rusca ratik ideyalarını da çatdırırdı. Bakıdan düsturüləməli [Mətn]: (gi- orta məktəbdə təbiətdən dərs deməyə baş- kənarda yaşamasına baxmayaraq Zərdabi giyena) /Həsən bəy Məlikov ladı. yenə də mətbuatda fəal iştirak edirdi. Belə Zərdabi; ön söz: X.Kazımlı; tərtibçi: T.Aydınoğlu; red. O zaman Azərbaycanın mərkəzi ki, 1880-1890-cı illərdə naşirin Bakıda və Ə.Bayramov.- Bakı: Adiloğ- şəhəri kimi Bakının sürətli inkişafı milli Tiflisdə çıxan “Ziya”, “Kəşkül”, “Kaspi”, lu, 2006.- 72 s. mətbuatımızın yaranması zərurətini do- “Novoye obozreniye” və s. qəzetlərdə Həsən bəy Zərdabi və ğurdu. Doğma ana dilində qəzetə böyük Azərbaycan və rus dillərində çoxlu elmi- “Əkinçi” [Mətn]: bioqra- ehtiyac olduğunu dərk edən Həsən bəy kütləvi məqalələri nəşr olunmuşdur. fik məqalələr, məktublar, xatirələr, tədqiqatlar / Zərdabi qəzet çap etmək üçün hökumətə Həyatının son illərində Zərdabi Bakı red. heyəti: M.Yaqub, müraciət etdi. Bununla əlaqədar böyük şəhər Dumasında maarif şöbəsində T.Aydınoğlu, V.Tofiqli, mütəfəkkir əzab-əziyyətdən sonra 1875- rəsmi vəzifədə çalışaraq Bakı və ətraf N.Zöhrablı; burax. məs. ci ilin 22 iyulunda Bakıda qubernatorun kəndlərdəki məktəblərə başçılıq edirdi. V.Tofiqli] .-Bakı, 2010.- 225 s. mətbəəsində Azərbaycan dilində “Əkinçi” 1906-cı ildə Bakıda keçirilən Azərbaycan qəzetinin nəşrinə müvəffəq oldu. Bu müəllimlərinin birinci qurultayında fəal Nağıyeva, C. Həsən bəy Zərdabi arxivinin təsviri mətbu orqanla milli mətbuatımızın əsası nümayəndələrdən biri də qocaman maarif [Mətn] /C.Nağıyeva; red. qoyuldu. xadimi, görkəmli mütəfəkkir Zərdabi ol- M.Məmmədova AMEA 1875-ci ilin 22 iyulundan 1877-ci ilin muşdur. Məhəmməd Füzuli adına Əlyazmalar İnstitutu.- Bakı: 29 sentyabrına qədər çapını davam etdirən Gərgin elmi fəaliyyətlə məşğul olan Nurlan, 2008.- 91 s. “Əkinçi” ayda iki dəfə 300-400 tirajla Həsən bəy Zərdabi iflic xəstəliyinə tutul- İnternetdə nəşr olunurdu. Bu illər ərzində qəzetin du və 1907-ci il noyabr ayının 28-də vəfat 56 nömrəsi çıxmışdır. “Əkinçi” qəzetində etdi. O, 1907-ci ildə köhnə Bibiheybət www.wikipedia.org Nəcəf bəy Vəzirovun, Əsgər ağa Gorani- məscidinin yaxınlığında dəfn olunsa nin Moskvadan, Məhəmmədtağı Əlizadə da, 1937-ci ildə həmin ərazi dağıdılır. Şirvaninin Şamaxıdan, Heydərinin Sümü2klərini bir neçə il ailəsi saxlayıb. Dərbənddən göndərdikləri məktublar, Nəhayət, Həsən Bəy Zərdabinin 50 illik Seyid Əzim Şirvaninin şeirləri və Mirzə yubleyi qeyd olunarkən onun sümükləri Fətəli Axundovun “Vəkili-naməlumi Fəxri Xiyabanda dəfn olunmuşdur. millət” imzası ilə məqalələri dərc olu- 137 Milli ədəbiyyat

İYUN 200 MİRZƏ FƏTƏLİ AXUNDZADƏ 30 illiyi 1812-1878 İctimai xadim

Mirzə Fətəli Məhəmmədtağı oğlu əlifbası əsasında yeni əlifba tərtib edib, Axundzadə (Axundov) 1812-ci il iyun həmin əlifba layihəsini dövrünün məşhur ayının 30-da Nuxa (indiki Şəki) şəhərində dilşünas alimlərinə, şərqşünaslarına anadan olmuşdur. göndərmiş, bu məsələ ilə əlaqədar dəfələrlə Fətəlinin ruhani olmasını istəyən Türkiyəyə səfər etmiş, əlifba islahatı uğ- Axund Hacı Ələsgər (anasının əmisi) runda fəal mübarizəyə başlamışdır. Lakin 1832-ci ildə onu Gəncəyə aparır. Gənc onun bu arzusu həyata keçməmişdir. Fətəli burada məntiq və fiqh elmlərini, M.F.Axundzadə bədii yaradıcı- habelə dahi Azərbaycan şair və filosofu lığa “Səbuhi” təxəllüsü ilə yazdığı Mirzə Şəfi Vazehdən xəttatlıq sənətini “Zəmanədən şikayət” adlı şeirlə başlamış- öyrənmişdir. dır. O, 1837-ci ildə A.S.Puşkinin vəfatı Ədəbiyyat Dövrünün müasir elmlərilə maraqla- ilə əlaqədar “Puşkinin ölümünə Şərq nan Fətəli 1833-cü ildə Şəkidə açılmış rus poeması”nı yazır. Əsərləri [Mətn]: 3 cilddə / Mirzə Fətəli Axundzadə.- məktəbinə daxil olur və bir il burada təhsil M.F.Axundzadə 1850-ci ildə yazdığı Bakı : Şərq-Qərb, 2005.- alır. “Hekayəti-Molla İbrahimxəlil kimyagər” C.1.- 296 s.; C.II.-376 s.; 1834-cü ildə o, Qafqazın baş haki- əsəri ilə Azərbaycan ədəbiyyatında dra- C.III.- 296 s. mi baron Rozenin dəftərxanasında Şərq maturgiyanın əsasını qoymuşdur. Sonra Mirzə Fətəli Axundzadənin dilləri üzrə mütərcim şagirdi vəzifəsinə bir-birinin ardınca “Hekayəti-Müsyö Jor- 200 illik yubileyinin keçirilməsi haqqında : düzəlmişdir. Həmin ildən ta ömrünün so- dan həkimi-nəbatat və dərviş Məstəli şah Azərbaycan Respublikası nuna qədər baş dəftərxanada əvvəl mül- caduküni-məşhur” (1850), “Hekayəti-xırs Prezidentinin Sərəncamı, 13 ki, sonralar hərbi işlər üzrə mütərcim quldurbasan” (1851), “Sərgüzəşti-mərdi- aprel 2010-ci il [Mətn]// Azərbaycan.- 2010.- 14 vəzifəsində çalışan M.F. Axundzadə Ru- xəsis” (“Hacı-Qara”) (1852) və “Mürafiə aprel.- S.2. siya və İran ilə Türkiyə dövlətləri arasında vəkillərinin hekayəti” (1855) adlı kome- Abbaslı, T. Azərbaycan aparılan bir sıra mühüm diplomatik danı- diyalarını yazmışdır. teatrının banisi [Mətn] şıqlarda fəal iştirak etmişdir. Zaqafqaziya 1857-ci ildə o, Azərbaycan nəsrinin ilk /T.Abbaslı //Mədəniyyət.- daxilində hökumətin bəzi vacib dövlət nümunəsi olan “Aldanmış kəvakib” adlı 2010.- 21 may.- S.13. tədbirlərinə cəlb olunmuşdur. 1873-cü povestini, 1865-ci ildə “Kəmalüddövlə Həsənoğlu, R. Sübhün səfiri ildə ona hərbi rütbə - polkovnik rütbəsi məktubları” adlı məşhur fəlsəfi əsərini [Mətn] /R.Həsənoğlu //Mə- dəniyyət.-2011.- 8 aprel.- S. verilmişdir. yazmışdır. 11. 1851-ci ildə Rus Coğrafiya Cəmiyyəti O, bədii yaradıcılıqla yanaşı bir çox Тагизаде, С. М.Ф.Ахундов Qafqaz şöbəsinə üzv seçilən Axundzadə tənqidi məqalələr də yazmışdır. и Европа [Текст] sonralar Qafqaz Arxeoqrafiya Komis- Mirzə Fətəli Axunzadə 1878-ci il /С.Тагизаде.- Баку, 1991.- siyasında tədqiqat işlərinə cəlb olunur. fevralın 27-də (yeni təqvimlə martın 10- 50 с. Axundzadə “Əkinçi” qəzetinin nəşrinə bö- da) vəfat etmişdir. Dahi sənətkarın öz İnternetdə yük əhəmiyyət vermiş, onun səhifələrində vəsiyyətinə görə o, Tiflisdə müsəlman www.az.wikipedia.org “Vəkili Milləti-Naməlum” imzası ilə qəbiristanlığında, sadiq müəllimi və dos- məqalələr dərc etdirmişdir. tu M.Ş.Vazehin qəbri yaxınlığında dəfn 1857-ci ildə M.F.Axudzadə ərəb olunmuşdur.

138 Xarici ədəbiyyat

İYUN ROJDESTVENSKİ 80 ROBERT İVANOVİÇ 2 illiyi 1932-1994 Rus şairi Rus şairi Rojdestvenski Robert bəstələnmişdir. İvanoviç 1932-ci il iyun ayının 2-də Onun həmçinin Azərbaycana həsr Altay ölkəsinin Kosixa kəndində ana- olunmuş şeir və məqalələri vardir. dan olub. O, 1943-cü ildə hərbi musiqi “Azərbaycan – şairlər diyarıdır”, məktəbində oxuyub. “Əgər sən Bakını görməmisənsə...” və Ədəbi fəaliyyətə 1950-ci ildə baş- s. şeirləri buna gözəl nümunədir. Onun lamışdır. İlk şeirləri “Za rubejom” adlı Azərbaycan haqqında yazdığı “Çox jurnalında dərc olunmuşdur. sağ ol” adlı şeirlər kitabı respublika- Şair 1951-ci ildə Litva İnstituna mızda nəşr olunmuşdur. Azərbaycan qəbul olunur. 1956-cı ildə həmin insti- poeziyasından etdiyi tərcümələri də tutu bitirdikdən sonra R. Rojdestvens- vardır. Şeirləri bir çox dünya xalqları- ki Moskvaya gəlir. nın dilinə tərcümə olunmuşdur. R.Rojdestvenski 1972-ci ildə Lenin R.Rojdestvenski rus ədəbiyyatında komsomolu mükafatı, 1974-cü ildə özünəməxsus yer tutan Evqeni Yev- Dövlət Mükafatı laureatı adına layiq tuşenko, Bella Axmadulina, Andrey görülüb. Voznesenski kimi görkəmli şairlərlə Şair “Bahar bayraqları”, “İzdihamlı bir sırada durur. xiyaban”, “Yaşıdıma”, “Təsir dairəsi”, Robert Rojdestvenski 1994-cü il İnternetdə “Xətt” və s. şeir və poema kitabla- avqus tun 19-da Moskvada vəfat et- www. az.wikipedia.org rının müəllifidir. Bir sıra şeirlərinə, mişdir. “Rekviyem” poemasına musiqi

139 Tarixdə bu gün

İYUN UŞAQLARIN BEYNƏLXALQ MÜDAFİƏSİ GÜNÜ 1 1950

1950-ci il iyun ayının 1-də BMT Baş Assamble- kasiya etmiş, bu sahədə əhəmiyyətli qanunlar qəbul yası tərəfindən təşkil olunan “Qadınların Beynəlxalq edilmişdir. Azərbaycan 1992-ci ildə BMT-nin “Uşaq Konfransı”nda uşaq hüquqlarının təmin edilməsi Hüquqları Haqqında” Konvensiyasına, 2002-ci ildə ilə bağlı təkliflər səslənib və elə həmin tədbirdə də 1 isə Konvensiyanın iki əlavə protokoluna qoşulmuşdur. iyun tarixini uşaqların beynəlxalq müdafiəsinə həsr Konvensiya uşaqların iqtisadi, sosial, mədəni və hətta etmək qərara alınıb. Bundan sonra iyunun 1-i Uşaq- siyasi hüquqlara malik olmasını vurğulayır. 1999-cu ların Beynəlxalq Müdafiəsi Günü kimi tarixə dü- ildə ölkəmizdə BMT-nin “Uşaq Hüquqları Haqqın- şüb. Dünyanın əksər ölkələrində olduğu kimi, bu da” Konvensiyasının müddəalarını özündə əks etdirən gün Azərbaycanda da qeyd edilir. Bütün demokra- “Uşaq Hüquqları haqqında” Qanun qəbul edilmişdir. tik dövlətlərdə olduğu kimi, Azərbaycanda da insan Hökumət tərəfindən “Uşaq Hüquqları Haqqında” Kon- haqlarının qorunmasına xüsusi önəm verilir. Təbii vensiyanın müddəalarına uyğun olaraq öhdəliklərin ki, uşaq hüquqları da insan haqlarının ən mühüm və yerinə yetirilməsi ilə bağlı mütəmadi olaraq hər 5 ildən ayrılmaz hissələrindən biridir. Nəzərə alsaq ki, uşaq- bir dövri hesabat hazırlanır. lar bizim gələcəyimizdir və ölkəmizin gələcəyi onla- Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 6 fev- rın əlindədir, onların müdafiəsinə hamılıqla qoşulmaq ral 2006-cı il tarixli Fərmanı ilə ailə, qadın və uşaq bizim borcumuzdur. Azərbaycanda möhtərəm Prezi- problemləri ilə iş sahəsində dövlət siyasətini və dentimiz İlham Əliyev cənablarının diqqət və qayğısı tənzimlənməsini həyata keçirmək məqsədilə Ailə, Qa- sayəsində uşaq problemlərinin həllinə xüsusi önəm ve- dın və Uşaq Problemləri üzrə Dövlət Komitəsi yara- rilir, bu istiqamətdə mühüm tədbirlər gerçəkləşdirilir. dılmışdır. Komitə tərəfindən uşaqların müdafiəsi 4 əsas Möhtərəm Prezidentimizin rəhbərliyi altında uşaq hü- istiqaməti əhatə edir: quqlarının müdafiəsi və onlara dövlət qayğısı bu gün də İnkişaf hüquqları - uşaqların öz potensiallarının tam yetərincə təmin olunur. Ölkədə uğurla həyata keçirilən inkişafına olan ehtiyaclarının təmin edilməsi. Həmçinin sosial-iqtisadi siyasət ailələrin rifahının yaxşılaşdı- təhsil almaq, oynamaq və istirahət etmək, mədəni rılmasına, uşaq və yeniyetmələrin həm fiziki, həm də tədbirlərə cəlb edilmə və iştirak etmə, məlumat əldə mənəvi cəhətdən güclü nəsil kimi formalaşdırılmasına, etmək, azad fikir və dini hüquqların təmin edilməsi. onların sosial müdafiəsinin gücləndirilməsinə, milli ge- Müdafiə hüquqları - uşaqların müxtəlif növ zorakı- nofondumuzun möhkəmlənməsinə xidmət edir. lıq və istismardan qorunması, məsələn, qaçqın uşaqlara Bu baxımdan xüsusilə fərəhlidir ki, Azərbaycanın qayğının göstərilməsi, zorakılıq, cəzalandırma, hərbi birinci xanımı, millət vəkili Mehriban xanım Əliyeva münaqişələrə cəlb edilmə, uşaq əməyinin istismarı, ailə, qadın və uşaq məsələlərinə böyük diqqət göstərir. narkotik maddələrin istifadəsi və seksual istismar kimi Onun rəhbərlik etdiyi Heydər Əliyev Fondunun məsələlərə xüsusi diqqətin yetirilməsi. təşəbbüsü ilə uşaqların hərtərəfli inkişafı istiqamətində İştirak hüquqları – uşaqlara yaşadıqları cəmiyyətdə görülən tədbirlər-məktəblərin yenidən qurulması və in- fəal iştirak etməyə imkanın yaradılması - azad fikir şası, sağlamlıq və tərbiyə müəssisələrinin bərpası, xü- söyləmək, onların həyatlarına təsir göstərən hallarda susi qayğıya ehtiyacı olan uşaqlara həssas münasibət öz sözlərini demək, birləşmək və assosiasiyalar əmələ bütün cəmiyyəti, hər bir dövlət qurumunu vahid ideya gətirmək hüquqlarının təmin edilməsi. ətrafında məqsədyönlü fəaliyyətə səfərbər edir. Yaşamaq hüquqları – uşaqların yaşamaq və bunun Ölkəmiz uşaq hüquq və maraqlarının təmin edilməsi üçün lazımi tələbatları əldə etmək hüquqlarının təmin baxımından beynəlxalq hüququn norma və prinsiplərini edilməsi. özünə əks etdirən bir çox beynəlxalq sənədləri ratifi- 140 Tarixdə bu gün

İYUN AZƏRBAYCAN 20 YUNESKO-nun ÜZVÜDÜR illiyi 3 1992 Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Elm, nun “Şah əsərləri”, Qobustan abidələri Təhsil və Mədəniyyət üzrə təşkilatı olan “Ümumdünya mədəni irs” siyahılarına YUNESKO 1945-ci il noyabr ayının 16- daxil edilib. Azərbaycanda YUNESKO ilə da yaranıb. Təşkilatın nizamnaməsi 1945- birlikdə təhsilin, mədəniyyətin ayrı-ayrı ci ildə London konfransında qəbul edilib, sahələrini əhatə edən beynəlxalq miqyaslı 1946-cı il noyabrın 4-də qüvvəyə minib. tədbirlər təşkil olunub. Hal-hazırda 191 ölkə bu təşkilatın üzvüdür. YUNESKO-nun İcra Şurasının 177- İrqindən, cinsindən, dilindən və dinindən ci sessiyasında təşkilat tərəfindən 2008- Ədəbiyyat asılı olmayaraq təhsil, elm və mədəniyyət 2009-cu illər üçün əlamətdar tarixlərin Azərbaycan və YUNESKO sahələri üzrə xalqların əməkdaşlığını qeyd edilməsi məsələsinə baxılıb. Şura [Mətn].- Bakı: Əbilov, genişləndirmək yolu ilə sülhün və Azərbaycanın elm və ədəbiyyat tarixində Zeynalov və oğulları, 2002.- təhlükəsizliyin möhkəmlənməsinə kömək özünəməxsus yer tutmuş Mir Cəlal Paşaye- 47 s. etmək YUNESKO-nun əsas məqsədidir. vin, məşhur rəssam Səttar Bəhlulzadənin İnternetdə 1972-ci ildə YUNESKO ümumdünya 100 illik yubileylərinin və Şərq dünya- www.healt.gov.az mədəni və təbii irsin qorunması haqqın- sının ilk operası hesab edilən “Leyli və www.mfa.gov.az da konvensiya qəbul edib. Azərbaycan Məcnun”un səhnəyə qoyulmasının 100 www.unesco.org 1992-ci il iyunun 3-də YUNESKO-ya üzv illiyinin YUNESKO çərçivəsində qeyd qəbul edilib, 1996-cı ildə isə YUNES- olunması barədə qərar qəbul edilib. KO ilə Azərbaycan arasında əməkdaşlıq 2004-cü il avqustun 13-də Azərbay- sahəsində memorandum imzalanıb. canın şifahi xalq ədəbiyyatının və musi- Həmin vaxtdan etibarən Azərbaycanla qi irsinin qorunub saxlanması və inkişaf YUNESKO arasında əlaqələr inkişaf etdirilməsi sahəsində yorulmaz səylərinə etməyə başlayıb. görə Milli Məclisin üzvü, Heydər Əliyev Bu illər ərzində Azərbaycan bu Fondunun prezidenti Mehriban xanım təşkilatın bir sıra konvensiyalarına qo- Əliyeva YUNESKO-nun Xoşməramlı şulub. YUNESKO-nun himayədarlığı ilə Səfiri adına layiq görülüb. Məhz bundan Azərbaycanda elm, təhsil, və mədəniyyət sonra bu təşkilatla Azərbaycan arasında sahəsində bir sıra layihələr həyata keçiri- əlaqələr daha da sürətlə inkişaf etməyə lib. Bakı şəhərinin tarixi mərkəzi olan İçəri başlayıb. şəhər memarlıq kompleksi 2000-ci ilin 28 iyul 2010-cu ildə YUNESKO-nun dekabr ayında Ümumdünya İrs siyahısına baş direktoru İrina Bokova Azərbaycana salınıb. Lakin təşkilatın İçərişəhərlə bağ- rəsmi səfər edib. O, Bakıda Azərbaycanın lı tövsiyələri tam yerinə yetirilmədiyinə YUNESKO üzrə Milli Komissiyasının görə o, 2004-cü ilin iyulunda YUNESKO- təşkilatçılığı ilə dəyirmi masada işti- nun təhlükədə olan abidələr siyahısına rak edib. Xoşməramlı səfir “Azərbaycan daxil edilib. 2000-ci ildə Azərbaycanda mədəniyyətlərarası dialoq və yaxınlaşma- Beynəlxalq Sülh Mədəniyyəti ili geniş da unikal yerə malikdir” kimi əhəmiyyətli qeyd edilib, “Manifest – 2000” adı altın- bəyanat vermişdir. da seminarlar, sərgilər, konsertlər təşkil edilib. Azərbaycan muğamları qurumu- 141 Tarixdə bu gün

İYUN SƏHİYYƏ İŞÇİLƏRİ GÜNÜ 17 2001

17 iyun ölkəmizdə Səhiyyə Nazirliyinin yarandığı tarixli Sərəncamı ilə Səhiyyə Nazirliyi təşkil olundu. tarixdir və bu günün səhiyyə işçilərinin peşə bayramı İlk Səhiyyə naziri Xudadat bəy Rəfibəyli oldu. Yeni kimi qeyd olunması da elə bu amillə bağlıdır. təşkil olunmuş nazirliyin qarşısında o vaxtlar geniş ya- İnsan üçün çox qiymətli olan, lakin çox vaxt qay- yılmış vəba, taun, qızılca, vərəm, malyariya kimi keçi- ğısına qalmadığı ən böyük sərvət sağlamlıqdır. İn- ci xəstəliklərin qarşısını almaq, xəstəxanalar və feldşer san sağlamlığını qoruyan qədim peşə sahibləri isə məntəqələri açmaq, ixtisaslı həkimlər və tibb bacıla- həkimlərdir. Hələ lap qədim zamanlardan insanın sağ- rı hazırlamaq kimi vəzifələr dururdu. Bu məqsədlə lamlıq problemləri elmli adamları çox maraqlandırırdı. Azərbaycan hökumətinin xarici ölkələrə oxumaq üçün Qədim Misir kahinləri həm də tibb elminə bələd idilər. göndərdiyi 100 nəfər istedadlı gənc arasında həkimlik Onlar fironların və əyanların meyitlərini mumiyalamaq ixtisasına yiyələnənlər də var idi. üçün onların bədənini yarır və insan orqanizminin qu- Sovet dövründə də Azərbaycanda səhiyyə dövlətin ruluşu ilə tanış olurdular. Arxeoloji qazıntılar zamanı nəzarətində olan və daimi inkişaf edən bir sahə olub. tapılmış cərrahiyyə alətləri də bunu sübut edir. Qədim Belə ki, bu illərdə tibb işçilərinin sayı xeyli artıb, şumerlər, hindlilər, çinlilər və başqa xalqlara da tibbi müxtəlif rayon və kəndlərdə tibbi xidmətin səviyyəsi biliklər məlum idi. Şərq müdriki, böyük türk alimi İbn yüksəlib. Azərbaycanlı tibb işçiləri isə biliklərini artır- Sinanın tibb kitabları uzun illər boyu Avropa alimlərinin maq üçün adətən Rusiyaya - Moskvaya göndəriliblər. stolüstü kitabı olmuşdur. Bildirək ki, bu ənənə indi də davam etdirilir və Ümumilikdə isə “Loğmanlar ölkəsi” adlandırılan səhiyyənin müxtəlif sferalarında çalışan azərbaycanlı Azərbaycanda səhiyyənin tarixi çox qədimdir. Belə kadrlar təkmilləşdirilmələri üçün Rusiya da daxil ol- ki, yerli təbiətin dərman bitkiləri ilə zəngin olma- maqla dünyanın bir çox ölkəsinə göndərilirlər. Bun- sı ölkədə təbabətin inkişafına əlverişli şərait yaradıb. dan əlavə, Azərbaycan tibbi ümumdünya səhiyyəsi Xidmətinin bünövrəsi təbii müalicəvi üsullarla qoyu- ilə əlaqələr qurur, ölkəmizdə vaxtilə çətin hesab olu- lan səhiyyəmiz getdikcə təkmilləşərək bugünkü inki- nan cərrahiyyə əməliyyatları gerçəkləşdirilir. Əhaliyə şaf səviyyəsinə çatıb. Beləliklə də, Azərbaycanda ilk göstərilən tibbi xidmətdə aparılan dəyişikliklərin iri müalicə müəssisəsi yaranıb ki, bu da XIX əsrin ən yaddaqalanı isə 2008-ci il fevralın 1-dən dövlət sonlarına təsadüf edir. 1870-ci ildə Bakı şəhərinin ilk tibb müssisələrində pulsuz tibbi xidmətin tətbiqini xəstəxanası - Mixaylov adına xəstəxana açılıb və cəmi göstərmək olar. 25 çarpayıdan ibarət olub. Burada çalışan ilk həkimlər XX-XXI əsrin hüdudlarında insanın sağlamlığı isə Larionov və Medvani soyadlı tibbi işçiləri idi. XIX daha çox diqqət mərkəzindədir. Ümumdünya Səhiyyə əsrin sonu - XX əsrin əvvəllərində neft şirkətlərinin Təşkilatının (ÜST) Nizamnaməsində sağlamlıq insanın rəhbərləri fəhlələrin sağlamlığına nəzarət üçün öz ən əsas hüquqlarından hesab edilir. vəsaitləri hesabına xəstəxanalar tikdiriblər. Balaxa- İndi Azərbaycanda öz sənətinin sirlərinə dərindən nı, Sabunçu, Ramanadakı xəstəxanalar məhz neftçilər bələd olan, insanların sağlamlığı keşiyində duran üçün nəzərdə tutulmuşdu. minlərlə səhiyyə işçisi vardır. Azərbaycan Respublika- Azərbaycanda tibbin inkişafı daha çox XX əsrlə sı Prezidenti Heydər Əliyevin 4 iyun 2001-ci il tarix- bağlıdır. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti yaradıldıqdan li Sərəncamına əsasən 17 iyun Səhiyyə İşçiləri Günü sonra onun həyata keçirdiyi sosial-mədəni tədbirlərdən kimi qeyd olunur. biri də sağlamlığı mühafizə ilə bağlı idi. Bununla əlaqədar olaraq Nazirlər Şurasının 17 iyun 1918-ci il

142 Tarixdə bu gün

İYUN NARKОMANİYAYA VƏ NARKОBİZNЕSƏ 26 QARŞI BЕYNƏLXALQ MÜBARİZƏ GÜNÜ

Bu gün bəşəriyyəti düşündürən və ra- Gəncə və Lənkəranda cəmlənib. hatsız edən ən ağrılı problemlərdən biri də Narkomanlıq cəmiyyətin özəyi olan cəmiyyətin ciddi bəlasına, xalqın, millətin ailəni dağıdır, qeyri stabil şəraitin yaranma- təhlükə mənbəyinə çevrilən narkomaniya sına səbəb olur. Narkomaniya təhlükəsinə və geniş anlamda narkotizmdir. qarşı mübarizəni gücləndirmək məqsədilə Narkomanlığın tarixi çox qədimdir. Azərbaycan Respublikasının Preziden- Hələ eramızdan əvvəl narkotik tərkibli ti 26 avqust 1996-cı ildə “Narkomaniya vasitələr haqqında məlumatlara yunan, və narkotika dövriyyəsinə qarşı tədbirlər roma, ərəb alim və həkimlərinin əsərlərində haqqında” Fərman vermişdir. 1999-cu rast gəlinir. Ümumiyyətlə, tiryəkli prepa- ildə Azərbaycan Respublikasının Milli ratlar Orta əsrlərdə təbabətdə geniş yayıl- Məclisi tərəfindən “Narkotik vasitələr psi- mış, tiryəkdən hazırlanan dərmanlardan xotron maddələrin qanunsuz dövriyyəsi Ədəbiyyat ruhi xəstələri sakitləşdirmək, əzabları haqqında” qanun qəbul etmişdir. Cəfərov, R. Azərbaycan və azaltmaq, spazma və sarsıntıları götürmək, Bu fərman əsasında ölkəmizdə 2000-ci hüquqi islahatlar [Mətn]: pozulmuş əsəb-sinir sistemini bərpa etmək ilədək narkomanlığın yayılmasına, narko- məqalələr və çıxışlar toplusu kimi müalicə işlərində istifadə olunub. tik vasitələrin və psixotrop maddələrin qa- /Ramiz Cəfərov .- Bakı , 2005.- 208 s. Son illər respublikamızda narkotik nunsuz dövriyyəsinə qarşı mübarizə üzrə vasitələrə və bihuşedici maddələrə qarşı Ümummilli Proqram hazırlanmış, Narko- Narkomaniya IV/QİÇS [Mətn] /Sağlam İnkişaf və mübarizə xeyli güclənmiş, bu sahəyə ca- manlığa və Narkotik Vasitələrin Qanunsuz Maarifləndirmə İctimai vabdeh olan dövlət orqanları ilə yanaşı, Dövriyyəsinə Qarşı Mübarizə üzrə Dövlət Birliyi; Azərb. Resp. Gənclər ictimai təşkilatlar da fəallığı xeyli artır- Komissiyası yaradılmış, 18 iyun 1999- və İdman Nazirliyi; tərt. ed. mışlar. Rəsmi statistikaya görə son beş cu ildə isə Milli Məclis tərəfindən “Nar- İ.Əsədli; layihənin rəhbəri: A. Xəlilov.- Bakı : Müəllim , ildə Azərbaycanda narkomanların sayı 10 kotik vasitələrin, psixotrop maddələrin 2009.- 39 s. dəfə artıb. Son məlumatlara əsasən res- qanunsuz dövriyyəsinə qarşı mübarizə İnternetdə publikada narkomanların rəsmi sayı 22 haqqında” Azərbaycan Respublikası Qa- www.narkomaniya.narod.ru min nəfərdən artıqdır. Azərbaycanda daha nunu qəbul olunmuşdur. Bu Qanunun geniş istifadə olunan narkotiklər tiryək, başlıca əhəmiyyəti ondan ibarətdir ki, www.az.wikipedia.org heroin, çətənə, həşiş, ekstazi, kokain və Azərbaycanda narkotik tərkibli bitkilərin LSD-dir. kultivasiyası, narkotik vasitələrin və psi- Azərbaycan Respublikası mühüm tran- xotrop maddələrin istehsalı, dərman pre- zit məntəqəsidir, xüsusən Əfqanıstandan paratlarının və xammalın hazırlanması Rusiya və Avropaya heroin nəqlində qanunla qadağan edilmişdir. Azərbaycan Respublikasında narkotik Narkomanlıq cinayətkarlığı, zorakılığı maddələrin daxili istehlakı artmaqda da- və korrupsiyanı yaradır, QİÇS-in sürətlə vam edir. Ölkəmizdə tələbələr narkoman- artmasına təkan verir, sosial-iqtisadi inki- ların üçdə birindən çoxunu 30-35% təşkil şafı səngidir, ailə və icmaları dağıdır, so- edir. Heroin istifadəçilərinin əksəriyyəti sial partlayışlara sürükləyir. 64,6% iri şəhərlərdə Bakı, Sumqayıt,

143 Milli Qəhrəmanlar İYUN 45 MÖVSÜM MƏMMƏDOV 6 illiyi 1967 Milli Qəhrəman Mövsüm Şahin oğlu Məmmədov əməliyyatlarında fəal iştirak edir. 1994- 1967-ci il iyun ayının 6-da Xocalı ra- cü ildə Şuşa Rayon Polis şöbəsinin yonunun Kosalar kəndində dünyaya Post-Patrul Xidməti bölüyünə koman- göz açmışdır. dir təyin edilmişdir. Canhəsən kənd ibtidai məktəbini 1995-ci ildə PPX-nin komandiri bitirdikdən sonra orta təhsilini 1984- vəzifəsinə irəli çəkilir. cü ildə doğma kəndində başa vurmuş- Azərbaycan Respublikası Prezi- dur. dentinin 25 fevral 1997-ci il tarixli 553 1985-ci ildə ordu sıralarına çağırıl- saylı Fərmanı ilə Məmmədov Möv- mışdır. 1987-ci ildə ordudan tərxis olu- süm Şahin oğluna “Azərbaycanın Mil- Ədəbiyyat naraq Vətənə dönmüşdür. O, 1988-ci li Qəhrəmanı” fəxri adı verilmişdir. Mövsüm Şahin oğlu ildə Şuşa elektrik Şəbəkəsi Birliyində 1998-ci ildə DİN-nin Polis Akde- Məmmədova “Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı” adı ilk əmək fəaliyyətinə başlayır. miyasını bitirmişdir. verilməsi haqqında : M. Məmmədov 1990-cı ildən Şuşa Rayon Polis Şöbəsinin xidmət Azərbaycan Respublikası həyatını Daxili İşlər orqanlarına bağ- üzrə rəis müavini vəzifəsində çalış- Prezidentinin Fərmanı, 25 layır. 1992-93-cü illərdə ağır döyüş mışdır. fevral 1997-ci il [Mətn]// Azərbaycan.- 1995.- 26 fevral.- S.1. Əsgərov, V. Məmmədov Mövsüm Şahin oğlu [Mətn] //Əsgərov, V. Azərbaycanın Milli Qəhrəmanları.- Bakı ,2005.- S.243. İnternetdə www.az.wikipedia.org www.google.az

144 Milli Qəhrəmanlar İYUN 60 İSRAFİL ŞAHVERDİYEV 11 illiyi 1952-1994 Milli Qəhrəman

İsrafil Şahverdi oğlu Şahverdiyev Gecədən səhərə kimi davam edən 1952-ci il iyun ayının 11-də Laçın ra- ağır döyüşdə erməni yaraqlıları güc- yonunun Unannovu kəndində anadan lü müqavimətlə rastlaşdılar və geri olmuşdur. 1959-cu ildə Unannovu çəkilməyə məcbur oldular. kənd orta məktəbinə getmiş, 1969-cu İsrafil Şahverdiyev öz rotası ilə ildə həmin məktəbi bitirmişdir. 1971- 1992-ci il sentyabrın 19-dan noyabrın 1974-cü illərdə ordu sıralarında ol- 17-nə qədər Hocaz qayası və Hocaz muşdur. 1975-ci ildə Laçın rayon Da- kəndi uğrunda gedən döyüşlərdə iş- xili İşlər şöbəsində milis nəfəri kimi tirak etmişdir. O, dəfələrlə kəşfiyyata əmək fəaliyyətinə başlamışdır. getmiş, düşmənin yerinin təyin olun- Yağı düşmən torpaqlarımıza bas- masında qəhrəmanlıq göstərmişdir. 6 qın edən vaxtdan, bir polis işçisi yanvar 1994-cü il... Onun rotası Fü- kimi əhalinin təhlükəsizliyinin təmin zuli rayonunun kəndlərini erməni iş- edilməsində və quldurların tutulub ğalından azad etmək üçün döyüşə ge- zərərsizləşdirilməsində yaxından işti- dir. Rota Horadiz qəsəbəsini, eləcə də rak etmiş, fədakarlıqlar göstərmişdir. digər 4 kəndi azad edir. Onun şücaəti nəticəsində Qaladərəsi İgid komandirin son döyüşü 13 kəndini keçməyə cəhd edən iki yanvar 1994-cü ildə olur. Rota bir erməni cəsusu yaxalanmışdır. Salatın neçə istiqamətdən hucuma keçərək, Əsgərovanın həyatına qəsd edən qul- düşmənin əsas qüvvəsini sarsıdır. durların ələ keçirilməsində də onun Düşmənin müqaviməti qırılmaqda idi. böyük əməyi olmuşdur. Cəsur komandir yaralı döyüşçülərinə 1991-ci ilin yazında Qaladərəsi kömək etmək üçün pulemyotun arxa- kəndini erməni quldurlarından təmiz- sına keçir. Bu an qarşı tərəfdən atılan ləmək məqsədilə plan hazırlanır. mərmi onun həyatına son qoyur. Ədəbiyyat Ailəli idi. Üç övladı yadigar qalıb. Azərbaycan Respublikası Prezi- Azərbaycan Respublikasının bir qrup hərbi qulluqçusuna və polis işçilərinə “Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı” adı verilməsi haqqında : [Leytenant Şahverdi- dentinin 15 yanvar 1995-ci il tarixli yev İsrafil Şahverdi oğlu – Azərbaycan Respublikasının suverenliyi və ərazi bü- 262 saylı Fərmanı ilə Şahverdiyev İs- tövlüyünün qorunmasında, Vətənimizin torpaqlarının erməni işğalından müdafiə rafil Şahverdi oğluna ölümündən son- edilməsində gedən döyüşlərdə qəhrəmanlıqla vuruşaraq göstərdiyi şəxsi igidlik və şücaətə, öz müqəddəs əsgəri və xidməti borcunun şərəflə yerinə yetirılməsindəki ra “Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı” misilsiz xidmətlərinə görə]: Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Fərmanı, fəxri adı verilmişdir. 15 yanvar 1995-ci il [Mətn]// Azərbaycan.-1995.-17 yanvar.-S.-1. (ölümündən Bakı şəhərinin Şəhidlər Xiyaba- sonra). nında dəfn edilib. Əsgərov, V. Şahverdiyev İsafil Şahverdi oğlu [Mətn] //Əsgərov, V. Azərbaycanın Laçın rayon orta məktəblərindən Milli Qəhrəmanları.- Bakı, 2005.- S. 207. biri qəhrəmanın adını daşıyır. Şahverdiyev İsrafil Şahverdi oğlu //Azərbaycanın Milli Qəhrəmanları: biblioq- rafiya /tərt. ed. H.Həmidova; M.F.Axundov adına Azərbaycan Milli Kitabxanası.- Bakı, 2008.- S.193.

145 Milli Qəhrəmanlar İYUN 50 MALİK ƏSƏDOV 27 illiyi 1962-1992 Milli Qəhrəman

Malik Hamil oğlu Əsədov 1962-ci ermənilər kəndə hər tərəfdən hücuma il iyun ayının 27-də Yevlax rayonu- keçmişdilər. Yaraqlıların sayı yüzə ya- nun Havarlı kəndində doğulmuşdur. xın idi. Onlar isə cəmi 6 nəfər idilər. 1979-cu ildə orta məktəbi bitirmiş, Polislər geri çəkilməyə məcbur oldu- sonra ordu sıralarına çağırılmışdı. Qa- lar. Malik Əsədov bir neçə yara al- zaxıstanda hərbi xidmətini başa vur- mışdı. Amma o, yenə də cəsarətlə dö- duqdan sonra Mingəçevir şəhər 45 yüşürdü. Şuşa polisinin əməkdaşları saylı Müstəqil Hərbiləşdirilmiş Yan- özlərini onlara yetirdilər. Lakin artıq ğından Mühafizə Hissəsində əmək gec idi. Malik gözlərini əbədi yummuş- fəaliyyətinə başlamışdır. du, erməni faşistləri onu qəddarlıqla Qarabağ hadisələri başlayanda qətlə yetirmişdilər. Ancaq Malik də o, əsgər paltarı geyinərək Xocalıda, son məqamında belə borclu qalmamış- Əsgəranda, Ağdamda, Şuşada gedən dı, ətrafda onlarla düşmən cəsədi yerə ağır döyüşlərdə iştirak edir. Çox keç- sərilmişdi. mir ki, onu bölmə müdiri təyin edirlər. Ailəli idi. Üç övladı var. Göstərdiyi əla xidmətlərə görə bir Azərbaycan Respublikası Preziden- neçə dəfə DİN-nin Fəxri Fərmanlarına tinin 8 oktyabr 1992-ci tarixli 264 saylı və mükafatlarına layiq görülür. Fərmanı ilə Əsədov Malik Hamil oğ- 1992-ci il yanvar ayının 12-də onu luna ölümündən sonra “Azərbaycanın Mingəçevirdən 20 nəfərlə birlikdə Milli Qəhrəmanı” fəxri adı verilmiş- Şuşa şəhərinə göndərdilər. Onlar bu- dir. rada mühafizə məqsədilə postlarda Havarlı kəndində dəfn edilmişdir. dururdular. Sonra isə onları Daşal- Təhsil aldığı Havarlı kənd orta tı kəndinin yaxınlığındakı Nəbilər məktəbi onun adını daşıyır. Həmin kəndinə göndərdilər. Yanvarın 18-də məktəbdə və Mingəçevir şəhərində – Ədəbiyyat işlədiyi idarənin önündə qəhrəmanın büstü qoyulmuşdur. Azərbaycan Respublikası Daxili işlər orqanlarının bir qrup əməkdaşına “Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı” adı verilməsi haqqında : [Əsədov Malik Hamil oğlu – daxili xidmət serjantı – Azərbaycan Respublikasının suverenliyi və ərazi bütövlüyünün qorunmasında, dinc əhalinin təhlükəsizliyinin təmin edilməsində göstərdiyi şəxsi igidlik və şücaətə görə] : Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Fərmanı, 8 oktyabr 1992-ci il [Mətn]//Azərbaycan.- 1992.- 9 oktyabr.- S. 1.- (ölümündən sonra). Əsədov Malik Hamil oğlu [Mətn]: biblioqrafiya //Azərbaycanın Milli Qəhrəmanları /tərt. ed. H.Hərifət; M.F.Axundov adına kitabxana.- Bakı, 2008.- S. 68-69. Əsədov Malik Hamil oğlu [Mətn] /V.Əsgərov //Azərbaycanın Milli Qəhrəmanları.- Bakı, 2005.- S. 67. İnternetdə www.az.wikipedia.org

146 Milli Qəhrəmanlar İYUN

60 ƏNVƏR FƏRƏCOV 28 illiyi 1952-1991 Milli Qəhrəman Ənvər Səyyad oğlu Fərəcov 1952- lis əməkdaşlarını itkisiz azad edirlər. ci il iyun ayının 28-də Goranboy ra- Bu əməliyyata görə bölmə rəisi DİN yonunun Sarov kəndində doğulmuş, tərəfindən mükafatlandırılır. 11 sent- 1968-ci ildə Sarov kənd orta məktəbini yabr 1991-ci ildə yağı düşmən böyük bitirmişdir. Sonra Azərbaycan Kənd qüvvə ilə Goranboy rayonunun Erkəç, Təsərrüfatı İnstitutuna daxil olmuşdur. Mənəşli, Buzluq kəndlərinə hücu- 1990-cı ildə Özbəkistan Milis Akade- ma keçmişdi. Bu, Ənvər Fərəcovun miyasını bitirərək Azərbaycan DİN- son döyüşü idi. O, bu döyüşdə nin sərəncamına göndərilir. qəhrəmancasına həlak oldu. 18 avqust 1991-ci il. Ənvər Fərəcov Ailəli idi. Bir oğlu, bir qızı yadigar yoldaşlarını mühasirədən çıxart- qalıb. maq üçün qeyri-bərabər döyüşə girir. Azərbaycan Respublikası Prezi- Ermənilərin mühasirəsini yararaq po- dentinin 8 oktyabr 1992-ci il tarixli Ədəbiyyat 214 saylı Fərmanı ilə Fərəcov Ənvər Azərbaycan Respublikası Daxili işlər orqanlarının bir qrup əməkdaşına Səyyad oğluna ölümündən sonra “Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı” adı verilməsi haqqında : [Fərəcov Ənvər “Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı “ Səyyad oğlu – Goranboy polis şöbəsinin Todan PB-nin rəisi – Azərbaycan fəxri adına layiq görülmüşdür. Respublikasının suverenliyi və ərazi bütövlüyünün qorunmasında, dinc əhalinin Goranboy rayonunda dəfn edilmiş- təhlükəsizliyinin təmin edilməsində göstərdiyi şəxsi igidlik və şücaətə görə]: Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Fərmanı, 8 oktyabr 1992-ci il [Mətn]// dir və büstü qoyulmuşdur. Azərbaycan.- 1992.- 9 oktyabr.- S.1.- (ölümündən sonra). Əsgərov, V. Fərəcov Ənvər Səyyad oğlu [Mətn] /V.Əsgərov //Azərbaycanın Milli Qəhrəmanları.- Bakı, 2005.- S. 71. Nazim, N. Fərəcov Ənvər Səyyad oğlu: (1952-1991) [Mətn] /N.Nazim //İstiqlal ulduzları.- Bakı, 1995.- S. 52-53. Seyidzadə, M. Fərəcov Ənvər Səyyad oğlu [Mətn] /M.Seyidzadə //Milli qəhrəmanlar zirvəsi.- Bakı, 2010. - S. 77. Zeynalov, R. Fərəcov Ənvər Səyyad oğlu [Mətn] /R.Zeynalov //Azərbaycanın Milli Qəhrəmanları.- Bakı, 1996.- S. 76. İnternetdə www. az.wikipedia.org www.milliqahraman.az www. adam.az

147 Mühəndis işi.Texnika İYUN 95 HÜSEYN RƏSULBƏYOV 26 illiyi 1917-1984 Mühəndis Hüseyn Cümşüd oğlu Rəsulbəyov işləmişdir. 1917-ci il iyun ayının 26-da Dərbənd Hüseyn Rəsulbəyov 1968-ci ildə şəhərində anadan olmuşdur. artilleriya general-leytenantı rütbəsini O, 1936-cı ildə Leninqrad Elektro- almışdır. 1978-ci ildə SSRİ-nin fəxri texniki Rabitə İnstitutuna daxil olmuş- radisti, 1966-cı ildə Azərbaycan SSR dur. 1938-ci ildə həmin institutdan Əməkdar mühəndisi adına layiq görul- Moskvanın F.E.Derjinski adına Hərbi müşdür. Artelleriya Akademiyasının 3-cü kur- O, zenit artilleriyası sahəsində suna köçürülmüşdür və 1941-ci ildə bir sıra səmərələşdirici təkliflərin və oranı bitirmişdir. əsərlərin müəllifidir. Ehtiyata çıxandan H.Rəsulbəyov 1938-ci ildən so- sonra 1975-ci ildə Azərbaycan SSR vet ordusunda xidmət etmişdir. O, Rabitə naziri vəzifəsində işləmişdir. Böyük Vətən Müharibəsində Hava Hüseyn Rəsulbəyov Lenin ordeni, Ədəbiyyat Hücumundan Müdafiə dairəsi qo- 2-ci dərəcəli Vətən müharibəsi, Qır- mızı Əmək Bayrağı, Ulduz ordenləri Hüseynov, Ö. Yaddaşlarda şunları tərkibində briqada, diviziya qaldı... [Mətn]: [General, birləşmələri qərargahında müxtəlif və medallarla təltif edilmişdir. rabitə təşkilatçısı Hüseyn mühəndis vəzifələrində çalışmış, Artilleriya general-leytenantı, Rəsulbəyov haqqında] Odessa, Kerç, Sevastopol və Şimali Azərbaycanın Əməkdar mühəndisi /Ö.Hüseynov //Xalq qəzeti. -1997.-21 fevral.- S.5. Qafqazın (Krasnodar, Novorossiysk, Hüseyn Cümşüd oğlu Rəsulbəyov Tuapse) müdafiəsində iştirak etmişdir. 1984-cü ildə Bakı şəhərində vəfat et- Rəsulbəyov məktəbi [Mətn]: [General Hüseyn Müharibədən sonra Qırmızı Bayraq mişdir. Rəsulbəyov haqqında ordenli Bakı HHM dairəsi qoşunların- 2000-ci ildə onun xatirəsini xatirələr].- Bakı: İsmayıl da məsul hərbi vəzifələrdə xidmətdə əbədiləşdirmək məqsədi ilə Heydər NPM, 1997.- 40 s. olmuşdur. Əliyevin sərəncamı ilə Hüseyn Cüm- İnternetdə H.Rəsulbəyov 1960-1965-ci illərdə şüd oğlu Rəsulbəyovun yaşadığı bina- www.az.wikipedia.org Bakı HHM dairəsi hərbi hissələrində ya xatirə lövhəsi vurulmuşdur. komandan müavini, 1966-1975- ci illərdə hərbi hissə komandanı

148 Teatr.Kino.Estrada.Sirk

İYUN 80 HACIBABA BAĞIROV 12 illiyi 1932-2006 Aktyor

Hacıbaba Ağarza oğlu Bağırov 1932- “Hicran”ında Mitoş, “Nəğməli Könül”də ci il iyun ayının 12-də Bakı şəhərində Fərzəli, V.Adıgözəlovun “Nənəmin şah- fəhlə ailəsində anadan olmuşdur. 1947- lıq quşu”nda Cəsarət, S.Hacıbəyovun ci ildə orta məktəbi bitirəndən sonra, “Qızılgül”ündə Nadir, A.Məşədibəyovun kiçik yaşlarından teatr sənətinə olan bö- “Toy kimindir?”ində Uzun, E.Sabitoğlu, yük həvəsi onu Azərbaycan Dövlət Aka- T.Vəliyevanın “Bankir Adaxlı”, “Sizinlə demik Dram Teatrı nəzdindəki aktyor gülə-gülə”, “Bildirçinin bəyliyi”, “92 studiyasına gətirib çıxarmışdır. Orada dəqiqə gülüş” trilogiyasında Sonqulu, sənət korifeylərindən dərs alan Hacıbaba “Məhəbbət oyunu”nda Nuruş, “On min Bağırov 1950-ci ildə Lənkəran Dövlət dollarlıq keyf”də Fərzəli kimi rolları ta- Dram Teatrında ilk müstəqil yaradıcılıq maşaçıların dərin rəğbətini qazanmışdır. Ədəbiyyat fəaliyyətinə başlamışdır. H.Bağırovun teatrla yanaşı kino Ağaoğlu, T. Zəmanəsinin H.Bağırov 1953-cü ildə Azərbaycan sahəsində də fəaliyyəti uğurlu olmuşdur. gülüş ustası [Mətn] Dəmiryol Məktəbini bitirmiş, bir müddət “Ulduz”da Möhsün, “Mehman”da Arif, /T.Ağaoğlu //Azərbaycan .- Biləcəri deposunda maşinist köməkçisi “Onun bəlalı sevgisi”ndə Qaraxalov, 2008.- 13 iyun.- S. 6 . işləmişdir. 1959-1960-cı illərdən isə Da- “Alma-almaya bənzər”də Məmmədəli, Fərəcova, Z. Sev məni xili İşlər Nazirliyinin Klubuna rəhbərlik “Şirbalanın məhəbbəti”ndə Şirbala rolları dəlilər kimi… [Mətn]: [Arzu Bağırova həyat etmişdir. kino həvəskarları tərəfindən maraqla qar- yoldaşı Hacıbaba Bağırov O, 1960-cı ildə C.Cabbarlı adına Gəncə şılanmışdır. haqqında] //El.- 2009.- № Dövlət Dram Teatrının aktyor truppası- Hacıbaba Bağırov 1989-cu ildə 74.- S.16-25. na qəbul olmuşdur. Bu kollektivdə Fuad “Tənqid-Təbliğ” Teatrını yaratmış, bura- Komik obrazların mahir (Almas), Şahsuvar (Komsomol poeması), da 1996-cı ilədək teatrın direktoru və bədii ifaçısı [Mətn]: Hacıbaba Bağırov //Mədəniyyət .- Rəşid (Anacan) kimi müxtəlif səpkili rol- rəhbəri vəzifələrində çalışmışdır. 1996-cı 2010.- 11 iyun.- S. 14. lar oynayan Hacıbaba 1962-ci ildə Mu- ildən isə Ş.Qurbanov adına Azərbaycan İnternetdə siqili Komediya Teatrına dəvət almışdır. Dövlət Musiqili Komediya Teatrının di- Burada fəaliyyət göstərdiyi 26 il ərzində rektoru, bədii rəhbəri olmuşdur. O, 2001-ci www.az.wikipedia.org yaratdığı 50-dən çox rolun onun gülüş ildə E.Sabitoğlu ilə T.Vəliyevanın yazdığı ustası kimi püxtələşməyində və populyar “Bankir adaxlı” tamaşasına görə “Qızıl olmağında böyük təsiri olmuşdur. Dərviş” mükafatına layiq görülmüşdür. Hacıbaba Bağırovun iştirak etdiyi - Onun teatr və kino sahəsindəki Üzeyir Hacıbəyovun “Arşın mal alan”ında uğurlu fəaliyyəti dövlət tərəfindən Soltan bəy, “O olmasın, bu olsun”da qiymətləndirilmiş – 1974-cü ildə Res- Məşədi İbad, Z.Hacıbəyovun “50 yaşın- publikanın Əməkdar artisti, 1982-ci ildə da cavan”ında Orduxan, S.Ələsgərovun Azərbaycanın Xalq artisti fəxri adlarına “Həmişəxanım”ında Cəbi Cüməzadə, layiq görülmüşdür. “Hardasan, ay subaylıq”da Novruzəli, Hacıbaba Ağarza oğlu Bağırov 6 okt- Ə.Abbasovun “Həyətim mənim – həyatım yabr 2006-ci il tarixində Bakıda vəfat et- mənim”də Qulam, E.Sabitoğlunun mişdir.

149 Musiqi.Opera.Balet İYUN 75 ZEMFİRA SƏFƏROVA 10 illiyi 1937 Musiqişünas

Zemfira Yusif qızı Səfərova 1937- görkəmli musiqişünası Mir Möhsüm ci il iyun ayının 10-da Bakıda ziyalı Nəvvabın və b. yaradıcılığını dərindən ailəsində anadan olmuşdur. tədqiq etmiş və “Azərbaycanın musiqi Z.Səfərova 1960-cı ildə Azərbaycan elmi (XIII-XX əsrlər)” adlı fundamen- Dövlət Konservatoriyasının Nəzəriyyə tal monoqrafiyasını yazmışdır. fakültəsini bitirmişdir. O, bir sıra beynəlxalq elmi simpozi- Görkəmli müsiqişünas alim Zem- um və konqreslərdə müasir musiqişü- fira Səfərova 1962-ci ildə AMEA-nin naslığın mühüm və aktual problemləri Memarlıq və İncəsənət İnstitutunun mövzusunda çıxış etmişdir. aspiranturasına daxil olmuş, kiçik Uzun illər Bəstəkarlar İttifaqının elmi işçi vəzifəsindən şöbə müdiri üzvü olan Z.Səfərova hal-hazırda İt- Ədəbiyyat vəzifəsinədək yüksəlmiş və 1980-cı tifaqın “Musiqişünaslıq və tənqid” Əfəndiyev, R. Musiqi ildən bu günədək “Azərbaycan musi- bölməsinin rəhbəri, “Musiqi dünyası” elmimizin fədası [Mətn] /R.Əfəndiyev.- Bakı: Elm, qisinin tarixi və nəzəriyyəsi” şöbəsinə jurnallarının redaksiya heyətinin, elmi 2010.- 54 s. rəhbərlik edir. şuranın üzvüdür. Müstəqillik dövründə 20-dən çox kitab, 150-dən artıq elmi Z.Səfərova 1989-cu ildə Əməkdar Azərbaycan musiqisinə bir əsərin müəllifi olan Z.Səfərovanın ya- incəsənət xadimi, 1996-cı ildə baxış [Mətn] // Qobustan.- radıcılığı ən qədim yazılı abidəmiz sənətşünaslıq doktoru, 1998-ci ildə isə 2009.- №2.- S.12-14. olan “Dədə Qorqud”un musiqi dün- professor adı almışdır. Zemfira xanım Nəbiyev, B. Musiqi tarixi- yasına, orta əsrlərin musiqi elminə, həmçinin “Humay ilahəsi – 96” müka- mizin yorulmaz tədqiqatçısı [Mətn] /B.Nəbiyev.- Bakı: Azərbaycan bəstəkarlıq məktəbinin fatı laureatıdır. Elm, 2010.- 47 s. klassikləri Üzeyir Hacıbəyli və Qara Professor Zemfira Yusif qızı Şərq və Qərbin möhtəşəm Qarayevə, müasir yaradıcılıq prosesi Səfərova hal-hazırda Azərbaycan Res- vəhdəti [Mətn] // Musiqi və ifaçılıq sənətinə həsr edilmişdir. publikasının Prezidenti yanında Ali At- dünyası.-2009.-№3-4.-S.22- Z.Səfərova qədim və orta əsr testasiya Komissiyasının sənətşünaslıq 24. Azərbaycan musiqi tarixini tədqiq et- və memarlıq üzrə ekspert komissiyası- Tahirzadə, Ü. Zemfira miş, Səfiəddin Urməvi, Əbdülqadir nın sədridir. Yusif qızı Səfərova [Mətn]: biblioqrafik göstərici əl-Marağainin, eləcə də XIX əsrin /Ü.Tahirzadə.- Bakı: Elm, 2010. - 61 s. İnternetdə www.az.wikipedia.org

150 Musiqi.Opera.Balet İYUN 65 FİDAN QASIMOVA 17 illiyi 1947 Opera müğənnisi Fidan Əkrəm qızı Qasımova 1947- 1974-cü ildən başlayaraq Fidan ci il iyun ayının 17-də Bakı şəhərində Qasımova Azərbaycan Dövlət Opera ziyalı ailəsində anadan olmuşdur. və Balet Teatrının aparıcı solisti kimi Hələ uşaq yaşlarından musiqi milli və dünya opera sənətinin repertu- sənətinə, müğənniliyə böyük həvəs arlarına daxil olan əsərlərdəki partiya- göstərən Fidan Qasımova ilk musi- ların mahir ifaçısı kimi şöhrət qazan- qi təhsilini Bakı şəhərindəki Bülbül mışdır. adına Musiqi məktəbində almışdır. Fidan Qasımovanın ən böyük O, 1966-ci ildə Üzeyir Hacıbəyov uğurlarından biri 1986-cı ildə Mosk- adına Azərbaycan Dövlət Konserva- vada Böyük Teatrın səhnəsində toriyasının əvvəlcə simli alətlər, son- P.Çaykovskinin “Yevgeni Onegin” ra isə dünya şöhrətli maestro Niyazi- operasında Tatyana rolunda çıxış Ədəbiyyat nin məsləhəti ilə vokal sinifinə daxil etməsidir. Cabbari, R. Fidan və olur. Burada o professional musiqi F.Qasımova 1974-cü ildən Xuraman Qasımovaların konsert fəaliyyətləri [Mətn] nəzəriyyəçilərindən kamil təhsil alır, Azərbaycan Dövlət Konservatoriya- /R.Cabbari //Mədəni- simli alətlər üzrə professor Sərvər sında dərs deyir. 1990-cı ildən konser- maarif.-2011.-№ 2.-S.48-50. Qəniyevin, vokal üzrə isə dosent vatoriyanın, 1992-ci ildən isə İstanbul Əliyeva, F. Azərbaycandan İ.A.Lvoviçin sinifində oxuyur. Dövlət Universiteti Konservatoriyası- böyük məhəbbətlə [Mətn] Fidan Qasımova 1971-ci ildə skrip- nın professorudur. /F.Əliyeva //Azərbaycan- İrs.-2002. №13.- S.26-41. ka simli alətləri, 1972-ci ildə isə vokal Dünyanın bir cox səhnələrində sənəti üzrə ali təhsilini başa vurmuşdur. (ABŞ, Çexiya, Almaniya, Danimarka, Сюрприз от Фидан и Хураман Гасымовых O, 1972-1973-cü illərdə P.Çaykovski Portuqaliya, Belçika, Rumıniya, Hol- [Текст] //Каспий.-2011.-11 adına Moskva Dövlət Konservatoriya- landiya, Türkiyə və s.) konsert proq- марта.-С.8. sının aspiranturasında təhsil almış və ramları ilə çıxış etmişdir. Музыка возвыщающая, 1974-cü ildə oranı bitirmişdir. Fidan Qasımova 1982-ci ildə Res- облагораживающая F.Qasımova tələbəlik illərində vo- publikanın Xalq artisti, 1988-ci ildə [Текст] //Бакинский рабочий.-2011.-10 марта kal müsabiqələrində fəal iştirak etmiş, SSRİ Xalq artisti fəxri adlarına la- .-С.8. Vokalçıların Zaqafqaziya festivalında yiq görülmüşdür. 1984-cü ildə isə Микаладзе, Г. birinci yer, 1973-cü ildə Cenevrədə Azərbaycan Respublikasının Dövlət Музыкальный подарок keçirilən II Beynəlxalq müsabiqədə Mükafatını almışdır. Fidan xanım Фидан Касимовой gümüş medala layiq görülmüş, 1975- 1997-ci ildə Azəbaycan Respublikası [Текст] /Г.Микаладзе // Азербайджанские ci ildə Niderlandda Hertogenbosda Prezidenti Heydər Əliyevin Fərmanı известия.- 2009.- 25 yenə də Beynəlxalq müsabiqədə dip- ilə “Şöhrət” ordeni , 2010-cu ildə isə июня.- С. 4. lomla mükafatlandırılmışdır. Prezident İlham Əliyevin Fərmanı ilə Оперные дивы [Текст] Fidan xanım Beynəlxalq müsa- “Şərəf nişanı” ordeni ilə təltif edilmiş- //Бакинский рабочий.- biqələr laureatı adına layiq görülmüş dir. 2009.- 9 июля.- С. 4. ilk azərbaycanlı qadın müğənnidir. İnternetdə www.az.wikipedia.org

151 Musiqi.Opera.Balet

İYUN 95 CÖVDƏT HACIYEV 18 illiyi 1917-2002 Bəstəkar Əhməd Cövdət İsmayıl oğlu Hacı- nik musiqisinin inkişafında əvəzsiz yev 1917-ci il iyun ayının 18-də Şəki xidmətləri olmuşdur. şəhərində anadan olmuşdur. Azərbaycan bəstəkarlarından Nazim O, 1935-1938-ci illərdə Azərbaycan Əliverdibəyov, Nəriman Məmmədov, Dövlət Konservatoriyasında L.M.Ru- Fəridə Quliyeva, Aqşin Əlizadə, Ra- dolfun bəstəkarlıq sinifində, 1938-1941 miz Mirişli, Oleq Felzer və başqaları illərdə Moskva Konservatoriyasında onun yetişdirmələridir. A.N.Aleksandrovun sinfində oxumuş- Cövdət Hacıyev 1945-ci ildə Qara dur. 1947-ci ildə isə D.D.Şostakoviçin Qarayevlə birlikdə Böyük Vətən sinfində təhsilini başa vurmuşdur. müharibəsinə həsr olunmuş “Vətən” Onun ilk böyük əsəri “Simfoniya”nı operasını bəstələmiş, bu əsərə görə Ədəbiyyat 1936-cı ildə yazmışdır. O, tələbəlik 1946-cı ildə SSRİ Dövlət Mükafa- Onu zaman seçib [Mətn]: illərində “Sosialist Azərbaycanı” tına, 1952-cı ildə simfonik musiqi [poema] /C.Hacıyev, (1936-cı ildə), A.S.Puşkinin ölümünün sahəsindəki xüsusi xidmətlərinə görə F.Ləman; red. və tərc. ed. S.Əhmədli.- Bakı: Qanun, 100 illiyinə həsr etdiyi “Sibirə məktub” ikinci dəfə SSRİ Dövlət Mükafatı 2008.- 62 s. (1937-ci ildə) simfonik poemaları- laureatı, 1960-cı ildə Azərbaycanın Hacıyev, İ. Onlar bir- nı, üç hissəli “Azərbaycan süitası”nı, Xalq artisti adına, Oktyabr İnqila- birlərini dəlicəsinə simli kvartet və s. bəstələmişdir. bı, Qırmızı Əmək Bayrağı və “Şərəf sevirdilər [Mətn]: 1947-ci ildən o, Azərbaycan Dövlət nişanı”ordenləri ilə, eləcə də medal- [Əməkdar incəsənət xadimi İsmayıl Hacıyev ilə rəqqasə Konservatoriyasında dərs demiş, larla, 1998-ci ildə isə Azərbaycan Əminə Dilbazi və bəstəkar 1957-1969-cu illərdə oranın rektoru, Respublikasının Prezidenti Heydər Cövdət Hacıyev haqqında] 1963-cü ildən isə professor işləmişdir. Əliyevin Fərmanı ilə “Şöhrət” ordeni müsahibə /İ.Hacıyev // Cövdət Hacıyev 8 saylı simfoniya- ilə təltif edilmişdir. Ekspress.- 2009.- 21-23 noyabr.- S. 18. sını hörmət və ehtiram əlaməti olaraq Əhməd Cövdət İsmayıl oğlu Ha- ümummilli liderimiz Heydər Əliyevə cıyev 2002-ci il yanvar ayında Bakı Məmmədova, H. Q.Qarayev və C.Hacıyevin “Vətən” həsr etmişdir. şəhərində vəfat etmişdir. operasının dramaturji O, 1985-ci ildən Bəstəkarlar İttifa- inkişafında xorların rolu qı İdarə Heyətinin katibi olmuşdur. [Mətn]: musiqişünaslıq /H.Məmmədova //Musiqi Onun Azərbaycan milli simfo- dünyası .- № 3-4.- 2010.- S.45-50. Tağızadə, A. Cövdət Hacı- yev [Mətn]: monoqrafiya /A.Tağızadə.- Bakı: Şur, 1992.- 17 s.

152 Musiqi.Opera.Balet

İYUN 115 MURTUZA MƏMMƏDOV 22 illiyi 1897-1961 Opera müğənnisi Bülbül (Murtuza) Məşədi Rza oğlu Bülbül Azərbaycan xalq mahnılarını, Məmmədov 1897-ci il iyun ayının 22-də təsnifləri böyük sənətkarlıqla ifa etmişdir. Şuşa şəhərində dabbaq ailəsində anadan (“Süsən-sünbül”, “Yaxan düymələ”, “Qara olmuşdur. gözlər”, “Çal oyna”, “Segah təsnifləri” Bülbülün teatr səhnəsində ilk çıxı- və s.). Böyük Vətən müharibəsinin ağır şı M.C.Əmirovun 1916-cı ildə Gəncədə günlərində Bülbül xalqın ümumi işinə tamaşaya qoyulmuş “Seyfəlmülk” ope- fədakarlıqla kömək etmişdir. O, sovet rası ilə bağlıdır. Bülbül 1920-ci ildən ordusu hissələri ilə İranda, Qafqaz və Birləşmiş Dövlət Teatrının Opera truppa- Bryansk cəbhələrində olmuş, eyni za- sının (1924-cü ildən Azərbaycan Opera manda ölkənin hərbi xəstəxanalarında və Balet teatrı) solisti olmuş, ilk illərdə öz konsertləri ilə yaralı döyüşçüləri Ü.Hacıbəylinin “Leyli və Məcnun”, “Əsli mübarizəyə, fədakarlığa ruhlandırmışdır. Ədəbiyyat və Kərəm”, Z.Hacıbəyovun “Aşıq Qərib” Bülbülün yaradıcılığı Azərbaycan vo- Quliyeva, G. Bülbül operalarında İbn Səlam, Kərəm, Qərib kal sənətinin inkişafında mühüm rol oyna- [Mətn]: fotokitab / rollarını oynamışdır. mışdır. Geniş səs imkanlarına malik olan mətnin müəl. və tərt. ed. Bülbül 1927-ci ildə Bakı Konserva- Bülbülün ifaçılığında milli vokal üslubu G.Quliyeva; xüs. red. G.Məmmədova.- Bakı : toriyasını bitirmiş, həmin ildə vokal tex- ilə İtalyan vokal məktəbi ənənələri üzvi İşıq,1983.- 36 s. nikasını daha da təkmilləşdirmək üçün şəkildə birləşmişdir. Şuşinski, F. Bülbül [Mətn] dövlət tərəfindən Milana göndərilmişdir Bülbülün redaktəsi ilə “50 Azərbaycan /F.Şuşinski; Azərbaycan (İtaliyada birinci dəfə 1924-cü ildə ol- el mahnısı” (1938) və “Azərbaycan xalq xalq musiqiçiləri.- Bakı, muşdur). 1931-ci ilədək burada Delliponti mahnıları” (1956, 1958) topluları çap 1985.-S.406-426. və P.Qranidən dərs almışdır. 1931-ci ildən edilmişdir. Bülbül dünyanın bir çox Vəlizadə, M. Bülbülün Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasında ölkələrində qastrolda olmuşdur. Hal- Azərbaycan muğamları və Avropa musiqisinin dərs demişdir. Geniş diapazonlu, gözəl, hazırda Azərbaycan Dövlət Konserva- sintezində rolu [Mətn] məlahətli, axıcı səsi olan müğənni böyük toriyası nəzdindəki orta ixtisas musiqi /M.Vəlizadə //Mədəni- aktyorluq istedadına malik idi. məktəbi Bülbülün adını daşıyır. Bakı maarif işi. - 2005.- №12.- S.4-6. O, yaratdığı obrazların xarakterini, da- prospektlərindən birinə Bülbülün adı ve- xili aləmini tamaşaçılara realist boyalarla rilmişdir. Рза, Р. О Бюль-Бюле [Текст] //Рза, Р. Поет, çatdıra bilmişdir. Əsas partiyaları: Koroğ- Bülbül dövlətin ən yüksək mükafatları поэзия и творчество.- lu - “Koroğlu”, Əsgər - “Arşın mal alan”, və adlarıyla təltif olunmuşdu: Ona SSRİ Москва, 1978.- С.191-200. Qərib - “Şahsənəm”, Əliyar - “Nərgiz”, Xalq artisti adı və Lenin ordeni verilmiş- İnternetdə Nizami - “Nizami”, Fərhad - “Xosrov və dir. O, Stalin mükafatı laureatı adına layiq www.musiqi-dünya.az Şirin”, Aslan - “Vətən” və s. olmuşdur. görülmüş, Ali Sovetin deputatı seçilmiş, Koroğlu partiyası Bülbülün opera yaradı- professor adı almışdır. www.azeri-art.net cılığının əlçatmaz zirvəsidir, o, romantik Bülbül 1961-ci il sentyabr ayının 26- ruhlu xalq qəhrəmanının daxili aləmini da əbədiyyətə qovuşmuşdur.Fəxri Xiya- hərtərəfli aça bilmişdir. Bülbülün ifasında banda dəfn edilmişdir. Koroğlu partiyası müasir Azərbaycan mu- siqi teatrı tarixində mühüm bir mərhələ təşkil edir. 153 ® • Azərbaycan Pоlisi Günü (02.07.1998) • Bakı-Sabunçu-Suraxanı xəttində SSRİ-də ilk 1 iyul dəfə olaraq elektrik qatarının hərəkət etməsinin Gün çıxır 06:11 (06.07.1926) 85 illiyi Gün batır 21:15 • Azərbaycanın milli valyutasının-manatın 31 iyul dövriyyəyə buraxılması barədə Prezident fərman Gün çıxır 06:48 imzalamışdır (15.07.1992) Gün batır 20:57 • Milli Mətbuat və Jurnalistika Günü (22.07.1875) B. 1 • Ağdam rayonunun işğalı (23.07. 1993) günü B.E. 2 Ç.A. 3 Ç. 4 C.A. 5 M.F.Axundzadə C. 6 200 il 1812-1878 Ş. 7 B. 8 B.E. 9 Ç.A. 10 Ç. 11 C.A. 12

İYUL C. 13 Ş. 14 B. 15 B.E. 16 Ç.A. 17 Ç. 18 C.A. 19 C. 20 Ş. 21 Xərcəngin B. 22 Nişanı sudur. Ayın himayəsindədir. B.E. 23 Şəkidə M.F.Axundzadənin ev-muzeyi Günəşin Xərçəng Ç.A. 24 bürcündən M.F.Axundzadənin ev-muzeyi - onun dünyaya göz açdığı indiki keçdiyi dövrdə Ç. 25 doğulanlar daha M.F.Axundzadə küçəsi, 1 saylı ünvanda yerləşən binada 1940-cı ildə çox açıq xasiyyətli, C.A. 26 xəyalpərəst olurlar. yaradılmışdır. Bu binanın 1800-cü ildə tikildiyi təxmin edilir. Sonra- C. 27 lar M.F.Axundzadənin ev-muzeyi genişləndirilmiş, onun eksponat- Ş. 28 larının bir hissəsi əlavə tikilmiş binada yerləşdirilmişdir. Beləliklə, B. 29 M.F.Axundzadənin ev-muzeyi 2 binadan: həyat və yaradıcılığına həsr B.E. 30 olunmuş ekspozisiya zalından və ədibin anadan olduğu evdən ibarətdir. Ç.A. 31 Muzeydə 248 sayda eksponat nümayiş etdirilir. 154 İYUL 2012 Milli ədəbiyyat

Yаzıçı Şаhbаzi Tаğı Аbbas (Simurğ) оğlunun (02.07.1892-1937) аnаdаn оlmаsının 120 illiyi Əməkdar incəsənət xadimi, şairə Ağayeva Kəmalə Ağa qızının (10.07.1937) аnаdаn оlmаsının 75 illiyi Əməkdar elm xadimi, ədəbiyyatşünas, filologiya elmləri doktoru, professor Rüstəmova Azadə Cəfər qızının (18.07.1932) аnаdаn оlmаsının 80 illiyi Tərcüməçi, tənqidçi Əliyev Fərhad Qəmbər oğlunun (30.07.1942- 09.09.1996) аnаdаn оlmаsının 70 illiyi Xarici ədəbiyyat

Fransız yazıçısı Düma Aleksandrın (Düma-ata) (24.07.1802-05.01.1870) аnаdаn оlmаsının 210 illiyi Tarixdə bu gün

Azərbaycan Pоlisi Günü (02.07.1998) Azərbaycanın milli valyutasının-manatın dövriyyəyə buraxılması barədə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti fərman imzalamışdır (15.07.1992) Milli Mətbuat və Jurnalistika Günü (22.07.1875) Ağdam rayonunun işğalı (23.07. 1993) günü “Azərbaycan Respublikasının Dövlət Sərhəd Xidmətinin yaradılması haqqında” Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Fərman (31.07.2002) imzalamışdır Milli Qəhrəmanlar

Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı Qənbərov Ramiz Bulud oğlunun (02.07.1962-29.04.1992) аnаdаn оlmаsının 50 illiyi Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı Bağırov Tahir Əminağa oğlunun (14.07.1957-05.02.1993) аnаdаn оlmаsının 55 illiyi Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı Ocaqverdiyev Sərxan Surxay oğlunun (16.07.1967-05.05.1992) аnаdаn оlmаsının 45 illiyi Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı Məhərrəmov Asif Yusif oğlunun (26.07.1952-31.12.1991) аnаdаn оlmаsının 60 illiyi Siyasət. Hərbi iş

İtaliyanın Xalq qəhrəmanı Qaribaldi Cüzeppenin (04.07.1807-02.06.1882) аnаdаn оlmаsının 205 illiyi Аzərbаycаnın Tаnk Qоşunlаrı gеnеrаl-mаyоru Bərşаdlı Vаlеh Əyyub

155 oğlunun (06.07.1927-1998) аnаdаn оlmаsının 85 illiyi Cənubi Azərbaycan inqilabi hərəkatının görkəmli xadimi Cavadzadə Pişəvəri Seyidcəfər Seyidcavad (Xalxali) oğlunun (07.07.1892-11.06.1947) аnаdаn оlmаsının 120 illiyi Səfəvilər dövlətinin banisi, görkəmli dövlət xadimi Şah İsmayıl Əbülmüzəffər oğlu Şeyx Heydər oğlu Şeyx Cüneyd Səfəvinin (Şah İsmayıl Xətai) (17.07.1487-23.05.1524) аnаdаn оlmаsının 525 illiyi Azərbaycanın istiqlal tarixində önəmli rol oynayan Türkiyənin görkəmli hərbi və dövlət xadimi Kazım Karabəkir Paşanın (22.07.1882-1946) anadan olmasının 130 illiyi Mühəndis işi. Texnika

Elektrotexnik, texnika elmləri doktoru, professor Qədimov Yaqub Bala oğlunun (20.07.1917) anadan olmasının 95 illiyi Riyaziyyat. Fizika.Astranomiya

İngilis fiziki, Nobel mükafatı laureatı Breqq Uilyam Henrinin (02.07.1862- 12.03.1942) аnаdаn оlmаsının 150 illiyi Akademik, Əməkdar elm xadimi Şahtaxtinski Məhəmməd Həbibulla oğlunun (10.07.1932) аnаdаn оlmаsının 80 illiyi Kimya. Biologiya. Tibb

Kimyaçı, geologiya-mineralogiya elmləri doktoru, professor Əfəndiyev Heydər Xəlil oğlunun (01.07.1907-24.01.1967) аnаdаn оlmаsının 105 illiyi SSRİ-nin fəxri kimyaçısı Süleymanova Elmira Teymur qızının (17.07.1937) аnаdаn оlmаsının 75 illiyi Mikrobioloq, tibb elmləri doktoru, professor Bayramova Roza Əli qızının (17.07.1927) аnаdаn оlmаsının 85 illiyi Azərbaycan Dövlət Mükafatı laureatı, kimyaçı Ağayeva Sima Mirzəağa qızının (18.07.1922-24.06.1978) аnаdаn оlmаsının 90 illiyi Avstriya təbiətşünası Mendel Qreqor İohannın (22.07.1822-06.01.1884) аnаdаn оlmаsının 190 illiyi Rəssamlıq. İncəsənət.Heykəltəraşlıq

Fransız boyakarı və qrafiki Şaqal Mark Zaxaroviçin (07.07.1887- 28.03.1985) аnаdаn оlmаsının 125 illiyi Əməkdаr incəsənət хаdimi, Хаlq rəssаmı, hеykəltərаş Məmmədоv Tokay Həbib oğlunun (18.07.1927) аnаdаn оlmаsının 85 illiyi Kitabxana işi. Kitabxanaşünaslıq

Rus kitаbşünаsı, bibliоqrаf Rubаkin Nikolay Aleksandroviçin (13.07.1862- 23.11.1946) аnаdаn оlmаsının 150 illiyi

156 Milli ədəbiyyat İYUL

120 TAĞI ŞAHBAZİ SİMURĞ 2 illiyi 1892-1937 Yazıçı Tağı Abbas oğlu Şahbazi Simurğ jurnalının rеdaktоru, 1923-1926-cı 1892-ci il iyul ayının 2-də Bakıda illərdə Azərbaycan MİK katibi, 1926- anadan оlmuşdur. İbtidai təhsilini 1929-cu illərdə Azərbaycan Dövlər mоllaxanada almışdır. 1902-1905-ci Universitetinin rеktоru, 1930-1937- illərdə İçərişə- hərdə 9-cu məktəbdə, ci illərdə Azərbaycan Xalq Səhiyyə sоnra Həbibbəy Mahmudbəyоvun mü- Kоmissarının müavini vəzifələrində dir оlduğu birinci rus-tatar məktəbində çalışmışdır. təhsilini davam еtdirmişdir. T.Şahbazi bədii yaradıcılığa in- Rеalnı məktəbi bitirdikdən bir il qilabdan əvvəl başlamışdır. “Quş- sоnra 1913-cü ildə Bakıda Üçüncü lar kimi azadə”, “İyi aləm”, “Südçü Gimnaziyada latın dilindən imta- qız”, “Şəkərəli çоban”, “Aclar” və s. han vеrib şəhadətnamə almış, оnun hеkayələrində istismar dünyası, dini Ədəbiyyat əsasında həmin il Xarkоv Darülfünu- fanatizm, xalqa yad “ziyalılar” tənqid nun Fizika və riyaziyyat fakültəsinin оlunmuşdur. Sеçilmiş əsərləri [Mətn] / Tağı Şahbazi Simurğ.- Bakı Təbiyyat şöbəsinə daxil оlmuşdur. Sоvеt dövrü əsərlərində yеni həyat : Şərq-Qərb, 2006.- 168 s. Tələbəlik həyatı inqilabi hadisələr quruculuğu, qadın azadlığı mövzu- Qayçı [Mətn]: hеkayə / mühitində kеçmişdir. 1914-cü ildə Da- ları əsas yеr tutur. Bunlar “Haqsızlıq Tağı Şahbazi Simurğ.- Bakı: rülfünunun Tibb şöbəsinə kеçməsi оnu dünyası”, “Hacı Salman”, “Ağanın Gənclik, 1998.- 16 s. inqilabçı tələbələrə daha da yaxınlaş- kənizi”, “Məşədi Qədimin еvində Tağı Şahbazi Simurğ dırmışdır. bədbəxtlik”, “Azadlıq üçün cinayət”, [Mətn]: yazıçı, həkim, ic- O, 1915-ci ildə “Sоsial-Dеmоkrat “Zərifə”, “Küləkli bir axşam” və s. timai xadim //Mədəniyyət.- 2010.- 2 iyul.- S.14. Bоlşеvik Firqəsi”nin tələbə fraksiyası- hеkayələrində öz əksini tapmışdır. na daxil оlmuşdur. 1917-ci ildə Bakıda 1932-ci ildə yazdığı “Düşmənlər” Zеynalоva, Ş. Tağı Şahbazi Simurğ [Mətn] “Hümmət” təşkilatında, 1918-ci ildə pоvеsti kоllеktivləşmə dövründə /Ş.Zеynalоva.- Bakı : Yazıçı, Xarkоvda “Cənub türk-tatar işçisi” kənddə gеdən sinfi mübarizədən bəhs 1997.- 118 s. hərəkatında fəal çalışmışdır. еdir. “Ağanın kənizi” (1926), “Azad- İnternetdə Tağı Şahbazi 1919-cu ildə Ukray- lıq üçün cinayət” (1928), “Aldanmış www.az.wikipedia.org na K(b)P MK yanında “Hümmət” ümid” (1926), “Əzab qorxusu” (1926), www.google.az müsəlman bürоsunun sədri, RSFSR “Seçilmiş əsərləri” (1983) və s. kitab- Xalq Milli İşlər Kоmissarlığı Zaqaf- ların müəllifi olmuşdur. qaziya müsəlmanları şöbəsinin katibi, O, 1934-cü ildən Azərbaycan Yazı- Şərq Xalqları Kоmmunist təşkilatları çılar Birliyininin üzvü olmuşdur. bürоsunda məlumat şöbəsinin müdiri Repressiya olunmuş Tağı Şahba- оlmuşdur. zi Simurğ 1937-ci ildə Bakıda vəfat Simurq 1922-1923-cü illərdə Azər- еtmişdir. Bakıdakı küçələrdən biri baycan Xalq Maarif Kоmissarının оnun adını daşıyır. müavini, “Maarif və mədəniyyət”

157 Milli ədəbiyyat İYUL 75 Ağayeva Kəmalə 10 illiyi 1937 Şair

Kəmalə Ağa qızı Ağayeva 1937-ci il ildən Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin iyul ayının 10-da Naxçıvan şəhərində üzvüdür. anadan olmuşdur. Burada 2 saylı şəhər Kəmalə xanım həm də 15 mənzum orta məktəbini bitirdikdən sonra, 1953- pyesin müəllifidir. “Məhsəti”, “ İsmət“, 1957-ci illərdə Azərbaycan Pedaqoji “Apardı sellər Saranı”, “O, bizim Xarici Dillər İnstitutunun Fransız dili dağların oğludur”, “Mənim tanrım“ fakültəsində təhsil almışdır. “Göyçək Fatma”, “Məlikməmməd” Kəmalə xanım 1957-1961-ci illər və s. səhnə əsərləri müxtəlif teatrlarda ərzində Naxçıvanın Şıxmahmud kənd müvəffəqiyyətlə tamaşaya qoyulmuş- orta məktəbində, Naxçıvan 1 saylı dur. orta məktəbdə fransız dili müəllimi O, 1971-ci ildən Teatr Xadimləri İt- işləmişdir. tifaqının üzvüdür. Sonralar o, C.Məmmədquluzadə Xalq tərəfindən sevilən şairə adına Naxçıvan Dövlət Musiqili Dram müxtəlif fəxri fərman və medallarla Ədəbiyyat Teatrında ədəbi hissə müdiri, 2002-ci təltif olunmuşdur. Göylərin qoynuna uca- ildən “Ümid çırağı” jurnalının baş re- 1984-cü ildə K.Ağayeva “Azərbay- lan bayraq [Mətn]: şeir / daktoru işləmişdir. canın Əməkdar mədəniyyət işçisi” Kəmalə Ağayeva //Azad İlk “Hilal olaydım” adlı şeiri 1957- fəxri adına layiq görülmüşdür. Azərbaycan.-2011.-12 yanvar.- S. 7. ci ildə “Azərbaycan” jurnalında dərc Ümummilli lider Heydər Əliyevin edilmişdir. Fərmanı ilə 2002-ci il 24 dekabrda Qələbə tonqalı [Mətn]: seir /Kəmalə Ağayeva // Yaradıcılığını əsasən mənəvi saf- Azərbaycan mədəniyyətinin inkişa- Azad Azərbaycan.- 2010.- 4 lığa həsr edən Kəmalə xanım həm də fındakı xidmətlərinə görə Ağayeva aprel.- S.7. dramaturq kimi tanınmışdır. Şairə 15 Kəmalə Ağa qızı “Əməkdar incəsənət Məhsəti [Mətn]: pyeslər / şeir kitabının, 200-ə qədər oçerk və xadimi” fəxri adı almışdır. Prezident Kəmalə Ağayeva.- İstanbul, bədii yazıların müəllifidir. O, 1958-ci təqaüdçüsüdır. 2001.- 418 s. Səni yad edirik [Mətn]: şeir /Kəmalə Ağayeva // Azad Azərbaycan.- 2010.- 12 may.- S.6. Vətənə sevdalıyam [Mətn] /Kəmalə Ağayeva.- Bakı : Nurlan, 2004.- 130 s. Əhmədov, T. Kəmalə [Mətn] // Əhmədov, T. XX əsr Azərbaycan yazıçıları: en- siklopedik məlumat kitabı.- Bakı , 2004.- S.473-474. İnternetdə www.az.wikipedia.org www.google.az 158 Milli ədəbiyyat İYUL

80 AZADƏ RÜSTƏMOVA 18 illiyi 1932 Ədəbiyyatşünas Azadə Cəfər qızı Rüstəmova 1932- illərdə Nizami adina Ədəbiyyat İns- ci il iyul ayının 18-də Bakı şəhərində titutunun “Nizami” şöbəsinin müdiri anadan olmuşdur. O, 1947-ci ildə vəzifəsində çalışmışdır. 1990-cı ildə Bakı şəhəri 132 saylı məktəbi qızıl professor adını almışdır. Elə həmin medalla bitirmişdir. 1951-ci ildə Bakı ildə görkəmli şərqşünas Y.E.Bertelsin Dövlət Universitetinin Şərqşünaslıq anadan olmasının 100 illiyinə həsr fakültəsini fərqlənmə diplomu ilə olunmuş “Şərq xalqları mədəniyyəti başa vurmuşdur. Universitetdə beş il və müasirlik” mövzusunda Moskvada ərzində Məmmədağa Sultanov, Əli keçirilən Ümumittifaq konfransında Azəri, Mübariz Əlizadə kimi görkəmli “Nizami Gəncəvi irsi Y.E.Bertelsin alimlərdən fars dili və ədəbiyyatını, tədqiqində” mövzusunda məruzəsi ilə Şərq mədəniyyət tarixini mükəmməl çıxış etmişdir. Ədəbiyyat öyrənmişdir. A.Rüstəmova 1992-2000-ci illərdə Azadə xanım 1953-1956-cı illərdə Azərbaycan Respublikası Prezident Azərbaycan ədəbiyyatı [Mətn]: müxtəsər Moskva şəhərində SSRİ EA-nın Aparatı nəzdində Dövlət Ali Attesta- oçerk: [xaricdə yaşayan Şərqşünaslıq İnstitutunun aspiran- siya Komissiyası Ekspert Şurasının azərbaycanlılar üçün] / turasında təhsil almışdır. Görkəmli üzvü olmuşdur. Azadə Rüstəmova, B.Nəbiyev, Y.Qarayev; red. şərqşünas , SSRİ EA-nın müxbir üzvü Alim 2001-ci ildən AMEA-nın Teymur Kərimli; АМЕА Y.E.Bertelsin elmi rəhbərliyi altında müxbir üzvü seçilmişdir. Nizami adına Ədəbiyyat Füzulinin “Leyli və Məcnun” poeması Şərqşünas 1971-ci ildə “Şərəf ni- İnstitutu.- Bakı : Elm, mövzusunda namizədlik dissertasiyası şanı” ordeni ilə təltif edilmiş, 1982-ci 2003.- 376 s. müdafiə etmişdir. Filologiya elmləri ildə isə “Əməkdar elm xadimi” fəxri Əlibəyli, G. R.Azadə [Mətn] namizədi kimi ilk iş yeri Azərbaycan adına layiq görülmüşdür. //Əlibəyli, G. Çırpınan dünyamız.- Bakı, 2000.- Elmlər Akademiyasının Nizami adına Azadə xanım bütün Azərbaycan S.105- 108. Ədəbiyyat İnstitutu olur. elmi ictimaiyyəti içərisində həm də Məmmədəliyeva, S. Azadə Azadə xanım Rüstəmova 1971-ci gözəl bir insan və ziyalı mücəssəməsi Rüstəmova – 75 [Mətn]: ilin may ayında “XII-XVII əsrlərdə kimi böyük məhəbbət və nüfuz qazan- [AMEA Nizami adına Azərbaycan epik şeirinin inkişaf yol- mışdır. Azərbaycan Ədəbiyyatı Muzeyinin təşəbbüsü ilə ları” mövzusunda doktorluq disserta- keçirilən elmi seminar haq- siyası müdafiə etmişdir. 1986-1991-ci qında] /S.Məmmədəliyeva // Elm.- 2007.- 3 may.- S.7. İnternetdə www.az.wikipedia.org www.google.az

159 Xarici ədəbiyyat İYUL

210 ALEKSANDR DÜMA (ATA) 24 illiyi 1802-1870 Fransız yazıçısı Aleksandr Düma (Düma-ata) 1802- ildə Rusiyada, Qafqazda, o cümlədən ci il iyul ayının 24-də Paris şəhərinin Tbilisidə və Bakıda olmuş, bu yaxınlığında Villa-Kortre şəhərciyində münasibətlə “Parisdən Həştərxana” və anadan olmuşdur. “Qafqaz” kitablarını nəşr etdirmişdir. O, əmək fəaliyyətinə notariat kon- Ehtimala görə, Tbilisidə Mirzə Fətəli torunda xidmətlə başlamış, lakin Axundovla görüşmüşdür. O, həm də bu iş onu qane etmədiyindən mey- Şamaxının ən məşhur, varlı adamla- lini teatra salmışdır. Teatra maraq rından olan Mahmud ağanın qonağı ol- onun ədəbi fəaliyyətinin başlanğıcını muşdur. Xurşidbanu Natəvanla görüş- müəyyənləşdirmiş və o, yaradıcılığa müş və şairə öz əl işlərindən Dümaya 1825-ci ildə dramaturq kimi başla- hədiyyə vermişdir. Fransız ədibinin bu Ədəbiyyat mışdır. “III Henrix və onun sarayı” səyahətdən aldığı təəssüratın məhsulu (1829), “Antoni” (1831), “Nel qülləsi” olan “Qafqaz” kitabında Bakının ta- Qraf Monte-Kristo [Mətn]: roman / Aleksandr Düma.- (1832), “Kin” (1836) pyesləri roman- rixi və mədəni abidələrindən, Bakı Bakı: Altun Kitab, 2008.- tik teatr tarixində mühüm yer tutur. neftindən, azərbaycanlıların adət- 127 s. Dümanı məşhurlaşdıran “Üç muş- ənənələrindən, qonaqpərvərliyindən Üç muşketyor [Mətn] : ketyor” (1844), “İyirmi ildən sonra” geniş bəhs olunur. “Üç muşket- roman / Aleksandr Düma.- (1845), “Vikont de Brajelon” (1848- yor” (2004), “Qraf Monte-Kristo” Bakı: Altun Kitab, 2009.- 128 s. 1850), “Kraliça Marqo” (1845), “Xa- (2009) romanları Azərbaycan dilinə nım Monsoro” (1846), “Qırx beş” tərcümə edilmiş, “Qanlı qala” pye- Три мушкетера [Текст]: роман /А.Дюма.- СПб.: (1847-1848), “Qraf Monte-Kristo” si Azərbaycan səhnəsində tamaşaya Издательский Дом (1845-1846) tarixi macəra romanla- (1924) qoyulmuşdur. Düma həyatda “Нева”, 2006.- 830 с. rı olmuşdur. Həmin əsərlərdə tarixi çox bədxərc insan olmuş, nəticədə İnternetdə hadisələrə sərbəst yanaşılmış, onlar müflisləşmişdir. Ağır vəziyyəti və da- www.az.wikipedia.org bir çox hallarda şəxsi münaqişələrlə lınca düşən kreditorlar onu Belçikaya izah edilmişdir. qaçmaq məcburiyyətində qoymuşdur. Onun romanları maraqlı və dinamik Bu vəziyyətdə ikən övladları – qızı və süjet xəttinə malikdir. Romanlarda məşhur dramaturq olan oğlu Aleksandr olan qəhrəmanlar nikbin, cəsur və hər Düma ona dayaq olmuşlar. cür maneələri dəf etməyə qadirdirlər. Aleksandr Düma 1870-ci il dekabr Bunlar Dümanın yaradıcılığına dünya ayının 5-də vəfat etmişdir. şöhrəti qazandırmışdır. Düma 1858-ci

160 Siyasət.Hərbi iş İYUL

85 VALEH BƏRŞADLI 6 illiyi 1927-1999 Hərbi xadim

Valeh Əyyub oğlu Bərşadlı 1927-ci naziri olmuşdur. 1992-ci ildə tutduğu il iyul ayının 6-da Qubadlı rayonunun vəzifədən istefa vermişdir. Elə həmin Eyvazlı kəndində dünyaya gəlmişdir. ildə də xüsusi səlahiyyətlə Silahlı 14 yaşında könüllü hərbi xidmətə get- Qüvvələrin Baş Qərargah rəisi təyin miş, 18 yaşında iki hərbi təhsil ocağını: olunub və Azərbaycan tarixində ilk 1944-cü ildə Bakı Zenit Artilleriyası müvəffəqiyyətli Goranboy və Ağdərə Məktəbini və 1948-ci ildə isə Qırmızı əməliyyatlarını həyata keçirmişdir . Bayraqlı Kiyev Özüyeriyən Artilleri- Valeh Bərşadlı 43 il SSRİ Silah- yası Məktəbini bitirmişdir. O, 1956- lı Qüvvələrində xidmət etmiş, tağım cı ildə Zirehli Tank Qoşunları Aka- komandirliyindən ən nəhəng ordu- Ədəbiyyat demiyasının komandirlik fakültəsini lardan – Almaniya Demokratik Res- Mən hamıya demək bitirmişdir. 1969-cu ildə sovet ordu- publikasında yerləşən sovet qoşun istəyirəm – sizin general- sunda xidmət edən ilk azərbaycanlı birləşmələrindən birinin müavinliyinə larınız Azərbaycanlıdır... [Mətn]: [Naxçıvanski zabit kimi SSRİ Silahlı Qüvvələri Baş qədər yüksəlmişdir. Ömrünün sonla- adına Hərbi məktəbin rəisi, Qərərgahının Hərbi Akademiyasını bi- rında isə Cəmşid Naxçıvanski adına general-leytenant Valeh tirmişdir. hərbi liseyin rəisi olub. Bərşadlı ilə müsahibə] / Valeh Bərşadlı 50 yaşında sovet Valeh Əyyub oğlu Bərşadlı 1999- Valeh Bərşadlı //Aydınlıq. - 1993 .- 23 aprel.- S. 7. ordusunda general-leytenant rütbəsi cu il may ayının 15-də vəfat etmişdir. almış ilk azərbaycanlıdır. Müstəqil Müdafiə Nazirliyindən uzaqlaşdırılmağım Azərbaycanın 1991-ci ildə ilk Müdafiə ermənilərin çox xoşuna gəldi [Mətn] /Valeh Bərşadlı // Azərbaycan.- 1993.- 9 oktyabr.- S.4 Qurbani, A. Ömrün davamı [Mətn]: sənədli povest /A.Qurbani.- Bakı: Əbilov, Zeynalov və oğulları, 2000.- 124 s. İnternetdə www.az.wikipedia.org www.google.az

161 Siyasət.Hərbi iş İYUL 120 SEYİDCƏFƏR PİŞƏVƏRİ 7 illiyi 1892-1947 Siyasi xadim

Pişəvəri Seyidcəfər Seyidcavad (Xal- ümumiləşdirərək o belə qənaətə gəlmişdi xali) oğlu Cavadzadə 1892-ci il iyul ayı- ki, inqilabı tədricən keçirmək lazımdır. nın 7-də Cənubi Azərbaycanın Xalxal 1940-cı ildə Pişəvəri həbsdən buraxılır, vilayətinin Zeyvə kəndində anadan olmuş- lakin Kaşan şəhərinə sürgünə göndərilir. dur. 1905-ci ildə Pişəvərinin ailəsi Bakıya 1941-ci ildə Tehranda “Ajir” qəzetinin köçmüşdür. Burada pedaqoji təhsil aldıq- redaktoru işləmiş Pişəvəri ingilis və sovet dan sonra iş axtarmağa başlayan Pişəvəri qoşunları yeridiləndə Cənubi Azərbaycana 1913-1917-ci illərdə Xırdalan kəndində qayıtmışdır. müəllimlik etmişdir. 1941-ci ilin sentyabr ayından Təbrizdə Rusiya imperiyası və onun tərkibində kortəbii çıxış və mitinqlər keçirilmişdir. Ədəbiyyat olan Şimali Azərbaycanda cərəyan Lakin onlar yalnız yaradılmış partiya və edən siyasi hadisələr Pişəvəridən də ictimai təşkilatların, çoxlu qəzet və jur- Seçilmiş əsərləri [Mətn] / Seyid Cəfər Pişəvəri; tərt. yan kecməmişdir. O, 1917-ci ildə siyasi nalların fəaliyyəti nəticəsində getdikcə və tərc. ed.: Ə.Əminzadə, fəaliyyətə qoşulmuş və tədricən kommu- mütəşəkkil bir şəklə düşmüşdülər. Cənubi T.Musəvi.- Bakı: Azərnəşr, nist ideologiyasına inanmağa başlamışdır. Azərbaycanda ən çox tanınan “Azərbaycan 1984.- 430 s. 1918-ci ildə Pişəvəri Bakıda “Ədalət” cəmiyyəti” və onun qəzeti “Azərbaycan” Xatirələr (1941-1945) kommunist təşkilatına daxil olmuşdur. Elə idi. [Mətn]: “21 Azər” hərəkatının 60 illiyinə həmin ildə Pişəvəri Cənubi Azərbaycana 1945-ci il sentyabrın 3-də Pişəvərinin həsr olunur / Seyid Cəfər qayıtmışdır. O, İranın iri şəhərlərində iştirakı ilə Azərbaycan Demokrat Firqəsi Pişəvəri; tərt. ed. Y.Kənani.- “Ədalət”in yerli təşkilatlarının yaradıl- (ADF) yaradılmış, Pişəvəri onun Mərkəzi Bakı, 2005.- 394 s. masında yaxından iştirak etmişdir. Həmin Komitəsinin sədri seşilmişdir. ADF-in Əhmədov, S. Seyidcəfər illərdə o, “Ədalət” partiyasının rəsmi or- oktyabrın 2-4-də keçirilən qurultayında Pişəvəri [Mətn] /S.Əhmədov //Azərbaycan qanı “Hürriyyət” qəzetinin redaktoru ol- demokratik islahatların keçirilməsi bəyan tarixindən yüz şəxsiyyət.- muşdur. edilmişdi. Bakı, 2006.- S.224-226. 1920-ci ilin iyununda Pişəvəri Ənzəlidə 1945-ci il dekabrın 12-də Təbrizdə Məmmədli, P. Cənubi İran Kommunist Partiyasının yaradıcıla- çağırılmış Azərbaycan Milli Məclisinin Azərbaycan mətbuatı rından biri olmuşdur. tapşırığı ilə Pişəvəri hökumət təşkil etmiş tarixi [Mətn]: dərslik /P.N.Məmmədli.- Bakı: Elm, Ümumiran inqilabı ideyasını həyata və o, Azərbaycan Milli Hökumətinin Baş 2009.- 199 s. keçirməyə cəhd göstərən Pişəvəri 1921- naziri olmuşdu. İnternetdə 1922-ci illərdə Tehranda çıxan ilk mark- Pişəvəri 1947-ci il iyunun 11-də müəm- sist qəzetinin redaktoru olmuşdur. İsfahan malı şəkildə avtomobil qəzasında həlak www.az.wikipedia.orq “Vətən” toxuculuq fabriki fəhlələrinin olmuşdu. Əvvəlcə onu 1947-ci il iyunun www.ayna az. tətil hərəkatına rəhbərlik etmişdir. 13-də Bakı ətrafında, Buzovnadakı “Yaşıl 1930-cu ilin dekabrında həbs edilən bağ” (“Nobel bağı”) adlanan yerdə dəfn Pişəvəri Tehranın “Qəsre Qacar” ediblər. 1965-ci il dekabrın 12-də isə onun həbsxanasına salınmış, lakin o yolun- məzarı oradan Fəxri Xiyabana köçürülüb. dan dönməmişdi. Öz həyat təcrübəsini

162 Siyasət.Hərbi iş İYUL

525 ŞAH İSMAYIL XƏTAİ 17 illiyi 1487-1524 Dövlət xadimi

I İsmayıl Səfəvi, Şah İsmayıl qalaraq, tanınmış əmir və alimlərin Əbülmüzəffər oğlu Şeyx Heydər oğlu rəhbərliyi altında özünün dini, dünyəvi Şeyx Cüneyd Səfəvi – Şah İsma- və hərbi təlimlərini davam etdirir. yıl Xətai 1487-ci il iyul ayının 17-də Şah İsmayıl Xətai 1499-cu ilin av- Ərdəbil şəhərində anadan olmuşdur. qust ayında 13 yaşında özünün yaxın O, Şeyx Səfiəddin nəslindəndir, -ata tərbiyəçisi və məsləhətçisi olan bir sı Şeyx Heydər, anası Ağqoyunlu neçə qızılbaş tayfa başçısı ilə birlikdə hökmdarı Uzun Həsənin qızı Aləmşah qoşun toplamaq üçün Ərdəbilə yol- bəyimdir. lanır, ancaq şəhər hakimi tərəfindən 1488-ci ildə atası Şeyx Heydər təqib olunur. O, 1500-cü ilin yazında döyüşdə öldürüldükdən sonra, İsma- Şamlı və Rumlu tayfalarından, habelə yıl anası və qardaşları – Sultanəli və Qaradağ və Talış əhalisindən ona qo- İbrahim ilə birlikdə İstəxr qalasında şulmuş 2 minə yaxın qızılbaşla Qa- (Şiraz) həbsdə saxlanılır. Onda İsma- rabağ, Çuxursəd, Şuragil, Kağızman, yılın hələ iki yaşı tamam olmamışdı. Tircan yolu ilə Ərzincana gəlir. Bir müddətdən sonra Uzun Həsənin Ərzincanda keçirilən müşavirədə oğlu Rüstəm Mirzə hakimiyyət uğrun- Səfəvilərin iki düşməni Şirvanşah da mübarizədə qardaşlardan istifadə Fərrux Yasarla müharibəyə başlamaq etmək məqsədilə onları həbsdən qərara alındı və əmirlərinin Gürcüsta- azad edir. Lakin döyüş zamanı İs- na və Ermənistana bir neçə basqının- mayılın böyük qardaşı Sultanəlinin dan sonra İsmayıl Anadoluda topla- və “qızılbaşlar”ın necə şücaət dığı təqribən 7 min nəfərlik tərəfdarı göstərdiyini görüb qorxuya düşür, özü- ilə 1500-cü ilin axırlarında Şirvana nü və sülaləsini gələcək təhlükələrdən hücum edir. Cabanı döyüşündə Fərrux qurtarmaq üçün Şeyx Cüneyd nəslinə Yasar məğlub edildi və Şirvanşah öl- son qoymaq qərarına gəlir. O, 1495- dürüldü. İsmayıl üç gün düşərgədə ci ildə Şeyx Sultanəlinin üzərinə qo- qaldıqdan sonra Şamaxıya daxil oldu. şun göndərib Şəməsi döyüşündə onu Burada onu seyidlər, qazılar, rəislər öldürtdürür. Ölümündən öncə Şeyx və şəhər əyanları qarşıladı. Şamaxıya Sultanəli Ərdəbilə göndərdiyi İsmayılı girən İsmayıl şəhərdə yalnız bircə gün özünün varisi elan etmişdi Sultanəlinin qaldı. Burada öyrəndi ki, Şirvanşahın ölümündən sonra tərəfdarları İsmayı- döyüş meydanından qaçıb canını qur- lı bir müddət Ərdəbildə, daha sonra tarmış oğlu II Şeyx İbrahim (Şeyxşah) Rəştdə gizlədirlər. Xəzər dənizinin sahilindəki Şəhrinou Sonra onu Lahicana, Gilan hakimi qalasındadır və atasının qoşunlarının Mirzə Əlinin sarayına gətirirlər. Gi- salamat qalmış hissələrini ətrafına lana gələndə İsmayıl yeddi yaşında toplamışdır. İsmayıl sərkərdəsi Hülafə olur. Burada o, Həsən xanın himayəsi bəyi qoşunla oraya göndərdi, duruş altında Lələ Hüseyn tərəfindən tərbiyə gətirə bilməyəcəyini görən Şeyx- olunur. İsmayıl təqribən 6 il burada şah yaxın adamları ilə birlikdə qaçdı. 163 Müqavimətə rast gəlməyən Hülafə Azərbaycanda Səfəvilər dövlətinin bəy, Şəhrinouda düşərgə saldı. Ertəsi əsası qoyuldu. gün İsmayıl özü buraya gəldi. İsma- I Şah İsmayılın tabe olmaq təklifini yıl Şəhrinounu tutduqdan sonra Mah- rədd edən Ağqoyunlu hökmdarı Sul- mudabada qışlağa getdi. Burada ona tan Muradla 1503-cü il iyunun 21-də məlum oldu ki, Bakı şəhərinin əhalisi Həmədan yaxınlığında döyüş Şah İs- Ədəbiyyat qalalarının möhkəmliyinə bel bağla- mayılın qələbəsi ilə nəticələndi və Ağ- Seçilmiş əsərləri [Mətn] / yaraq xərac verməkdən imtina edir və qoyunlu dövləti süqut etdi. Şah İsmayıl Xətai.- Bakı : Oka Ofset, 2005.- 342 s. müqavimət göstərirlər. İsmayıl uzun Çox qısa müddətdə Şah İsmayıl Şey- çəkməyən mühasirədən sonra 1501-ci bani xanın özbək dövlətindən tutmuş Külliyyatı [Mətn]: qəzəllər, qəsidələr, nəsihətnamə, ilin baharında Bakını aldı. Osmanlı imperiyasının sərhədlərinə dəhnamə, qoşmalar /Şah İs- İsmayıl Bakını aldıqdan sonra Gü- qədər uzanan möhtəşəm bir dövlət ya- mayıl Xətai.- Bakı : Əlhudə, lüstan qalasını tutmağa getdi. İsmayıl rada bilir. 2004.- 534 s. öz qoşunu ilə Naxçıvan istiqamətində Bütün Şabran, Xorasan vilayəti Qəzəllər [Mətn] /Şah İs- hərəkət edir. 1501-ci ilin ortalarında şah İsmayılın hakimiyyəti altına keçir. mayıl Xətai //Azərbaycan.- Sonrakı illərdə Şah İsmayıl bütün İra- 2006.- № 7.- S.3. Əlvənd Mirzə onları Şərur düzündə qarşılayır. Şərur döyüşündə Əlvənd nı, İraqi-Ərəbi Səfəvilər dövlətinə qat- Şah İsmayıl Xətai [Mətn]: məqalələr toplusu /Azərb. Mirzənin 30 minlik ordusu İsmayılın 7 dı. Onun dövründə Səfəvilər dövləti SSR Elmlər Akad. Nizami minlik qoşunu tərəfindən darmadağın Yaxın Şərqin qüdrətli dövlətlərindən ad Ədəbiyyat İn-tu; red. A. edilir. İsmayıl bu döyüşdə də öz yaşı- birinə çevrildi. Səfəvi dövləti öz Rüstəmova, O. Əfəndiyev.- na görə qeyri-adi dərəcədə sərkərdəlik yüksəlişinin zirvə nöqtəsinə çatır. Bakı: Elm ,1988. qabiliyyəti və şəxsi igidlik nümunəsi Onun ərazisinin sahəsi 2 milyon 800 Qasımlı, M. Şah İsmayıl göstərir. O özü şəxsən Ağqoyunlu min kvadrat kilometrə qədər idi. Xətainin poeziyası [Mətn] /M.Qasımlı.- Bakı : Elm, qoşununun sayılan əmirlərindən Kar- Şah İsmayıl Xətai 1524-cü il may 2002.- 176 s. qiçay bəyi qılınc döyüşündə məğlub ayının 23-də Cənubi Azərbaycanın Məmmədova, G. “Vəhdət edir. Ərdəbil şəhərində vəfat etmişdir. Şeyx gülüzarının bülbülü...” 1501-ci ilin payızında Təbrizə da- Səfi kompleksində dəfn olunmuşdur. [Mətn]: Xətai özü- xil olan İsmayıl özünü şah elan etdi. nü belə adlandırırdı /G.Məmmədova //Hərbi Bununla da paytaxtı Təbriz olan and.- 2006.- 16 iyul. Zöhrablı, N. Şah İsmayıl Xətai adına internet saytı açılıb [Mətn] /N.Zöhrablı //Azadlıq.- 2001.- 17-19 noyabr.- S.12. İnternetdə www.az.wikipedia.org www.google.az

164 Siyasət.Hərbi iş İYUL

130 KAZIM KARABƏKİR PAŞA 22 illiyi 1882-1948 Hərbi xadim

Kazım Karabəkir Paşa 1882-ci il raqlanmış, Qars konfransında ( 1921) iyul ayının 22-də İstanbulda anadan iştirak etmişdir. olub. Türkiyənin görkəmli hərbi və Naxçıvanın mədəni həyatında ya- dövlət xadimi Kazım Karabəkir Paşa xından iştirak edən Kazım Qarabəkir Atatürkün yaxın silahdaşlarından Paşa şəhərdə teatrın fəaliyyətini biri olmuşdur. Ali hərbi təhsil aldıq- bərpa etmiş, Naxçıvan teatrında türk dan sonra (1912-1913) Birinci dünya yazıçılarının dram əsərlərini tama- müharibəsində iştirak etmişdir (1914- şaya qoymuş, tədris müəssisələri 1918). Hərbi sahədəki xidmətlərinə açmış, məktəblər üçün Türkiyədən görə 1918-ci ildə diviziya genera- çoxlu sayda dərsliklər gətirtmişdir. lı, sonra ordu generalı rütbəsinədək Hərbi vətənpərvərlik tər-biyəsinə bö- Ədəbiyyat yüksəlmiş, “paşa” fəxri tituluna layiq yük əhəmiyyət verən və nizami ordu Ərtoğrul. Hər bir görülmüşdür. quruculuğunun vacibliyini nəzərə azərbaycanlının qəlbində Kazım Qarabəkir PaşaAzərbaycanın alan Kazım Qarabəkir Paşa bu işi Kazım Qarabəkir Paşa ərazi bütövlüyünün təmin olunma- öyrənmək üçün bir qrup gənci Türkiyə [Mətn] /Ərtoğrul //Kaspi.- sında, onun ayrılmaz tərkib hissəsi məktəblərinə oxumağa göndərmişdir. 2010.- 28 dekabr.-S. 12. olan Naxçıvan bölgəsinin erməni Türk xalqının istiqlal mücadiləsi başa Ərtoğrul. Qəlbimizdəki Ka- zım Qarabəkir Paşa [Mətn] silahlı süvarilərinin təcavüzündən çatdıqdan sonra ordudan tərxis olunan /Ərtoğrul //Kaspi.- 2010.- müdafiəsində mühüm xidmətlər Kazım Qarabəkir Paşa millət vəkili 24 dekabr.- S.13. göstərmişdir. Həmin ərazilərin kimi fəaliyyət göstərmiş, 1946-cı ildə Kazım Qarabəkir Paşa müdafiəsi Osmanlı ordusunun onun Türkiyə Böyük Millət Məclisinin baş- [Mətn] //Azərbaycan Xalq komandanlıq etdiyi I Qafqaz korpusu- çısı seçilmişdir. Cümhuriyyəti ensiklopedi- na həvalə olunmuşdu. Kazım Karabəkir Paşa 1948-ci il yası.- Bakı, 2005.- S. 77-78 Kazım Qarabəkir Paşa Türkiyənin dekabr ayının 26-da ankarada vəfat Məmmədova, G. Qarabəkir istiqlal savaşında (1918-1923) fəal iş- etmişdir. əfsanəsi [Mətn]: sənədli ro- man /G.Məmmədova.- Bakı tirak etmiş, Şərq cəbhəsinin komanda- Kazım Qarabəkir Paşanın xatirəsinə : Zaman, 2001.- 488 s. nı kimi bir sıra əzəli türk torpaqlarının Naxçıvan şəhərində Türkiyə Dəyanət Musayev, İ. Azərbaycanın geri qaytarılmasında, erməniləri sülh İşləri Vəqfi tərəfindən məsçid inşa Naxçıvan və Zəngəzur bağlamağa məcbur etməsində əvəzsiz edilmişdir. Ümummilli lider Heydər bölgələrində siyasi vəziyyət xidmətlərinə görə “İstiqlal ordeninə” Əliyev, Kazım Qarabəkir Paşanın və xarici dövlətlərin siyasəti [Mətn]: (1917-1921) layiq görülmüşdür. Azərbaycanda baş qızı Timsal Qarabəkir məscidin açılış /İ.Musayev.- Bakı : Elm, verən hadisələrlə daim yaxından ma- mərasimində çıxış etmişlər. 1996.- 312 s. Səfərli, F. Kazım Qarabəkir Paşa və Naxçıvanın erməni təcavüzündən müdafiəsi [Mətn] /F.Səfərli //Naxçıvan jurnalı.- 2001.- № 5.- S. 23.

165 Tarixdə bu gün İYUL

MİLLİ MƏTBUAT VƏ JURNALİSTİKA GÜNÜ 22 1875

“Kəşkül” (1880), “Kaspi” (1880-1890-cı illər) qəzetləri nəşrə başlamışdı. XX əsrin əvvəllərində C. Məmmədquluzadə, M. Şahtaxtinski, S. Hüseyn, Ö. Faiq Nemanzadə, Ü. Hacıbəyov və başqaları yeni demokratik mətbuatın yaranması uğrunda mübarizə aparırdı- lar. Bu gərgin mübarizə öz nəticəsini verdi. “Şərqi- rus” (1903), “Həyat” (1905), “Açıq söz” (1915), “Azərbaycan “ (1918) kimi demokratik ruhlu, milli qayəli qəzetlər meydana çıxdı. 1906-cı ildə “Molla Nəsrəddin” jurnalının nəşrə başlanması ilə Azərbaycan mətbuatında siyasi satiranın əsası qoyuldu. Redaktoru Xədicə xanım Əlibəyova olan “İşıq” jurnalının bütün əməkdaşları qadınlardan ibarət idi. Sovet hakimiyyəti dövründə bütün sovet res- publikalarında olduğu kimi Azərbaycanda da mətbuat sovet ideologiyasının ruporuna çevrilmiş- di. Azad və demokratik mətbuatdan söhbət belə gedə bilməzdi. Yalnız bolşevik rejiminin, kom- 22 iyul - Azərbaycanda Milli mətbuat və Jur- munist ideyalarının təbliği ilə məşğul olan qəzet nalistika günü kimi qeyd edilir. Azərbaycan və jurnallar nəşr olunurdu. Mətbuat üzərində ciddi mətbuatının banisi Həsən bəy Zərdabi böyük senzura hökm sürürdü. Kommunist Partiyasının or- çətinliklərdən sonra Bakıda Azərbaycan dilində qanı olan “Pravda” (bu qəzetin dilimizə tərcüməsi “Əkinçi” qəzetinin çap olunmasına nail olmuş və “Həqiqət” olsa da, səhifələri qərb demokratiyasına qəzetin ilk nömrəsi 1875-ci il iyulun 22-də işıq qarşı iftiralarla, ictimai və iqtisadi-siyasi həyatın üzü görmüşdür. müxtəlif sahələrinə aid yalan informasiyalarla “Əkinçi” qəzetinin nəşri bütün Qafqazda əks- dolu idi) qəzetinin ilk nömrəsinin çapdan çıxdığı səda doğurmuşdu. 1875-1877-ci illər ərzində gün - 5 may Mətbuat Günü kimi qeyd olunurdu. fəaliyyət göstərmiş qəzetin 56 nömrəsi çap edil- Azərbaycan öz müstəqilliyini bərpa etdikdən mişdir. “Əkinçi” qəzeti xalqımızın milli oyanı- sonra bir çox milli-mənəvi dəyərlərə qayıdış şında, milli birliyinin möhkəmlənməsində böyük mətbuat sahəsində də özünü göstərdi. Bu gün rol oynamışdır. Qəzetin mütərəqqi ideyaları Rusi- ölkəmizdə yüzlərlə mətbu orqan - qəzet və jurnal ya hakim dairələrini narahat etmiş və iki il sonra fəaliyyət göstərir. Azərbaycan Respublikası Pre- qəzet bağlanmışdı. zidentinin sərəncamı ilə “Əkinçi” qəzetinin nəşrə Azərbaycan mətbuatının ilk müjdəçisi başladığı gün - 22 iyul Milli Mətbuat və Jurnalisti- “Əkinçi”dən sonra bu sahədə xeyli irəliləyişlər ka Günü kimi qeyd olunmağa başladı. olmuşdu. XIX əsrin sonlarında “Ziya”, (1879),

166 Milli Qəhrəmanlar İYUL

50 RAMİZ QƏMBƏROV 2 illiyi 1962-1992 Milli Qəhrəman

Ramiz Bulud oğlu Qəmbərov 1962- kəndlərinin müdafiəsində mərdliklə ci il iyul ayının 2-də Şuşa şəhərində vuruşmuşdur. anadan olmuşdur. 29 aprel 1992-ci ildə erməni işğal- O, 1979-cu ildə H.Hacıyev adına çıları Kosalar və Kərkicahan kəndləri Şuşa şəhər orta məktəbini bitirmiş- yaxınlığındakı postlara hücum edən dir. 1980-ci ildə hərbi xidmətə çağı- zaman Ramiz Qəmbərovun taboru rılmış, 1982-ci ildə ordudan tərxis döyüşə atılmış və bu döyüşdə cəsur olunaraq Şuşaya qayıtmışdır. 1986-cı komandir ağır yaralanmışdır. Bir gün ildə Azərbaycan İnşaat Mühəndisləri sonra 30 aprel 1992-ci ildə dünyasını İnstitutuna daxil olmuşdur. Amma dəyişmişdir. Ədəbiyyat təhsilini başa çatdıra bilməmişdir. Azərbaycan Respublikası Preziden- Vətən Ramiz kimi igidlərlə Erməni təcavüzkarlarının başla- tinin 7 iyun 1992-ci il tarixli 833 saylı var olur [Mətn]: Ramizin dığı Qarabağ müharibəsi minlərlə Fərmanı ilə Qəmbərov Ramiz Bulud könüllü batalyonu // Azad- qeyrətli Azərbaycan oğulları kimi oğlu ölümündən sonra Azərbaycanın lıq.- 2011.- 19 mart.- S.13. Ramiz Qəmbərovu da torpaqlarımı- Milli Qəhrəmanı fəxri adına layiq gö- Əsgərov, V. Qəmbərov zın müdafiəsinə qalxmağa məcbur rülmüşdür. Ramiz Bulud oğlu [Mətn] // Əsgərov, V. Azərbaycanın etmişdi. Ramiz 1988-ci ildən xalq Ramiz Qəmbərov Şuşa şəhərində Milli Qəhrəmanları.- Bakı , hərəkatına qoşulmuşdu. O, 1992-ci dəfn edilmişdir. 2005.- S.118. ildə könüllü özünümüdafiə batalyonu Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı Ra- Nazim, N. Qəmbərov Ramiz yaratmış və bu batalyonun başçısı ol- miz Bulud oğlu Qəmbərovun xatirəsi Bulud oğlu [Mətn] //Nazim, muşdur. Onun taboru Şuşa şəhərinin, əbədiləşdirilmiş – Bakı şəhərindəki N. İstiqlal ulduzları.- Bakı , 1995.- S.93-95. Kərkicahan, Kosalar, Nəbilər, Qay- küçələrdən birinə onun adı verilmiş- balı, Malıbəyli, Quşçular, Göytala dir. Ramizqızı, B. Ramiz vətən uğrunda ölməyin nə demək olduğunu göstərdi [Mətn] /B.Ramizqızı //Yeni Müsa- vat.- 2004.- 8 may.- S.4. İnternetdə www.az.wikipedia.org www.google.az

167 Milli Qəhrəmanlar İYUL

55 TAHİR BAĞIROV 14 illiyi 1957-1992 Milli Qəhrəman

Tahir Əminağa oğlu Bağırov 1957- ralarına qoşulmuşdu. 1992-ci ilin 1 ci il iyul ayının 14-də Türkmənistan mart tarixində 843-cu hərbi hissənin Respublikasının Krasnovodsk (indiki komandirinin əmri ilə Tahir təlim ko- Türkmənbaşı) şəhərində anadan ol- mandirinin müavini təyin olunmuş, muşdur. Milliyyətcə azərbaycanlıdır. sonra isə Azərbaycan Respublika- Əli Bayramlı şəhərində 1974-cü ildə sı Hərbi Hava Qüvvələrinin Mİ-24 8-ci sinifi bitirmiş, həmin ildə sürü- helikopterində bort atıcısı vəzifəsinə cülük sənətinə yiyələnmişdi. 1977-ci keçirilmışdi. Qarabağda Ermənistan ilin may ayından 1979-cu ilin sentyabr ekspedisiya korpusuna qarşı keçirilən ayınadək keçmiş sovet ordusu sırala- hərbi əməliyyatlarda iştirak etmişdir. rında həqiqi hərbi xidmətdə olmuş- 1992-ci il 11 oktyabrda gedən dur. Ordudan tərxis olunduqdan sonra döyüş-lərdə baş çavuş T.Bağırov Azneft-1 istehsalat birliyində İES-də qəhrəmancasına həlak olmuşdur. nəqliyyat sexində işləmişdir. Ailəli idi. İki oğlu yadigar qaldı. Tahir Bagırov Milli Ordu hissələri Azərbaycan Respublikası Prezi- təşkil edilməyə başlananda onun sı- dentinin 9 fevral 1993-cü il tarixli Ədəbiyyat Fərmanı ilə Tahir Əminağa oğlu Ba- gırova Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı Azərbaycan Respublikasının Müdafiə Nazirliyinin hərbi qulluqçularına “Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı” adı verilməsi haqqında: [Bağırov Tahir Fəxri adı verilmişdir. Əminağa oğlu – baş serjant – Azərbaycan Respublikasının suverenliyi və ərazi Bakı şəhərində Şəhidlər Xiyabanın- bütövlüyünün qorunmasında, dinc əhalinin təhlükəsizliyinin təmin edilməsində da dəfn edilib. şəxsi igidlik və şücaət göstərdiyinə görə]: Azərbaycan Respublikası Prezidenti- nin Fərmanı, 5 fevral 1993-cü il [Mətn]//Azərbaycan Respublikası Ali Sovetinin Şirvan şəhərində yaşadığı küçəyə Məlumatı.-1993.- №3.- S.11.- (ölümündən sonra). və 11 saylı orta məktəbə onun adı ve- Əsgərov, V. Bağırov Tahir Əminağa oğlu [Mətn] //Əsgərov, V. Azərbaycanın Milli rilib. Qəhrəmanları.- B., 2005.- S. 34. Əyyubova, B. Üç səma qartalından biri: [Milli Qəhrəman Bağırov Tahir Əminağa oğlu] [Mətn] //Əyyubova, B. Qızıl qan.- Bakı , 1997.- S. 3-5. Faxralı, R. Tahir Bağırov [Mətn] //Faxralı, R. Ömrün üfüqləri.- Bakı , 1996.- S. 119-120. Seyidzadə, M. Bağırov Tahir Əminağa oğlu [Mətn] //Seyidzadə, M. Milli qəhrəmanlar zirvəsi.- Bakı, 2010. - S. 37. Zeynalov, R. Bağırov Tahir Əminağa oğlu: (1957-1992) [Mətn] //Zeynalov , R. Azərbaycanın Milli Qəhrəmanları.- Bakı, 1996.- S. 14. İnternetdə www.az.wikipedia.org www.milliqahraman.az www.adam.az www.canbaku.net

168 Milli Qəhrəmanlar İYUL

45 SƏRXAN OCAQVERDİYEV 16 illiyi 1967-1992 Milli Qəhrəman

Sərxan Surxay oğlu Ocaqverdiyev ərazicə ən yaxın kənd hesab olunur- 1967-ci il iyul ayının 16-da Goranboy du. Onlar bu kəndə aramsız hucum- rayonunun Səfikürd kəndində anadan lar edirdilər. Lakin Goranboyun mərd olmuşdur. 1985-ci ildə Tatarlı kənd oğulları sinələrini düşmənin qarşısın- orta məktəbini bitirdikdən sonra Xa- da sipərə çevirmişdilər. barovsk şəhərində hərbi xidmətdə ol- 5 may 1992-ci il... Erməni faşistləri muşdur. 1988-ci ildə hərbi xidmət bor- növbəti dəfə Talış kəndinə hucuma cunu yerinə yetirib Vətənə dönmüş və keçdilər. Qeyri-bərabər döyüş ge- Gəncə Maşınqayırma Texnikumuna dirdi. Vətənin qeyrətli oğlu Sərxan daxil olmuşdur. 1991-ci ildə təhsilini Ogaqverdiyev bu qanlı döyüşdə uğurla başa vurub, Gəncə Maşınqayır- qəhrəmancasına həlak oldu. ma Zavodunda əmək fəaliyyətinə baş- Subay idi. lamışdır. Azərbaycan Respublikası Preziden- 10 yanvar 1992-ci ildə Goranboy tinin 7 iyun 1992-ci tarixli 833 say- özünümüdafiə batalyonuna üzv yazı- lı Fərmanı ilə Ocaqverdiyev Sərxan lır, Şəfəq, Zeyvə, Tap-Qaraqoyunlu Surxay oğluna ölümündən sonra kəndlərinin müdafiəsi zamanı qanlı “Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı” adı döyüşlərdə iştirak edir. Sərxan Ocaq- verilmişdir. verdiyev az müddətdə düşmənin xey- Şəfikürd kəndində dəfn edilmişdir. li canlı qüvvəsini məhv edərək, əsl Təhsil aldığı Tatarlı kənd orta Azərbaycan əsgəri kimi yüksək döyüş məktəbi onun adını daşıyır. Goranboy nümunəsi göstərir. rayonunda büstü qoyulmuşdur. Goranboyun Talış kəndi ermənilərə

Ədəbiyyat Azərbaycan Respublikasının Mudafiə Nazirliyinin hərbi qulluqçularına “Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı” adı verılməsi haqqında : [Ocaqverdiyev Sərxan Surxay oğlu – sıravi –Azərbaycan Respublikasının suverenliyi və ərazi bütövlü- yünün qorunmasında, dinc əhalinin təhlükəsizliyinin təmin edilməsində göstərdiyi şəxsi igidlik və şücaətə görə]: Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Fərmanı, 7 iyun 1992-ci il [Mətn]//Azərbaycan Respublikası Ali Sovetinin Məlumatı.-1992.- № 13.-S.25.- (ölümündən sonra). Əsgərov, V. Ocaqverdiyev Sərxan Surxay oğlu [Mətn] //Əsgərov, V. Azərbaycanın Milli Qəhrəmanları.- Bakı, 2005.- S.176. Quliyeva, N. Ocaqverdiyev Sərxan Surxay oğlu [Mətn] //Quliyeva, N. Ölməzliyə gedən yol.-Bakı, 1996.- S.7. Ocaqverdiyev Sərxan Surxay oğlu [Mətn] //Azərbaycanın Milli Qəhrəmanları: biblioqrafiya /tərt.ed. H. Həmidova; M.F.Axundov adına Azərbaycan Milli Kitab- xanası.- Bakı, 2008.- S.176.

169 Milli Qəhrəmanlar İYUL

60 ASİF MƏHƏRRƏMOV 26 illiyi 1952-1994 Milli Qəhrəman

Asif Yusif oğlu Məhərrəmov ayının 7-də 859 saylı hərbi minaaxta- 1952-ci il iyul ayının 26-da Ağdam ranlar hissəsinin komandiri təyin edi- şəhərində doğulmuşdur. 1969-cu ildə lir. Ağdam şəhər 1 saylı orta məktəbini 10 mart 1992-ci ildə məhz onun bitirmişdir. köməyi nəticəsində Aranzəmin, Pirca- Ermənilərin 1988-ci ildə başlayan mal, Dəhraz kəndləri düşməndən azad təcavüzünə qarşı Ağdam rayonunun edilir. 1992-ci il martın 20-də öz dəstəsi Abdal-Gülablı, Xıdırlı, Əmirallar, ilə kömək etmək üçün Füzuli rayonu- Şırxavənd, Bağbanlar, Əhmədavar na gedir və erməni quldurlarını böyük kəndlərində dayaq dəstələri yaradılır- itkilərə məruz qoyur. 24 iyun 1992-ci dı. Hərəkat böyüdükcə Asif Qarabağın ildə Naxçıvanik yolunda ağır yaralanır. digər rayonları ilə də sıx əlaqə saxla- Bir müddət müalicə olunur və yenidən yırdı. 1990-cı ildə o, Ağdam könüllü cəbhəyə qayıdır. 1993-cü il fevralın özünümüdafiə dəstəsini yaradır və tor- 22-də Şelli uğrunda gedən döyüşlərdə paqlarımızın qorunmasında yaxından iştirak edir. 1993-cü il oktyabrın 27- iştirak edir. 1991-ci il noyabrın 15-də də Asifin səhhəti ağırlaşır. O, hərbi isə dövlət tərəfindən ilk könüllü tabor hissəni təhvil verib müalicəsini davam yaradılır. etdirmək məcburiyyətində qalır. 1994- 1991-ci il dekabrın 31-də Xramort cü ildə bu məqsədlə Yaltaya gedən kəndinin azad edilməsində rəşadət polkovnik-leytenant A. Məhərrəmov göstərir. Xocalı faciəsi zamanı uşaq həmin il iyulun 1-də vəfat edir. və qadınların xilas olunmasında canını Ailəli idi. Bir qızı yadigar qalıb. əsirgəmir. Azərbaycan Respublikası Prezi- A.Məhərrəmov 1992-ci ilin mart dentinin 7 dekabr 1992-ci il tarixli Ədəbiyyat 350 saylı Fərmanı ilə Məhərrəmov Azərbaycan Respublikasının Müdafiə Nazirliyinin hərbi qulluqçularına Asif Yusif oğluna “Azərbaycanın Mil- “Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı” adı verilməsi haqqında: [Məhərrəmov Asif li Qəhrəmanı” fəxri adı verilmişdir. Yusif oğlu – taqım komandiri – Azərbaycan Respublikasının suverenliyi və ərazi “General Məhəmməd Əsədov” müka- bütövlüyünün qorunmasında, dinc əhalinin təhlükəsizliyinin təmin edilməsində göstərdiyi şəxsi igidlik və şücaətə görə]: Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fatına layiq görülmüşdür. Fərmanı, 7 dekabr 1992-ci il [Mətn] //Azərbaycan Respublikası Ali Sovetinin Bakı şəhəri 2-ci Şəhidlər Xiyaba- Məlumatı.- 1992.- № 24.- S.50.- (Ölümündən sonra). nında dəfn edilmişdir. Bakı şəhərində Çəmənzəminli M. Fred Asif: Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı podpolkovnik Asif adına küçə var. Məhərrəmova həsr olunmuş sənədli povest.- Bakı: Gənclik, 1996.- 170 s. Abbasoğlu B. Od sönər, ad yox... //Abbasoğlu B. Ölərkən dünyaya gələn oğullar.- Bakı, 2004.- S. 54-72. Məhərrəmov Asif Yusif oğlu //Əsgərov V.Azərbaycanın Milli Qəhrəmanları.- Bakı, 2005.- S. 133-134. Zeynalov R. Məhərrəmov Asif Yusif oğlu (Fred Asif) //Zeynalov R. Azərbaycanın Milli Qəhrəmanları.- B., 1996.-S. 48.

170 Riyaziyyat.Fizika.Astranomiya İYUL MƏHƏMMƏDƏMİN 80 ŞAHTAXTİNSKİ 10 illiyi 1932-2011 Akademik Məhəmmədəmin Həbibulla oğlu Kristalların yetişdirilməsi üzrə Şahtaxtinski 1932-ci il iyul ayının 10- Beynəlxalq konfransda məruzə ilə çı- da Bakı şəhərində anadan olmuşdur. xış etmişdir. Bu məruzə elm aləmində O, akademik, kimya elmləri doktoru çox yüksək səviyyədə qəbul edilmiş- H.B.Şahtaxtinskinin oğludur. dir. M.Şahtaxtinski 1956-cı ildə Mosk- 1989-cu ildə professor Azərbaycan va Energetika İnstitutunun Radiotex- Milli Elmlər Akademiyasının akade- nika fakültəsini bitirmişdir. O, 1961- miki seçilmişdir. 1967-ci illərdə Azərbaycan Milli EA M. Şahtaxtinski 1991-ci ildə Fizika İnstitutunda elmi və baş elmi Azərbaycan Respublikasının “Əmək- Ədəbiyyat işçi, 1968-1987-ci illərdə laborato- dar elm xadimi” adına layiq görül- Şahtaxtinski Məhəmməd riya müdiri işləmişdir. 1987-ci ildən müş, Azərbaycan Fizika Cəmiyyətinin Həbibulla oğlu [Mətn]: en- siklopedik məlumat //ASE: institutun Bərk cisimlər elektronikası prezidenti və Avropa-Asiya Fizika 10 cilddə.- Bakı , 1987.- şöbəsinin rəhbəridir. Elmi tədqiqatları Cəmiyyətinin vitse-prezidenti seçil- C.X .- S.480. bərk cisimlər fizikasına aiddir. mişdir. İnternetdə 1970-ci ildə M.Şahtaxtinski fizika- Akademik, Əməkdar elm xa- www.az.wikipedia.org riyaziyyat elmləri doktoru, 1971-ci dimi M.Şahtaxtinski 2004-cü ildə ildə isə proffessor adı almışdır. Azərbaycan Respublikası Preziden- www.google.az M.Şahtaxtinskinin rəhbərliyi ilə tinin fərmanı ilə “Şöhrət” ordeni ilə yüksək keyfiyyətli, iqtisadi cəhətdən təltif edilmişdir. sərfəli poladlar yaradılmış, böyük Şahtaxtinski Məhəmmədəmin Həbi sürətlə işləyən etibarlı və sərfəli, sağ- bulla oğlu 2011-ci il aprel ayının 23- lamlıq üçün zərərsiz çapetmə metodi- də Bakı şəhərində vəfat etmişdir. kası işlənib hazırlanmışdır. O, 1972-ci ildə Fransada keçirilən

171 Rəssamlıq.Heykəltəraşlıq.Arxitektura

İYUL 85 TOKAY MƏMMƏDOV 18 illiyi 1927 Heykəltəraş

Tokay Həbib oğlu Məmmədov 1927-ci yi fəaliyyətə başlayaraq burada yetişən il iyul ayının 18-də Bakıda anadan olmuş- gənc rəssamlara həm rəsm, həm də dur. 1942-ci ildə yeddinci sinfi bitirdikdən heykəltəraşlıqdan dərs deyərək onlara sonra Tokay Məmmədov Bakı Rəssamlıq sənətin sirlərini öyrədir. Məktəbinə imtahan verir. O zaman Heykəltəraşın yaratdığı “Nizami Bakı Rəssamlıq Məktəbinin nəzdində Gəncəvi” portreti 1955-ci ildə Varşava- heykəltəraşlıq şöbəsi yenicə təşkil edil- da Gənclərin Beynəlxaq Ümumdünya mişdi. P.Sabsay, F.Əbdürrəhmanov, sərgisində uğurla nümayiş etdirilib. Əsər C.Qaryağdı həmin heykəltəraşlıq şö- şairin adını daşıyan Ədəbiyyat Muzeyində bəsində fəaliyyət göstərirdilər. Tokay qorunub saxlanılaraq nümayiş olunur. bilavasitə ilk milli heykəltəraşımız Heykəltəraş monumental sahədə Ədəbiyyat F.Əbdürrəhmanovdan dərs almağa başla- həmçinin Azərbaycan şairi “İmaməddin T.N.Məmmədovun yır. Leninqrad Rəssamlıq Akademiyasını Nəsimi” və “XI qızıl ordu” abidələrini ya- “Şöhrət” ordeni ilə təltif bitirmiş F.Əbdürrəhmanov öz şagirdlərini radıb. edilməsi haqqında [Mətn]: dünya klassik incəsənətinin ən mütərəqqi Tokay Məmmədov yaradıcılığının ilk Azərbaycan Respublikası ənənələri ilə tanış edirdi. günlərindən başlayaraq heykəltəraşlığın Prezidentinin Fərmanı // Azərbaycan.- 2002.- 8 1945-ci ildə Tokay Məmmədov qabartma sahəsində bir çox insanın avqust.- S.1. Əzim Əzimzadə adına Bakı Rəssamlıq surətlərini canlandırıb. Bu qabartmalardan Abdullayeva, F. Adi daş Məktəbinin üçüncü kursunu bitirərək Le- ən dəyərlisi Sovet İttifaqı Qəhrəmanı Meh- sənət əsərinə çevriləndə ninqrad şəhərinə gedir və İ.E.Repin adına di Hüseynzadənin portretidir. Mərmərdən [Mətn] /F.Abdullayeva // Rəssamlıq Akademiyasının Heykəltəraşlıq yaradılan bu qabartmada qəhrəman bir Mədəniyyət.- 2011.- 18 fevral.- S.11. fakültəsinə qəbul olur. Ali təhsil aldığı əlində qumbara tutmuş vəziyyətdə təsvir dövrdə, yəni 1947-ci ildə Azərbaycanın edilib. Bu əsər heykəltəraşın gənclik Sadıqov, S. Daşlarda canlanan həyatın yaradıcısı xalçaçı rəssamı Lətif Kərimovun portret illərində yaratdığı və ona uğur qazan- [Mətn] /S.Sadıqov //Kaspi.- büstünü hazırlayır. Bu portretin yaradıl- dırdığı əsərlər sırasında durur. Əsər bir 2008.- 6 iyun.- S. 12. ması təsadüfi deyildi. Lətif Kərimovu uşaq çox beynəlxaq sərgidə uğurla nümayiş Şeyxov, Y. Qranitdə donan vaxtlarından tanıyan heykəltəraş müstəqil etdirilərək yüksək qiymətə layiq görülüb. musiqi [Mətn]:Tokay şəkildə ilk dəfə görkəmli alimin portretini Tokay Məmmədov 1978-ci ildə Məmmədov - 80 /Y.Şeyxov //Mədəniyyət.-2007.- 13 canlandırır. SSRİ Dövlət Mükafatı, 1982-ci ildə iyul.- S.3. 1960-cı ildə o, Üzeyir Hacıbəyovun Azərbaycan Dövlət Mükafatına layiq gö- İnternetdə Bakı Musiqi Akademiyasının önündə rülüb. O, həmçinin “Şərəf nişanı”, “Xalq- ucaldılmış heykəlini yaratmışdır. lar dostluğu”, 2002-ci ildə isə ümum- www.az.wikipedia.org Tokay Məmmədov ali təhsilini milli lider Heydər Əliyevin fərmanı ilə www.google.az bitirdikdən sonra Leninqradda heykəltəraş “Şöhrət” ordenləri ilə təltif olunub. 85 kimi işə başlayır və Leninqrad Rəssamlar yaşlı heykəltəraş Azərbaycan Dövlət İttifaqının üzvü seçilir. Heykəltəraş Ba- Rəssamlıq Akademiyasında yetişən gənc kıya qayıtdıqdan sonra Əzim Əzimzadə heykəltəraşlara sənətin sirlərini onlara adına Rəssamlıq Məktəbində pedaqo- öyrədir.

172 Kitabxana işi. Kitabxanaşünaslıq İYUL NİKOLAY ALEKSANDROVİÇ 150 RUBAKİN 13 illiyi 1862-1946 Biblioqraf Nikolay Aleksandroviç Rubakinin Rusiya inqilabında yaxından iştirak 1862-ci il iyul ayının 13-də Oraniyen- etmişdir. Siyasi baxışlarına görə təqib baum (indiki Lomonosov şəhərində) olunmuş və bu səbəbdən də 1907-ci tacir ailəsində anadan olmuşdur. Atası ildə İsveçrəyə köçmüş və ömrünün Oraniyenbaum şəhərinin başçısı ol- sonunadək burada yaşamışdır. Həmin muşdur. illərdə Rubakin Rusiyada çapdan çıx- O, on iki yaşında olarkən məcara mış kitabları toplayaraq İsveçrədə pomanı və pyes yazmış, on üç yaşın- “Nadir Rus Kitabxanası” təşkil etmiş- da “Стрела” əlyazma jurnalını çap dir. etdirmiş, on altı yaşında isə “Uşaq O, kitab təbliği problemlərini mütaliəsi” adlı ilk məqaləsi nəşr olun- işləmiş, bibliopsixologiya nəzəriy- Ədəbiyyat muş və bu məqalədən qonorar da al- yəsini yaratmışdır. Bayramov, Ə. Psi- mışdı. Maarif sahəsindəki xidmətlərinə xologiya [Mətn]: N.A.Rubakin Peterburq Universi- görə Sovet hökuməti A.N.Rubakinə dərslik /Ə.S.Bayramov, Ə.Ə.Əlizadə.- Bakı, 2009.- tetinin 3 fakültəsini – tarix-filologiya, 1930-cu ildən fərdi pensiya təyin et- 620 s. təbiətşünaslıq və hüquq fakültələrini mişdir. Əjdərov, E. Nikolay Ruba- bitirmişdir. Lakin buna baxmayaraq öz Rus kitabşünası, biblioqraf, yazıçı, kinin yaradıcılığında bibli- həyatını kitabxana işinə həsr etmişdir. Beynəlxalq Bibliopsixologiya İnstitu- opsixologiya nəzəriyyəsi və Nikolay Aleksandroviçin XIX əsrdə tunun yaradıcılarından biri olan Niko- kitabxanaşünaslıq [Mətn] / E.L.Əjdərov //Kitabxa- Rusiya kitabxana-nəşriyyat işinin in- lay Aleksandroviç Rubakin 1946-cı il naşünaslıq və informasiya kişafında cox böyük əməyi olmuş- noyabr ayının 23-də Lozanna şəhərində .-2010.- № 3.-S.91-98. dur. Belə ki, A.Rubakin O.A.Popova, vəfat etmiş, Moskva şəhərində dəfn Hacıyev, Z. Fəlsəfə [Mətn]: U.D.Sitina nəşriyyat firmasının və olunmuşdur. dərslik /Z.Hacıyev.- Bakı: “Издатель” Birliyinin rəhbəri olmuş- Vəsiyyətinə görə İsveçrədə təşkil Adiloğlu, 2001.- 639 s. dur. O, həmçinin Rusiya Savadlan- etdiyi “Nadir Rus Kitabxanası” Rusi- Xələfov, A. İnformasiya ma Komitəsinin katibi kimi də uzun ya Milli Kitabxanasının fonduna veril- cəmiyyətinin formalaş- masında kitabxanaların müddət fəaliyyət göstərmişdir. mişdir. vəzifələri [Mətn] // Xələfov, N.A.Rubakin 1905-1907-ci illərdə A.A. Kitabxanaşünaslıq və biblioqrafiya.- Bakı, 2005.- №2.- 152 s. Рубакин, Н. Библиологическая психология [Текст] /Н.А.Рубакин.- Москва: Академический Проект Трикста, 2006.- 800 с. İnternetdə www.az.wikipedia.org www.google.az

173 ® • Azərbaycan Əlifbası və Azərbaycan Dili Günü (01.08.2001) 1 avqust • Azərbaycan Kinosu Günü (02.08.1898) Gün çıxır 06:49 • Hərbi Dоnanma Günü (05.08.1992) Gün batır 20:56 • Bеynəlxalq Gənclər Günü (12.08.1999) 31 avqust • Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinə Gün çıxır 06.31 Yardım Fondu yaradılıb (17.08.1942) Gün batır 20:15 • Azərbaycan Sərhəd Qoşunlarının Yaranması Günü (18.08.1994) 1 Ç. • Cəbrayıl rayonunun işğalı günü (23.08. 1993) C.A. 2 • Füzuli rayonunun işğalı günü (23.08. 1993) C. 3 Ş. 4 B. 5 M.F.Axundzadə B.E. 6 200 il 1812-1878 Ç.A. 7 Ç. 8 C.A. 9 C. 10 Ş. 11 B. 12 B.E. 13 Ç.A. 14 Ç. 15

AVQUST C.A. 16 17 C. M.F.Axundzadə adına Respublika Dövlət mükafatları Ş. 18 B. 19 1965-ci ildə ədəbiyyat və incəsənət sahəsində ən görkəmli əsərlər B.E. 20 yaradılmasına həvəs oyatmaq məqsədilə M.F.Axundzadə adına 3 Res- Ç.A. 21 publika Dövlət mükafatının təsis edilməsi haqqında qərar qəbul edil- 22 iyul- muşdir. Mükafatların hər birinin məbləği 2500 manat idi. Bu qərar 23 avqust Ç. 22 Azərbaycanda Sovet hakimiyyəti qələbəsinin 45-ci ildönümündə qəbul Şirin Nişanəsi C.A. 23 edilmişdir. M.F.Axundzadə adına mükafata layiq görülən şəxlərə oddur. Ulduzlar padşahı olan C. 24 “M.F.Axundov adına mükafat laureatı” adı, döş nişanı və diplom veri- Günəşin lirdi. Mükafatın ilk laureatları Mirzə İbrahimov “Kəndçi qızı” pyesinə, himayəsindədir. Ş. 25 Günəşin şir B. 26 Azərbaycan qrafiki, Respublikanın Xalq rəssamı Maral Rəhmanzadə bürcündən keçdiyi “Azərbaycan” və “Vətənim” adlı rəngli linoqravyuralar silsiləsinə, dövrdə doğulanlar B.E. 27 hökmlü və daxili M.Əzizbəyov adına Azərbaycan Dövlət Dram Teatrı səhnəsində tama- aləmləri zəngin Ç.A. 28 şaya qoyulmuş “Antoni və Kleopatra” tamaşasının quruluşçu rejisso- olur. Ç. 29 ru Tofiq Kazımov, rəssamı Tahir Salahov, bəstəkarı SSRİ Xalq artis- C.A. 30 ti Qara Qarayev, aktyorlar SSRİ Xalq artisti Hökümə Qurbanova və C. 31 Azərbaycanın Xalq artisti Əli Zeynalov olmuşlar. 174 AVQUST 2012 Milli ədəbiyyat

Tənqidçi, ədəbiyyatşünas, filologiya elmləri doktoru, professor Hacıyev Aqil Cəfər Xəndan oğlunun (10.09.1947) аnаdаn оlmаsının 65 illiyi Şairə Natəvan Xurşidbanu Mehdiquluxan qızının (15.08.1832-02.10.1897) аnаdаn оlmаsının 180 illiyi Аzərbаycаnın Хаlq şаiri, Əməkdаr mədəniyyət işçisi Dilbаzi Mirvаrid Paşa qızının (19.08.1912-12.07.2001) аnаdаn оlmаsının 100 illiyi Ədəbiyyatşünas, tənqidçi, nasir, filologiya elmləri doktoru Ağayev İslam Məmməd oğlunun (20.08.1932) аnаdаn оlmаsının 80 illiyi Şair, publisist Nəsibov Davud Məcid oğlunun (Davud Nəsib) (25.08.1942- 26.03.2003) аnаdаn оlmаsının 70 illiyi Filologiya elmləri doktoru, professor, ədəbiyyаtşünаs Pаşаyеv Qəzənfər Məmməd oğlunun (27.08.1937) аnаdаn оlmаsının 75 illiyi Tarixdə bu gün

Azərbaycan Əlifbası və Azərbaycan Dili Günü (01.08.2001) Azərbaycan Kinosu Günü (02.08.1898) Hərbi Dоnanma Günü (05.08.1992) Bеynəlxalq Gənclər Günü (12.08.1999) Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinə Yardım Fondu yaradılıb (17.08.1942) Azərbaycan milli manatının dövriyyəyə buraxıldığı gün (15.08.1992) Azərbaycan Sərhəd Qoşunlarının Yaranması Günü (18.08.1994) Beynəlxalq Humanitar Yardım Günü (19.08.2003) Ramazan bayramı günü (20.08.2012) Xüsusi Dövlət Mühafizə Xidməti Əməkdaşlarının Peşə Bayramı Günü (23.08.2008) Cəbrayıl rayonunun işğalı günü (23.08. 1993) Füzuli rayonunun işğalı günü (23.08. 1993) Azərbaycan Demokratik Firqəsi müstəqil fəaliyyətə başlamışdır (24.08.1917) Azərbaycanda Konstitusiyaya dəyişikliklərlə bağlı referendum keçirilib (24.08.2002) Beynəlxalq Azərbaycan Muğamı Günü (26.08.2010) Türkiyə Cümhuriyyətinin Zəfər Bayramı Günü (30.08.1922) Qubadlı rayonunun işğalı günü (31.08.1993) Milli Qəhrəmanlar

Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı Əliyev Ehtiram İsrayıl oğlunun (01.08.1972- 175 23.08.1993) аnаdаn оlmаsının 40 illiyi Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı Əliyev Rövşən Nəriman oğlunun (30.08.1972-13.05.1992) аnаdаn оlmаsının 40 illiyi Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı Nəcəfov Yunis İsa oğlunun (31.08.1967- 24.08.1992) аnаdаn оlmаsının 45 illiyi Siyasət. Hərbi iş

Cənubi Аzərbаycаn dеmоkrаtik hərаkаtının rəhbəri Səttаrхаn Hаcı Həsən оğlunun (15.08.1867-09.11.1914) аnаdаn оlmаsının 145 illiyi Mühəndis işi. Texnika

Əməkdar mühəndis, dövlət xadimi Seyidov Həsən Nemət oğlunun (16.08.1932) аnаdаn оlmаsının 80 illiyi Kimya. Biologiya.Tibb

Azərbaycanın Əməkdar həkimi və Əməkdar elm xadimi Mirsəlimov Mirmehdi Mirmövsüm oğlunun (11.08.1897-05.03.1957) аnаdаn оlmаsının 115 illiyi Tarix. Din

Tarixçi jurnalist və publisist Nəzərli Şəmistan Əmiraslan oğlunun (12.08.1942) anadan olmasının 70 illiyi Tarixçi, tarix elmləri doktoru, professor Quliyev Əlövsət Nəcəfqulu oğlunun (23.08.1922-06.11.1969) аnаdаn оlmаsının 90 illiyi Akademik, şərqşünas-alim Məmmədəliyev Vasim Məmmədəli oğlunun (27.08.1942) аnаdаn оlmаsının 70 illiyi Teatr. Kino.Estrada.Sirk

Əməkdar incəsənət xadimi, Azərbaycanın xalq artisti, Teatr Xadimləri İttifaqının İdarə Heyətinin sədri, teatr rejissoru Nemətov Azərpaşa Zəfər oğlunun (13.08.1947) аnаdаn оlmаsının 65 illiyi

Musiqi. Opera. Balet

Azərbaycanın Xalq artisti, xanəndə Quliyeva Qəndab Nəbi qızının (10.08.1947) аnаdаn оlmаsının 65 illiyi Xalq artisti, xanəndə Qasımov Alim Həmzə oğlunun (14.08.1957) аnаdаn оlmаsının 55 illiyi SSRİ Хаlq аrtisti, Mаqоmаyеv Müslüm Məhəmməd oğlunun (17.08.1942- 25.10.2008) аnаdаn оlmаsının 70 illiyi SSRİ Хаlq аrtisti, SSRİ Dövlət Mükаfаtı lаurеаtı, dirijоr Hаcıbəyоv- Tаğızаdə Niyazi Zülfüqar oğlunun (Niyаzi) (20.08.1912-1984) аnаdаn оlmаsının 100 illiyi

176 Milli ədəbiyyat

AVQUST 65 AQİL HACIYEV 10 illiyi 1947 Ədəbiyyatşünas Aqil Cəfər Xəndan oğlu Hacıyev edir. 1983-cü ildə Rus ədəbiyyatı ta- 1947-ci il avqust ayının 10-da Azər- rixi kafedrasının professoru, 1984-cü baycanın Şuşa şəhərində Azərbaycan ildə həmin kafedranın müdiri seçilir. ədəbiyyatşünası, tənqidçisi, şair və 1982-1984-cü illərdə o, təbiət elmləri tərcüməçi, filologiya elmləri doktoru, fakültələri üçün Rus dili kafedrasının professor Cəfər Xəndanın ailəsində müdiri, 1990-1992-ci illərdə isə filolo- anadan olmuşdur. giya fakültəsinin dekanı olub. Bakıda 6 saylı orta məktəbi Aqil Hacıyev 1987-ci ildən Yazıçı- bitirdikdən sonra ADU-nun (indiki lar İttifaqının üzvü seçilmişdir. Türk BDU-nun) Filologiya fakültəsində folkloruna dair silsilə araşdırmalarına təhsilini davam etdirmişdir. (1965- görə 1993-cü ilin sentyabrında Ankara- Ədəbiyyat 1970). Sonra M.V.Lomonosov adına dakı Türkiyə folklor qurumunun fəxri, Hacıyev Aqil Cəfər Xəndan Moskva Dövlət Universitetinin Rus rus-Qafqaz qarşılıqlı münasibətləri oğlu [Mətn] //Dədə Qorqud Ensiklopediyası: 2 cilddə.- ədəbiyyatı tarixi kafedrasına məqsədli problemlərinin tədqiqinə görə 2003- Bakı, 2002.- II cild .- S. 139 aspiranturaya göndərilmiş və 1973-cü cü ildə Tbilisidəki Beynəlxalq sosial- Hacıyev Aqil Cəfər Xəndan ildə “A.S.Puşkinin “Ərzuruma səyahət iqtisadi Elmlər Akademiyasının həqiqi, oğlu [Mətn] //XX əsr əsəri” və “XIX əsrin 20-30-cu illərinin rus ədəbiyyatı tarixi problemlərinə həsr Azərbaycan yazıçıları: en- rus oçerki” namizədlik dissertasiyası- olunmuş əsərlərinə görə isə 2003-cü siklopedik məlumat kitabı.- Bakı, 2004.-S. 51 nı müdafiə etmişdir. ildə Sankt-Peterburq Elm və İncəsənət 1973-cü ilin dekabrında Azərbaycan Akademiyasının müxbir üzvü seçilib. Hacıyev Aqil Cəfər Xəndan oğlu [Mətn]: biblioqrafiya.- Dövlət Universitetinin Rus ədəbiyyatı Müxtəlif illərdə Azərbaycan At- Bakı: Çaşıoğlu, 2007.- 64 s. kafedrasında işə götürülür. Burada testasiya Komissiyasının eksperti və müəllim (1974-1976), baş müəllim humanitar-ictimai elmlər şöbəsinin (1976-1981), dosent (1981-1983) müdiri, Tələbə Qəbulu üzrə Dövlət vəzifələrində çalışır. Hələ 35 yaşı ta- Komissiyasının ekspert şurasının sədri mam olmayan Aqil Hacıyev 1982-ci və rus ədəbiyyatı müəllimləri semi- ildə Tbilisi Dövlət Universitetində fi- narının rəhbəri, Azərbaycan dili və lologiya elmləri doktoru elmi dərəcəsi ədəbiyyatı ixtisası üzrə müdafiə şura- almaq üçün “XIX əsrin I yarısı rus sının sədri, rus dili və ədəbiyyatı ixti- ədəbiyyatında şərq motivləri, rus- sası üzrə müdafiə şurasının sədr müa- Qafqaz ədəbi əlaqələri” mövzusun- vini olub. da doktorluq dissertasiyası müdafiə

177 Milli ədəbiyyat

AVQUST 180 XURŞİDBANU NATƏVAN 15 illiyi 1832-1897 Şairə

Natəvan Xurşidbanu Mehdiquluxan hörmətli və tanınmış şəxsiyyətlər öz yara- qızı 1832-ci il avqust ayının 15-də Şuşa- dıcılıqları, ədəbi söhbət və mübahisələri, da anadan оlmuşdur. Xurşidbanu Natəvan eləcə də ağıllı məsləhətləri ilə Xurşudba- Qarabağın sonuncu hakimi Mehdiqulu nuda şeirə və sənətə оlan şövq və həvəsi xan Cavanşirin qızı, İbrahimxəlil xanın qüvvətləndirmişlər. nəvəsidir. O, ana tərəfdən Gəncə ha- O, yaradıcılığa 50-ci illərin ənənəvi kimi Cavad xanın nəslindəndir. Anası şərq mövzusu və şeirlərlə başlamışdır. Bədircahan bəyim isə Ziya xanın nəvəsi Qəzəllərində məhəbbət, təbiət gözəllikləri Uğurlu bəyin qızıdır. (“Gülün”, “Qərənfil” və s.) tərənnüm Mehdiqulu xan qızına öz anası Xur- olunmuşdur. 16 yaşlı oğlunun ölümündən şidbanunun adını vermişdir. Xurşidbanu sonra Natəvan bədbin ruhlu şeirlər yaz- ailənin yeganə övladı, həm də Qarabağ mışdır. Ədəbiyyat xanlıqlarının sоnuncu vərəsəsi оlduğu Natəvanın yaradıcılıq fəaliyyəti təkcə Əsərləri [Mətn] /Xurşidba- üçün, оnu sarayda “Dürrü yeкta” (Təк şeirlə bitmir. Natəvan həm də istedadlı nu Natəvan .- Bakı: Lider nəşriyyatı, 2004.- 87 s. inci), el arasında isə “Xan qızı” çağırmış- rəssam olmuşdur. Onun bədii tikmələri lar. “Gül dəftəri” (1886) adlı albomundakı 33 qəzəl [Mətn] /Xurşid- banu Natəvan .- Bakı: Balaca Xurşidbanunun ilk tərbiyəçiləri rəsmlər buna sübutdur. Gənclik, 1981.- 36 s. sarayın təcrübəli dayə və mürəbbiyələri Natəvan poeziyası professional Məmmədov, B. Xurşud- оlmuşdular. Məktəb yaşına çatdıqda isə Azərbaycan bəstəkarlarının əsərlərində banu Natəvan [Mətn] evdə dövrün alim və sənətkarlarından də öz əksini tapmışdır. Bunun parlaq /B.Məmmədov .- Bakı: dərs almağa başlamışdır. Məşğələ zama- nümunəsi tanınmış bəstəkar Xalq artisti, Yazıçı, 1983.- 158 s. nı Xurşidbanu “Quran” ayələrini və dini professor Vasif Adıgözəlovun Natəvanın Natəvanın şair qohumları ehkamları əzbərləməкlə yanaşı, dünyəvi sözlərinə yazılmış məşhur “Qərənfil” [Mətn] .- Bakı: Azərnəşr, 1989.- 84 s. elmlərlə də tanış оlmuşdur. XIX əsrdə mahnı-romansı və “Xan qızı Natəvan” кübar ailələrin uşaqlarına bir qayda оlaraq operası ola bilər. Xurşidbanu Natəvan İnternetdə dоğma dili ilə bərabər, ərəb və fars dili, zəmanəsinin görkəmli şəxsiyyətlərindən www.az.wikipedia.org оnun sərfi-nəvi təlim edildiyindən, Xan olmuş, təkcə Azərbaycanda deyil, bütün www.elibrary.az qızı bir çox dilləri öyrənmiş, оnların Zaqafqaziyada xeyirxahlığı və mesenatlı- vasitəsilə klassik şeirin qayda-qanunlarını ğı ilə tanınmışdır. O, kasıblara əl tutmuş, mənimsəmişdir. О, lazımi dərəcədə biliк Şuşaya su kəməri çəkdirmişdir. əldə etdiкdən sоnra müntəzəm surətdə Məmməd Rahimin “Natəvan poe- mütaliə ilə məşğul оlmuşdur. Dahi ması”, İ.Əfəndiyevin “Natəvan” pyesi şərq şairlərinin nadir кitabları, qiymətli şairəyə həsr olunmuşdur. əlyazmaları Xurşidbanunu klassik Xurşidbanu Natəvan 1897-ci il okt- ədəbiyyata bağlamışdır. yabr ayının 1-də vəfat etmişdir. Ağdamın Natəvanın dünyagörüşünün, bədii “İmarət” qəbiristanlığında dəfn olun- zövqünün fоrmalaşmasında yaxın və muşdur. Adına küçə, klub, kitabxana və uzaq qоhumlarının əməyi az оlmamışdır. məktəb vardır. Xan qızının əlyazmaları, Qasım bəy Zaкir, Mirzə Cavan, Mirzə şəxsi geyim və əşyaları nadir eksponat Adıgözəl, Əhməd bəy Cavanşir kimi kimi arxiv və müzeylərimizdə saxlanılır. 178 Milli ədəbiyyat

AVQUST MİRVARİD DİLBAZİ 100 19 illiyi 1912- 2001 Şairə

Mirvarid Paşa qızı Dilbazi 1912-ci kamilləşmiş, şeirləri geniş oxucu il avqust ayının 19-da Qazax rayonu- kütləsinin rəğbətini qazanmış və onu nun Musaköy kəndində anadan olmuş- xalqımızın mahir söz ustaları sırasına dur. çıxartmışdır. Mirvarid Dilbazi Azərbaycan po- Böyük Vətən müharibəsi illərində eziyasında böyük xidmətləri olan bir çox sənətkarlarımızda olduğu kimi, görkəmli şairələrimizdən biridir. M. Dilbazi yaradıcılığında da vətəni Şairə ədəbi yaradıcılığa 1927- müdafiə mövzusu əsas yer tutmuşdur. ci ildə “Oktyabr alovları” adlı Bu illərdə şairənin yeddi kitabı çap məcmuədə dərc edilmiş “Qadınların olunmuşdur ki, bunların altısı Vətən hürriyyəti” adlı şeiri ilə başlamışdır. müharibəsinə həsr edilmişdir. ”Döyüş Ədəbiyyat Burada şairənin 20-ci illərin axırların- mahnıları” (1941), “Kamal” (1942), Seçilmiş əsərləri [Mətn] / da yazılmış Azərbaycan qadınlarının “Ağarzayev” (1942”, “Neft” (1942), Mirvarid Dilbazi .- Bakı: yeni həyat yollarını tərənnüm edən “Vətən eşqi” (1942), “Qoçaq ataların Lider nəşriyyatı, 2004.- 278 “Zəhra”, “Qurtuluş”, “Qadın” kimi qoçaq övladlarına” (1942), “Xatirələr” s. şeirləri dərc olunmuşdur. Bunlar gənc (1945) əsərləri buna parlaq misaldır. Abşeron bağlarında şairənin yaradıcılığını alışdıran ilk Mirvarid Dilbazi gözəlliklər aşiqi ol- [Mətn]: hekayələr, kiçik və orta yaşlı məktəblilər üçün qığılcım oldu. 1929-cu ildə Mirvarid duğu üçün incəsənətə də ürəkdən bağ- /Mirvarid Dilbazi.- Bakı: Dilbazi Azərbaycan Dövlət Pedaqoji lı idi. Bunu onun şeirə, təsviri sənətə, Gənclik, 1984.- 96 s. İnstitutunun Ədəbiyyat-İctimaiyyat musiqiyə və teatra olan sonsuz həvəsi Çiçəkdən-çiçəyə [Mətn] / Fakultəsinə daxil olmuşdur. Artıq o, ilə izah etmək olar. Bəstəkarlardan Mirvarid Dilbazi .- Bakı: tez-tez mətbuat səhifələrində çıxış Süleyman Ələsgərov, Tofiq Quliyev, Gənclik, 1991.- 287 s. edir, qadın azadlığı məsələsinə dair bir Fikrət Əmirov, Şəfiqə Axundova, Durnalar ötüşəndə [Mətn]: çox şeirlərin müəllifi kimi tanınırdı. Ağabacı Rzayeva və başqaları şairənin şeirlər və poemalar /Mirva- rid Dilbazi.- Bakı: Gənclik, Yazıb-yaratmaq həvəsi ilə institu- sözlərinə bir çox mahnı, romans və 1989.-272 s. tu bitirdikdən sonra gənc şairə Quba oratoriyalar bəstələmişlər. Əliyev, H. Xalq şairi Partiya Məktəbinə ədəbiyyat müəllimi Yaradıcılığı dövlət tərəfindən Mirvarid Dilbazinin 85 təyin olunmuşdur. İki ildən sonra Bakı- yüksək qiymətləndirilmiş və ona illiyinə həsr olunmuş ya qayıdan Mirvarid xanım bir müddət Azərbaycanın Əməkdar mədəniyyət təntənəli yubiley gecəsində Azərbaycan Respublikasının Azərbaycan SSR Elmlər Akademiya- işçisi (1976), Azərbaycanın Xalq şairi Prezidenti Heydər Əliyevin sının Əlyazmaları fondunda işləmiş, (1979), iki dəfə “Şərəf nişanı” ordeni, nitqi [Mətn] //Azərbaycan.- az sonra 1938-ci ilə qədər şöbə müdiri “Qırmızı Əmək Bayrağı”, “İstiqlal” 1998.- 25 aprel.- S.2-4. vəzifəsində çalışmışdır. ordeni və medallarla təltif edilmişdir. Şahsevənli, Z. Gözü yaşlı M. Dilbazinin “Bizim səsimiz” Görkəmli şairə 2001-ci il iyul ayı- bənövşə [Mətn] : [Xalq şairi Mirvarid Dilbazi adlı ilk kitabı 1934-cü ildə çap olun- nın 13-də Bakıda vəfat etmişdir. haqqında] /Z.Şahsevənli // muşdur. Şairənin mövzu dairəsi ildən- Günay.- 2005.- 6 sentyabr.- ilə, kitabdan-kitaba genişlənmiş, S.10.

179 Milli ədəbiyyat

AVQUST 75 QƏZƏNFƏR PAŞAYEV 27 illiyi 1937 Ədəbiyyatşünas

Qəzənfər Məhəmməd oğlu Paşayev Qəzənfər müəllim 2001-2005- 1937-ci il avqust ayının 27-də Tovuz ci illərdə AMEA-nın Nizami adına rayonunun Düzdırıxlı kəndində anadan Azərbaycan Ədəbiyyatı Muzeyində olmuşdur. Orta təhsilini 1946-1956-cı “Beynəlxalq əlaqələr” şöbəsinin mü- illərdə doğma kəndində alıb. diri olmuşdur. 1962-ci ildə Azərbaycan Dillər İns- O, 1990-2003-cü illərdə Azər- titutunun İngilis-Azərbaycan dilləri baycan-İraq Dostluq Cəmiyyətinin fakültəsini bitirmişdir. sədr müavini, 1997-ci ildən bu günə Əmək fəaliyyətinə Şirvan rayonu- kimi Qafqaz Müsəlmanları İdarəsinin nun Vladimirovka kəndində ingilis nəzdində fəaliyyət göstərən Elmi- dili müəllimi kimi başlamış, sonra Dini Şuranın üzvü, 2004-cü ildən isə Ədəbiyyat isə İraqda ingilis və rus dilləri üzrə Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin Təftiş Çağdaş İraq şeirindən tərcüməçi işləmişdir. komissiyasının sədridir. seçmələr [Mətn] Q.Paşayev 1964-1989-cu illərdə Qəzənfər Məhəmməd oğlu Paşa- /Q.Paşayev, Ə.Bəndəroğlu.- Azərbaycan Pedaqoji Dillər İnstitu- yev 1976-cı ildə İraq Respublikasının Bakı : Elm, 2001.-108 s. tunda fəaliyyət göstərmiş, institutun “Əməkdə fərqlənməyə görə” medalı Ədəbiyyatşünaslıq elmi- ingilis dili fakültəsində dosent, dekan ilə, Azərbaycan Təhsil Nazirliyinin mizin patriarxı [Mətn] Fəxri fərmanı ilə, eləcə də , 1999-cu /Q.Paşayev .- Bakı : Ozan, müavini, 1972-1989-cu illərdə isə xa- 2010.- 104 s. rici dillər kafedrasının müdiri olmuş- ildə Kərkük Vəqfinin, 2003-cü ildə isə İraq bizə iraq deyil [Mətn] dur. O, 1989-1999-cu illərdə ADU- İraq Türkman Cəbhəsinin yüksək dip- /Q.Paşayev .- Bakı , 2002.- nun Qərbi Avropa dilləri kafedrasında lom və ödüllərinə layiq görülmüşdür. 64 s. çalışmışdır. Kərkük folklorunun janrları Q.Paşayev 1993-cü ildə filologiya [Mətn] /Q.Paşayev .- Bakı : elmləri doktoru, 1995-ci ildən isə pro- Elm, 2003.- 318 s. fessor adına layiq görülmüşdür. Nəsimi haqqında araşdır- malar [Mətn] /Q.Paşayev .- Bakı : Qarabağ, 2010.- 168 s. Bu sevda ölüncədi [Mətn] : [Q.Paşayevin həyat və fəaliyyəti haqqında].- Bakı : Oskar, 2001.-50 s.

180 Milli Qəhrəmanlar

AVQUST 40 EHTİRAM ƏLİYEV 1 illiyi 1972 Milli Qəhrəman Ehtiram İsrayıl oğlu Əliyev 1972- Əliyev döyüşlərin birində yaralanmış, ci il avqust ayının 1-də Ucar rayonu- müalicə olunduqdan sonra yenidən or- nun Qazyan kəndində anadan olmuş- duya qatılmışdır. 1994-cü ildə Tərtər dur. 1987-ci ildə doğma kəndində bölgəsinə göndərilmişdir. 1996-cı səkkizinci sinfi bitirdikdən sonra Bakı ildə isə o, ordudan tərxis olunmuşdur. Maşınqayırma Texnikumuna daxil ol- 1997-1998-ci illərdə Sabunçu rayon muşdur. polis idarəsində işləmişdir. 2000-ci 1992-ci ildə texnikumu bitirmiş ildə Təfəkkür Universitetinə daxil ol- və Milli Ordu sıralarına çağırılmışdır. muşdur. Hazırda Bakı Beynəlxalq və Xidmət etdiyi hərbi hissədən Naxçıvan Şəhərlərarası Avtovağzalda sərnişin- Muxtar Respublikasına göndərilmiş, daşıma şöbəsində çalışır. Ailəlidir. Sədərək, Batabat yaylalarında, erməni Azərbaycan Respublikası Preziden- silahlı birləşmələrinə qarşı gedən tinin 4 aprel 1995-ci il tarixli 307 saylı döyüşlərdə iştirak etmişdir. Fərmanı ilə Əliyev Ehtiram İsrayıl oğ- 1993-cü ildə E.Əliyevin xid- luna “Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı” mət etdiyi hərbi hissə Ağdama adı verilmişdir. göndərilmişdir. O, Ağdam, Füzuli, Tərtər və Cəbrayıl rayonlarında apa- rılan hərbi əməliyyatlarda rəşadət göstərmişdir. 1994-cü ildə Ehtiram Ədəbiyyat Azərbaycan Respublikasının hərbi qulluqçularının və polis işçilərinin bir qrupuna “Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı” adı verilməsi haqqında: [Əliyev Ehtiram İsrayıl oğlu – Müdafiə Nazirliyi, baş çavuş – Azərbaycan Respublikasının Kostitusiya dövlət quruluşunun müdafiəsi, onun müstəqilliyinin qorunub saxlanılması və dövlət çevrilişi cəhdinin qarşısının alınması zamanı şəxsi qəhrəmanlıq və şücaət göstərdiyinə görə]: Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Fərmanı, 4 aprel 1995-ci il //Azərbaycan.- 1995.- 5 aprel.- S.1. Əsgərov, V. Əliyev Ehtiram İsrayıl oğlu [Mətn] //Əsgərov, V. Azərbaycanın Milli Qəhrəmanları.- Bakı, 2005.- S.321-323. Seyidzadə, M. Əliyev Ehtiram İsrayıl oğlu [Mətn] //Seyidzadə, M. Milli qəhrəmanlar zirvəsi.- Bakı, 2010.- S. 54.

181 Milli Qəhrəmanlar

AVQUST 40 RÖVŞƏN ƏLİYEV 30 illiyi 1972-1992 Milli Qəhrəman Rövşən Nəriman oğlu Əliyev 1972- kəndinə hücum edir. Əsgərlərimiz ci il avqust ayının 30-da Bakı şəhərində mühasirəyə düşür. Rövşən yaralı yol- anadan olmuşdur. 1989-cu ildə Xətai daşlarının düşmən əlinə keçməməsi rayonundakı 254 saylı orta məktəbi üçün böyük şücaət göstərərək, onları bitirdikdən sonra Azərbaycan Dövlət döyüş meydanından uzaqlaşdırmağa Politexnik İnstitutunun, Maşınqayır- müvəffəq olur. Növbəti dəfə komandi- ma fakültəsinə daxil olmuşdur. rini xilas edərkən başından yaralanır. 1990-cı il yanvarın 20-də baş verən Bir neçə dəqiqədən sonra gözlərini faciə Rövşəndə düşmənə qarşı nifrət əbədi yumur. oyatdı və o 1991-ci ilin mayında kö- Azərbaycan Respublikası Prezi- nüllü olaraq orduya yazıldı. Ağda- dentinin 7 dekabr 1992-ci il tarixli mın Sırxavənd, Qazançı kəndlərinin 350 saylı Fərmanı ilə Əliyev Rövşən düşməndən azad edilməsində igidlik Nəriman oğluna ölümündən son- göstərmişdir. ra “Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı” Erməniləri 1992-ci il mayın 13-də fəxri adı verilmişdir. Bakı şəhərində, Dəhraz kəndindən çıxarmaq məqsədilə Şəhidlər Xiyabanında dəfn edilmişdir. Abdal kəndinə hücuma keçmişdilər. Vaxtilə təhsil aldığı 254 say- Kənd R.Əliyev kimi qəhrəmanların lı orta məktəbə və Bakı şəhərindəki mübarizəsi nəticəsində düşməndən küçələrdən birinə qəhrəmanın adı ve- azad edilmişdi. 1992-ci ildə düşmən rilmişdir. yenidən böyük qüvvə ilə Dəhraz

Ədəbiyyat Azərbaycan Respublikası Müdafiə Nazirliyinin hərbi qulluqçularına “Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı” adı verilməsi haqqında [Mətn]: [Əliyev Rövşən Nəriman oğlu – sıravi – Azərbaycan Respublikasının suverenliyi və ərazi bütövlüyünün qorunmasında, dinc əhalinin təhlükəsizliyinin təmin edilməsində göstərdiyi şəxsi igidlik və şücaətə görə]: Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Fərmanı, 7 dekabr, 1992-ci il //Azərbaycan Respublikası Ali Sovetinin məlumatı.- 1992.- № 24.-S.50 Əsgər, B. Koroğlu ruhlu Rövşən [Mətn] : [həyatı, təhsili və döyüş şücaəti haqqında] //Əsgər, B. Ağrı- dağlı qəhrəmanlar.- Bakı , 2004.- S.54-56. Əsgərov, V. Əliyev Rövşən Nəriman oğlu [Mətn] //Əsgərov, V. Azərbaycanın Milli Qəhrəmanları.- Bakı: Respublika Xatirə kitabı redaksiyası, 2005.- S.59. Həsənov, E. Əliyev Rövşən Nəriman oğlu [Mətn] //Həsənov, E. Şəhid tələbələr.- Bakı , 1994.- S. 32. Seyidzadə, V. Əliyev Rövşən Nəriman oğlu [Mətn] //Seyidzadə, V. Azərbaycanın Milli Qəhrəmanları.- Bakı: CBS, 2010.- S.65.

182 Milli Qəhrəmanlar

AVQUST YUNİS NƏCƏFOV 45 31 illiyi 1967-1992 Milli Qəhrəman

Yunis İsa oğlu Nəcəfov 1967-ci il Malıbəyli kəndlərinin, Şuşa şəhərinin avqust ayının 31-də Kəlbəcər rayo- müdafiəsində iştirak edir. Bir müddət nunda anadan olmuşdur. sonra onu, döyüşə yeni əsgərlər hazır- 1985-ci ildə Goranboy rayonunun lamaq məqsədilə Bakıya göndərirlər. Qaraqucaq kənd orta məktəbini bitir- O, Kəlbəcər rayonunun müda- mişdir. Bakı Ali Hərbi Komandirlər fiəsində iştirak edir, bir neçə kəndin məktəbinə daxil olmuş, ikinci kurs- geri qaytarılmasında igidlik göstərir. dan sonra təhsilini Çelyabinsk Tank Baş leytnant Y.Nəcəfovun son dö- məktəbində davam etdirərək, 1989-cu yüşü 24 avqust 1992-ci ildə olur. O, ildə leytenant rütbəsini alır və oradakı Vəng kəndinin azad olunması uğrunda hərbi hissələrin birində qulluq etməyə gedən döyüşlərdə rəşadət göstərərək başlayır. şəhid olur. 1990-cı il 20 yanvar hadisələri Azərbaycan Respublikasının Pre- ilə bağlı siyasi çıxışlarına görə hərbi zidentinin 7 dekabr, 1992-ci il tarixli sahədən uzaqlaşdırılır. O, Bakıya qa- 350 saylı Fərmanı ilə baş leytenant yıdır və Biləcəri dəmiryol idarəsində Nəcəfov Yunis İsa oğluna ölümündən çalışmağa başlayır. Burada bir müddət sonra “Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı” mühəndis işləyir. fəxri adı verilmişdir. Goranboy rayo- 1991-ci ildə könüllü olaraq cəbhəyə nunun Qaraqucaq kəndində dəfn edil- yollanır və 701 saylı hərbi hissədə bö- miş, Göranboy rayonunda və Biləcəri lük komandiri kimi xidməti vəzifəyə qəsəbəsində büstü qoyulmuşdur. başlayır. Cəsur döyüşçü Kərckicahan,

Ədəbiyyat Azərbaycan Respublikası Müdafiə Nazirliyinin hərbi qulluqçularına “Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı” adı verilməsi haqqında : [Nəcəfov Yunis İsa oğlu – süvari – Azərbaycan Respub- likasının suverenliyi və ərazi bütövlüyünün qorunmasında, dinc əhalinin təhlükəsizliyinin təmin edilməsində göstərdiyi şəxsi igidlik və şücaətə görə]: Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Fərmanı, 7 dekabr, 1992-ci il [Mətn]//Azərbaycan Respublikası Ali Sovetinin məlumatı.- 1992.- № 24.-S.50 Əsgərov, V. Nəcəfov Yunis İsa oğlu [Mətn] //Əsgərov, V. Azərbaycanın Milli Qəhrəmanları.- Bakı, 2005.- S.167. Seyidzadə, V. Nəcəfov Yunis İsa oğlu [Mətn] //Seyidzadə, V. Azərbaycanın Milli Qəhrəmanları.- Bakı, 2010.- S.176.

183 Siyasət.Hərbi iş

AVQUST 145 SƏTTARXAN 16 illiyi 1867-1914 Siyasi xadim

Səttarxan 1867-ci il avqust ayının Müsyö daxil idi. 1909-cu ilin aprelində 16-da Cənubi Azərbaycanın Qaradağ şah qoşunu Təbrizə girdi. Üsyan ya- vilayətinin Məmmədxanlı mahalında tırıldıqdan sonra Səttarxan Təbrizdə dünyaya göz açmışdır. qaldı. İyulda mülkədar burjua dairələri 1905-1911-ci illərdə İran inqila- öz hökumətlərini yaratdılar. bının və Cənubi Azərbaycanda de- 1910-cu ilin aprelində yeni burjua mokratik hərəkatın rəhbərlərindən ol- hökumətinin dəvəti ilə başda Səttarxan muşdur. O, gənc yaşlarında şah üsul və Bağırxan olmaqla 100 nəfərlik fədai idarəsinə qarşı vuruşmuş və silahlı dəstəsi Tehrana getdi. Tehran əhalisi partizan dəstəsi yaratmışdır. Səttarxan Səttarxanı böyük təntənə ilə qarşıladı. 1905-ci ildə İranda, o cümlədən Lakin irtica qüvvələri Təbriz üsyanının Ədəbiyyat Cənubi Azərbaycanda genişlənən in- qəhrəmanlarına qəsd hazırlamışdılar. qilabi hərəkata qoşulmuş, 1906-cı 1910-cu il avqustun 7-də hökumətin Görkəmli inqilabçı Səttarxan [Mətn] .- Bakı , ildən Təbrizin Əmirəgiz məhəlləsi qoşunları və Tehran polisi qəfil hücumla 1972.- 125 s. mücahidlərinin başçısı və “Həqiqət” Səttarxanın fədai dəstələrini tərkisilah Makulu, A. Səttarxan [Mətn] əncüməninin üzvü olmuşdur. etdilər. Atışma zamanı Səttarxan ağır : roman /A.Makulu.- Bakı : 1908-ci il iyunun 23-də Təbriz üs- yaralanır və uzun sürən xəstəlikdən Azərnəşr, 1983.- 334 s. yanını boğmağa cəhd edən 40 minlik sonra 1914-cü il noyabrın 9-da vəfat Həsənov, N. Oyanmış şah qoşunu və irticaçı qüvvələr şəhərə edir. Xalq və vətən qarşısındakı Təbriz və Səttarxan [Mətn] daxil oldu. Əmirəgiz məhəlləsində xidmətlərinə görə Cənubi Azərbaycan /N.Həsənov.- Bakı: Azərnəşr, 1986.- 192 s. küçə vuruşmaları zamanı Səttarxanın əyalət əncüməni Səttarxanı “Sərdari rəhbərliyi altında fədai dəstələri milli” (Millətin sərkərdəsi) adlandır- Qabiloğlu, E. Səttarxanın ölümündən 95 il ötdü əksinqilabi qüvvələrə ağır zərbə vu- mış, döyüşdə fərqlənənləri təltif etmək [Mətn] /E.Qabiloğlu /Xalq raraq onları Təbrizdən qovdular. On üçün “Səttarxan” medalı təsis etmiş- cəbhəsi.-2009.- 17 noyabr.- bir ay davam edən vuruşmada xalq dir. S. 14. müdafiəsini təşkil edən Səttarxan in- Səttarxana dastan, roman, şeir, qilabi hərəkatın rəhbərlərindən birinə nəğmə, hekayə, oçerk və s. həsr edil- çevrildi. Təbriz üsyanı zamanı inqi- mişdir. Onun xatirəsini əbədiləşdirmək labi hökumət – hərbi şura yaradıldı. üçün Təbrizdə heykəli qoyulmuş və Tərkibinə Səttarxan, Bağırxan, Əli küçələrin birinə adı verilmişdir.

184 Tarix.Din

AVQUST 70 ŞƏMİSTAN NƏZİRLİ 12 illiyi 1942 Publisist Şəmistan Əmiraslan oğlu Nəzirli da ədəbi işçi kimi başlamışdır. 1973- 1942-ci il avqust ayının 12-də Qərbi 1990-cı illərdə Azərbaycan Dövlət Te- Azərbaycanın Lori nahiyəsinin Yuxarı leviziya və Radio Verilişləri şirkətində Körpülü kəndində anadan olmuşdur. hərbi vətənpərvərlik redaksiyasında Burada kənd məktəbinin 8-ci sinfini redaktor, şöbə müdiri, Azərbaycan bitirdikdən sonra o, ailəsi ilə birlikdə Dövlət Ensiklopediyasında “Xatirə” Azərbaycana köçmüşdür. Dəvəçidə redaksiyasının şöbə müdiri (1991- orta məktəbi bitirdikdən sonra 5 saylı 1992), Respublika Müdafiə Nazirliyi- Bakı texniki-peşə məktəbinə daxil ol- nin Hərbi-Elmi Tədqiqatlar və Tarix muşdur. İdarəetmə şöbəsinin müdiri (1992- Ədəbiyyat 1962-1965-ci illərdə sovet ordu- 1996), Dövlət Radio və Televiziya General Yadigarov qar- su sıralarında xidməti borcunu yerinə Verilişləri şirkətində “Hərbi proqram- daşları [Mətn] /Şəmistan yetirdikdən sonra 1967-1972-ci illərdə lar və salnamə” baş redaksiyasının baş Nəzirli .- Bakı : Şirvannəşr, ADU-nun (indiki BDU-nun) Jurnalis- redaktoru (1996-1998) vəzifələrində 2004.- 87 s. tika fakültəsində təhsilini davam etdir- işləmişdir. Vurğun keçib bu yerlərdən mişdir. Hazırda Azərbaycan Respublika- [Mətn] /Şəmistan Nəzirli.- Bakı : Gənclik, 1978.- 120 s. Ədəbi fəaliyyətə 1958-ci ildə “So- sı Müdafiə Nazirliyində Hərbi Elmi vet Ermənistanı” qəzetində çıxan kiçik Mərkəzin Hərb Tarixi şöbəsinin baş Bayramov, Ə. Hərb tarixi- mizin yorulmaz tədqiqatçısı bir məqaləsilə başlamışdır. Lakin 60-cı elmi işçisidir. [Mətn] /Ə.Bayramov // illərdən dövri mətbuatda oçerk, hekayə Şəmistan Nəzirli Xalq şairi Səməd Azərbaycan.- 2007.- 26 və publisist məqalələri ilə müntəzəm Vurğun haqqında silsilə əsərlərinə görə avqust.- S.5. çıxış edir. Səməd Vurğun dünyası Jurnalistlər İttifaqının “Səməd Vur- Şəmistan Nəzirli [Mətn] // və azərbaycanlı sərkərdələrin tale- ğun” fəxri xatirə diplomuna (1996), XX əsr Azərbaycan yazıçı- ları: ensiklopedik məlumat yi onun ədəbi-publisist fəaliyyətinin “Qacarlar” əsərinə görə İran dostluq kitabı.- Bakı : Nurlar, 2004.- əsas mövzusudur. Onun tərtib etdiyi cəmiyyətinin birinci dərəcəli mükafa- S. 840. general-leytenant Əliağa Şıxlinski- tına (1955), Hərbi vətənpərvərlik möv- nin “Xatirələrim” kitabı 1984-cü ildə zusunda tarixi publisistik əsərlərinə Azərbaycan dilində kütləvi tirajla bu- görə “General Həzi Aslanov” və Qa- raxılmışdır. zax xeyriyyə cəmiyyətinin təsis etdiyi Şəmistan Nəzirli əmək fəaliyyətinə “General Əliağa Şıxlinski” mükafatı- Azərbaycan Pedaqoji İnstitutunun na (1995) layiq görülmüşdür. “Gənc leninçi” qəzetinin redaksiyasın-

185 Tarix.Din

AVQUST 90 ƏLÖVSƏT QULİYEV 23 illiyi 1922-1969 Tarixçi

Əlövsət Nəcəfqulu oğlu Quliyev işləmişdir. 1922-ci il avqust ayının 23-də Salyan Alim Azərbaycan tarixini uzun rayonunun Qızılağac kəndində anadan müddət tədqiq etmişdir. 1961-ci ildə olmuşdur. “Azərbaycan XIX əsrin II yarısında 1930-cu ildə Əlövsət Quliyev kənd XX əsrin əvvəllərində” mövzusun- məktəbini vaxtından əvvəl bitirir. Elə da doktorluq dissertasiyasını müdafiə həmin il Salyan Pedaqoji məktəbinin edib. hazırlıq kursuna daxil olur. O, 1939- 1962-ci ildə alimə “Azərbaycan ta- cu ildə pedaqoji məktəbi bitirdikdən rixi” ixtisası üzrə professor elmi adı sonra ADU-nun (indiki BDU-nun) Ta- verilir. rix fakültəsinə daxil olmuş və 1944-cü 1968-ci ildə isə Elmlər Akademi- ildə fərqlənmə diplomu ilə bitirmişdir. yasının müxbir üzvü seçilib. Onun Ədəbiyyat Azərbbaycan tarixi kafedrası- əsərləri başlıca olaraq Azərbaycanın Axundova, E. Əlövsət nın tövsiyyəsi ilə həmin kafedrada sosial-iqtisadi tarixinə, Bakı pro- Quliyev [Mətn]: O, tarix yazırdı / E.Axundova, müəllim kimi saxlanılmış, eyni zaman- letariatının inqilabi mübarizəsinin H.Hüseynzadə.- Bakı: da Azərbaycan tarixi üzrə universitetin tədqiqinə həsr olunmuşdur. Bu gün Azərnəşr, 2003.- 348 s. aspiranturasına daxil olmuşdur. də tarixin bir sıra problemlərinin Cavadov, S. Tarixdə iz 1945-ci ilin dekabrında Respubli- araşdırılmasında tutarlı mənbə sayı- qoyan alimi unutsaq unu- ka Ali məktəb və elmi idarə işçilərinin lan “Azərbaycan tarixi (1958-1963)”, dularıq [Mətn] /S.Cavadov //Azərbaycan.- 2009.- 12 Həmkarlar ittifaqına sədr seçilmiş və Dünya xalqları seriyasından “Qafqaz dekabr.-S. 15. 1950-ci ilin iyul ayınadək fasiləsiz xalqları” (1962), SSRİ tarixi (1966- Kərimov, M. Görkəmli olaraq bu vəzifədə çalışmışdır. 1968), “Rusiya neft sənayesində inhi- tarixçi alim və elm fədaisi ADU-nun Azərbaycan tarixi, SSRİ sarçı kapital (1984-1914)” (1961), iki Əlövsət Quliyev – 80 [Mətn] tarixi kafedralarında müəllim, baş cildlik “Azərbaycanda fəhlə hərəkatı /M.Kərimov //Azərbaycan.- 2002.- 12 noyabr.- S.3. müəllim, dosent, 1948, 1950-1952-ci (1910-1914)” (1967) və s. əsərlərin illərdə isə yenə orada Tarix fakültəsinin müəllifindən, redaksiya heyəti Maqsudov, F. Böyük tədqiqatçı alim [Mətn] /F. dekanı vəzifəsində çalışmışdır. üzvlərindən və redaktorlarından biri Maqsudov //Azərbaycan.- 1952-ci ildə Tarix və Fəlsəfə İnsti- olmuşdur. 1997.- 23 avqust.- S. 3. tutunun direktoru kimi Az. SSR EA- Əlövsət Quliyev elmdə və icti- na işə göndərilir. mai həyatdakı fəaliyyətinə görə or- 1958-1965-ci illərdə baş elmi işçi, den və medallarla təltif olunmuşdur. 1965-1967-ci illərdə Azərbaycan 1969-ci ildə 47 yaşında kəskin leykoz SSR Elmlər Akademiyasının Tarix xəstəliyindən vəfat emiş və Fəxri Xi- İnstitutunun direktoru vəzifələrində yabanda dəfn edilmişdir.

186 Tarix.Din

AVQUST 70 VASİM MƏMMƏDƏLİYEV 27 illiyi 1942 Akademik Vasim Məmmədəli oğlu Məm- dən çox elmi məqalənin müəllifidir. mədəliyev 1942-ci il avqust ayının Akademik Ziya Bünyadovla birlikdə 27-də Bakı şəhərində anadan olmuş- “Qurani-Kərim”i ilk dəfə müasir dur. Azərbaycan Dövlət Universi- Azərbaycan dilinə çevirmiş, onun ilk tetinin (indiki BDU) Şərqşünaslıq nəşrinə (1991) geniş ön söz yazmışdır. fakültəsini (1964) və aspiranturasını Cəlil Məmmədquluzadənin “Saqqallı (Tiflisə ezam olunmaqla, 1967) -bitir uşaq” hekayələr toplusunu və digər mişdir. 1968-ci ildən BDU-nun Ərəb əsərləri ərəb dilinə tərcümə etmişdir. filologiyası kafedrasında müəllim, do- Əsərləri Misir, İraq, Suriya, Səudiyyə sent (1979-1991, institutun humanitar Ərəbistanı, Mərakeş kimi ərəb Ədəbiyyat fakültələr üzrə prorektoru (1991-1992) ölkələrininin dillərinə tərcümə edilmiş, Azərbaycan dilinin ərəb vəzifələrində çalışmışdır. Türkiyədə, İranda, Pakistanda, Rusiya- qrafikası ilə ifadəsi [Mətn] 1991-ci ildən Ərəb filologiyası ka- da, Gürcüstanda da nəşr olunmuşdur. /Vasim Məmmədəliyev .- Rabbat, 2000. fedrasının müdiri, 1993-cü ildən, eyni Misir, İran, İraq, Türkiyə, Səudiyyə zamanda, İlahiyyat fakültəsinin deka- Ərəbistanı, ABŞ, Rusiya, Polşa, İndo- Ərəb dilçiliyi [Mətn] /Vasim Məmmədəliyev .- Bakı : nıdır. Azərbaycan Respublikası Təhsil neziya və s. ölkələrdə beynəlxalq elmi Maarif, 1985.- 288 s. Nazirliyi Şərqşünaslıq üzrə elmi- məclislərdə məruzələr etmişdir. Elmi Ərəb ədəbi dilində feilin metodik şürasının sədri (1983-1997), kadrların hazırlanmasında da Vasim zaman şəxs və şəkil kate- “Bakı Universiteti Xəbərləri” jurnalı- Məmməmdəliyevin böyük xidmətləri qoriyaları [Mətn] /Vasim nın redaktoru olmuşdur (1992-1997). var. Məmmədəliyev .- Bakı , 1992. 1997-ci ildən Qafqaz Müsəlmanları Şərqşünas, dilçi, ilahiyyatçı, filolo- İdarəsi Elmi-dini şürasının sədridir. giya elmləri doktoru (1974), profes- Kufə qrammatika məktəbi [Mətn] /Vasim Vasim Məmmədəliyev ərəb filo- sor (1979), Azərbaycan Milli Elmlər Məmmədəliyev.- Bakı , logiyası və islamşünaslıq sahəsində Akademiyasının müxbir üzvü (2001), 1988. görkəmli mütəxəssisdir. İlk dəfə ola- Azərbaycan Respublikasının Əməkdar Əzizov, E. Mənalı ömrün an- raq ərəb qrammatika məktəblərinin elm xadimi (1992), İraq Elmlər Aka- ları [Mətn] /E.Əzizov.- Bakı təşəkkül və inkişaf mərhələlərinə, demiyasının müxbir üzvü (1989), İs- : BDU nəşr.- 2002.- 78 s nəzəri əsaslarına, feil kateqoriya- lam Konftansı Təşkilatının Müsəlman larına, onların Azərbaycan və ərəb Hüququ Akademiyasının həqiqi üzvü dillərində müqayisəli-filoloji təhlilinə, (1994), Suriyanın Ərəb Filologiyası və ərəb ədəbiyyatına dair sanballı İslam Elmləri Akademiyasının həqiqi tədqiqatların, o cümlədən 10-dan çox üzvüdür (1995). monoqrafiya, dərslik və kitabın, 250-

187 Teatr.Kino.Estrada.Sirk AVQUST 65 AZƏRPAŞA NEMƏTOV 13 illiyi 1947 Rejissor

Azərpaşa Nemət oğlu Nemətov 1947- baycan Dövlət Akademik Milli Dram Te- ci il avqust ayının 13-də anadan olmuşdur. atrının quruluşçu rejissorudur. O, Gənc Tamaşaçılar Teatrında fəaliyyət 1991 və 1996-cı illərdə isə Teatr göstərmiş, yüzdən artıq tamaşaya quruluş Xadimləri İttifaqı İdarə Heyətinin sədri vermiş, ad-san qazanmış rejissor Zəfər seçilib. Nemətovun ailəsində dünyaya göz açıb. Andrey Popov adına SSRİ Ümumittifaq Azərpaşa Nemətovun uşaq çağların- müsabiqəsinin laureatıdır (1985). Onun Ədəbiyyat dan musiqiyə güclü duyumu, marağı olub. tamaşaları İstanbulda, Aşqabadda, Mosk- Azərpaşa Nemətov [Mətn] Valideynləri onu Bülbül adına orta musiqi vada keçirilmiş festival və müsabiqələrdə //Həbiboğlu, V. Azərbaycan məktəbinə aparıblar. Sonra Azərbaycan uğur qazanıb. Rejissor Akademik Milli Milli Ensiklopediyası.- Dövlət Konservatoriyasında, dünya Dram Teatrında “Biganələr oteli” (1984) Bakı,2003.- S.578-580. şöhrətli bəstəkar Qara Qarayevin sinfində (Rüstəm İbrahimbəyov), “Tufandan Şöhrət və yaxud işgüzar təhsil alıb. Tələbəlik illərində mahnı- əvvəl” (1987) (Arif Süleymanov), “Ah, adam [Mətn] //Mədəniyyət dünyası.- №1.- 2008.- S. lar da bəstələyib, amma gözlənilmədən Paris, Paris!..” (1997) (Elçin), “Mənim 112-115. qənaətini dəyişib. sevimli dəlim” (1998) (Elçin), “Diaqnoz 1965-ci ildə Teatr İnstitutunun Rejissor- D” (1999) (Elçin), “Mənim ərim dəlidir” luq fakültəsinə daxil olub. Məşhur rejissor (1999) (Elçin), “Hamlet” (2002) (Uilyam Mehdi Məmmədovun kursunu bitirərək iki Şekspir) kimi əsərləri tamaşaya qoymuş- il sonra onun yanında assistent-müəllim dur. işləyib. Diplom işi “Qardaşım klarnet ça- O, bir çox festivalların, müsabiqələrin lır”” (A.Aleksin, Robert Rojdestvenski və laureatıdır. Elə həmin ildə YUNESKO- Oleq Feltsman) Gənc Tamaşaçılar Teatrı- nun tərkibində Beynəlxalq Teatr İnstitu- nın rus bölməsində göstərilib. tunun müxbir üzvü seçilmişdir. Azərpaşa 1972-ci ildə GTT-də əvvəl rejissor as- Nemətov Azərbaycan rejissorları arasında sistenti, sonra quruluşçu rejissor işləyib. yeganə şəxsdir ki, Popov adına mükafata 1974-1977-ci illərdə Sankt-Peterburq te- layiq görülmüşdür. A.Nemətov 1987-ci atrında, 1977-ci ildə Bakıya qayıdaraq ildə Əməkdar incəsənət xadimi, 2002-ci GTT-də rejissor və baş rejissor (1983- ildə Xalq Artisti fəxri adlarına layiq gö- 1990) işləyib. rülmüşdür. 1990-cı il aprel ayının 20-dən Azər-

188 Musiqi.Opera.Balet

AVQUST 55 ALİM QASIMOV 14 illiyi 1957 Xanəndə

Alim Həmzə oğlu Qasımov 1957-ci il Alim Qasımovun səhnə fəaliyyətində avqust ayının 14-də Şamaxı rayonu Nabur ən dəyərli uğurlardan biri onun 1989-cu kəndində anadan olmuşdur. ildə Opera və Balet Teatrının səhnəsindəki Alim Qasımov musiqi təhsilini 1978- çıxışı ilə bağlıdır. Həmin il o, dahi Üzeyir 80-ci illərdə A.Zeynallı adına Bakı Mu- Hacıbəylinin “Leyli və Məcnun” opera- siqi məktəbində xanəndə Ağaxan Ab- sında Məcnun rolunu məharətlə ifa edir. dullayevin muğam sinfində almışdır. 1990-cı ildə böyük qəzəlxan Əliağa Va- O, eyni zamanda Seyid Şuşinski, Hacı- hid haqqında çəkilən filmdə xanəndə rolu baba Hüseynov və Azərbaycanın digər Alim Qasımova həvalə olunur. 1997-ci görkəmli xanəndələrinin muğam ifaçılığı ildə sənətkar Avropa Türk İslam Birliyi Ədəbiyyat ənənələrini mənimsəyərək özünəməxsus mükafatına layiq görülür. 1998-ci ildə Sayılov, Ə. Alim de- dəst-xəttini yarada bilmişdir. Tarzən Almaniyada kompakt disk buraxılır və yil, aləmdi bu [Mətn] /Ə.Sayılov.- Bakı , 2002.- Bəhram Mansurovla birgə çıxışları da sənətkar bu ölkədə beynəlxalq folklor 160 s. onun üçün əsl sənət məktəbi olmuşdur. festivalında iştirak edir. Alim Qasımovun Təhmirazqızı, S. Alimin 1983-1989-cu illərdə M.Əliyev adına dünyanın müxtəlif ölkələrində qazandı- muğam aləmi [Mətn] Azərbaycan Dövlət İncəsənət İnstitutunda ğı bu uğurların ən yüksək mərhələsi ona /S.Təhmirazqızı // (indiki ADMİU) təhsil almışdı. 1999-cu ildə YUNESKO Musiqi Şurası- Mədəniyyət.- 2010.- 27 avqust.- S. 7. 1989-2001-ci illərdə Avropada 10 dis- nın ali mükafatının təqdim olunmasıdır. ki buraxılıb. Xanəndə, Xalq artisti (1993), “Şöhrət or- Натаван, Ф. Алим [Текст] .- Баку, 2007.- 112 с. Geniş diapozona malik, səsinə və ifa deni” (2007) ilə təltif olunmuşdur. manerasına görə bir çox xanəndələrdən Muğam sənətini böyük məharətlə Имя Алима Касумова вкючено в список fərqlənən Alim Qasımov Cabbar Qar- təbliğ edən Alim Qasımov həm də gözəl номинантов конкурса “50 yağdıoğlu adına Xanəndələrin I Respub- müəllimdir. Azərbaycan Milli Konser- великих голосов” [Текст] lika müsabiqəsinin (1986) ilk qalibidir. vatoriyasında muğam sinfində gənc //Эхо.- 2009.- 27 ноября.- С. 12. Xanəndə həmçinin bir çox beynəlxalq mu- xanəndələr nəslinin yetişməsində xidməti siqi festivallarının iştirakçısı və qalibi ol- olan xanəndənin həm tələbəsi, həm də qızı Алим Касумов [Текст] //Каспий.- 2008.- 12 muş, dünyanın nüfuzlu musiqi təşkilatları Fərqanə xanımı xüsusi qeyd etmək olar. августа.- С.8. tərəfindən bir sıra medallarla və fəxri ad- larla təltif olunmuşdur.

189 Musiqi.Opera.Balet

AVQUST 70 MÜSLÜM MAQOMAYEV 17 illiyi 1942-2008 Müğənni Müslüm Məhəmməd oğlu Maqo- Dünya şöhrətli Azərbaycan müğən- mayev 1942-ci il avqust ayının 17- nisi M.Maqomayev 1969-cu ildə So- də Bakıda anadan olmuşdur. O, pot və Kannda keçirilən Beynəlxalq bəstəkar M.Maqomayevin nəvəsidir. mahnı müsabiqələrinin laureatıdır. M.Maqomayev Azərbaycan Dövlət Eyni zamanda o, estrada mahnılarının Konservatoriyasını bitirmişdir. müəllifi kimi də tanınmışdır. 1963-cü ildən Azərbaycan Opera Bəstəkar-müğənni dünyanın bir və Balet Teatrının solistidir. çox ölkələrində konsert proqramla- 1964-1965-ci illərdə Milanın “La rı ilə müvəffəqiyyətlə çıxış etmiş- Skala” teatrında təcrübə keçmişdir. dir. M.Maqomayev 10-cu çağırış Ədəbiyyat Milanın opera səhnəsində ifa etdiyi Azərbaycan SSR Ali Sovetinin depu- Əliyev, H. Görkəmli Fiqaro (“Sevilya bərbəri”, C. Rossi- tatı olmuşdur. “Xalqlar dostluğu” və müğənni və bəstəkar ni) ona geniş şöhrət qazandırmışdır. “Qırmızı Əmək Bayrağı” ordenləri M.Maqomayevin 60 illiyi Müğənninin repertuarında həmçinin ilə təltif edilmişdir. Onun iştirakı ilə münasibətilə keçirilən rəsmi “Koroğlu” (Ü. Hacıbəyov), “Şah İs- “Nizami” adlı bədii film çəkilmişdir. qəbulda : Azərbaycan Pre- zidenti Heydər Əliyevin nitqi mayıl” (M. Maqomayev), “Toska” (C. İllərlə dinləyicilərin sevgisini qoru- [Mətn]//Azərbaycan.- 2002.- Puççini), “Aleko” (S. Raxmaninov) və mağı bacarmış Müslüm Maqomayev 10 sentyabr.-S.6. s. operalardan ariyalar mühüm yer tu- SSRİ Qırmızı Əmək Bayrağı və Xalq- Müslüm Maqomayevin tur. lar Dostluğu ordenləri ilə təltif edil- “İstiqlal” ordeni ilə təltif Gözəl və yumşaq tembrli gur miş, SSRİ-nin Xalq artisti adına layiq edilməsi haqqında : Azəbaycan Respublikası səsə malik olan Maqomayevin ifası görülmüşdür. Prezidentinin Sərəncamı təsirliliyi, ruh yüksəkliyi və ifadəliliyi Ümummilli liderimiz Heydər [Mətn]//Azərbaycan.- 2002.- ilə seçilir. Haqqında “Oxuyur Müs- Əliyevin 2002-ci il 17 avqust tarixli 18 avqust.-S.1. lüm Maqomayev” (1971) adlı film sərəncamı ilə o, anadan olmasının 60 Nə demişdir doğma ölkəm çəkilmişdir. illiyi münasibətilə “İstiqlal” ordeni, [Mətn] //Mədəni-maarif.- 2002.- № 8.-9.- S.8-14. Bir çox Sovet bəstəkarlarının, o Rusiya Prezidenti Vladimir Putinin cümlədən A.Paxmutova, P.Bülbüloğlu, fərmanına əsasən “Şərəf” ordeni ilə Великий Ланца [Текст] .- Москва: Музыка,1993.- T.Xrennikov və başqalarının mahnıla- təltif olunmuşdur. 208 с. rının populyarlaşmasında Maqomaye- Müslüm Maqomayev 25 oktyabr Любовь моя – мелодия vin xidmətləri böyükdür. Onun reper- 2008-ci ildə vəfat edib, Bakıdakı bi- [Текст] .- Москва: tuarında italyan mahnıları da geniş yer rinci Fəxri Xiyabanda dəfn olunub. Вагриус, 1999.- 316 с. tutur.

190 Musiqi.Opera.Balet AVQUST 100 NİYAZİ 20 illiyi 1912-1984 Dirijor

Niyazi Zülfüqar oğlu Tağızadə- raqonda” fəlsəfi dramı üzrə yazdığı “Çit- Hacıbəyov 1912-ci il avqust ayının 20-də ra” baletində hind xalq musiqisinin ritm Tiflisdə dünyaya göz açmışdır. və intonasiyasından, orkestrovkada hind Orta təhsilini başa vuran Niyazi 1926- musiqi alətlərinin səslənməsini xatırla- cı ildə Moskvada Qnesinlər adına Musiqi dan tembr çalarlarından istifadə edilmiş- texnikumuna daxil olur. 1931-ci ildə bu dir. Bundan başqa “Zaqatala süitası”, texnikumu bitirdikdən sonra o Azərbaycan “Konsert valsı” əsərlərinin, “Vətən haq- Dövlət Kovservatoriyasının aspirantura- qında mahnı”, “Arzu”, “Dağlar qızı”, sında oxumuşdur. Niyazinin musiqiçi kimi “Ləzgi həngi” dram tamaşalarını yazmış, Ədəbiyyat formalaşmasında Üzeyir Hacıbəylinin, “Kəklik”, “Qaragilə”, “Xumar oldum”, P.B.Ryazanovun, A.M.Rudolfun, M.F.Qne “Küçələrə su səpmişəm” və s. xalq mah- Kərimov, S. Niyazi [Mətn]: həyat və yaradıcılığı haq- sin və başqalarının böyük rolu olmuşdur. nılarını sinif orkestri üçün işləmiş, 1935- qında /S.Kərimov.- Bakı : Niyazi Azərbaycan Dövlət Simfonik ci ildə”Rast “ və “Şur” muğamlarını nota Yazıçı, 1982.- 88 s. Orkestrinin təşkilində fəal iştirak etmiş, köçürmüşdür. Maestro Niyazi [Mətn]: 1938-ci ildən fasilələrlə orkestrin bədii Azərbaycan bəstəkarlarının bir çox kataloq.- Bakı : Elm, 2000.- rəhbəri və baş direktoru olmuşdur. O, Ope- əsərlərinin ilk ifaçısı olmuşdur. Opera 126 s. ra və Balet Teatrının dirijoru (1937-1948), və Balet Teatrında tamaşaya hazırladığı Şərif, A. Maestro [Mətn]: (1951-1952) direktoru, bədii rəhbəri və baş “Nərgiz” (Müslüm Maqomayev), “Vətən” O, dahi idi /A.Şərif //Yeni mədəni maarif.- №12.- dirijoru (1958-1959); (1961-1965), 1961- (Qara Qarayev və Cövdət Hacıyev), “Se- 2008.- S.31-33. ci ildə Leninqrad Opera və Balet Teatrının vil” (Fikrət Əmirov), və s. əsərlər xüsusi Təhmirazqızı, S. Maestro Ni- baş direktoru, 1979-cu ildə isə Azərbaycan maraqla qarşılanmışdır. yazi [Mətn] /S. Təhmirazqızı Dövlət Filarmoniyasının direktoru olmuş- Maestro musiqi sahəsindəki xidmət //Mədəniyyət.- 2010.- 20 dur. Niyazinin repertuarında Qərbi Avro- lərinə görə bir sıra fəxri adlar almış və avqust.- S. 4. pa, rus və digər xarici ölkə bəsrəkarlarının medallarla təltif olunmuşdur. Belə ki, əsərləri mühüm yer tutur. Azərbaycan ifa- 1946-cı ildə SSRİ Dirijorlarının Ümum çılıq sənətinin inkişafında, milli musiqinin ittifaq baxışının laureatı, 1951-ci ildə təbliğində Niyazinin xidmətləri böyük- SSRİ Dövlət Mükafatı laureatı, 1952-ci dür. Azərbaycan musiqisində ilk simfonik ildə Üzeyir Hacıbəyov adına Azərbaycan əsərlərin müəlliflərindən olan Niyazi milli SSR Dövlət Mükafatı laureatı, 1982-ci simfoniyamızın təşəkkülü və inkişafında ildə Sosialist Əməyi Qəhrəmanı, 1974-cü əhəmiyyətli rol oynamışdır. Onun “Rast” ildə Beynəlxalq Nehru mükafatına layiq simfonik muğamı (1949) güclü emosional görülmüşdür. təsiri, zəngin melodiyası, xüsusilə har- Niyazi Azərbaycan SSR Ali Soveti- monik dilinin əlvanlığı və ifadəliliyi ilə nin deputatı olmuş, 2 dəfə Lenin ordeni, fərqlənir. Nizaminin “Xosrov və Şirin” Oktyabr inqilabı, Qırmızı Əmək bayrağı, poemasının motivləri əsasında yazdığı “Şərəf nişanı” ordenləri, xarici ölkələrin eyni adlı operası musiqi dramaturgiyası- orden və medalları ilə təltif edilmişdir. nın çoxplanlı olması, psixoloji gərginliyi, 1984-cü ilavqust ayının 2-də Bakı xor səhnələri və orkestr epizodlarının şəhərində vəfat etmişdir. ifadəliliyi ilə fərqlənir. R. Taqorun “Çit- 191 ® • Bilik Günü (15.09.2004) 1 sentyabr • Milli Musiqi Günü (18.09.1995) Gün çıxır 06:33 • Hеydər Əliyеv аdınа Bаkı-Tbilisi-Cеyhаn əsаs Gün batır 20:14 iхrаcаt bоru kəmərinin təməli qоyulmаsının 30 sentyabr (18.09.2002) 10 illiyi Gün çıxır 06:06 • Neftçilər Günü (20.09.1994) Gün batır 19:25 • Beynəlxalq Sülh Günü (21.09.1981) • Beynəlxalq Turizm Günü (27.09.1970) Ş. 1 • Dövlət Dili hаqqındа Qаnunun (30.09.2002) 10 B. 2 illiyi B.E. 3 Ç.A. 4 Ç. 5 M.F.Axundzadə C.A. 6 200 il 1812-1878 C. 7 Ş. 8 B. 9 B.E. 10 Ç.A. 11 Ç. 12 C.A. 13 C. 14 Ş. 15 B. 16 B.E. 17 Ç.A. 18 Ç. 19 C.A. 20 SENTYABR C. 21 Ş. 22 B. 23 B.E. 24 Tiflisdəki ev-muzeyi Ç.A. 25 24 avqust- 1834-cü ildə görkəmli yazıçı bu binanı satın alıb və ömrünün so- 23 sentyabr Ç. 26 nuna kimi bu mənzildə yaşayıb-yaratmışdır. M.F.Axundzadənin vaxtilə Qız bürcü Nişanəsi C.A. 27 yaşadığı ev hazırda M.F.Axundzadə adına Azərbaycan Mədəniyyəti yerdir. Günəşin Qızlar bürcünün C. 28 Muzeyidir. Bir vaxtlar Musiqi Alətləri muzeyi olan binada 1983-cü ildə keçdiyi dövrdə Ş. 29 M.F.Axundzadənin ev-muzeyi və Azərbaycan Mədəniyyət Mərkəzi açıl- doğulanlar hər işdə mışdır. 2007-ci ilin əvvəlindən hər iki ad ləğv olunaraq M.F.Axundzadə aydınlıq, dəqiqliyin B. 30 olmasını istəyirlər. adına Azərbaycan Mədəniyyəti Muzeyi olmuşdur.

192 SENTYABR 2012 Milli ədəbiyyat

Şair, dramaturq Rəsul Rza adına beynəlxalq mükafatın laureatı Nağıyev Ramiq Muxtar oğlunun (Ramiq Muxtar) (05.09.1942) аnаdаn оlmаsının 70 illiyi Yаzıçı, publisist Mustаfаyеv Mustаfа Şurа оğlunun (Mustаfа Çəmənli) (10.09.1947) аnаdаn оlmаsının 65 illiyi Azərbaycan yаzıçısı Vəzirov Yusif Mirbaba oğlunun (Çəmənzəminli Yusif Vəzir) (12.09.1887-03.01.1943) аnаdаn оlmаsının 125 illiyi Şair, publisist Alməmmədov Rüstəm Hidayət oğlunun (Rüstəm Behrudi) (14.09.1957) аnаdаn оlmаsının 55 illiyi Xarici ədəbiyyat

Rus yazıçısı Tolstoy Aleksey Konstantinoviçin (05.09.1817-10.19.1875) аnаdаn оlmаsının 195 illiyi Tarixdə bu gün

Bilik Günü (15.09.2004) Milli Musiqi Günü (18.09.1995) Hеydər Əliyеv аdınа Bаkı-Tbilisi-Cеyhаn əsаs iхrаcаt bоru kəmərinin təməli qоyulmаsının (18.09.2002) 10 illiyi Neftçilər Günü (20.09.1994) Beynəlxalq Sülh Günü (21.09.1981) Beynəlxalq Turizm Günü (27.09.1970) Dövlət Dili hаqqındа Qаnunun (30.09.2002) 10 illiyi Milli Qəhrəmanlar

Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı Seyidov Məhərrəm Mirəziz oğlunun (07.09.1952-16.01.1990) аnаdаn оlmаsının 60 illiyi Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı Senyuşkin Sergey Aleksandroviçin (15.09.1957-29.02.1992) аnаdаn оlmаsının 55 illiyi Siyasət. Hərbi iş

Görkəmli sərkərdə, hərb nəzəriyyəçisi Aslanbəyov İbrahim bəy Allahverdi oğlunun (10.09.1822-07.12.1901) аnаdаn оlmаsının 190 illiyi Dövlət xadimi Hacıyev Hüsü Hüseynəli oğlunun (26.09.1897-18.05.1931) аnаdаn оlmаsının 115 illiyi

193 Kimya. Biologiya. Tibb

Azərbaycan kimyaçısı, professor Babayev Əbülfəz İsmayıl oğlunun (20.09.1947) аnаdаn оlmаsının 65 illiyi İlk kimyaçı alim Xanlarov Mövsüm bəy Məhəmməd bəy oğlunun (24.09.1857-23.02.1921) аnаdаn оlmаsının 155 illiyi Riyaziyyat. Fizika.Astranomiya

Nobel Mükafatı laureatı, fransız fiziki Jalio-Küri İrenin (12.09.1897- 17.03.1956) аnаdаn оlmаsının 115 illiyi Rus alimi Siolkovski Konstantin Eduardoviçin (17.09.1857-19.09.1935) аnаdаn оlmаsının 155 illiyi Azərbaycanın Əməkdar elm xadimi, akademik, riyaziyyatçı Hüseynov Əşrəf İsgəndər oğlunun (20.09.1907-26.08.1981) аnаdаn оlmаsının 105 illiyi Musiqi.Opera.Balet

Аzərbаycаnın Хаlq аrtisti, tarzən Bаkıхаnоv Əhmədxan Məmmədrza oğlunun (05.09. 1892-26.03.1973) аnаdаn оlmаsının 120 illiyi Xalq artisti Əlixanova Firuzə Məmmədqulu qızının (09.09.1917- 23.11.1994) аnаdаn оlmаsının 95 illiyi

194 Milli ədəbiyyat SENTYABR 70 RAMİQ MUXTAR 5 illiyi 1942 Publisist

Ramiq Muxtar oğlu Nağıyev 1942- uğurla tamaşaya qoyulmuşdur. ci il sentyabr ayının 5-də Naxçıvan Şair-dramaturq Ramiq Muxtar şəhərində ziyalı ailəsində anadan ol- həmçinin 1992-ci ilin sonlarında Yeni muşdur. On bir yaşından bədii yara- Azərbaycan Partiyasının ilk yaradıcı- dıcılıqla məşğul olaraq öz şeirləri ilə larından biri olmuşdur. dövri mətbuatda tez-tez çap olunmuş- Ramiq Muxtar yaradıcılığı həmişə dur. “ Üfüqlər qızaranda”, “Müdirin ümummilli liderimiz Heydər Əliyev tə aqibəti”, “Əlvida köhnə dünya”, “Əgər rəfindən yüksək qiymətləndirilmişdir. sevirsənsə”, “Şəhərli kürəkən”, “Doğ- O, prezident təqaudçusüdür. Ədəbiyyat ma səmanın ulduzları”, “Qıl körpü” Seçilmiş əsərləri [Mətn] / pyesləri Bakı, İrəvan, Naxçıvan, Ağ- Ramiq Muxtar .- Bakı: “Azərbaycan” nəşriyyatı , dam, Qazax Dövlət Dram Teatrlarında 2007.- 264 s.

10 65 MUSTAFA ÇƏMƏNLİ illiyi 1947 Publisist

Mustafa Şura oğlu Mustafayev olmuşdur (1970-1972). 1947-ci il sentyabr ayının 10-da Ağda- ADU-nun Jurnalistika fakültəsində mın Çəmənli kəndində anadan olmuş- təhsil almışdır. 1977-1988-ci ilədək dur. İlk təhsilini kənd məktəbində al- təyinatla göndərildiyi “Yazıçı” nəşriy_ mışdır. Əmək fəaliyyətinə Mingəçevir yatında redaktor, böyük redaktor, Maşın hissələri təmiri zavodunda “Klassik ədəbiyyat və folklor” redak- qəlibçi kimi başlamışdır (1966-1970). siyasının müdiri, 1988-1992-ci illərdə Bakıda “Kommunist” nəşriyyatında nəşriyyatın Nəsr redaksiyasının mü- çapçı köməkçisi, “Paris Kommunası” diri vəzifəsində çalışmışdır. Hazırda adına Gəmitəmiri zavodunda qəlibçi “Gənclik” nəşriyyatında baş redaktor Ədəbiyyat işləyir. “Leyli və Məcnun” 100 il səhnədə [Mətn] /Çəmənli Mustafa .- Bakı: E.L , 2008.- 429 s. Məcnunun Məcnunu [Mətn] /Çəmənli Mustafa.- Bakı: Təhsil, 2010.- 237 s. Muğam dünyasının xanı [Mətn]: (xatirələr) /Çəmənli Mustafa .- Bakı : Gənclik.- 2001.-271 s. Mübariz [Mətn] /Çəmənli Mustafa.- Bakı: Təhsil, 2010.- 79 s. Səsin ruhu [Mətn] : (xatirələr) /Çəmənli Mustafa .- Bakı: Gənclik, 2003.- 288 s.

195 Milli ədəbiyyat

SENTYABR YUSİF VƏZİR 125 ÇƏMƏNZƏMİNLİ 12 illiyi 1887-1943 Yazıçı Yusif Vəzir Məşədi Mirbaba Mi- qayıtmış Yusif Vəzir ilk əvvəl “Bakı işçi- rabdulla oğlu Vəzirov (Yusif Vəzir si” nəşriyyatında bədii şöbənin redaktoru, Çəmənzəminli) 1887-ci il sentyabr ayının sonralar Dövlət Plan Komitəsinin ictimai- 12-də Şuşa şəhərində bəy ailəsində ana- mədəni bölməsində ixtisası üzrə vəkil dan olmuşdur. işləmiş və eyni zamanda müəllimliklə də Ağdamda rus məktəbi olmadığı üçün məşğul olmağa başlamışdı. Eyni zamanda Yusif Muradbəylidəki rus məktəbinə get- Yusif Vəzir Ruhulla Axundovun redaktəsi miş, bir il bu məktəbdə oxuyandan sonra ilə çıxmış “Rusca-Azərbaycanca lüğət”in 1896-cı ildə Şuşa realnı məktəbinə da- müəlliflərindən biri olmuşdur. Azərbaycan xil olmuşdur. Təhsilini rus dilində aldı- dilində terminologiyanın yaradılmasında ğı üçün 1904-cü ildə həyatından şikayət da Yusif Vəzir Çəmənzəminlinin böyük Ədəbiyyat tərzində yazılmış “Jaloba” adlı ilk şeirini xidməti olmuşdur. Əsərləri [Mətn]: 3 cilddə. / rusca yazmışdı. “Qızlar bulağı”, “Studentlər”, “1917- Yusif Vəzir Çəmənzəminli; 1915-ci ildə Kiyev Universiteti- ci il” adlı romanlarını çap etdirmişdir. tərt.ed. M.Axundova, red. nin hüquq fakültəsini bitirmişdir. Y.V. O, 1935-ci ildə “Həzrəti-Şəhriyar” adlı T.Hüseynoğlu.- Bakı: Avrasiya Press, 2005.- C.I. Çəmənzəminli universiteti bitirdikdən komik pyesini bitirmişdir. 1936-1937-ci .- 360 s.; C.II .- 664 s.; C.III sonra Simferopol, Odessa, Saratov, İstan- illərdə “Qan içində” və 1961-ci ildə çap .- 440 s. bul və Parisdə yaşamışdır. olunmuş “İki od arasında” əsərlərini yaz- Axundlu, Y.İ. Ədəbi On bir dil bilmişdir. mışdır. Onun əsərləri Parisdə, İstanbulda portretlər [Mətn] Yusif Vəzir 1912-ci ildə “Yed- nəşr olunmuşdur. Yusif Vəzir tərcümələr /İ.Y.Axundlu.- Bakı: Adiloğ- di hekayə”, 1913-cü ildə isə “Həyat üzərində də işləmişdir. O, L.Tolstoyun, lu.- 2004.- 240 s. səhifələri” adlı kitablarını Kiyevdə çap I.Turgenevin, A.Neverovun, N.Qoqolun, Məcidqızı, L. Çəmənzəminli və rus mədəniyyəti [Mətn] etdirmişdir. B.Lavrenevin, L.Seyfulinanın, V.Hüqonun /L.Məcidqızı.- Bakı: O, 1919-cu ildə yeni yaranmış və s. bir neçə əsərlərini rus dilindən Azərnəşr, 2002.-152 s. Azərbaycan Demokratik Cümhuriyyətinin Azərbaycan dilinə tərcümə etmişdi. İnternetdə Türkiyədə ilk səfiri olmuşdur. Yusif Vəzir O, kino-ssenarilərin tərcüməsi işində www.anl.az İstanbulda dövlət işilə məşğul olmaqla də fəal iştirak etmişdi. Azərbaycan dilində yanaşı, öz ədəbi fəaliyyətini də davam ilk səsli film olan məşhur “Çapayev” fil- www.azerbaijan.az. etdirmişdir. Belə ki, Azərbaycanı və minin ssenarisini də Azərbaycan dilinə www az.wikipedia.org Azərbaycan ədəbiyyatını türk aləminə 1936-cı ildə Y.V.Çəmənzəminli tərcümə tanıtmaq üçün elmi müşahidələrlə zəngin etmişdi. olan “Azərbaycan ədəbiyyatına bir nəzər”, Yusif Mirbaba oğlu Vəzirov Stalin rep- “Tarixi-coğrafi və iqtisadi Azərbaycan” ressiyasının qurbanı olmuş, 1940-cı ildə adlı kitablarını yazıb, 1921-ci ildə onları həbs olunaraq Qorki vilayətinin Suxobez- İstanbulda çap etdirmişdir. “Ağsaqqal”, vodnoye həbs düşərgəsinə göndərilmiş, “Qoz ağacı”, “Cənnətə vəsiqə”, “Şahqu- 1943-cü ildə orada vəfat etmişdir. Bakıda lunun xeyriyyə işi” və s. hekayələri “Keç- və Şuşada küçə, məktəb, kitabxana, res- mişin səhifələri” adlı topluda sonralar çap publikada bir sıra başqa mədəni-maarif olunmuşdur. 1926-cı ilin aprel ayında müəssisələri onun adı ilə adlandırılmış- həmişəlik olaraq mühacirətdən vətəninə dır. 196 Tarixdə bu gün

SENTYABR HEYDƏR ƏLİYEV ADINA BAKI-TBİLİSİ-CEYHAN NEFT KƏMƏRİ 18 2002 Heydər Əliyev adına Bakı-Tbilisi- Respublikası Dövlət Neft Şirkətinin işti- Ceyhan Əsas İxrac Boru Kəməri “Əsrin rak payının maliyyələşdirilməsi haqqın- müqaviləsi” çərçivəsində Xəzər dənizinin da” Azərbaycan Respublikası Prezidenti- Azərbaycan sektorunda hasil olunacaq nin 30 iyul 2002-ci il tarixli Fərmanı ilə xam neftin dünya bazarına çıxışını təmin tənzimlənir. etmək üçün inşa edilmiş boru nəqliyyat 2002-ci ildən 1 fevral 2007-cı il tari- vasitəsidir. Kəmərin uzunluğu 1767 ki- xinədək olan dövr ərzində ümumilikdə lometrdir, onun 443 km-i Azərbaycanın, 298 mln. AZN məbləğində vəsait Heydər 248 km-i Gürcüstanın, 1076 km-i isə Əliyev adına Bakı-Tbilisi-Ceyhan Türkiyənin ərazisindən keçir. Kəmərin Əsas İxrac Boru Kəməri layihəsində istismar müddəti 40 il, orta ötürücülük Azərbaycan Respublikasının iştirak payı- Ədəbiyyat qabiliyyəti ildə 10 milyon barel nəzərdə nın maliyyələşdirilməsinə yönəldilmişdir. Heydər Əliyev adına tutulub. BTC Neft İxrac Boru Kəməri Xəzər Bakı-Tbilisi-Ceyhan neft kəməri [Mətn]: biblioqrafik Azərbaycan Respublikasının Dövlət dənizindəki neft yataqlarından hasil olu- göstərici; M.F.Axundov adı- Neft Şirkəti BTC layihəsində iştirak nan xam nefti Aralıq dənizinin Türkiyə na Milli Kitabxana..- Bakı, etmək məqsədi ilə AzBTC Co. Törəmə sahilinə nəql edir və oradan da tankerlərə 2009.- 238 s. şirkətini yaratmış və bu şirkət layihənin yüklənərək Avropa bazarlarına yola salı- Bakı-Tbilisi-Ceyhan neft iştirakçıları olan neft şirkətlərinin kon- nır. kəmərinin beynəlxalq və sorsiumu tərəfindən yaradılmış BTC Boru kəmərinin diametri Azərbaycanda regional əhəmiyyəti [Mətn] : beynəlxalq konfrans: 6-7 Company şirkətində 25%-lik paya ma- və Türkiyədə əsasən 42 düymdür. Gür- iyun 2002-ci il. Tezislər.- likdir. AzBTC Co. Şirkəti daxil olmaq- cüstan ərazisində boru kəmərinin diamet- Bakı: Adiloğlu, 2002.- 232 s. la layihənin bütün iştirakçıları layihənin ri 46 düymdür. Boru kəmərinin diametri Заславший и Дело труба dəyərinin 30%-lik hissəsini öz vəsaitləri Türkiyədə Ceyhan dəniz terminalına enən Баку-Тбилиси-Джейхан и hesabına, qalan 70%-lik hissəni isə axırıncı eniş boyu hissədə 34 düymədək казахстанский выбор на Каспии [Текст].- Москва: beynəlxalq maliyyə institutlarından, ixrac azalır. Boru kəmərinin ötürmə qabiliyyəti Европa, 2005.-177 с. kredit agentliklərindən və kommersiya gündə bir milyon barel neftdir.BTC boru banklarından cəlb edilmiş kredit vəsaitləri kəmərlərinin obyektlərinə daxildir: hesabına maliyyələşdirirlər. Azərbaycan 8 nasos stansiyası (Azərbaycanda 2, dövləti adından Azərbaycan BTC Co. Gürcüstanda 2, Türkiyədə 4); 2 aralıq Şirkətindəki 80%-lik payın təmsilçisi ərsinburaxma stansiyası; 1 təzyiqazaltma kimi Azərbaycan Respublikasının İqtisadi stansiyası; 101 kiçik siyirtmə . İnkişaf Nazirliyi (İİN) çıxış edir, bu payın Bakı-Tbilisi-Ceyhan Boru kəməri maliyyələşdirilməsi isə Dövlət Neft Fondu Kompani (BTC Ko) şirkəti bütövlüklə tərəfindən həyata keçirilir. BTC layihəsində boru kəmərinin tikintisinə və istismarına Azərbaycan Respublikasının iştirakı- cavabdehdir. Bu, 11 səhmdar tərəfindən nın təmin edilməsi ilə bağlı öhdəliklərin təşkil olunaraq korporasiya kimi qeydə yerinə yetirilməsi, o cümlədən ölkənin iş- alınmış birgə müəssisədir, şirkətin ən bö- tirak payının maliyyələşdirilməsi ilə bağlı yük səhmdarı olan BP tərəfindən idarə məsələlər “Bakı-Tbilisi-Ceyhan Əsas İx- olunur. rac Boru Kəməri layihəsində Azərbaycan 197 Tarixdə bu gün

SENTYABR BEYNƏLXALQ SÜLH GÜNÜ 21 1981

nün əhəmiyyəti çox böyükdür. Beynəlxalq Sülh Günü BMT-nin 30 noyabr 1981-ci ildəki qərarı ilə bütün dünyada qeyd olu- nur. Dünyanın 192 ölkəsi yekdil olaraq bu qərarın lehinə səs vermişdir. 1999-cu ildə rejissor Ceremi Cilli insan cəmiyyətinin əsas problemləri və nisbətən təcili həll olunmalı olan məsələlər barəsində “Pe- ace one day”i yaratdı. Onun əsas cəhd etdiyi o idi ki, heç olmasa ildə bircə gün bütün dünyada insan zorakılığının baş verməsinin qarşısını alsın, atəşkəs olsun. 21 Sentyabr nəinki yalnız xalqlar ara- sında, həmçinin, ailələrdə, məktəblərdə köklü zorakılığa qarşı mübarizənin əldə olunmasına nail olmaq üçün bir gündür. Bu günün dəyərini bəlkə də hər biri- Bu səbəbdən də 21 Sentyabr bütün planet miz anlamırıq, lakin düşünməyə dəyər. insanları üçün çox vacibdir. Biz bu dünyada yaşayırıq, onun bizə Bugünki gün üçün əsas məqsədlərdən bəxş etdikləri ilə qidalanır, gözəllikləri ilə biri 2012-ci ilə kimi 3 milyard insanı bu həyatımızı rəngarəng edirik, lakin təşəkkür günə cəlb etməkdir, bu səbəbdən də ya- olaraq əvəzində ona nə bəxş edirik?! şından, irqindən, milliyətindən, dinindən Ümumiyyətlə, necə ki, bir-birimizə qarşı və cinsindən asılı olmayaraq, sülhə nail münasibət bəsləyiriksə, eynisini də yaşadı- olmaq istəyən hər kəsin yardımına ehti- ğımız planetə qarşı edirik. Boş eqoizmdən yac var. qurtulmaq və qlobal düşünmək üçün heç “Peace one day” çalışır ki, praktiki olmazsa, özünüzə bir gün ayırın. Dəyərmi olaraq, 21 Sentyabrı qeyd edən, zorakı- bütün bunlara, düşünün?! Təəssüflər ol- lığa etiraz edən, bütün dünyada sülhün sun ki, bəzi insanlara bir dünya azlıq edir. lehinə olan cəmiyyətin bütün sektorları- Dünya – stabil həyatın əsasıdır. Bu, bütün nı, rəhbərlik də daxil olmaqla, Birləşmiş ölkələrə və onların vətəndaşlarına aid- Millətlər Təşkilatına daxil olan bütün dir. Sülh olduğu zamanda biz təhsil ala idarəedici təşkilatları, regional və qeyri- və işləyə bilirik, həm maddi, həm də ki, hökumət təşkilatlarını bu işə cəlb etsinlər. mənəvi cəhətdən inkişaf edə bilirik. Ma- İçimizdə olan İnsanlıq və Bəşəri Sev- terial narahatlıq hiss etmədən sağlam ailə gini əməllərimizlə üzə çıxaraq, o zaman qura bilirik. dünya həqiqətən yaşanmalı və gözəl ola- 21 Sentyabr tarixində bütün dünyada caq, inanın mənə… Beynəlxalq Sülh Günü qeyd olunur. Bu gü-

198 Milli Qəhrəmanlar SENTYABR 60 MƏHƏRRƏM SEYİDOV 7 illiyi 1952-1990 Milli Qəhrəman

Məhərrəm Seyidov Mirəziz oğlu rayon Daxili İşlər şöbəsi məlumatı 1952-ci il sentyabr ayının 7-də Şərur alan kimi polis işçilərini hadisə yerinə rayonunda anadan olmuşdur. 1969-cu göndərir, qanlı döyüşlərdə hər iki ildə burada N.Nərimanov adına orta tərəfdən xeyi ölən və yaralananlar məktəbi bitirmişdir. Məhərrəm Bakı var idi. 19 yanvar polis kapitanı Azər Xüsusi Milis Məktəbibini də bitirmiş- mühasirəyə düşmüşdü… Məhərrəm di. Milis kapitanı Məhərrəm Şərur ra- onu xilas etmək tapşırığını öz üzərinə yonunda baş inspektor işləyirdi. götürdü, o, vuruşaraq polis kapitanı- 1990-cı ildə Sədərək rayonu da baş- nın yanına çata bildi, ama o özü də qa rayonlar kimi erməni yaraqlılarının mühasirəyə düşdü, son nəfəsinəcən hücumlarına məruz qalırdı. 18 yanvar vuruşaraq döyüşçü dostlarını xilas 1990-cı il ermənilər Kərki kəndinə hü- edən Məhərrəm qəhrəmancasına həlak cum edərək evləri yandırır, silahsız, oldu. günahı olmayan dinc sakinləri min bir Ailəli idi, dörd övladı qalıb. vəhşiliklərlə qətlə yetirirdilər. Şərur Azərbaycan Respublikası Prezi- Ədəbiyyat dentinin 6 iyun 1992-ci il tarixli 831 Azərbaycan Respublikası Daxili işlər orqanlarının bir qrup əməkdaşına saylı Fərmanı ilə kapitan Seyidov “Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı” adı verilməsi haqqında : [Seyidov Məhərrəm Məhərrəm Mirəziz oğlu ölümündən Mirəziz oğlu Naxçıvan MR Şərur RDİŞ nəzdində mühafizə şöbəsinin baş inspekto- sonra “Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı” ru, milis kapitanı – Azərbaycan Respublikasının suverenliyi və ərazi bütövlüyünün fəxri adına layiq görülmüşdür. qorunmasında, dinc əhalinin təhlükəsizliyinin təmin edilməsində göstərdiyi şəxsi igidlik və şücaətə görə]: Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Fərmanı, 6 iyun Şərur rayonunun Şəhidlər Xiyaba- 1992-ci il [Mətn] //Azərbaycan Respublikası Ali Sovetinin Məlumatı.- 1992.- nında dəfn edilib. №13.- S. 24.- (ölümündən sonra). Şərur şəhərində qəhrəmanımızın Cəmilzadə, H. Mənim qəhrəmanlığımı el biləcək [Mətn] //Cəmilzadə, H. adına küçə var, tuncdan büstü qo- Azərbaycanın Milli Qəhrəmanları.- Bakı, 1993.- S. 12-26. yulub. Buradakı 2 saylı orta məktəb Əsgərov, V. Seyidov Məhərrəm Mirəziz oğlu [Mətn] //Əsgərov, V. Azərbaycanın Məhərrəm Seyidovun adını daşıyır. Milli Qəhrəmanları.- Bakı, 2005.- S. 198. Seyidzadə, M. Seyidov Məhərrəm Mirəziz oğlu [Mətn] //Seyidzadə, M. Milli qəhrəmanlar zirvəsi.- Bakı, 2010. - S. 205. Yusifoğlu. İ. Kapitan Seyidov küçəsində [Mətn] //Yusifoğlu, İ. Ölümü tanrıdan gələnlər.- Bakı, 1999.- S. 8-9. Zeynalov, R. Seyidov Məhərrəm Mirəziz oğlu: (1952-1990) [Mətn] //Zeynalov, R. Azərbaycanın Milli Qəhrəmanları.- Bakı, 1996.- S. 60. İnternetdə www.az.wikipedia.org www.milliqahraman.az www.adam.az www.zengilan.com

199 Milli Qəhrəmanlar SENYUŞKİN SERGEY SENTYABR 55 ALEKSANDROVİÇ 15 illiyi 1957-1992 Milli Qəhrəman

Senyuşkin Sergey Aleksandroviç da aparılan döyüş əməliyyatlarında fəal 1957-ci il sentyabr ayının 15-də Sama- iştirak etmişdir. Əhalinin təhlükəsiz ra vilayətinin Sızran şəhərində doğul- yerlərə daşınmasında müstəsna muşdur. 1974-cü ildə 21 saylı Sızran xidmətləri olmuşdur. şəhər orta məktəbini bitirdikdən sonra, Senyuşkin Sergey Aleksandroviç Sızran Politexnik İnstitutuna daxil ol- 1992-ci il ayının 29-da qəhrəmancasına muşdur. 1975-ci ildə təhsilini Ali Hərbi həlak olur. Təyyarəçilər Məktəbində davam etdir- Ailəli idi. İki qızı var. mişdir, 1979-cu ildə həmin məktəbi Azərbaycan Respublikası Prezi- bitirərək, Belorusiya Hərbi Dairəsinə dentinin 14 sentyabr 1992-ci il tarixli göndərilir. 1989-cu ildə Zaqafqaziya 204 saylı Fərmanı ilə Senyuşkin Ser- Ədəbiyyat Hərbi Dairəsindəki hərbi hissələrdən gey Aleksandroviçə ölümündən sonra Ənsər, B. Səma qartalların- birinə komandir müavini vəzifəsinə “Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı” fəxri dan biri [Mətn] /B.Ənsər // təyin edilir. 1992-ci ildən isə xidmətini adı verilmişdir. Azərbaycan ordusu.- 1993.- 24 iyul.- S.2. Azərbaycanda davam etdirir. Öz vətənində - Samara Vilayətinin 843 saylı hərbi hissənin Təlim Sızran şəhərində dəfn edilmişdir. Ba- Əsgərov, V. Senyuşkin Sergey Aleksandroviç [Mətn] // məşq mərkəzinin təyyarəçi təlimatçısı kının Xətai rayonunda adına küçə var. Əsgərov, V. Azərbaycanın vəzifəsinə təyin olunmuşdur. Qarabağ- Milli Qəhrəmanları.- Bakı , 2005.- S.196. Faxralı, R. Sergey Senyuşkin [Mətn] // Faxralı, R. Ömrün üfüqləri.- Bakı , 1996.- S.128. Zeynalov, R. Senyuşkin Sergey Aleksandroviç (1957- 1992) [Mətn] // Zeynalov, R. Azərbaycanın Milli Qəhrəmanları.- Bakı , 1996.- S.13. İnternetdə www.az.wikipedia.org www.google.az

200 Siyasət. Hərbi iş

SENTYABR İBRAHİM BƏY 190 ASLANBƏYOV 10 illiyi 1822-1901 Siyasi xadim İbrahim bəy Allahverdi oğlu donanmasının Nikolayev limanındakı Aslanbəyov 1822-ci il sentyabr ayının 36- cı donanma ekipajının komandiri 10-da Bakı şəhərində zadəgan ailəsində təyin edilir. doğulmuşdur. Tədqiqatçıların fikrincə, 1861-ci ildə o, “Sokol” kor- onun atası Allahverdi bəy Bakı xanları vet gəmisinin kapitanı kimi Aralıq nəslinə mənsub olmuşdur. dənizində fəaliyyətə başlayır. Oğlunu hərbçi görmək istəyən Al- 1872-ci ildə Rusiyada I Pyot- lahverdi bəy onu Peterburqa aparır və run anadan olmasının 200 illiyi ilə Hərbi Dəniz Korpusuna qəbul etdirir. əlaqədar keçirilən yubiley tədbirlərində Bu məktəbdə Rusiya imperiyasının Aslanbəyov dəniz paradında impera- ən mötəbər ailələrinin uşaqları , o torun avarlı gəmi dəstəsinin kapitanı cümlədən imperator nəslindən olanlar kimi iştirak etmişdir. təhsil alırdı. 1878-ci ildə İ. Aslanbəyov kontr- İbrahim bəyin adı 1837-ci ildə kor- admiral rütbəsinə layiq görülür və 8- pusun “ Qırmızı lövhə”sinə yazılmaq- ci donanma ekipajına rəis təyin olunur. la oranı bitirir. Peterburq şəraitində 1879- cu ildə isə o, beş kreyserdən müsəlman gəncin “ Qafqaz tatarı” ibarət eskadranın komandiri təyin edi- adlandırılan azərbaycanlının kurs lir. “Minin”, “Knyaz Poyarski”, “Her- müdavimlərini qabaqlayaraq hərbi soq Edinburqski”, “Asiya” və “Afrika” məktəbi fərqlənmə ilə bitirməsi onun gəmilərindən ibarət bu eskadra 1879- istedad və qabiliyyətindən xəbər verir. 1882- ci illərdə dövr- aləm səyahətinə Təyinatını Baltik donanmasına alan çıxır. Aslanbəyov freqat yelkənli, sürətli Səyahət zamanı Aslanbəyov təc- hərbi gəmilərdə zabit kimi xidmət et- rübədən yeni-yeni taktiki fəndlər keçi- mişdir. rir və ilk dəfə olaraq “ uçan eskadra” 1842-ci ildə o, donanmanın ən yaxşı ideyasını irəli sürür. Səyahətdən qayı- zabitləri sırasında Dənizçilik Məktəbi dandan sonra Aslanbəyov məşhur rus zabit sinfinə göndərilir. Buranı da admiralı A.A. Popovun əmri ilə ideya- fərqlənmə ilə bitirən Aslanbəyov Qara sını nəzəri cəhətdən əsaslandırmışdır. dəniz hərbi donanmasında “El-burus” Sonralar onun ideyası 1904-1905- hərbi gəmisinin kapitanı vəzifəsinə ci illər Rus-yapon müharibəsində təyin edilir. Bilikli dənizçi Aslanbəyov tətbiq edilmişdir. Məlumdur ki, bu donanmanın komandanı məşhur rus müharibədə ənənəvi fəndlər tətbiq admiralı P.Naximovun diqqətini cəlb edən rus hərbi donanması Port- Artur edir. və Susima dəniz döyüşlərində məğlub 1853-cü ildə Krım müharibəsi baş- edilmişdi. layanda Aslanbəyov öz gəmisi ilə va- Zirehli eskadranı Sakit okeana cib və təhlükəli tapşırıqları layiqincə gətirən Aslanbəyov 1882- ci ildə bura- yerinə yetirir. Müharibədən sonra da bir neçə kəşf etmişdir. Aslanbəyov 1856- cı ildə Aslanbəyov Qara dəniz tərəfindən Saxalin adasında kəşf 201 edilən bir yarımada və Oxot dənizində İbrahim bəy Aslanbəyov 1901- ci Ədəbiyyat bir körfəz indiyədək də onun adını il dekabrın 7- də Peterburqda vəfat et- daşıyır. Müasir xəritələrdə belə onlar mişdir. Ölümünə qədər müsəlman və Əhmədov, S. Azərbaycan tarixindən yüz şəxsiyyət “Aslanbəyov yarımadası” və “As azərbaycanlı olması heç kimdə şübhə [Mətn] /S.Əhmədov.- Bakı: lanbəyov körfəzi” kimi işarələndirilir. doğurmamışdır. Ayna Mətbu evi, 2006.- 267 Donanmanı komandanlığı İbrahim Lakin ölümündən sonra maraqlı s. bəy Aslanbəyovu 1884-cü ildə Baltik hadisələr baş verməyə başladı. Belə ki, Nəzirli, Ş. Arxivlərin sirri donanmasının kiçik flaqmanı təyin məşhur Brokqauz və Efron ensiklope- açılır [Mətn] / Şəmistan Nəzirli .- Bakı, 1999.- S.22- edir. Ömrünün sonuna yaxın vitse- ad- diyasında Aslanbəyov soyadı “Aslan- 30. miral Aslanbəyov Sevastopol dəmir beqov” formasında göstərildi. Nəzirli, Ş. İlk azərbaycanlı yolunun çəkilməsi işlərinə başçılıq et- Daha sonra Sevastopol şəhər muze admiral [Mətn] / Şəmistan mişdir. yində onun portretini asıb, altında “ Nəzirli // Xalq qəzeti.- Aslanbəyov Rusiya dənizçilərinin Aslanbeqov A.B. 1820-1900- cü illər” 2008.- 24 iyun.-S.8. ən populyar jurnalı olan “ Dəniz top- yazıblar. Tədqiqatçı Ş. Nəzirlinin Sənətə həsr olunmuş ömür lusu” (“Morskoy sbornik”) jurnalında araşdırmaları sübut etdi ki, sənədləri [Mətn] .- Bakı: Araz, 2003.- S.356. silsilə məqalələrlə çıxış edir. Sevastopol şəhər panoram- muzeyinin 1889-cu ildə Sankt-Peterburqda arxivində saxlanılan Aslanbəyovun Vəfa, Z. İlk azərbaycanlı vitse-admiral [Mətn] / “Vitse-admiral Aslanbəyovun ya- tam adı, soyadı, milliyyəti və dini Zeynal Vəfa // Azərbaycan.- rıməsrlik yubileyi” adlı əsər çap edil- əqidəsi göstərilən sənəddə rəsmi 2010.- 31 yanvar.- S.7. mişdir. Fəaliyyətinə görə Aslanbəyov məlumatların üstündən xətt çəkilərək Rusiyanın “ Ağ qartal”, “Müqəddəs mürəkkəb qələmlə “ Aslambeqov Av- Anna”, “Müqəddəs Vladimir”, ramiy Boqdanoviç, 1820-1900-cu illər, “Müqəddəs Stanislav” ordenlərinin pravoslavnıy” sözləri yazılmışdır. bütün dərəcələri, qızıl qılınc, həmçinin Bu o deməkdir ki, ermənilər Serbiyanın “Takova”, Yaponiyanın azərbaycanlı vitse-admiral İbrahim “Günəşin doğması”, Havay dövlətinin bəy Aslanbəyovu erməniləşdirmək “Kalakua” ordenləri ilə təltif olunmuş- fikrindədirlər. dur.

202 Riyaziyyat.Fizika.Astranomiya

SENTYABR 115 JOLİO-KÜRİ İREN 12 illiyi 1897-1956 Fransız fiziki Jolio-Küri İren 1897-ci il sentyabr yoldaşı və Nobel mükafatı laureatı ayının 12-də Parisdə anadan olmuş- İren Jolio Küridir! dur. Kürilər ailəsi ən çox Nobel müka- O, iki Nobel mükafatçısının ailə- fatı qazanmış ailə kimi adlarını tarixə sində dünyaya göz açmışdı. Amma yazıblar. Nobel tarixində bu qədər tarixə öz adını yazdı. Elmi nailiyyətləri, məşhur ikinci ailə hələlik yoxdur. Nə misilsiz kəşfləri ilə... az, nə çox – bu ailənin düz 5 üzvü No- O, həyat yoldaşı ilə birlikdə elmdə bel mükafatı laureatıdır! inqilab etdi. “Süni radioaktivlik” Həyat yoldaşı Frederik Jolio-Küri adlanan mühüm kəşf məhz onlara atom fizikası sahəsində işlərini davam məxsusdur. etdirdi, İren isə radiokimyaya sadiq Ədəbiyyat Onun həyat yoldaşı ilə birlikdə qaldı: onun çalışmaları yeni elm sahəsi Mirzəyev M.A. Nobelçi tədqiqatları alimlərə atom nüvəsini – atom kimyasının problemlərini işıq- [Mətn] / M.A.Mirzəyev.- parçalayıb atom enerjisi almağın yolu- landırırdı. Bakı, “Nasir” nəşriyyatı, nu göstərdi. Radioaktivlik, radiokimya və atom 2004.- 96 s. O, hələ 1947-ci ildə, əcnəbi olma- fizikası sahələrinin görkəmli alimi, Ирен и Фредерик sına baxmayaraq, SSRİ Elmlər Aka- 50-dən artıq elmi əsərin müəllifi olan Жолио-Кюри [Текст] .- Москва,1963.-12 с. demiyasının xarici nümayəndəsi seçil- İren Jolio-Küri Fransada və başqa mişdi! ölkələrdə kifayət qədər məşhur idi. Bir İnternetdə Belçika Kral Akademiyasının, Hin- çox xarici akademiyalar, elmi institut- www.lent.az distan Elmlər Akademiyasının dip- lar onu üzv seçirdilər. lomlarına, Edinburq, Oslo və başqa Anası kimi, İren də Paris Elmlər Universitetlərin fəxri doktoru adlarına Akademiyasına üzv seçilmədi. Ana layiq görülmüşdü. və qızın yaşadığı tarixi dövrləri ayı- 1940-cı ildə mühüm elmi xid- ran onilliklər Fransanın yüksək elm mətlərinə görə Kolumbiya Universite- təsisatındakı ənənəni – akademik ti tərəfindən ona Barnard qızıl medalı dərəcələrə layiq qadın alimlərə yanlış təqdim olunub. münasibəti dəyişdirə bilmədi. O, qadınların hüquqlarının qorun- İren Jolio-Küri kimi insan- ması və onların layiq olduqları yeri lar əməlləri, araşdırmaları, elmə tutması işinin fəal mübarizlərindən, gətirdikləri yeniliklər, kəşflər, ixtira- Fransanın Fəxri legion ordenli kava- larla bütün sərhədləri aşaraq yalnız leri idi. məxsus olduqları ailənin, millətin, Bu qadın Nobel mükafatı laureat- ölkənin deyil, bəşəriyyətin fəxr ları, dünyaca məşhur alimlər Mariya edəcəyi, qürur duyacağı, heç zaman Skladovskaya Küri və Pyer Kürinin unutmayacağı şəxsiyyətə çevrilir! böyük qızı, Nobel mükafatı laureatı, J.İ.Küri 1956-cı il mart ayının 17- böyük alim Frederik Jolionun həyat də Parisdə vəfat etmişdir.

203 Riyaziyyat.Fizika.Astranomiya

SENTYABR KONSTANTİN EDUARDOVİÇ 155 SİOLKOVSKİ 17 illiyi 1857-1935 Rus alimi Konstantin Eduardoviç Siolkovs- rus kimyaçısı D.İ. Mendeleyevin ki 1857-ci il sentyabr ayının 17-də rəhbərlik etdiyi Peterburq fizika-kimya Ryazan quberniyası Spask qəzasının cəmiyyətində yaxşı qiymətləndirilir. Sjevski kəndində meşəçi ailəsində Siolkovskinin yazdığı “Heyvan or- anadan olmuşdur. qanizminin mexanikası” elmi işi Siolkovskinin uşaqlıq illəri çox məşhur fizioloq Seçenov tərəfindən ağır keçmişdir. 9 yaşında ikən o, skar- bəyənilir və o, bir səslə fizika-kimya latina xəstəliyinə tutulmuş və eşitmə cəmiyyətinə üzv seçilir. qabiliyyətini itirmişdi. 14 yaşından K.E.Siolkovski 1885-ci ildə hava başlayaraq Siolkovski atasının kiçik nəqliyyatı məsələləri ilə ciddi məşğul kitabxanasından istifadə edərək təbiət olmağa başlayır. Onun yazmış olduğu Ədəbiyyat elmlərini və riyaziyyatı müstəqil “Aepostaten nəzəriyyəsi və təcrübəsi” İsmayılov M. Siolkovski öyrənməyə başlayır. 16 yaşında ikən əsərində metal örtüklü drijablın quru- və müasir raket texnikası Siolokovski texniki biliyini tamam- luşu nəzəri olaraq əsaslandırılmışdır. [Mətn] /M.Y.İsmayılov.- Bakı, 1961. lamaq sənaye ilə tanış olmaq üçün 1897-ci ildə Siolkovski Kaluqa- Moskvaya gəlir. 3 il Moskvada qal- da, Rusiyada ilk olaraq alrodinamik dıqdan sonra o, kəndlərinə qayıdaraq boru qurur. O, borunun təsviri və ilk xüsusi dərs verməklə məşğul olur. təcrübi nəticələrini Rusiya Elmlər Siolkovski 1879-cu ildə müəllim adı Akademiyasına göndərir. Akademi- almaq üçün ekstern üsulu ilə imtahan ya Siolkovskinin təcrübi nəticələrinin verir və Moskva quberniyasının Bo- əhəmiyyətli olduğunu qeyd edir və ha- rovski qəzasında hesab və həndəsə vanın müqavimətinə aid təcrübələrini müəllimi təyin olunur. davam etdirilməsinini lazım sayır. 1881-ci ildən K.E.Siolkovski K.E. Siolkovski 1935-ci il sentyabr müstəqil olaraq qazların ginetik nə- ayının 19-da Kaluqada vəfat etmişdir. zəriyyəsini işləyir. Onun bu işi dahi

204 Musiqi. Opera. Balet SENTYABR 120 ƏHMƏDXAN BAKIXANOV 5 illiyi 1892-1973 Tarzən Əhmədxan Məmmədrza oğlu Bakı- müəllimlik və 60 illik ifaçılıq fəaliyyəti xanov 1892-ci il sentyabr ayının 5-də zamanı böyük bir ifaçı nəsli yetişdir- Bakı şəhərində anadan olmuşdur. mişdir. Ə.Bakıxanov Bakı Mərkəzi 1920-ci ildən pedaqoji fəaliyyətə Musiqi Məktəbi Xalq çalğı alətləri başlamışdır. Bakıxanov 20-30-cu şöbəsinin müdiri kimi respublikanın illərdə bir sıra ansambllar yaratmış, müxtəlif regionlarında yerləşən musiqi 1941-ci ildə Azərbaycan Xalq Çalğı məktəblərinə gedər və oradakı istedad- Alətləri Ansamblını təşkil etmiş və lı şagirdlərə öz dəyərli məsləhətlərini ömrünün sonunadək onun rəhbəri ol- verərdi. muşdur. Azərbaycan SSR Nazirlər Ə.Bakıxanov bir sıra teatr tama- Sovetinin Dövlət Televiziya və Radio şalarına musiqi tərtibini verib. O, Verilişləri Komitəsinin 1973-cü il ta- 1930-cu illərdə Azərbaycan Dövlət Ədəbiyyat rixli, 61 saylı əmrinə əsasən rəhbərlik Dram Teatrında tamaşaya qoyulan Mahir muğam ustadı etdiyi Xalq Çalğı Alətləri Ansamblına “Şahnamə” pyesi üçün bir neçə musiqi Əhməd Bakıxanov [Mətn] // Əhmədxan Bakıxanovun adı veril- parçası tərtib edib. Bunların içərisində Respublika.- 2008.- 8 iyul.- S.7. mişdir. Azərbaycan xalq musiqisinin, “Salami”, “Mahur”, “Cahargah” mu- xüsusilə muğamların təbliğində Ba- ğam əsasında bəstələnmiş rəngləri Rəhmətov, Ə. Əhməd Bakı- xanov [Mətn] /Ə.Rəhmətov.- kıxanovun böyük xidməti olmuşdur. və bir neçə rəqs havaları var. O, Bakı : İşıq, 1977.- 46 s. Bakıxanov eyni zamanda respubli- M.S.Ordubadinin “Dumanlı Təbriz” Səfərov, C. Azərbaycan ka musiqi məktəbləri üçün muğamat pyesinin musiqi tərtibatı işində yaxın- xalq çalğı alətləri ansamblı proqramını tərtib etmişdir. Əhmədxan dan iştirak etmişdir. [Mətn] /C.Səfərov.- Bakı , Bakıxanov xalqımızın zəngin musi- Ə.Bakıxanov tarzənlər arasında 1971. qiçi nəslinin yetişməsində önəmli rol müstəsna olaraq mizrabı sol əlində Sənətə həsr olunmuş ömür oynayaraq muğamların, təsniflərin, tutur (“Solaxay çalır”). Böyük sənət [Mətn].- Bakı : Avaz, 2003.- 356 s. rənglərin, mahnıların, rəqs melodiya- fədaisi Ə.Bakıxanovun ölməz irsi, larının nota köçürülərək ifa olunma- zəngin Azərbaycan mədəniyyətinə sına xidmət edərək milli musiqimizi gətirdiyi yeniliklər, onun yetişdirdiyi təkmilləşdirərək inkişaf etməsində böyük bir ifaçı nəsli tərəfindən inkişaf müstəsna rol oynamışdır. etdirilərək yaşadılır. Ə.Bakıxanov xal- Onu da qeyd etmək lazım- qına göstərdiyi misilsiz xidmətlərinə dır ki, Ə.Bakıxanov bir sıra mu- görə dövlətimiz tərəfindən fəxri adlara, siqi əsərlərinin, dəramədlərin, Azərbaycan SSR Xalq artisti (1973), rənglərin, təsniflərin, oyun havala- Azərbaycan SSR Əməkdar müəllimi rının müəllifidir. “Azərbaycan xalq (1943), Azərbaycan SSR Əməkdar rəngləri” (1964), “Azərbaycan ritmik incəsənət xadimi (1964) və “Şərəf ni- muğamları” (1968), “Muğam, mahnı, şanı” ordeninə layiq görülmüşdür. rəng” (1975) əsərlərinin müəllifidir. Ə.Bakıxanov 1973-cü il mart ayının Əhmədxan Bakıxanov 45 illik 26-da Bakı şəhərində vəfat etmişdir.

205 Musiqi.Opera.Balet SENTYABR 95 FİRUZƏ ƏLİXANOVA 9 illiyi 1917-1994 Opera müğənnisi Firuzə Məmmədqulu qızı xanım (“Pəri-cadu”, Ə.Haqverdiyev), Əlixanova 1917-ci il sentyabr ayının Zəhrabəyim (“Anamm kitabı”, C. 9-da Ordubadda doğulub. Buradakı Məmmədquluzadə) və s. şəhər səkkizillik məktəbində təhsil Firuzə Əlixanovanın ifa etdiyi rollar alıb və Naxçıvan Kənd Təsərrüfatı xarakter əlvanlığı ilə də seçiliblər. Üze- Texnikumuna daxil olub. Şəhərin bay- yir Hacıbəylinin “Leyli və Məcnun” ram tədbirlərində şən mahnılar oxu- (Leyli), “Əsli və Kərəm” (Əsli), “Ər yan Firuzənin ifaçılıq istedadı Səməd və arvad” (Minnət xanım), “Məşədi Mövləvinin diqqətini cəlb edib. Onun İbad” (Gülnaz), “Arşın mal alan” səyi ilə tələbə qız 1932-ci ildə Naxçı- (Gülçöhrə), Zülfüqar Hacıbəyovun van teatrına aktrisa dəvət olunub. Bu “Aşıq Qərib” (Şahsənəm), Süleyman kollektivdə şərəfli və şöhrətli yaradıcı- Rüstəm və Səid Rüstəmovun “Durna” Ədəbiyyat lıq yolu keçib. (Lalə), Şıxəli Qurbanov və Süleyman Firuzə Əlixanova [Mətn] // İlk dəfə səhnəyə 1932-cu ildə Ələsgərovun “Özümüz bilərik” (Şölə Azərbaycan qadını Ensik- lopediyası.- Bakı, 2002.- Asya rolunda (“Arşın mal alan”, xanım) opera və operettalarında əsas S.108. Ü.Hacıbəyli) çıxmışdır. Yaradıcılığı partiyaların mahir ifaçısı olan akt- Səfərov, C. Təbrik edirik C. Məmmədquluzadə ad. Naxçıvan risa həmçinin qəhrəman və əsasən, [Mətn]: Qırx beş il səhnədə: Dövlət Musiqili Dram Teatrı ilə bağ- xarakterik tiplərə səhnə həyatı ve- [Azərbaycan Xalq artisti lıdır. Dram tamaşaları ilə yanaşı, mu- rib. O, hərəkət, sifət və danışıq ifadə Firuzə Əlixanovaya açıq məktub] Cabir Səfərov // siqili əsərlərdə də yaddaqalan səhnə vasitələrindən həm ayrılıqda, həm Ədəbiyyat və incəsənət obrazları yaratmışdır. Rolları: Almaz də sintez şəklində məharətlə istifadə qəzeti.- 1978.- 1 yanvar.- (“Almaz”, C.Cabbarlı), Şirin (“Fərhad edərək yaradıcılıq salnaməsinə çeşidli S.6. və Şirin”, S.Vurğun), Həcər (“Qaçaq obrazlar daxil edib. İnternetdə Nəbi”, S.Rüstəm), Kruçinina (“Günah- Səhnə xidmətlərinə görə 17 oktyabr www.google.az sız müqəssirlər”, A. Ostrovski), Leyli 1964-cü ildə Azərbaycan Respublika- www.adam.az (“Leyli və Məcnun”, Ü. Hacıbəyli), sının Əməkdar artisti və 15 noyabr Gülçöhrə və Cahan xala (“Arşın mal 1974-cü ildə Xalq artisti fəxri adları www.kinozal.az alan”, Ü.Hacıbəyli), Şahsənəm (“Aşıq ilə və “Şərəf nişanı” ordeni ilə təltif www.azerbaijan-news.az qərib”, Z. Hacıbəyli), Cənnət (“Qayı- edilmişdir. nana”, M. Şamxalov), Beatriça (“İki 1994-cü il noyabr ayının 23- də ağanın bir nökəri”, K. Qoldoni), Tükəz Naxçıvanda vəfat edib. (“Hacı Qara”, M.F.Axundov), Hafizə

206 ® • Bеynəlxalq Ahıllar Günü (01.10.1992) 1 oktyabr • Xocavənd rayonunun işğalının 20-ci Gün çıxır 06:47 ildönümü (02.10.1992) Gün batır 19:24 • Beynəlxalq Müəllimlər Günü (05.10.1966) 31 oktyabr • Milli Televiziya və Radio Şurası yaradılmışdır Gün çıxır 06:38 (05.10.2002) Gün batır 17:40 • Dövlət Müstəqilliyi Günü (18.10.1991) • Yeni Azərbaycan Partiyası (YAP) yaradılmışdır B.E. 1 (21.10.1992) Ç.A. 2 • Zəngilan rayonunun işğalı günü (30.10. Ç. 3 1993) C.A. 4 C. 5 M.F.Axundzadə Ş. 6 200 il 1812-1878 B. 7 B.E. 8 Ç.A. 9 Ç. 10 C.A. 11 C. 12 Ş. 13 B. 14 B.E. 15 Ç.A. 16 Ç. 17 C.A. 18

OKTYABR C. 19 Ş. 20 B. 21 B.E. 22 Ç.A. 23 Haqqında onlarla məqalələr, poemalar, dram əsərləri, mo- 24 sentyabr- noqrafiyalar yazılmışdır. Azərbaycanın bir çox şəhərlərində küçə, 23 oktyabr Ç. 24 C.A. 25 məktəb və mədəniyyət ocaqlarına onun adı verilmişdir. Tiflisdə qəbri Tərəzi bürcü üstündə abidəsi qoyulmuş, ev muzeyi açılmışdır. Bakı kinostudiyasın- Nişanı havadır. C. 26 Veneranın da haqqında “Səbuhi” (1941), Azərbaycanfilm”in istehsalı olan M. F. himayəsindədir. Ş. 27 Axundov (1962) kinooçerk, “Mirzə Fətəli Axundov” (1972), “Mirzə Günəşin Tərəzi bürcündən keçdiyi B. 28 Fətəli Axundov” (1982), sənədli filmləri, “Sabahın elçisi. Mirzə Fətəli dövrdə? doğulanlar B.E. 29 Axundzadə”, (2010) “Sübhün səfiri”, (2011 çəkilir) adlı bədii filmlər yumşaq xasiyyətli, çəkilmişdir. Əsərləri dəfələrlə səhnəyə qoyulmuş, filmə çəkilmişdir. parlaq zəkalı Ç.A. 30 olurlar. Ç. 31 207 OKTYABR 2012

Milli Ədəbiyyat

Şair Baxışov Hafiz Həbib oğlunun (Hafiz Baxış) (15.10.1932-04.09.1989) аnаdаn оlmаsının 80 illiyi Xalq şairi, Əməkdar incəsənət xadimi Xəlilov Xəlil Rza oğlunun (Xəlil Rza Ulutürk) (21.10.1932-22.06.1994) аnаdаn оlmаsının 80 illiyi Şair Rasizadə Hüseyn Abdulla oğlunun (Hüseyn Cavid) (24.10.1882- 5.12.1941) аnаdаn оlmаsının 130 illiyi Ədəbiyyatşünas, filologiya elmləri doktoru, professor Quluzadə Mirzəağa Yüzbaşı oğlunun (25.10.1907) аnаdаn оlmаsının 105 illiyi Əməkdar mədəniyyət işçisi Əfəndiyev Adil Ələddin oğlunun (29.10.1907- 08.02.1973) аnаdаn оlmаsının 105 illiyi Xarici ədəbiyyat

Fransız yazıçısı Araqon Luinin (03.10.1897-24.12.1982) аnаdаn оlmаsının 115 illiyi İspan yazıçısı Servantes Saavedra Migel denin (09.10.1547-23.04.1616) аnаdаn оlmаsının 465 illiyi Tarixdə bu gün

Prоkurоrluq İşçiləri Günü (01.10.1998) Bеynəlxalq Ahıllar Günü (01.10.1992) Xocavənd rayonunun işğalının 20-ci ildönümü (02.10.1992) Beynəlxalq Müəllimlər Günü (05.10.1966) Milli Televiziya və Radio Şurası yaradılmışdır (05.10.2002) Ümumdünya Poçt Günü (09.10.1970) Bakı şəhərində “Azadlıq” meydanında Azərbaycan Milli Ordusunun ilk hərbi paradı keçirilib (09.10.1992) Dövlət Müstəqilliyi Günü (18.10.1991) Yeni Azərbaycan Partiyası (YAP) yaradılmışdır (21.10.1992) Birləşmiş Millətlər Təşkilatı Günü (24.10.1945) Qurban bayramı (27-28.10) Zəngilan rayonunun işğalı günü (30.10. 1993) Аzərbаycаn Rеspublikаsının Prеzidеnti İlhаm Hеydər оğlu Əliyеvin аndiçmə günü (31.10.2003)

208 Milli Qəhrəmanlar

Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı Allahverdiyev Namiq Müslüm oğlunun (05.10.1967-09.07.1992) аnаdаn оlmаsının 45 illiyi Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı Əsədov Rəfael Əvəz oğlunun (27.10.1952- 12.11.1992) аnаdаn оlmаsının 60 illiyi Siyasət. Hərbi iş

Dövlət xadimi Qayıbov İsmət İsmayıl oğlunun (08.10.1942-20.11.1991) аnаdаn оlmаsının 70 illiyi Türkiyə Respublikasının 8-ci Prezidenti Turqut Özalın (Halil Turgut Özal) (13.10.1927-17.04.1993) anadan olmasının 85 illiyi Görkəmli hərbi хаdim, аrtillеriyа gеnеrаlı Mеhmаndаrоv Səmədbəy Sadıqbəy oğlunun (16.10.1857-12.02.1931) аnаdаn оlmаsının 155 illiyi İctimai xadim, 1-ci dərəcəli müşavir-diplomat Abutalıbov Ramiz Abutalıb oğlunun (27.10.1937) аnаdаn оlmаsının 75 illiyi Riyaziyyat. Fizika.Astranomiya

Riyaziyyatçı, professor Əhmədov Qoşqar Teymur oğlunun (24.10.1917- 13.02.1975) аnаdаn оlmаsının 95 illiyi Kimya. Biologiya. Tibb

Azərbaycanın Əməkdar elm xadimi, oftalmoloq Musabəyova Umnisə Süleyman qızının (09.10.1902-15.11.1974) аnаdаn оlmаsının 110 illiyi Musiqi. Opera. Balet

Хаlq аrtisti, müğənni Ələkbərоvа Şövkət Feyzulla qızının (20.10.1922- 07.02.1993) аnаdаn оlmаsının 90 illiyi Xalq artisti, opera müğənnisi Ağalarov İdris Fərhad oğlunun (20.10.1917- 04.05.1975) аnаdаn оlmаsının 95 illiyi İtalyan skripkaçısı, bəstəkar Paqanini Nikkolonun (27.10.1782-27.05.1840) аnаdаn оlmаsının 230 illiyi Xalq artisti, dirijor Abdullayev Rauf Cahanbaxış oğlunun (29.10.1937) аnаdаn оlmаsının 75 illiyi Rəssamlıq. Heykəltəraşlıq.Arxitektura

Əməkdar incəsənət xadimi, heykəltəraş Abdullayeva Həyat Həmdulla qızının (14.10.1912) аnаdаn оlmаsının 100 illiyi Хаlq rəssаmı, Əməkdаr incəsənət хаdimi Əfqаnlı Bədurə Məlikağa qızının (25.10.1912-06.05.2002) аnаdаn оlmаsının 100 illiyi Rus rəssamı Veraşşaqin Vasili Vasilyeviçin (26.10.1842-13.04.1904) аnаdаn оlmаsının 170 illiyi Holland boyakarı Vermer van Delft Yanın (31.10.1632-15.12.1675) аnаdаn оlmаsının 380 illiyi 209 Milli ədəbiyyat

OKTYABR 80 HAFİZ BAXIŞ 15 illiyi 1932-1989 Şair

Hafiz Həbib oğlu Baxışov 1932-ci Hafiz Baxış lirik şair idi, nəğməkar il oktyabr ayının 15-də Zəngəzur ma- yazar kimi tanınmışdır. Ələkbər Ta- halı Qafan bölgəsinin yuxarı Kirətağ ğıyev, Cahangir Cahangirov, Emin kəndində müəllim ailəsində ana- Sabitoğlu, Cavanşir Quliyev və b. dan olmuşdur. Orta məktəbi Qafan onlarla populyar mahnıları şair Ha- bölgəsinin Şəhərcir kəndində bitirmiş- fiz Baxışın nəğmə mətnləri əsasında dir (1950). Sonra Azərbaycan Dövlət bəstələnmişdir. Onun bu günə qədər Teatr İnstitutunun Teatr və kino akt- dörd poeziya toplusu işıq üzü görmüş- yorluğu fakültəsinidə təhsil almışdır. dür: “Azərbaycan oğluyam” (1980), Sumqayıt şəhərində tərbiyəçi, Pio- “Sona bülbüllər” (1983), “Eşqimi nerlər evinin və Mədəniyyət sarayının sönməyə qoymaram” (1989), “Dağlar direktoru vəzifəsində, Azərbaycan üçün darıxmışam” (2001). Dövlət Radio və Televiziya Verilişləri O, mənfur ermənilərin Bərgüşad Komitəsində rejissor köməkçisi, rejis- dağlarını, Yuxarı Girətağ kəndini zəbt sor vəzifələrini tutmuşdur. etdikdən sonra bu dərdə dözmədi. Ha- İlk qələm təcrübələri, “Sosialist fiz Baxış 1989-cu ildə sentyabrın 4-də Sumqayıtı” qəzetində dərc olunmuş- ürək tutmasından qəflətən vəfat etmiş- dur. “Samur-Dəvəçi kanalına” adlı ilk dir. şeiri də həmin qəzetin 1957-ci il 9 fev- ral tarixli sayında dərc olunmuşdur.

Ədəbiyyat Bu torpağa bağlıyam [Mətn]: (nəğmələr, şeirlər və poemalar) / Hafiz Baxış.- Bakı: İqtisad Universiteti, 2002.- 218 s. Hafiz Baxış [Mətn] //Əhmə dov. T. XX əsr Azərbaycan yazıçıla- rı /T.Əhmədov.- Bakı, Nəşriyyat-poliqrafiya mərkəzi, 2004.- S. 349-350. Musağolu, C. Bircə haqsızlığa dözümdən başqa!.. [Mətn] : Ha- fiz Baxış-65 /C.Musağolu, R.Təhməzoğlu //Yeni Azərbaycan.- 1997.- 15 noyabr.- S.3.

210 Milli ədəbiyyat OKTYABR 80 XƏLİL RZA 21 illiyi 1932-1994 Şair

Xəlil Rza oğlu Xəlilov 1932-ci il dissertasiyası müdafiə etmiş, 1986-cı ildə oktyabr ayının 21-də Salyan rayonunun Azərbaycan ədəbiyyatnın inkişafındakı Pirəbbə kəndində dünyaya gəlmişdir. xidmətlərinə görə ona Əməkdar incəsənət İlk mətbu şeiri “Kitab” 1948-ci xadimi fəxri adı verilmişdir. 40 illik ədəbi- ildə “Azərbaycan pioneri” qəzetində bədii yaradıcılığı dövründə öz əsərlərini dərc olunmuşdur. 1949-cu ildə Xəlil “Xəlil Xəlilov”, “Xəlil Xəlilbəyli”,“Xəlil Azərbaycan Dövlət Universitetinin Filo- Odsevər”, “Xəlil Rza” təxəllüsləri ilə çap logiya fakültəsinin jurnalistika şöbəsinə etdirmişdi. “Xəlil Rza Ulutürk” təxəllüsü daxil olmuşdur. isə şairin keçdiyi mübarizə yolunun, 1954-cü ildə Azərbaycan Dövlət ədəbi-mənəvi axtarışlarının məntiqi Universitetini bitirən Xəlil Rza əmək nəticəsi idi. 80-ci illərin axırlarında xalq fəaliyyətinə “Azərbaycan qadını” jurna- azadlıq hərəkatı genişləndiyi zaman Ədəbiyyat lı redaksiyasında başlamışdır. O, burada Xəlil Rzanın gur səsi Azərbaycanın bü- Seçilmiş əsərləri [Mətn] / ədəbi işçi vəzifəsində çalışdığı iki ildə tün regionlarında eşidilmişdi. O, bütün Xəlil Rza Ulutürk; toplayan, tərt. ed. F.Ulutürk; red. Z. (1955-1957) dövri mətbuatda çap etdirdi- varlığı ilə xalq hərəkatına qoşulmuş, hər Şahsevənli.-Bakı: Gənclik, yi məqalə və şeirlərlə ədəbi ictimaiyyətin yerdə rus şovinist siyasətini, Dağlıq Qa- 2001.-621 s. diqqətini cəlb etmişdir. 1957-ci ildə ilk rabağ torpağına təcavüz edən erməni Seçilmiş əsərləri [Mətn]: 2 şeirlər toplusu – “Bahar gəlir” kitabı nəşr daşnaklarını odlu-alovlu çıxışları ilə ifşa cilddə /X.R.Ulutürk; tərt.ed. olunmuşdur. Azərbaycan Yazıçılar İttifaqı etmişdir. Xəlil Rza “şübhəli şəxs” kimi F. Ulutürk; ön sözün müəl. B.Nəbiyev .- Bakı : Şərq- tərəfindən 1957-ci ilin avqust ayında Xəlil təqib olunmuş, 1990-cı il yanvarın 26-da Qərb , 2005.- C.I .- 296 s.; Rza Moskvaya, M.Qorki adına Dünya SSRİ Dövlət Təhlükəsizliyi əməkdaşları Bakı: Şərq-Qərb, 2005.-C. II Ədəbiyyat İnstitutu nəzdində olan ikiillik tərəfindən həbs edilərək Moskvaya – Le- c .- 248 s. Ali ədəbiyyat kurslarına göndərilmişdir. fortovo həbsxanasına göndərilmişdir. 1959-cu ildə Xəlil Rza Bakıya qayıt- 1990-cı il oktyabrın 9-da Moskvadan dıqdan sonra Azərbaycan Dövlət Pedaqo- Bakıya gətirilən Xəlil Rza, bir ay davam ji İnstitutunun aspiranturasında təhsilini edən məhkəmə prosesindən sonra azad- davam etdirmişdir. O, 1963-cü ildə lığa buraxılmışdı. 1991-ci il mayın 6-da “Müharibədən sonrakı Azərbaycan sovet şair “Türk milləti mükafatı laureatı” fəxri ədəbiyyatında poema janrı (1945-1950)” adına layiq görülmüşdür. Bir ildən sonra, mövzusunda yazdığı dissertasiyanı uğurla 1992-ci ildə ona Azərbaycan Respublika- müdafiə etmiş, fılologiya elmləri namizədi sının Xalq şairi fəxri adı verilmişdir. elmi dərəcəsinə layiq görülmüşdür. 1994-cü il iyunun 22-də Xəlil Rza O, Azərbaycan Elmlər Akademiyası- Ulutürk vəfat etmiş, Fəxri Xiyabanda nın Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutuna dəfn olunmuşdur. dəvət olunmuş və burada bütün qüvvəsini Azərbaycan xalqının milli mübarizə elmi-tədqiqat işinə və bədii yaradıcı- sində xüsusi xidmətlərinə görə Xalq şairi lığa həsr etmişdir. 1985-ci ildə “Maq- Xəlil Rza Ulutürk (ölümündən sonra) “İs- sud Şeyxzadənin bədii yaradıcılığı” və tiqlal” ordeni ilə təltif edilmişdir. “Azərbaycan-özbək ədəbi əlaqələrinin ak- tual problemləri” mövzusunda doktorluq 211 Milli ədəbiyyat

OKTYABR 130 HÜSEYN CAVİD 24 illiyi 1882-1941 Şair

Hüseyn Molla Abdulla oğlu Rasizadə din ideyasını ortaya atmışdır. 1882-ci il oktyabr ayının 24-də Naxçı- Yaradıcılığında mühüm yer tutan vanın Şahtaxtı kəndində dünyaya göz “İblis” (1918) mənzum faciəsində döv- açdı. İlk təhsilini mollaxanada alan, 5 rün bütün mürtəce qüvvələri - “insan in- il ərzində ilahiyyatı, fars, ərəb dillərini sana qurddur” fəlsəfəsinin tərəfdarları, öyrənən Hüseyn, 14 yaşında ikən XIX “iyirminci əsrin mədəni vəhşiləri” olan yüzilliyin görkəmli maarifçilərindən olan dairələri İblis surətində ümumiləşdirilmiş, Məhəmmədtağı Sidqinin təşkil etdiyi işğalçı müharibələrə lənət yağdırmışdır. “Məktəbi-tərbiyə”yə daxil olur. 1898-ci 20-30-cu illərdə Hüseyn Ca- ildə isə burada təhsilini başa vurduqdan vid bir sıra tarixi dramlar yazmışdır. sonra Təbrizə gedərək oradakı “Talibiyyə” “Peyğəmbər” (1922) və “Topal Tey- mədrəsəsində oxuyur. Yaradıcılığa erkən mur” (1925) əsərlərindən sonra yazdığı Ədəbiyyat başlayan Hüseyn ilk şeirlərini “Gülçin”, “Səyavuş” (1933), “Xəyyam” (1935) ta- Cavid, H. Əsərləri [Mətn]: “Arif”, “Salik” təxəllüsü ilə qələmə alır. rixi dramları Hüseyn Cavidin tarixə, tarixi 5 cilddə /H. Cavid; tərt. ed. Cavid İstanbul Universitetinin Ədə şəxsiyyətlərə baxışında ciddi dönüş oldu. T. Cavid; red. T. Kərimli .- Bakı : Lider , 2005. biyyat şöbəsini bitirmiş (1909), Naxçı- Cənubi Azərbaycandakı soydaşlarımızın vanda, sonra isə Gəncə və Tiflisdə, 1915- “şahənşahlıq” üsuli-idarəsi əsarəti altında Axundov, B. Əzablı yolların fədakar yolçusu [Mətn] ci ildən isə Bakıda müəllimlik etmişdir. əzab çəkməsi, ən adi insan hüquqların- /B.Axundov //Xalq qəzeti.- Hüseyn Cavid klassik Azərbaycan dan məhrum edilməsi də vətənpərvər şair 2009.- 4 iyun.- S.5. ədəbiyyatının ən yaxşı ənənələrini inki- kimi Hüseyn Cavidi düşündürürdü (“Telli Əliyev, H. Yaxın keçmişdən şaf etdirən sənətkarlardandır. O, XX əsr saz” dramı, 1930; “Kor Neyzən” poeması, uzaq gələcəyə [Mətn] Azərbaycan mütərəqqi romantizminin 1930). /H.Əliyev //Mədəniyyət.- 2009.-10 iyun.-S.7. banilərindən biri olmuşdur. Hüseyn Cavid 1937-ci ilin repressiyalar dalğası baş- sənəti janr və forma cəhətdən zəngindir. layanda Cavid ilk həbs olunanlar sırasında Əliyev, K. Hüseyn Cavid [Mətn]: həyatı və yaradıcı- O, lirik şeirlərin, lirik-epik, epik poe- idi. O, Sibir buzlaqlarına sürgün edilmiş lığı /K.Əliyev.- Bakı: Elm, maların, Azərbaycan ədəbiyyatında ilk və 1941-ci il dekabr ayının 5-də İrkutsk 2008.- 322 s. mənzum faciə və dramların müəllifidir. vilayətində vəfat etmişdir. Hüseyn Cavid taleyi və “Keçmiş günlər” adlı ilk şeir kitabı 1913- Şairin xatirəsi xalqımız tərəfindən sənəti [Mətn] : (məqalələr).- cü ildə çap olunmuşdur. həmişə əziz tutulub. Hüseyn Cavidin Bakı: Nurlan, 2007.- 140 s. Onun fəlsəfi və tarixi faciələri, ailə- 100 illik yubileyilə əlaqədar 1982-ci Джафаров Мамед məişət dramları üslub, yazı ədası, forma ildə ümummilli lider Heydər Əliyevin Джафар [Текст]: [ о Гусейн Джавиде] : yeniliyi baxımından Azərbaycan drama- təşşəbbüsü və himayəsi ilə cənazəsinin Гусейн Джавид-поет turgiyasında yeni bir mərhələ yaratdığı qalıqları İrkutskdan Naxçıvana gətirildi и драматург /Мамед kimi, milli teatr mədəniyyətinin inkişafına və ev-muzeyinin yaxınlığında dəfn Джафар Джафаров.- da qüvvətli təsir göstərmiş, “Cavid teatrı” edildi. 1996-cı ildə Naxçıvanda böyük Баку: Язычы, 1982.- С.21. kimi səciyyələndirilmişdir. Azərbaycan Azərbaycan şairi və dramaturqu Hü- ədəbiyyatında ilk mənzum faciə olan seyn Cavidin qəbri üzərində möhtəşəm “Şeyx Sənan” (1914) əsərində xalqları memarlıq-xatirə kompleksi “Hüseyn Ca- bir-birinə qovuşdurmaq üçün ümumbəşəri vid məqbərəsi” ucaldıldı.

212 Tarixdə bu gün

OKTYABR XOCAVƏNDİN İŞĞALININ 2 1992 20-Cİ İLDÖNÜMÜ

Ərazisi – 1,46 min kv.km Qarakənd kəndində “Qırmızı kitab”a düşən, üçüncü Əhalinin sayı – 41,8 min nəfər dövrün relikt növü olan, orta diametri 24 sm, hündür- İşğal tarixi - 02.10.1992-ci il lüyü 12 metr, yaşı 100 illik azat ağacları da mühafizə edilirdi. Xocavənd rayonu 1992-ci il oktyabr ayının 2-də Azərbaycanı qədim yaşayış məskəni kimi dünya- Ermənistan Respublikası tərəfindən işğal olunub. da tanıdan abidələrdən biri, dəniz səviyyəsindən 900 Ümumi sahəsi 25,5 min hektar olan Xocavənd metr hündürlükdə yerləşən, uzunluğu 190 metr, əhəng meşəsində palıd ağacları qırılaraq ermənilər tərəfindən daşları oksfordkimeric dövrünə aid olan Azıx mağara- daşınıb, Xocaşın çayının kənarlarında bitən təbii meşə sı Xocavəndin Füzuli rayonuna yaxın, Azıx kəndinin məhv edilib. 1 kilometr cənubi-şərqində yerləşir. Həmin rayonun Azərbaycan Respublikası Ekologiya və Təbii Mets-Tağlar kəndindən cənubda, dəniz səviyyəsindən Sərvətlər Nazirliyinin “İşğal olunmuş Azərbaycan 850 m hündürlükdə yerləşən, uzunluğu 22 metr, əhəng ərazilərində ətraf mühitə və təbii sərvətlərə dağıdıcı daşları oksfordkimeric dövrünə aid olan Tağlar ma- təsiri müəyyənləşdirən (izləyən) operativ mərkəz”in ğarası da tarixi abidə kimi xüsusi əhəmiyyətə malik- əldə etdiyi məlumatlara əsasən, rayon ərazisində əkilib- dir. Xocavənd ərazisində istifadəyə yararlı yeraltı su becərilən narkotik vasitələr müxtəlif ölkələrə satılır, ehtiyatlarını qiymətləndirmək məqsədilə bir vaxtlar ərazilər mütəmadi yandırılaraq fauna və flora tamamən kompleks hidrogeoloji tədqiqatlar aparılıb. Nəticədə 9 məhv edilir, içlik materialına yararlı ağaclar qırılaraq perspektiv sahə seçilib və həmin sahələr üzrə IV dövr, Ermənistana aparılır və digər ölkələrə satılır. Təbaşir və Yura sulu komplekslərinin 83 min kubmetr/ Rayon Ağdam-Füzuli avtomobil yolu kənarında, gün həcmində yeraltı su ehtiyatları aşkarlanıb. Bundan dağətəyi düzənlikdədir. Relyefi əsasən dağlıqdır. Hün- başqa bulaq axımı moduluna əsasən 7,34 min kubmetr/ dürlüyü təqribən 500 metrdən 2725 metrə (Böyük Kirs gün həcmdə yeraltı su ehtiyatları hesablanıb. Beləliklə, dağı) qədərdir. rayonun ərazisində istifadəyə yararlı yeraltı sular 90,34 Ərazisi alçaq dağlıq və düzənlikdən ibarət olan min kubmetr/gün təşkil edir. Xocavənd rayonunun ümumi sahəsi 145647 hektardır. İşğal altında olan Xocavəndin ərazisi bütövlükdə Rayon 2 şəhər tipli qəsəbə və 38 kənddən ibarətdir: ekoloji terrora məruz qalıb. Azıx mağarasını ermənilər Qaradağlı, Xocavənd, Ömrallar, Muğanlı, Kuropatkin, silah anbarına çeviriblər. Rayonun ərazisində yerləşən Tuğ, Haxulu, Salaketin, Günəşli, Xətai. Dağ yamac- və ümumi sahəsi 25,5 min hektar olan meşədəki palıd larına səpələnmiş beş-on Qarabağ obası. Məşhur Tuğ ağacları qırılaraq daşınıb, Xonaşen çayının kənarlarında kəndi... bitən təbii meşə isə tamamilə məhv edilib. Xocavəndin Qədim yaşayış məskənlərindən sayılan Xocavəndin Yelli Gədik sahəsində Füzuliyə gedən yolun sağ və sol ərazisi təbii sərvətlərlə - tikinti materialları və fayda- tərəflərində avtomobil yollarının mühafizəsi məqsədilə lı qazıntılarla, meşə zolaqları və şirin su ehtiyatları ilə əkilən ağaclar da kəsilib. zəngindir. Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyindən Ermənilər beynəlxalq konvensiyaların tələblərinə verilən məlumata görə, Xocavənd rayonunun Qırmı- məhəl qoymadan ümumdünya əhəmiyyətli təbiət və ta- zıbazar qəsəbəsində diametri 600 sm, hündürlüyü 25 rixi abidələrimizi məhv etməkdə davam edirlər. m olan 1 ədəd 1000 və 1 ədəd 2000 il yaşlı Şərq çi- narları qədim təbiət abidəsi kimi qorunurdu. Rayonun

213 Tarixdə bu gün

OKTYABR BEYNƏLXALQ MÜƏLLİMLƏR GÜNÜ 5 1996

Müəllimlik dünyada ən çətin, eyni zamanda ən şərəfli və ən ğözəl peşədir. Bu gözəl və şərəfli işin dəyərini bilən əcdadlarımız həmişə müəllimə hörmətlə yanaş- mışlar. Müəllimlər şagirdlərin dərin və hər tərəfli bi- lik almaları, yaşadıqları dövrün problemlərindən baş çıxarmaları üçün bütün bilik və bacarıqlarını sərf edirlər. Valideynlə bərabər, bəlkə də, ondan daha çox, uşağın hər cür şıltaqlığına, əziyyətinə dözmək, kədəri ilə kədərlənib, sevinci ilə sevinmək müəllimlərin üzərinə düşən ağır yükdür. Müəllim əməyinin nəticəsində cəmiyyət for- malaşır, savadlı, bilikli, geniş dünyagörüşlü, nümunəvi əxlaqa malik insanlar yetişir. Bu insan- lar isə cəmiyyəti daha da inkişaf etdirir. Hazırda dövlətimizin müstəqilliyinin möhkəmlənməsində fəal iştirak edən insanlar məhz müəllim əməyinin yetirmələridir. 5 oktyabr - Bu tarixin qeyd edilməsinə dair qərarı Müəllimlər yeni cəmiyyət quruculuğunun me- ilk dəfə 1966-cı il oktyabrın 5-də YUNESKO ve- marlarıdır. Hər birimizin layiqli vətəndaş kimi rib. Bu təşkilat tərəfindən müəllimlərin statusunun yetişməyində müəllimlərimizin əvəzsiz xidmətləri artırılması ilə bağlı tövsiyə xarakterli sənəd qəbul olmuşdur. edilib. İndi dünyanın 100-dən çox ölkəsində okt- Ümummilli liderimiz Heydər Əliyev həmişə yabrın 5-də müəllimlər peşə bayramını qeyd edir. müəllim əməyini yüksək qiymətləndirmiş, Hər il oktyabrın 5-i bütün dünyada Müəllim Günü müəllim haqqında xoş sözlər söyləmişdir. O, öz kimi qeyd olunur. Bu gün müəllimlər öz peşə bay- müəllimlərini minnətdarlıqla xatırlayar, onların ramlarını keçirirlər. xidmətləri haqqında ürəkdolusu danışardı. Heydər Məhz Azərbaycan müstəqillik əldə etdikdən Əliyev ölkəmizə rəhbərlik etdiyi bütün dövrlərdə sonra da bu peşə bayramı hər il oktyabr ayının birin- həmişə müəllimə hörmət və ehtiramla yanaşmış, ci bazar günündə ölkə ictimaiyyəti tərəfindən qeyd onların maddi vəziyyətinin, rifah halının yax- olunur. Xüsusilə, həmin bayram günü şagirdlər və şılaşdırılması qayğısına qalmışdır. O, deyirdi: tələbələr öz sevimli müəllimlərini təbrik edirlər. “Hər birimizdə müəllimin hərarətli qəlbinin bir Hər kəs özünün ibtidai məktəbdə, birinci zərrəciyi vardır. Məhz müəllim doğma yurdumuzu sinifdə oxuduğu illəri xoş xatirə kimi anır və bu sevməyi, hamının rifahı namınə vicdanla işləməyi xatirələrdə ən əziz yeri, əlbəttə ki, ona sevgi və müdrikliklə və səbirlə bizə öyrətmiş və öyrədir”. qayğı ilə qələm tutmağı, yazı yazmağı, kitab oxu- mağı öyrədən müəllim tutur.

214 Tarixdə bu gün

OKTYABR DÖVLƏT MÜSTƏQİLLIYİ GÜNÜ 18 1991

1991-ci il dekabr ayının 29-da Azərbaycan Respublikasında ümumxalq səsverməsi - referen- dum keçirildi. Referendum bülletenlərində yalnız bir sual vardı: “Siz “Azərbaycan Respublikasının dövlət müstəqilliyi haqqında” Konstitusiya aktına tərəfdarsınızmı?” Azərbaycan xalqı dövlət müstəqilliyinin lehinə səs verdi. 1992-ci ilin mayında Milli Məclis (parlament) Azərbaycan Respublikasının Dövlət himnini (mu- siqisi Üzeyir Hacıbəylinin, sözləri Əhməd Cava- dındır), bir müddət sonra isə Dövlət bayrağı və üzərində alov dilləri olan səkkizguşəli ulduz təsvir XX yüzilliyin sonlarında Sovetlər Birliyinin sü- edilmiş Dövlət gerbini təsdiq etdi. quta uğraması ilə yaranan əlverişli tarixi şərait və Bütün təbii sərvətlərin xalqa mənsubluğu haq- taleyin bəxş etdiyi imkan nəticəsində Azərbaycan qında qərar qəbul edildi. Elə həmin aktdan bəri xalqı XX yüzillikdə ikinci dəfə müstəqillik bayra- Azərbaycan bütün sahələrdə beynəlxalq sazişlərə ğını qaldırdı. Bu, xalqımızın siyasi tarixində XX imza atmağa başladı, müstəqil inkişaf yoluna əsrdəki ikinci parlaq qələbəsi idi. qədəm qoydü. Konstitusiya aktı həm də siya- Rusiyada demokratik qüvvələrin fəaliyyəti si və iqtisadi münasibətlərin yeni fundamental nəticəsində respublikalarda da mərkəzdən qaç- prinsiplərini müəyyən etdi. ma, öz suverenliyinə qovuşmaq istəkləri qarşı- Müstəqil Azərbaycan dövlətinin qarşısında sıalınmaz həddə çatdı. Belə şəraitdə Azərbaycan duran ən mühüm vəzifə Ermənistan-Azərbaycan Respublikası Ali Sovetinin xalqın tələbi ilə çağı- münaqişəsinin və Dağlıq Qarabağ probleminin həll rılmış növbədənkənar sessiyasında 1991-ci il av- edilməsi, işğal olunmuş torpaqlarımızın azad olun- qustun 30-da Azərbaycan Respublikasının dövlət ması, ərazi bütövlüyümüzün bərpası, didərgin düş- müstəqilliyini bərpa etmək haqqında bəyannamə müş vətəndaşlarımızın öz yurdlarına qaytarılması, qəbul edildi. respublikamızın iqtisadi tərəqqisinə nail olunması, Azərbaycan Respublikasının Ali Soveti- əhalinin həyat səviyyəsinin yüksəldilməsi, iqtisa- nin həmin ilin 18 oktyabr tarixli sessiyasında di islahatların və demokratik proseslərin daha da “Azərbaycan Respublikasının Dövlət müstəqilliyi dərinləşdirilməsidir. haqqında” Konstitusiya Aktı yekdilliklə qəbul Azərbaycanın dövlət müstəqilliyi xalqımızın edildi. Beləliklə, 1991-ci ilin bu günü Azərbaycan tarixi nailiyyətidir və hər birimizin borcu onu respublikası 1918-1920-ci illər Azərbaycan Xalq qorumaq, yaşatmaq, inkişaf etdirmək və dünya- Cümhuriyyətinin davamçısı, varisi elan olundu. nın qabaqcıl dövlətləri səviyyəsinə qaldırmaqdan Ötən əsrin əvvəllərində cəmi 23 ay müstəqil olan ibarətdir. Azərbaycan yenidən azadlığa qovuşdu.

215 Tarixdə bu gün YENİ AZƏRBAYCAN PARTİYASININ OKTYABR 20 YARANMASI GÜNÜ 21 illiyi 1992

1991-ci ilin oktyabr ayının 18-də zamankı hakimiyyətin maneələr yaratma- Azərbaycan SSR Ali Soveti tərəfindən sı ucbatından partiyanı yaratmaq istəyən Müstəqillik haqqında Konstitusiya Ak- insanların bir hissəsi – 550 nəfərdən ibarət tının qəbul edilməsi ilə Azərbaycanın təşəbbüs qrupu Naxçıvana gedərək parti- dövlət müstəqilliyi bərpa edildi. Yeni yanın təsis konfransını orada keçirməyə Azərbaycan Partiyası Azərbaycan ta- nail oldular. rixinin son dərəcə ağır və keşməkeşli 1992-ci il noyabrın 21-də Heydər günlərində, ölkənin ciddi sınaqlara Əliyevin sədrliyi ilə Azərbaycanın bütün məruz qaldığı bir dövrdə Azərbaycan regionlarından seçilmiş nümayəndələrin ziyalılarının təşəbbüsü və fəal iştirakı təmsil olunduğu konfrans keçirildi. Təsis ilə yaranmışdır. konfransı Yeni Azərbaycan Partiyasının Sovet rejiminin və Kommunist Par- yaradılması haqqında qərar, partiyanın tiyasının süqutundan sonra müstəqillik Proqram və Nizamnaməsini qəbul etdi. Ədəbiyyat əldə etmiş respublikalardan biri kimi Konfransda Heydər Əliyev yekdilliklə Həsənov, Ə. Yeni Azərbaycanda da müxtəlif siyasi parti- partiyanın sədri seçildi. Beləliklə, müs- Azərbaycan Partiyası yalar və digər qurumlar təşəkkül tapma- təqil Azərbaycan tarixində öz üzərinə bö- [Mətn] : (yaranması, for- ğa başlamışdı. Lakin yaradılan partiya- yük tarixi missiya götürən və xalqımızın malaşması və əsas fəaliyyət istiqamətləri) /Əli Həsənov, lar ölkəni düşdüyü ağır iqtisadi, siyasi, həyatında mühüm hadisəyə çevrilən Yeni Əli Mirzəzadə.- Bakı: mənəvi böhrandan nəinki qurtara bilmədi, Azərbaycan Partiyası yarandı. Azərbaycan, 2002.- 200 s. əksinə, hakimiyyətdə olan və bir-birini YAP Azərbaycan Respublikasının Hüseynli, N. Yeni əvəz edən siyasi qüvvələr respublikadakı Konstitusiyası və qanunvericiliyi çər- Azərbaycan Partiyası Milli vəziyyəti daha da ağırlaşdıraraq təhlükəli çivəsində, özünün Nizamnaməsi və Proq- Birliyi təmin edən siyasi qüvvədir [Mətn] /N.Hüseynli böhran vəziyyətinə çatdırdılar. Ölkəni bü- ramı əsasında fəaliyyət göstərən, öz sı- //Azərbaycan.- 2001.- 13 rümüş dərin siyasi, iqtisadi, sosial böhran ralarında Azərbaycanda hüquqi dövlət, dekabr.- S.1-2. xalqın qabaqcıl hissəsi olan ziyalıları, ta- sabit və sosialyönümlü iqtisadiyyat, Yeni Azərbaycan Partiyası nınmış insanları son dərəcə narahat edirdi. vətəndaş cəmiyyəti qurmaq ideyalarını [Mətn] : Azərbaycanın Bu zaman Azərbaycanın taleyini düşünən qəbul edən vətəndaşları birləşdirən sağ dünəni, bu günü və gələcəyi [Mətn] .- Bakı: Azərbaycan, insanlar ölkəni böhrandan çıxara biləcək mərkəzyönümlü siyasi partiyadır. 2002.- 467 s. yeni bir partiya yaratmaq təşəbbüsü ilə çı- Yeni Azərbaycan Partiyasının Proqra- Yeni Azərbaycan Partiyası xış etdilər və bu məqsədlə xalqın sınanmış mında irəli sürülmüş əsas vəzifələr dövlət 10 il [Mətn] : (1992-2002).- lideri və müdrik oğlu Heydər Əliyevin müstəqilliyinin möhkəmləndirilməsi, Bakı: Azərbaycan, 2002.- şəxsiyyəti ətrafında birləşdilər. Məhz belə demokratik, hüquqi, dünyəvi dövlətin 215 s. bir vaxtda 91 nəfər Azərbaycan ziyalısı- qurulması, vətəndaşların dinc və firəvan При организационной nın imzası ilə Naxçıvana, Heydər Əliyevə həyatının təmin edilməsidir. Yeni поддержке ПЕА состоялось конференция müraciət göndərildi. Bu müraciətdə Azərbaycan Partiyası 1992-ci il dekabr под названием “10 лет ХХI Heydər Əliyevdən yeni yaradılacaq siyasi ayının 18-də Ədliyyə Nazirliyində qey- века [Mətn]: стратегия partiyaya rəhbərlik etmək xahiş olunur- diyyata alınmış və Azərbaycanın bü- развития Азербайджана du. tün rayonlarında qısa müddətdə rayon //Бакинский рабочий.- 2010.- 25 декабря.- С.6. Heydər Əliyev xalqın müraciətini təşkilatları və özəkləri yaradılmışdır. qəbul etsə də, onun Bakıya gəlməsinə o 216 Milli Qəhrəmanlar OKTYABR 45 NAMİQ ALLAHVERDİYEV 5 illiyi 1967-1992 Milli Qəhrəman Namiq Müslüm oğlu Allahverdi- Birinci və İkinci Çaylı kəndlərinin yev 1967-ci il oktyabr ayının 5-də düşməndən azad edilməsində xüsusi Beyləqan rayonunda anadan olmuş- fəallıq göstərmişdir. dur. 1984-cü ildə 1 saylı orta məktəbi 9 iyul 1992-ci ildə erməni yaraq- bitirmişdir. lıları Cəmilli yüksəkliyinə hücum 1985-ci ildə hərbi xidmətə çağı- edərkən, Namiq düşməni qabaqlamaq rılmış, 1987-ci ildə hərbi xidmətini üçün döyüşçü yoldaşları ilə yüksəkliyə Moskva ətrafında başa vuraraq vətənə qalxmış və orada əlverişli mövqe tut- dönmüşdür. 1988-ci ildə ermənilərin muşdur. Lakin tanklardan atılan mərmi təcavüzkarlığına dözməyən Namiq onun həyatına son qoymuşdu. Namiq könüllü olaraq Vətənin müdafiəsinə Bakıdakı Şəhidlər Xiyabanında dəfn qalxmışdır. edilmişdir. Onun ilk döyüş yolu 1990-cı ildə Subay idi. Qubadlı rayonundan başlanmışdır. Azərbaycan Respublikası Prezi- Ədəbiyyat Namiq 1991-ci il avqust ayının 31-də dentinin 8 oktyabr 1992-ci il tarixli Namiq Müslüm oğlu DİN-in XTP dəstələrinə daxil olmuş və 264 saylı Fərmanı ilə Allahverdiyev Allahverdiyev [Mətn] // Əsgərov, V. Azərbaycan yenidən döyüş meydanına atılmışdır. Namiq Müslüm oğlu ölümündən son- Milli Qəhrəmanları.- Bakı, O, Laçın, Əsgəran, Füzuli, Goranboy ra “Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı” 2005.- S.22 rayonlarının müdafiəsi uğrunda gedən fəxri adına layiq görülmüşdür. Namiq Müslüm oğlu döyüşlərdə iştirak etmişdir. Sonuncu Beyləqan şəhər 1 saylı orta məktəb Allahverdiyev //M.Seyidzadə döyüşü Tərtər rayonunda olmuşdur. onun adını daşıyır. Rayon mərkəzində . Milli qəhrəmanlar zirvəsi Marquşevan, Kəsənqaya, Malalan, büstü qoyulmuşdur. [Mətn] .- Bakı, 2010.- S.26.

..İnamsız bir qartalın qanadları gərilməz, Döyüşsüz azadlığın meyvələri dərilməz, Şəhidsiz bir millətin vətən ruhu dirilməz Oğullar ola-ola, necə deyim mərdim yox. Ordum varsa, yurdum var, Ordum yoxsa, yurdum yox!

217 Milli Qəhrəmanlar OKTYABR 60 RƏFAEL ƏSƏDOV 27 illiyi 1952-1992 Milli Qəhrəman Rəfael Əvəz oğlu Əsədov 1952-ci il tirakçısı oldu. Onun apardığı döyüş oktyabr ayının 27-də Gəncə şəhərində əməliyyatlarının əksəriyyəti uğurla dünyaya göz açmışdır. 1969-cu ildə nəticələnirdi. orta məktəbi bitirdikdən sonra Tbilisi Cəsur komandir 12 noyabr 1992- Ali Altilleriya Məktəbinə daxil olmuş- ci ildə Ağstafa bölgəsində növbəti dur. O, 1973-cü ildə hərbi məktəbi əməliyyata hazırlıq zamanı döyüş bitirərək, təhsilini Sankt-Peterburq mövqelərinə nəzarət edərkən yaxın- Hərbi Artilleriya Akademiyasında da- lıqda partlayan mərmi qəlpələrindən vam etdirmişdir. R.Əsədov ali təhsilini həlak olmuşdur. başa çatdırdıqdan sonra SSRİ Silah- Evli idi, iki övladı var. Ədəbiyyat lı Qüvvələrinin məhdud kontingenti Polkovnik Əsədov Rəfael Əvəz Əsədov Rəfael Əvəz tərkibində Macarıstan, Vyetnam və oğlu Azərbaycan Respublikasının su- oğlu [Mətn] //Əsgərov, Əfqanıstanda qulluq etmiş, leytenant verenliyinin və ərazi bütövlüyünün V. Azərbaycan Milli rütbəsindən polkovnik rütbəsinədək qorunmasında, Vətənimizin torpaqla- Qəhrəmanları.- Bakı, 2005.- S.68. yüksəlmişdir. rının erməni işğalçılarından müdafiə 1991-ci il Azərbaycanın başının edilməsində gedən döyüşlərdə qəh- Rəfael Əvəz oğlu Əsədov //Quliyeva, N. Ölməzliyə üstünü qara buludlar almışdı, gənc za- rəmanlıqla vuruşaraq göstərdiyi şəxsi gedən yol [Mətn] bit qəlbinin hökmü ilə vətənə qayıtdı, igidlik və şücaətə, öz müqəddəs əsgəri /N.Quliyeva.- Bakı, 1996.- öz taleyini təzəcə yaranmaqda olan və xidməti borcunu şərəflə yerinə S.44-48. Milli Ordu ilə bağladı. Artilleriyanın yetirilməsində göstərdiyi misilsiz Rəfael Əvəz oğlu Əsədov təkmilləşdirilməsində, müasir zenit xidmətinə görə Azərbaycan Respub- //Seyidzadə, M . Milli Qəhrəmanlar zirvəsi [Mətn] batareyalarının yaradılmasında bilik likası Prezidentinin 16 sentyabr 1994- /M.Seyidzadə .- Bakı, 2010.- və bacarığını əsirgəmədi. Polkovnik cü il tarixli 202 saylı Fərmanı ilə S.69. Rəfael Əsədov artilleriya korpusu- ölümündən sonra “Azərbaycan Milli nun komandiri təyin edildi. O, Ağ- Qəhramanı” fəxri adına layiq görül- dam, Goranboy, Tovuz və Gədəbəy müşdür. döyüş bölgələrində aparılan hərbi Bakı şəhərinin Şəhidlər Xiyabanın- əməliyyatların təşkilatçısı və fəal iş- da dəfn edilmişdir.

Vətən üçün yaşamaq, vətənin tərəqqi və gələcəyi üçün çalış- maq da vətən üçün ölmək qədər şərəflidir. Vətən sevgisi iman- dan gəlir.

Hz. Məhəmməd

218 Siyasət.Hərbi iş

OKTYABR 70 İSMƏT QAYIBOV 8 illiyi 1942-1991 Siyasi xadim İsmət İsmayıl oğlu Qayıbov 1942- İdarəsi – Respublika Prokurorluğun- ci il oktyabr ayının 8-də anadan olmuş- da Daxili orqanlara nəzarət şöbəsinin dur. Əslən Qazax mahalında məşhur rəisi təyin olunur. olan Qayıbovlar nəslindəndir. 1950- 1987-1990-cı illərdə Sumqayıt 1961-ci illərdə Gəncə şəhərindəki 2 şəhərinin prokuroru kimi fəaliyyət saylı orta məktəbdə oxumuşdur. göstərmiş, 1990-1991-ci illərdə 1961-67-ci illərdə Azərbaycan Azərbaycan Respublikasının Baş pro- Dövlət Universiteti Hüquq fakültəsinin kuroru vəzifəsində çalışmışdır. axşam şöbəsində təhsil almışdır. Onun xidmətləri bir çox mükafatla- 1963-cü ildə Ümumittifaq Elmi- ra layiq görülüb. “Şərəf nişanı” orde- Ədəbiyyat Tədqiqat Neft Maşınqayırması Layihə- ni, “Rəşadətli əməyə görə” medalı ilə Fariz , T. Doğma eldən Texnologiya İnstitutunda texnik, sonra təltif edilmişdir. başlanır vətən [Mətn] : isə baş texnik olmuşdur. 1990-cı ildə Azərbaycan KP MK- [İsmət Qayıbov haqqında] 1966-cı ildə Respublika DİN- nin üzvü olub. Respublika Prezidenti /T.Fariz.- Bakı, 2007.- S.132-133. in xüsusi xidmət müfəttişi, 1966- yanında Milli Təhlükəsizlik şurasının, 67-ci illərdə Bakı şəhər Komsomol SSRİ Hüquqşünaslar İttifaqının üzvü, DQMV-də Ermənistanla sərhəd rayonlarda vəziyyətə Komitəsində işləmişdir. Sumqayıt şəhərinin deputatı olmuş- dair [Mətn] //Ədalət.-1991.- 1975-76-cı illərdə Bakı şəhər Pro- dur. 4 iyul.-S.4. kurorluğunda Məhkəmədə cinayət 1991-ci ilin 20 noyabrında Dağlıq Qanunun bir üzü olmalıdır işlərinə nəzarət şöbəsində, 1976-78- Qarabağın Qarakənd kəndi yaxınlığın- [Mətn] //Azərbaycan.- ci illərdə Bakı şəhər Prokurorluğunda da vertolyotun ermənilər tərəfindən 1991.- 20 iyun.- S.3. Ümumi nəzarət şöbəsinin rəisi olmuş- vurulması nəticəsində yüksək vəzifəli Ağla, Vətən, ağla! [Mətn] dur. dövlət xadimləri ilə birlikdə həlak ol- : [Vertolyotda 23 nəfərin həlak olması haqqında] // 1978-1982-ci illərdə təyinatla İs- muşdur. İnşaatçı.-1992.- 23 noyabr.- mayıllı rayon prokuroru işləyib. 1982- I Fəxri Xiyabanda dəfn edilmişdir. S.5. 1984-cü illərdə Əli Bayramlı şəhər Гасан гызы, Н. Он был prokuroru olub. 1984-cü ildə İstintaq прокурором, погибже бойцом [Текст]: [к 4-й годовшине гибели генерал-прокурора Азербайджанской Республики Исмета Гаибова в Карабахе] /Н.Гасан гызы //Бакинец.- 1995.- 1-10 декабря.- С.1,2.

219 Siyasət.Hərbi iş

OKTYABR 85 TURQUT ÖZAL 13 illiyi 1927-1993 Dövlət xadimi

Turqut Özal 1927-ci il oktyabr ayı- muşdur. Eyni zamanda o, Orta Doğu nın 13-də Şərqi Türkiyənin Malatya Texniki Universitetində dərs demişdir. şəhərində torpaq damlı evi olan ka- 1971-ci ildə isə ABŞ-a getmiş, 1973- sıb bir ailədə anadan olmuşdur. Atası cü ilə qədər Beynəlxalq Bərpa və İnki- Məhmət Siddik bəy kənd təsərrüfatı şaf bankında işləmişdir. bankında azmaaşlı bir məmur, ana- 1973-cü ildə Türkiyəyə qayıdaraq, sı Hafizə xanım isə ibtidai məktəb Sabançı Holdinqdə baş koordinator müəllimi idi. Müharibələrin yarala- olmuşdur, 1983-cü ilin may ayın- rı təzə-təzə sağalmağa başlamışdı. dan Ana Vətən partiyasının sədri ol- Məhəmməd Siddik bəyin məmurluq, muş, 1983-cü ilin dekabr ayında Ana Hafizə xanımın müəllimlik - maa Vətən Partiyası Türkiyə Böyük Millət Ədəbiyyat şı ilə ailə qənaət və sıxıntılar içində Məclisi seçkilərində qələbə qazanaraq, çətinliklə dolanır. bu hökumətə Baş nazir seçilmişdir. O, Ölkəni idxalatçıdan ixracat- çıya çevirən prezident Tur- Atasını erkən itirən Turqut Özal xarakteri etibarı ilə 50-ci illərin Ce- qut Özal [Mətn] //Zaman.- anasının köməyi sayəsində İstanbul lal Bayarını xatırladırdı. O, Türkiyəni 2007.- 3-4 may.- S.14. Texniki Universitetində təhsil al- Dəmirəlin dediyi kimi “70 sentə möh- Şahinoğlu , E. Özal mış, 1950-ci ildə həmin universiteti tac olmaqdan” qurtararaq, onu dünya özəllikləri [Mətn]: Türkiyə mühəndis-elektrik ixtisası üzrə bitir- siyasi səhnəsində öz imici olan bir Cumhur başqanı Turqut Özalın vəfatının 13-cü miş və elektrotexnika sahəsində ma- dövlətə çevirir. ildönümü ilə əlaqədar gistr elmi dərəcəsini almışdır. Dövləti 1989-cu ilin noyabr ayında Turqut /E.Şahinoğlu //Gün.- 2006.- xidmətə Türkiyənin Energetika və Özal Türkiyə Respublikasının 8-ci 22-28 fevral.- S.19. Təbii Ehtiyatlar Nazirliyində başlayan və 1960-cı ildən sonra ilk mülki pre- Türkiyə. Turqut Özal “ Turqut Özal 1958-1959-cu illərdə ilk zident seçildi və ölənə kimi ölkəyə İqtisadi möcüzələr...” iqtisadi və sosial inkişaf planının ha- uğurla rəhbərlik etdi. Onun rəhbərliyi [Mətn].- Bakı : Şərq-Qərb, 1990.- 64 s. zırlanmasında iştirak etmişdir. dövründə Türkiyə ən şanlı dövrlərindən Türk dünyası. Kültür Atlası O, 1960-1961-ci illərdə Müdafiə birini yaşadı. [Mətn] //Türkiye Cum- Nazirliyinin elmi-məsləhətçisi, 1965- Turqut Özal 1993-cü ilin 17 huriyeti: Bölüm IV.- Türk ci ildə isə Süleyman Dəmirəl başda ol- aprelində vəfat edib. Onun ölüm səbəbi kültürünün hizmet vakfı.- İs- maqla Ədalət Partiyası qalib gəldikdən indiyə qədər mübahisə predmetidir. tanbul, 2006.- Cilt.1.- S.168- 179. sonra 2 il Baş nazirin məsləhətçisi ol- Туркут Озал //Боль- шая универсальная энциклопедия [Текст]: в 20 томах.- М: АСТ- Астрель, 2010.- Т.12.- С.773-774.

220 Siyasət.Hərbi iş SƏMƏD BƏY OKTYABR 155 MEHMANDAROV 16 illiyi 1857-1931 Hərbi xadim Səməd bəy Mehmandarov 1857-ci General S.Mehmandarov Azərbay il oktyabr ayının 16-da Lənkəranda can Xalq Cümhuriyyəti hökümətində anadan olmuşdur. Bakıda gimnaziya 1918-ci ilin 25 dekabrından Hərbi təhsili almış, 16 yaşında Peterburqda nazir vəzifəsini tutmuş və müstəqil yerləşən II Konstantinovka Artilleriya Azərbaycanın qısa müddətdə 30 min- məktəbinə daxil olmuşdur. 1875-ci ilin lik ordusunu yaratmağa nail olmuş- dekabrında podporuçik rütbəsi almış və du. Müstəqil Azərbaycan döv-lətinin üçüncü dərəcəli “Müqəddəs Stanislav” ərazisi Rusiyanın XI Ordusu tərəfindən ordeni ilə təltif edilmişdir. 1890-cı ildə zəbt edildikdən sonra S.Mehmandarov kapitan, 1898-ci ildə podpolkovnik, öz xalqının müqəddəratına biganə ol- Ədəbiyyat 1901-ci ildə polkovnik, 1904-cü ildə mayaraq, Nəriman Nərimanovun şəxsi General Səməd bəy general-mayor rütbəsi almışdır. Rus- zəmanəti əsasında hərbi fəaliyyətini Mehmandarov Port-Artur Yapon müharibəsində böyük rəşadət davam etdirmiş və Azərbaycanda yara- döyüşlərində //Şəmistan Nəzirli “1920-ci ildə Qara- göstərmiş S.Mehmandarova 1908-ci dılmış hərbi komandirlər məktəbində bağ döyüşləri”.-Bakı,2009.- ildə tam artileriya generalı rütbəsi ve- 1921-1928-ci illərdə müəllimlik et- S.95. rilmişdir ki, bu da general-polkovnik mişdir. Əhmədov, S. Səməd bəy Mehmandarov [Mətn] // rütbəsinə bərabərdir. General Səməd bəy Mehmandarov Əhmədov, S. Azərbaycan I Dünya müharbəsi başlanarkən 1924-1927-ci illərdə Azərbaycanda tarixindən yüz şəxsiyyət.- Bakı, 2006.- S. 130-133. general S.Mehmandarov Varşava ətra- hərbi sahədə aparılan geniş islahatlar- fında xidmət etmişdir. da və tədbirlərdə fəal iştirak etmişdir. Quliyev, V. Port Arturun azərbaycanlı qəhrəmanı / V. 1915-ci ildə general S.Mehman- 1928-ci ildə general S.Mehman- Quliyev // Qarabağ. - 2006.- darov korpus komandiri təyin edil- darov səhhətinə görə orduda xidmət 15-28 dekabr. - N21. - S. 11-12. mişdi. 1917-ci ilin əvvəlində Rusiya- dən tərxis olunmuş və ona fərdi dövlət Səməd bəy Mehmandarov nın bütün hərbi ordenləri ilə, eləcə də təqaüdü verilməsi müəyyən edilmişdi. haqqında [Mətn]//Nəzirli, Ş. İngiltərənin, Fransanın, Rumıniyanın General-polkovnik S.Mehman- Cümhuriyyət generalları .- Bakı, 1995.- S. 113-136. bir neçə hərbi ordenləri ilə təltif edil- darov dövrünün görkəmli şəxsiyyət- mişdi. lərindən biri olmuşdur. O, türk və Абасов, А. Генерал Мехмандаров [Текст] 1917-ci il fevral burjua inqilabı fars dillərini yüksək səviyyədə bilirdi. /А.Абасов.- Баку, [Б.И.], baş verərkən S.Mehmandarov Qaf- Ömrünün son üç ilində islam tarixi və 1974.- С.80. qazda idi. Həmin ilin aprel ayında o, fəlsəfə ilə məşğul olmuşdur. vəzifəsini həmişəlik tərk edib istefa- General Səməd bəy Mehmandarov ya çıxmış, bir müddət Vladiqafqaz 1931-ci il fevral ayının 12-də Bakıda şəhərində yaşamış, sonra Azərbaycana vəfat etmişdir. gəlmişdir.

221 Siyasət.Hərbi iş

OKTYABR 75 RAMİZ ABUTALIBOV 27 illiyi 1937 Siyasi xadim

Ramiz Abutalıb oğlu Abutalıbov Azərməhd ilə birlikdə Parisdə 1992-ci 1937-ci il oktyabr ayının 27-də Gəncə ildə “ Azərbaycan evi” cəmiyyəti yarat- şəhərində anadan olmuşdur. mışdır. Müasir dövrün mühüm ictimai- Orta təhsili bitirdikdən sonra 1960- siyasi məsələlərinə dair Fransa, Bö- cı ildə Azərbaycan Dövlət Universite- yük Britaniya, Almaniya və Rusiyada tini ( indiki Bakı Dövlət Universiteti), dərc olunmuş məqalələrin müəllifidir. daha sonra 1971-ci ildə Moskva Ümu- 1918-20-ci ildən mövcud olmuş mittifaq Xarici Ticarət Akademiyasını, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin 1984-cü ildə Sovet İttifaqının Kommu- 20-ci ildən sonra mühacirətdə yaşa- nist Partiyasının MK yanında İctimai mış Azərbaycanın siyasi xadimlərinin Elmlər Akademiyasını bitirmişdir. – C.Hacıbəyli, Ə. Topçubaşov və baş- Ədəbiyyat 1962-65-ci illərdə Azərbaycan El- qalarının həyat və fəaliyyətinə dair Hacızadə, A. Hamımız əslən mi Tədqiqat İşlərinin Əlaqələndirmə sənədlərin və tarixi ədəbi əhəmiyyətə bir böyük ölkədənik [Mətn] / Komitəsində elmi katib, baş malik materialların aşkara çıxarılma- A. Hacızadə //Azərbaycan.- sında, Azərbaycana gətirilib nəşr olun- 2005.- 9 iyun.- S. 7. mütəxəssis, 1965-68-ci illərdə Res- publika Nazirlər Sovetinin elm və tex- masında böyük xidməti var. Həmkarımız Ramiz Abu- talıbovu 70 illik yubileyi nika şöbəsində baş referent, Parisdə Xarici ölkələrdə çap edilmiş “Dağ- münasibəti ilə təbrik 1971-79-cu illərdə YUNESKO ka- lıq Qarabağ tarixi sənədlərdə”(1989- edirik [Mətn] //Diplomatiya tibliyinin əməkdaşı, 1980-84-cü illər- cu ildə fransız və ingilis dillərində), aləmi.- 2007.- №17.- S. 55. də Azərbaycan Kommunist Partiya- “Qafqaz bürosu Dağlıq Qarabağ”, Nəsiboğlu, N. Moskvanın sının Mərkəzi Komitəsinin Xarici “Qarabağ keçmiş və gələcək arasın- yeni azərbaycanlısı [Mətn] əlaqələr şöbəsinin müdiri, 1984-85-ci da” (fransız dilində), “M.S.Ordubadi. / N.Nəsiboğlu //Ədəbiyyat.- 2007.- 19 yanvar.- S.3. illərdə Respublika Xarici Turizm Baş Qanlı illər” (azərbaycanca ərəb əlifbası ilə), “Azərbaycan-Fransa. Birlikdə “Parisli azərbaycanlı”nın İdarəsinin rəisi, 1985-92-ci illərdə çəkilişləri başa çatıb [Mətn] YUNESKO katibliyinin idarə rəisi XXI əsrə doğru” (fransız dilində) və //525-ci qəzet.- 2009.- 11 vəzifələrində işləmişdir. başqa kitabların tərtibçisi, eyni za- aprel.- S. 23. 1993-2003-cü illərdə Azərbaycan manda naşiridir. 1990-cı ildə Jorj de Respublikası XİN-də xüsusi tapşırıqlar Molevilin “1915-ci il erməni faciəsi” üzrə səfir, YUNESKO məsələləri üzrə əsərini müəllifin razılığı ilə Bakıda rus Azərbaycan Milli Komissiyasının Baş dilində nəşr etdirmişdir. 1990-cı ildə katibi vəzifəsində çalışmışdır. 1980- “Beynəlxalq əlaqələr aləmində kim 84-cü illərdə Azərbaycan SSR-nin Ali kimdir?” Britaniya ensiklopediyasına Sovetinin deputatı olmuşdur. adı düşmüş 269 keçmiş SSRİ diplo- “Asiya cəmiyyəti” təşkilatının matı arasında yeganə azərbaycanlıdır. üzvüdür. “Fransa Azərbaycan dost- Fransanın “Fəxri legion” ordeni ilə luq cəmiyyəti”nin baş katibi olmuş- təltif edilmişdir. dur. Ceyhun Hacıbəyli və Hüseyn

222 Kimya.Biologiya.Tibb OKTYABR 110 UMNİSƏ MUSABƏYOVA 9 illiyi 1902-1974 Oftolmoloq Umnisə Süleyman qızı Musabəyova (Tunis 1960) , 3-cü (İstanbul 1964) 1902-ci il oktyabr ayının 9-da Qəbələ , 4-cü (Beyrut 1968) konqreslərinin rayonunda anadan olub. iştirakçısı, Sovet Sülhü Müdafiə O, Azərbaycan EA-nın ilk qadın Komitəsinin (1955-1974), Sovet müxbir üzvlərindən biri, tibb elmləri Qadınlar Komitəsinin (1963-1974) doktoru, professor, dünya şöhrətli of- üzvü, Azərbaycan SSR Oftalmoloqlar talmoloq olub. U.Musabəyova zəngin Cəmiyyətinin sədri (1957-1974) ol- elmi və ictimai fəaliyyətlə bütün dün- muşdur. yada tanınmışdır. U.Musabəyova tibb elmləri doktoru 1945-ci ildən ömrünün sonunadək (1936), professor (1943), Azərbaycan N.Nərimanov adına Azərbaycan Dövlət EA-nın müxbir üzvü (1962), Əməkdar Tibb İnstitutunun Göz xəstəlikləri ka- elm xadimi (1957) adlarını almışdır. fedrasına başçılıq etmişdir. SSRİ Ali Sovetinə (5-6 çağırış), Tədqiqatı əsasən traxoma, qlauko- Azərbaycan SSR Ali Sovetinə (4-cü ma xəstəliklərinə, görmə sinirinin pa- çağırış) deputat seçilmişdir. Lenin or- talogiyasına və s. həsr edilmişdir. deni ilə təltif edilmişdir. Ümumdünya Oftalmoloqlar (Brüs- Görkəmli alim 1974-cü ildə Bakıda sel 1958), Afrika-Asiya ölkələri göz vəfat etmişdir. həkimlərinin 1-ci (Qahirə 1958), 2-ci

Ədəbiyyat Göz xəstəlikləri [Mətn] /U.Musabəyli.- Bakı: Maarif, 1972.- 187 s. Məhyəddinqızı, Ş. Qəbələ Qafqazın incisi [Mətn]: [Umnisə Musabəyova haqqın- da] /S.Məhyəddinqızı.- Bakı, 2009.- S.120-121. Məmmədov , S. Ömürdən səhifələr [Mətn]: [Umnisə Musabəyova haqqında] /S.Məmmədov.- Bakı, 1973.- S.102-103. Одна из трех тысяч [Текст] : [о профессоре Умнисе Мусабековой, д-ре мед. наук, первой женшине, получившей ученную степень] //Заря востока.- 1960.- 24 апреля.- С.3.

223 Teatr.Kino.Estrada.Sirk

OKTYABR 100 BƏDURƏ ƏFQANLI 25 illiyi 1912-2002 Rəssam

Bədurə Məlik qızı Əfqanlı 1912-ci il edirlər. oktyabr ayının 25-də Bakı şəhərində dün- Bədurə Əfqanlı 1937-ci ildə Azər yaya göz açmışdır. Atası Məlik Ağamalov baycan Dövlət Dram Teatrına dəvət alır. dövlət qulluğunda çalışıb, geniş dünyagö- 1960-cı ilədək bu kollektivdə tərtibatçı və rüşlü və tanınmış ziyalılardan olub. Rəsm geyim üzrə rəssam olaraq çalışır. Həmçinin çəkməyi sevib, boş vaxtlarında övladla- Azərbaycan Dövlət Rus Dram Teatırının rına ədəbiyyatdan, incəsənətdən danışar bir sıra tamaşalarına geyim eskizləri çəkir. və onlarda bu sahəyə maraq oyadarmış. Mütəxəssis Bədurə Əfqanlının rəssam Təsadüfü deyil ki, sonralar böyük qızı kimi fəaliyyətindən danışarkən onun is- Səyyarə memar-heykəltəraş, kiçik qızı tedadı ilə yanaşı, əməksevərliyini, hər Bədurə isə rəssam olub. zaman axtarmaq həvəsini, peşəkarlığını O, əvvəlcə 1929-cu ildə Bakı Pe- xüsusi qeyd edirlər. Rejissorlar, drama- Ədəbiyyat daqoji Texnikumuna daxil olur, lakin turqlar həmişə onunla həvəslə işləyiblər. rəssam olmaq həvəsi 1931-ci ildə onu Sənətkar 1960-cı ildən “Azərbay Fərəcov, S. İlk azərbaycanlı qadın teatr rəssamı: Bədurə Bakı Rəssamlıq məktəbinə gətirir, qrafi- canfilm” kinostudiyasında geyim üzrə Əfqanlı [Mətn]/S.Fərəcov ka şöbəsində oxuyur. Teatr rəssamı olmaq rəssam işləyib. “Koroğlu”, “Leyli və // Azərbaycan.- 2010.- 14 qərarına gələn Bədurə xanımın diplom işi- Məcnun”, “Dəli Kür”, “Böyük dayaq”, mart.- S.6. nin mövzusu V.Şekspirin “Otello” faciəsi “Dədə Qorqud”, “O qızı tapın”, “Qatır Xəlilzadə, F. Rənglərlə olur. Çəkdiyi eskizlər, qurduğu kompozi- Məmməd” kimi ekran əsərlərinə geyim süslənmiş ömur yolu [Mətn] siyalar, tapdığı yeni rəng çalarları onun eskizləri çəkib. Bu gün onun bir çox /F.Xəlilzadə //Mədəniyyət.- 2011.- 11 mart.-S.12. özünəməxsus sənət duyumunu göstərir. əsəri Azərbaycan Dövlət Teatr Muzeyi və Səfərəliyeva, D. Diplom işini uğurla başa vurur. A.A.Baxruşin adına Rusiya Mərkəzi Teatr Əfqanlı Bədurə [Mətn] İlk tərtibat verdiyi səhnə əsəri Rza Muzeyində (Moskva) saxlanılır. /D.Səfərəliyeva.- Bakı: İşıq, Əfqanlının (Bədurə Əfqanlının həyat yol- Görkəmli sənətkarın çeşidli yaradı- 1986.- 80 s. daşı) quruluşçu rejissor olduğu “Qaçaq cılığı həmişə diqqət mərkəzində olub, Kərəm” tamaşası olub . Onlar uzun illər ölkə rəhbərliyi tərəfindən layiqincə birgə çalışıb, bir çox tamaşalara uğurlu qiymətləndirilib. 1974-cü ildə Xalq artisti səhnə həyatı veriblər. Birgə hazırladıqla- fəxri adına layiq görülüb. “Şərəf “nişanı rı tamaşalardan “Şeyx Sənan” faciəsini, ordeni ilə təltif edilib. “Aşıq Qərib” operasını, “1905-ci il”, “Se- Sənətkar özündən sonra gələcək nəsil- vil” pyeslərini qeyd etmək olar. lər üçün zəngin bir irs qoyub gedib. İlk Hər iki sənətkar bir müddət Türk- azərbaycanlı qadın teatr rəssamımız mənistanda, Aşqabad Dram Teatrında ça- Bədurə Əfqanlı 2002-ci il mayın 7-də lışırlar. Sonra yenidən Bakıya qayıdırlar, dünyasını dəyişib. yaradıcılıq işlərinə doğma şəhərdə davam

224 Rəssamlıq.Heykəltəraşlıq.Arxitektura

OKTYABR 100 HƏYAT ABDULLAYEVA 14 illiyi 1912-2007 Heykəltəraş

Həyat Həmdulla qızı Abdullayeva H.Abdullayeva heykəltəraşlıq sənə 1912-ci il oktyabr ayının 14-də Dərbənd -tinin inkişafında öz-dəsti xətti olan şəhərində anadan olmuşdur. O, məşhur təkrarolunmaz sənətkardır. 1950-ci ilin balıq sənayeçisi Həmdulla Abdullayevin ortalarında kiçik formada kompazisiyalı qızıdır. Nizami Gəncəvinin “7 gözəl“ əsəri (for- Atasının güllələnməsindən sonra 1930- forda) tətbiqi sənət sahəsində ən baxımlı cu ildə anası ilə birlikdə Qazaxıstana sür- işdi: Nizaminin 7 gözəl və Bəhram po- gün edilmişdir. 1942-ci ildə Repin adına emasının motivləri əsasında yaranmış Leninqrad Rəssamlıq, Heykəltəraşlıq və heykəllər silsiləsi. Bu işlər müəllifin qadın Memarlıq İnstitutuna daxil olmuşdur. portretində rəgarəngliyə, psixoloji tamlı- Həmin illərdə Həyat xanım “Tutu xanım”, ğa cəhd etməsindən xəbər verir. hər bir Ədəbiyyat “Həsən bəy Zərdabi” kimi əsərlərini ya- millətin özünün müsbət, kəskin xarakte- Həyat Abdullayeva [Mətn] ratmışdır. rini, geyimini, düşüncə tərzini, incəliyini //Azərbaycan Qadını ensik- Həyat Abdullayeva dəzgah böyek ustalıqla verə bilmişdi. “7 gözəl“ lopediyası.- Bakı, 2002.- heykəltəraşlığı sahəsində ilk ali təhsilli əsərində olduğu kimi heykəltəraş da S.16-17. heykəltəraş qadın olmuşdur. müsbət surətlərin aydınlığı ilə təsvir et- Məsimli E. Sənətdə və Təhsilini başa vurduqdan sonra o, Ba- mişdi. ürəklərdə əbədiləşən sə¬nət¬¬kar: [Mərhum kıya qayıdır və Bakı Rəssamlıq Texni- Həyat xanımın uşaqlara həsr olunmuş heykəltəraş Həyat Ab- kumunda dərs deyir. O, Əzim Əzimzadə məzmunlu kompazisiyaları yaradıcılığın- dullayeva haqqında] // adına Rəssamlıq Texnikumunda sənətin da xüsusi yer tutur. Uşaqların sadə təmiz Mə¬¬dəniyyət.- 2007.- 20 aprel.- S. 8. sirlərini P.Sapsayın emalatxanasında alır. mənəviyyatının təsvirinə, xarakteristika- Həyat xanımın yaratdığı ilk işi “Gənc sına tamaşaçıların diqqətini cəlb etmişdi. Nəsimli E. Əbədiyaşar sənətkar: [Azərbaycan oğlan“ın portretidir. Sovet ədəbiyyatının banisi “Maksim Respublikasının İncəsənət 1950-ci ildən heykəl portretlərin, Qorki“nin heykəlini yaratmışdır. Heykəl xadimi, heykəltəraş Həyat monumentlərin və kiçik formalı plas- M..F.Axundov adına Milli Kitabxananın Abdullayevanın söhbəti] // tik əsərlərin – “Ana” (1955), “Yeddi fasadında qoyulub. Mədəni-maarif- 2007.- № 7.- S. 21-26. gözəl” (1957) heykəlcikləri, “Həcər” Həyat Abdullayeva Azərbaycan Гусейнов , Г. (1959), “Gənclik” (1960), “Lay-lay” rəssamlıq sənətində xüsusi yer tutur.Onu Энциклопедия города (1963) heykəl-kompozisiyaları, Molla başqalarından fərqləndirən cəhətlərindən Дербента [Текст] Pənah Vaqifin abidəsi (1957), “İki qız” biri də bir şəxsiyyət kimi əsərləri ilə /Г.Гусейнов.- Москва, (1967), “Vəcihə Səmədovanın portreti” özü arasındakı yaxınlıq, böyüklük və 2002.-С.12-13. (1970), “Sənsiz” (1972) , “Şah İsmayıl”, səmimilikdir. “Natəvan” və s. kimi yaddaqalan əsərlərin Azərbaycanın görkəmli heykəltəraşına müəllifidir. “Lay-lay” kompozisiyasında 1964-cü ildə Əməkdar incəsənət xadimi körpəsinə ayaqları üstündə lay-lay çalan adı verilmişdir. gənc qadın – ana təsvir olunub. Bu əsər 2007-ci ildə Bakıda vəfat edib. naturadan işlənib. Böyük uğur qazanan bu əsər incəsənətimizin qızıl fonduna daxil olub.

225 Rəssamlıq.Heykəltəraşlıq.Arxitektura VASİLİ VASİLYEVİÇ OKTYABR 170 VEREŞŞAGİN 26 illiyi 1842-1904 Rus rəssamı Vasili Vasilyeviç Vereşşagin 1842- etmişdir. ci il oktyabr ayının 26-sı Novqorodda Batal boyakarlığı tarixində ilk dünyaya göz açmışdır. dəfə olaraq Vereşşagin sadə əsgəri Realist rus rəssamı, batalist Pe- müharibənin bütün ağırlığını çiynində terburq Rəssamlıq Akademiyasında daşıyan əsas qüvvə kimi təsvir etmiş- 1860-63-cü illərdə oxumuş, daha son- dir. 1878-79-cu illərdə “Şinkada sa- ra 1864-65-ci illərdə Parisdə təhsil kitlikdir!” əsəri çəkilmişdir. Bu əsərin almışdır. Rəssam Rusiyanı gəzmiş, yeri məlun deyil. Qərbi Avropa ölkələrinə səyahət et- “İngilislərin hind üsyanını yatırtma- miş, eləcə də Suriya, Fələstin, Hindis- sı” 1884-cü ildə çəkilmiş əsərdir. Vətən tan, Yaponiya, ABŞ-a səyahət etmiş, müharibəsi mövzusunda çəkdiyi silsilə Orta Asiyanın istilasında 1877-78-ci əsərlərində qəsbkarlıq müharibələrinə Ədəbiyyat illərdə, Rusiya-Türkiyə və Rusiya- qarşı çıxır, feodal vəhşiliklərini, dini Yaponiya müharibələrində iştirak et- fanatizmi, müstəmləkəçiliyi ifşa edir Vereşşagin Vasili Vasilyeviç [Mətn] //Azərbaycan Sovet mişdir. Vereşşagin əsərlərini başlıca və bir sıra mənzərə, etnoqrafik, məişət ensiklopediyası: 10 cilddə.- olaraq naturada çəkmişdir. səhnələri də təsvir edir. Bakı, 1978.- C.II .- S.445. Əsərlərini mövzu dairəsinə görə Vereşşaginin Azərbaycan xalqı- Лебедев, А. В.В.Верещагин qruplaşdırmışdır. “Türkistan”, “Bal- nın həyat və məişətini, memarlıq [Текст] /А.К.Лебедев.- M, kan” silsiləsi, Vətən müharibəsi abidələrini əks etdirən rəsmləri “Şu- 1972.- 395 c. mövzusunda silsilə əsərləri vardır. şada müsəlmanların dini mərasimi” Demokratik istiqaməti ilə Vereşşa- (1865-ci ildə) kompozisiyası, gin yaradıcılığı peredvijniklərə yaxın portretləri, habelə Azərbaycan xalqı olmuşdur. Rus batal janrında hərbi və şəhərləri haqqında maraqlı yazıları döyüş səhnələri ilk dəfə məhz Ve- var. Vereşşaginin “Mehriban kirvələr” reşşaginin əsərlərində fəlsəfi planda və “Yapon qızları gəzintidə” tablo- verilmişdir. O, batal boyakarlığının ları R.Mustafayev adına Azərbaycan akademik şərtiliklərindən uzaqlaşaraq Dövlət İncəsənət Muzeyində saxlanı- əsərlərində qanlı müharibə səhnələrini lır. dərin dramatizimlə təsvir etmiş- Vereşşagin Vasili Vasilyeviç 1904- dir. “Müvəffəqiyyətsizlikdən sonra cü il aprel ayının 13-də Çerepovestdə məğlublar”, “Hücumdan sonra Pleven Port-Artur “Petropavlovski” zirehli yaxınlığında sorğu məntəqəsi” və s. gəmisinin partlayışı nəticəsində həlak əsərlərində işğalçılıq müharibələrini olmuşdur. demokratik mövqedən kəskin tənqid

226 Musiqi.Opera.Balet

OKTYABR 90 ŞÖVKƏT ƏLƏKBƏROVA 20 illiyi 1922-1993 Müğənni

Şövkət Feyzulla qızı Ələkbərova oxuya bildiyi üçün, ilk növbədə Üze- 1922-ci il oktyabr ayının 20-də Bakı yir bəyə, onun yaratdığı dördsəsli xora şəhərində anadan olmuşdur. 1942-ci borclu olduğunu bildirirdi. ildə Asəf Zeynallı adına Bakı Musiqi İfaçılıqla müəllimlik fəaliyyətini Məktəbini bitirdikdən sonra yaradıcı- məharətlə uzlaşdıran Şövkət xanım lığına Bakıda “Kəndlilər evində” bədii yeni müğənnilər nəslinin yetişməsində özfəaliyyətlə başlamışdır. Şövkət xa- önəmli rol oynamışdır. “Bülbüllər” nım 1938-1945-ci illərdə Azərbaycan qrupunun rəhbəri Aybəniz Haşımova, Dövlət Mahnı və Rəqs ansamblının, Azərbaycanın Əməkdar artisti Aygün 1945-1978-ci illərdə M.Maqomayev Bayramova, Könül Xasıyeva və baş- adına Azərbaycan Dövlət Filarmo- qaları onun tələbələri olmuşdur. niyasının, 1978-1993-cü illərdə Şövkət Ələkbərova fenomeni bir Ədəbiyyat Azərbaycan Dövlət Qastrol-konsert ulduz kimi Azərbaycan səhnəsində ya- Bayramova, A. Şövkət Birliyinin solisti olmuşdur. rım əsrdən çox şölə saçmış və bu gün Ələkbərova oxuyurdu Şövkət Ələkbərova Musiqi tex- də parlamaqdadır. [Mətn] /A. Bayramova // Mədəniyyət.- 2010.- 16 nikumunda Azərbaycan müğənnisi Oxu, gözəl, oxu, iyul.- S. 6. H.Sarabskinin sinfini bitirmişdir. O, Qoy səsin, ürəklərdə kaman kimi Çəmənli, M. Oxu gözəl bir sıra muğamların və Azərbaycan titrəsin! [Mətn] /M.Çəmənli.- Bakı : xalq mahnılarının, eləcə də mahnı və Deyirlər bu məşhur sətirləri Nağıl evi, 2006.- 288 s. romansların mahir ifaçısı kimi tanın- Səməd Vurğun Şövkət xanıma həsr Köçərli, İ. Musiqi dolu mışdır. etmiş, Səid Rüstəmov bəstəsini yaz- sətirlər [Mətn] /İ.Köçərli .- Üzeyir Hacıbəyli tərəfindən 15 yaş- mış, nəticədə böyük üçlüyün misilsiz Bakı : Səda, 2010.- 171 s. lı Şövkətin Azərbaycan Dövlət Xoruna töhfəsi nəsillərə yadigar qalmışdır. Mehdixanlı, T. Oxuma dəvət olunması ilə Şövkət Ələkbərova Şövkət Ələkbərova 1993-cü il fev- bülbül, qızıl güllər solub [Mətn] /T.Mehdixanlı // böyük səhnəyə gəlmiş oldu. ralın 7-də Bakı şəhərində vəfat etmiş- Azərbaycan .- 2004.- 14 Şövkət xanım müxtəlif dəst-xətli dir. noyabr.- S. 8. ansamblların, orkestrlərin müşayəti ilə Nəsirova, S. Xalq mahnıları milli sərvətimizdir [Mətn] /S.Nəsirova //Yeni mədəni maarif.-2008- №6- S.64-687

227 Musiqi.Opera.Balet

OKTYABR 230 NİKKOLO PAQANİNİ 27 illiyi 1782-1840 İtalyan skripkaçısı

Paqanini Nikkolo 1782-ci il okt- neotik obrazları, geniş fantaziyası, yabr ayının 27-də anadan olmuşdur. dramatik təzadları, qeyri-adi virtu- Baxmayaraq ki, onun yaşadığı XIX ozluğu ilə dinləyiciləri cəlb etmişdir. əsr bir neçə dahi skripkaçının şahidi Konsert zamanı notsuz çalmağı tətbiq olmuşdu, amma Paqanininin ustalığı edən ilk skripkaçılardan olmuşdur. həmkarlarının ustalığını üstələyirdi. Paqanini müasir skripka texnikasnın Müasirləri onun bu istedadını qəlbini əsasını qoymuşdur, pianoçuluq və şeytana satması müqabilində aldığı instrumentovka sənətinin inkişafına haqqında şayələr yayırdılar. təsir göstərmişdir. Gorkəmli bəstəkar Nikkolo Paqanini xırda tacir olan Paqanini skripka ilə orkestr üçün ailəsində doğulmuşdur. Gənc bəstəkar iki konsertin, skripka üçün müxtəlif on bir yaşında ikən müstəqil kon- pyes və variasiyaların, gitara üçün Ədəbiyyat sert vermişdir. Daha sonra İtaliya- əsərlərin instrumental ansamblla- Qoşqarlı, N. Paqanini nın şimalında çıxış etmiş və müxtəlif rın müəllifidir. Katolik din xadimləri faciəsi [Mətn] /Nazim şəhərlərdə yaşamış və yaradıcılıqla Nikkolo Paqanininin antiklerikal Qoşqarlı //Kredo.- 2010.- 28 avqust.- S.6,14. məşğul olmuşdur. Paqanini solo skrip- fikirlərinə, karbonarilərə rəğbətinə ka üçün “24 kapriççio”, sonatalar, simli görə izləmişlər. Paqanini – bəşəriyyətin heyrətamiz skripkaçısı kvartetlər yazmışdır. Tam yaradıcılığa Paqanini 1840-cı ilin 25 mayında [Mətn] //Bizim yol.- 2007.- 3 1808-ci ildən başlamış, həyatını ifaçı- Fransanın Nitsa şəhərində vəfat edir. noyabr.- S.13. lığa həsr etmişdir. Paqanininin 1828- Görkəmli bəstəkar və skripkaçının Тибальди, К. Паганини ci ildən Avropa ölkələrində verdiyi 1840-cı il 27 mayda ölümündən son- [Текст] /К.М.Тибальди.- konsertlər musiqi xadimləri tərəfindən ra Papa kuriyasın onun İtaliyada dəfn Mосква, 1981.- 381 с. yüksək qiymətləndirilmişdir. Paqani- edilməsinə icazə verməmişdir. Uzun Ямпольский, И. Никkоло ni misilsiz virtuoz kimi şöhrət qazan- illərdən sonra Paqanininin cənazəsinin Паганини [Текст] /И.Ямпольский.- Mосква: mışdır, hələ gənc yaşlarından atasının qalıqları Parmaya köçürülmüşdür . Музыка, 1968.- 448 с. ciddi nəzarətindən qurtulan skripkaçı Şopen, Göte, Heyne, Berlioz və coşğun həyat tərzi keçirmişdir ki, bu başqaları Paqanininin yaradıcılığı- da onun həm sağlamlığına, həm də nı yüksək qiymətləndirmişlər. Bir ad-sanına mənfi təsir göstərmişdir. Pa- ənənə olaraq, 1954-cü ildən Genu- qanininin qeyri-adi xarici görünüşu, yada skripkaçıların Paqanini adına romantik tərcümeyi-halı onun haqqın- beynəlxalq müsabiqəsi keçirilir. 1982- da fantastik əfsanələrin yaranmasına ci ildə skripkaçı haqqında “Nikkolo səbəb olmuşdur. Musiqidə romantiz- Paqanini” çoxseriyalı televiziya filimi min banilərindən biri sayılan Paqani- çəkilmişdir. ninin ifasının yüksək pafosu, parlaq

228 Musiqi.Opera.Balet OKTYABR 75 RAUF ABDULLAYEV 29 illiyi 1937 Dirijor

Rauf Cahanbaxış oğlu Abdullayev xış etmişdir. 1991-ci il yanvar ayında 1937-ci il oktyabr ayının 29-da Bakı Ankara Opera və Balet Teatrının baş şəhərində anadan olmuşdur. 1945- dirijoru təyin edilir. ci ildə Azərbaycan Dövlət Konser- Azərbaycan Dövlət Opera və Ba- vatoriyası nəzdində onillik musiqi let Teatrının və Ü.Hacıbəyov adı- məktəbinə daxil olmuşdur. Daha sonra na Azərbaycan Dövlət Simfonik Ü.Hacıbəyov adına Azərbaycan Dövlət Orkestrinın fəaliyyətindəki uğurlu Konservatoriyasına T.Quliyevin for- mərhələlərdən biri də baş dirijor və tepiano sinfinə daxil olmuşdur. Kon- bədii rəhbər kimi məhz Rauf Abdulla- Ədəbiyyat servatoryanı fərqlənmə ilə bitirmiş və yevin adı ilə bağlıdır. Cəmaləddinqızı. Bir 1960-cı ildə N.A.Rimski-Korsakov Rauf Abdullayevin musiqidəki ruh çırpıntısı [Mətn] / böyük istedadı və həyatdakı qeyri- Cəmaləddinqızı .- Bakı: adına Leninqrad Dövlət Konservato- Azərbaycan, 2003.- 216 s. riyasının opera və dirijorluq sinfinə adi təvazökarlığı, hətta özü üçün də Dirijorun əlində böyük qəbul olunur. hər hansı bir kompromisə getmək qüvvə var [Mətn] //Azadlıq.- 1968-ci ilin oktyabr ayında istəməməsi və eyni zamanda istər or- 2010.- 21 dekabr.- S.13. M. F.Axundov adına Azərbaycan kestr üzvləri olsun, istərsə də dirijor İlyasoğlu, R. Mənalı ömrün Dövlət Opera və Balet Teatrına baş həmkarları, yaxud da gənc solistlər, pıçıltısı [Mətn] /R.İlyasoğlu dirijor təyin edilir. 1969-cu ildə bu insanların taleyində səmimi iştirak //Respublika.- 2010.- 11 Q.Qarayevin “ Yeddi gözəl”, C. Verdi- etməsi, ünsiyyətdə olarkən ziyalılığı fevral.- S. 7. nin “Traviata”operasının yeni tamaşa- və mülayimliyi və eyni zamanda işdə sını idarə edir. Q. Qarayevin “Leyli və ciddiliyi və qəddarlığı, bəzən hətta Məcnun” və T.Qarayevin “Qobustan diktatorluğu hər dəfə adamı həm se- kölgələri” baletinin premyerasına di- vindirir, həm də heyrətləndirir. rijorluq edir. Bir çox tanınmış məşhur Azərbaycan musiqi mədəniyyətinin insanlarla çıxış etmiş, təzə opera və inkişafındakı xidmətlərinə görə Rauf baletlərin yeni premyerasının tamaşa- Abdullayev 1970-ci il may ayının 21- sını qoymuşdur. də Azərbaycanın Əməkdar incəsənət 1990-cı ildə İsveçrədə (Luqano, Ba- xadimi fəxri adına və 1997-ci il de- zel, Bern), Misirdə (Qahirə, Mənsuriyə, kabr ayının 6-da “Şöhrət” ordeni ilə Sureyş) şəhərlərində Azərbaycan Sim- təltif edilmişdir. fonik Orkestrinin kamera heyəti ilə çı-

229 ® • Tеlеviziya və Radiо İşçiləri Günü (06.11.) • Bаkı mеtrоpоlitеninin işə düşməsinin 1 noyabr (06.11.1967) 45 illiyi Gün çıxır 6:49 • Azərbaycan Bayrağı Günü (09.11.2009) Gün batır 17:38 • Kоnstitusiya Günü (12.11.1995) 30 noyabr • Ümumdünya Diabet Günü (14.11.1991) Gün çıxır 05:29 • Milli Dirçəliş Günü (17.11.1988) Gün batır17:45 • Ümumdünya Salam Günü (21.11.1973) • Ədliyyə İşçilərinin Peşə Bayramı Günü C.A. 1 (22.11.1999) C. 2 • Qadın Zorakılığına Qarşı Beynəlxalq Mübarizə Ş. 3 Günü (25.11.1999) B. 4 B.E. 5 M.F.Axundzadə Ç.A. 6 200 il 1812-1878 Ç. 7 C.A. 8 C. 9 Ş. 10 B. 11 B.E. 12 Ç.A. 13 Ç. 14 C.A. 15 C. 16 Ş. 17 B. 18 19

NOYABR B.E. Ç.A. 20 Ç. 21 C.A. 22 C. 23

24 oktyabr- Ş. 24 22 noyabr B. 25 Mənim məqsədim islam xalqlarını sarsıdan cəhaləti ortadan qal- dırmaq, elmləri, sənətləri inkişaf etdirmək, xalqımızın azadlığı, ri- Əqrəbin Nişanı B.E. 26 sudur.Marsın fahı və sərvətinin artması üçün, vətənin abadlaşdırılması üçün və və Neptunun Ç.A. 27 islamiyyətdən əvvəl babalarımızın malik olduğu şan və şövkətin bərpa himayəsindədir. Günəşin Əqrəb Ç. 28 edilməsi üçün ədalətə rəvac verməkdir. bürcündən keçdiyi 29 M.F.Axundzadə dövrdə doğulanlar C.A. güclü xarakterli C. 30 olurlar. Ş. 31 230 NOYABR 2012

Milli ədəbiyyat

Əməkdаr incəsənət хаdimi Sеyidzаdə Mеhdi Həsən oğlunun (11.11.1907- 30.08.1976) аnаdаn оlmаsının 105 illiyi Əməkdar jurnalist Məmişov Əli İldırım (Əli İldırımoğlu) oğlunun (17.11.1927) аnаdаn оlmаsının 85 illiyi Xalq yazıçısı, Əməkdar incəsənət xadimi Abbaszadə Hüseyn Abbas oğlunun (22.11.1922-12.12.2007) аnаdаn оlmаsının 90 illiyi Dilçi-türkoloq Mirzəyev Həsən İbrahim oğlunun (Həsən Mirzə) (26.11.1927) аnаdаn оlmаsının 85 illiyi Xarici ədəbiyyat

Belarus yazıçısı Konstantin Mixayloviç Mitskeviç Kolas Yakubun (03.11.1882-13.08.1956) аnаdаn оlmаsının 130 illiyi Gürcü yazıçısı Çavçavadze İlya Qriqoryeviçin (08.11.1837-12.09.1907) аnаdаn оlmаsının 175 illiyi Rus şаiri Mаrşаk Samuel Yakovleviçin (22.11.1887-04.07.1964) аnаdаn оlmаsının 125 illiyi İspаn drаmаturqu Karpyo Feliksin (Lоpе dе Vеqа) (25.11.1562-27.08.1635) аnаdаn оlmаsının 450 illiyi Tarixdə bu gün

Tеlеviziya və Radiо İşçiləri Günü (06.11.) Bаkı mеtrоpоlitеninin işə düşməsinin (06.11.1967) 45 illiyi Azərbaycan Bayrağı Günü (09.11.2009) Kоnstitusiya Günü (12.11.1995) Ümumdünya Diabet Günü (14.11.1991) Milli Dirçəliş Günü (17.11.1988) Ümumdünya Salam Günü (21.11.1973) Ədliyyə İşçilərinin Peşə Bayramı Günü (22.11.1999) Qadın Zorakılığına Qarşı Beynəlxalq Mübarizə Günü (25.11.1999) Rusiyada Böyük Oktyabr Sosialist inqilabı qələbə çalmışdır (25.10.1917) Beynəlxalq İnformasiya Təhlükəsizliyi Günü (30.11.1988)

231 Milli Qəhrəmanlar

Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı Güləliyev Oqtay Güləli oğlunun (10.11.1962-19.09.1992) аnаdаn оlmаsının 50 illiyi Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı Sayadov Mehman Qəzənfər oğlunun (21.11.1972-09.05.1992) аnаdаn оlmаsının 40 illiyi Siyasət. Hərbi iş

Hindistanın siyasi xadimi Qandi İndiranın (19.11.1917-31.10.1984) аnаdаn оlmаsının 95 illiyi Hərbi xadim, general-mayor Əliyarbəyov Tərlan Abdulla oğlunun (28.11.1892-15.02.1956) аnаdаn оlmаsının 120 illiyi Mühəndis işi.Texnika

Sоsiаlist Əməyi Qəhrəmаnı, SSRİ Dövlət Mükаfаtı lаurеаtı, akademik, kosmik tədqiqatlar sahəsində gеnеrаl-lеytеnаnt Kərimоv Kərim Abbasəli oğlunun (14.11.1917-19.03.2003) аnаdаn оlmаsının 95 illiyi Kimya. Biologiya. Tibb

Tibb еlmləri dоktоru Əmirаslаnоv Əhlimаn Tapdıq oğlunun (17.11. 1947) аnаdаn оlmаsının 65 illiyi Rus genetiki Vavilov Nikolay İvanovicin (25.11.1887-26.01.1943) аnаdаn оlmаsının 125 illiyi Riyaziyyat. Fizika.Astranomiya

Nobel mükafatı laureatı, fizik və kimyaçı Sklodovskaya-Küri Mariyanın (07.11.1867-04.07.1934) аnаdаn оlmаsının 145 illiyi Tarix.Din

RSFSR-in Əməkdar elm xadimi, tarixçi, şərqşünas İsgəndərov Əhməd Əhməd oğlunun (23.11.1927) аnаdаn оlmаsının 85 illiyi Fəlsəfə .İqtisadiyyat.Hüquq

Akademik, Əməkdar elm xadimi, Dövlət Mükafatı laureatı Məlikov Firuz Əli oğlunun (07.11.1902-12.11.1965) аnаdаn оlmаsının 110 illiyi Niderland filosofu Spinoza Benediktin (24.11.1632-21.02.1677) аnаdаn оlmаsının 380 illiyi Musiqi. Opera. Balet

Əməkdаr incəsənət хаdimi, bəstəkаr Mahmudov Emin Sabit Rəhman

232 oğlunun (Sabitoğlu) (02.11.1937-18.11.2000) аnаdаn оlmаsının 75 illiyi Xalq artisti, bəstəkar Quliyev Tofiq Ələkbər oğlunun (07.11.1917- 05.10.2000) аnаdаn оlmаsının 95 illiyi Xalq artisti, baletmeyster Zülfüqarova Xumar Rza qızının (15.11.1927) аnаdаn оlmаsının 85 illiyi SSRİ Хаlq аrtisti, SSRİ Dövlət Mükаfаtı lаurеаtı, bəstəkаr Əmirоv Fikrət Məşədi Cəmil oğlunun (22.11.1922-20.11.1984) аnаdаn оlmаsının 90 illiyi Əməkdar artist, opera müğənnisi Cabbarova Rəhilə Muxtar qızının (24.11.1922-02.12.2002) аnаdаn оlmаsının 90 illiyi Teatr. Kino.Estrada.Sirk

Respublikanın Xalq artisti, aktyor Musayev İsa Həsən oğlunun (27.11.1912- 08.02.1976) аnаdаn оlmаsının 100 illiyi Rəssamlıq .Heykəltəraşlıq.Arxitektura

Xalq rəssamı, Əməkdar incəsənət xadimi Tağıyev Tağı Əzizağa oğlunun (07.11.1917-1993) аnаdаn оlmаsının 95 illiyi İdman

SSRİ-nin Əməkdar idman ustası, Dağıstan MSSR-nin Əməkdar mədəniyyət işçisi Əliyev Əli Zurkarnayeviçin (29.11.1937) аnаdаn оlmаsının 75 illiyi

233 Milli ədəbiyyat

NOYABR 105 MEHDİ SEYİDZADƏ 11 illiyi 1907- 1976 Şair Mеhdi (Mirmehdi) Həsən оğlu bir nеçə şеirlərinə isə mahnılar Sеyidzadə 1907-ci il nоyabr ayının 11- bəstələnmişdir. də Türkmənistanın Aşqabad şəhərində Azərbaycan Pеdaqоji İnstitutunun dənizçi ailəsində anadan оlmuşdur. İb- qiyabi şöbəsində təhsil almış yazı- tidai təhsilini İranda Məşhəd şəhərində çı 1932-1939-cu illərdə Azərnəşrdə almışdır. 1920-ci ildə ailəliklə Bakıya rеdaktоr, şöbə müdiri işləmişdir. 1938- köçmüş, burada 1921-1925-ci illərdə 1939-cu illərdə yеnidən təşkil оlunmuş Pеdaqоji tеxnikumda təhsil almışdır. Uşaqgəncnəşrdə Bədii ədəbiyyat Ədəbi yaradıcılığa 1925-ci ildə şöbəsinə rəhbərlik еtmişdir . “Şərq qadını” jurnalında çap еtdirdiyi 1941-ci ildə sоvеt оrdusunun Ədəbiyyat “Kənd qızı” adlı ilk şеirilə başlamış- tər-kibində İranda “Qızıl əsgər” Sеçilmiş əsərləri [Mətn]: 2 dır. qəzеti rеdaksiyasında xüsusi müx- cilddə /Mehdi Seyidzadə.- 1926-1930-cu illərdə Qubadlı və bir işləmişdir. Xəstəliyinə görə Bakı: Azərnəşr, 1966.- C.I Şəmkir rayоn kоmsоmоl kоmitələrində оrdudan tərxis оlunmuş, Azərbaycan .- 363 s.; C.II .- 363 s. bir il işlədikdən sоnra Bakıda kitab- Radiо Vеrilişləri Kоmitəsində məsul Ağacların şikayəti [Mətn]: xana müdiri оlmuşdur. 1930-1932-ci rеdaktоr, bir ildən sоnra Azərnəşrdə (şеirlər, təmsillər, pоеmalar) /Mehdi Seyidzadə.- Bakı: illərdə isə Maarif işçiləri kitabxanası- şöbə müdiri təyin оlunmuşdur (1944). Gənclik, 1987.- 86 s. na rəhbərlik еtmişdir. Yazıçının Ömər Xəyyam, Xatırlayarsan məni [Mətn] Mеhdi Sеyidzadənin 1932-ci ildə A.S.Puşkin, Jukоvski, Krılоv və başqa /Mehdi Seyidzadə.- Bakı: ayrıca kitabca şəklində nəşr еdilən və şairlərdən tərcümələri indi də оxucular Gənclik, 1978.- 260 s. mükafata layiq görülən “Şanlı gün” tərəfindən sеvilə-sеvilə оxunur. Xəyyam, Ö. Rübailər pоеması məktəblilər üçün sеvimli əsər Azərbaycan Yazıçılar İttifaqının [Mətn] /Ö.Xəyyam; tərc. оlmuşdur. Sоnralar Bakıda оnun bir üzvü, Azərbaycan Əməkdar incəsənət еd. M.M.Sеyidzadə.- Bakı: Lidеr, 2004.- 102 s. sıra başqa kitabları, о cümlədən “Ba- xadimi Mеhdi Sеyidzadə Azərbaycan laca təyyarəçi”, “Cеyran”, “Nеft haq- Ali Sоvеti Rəyasət hеyətinin Fəxri Yusifli, V. Ağanı unutmaq olarmı? [Mətn]: [Meh- qında”, “Kim güclüdür”, “And” kitab- Fərmanı və bir sıra mеdallarla təltif di Seyidzadə haqqında] ları çıxmışdır. оlunmuşdur. /V.Yusifli //Panorama.- О, müasir mövzuda uşaq şеirləri və Mirmеhdi Həsənоğlu Sеyidzadə 1998.- 22 yanv.- S.6. nəğmələri, “Zirək Səməd” mənzum 1976-cı il avqust ayının 30- da Bakıda nağılını yazmışdır. Оnun “Nərgiz”, vəfat еtmişdir. Звёзды рассыпаются “Ayaz”, “Qızılquş”, “Еlsеvər” və sairə [Текст] : стихи и сказки mənzum pyеsləri tamaşaya qоyulmuş, /Мехти Сеидзаде; пер. А.Ахундова.- Москва: Детская литература, 1969.- 32 -с. Родник красоты [Текст] / Мехти Сеидзаде; пер. с азерб. А.Балина.- Москва: Советский писатель, 1974.- 86 с.

234 Milli ədəbiyyat

NOYABR 90 HÜSEYN ABBASZADƏ 22 illiyi 1922-2007 Yazıçı

Hüseyn Abbas oğlu Abbaszadə (1972-1975) işləmişdir. 1922-ci il noyabr ayının 22-də Bakı 1975-1991-ci illərdə Azərbaycan şəhərində fəhlə ailəsində anadan ol- Yazıçılar İttifaqının katibi seçilmişdir. muşdur. İkinci Dünya müharibəsi baş- Ədəbi fəaliyyətə müharibə illərində lananda orta məktəbi bitirmiş, dərhal cəbhə qəzetlərində çap etdirdiyi şeirləri orduya səfərbərliyə alınmışdır. Za- ilə başlamışdır. Rus ədəbiyyatından qafqaziya cəbhəsində kursant, Şimali bədii tərcümələri də vardır. Əsərləri Qafqaz cəbhəsində radist-kəşfiyyatçı, keçmiş SSRİ və xarici ölkə xalqlarının Bakı hərbi məktəbində kursant, Le- dillərinə tərcümə olunmuşdur. “ Qırmı- ninqrad, I, IV Ukrayna cəbhəsində zı Ulduz”, “Qırmızı Əmək Bayrağı”, I topçu zabiti kimi döyüşlərdə iştirak dərəcəli “Böyük Vətən müharibəsi”, etmişdir ( 1941- 1945). Ağır yaralan- “Şöhrət” ordenləri, 10-dan çox medal- mış, müalicədən sonra tərxis olunub, larla təltif edilmişdir. Ədəbiyyat Bakıya qayıtmışdır. Abbaszadə Hüseyn 1948-ci ildən Seçilmiş əsərləri [Mətn]: 2 M.A.Əliyev adına Azərbaycan Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü, cilddə /Hüseyn Abbaszadə.- Təkrar nəşr.- Bakı: Şərq- Dövlət Teatr İnstitutunda Teatrşünas- Azərbaycanın Əməkdar incəsənət xa- Qərb, 2006. lıq fakültəsində təhsil almışdır (1945- dimi (1979), 1984-cü il Azərbaycan Dünyadan gör necə insanlar 1950). “Pioner” jurnalı redaksiyasında Dövlət Mükafatı laureatı, SSRİ Yazı- gedib [Mətn] /Hüseyn şöbə müdiri, məsul katib (1948-1950), çılar İttifaqının və ÜİHİŞ-nin mükafa- Abbaszadə.- II nəşr.- Bakı : “Göyərçin” jurnalı redaksiyasında tı laureatı (1988), Azərbaycanın Xalq Gənclik, 2000.- 406 s. məsul katib (1958-1964), baş redaktor yazıçısıdır (1991). Qayıdanlardan biri [Mətn] (1964-1966), “Ədəbiyyat və incəsənət” H.Abbaszadə 2007-ci ildə dekabr : ( roman, povestlər, hekayələr) /Hüseyn qəzeti redaksiyasında baş redaktor ayının 12-də Bakı şəhərində vəfat et- Abbaszadə.- Bakı: Nurlan, (1966-1971), yenidən “Göyərçin” jur- mişdir. 2003.- 600 s. nalı redaksiyasında baş redaktor Генерал [Текст]: роман / Гусейн Абасзаде; пер. и предис. Н Третьякова .- Баку: Язычы, 1987.- 266 с. Хрустальная чернильница и синие “ Жигули” [Текст]: рассказы / Гусейн Абасзаде; пер. с азерб. Б. Войскунский.- Москва: Правда, 1982.- 48 с. Четыре воскресенья [Текст] : повести и рассказы / Гусейн Абасзаде; пер. с азерб. Б. Войскунского.- Москва: Советский писатель, 1975.- 286 с.

235 Xarici ədəbiyyat NOYABR 130 YAKUB KOLAS 3 illiyi 1882-1956 Belarus şairi

Yakub Kolas 1882-ci il noyabr ayı- yaratdığı obrazlar xəyalən bir sıraya nın 3-də Stolbtsov yaxınlığında tor- düzülərsə, onda gözümüzün qarşısın- paqsız kəndli ailəsində anadan olmuş- da boyük bir aləm canlanar və adam- dur. ların əzab çəkərək mübarizə apardıq- O, kiçik yaşlarından atasına kömək larını, kədərləndiklərini, amma heç etmiş, eyni zamanda oxumağa, biliyə bir vaxt ümidlərini kəsmədiklərini, səy göstərmişdir. insana hörmət və ədalət əsasında ən Kupla kimi Kolasın yaradıcılığını yaxşı həyat qurmağa cəhd etdiklərini da 1905-ci il inqilabının ağır illərində göstərmək olar. xalqın ruh yüksəkliyindən ayrıca başa Onun 1943-1944-cü illiərdə yazdı- düşmək olmaz. 1906-cı ildə Yakub ğı “İntiqam” poeması Belarus xalqının Kolasın təşəbbüsü ilə inqilabi əhval- qəhrəmanlığından bəhs edir. Yakub Ədəbiyyat ruhiyyəli müəllimlərin gizli qurultayı Kolas bu poemadan sonra ilk dəfə Xalq nəğməkarı [Mətn]: çağırılmışdır. Polis yığıncağı aşkara Dövlət Mükafatına layiq görülmüş- (Yakub Kolas) //Ədəbiyyat çıxarmış və Yakub Kolas məhkəməyə dür. və incəsənət.- 1982.- 5 verilmiş və üç il həbs cəzasına XX əsrin əvvəllərindən ədəbiyyat noyabr.- С.3. məhkum edilmişdir. Minsk yaxınlı- sahəsinə qədəm qoymuş Yakub Ko- ğında cəzasını çəkən Yakub Kolasın las görkəmli pedaqoq, alim, ictimai Родионов, В. Якуб iradəsini qıra bilmədilər. Həbsxanada xadim idi. Öz yaradıcılığı ilə Belarus Колас – педагог [Текст] o, görkəmli epik əsəri olan “Yeni tor- ədəbiyyatı tarixində yeni səhifə açmış- /В.Н.Родионов.- Минск: paq” poeması üzərində işləməyə baş- dır. Belarus ədəbiyyatının mükəmməl Изд-во БГУ им. В.И.Ленина, 1981.- 141 с. lamışdı. Onun lirikası əvvəllər olduğu ədəbi dilinin banilərindən olmuşdur. Yakub Kolas 1928-ci ildə Belaru- Науменко, И. Из глубин kimi, yenə də xalq inqilabi gücünü народной жизни [Текст] tərənnüm edirdi. siya Elmlər Akademiyası yarandığı /И.Я.Науменко.- Минск: Yakub Kolas yalnız 1911-ci ildə vaxtdan vəfat etdiyi günədək Belaru- Наука и Техника, 1981.- 63 həbsxanadan çıxmışdır. Ona müəllim siya SSR Elmlər Akademiyası prezi- с. işləməyi qadağan etmişdilər. Təsadüfi dentinin müavini və Belarusiya SSR əmək haqqı ilə yaşayır, ədəbi-bədii ya- Ali Sovetinin deputatı olmuşdur. radıcılıqla məşğul olurdu. Öz yaradı- 1956-cı ildə vəfat etmişdir. cılığının 50 ili ərzində Yakub Kolasın

236 Xarici ədəbiyyat

NOYABR İLYA QRİQORYEVİÇ 175 ÇAVÇAVADZE 8 illiyi 1837-1907 Gürcü yazıçısı İlya Qriqoryeviç Çavçavadze (1859), “Qaçaq Keko” (1860) po- 1837-ci il noyabr ayının 8-də Kbareli emalarında, “Dar ağacı yanında” kəndində knyaz ailəsində doğulmuş- hekayəsində, “Dilənçinin hekayəti” dur. Peterburq Universitetinin Hüquq (1859-62) povestində əməkçi xalqın fakültəsində oxumuş (1857-61), rus hüquqsuzluğunu, təhkimçiliyini ürək inqilabçı demokratları Belinski, Çer- ağrısı ilə təsvir etmişdir. nışevski və Dobrolyubovun ideyala- Çavçavadze azərbaycanlılar haq- rının tələbələr arasında təbliğ etdiyinə qında yüksək fikirlər söyləmiş, onların görə universitetdən çıxarılmışdır. açıqürəkli, müdrik və hünərli olduqla- 60-cı illərin əvvəllərindən Gürcüs- rını xüsusi ilə qeyd etmişdir. “Bahar” tanda geniş ictimai və ədəbi fəaliyyət şeiri hələ 1887-ci ildə Azərbaycan göstərmişdir. Mütərəqqi “Terqdaley- dilinə tərcümə edilmişdir. Abdulla Sur Ədəbiyyat lebi” hərəkatının təşkilatçılarından gürcü ədəbiyyatına həsr olunmuş silsilə Çavçavadze, İ. Seçilmiş biri, “İvekiya” qəzetinin redaktoru məqalələrində Çavçavadzenin yara- əsərləri [Mətn] /İlya Qri- olmuşdur (1877-1902). 1906-cı ildə dıcılığını yüksək qiymətləndirmişdir. qoryeviç Çavçavadze.- Bakı, 1957.- 184 s. Dövlət şurasının üzvü seçilmiş, bura- 1907-ci ildə Tiflisdən Saquramo- da mütərəqqi burjua xadimləri ilə ya- ya gedərkən yolda çar xəfiyyəsinin Çavçavadze, İ. Erməni alimləri və fəryad edən xınlaşmışdır. muzdlu qatilləri tərəfindən öldürül- daşlar [Mətn] /İlya Qriqor- Çavçavadze inqilabi-demokratik müşdür. Kbareli kəndi ilə Saquramo- yeviç Çavçavadze.- Bakı: gürcü ədəbiyyatının başçılarından idi. dakı malikanəsində, Tiflisdə xatirə Azərbaycan, 1995.- 79 s. Ədəbi irsi janrca (şeir, poema, hekayə, muzeyləri açılmış, heykəli qoyulmuş- Abaşidze, Q. Böyük povest, publisistika) rəngarəngdir. dur. sələfimiz İ.Çavçavadzenin Lirik şeirlərində (“Əkinçi”, “Ana və anadan olmasının 150 illiyi münasibəti ilə [Mətn] oğul”, “Müşə” (hambal) və “Xəyal” /Q.Abaşidze //Azərbaycan kommunisti.- 1987.- №10.- S.98-101.

237 Xarici ədəbiyyat

NOYABR MARŞAK SAMUİL 125 YAKOVLEVİÇ 22 illiyi 1887- 1964 Rus şairi Marşak Samuil Yakovleviç 1887- mışdır. Onun 1962-ci ildə “Seçilmiş ci il noyabr ayının 22-də Voronej lirika” və lirik epiqramlar toplusu dərc şəhərində anadan olmuşdur. Uşaq olunmuşdur. 1960-cı ildə “Həyatın as- yaşlarından şeir yazmağa başlamışdır. tanasında” adlı avtobioqrafik povesti, 1902-ci ildə V.V.Stasov onu M.Qorki 1962-ci ildə isə “sözlə tərbiyə” adlı ilə tanış etmişdir. 1904-1906-cı məqalə və qeydlər toplusu nəşr edil- illərdə Marşak Yaltada M.Qorkinin mişdir. mənzilində yaşamışdır. Əsərləri 1907- V.Şekspirin sonetlərini, R. Berns, ci ildən çap olunmuşdur. U. Bleyk, U.Vorsvort, R. Kiplinq və b. 1912-1914-cü illərdə London Uni- mahnı və balladalarını, eləcə də sovet versitetinin İncəsənət fakültəsində xalqları şairlərinin əsərlərini tərcümə Ədəbiyyat mühazirələr dinləmişdir. Marşak so- etmişdir. vet uşaq ədəbiyyatının yaradıcıların- Əsərləri SSRİ xalqları dillərinə, o Həzin nağıllar [Mətn] / Samuil Marşak.- Bakı, dandır. Balacalar üçün yazdığı şeir, cümlədən Azərbaycan dilinə bir çox 1987.- 52 s. poema, nağıl, tapmaca, povest və xarici dilə tərcümə olunmuşdur. pyeslərində mühüm ictimai məzmunlu Rus sovet şairi Marşak tərcüməçi, mətləblərdən uşaq dilinə və psixolo- Lenin mükafatı lauratı (1963), SSRİ Собрание сочинений [Mətn] / Самуил Яковлевич giyasına uyğun canlı, şən, maraqlı və Dövlət mükafatı laureatı (1942, 1946, Маршак.- Москва, 1990.- anlaşıqlı bir tərzdə bəhs edilir. 1949, 1951) adlarına layiq görülmüş- 525 с. Böyük Vətən müharibəsi dövründə dür. İki dəfə Lenin ordeni, və başqa Жизнь и творчество və sonrakı illərdə antifaşist plakat və orden və medallarla təltif edilmişdir. Самуила Яковлевича karikaturalar, satirik mətnlər yazmış- Marşak Samuel Yakovleviç 1964- [Mətn] .- Москва, 1975.- 495 с. dır. cü il iyul ayının 4-də Moskvada vəfat Marşak S. lirik şair kimi də tanın- etmişdir.

238 Tarixdə bu gün

NOYABR 45 BАKI MЕTRОPОLİTЕNİ 6 illiyi 1967

XX əsr 30-cu illərin əvvəllərində Bakı üçün Avropa Birliyi 4.1 milyon avro ayır- təkcə Qafqazın deyil, həm də bütün keçmiş mışdır. SSRİ-nin əhalisi çox olan sənaye, mədəni 2006-cı ildən etibarən köhnə jeton və elmi mərkəzlərindən birinə çevrilmiş- ödəmə sisteminin əvəzinə yeni RFİD kart- di. Buna görə də Moskva və Leninqrad lar tətbiq edilməyə başlanmışdır. 2007-ci şəhərlərində metropoliten tikintisindən ildə tam olaraq bu kartlara keçilmişdir. sonra, 1932-ci ildə Bakı şəhərinin inki- 2008-ci il oktyabrın 9-da Nəsimi stan- şafının Baş Planının ilkin variantların- siyası, 2009-cu ildə isə dekabrın 30-da da metropolitenin tikintisi qərara alın- Azadlıq prospekti, 29 iyun 2011-ci ildə dı. Bununla da yerüstü nəqliyyatın işini Dərnəgül stansiyası istifadəyə verilmiş- yüngülləşdirmək və şəhərin dar-darısqal dir. küçələrini nəqliyyatdan təmizləmək müm- Gələcəkdə Bakı metropoliteni xət- Ədəbiyyat kün olacaqdı. lərinin uzunluğu qoşaxətli hesabdan 52 Əhmədov, T. Bakı metropo- 1949-cu ildə metropolitenin tikinti ba- kilometrə, stansiyaların sayı isə 32-yə çat- liteni ulu öndərimizin diqqət zasının yaradılması başlanır, 1954-ci ildə dırılması planlaşdırılır. və qayğısı sayəsində indiki isə birinci xəttin texniki layihəsi təsdiq Ümumiyyətlə 1967-ci ildə istifadəyə səviyyəyə çatmışdır [Mətn] /T.Əhmədov //Respublika . - olunur və metropolitenin 12,1 km-lik verilmiş Bakı Metropoliteninin hazırda 2008.- 27 aprel.- S.3. xəttinin inşası başlanır. Baş yolun xətləri 22 stansiyası və 1 deposu var. Bakı met- Əhmədov, T. Heydər Əliyev dəniz sahilindən 500-700 m aralı keçərək ropoliteninin 20 illik inkişaf proqramı və Bakı metropoliteni buxtaya paralel surətdə uzanıb gedirdi. çərçivəsində daha 40 yeni stansiyanın in- [Mətn]: Bakı metropoliteni- 1966-cı ildə tərkibində hərəkət, şası planlaşdırılır. nin 35 illiyinə həsr olunur /tərt. ed. T.Əhmədov; hərəkət qatarları, yol və tunel qurğuları, 28 oktyabr 1995-ci ildə “Ulduz” və red.: Zülfüqar Şahsevənli, sanitariya texnikası və elektromexanika, “Nərimanov” stansiyaları arasındakı Təranə Dadaşova .- Bakı : işarəvermə və rabitə, material-texniki tuneldə qatarın alışması nəticəsində 300 Azərbaycan , 2003. təminat xidmətləri kimi 6 xidməti olan adam həlak olub, 400 nəfər isə xəsarət alıb. İnternetdə Bakı Metropoliteni İdarəsi yaradılır. Bu qəza “Ginnesin Rekordlar Kitabı”na www.metro.gov.az 1967-ci il noyabrın 6-da Bakı şəhərində ən dəhşətli metro qəzası kimi düşüb. az.wikipedia.org metropolitenin 5 stansiyası - Bakı Soveti, Prezident Heydər Əliyevin göstərişi ilə 26 Bakı Komissarı, 28 Aprel, Gənclik və ölkədə 3 gün matəm elan edilib. Beləliklə www.dejure.az Nəriman Nərimanov stansiyaları və 9,2 ilk dəfə 1967-ci ildə “Ginnesin Rekordlar km-lik yeraltı xətləri olan Ι növbəsi is- Kitabı”na Şərqdə ilk metro kimi düşən tismara verilir, həmin stansiyalardan 4-ü Bakı metropoliteni, bu dəfə faciənin böyük dərinlikdə idi ki, bunlardan da bi- böyüklüyünə görə tarixə düşdü. Birinci risi Qara şəhər adlanan ərazidə yerləşən göstərici dəyişməyən rekordlar siyahısı- “Xətai” stansiyası idi. na daxildir. Üçüncü rekord da müstəqillik 28 May stansiyasına keçid kimi tikil- dövrünə təsadüf edir. Bakı Metrosu bu miş Cəfər Cabbarlı stansiyası 1993-cü dəfə dünyada ən ucuz dəmiryol nəqliyyatı ildə istismara verilmişdir. şəbəkəsi kimi böyük bir “uğura” imza atıb 2002-ci ildə istismara verilən Həzi As- və təqribən 15 ilə yaxın müddətdə “keçici lanov adına stansiyanın başa çatdırılması bayrağı” heç kimə verməyib. 239 Milli Qəhrəmanlar

NOYABR 50 OQTAY GÜLƏLİYEV 10 illiyi 1962-1992 Milli Qəhrəman

Oqtay Güləli oğlu Güləliyev 1962- Əvvəlcə Hocaz kəndini, sonra isə ci il noyabr ayının 10-da Laçın rayo- Nərgiz yüksəkliyini ələ keçirmək nunun Xaçınyalı kəndində anadan planı hazırlayaraq, rotası ilə birlikdə olmuşdur. 1982-ci ildə orta məktəbi düşmənin canlı və hərbi texniki bitirmiş və hərbi xidmətə çağırılmış- qüvvəsini məhv etmişdir. Sus və Qı- dır. zılca kəndlərindən keçib yenidən O, 1984-cü ildə Poltava Koope- Hocaz kəndinə dönərkən mühasirəyə rativ İnstitutunun Bakı filialına daxil düşmüşdür. Oqtay Güləliyev yoldaş- olmuşdur. 1989-cu ildə institutun İq- larını çətin vəziyyətdən xilas edərək, tisadiyyat fakültəsini fərqlənmə dip- onları təhlükəsiz yerə keçirsə də, özü lomu ilə bitirərək, Laçın rayon Daxili qəhrəmancasına həlak olmuşdur. Bakı İşlər şöbəsində pasport bölməsində şəhərindəki Şəhidlər Xiyabanında dəfn Ədəbiyyat baş inspektor, sonra isə polis rotasının edilmişdir. Əsgərov, V. Güləliyev komandiri təyin olunmuşdur. Məlum Ailəli idi. İki övladı yadigar qalıb. Oqtay Güləli oğlu [Mətn] // “Daşaltı əməliyyatı” zamanı onun Azərbaycan Respublikası Preziden- Əsgərov, V. Azərbaycanın rotası mühasirəyə düşmüşdür. O, 80 tinin 11 may 1993-cü il tarixli 599 say- Milli Qəhrəmanları.-Bakı, 2005.- S.76-77. nəfər əsgərimizi təhlükəsiz zonaya lı Fərmanı ilə Güləliyev Oqtay Güləli çıxarmağa nail olmuşdur. Pircahan oğlu ölümündən sonra “Azərbaycanın Həsənoğlu , V. Laçının Laçın oğlu [Mətn] /V.Həsənoğlu kəndi yaxınlığında yaralanan Oqtay Milli Qəhrəmanı” fəxri adına layiq gö- //Xalq qəzeti.- 1994.- 12 qospitalda müalicə olunduqdan sonra rülmüşdür. aprel.- S.2. yenidən cəbhəyə qayıtmışdır. Laçın şəhərində və Piçənis kəndində Kürdoğlu, H. Sən ki, millətin 1992-ci il sentyabrın 19-da Oqtay adına məktəb var. qəhrəmanısan [Mətn]: (şeir) Güləliyev Laçın dəhlizini götürmək //Kürdoğlu, H. Hər şəhid bir üçün əməliyyat planını hazırlayır. qəhrəmandır.-Bakı,1999.- S.53. Seyidzadə , M. Güləliyev Oqtay Güləli oğlu [Mətn] // Seyidzadə, Mirbəşir. Milli Qəhrəmanlar zirvəsi.- Bakı, 2010.- S.79.

240 Milli Qəhrəmanlar NOYABR 40 MEHMAN SAYADOV 21 illiyi 1972- 1992 Milli Qəhrəman

Mehman Qəzənfər oğlu Sayadov 1992-ci il mayın 9-da Nəbilər kəndinin 1972-ci il noyabr ayının 21-də Qərbi müdafiəsi zamanı qəhrəmancasına Azərbaycanın Vardenis rayonunun həlak olmuşdur. Cansız bədəni döyüş Günəş kəndində anadan olmuşdur. meydanında qalmış və onun ətrafında Yeddinci sinfə qədər doğma kəndində onlarla düşmən meyiti səpələnmişdi. oxumuş, erməni millətçilərinin 1988- Bu, onun əsl qəhrəmanlığından xəbər ci ildə azərbaycanlıları deportasiya verirdi. etdikləri zaman ailəsi ilə birlikdə Sa- Azərbaycan Respublikası Pre- mux rayonuna gəlmişdir. zidentinin 7 iyun 1992-ci il tarixli Sovet ordusu sıralarına çağırılan 833 saylı Fərmanı ilə Sayadov Meh- M.Sayadov 6 ay Sverdlovskidə xidmət man Qəzənfər oğlu ölümündən sonra etdikdən sonra vətənə qayıtmışdır. “Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı” fəxri 1992-ci ildə “Azərbaycan bayra- adına layiq görülmüşdür. ğı” könüllü batalyonuna üzv yazıla- Bütün cəhdlərə baxmayaraq qəh- raq cəbhəyə yollanmış, Şuşa şəhərinin rəmanımızın cəsədini döyüş meyda- bir sıra kəndlərinin müdafiəsində nından çıxarmaq mümkün olmamış- qəhrəmanlıq nümayiş etdirmişdir. dır.

Ədəbiyyat Ənsər, B. Günəşlinin qəhrəman oğlu [Mətn]: [həyatı, təhsili və döyüş şücaəti haqqında] //Ənsər, B. Ağrıdağlı qəhrəmanlar.- Bakı, 2004.- S.24-26. Əsgərov, V. Sayadov Mehman Qəzənfər oğlu [Mətn] // Əsgərov, V. Azərbaycanın Milli Qəhrəmanları.- Bakı, 2005.- S.195. Seyidzadə, M. Sayadov Mehman Qəzənfər oğlu [Mətn] //Seyidzadə, Mirbəşir. Milli qəhrəmanlar zirvəsi.- Bakı, 2010.- S.197.

241 Mühəndis işi.Texnika NOYABR 95 KƏRİM KƏRİMОV 14 illiyi 1917-2003 Hərbi xadim

Kərim Abbas оğlu Kərimоv radılmış və kоsmik rakеtlərdə tətbiq 1917-ci il nоyabr ayının 14-də Bakı оlunmuşdur. şəhərində anadan оlmuşdur. О, 1942- Kеçən əsrin 50-ci illərində kоsmоsa ci ildə Azərbaycan Sənayе İnstitutu- uçuşların intеnsivləşdirilməsində, nu bitirdikdən sоnra SSRİ Artillеriya süni pеyklərin yaradılmasında, Günəş Akadеmiyasında ali təhsilini davam sistеmi planеtlərinin və Ayın avtоmat еtdirmişdir. qurğular və insan tərəfindən öyrənilməsi 1941-1945-ci illər müharibəsindən işinin təşkil еdilməsində bir alim və sоnra K.Kərimоv SSRİ Müdafiə mütəxəssis kimi Kərim Kərimоvun Nazirliyi aparatında 20 il xidmət böyük xidmətləri оlmuşdur. Kоsmik еtmiş, оrada böyük mühəndislikdən fəzanın tədqiq еdilməsi məqsədilə güc- Kоsmik Vasitələr idarəsinin rəisi lü “Sоyuz” rakеtdaşıyıcılarının yara- vəzifəsinə kimi yüksəlmişdir. 1966-cı dılması, “Sоlyut” оrbital stansiyasının ildə isə Kоsmik Uçuşlar üzrə Dövlət qurulması bilavasitə оnun rəhbərliyi Ədəbiyyat Kоmissiyasının sədri vəzifəsinə təyin altında həyata kеçirilmişdir. Məhz bu Еyniyеv, M. Kadr arxasın- dan еşidilən səs [Mətn]: оlunmuşdur. layihənin davamı kimi kоsmik fəzada [Kоsmik Uçuşlar üzrə Bütün ömrünü kоsmik rakеt çоx mоdullu “Mir” оrbital stansiyası Dövlət Kоmissiyasının sədri tеxnikasının inkişaf еtdirilməsinə həsr yaradılmışdır. Kərim Kərimоv haqqında] еdən Kərim Kərimоvun fəaliyyəti XX K.Kərimоvun kоsmik rakеt tеx- //Xalq qəzеti.- 2004.- 11 aprel.- S. 5. əsrdə kоsmоsun fəth оlunması tarixi- nikasının inkişaf еtdirilməsi sahəsində nin ayrılmaz hissəsini təşkil еdir. göstərdiyi misilsiz xidmətləri yüksək Nikоlski, A. Kоsmik səfərlər xеyir-duaçısı gеnеral Kərim 25 il ərzində Kоsmik Uçuşlar qiymətləndirilmişdir. О, Sоsialist Kərimоv [Mətn].- Bakı: üzrə Dövlət Kоmissiyasına başçı- Əməyi Qəhrəmanı, “Lеnin” və Dövlət Gənclik, 1991.- 47 s. lıq еtmiş K.Kərimоvun adı kеçmiş Mükafatları laurеatı adlarına layiq gö- Дорога в космос [Текст].- SSRİ-də kоsmоsun öyrənilməsi rülmüş, bir çоx оrdеn və mеdallarla Баку: Азербайджан, 1995.- sahəsində bir çоx nadir еlmi-tеxniki təltif оlunmuşdur. K.Kərimоv 352 с. layihələrin həyata kеçirilməsi ilə Azərbaycan Rеspublikasının ali Нуриев, Ф. Встреча sıx bağlı оlmuşdur. K.Kərimоv hələ mükafatı “Şöhrət” оrdеni ilə təltif с прославленным соотечественником 1946-cı ildən ballistik rakеtlərin еdilmişdir. [Текст]: [с генерал- radiоölçmə sistеmlərinin yaradılması Görkəmli hərbi xadim, alim майором Керимом istiqamətində işlər aparmışdır. Оnun K.Kərimоv 2003-cü il mart ayının 29- Керимовым, азербайджанцев, еlmi tеxniki araşdırmaları nəticəsində da Mоskva şəhərində vəfat еtmiş və проживаюших в Москве] rakеtlərin daxili paramеtrlərinə nəzarət оrada dəfn оlunmuşdur. /Ф.Нуриев //Бакинский еdən “Dоn” radiоölçmə sistеmi ya- рабочий.- 1998.- 9 октября.- С.4.

242 Musiqi.Opera.Balet

NOYABR 75 EMİN SABİTOĞLU 2 illiyi 1937-2000 Bəstəkar

Emin Sabit Rəhman oğlu Mahmu- tərəfindən yazılmışdır. E.Sabitoğlunun dov 1937-ci il noyabr ayının 2-də Bakı digər operettası “Nəğməli Könül”də şəhərində doğulmuşdur. kifayət qədər populiyar idi. Bu operet- Emin Sabitoğlu Bakı Konservatori- ta Azərbaycanla yanaşı Özbəkistanda yasında böyük Qara Qarayevin sinfində da səhnəyə qoyulmuşdur. təhsil alıb. Təhsilini bitirdikdən iki il Ümumilikdə E. Sabitoğlu 20-yə sonra elə Q.Qarayevin tövsiyəsi ilə o, yaxın bədii və sənədli filmlərə musiqi Moskva konservatoriyasına professor yazıb. On iki pyes, o cümlədən Anarın Y.Şaporinin sinfinə daxil olub. “Şəhərin yay günləri”nə yazılan musi- Emin Sabitoğlu orta nəsil qinin müəllifi də E. Sabitoğludur. Azərbaycan bəstəkarları arasında ən Emin Sabitoğlu müxtəlif dövrlərdə istedadlılarından biri olub. Yaradıcılı- “Azərbaycanfilm” kinostudiyasında ğında əsas yeri mahnı janrı tutub. Onun baş musiqi redaktoru vəzifəsində ça- Ədəbiyyat Xəyyam Mirzəzadə ilə birgə yazdı- lışıb. Bundan başqa Filarmoniyanın Emin Sabitoğlu xatirələrdə ğı “Azərbaycanın rəngləri” simfonik bədii rəhbəri olub. Bakı konservatori- [Mətn] //Pəncərə.- 2007.- kantatası xüsusi qeyd olunmalıdır. Bu yasının professoru olan Emin muəllim №6.- S 24-32. əsər hələ 1961-ci ildə Dövlət Simfonik beş il Türkiyədə, İstanbul Texniki Xəlifzadə, C. Ürəklərdə Orkestri tərəfindən ifa olunmuşdur. Universitetinin nəzdindəki konserva- yaşayan bəstəkar [Mətn] Bundan əlavə Emin Sabitoğlunun yaz- toriyada çalışıb. /С.Xəlifzadə //Azərbaycan.- 2007.- 27 oktyabr.- S. 7. dığı “Dərələr”, “Bakı sabahın xeyir”, Fəaliyyəti dövlətimiz tərəfindən “Gilavar”, “Çay”, “Kəpənək”və s. yüksək qiymətləndirilib. O, Azərbay- mahnılarının da çox böyük populyar- canın Əməkdar incəsənət xadimi, lıq qazandığını qeyd etmək lazımdır. Azərbaycanın Xalq artisti, Respublika Bəstəkar eyni zamanda Azərbaycan Dövlət Mükafatı laureatı adlarınıa la- filmləri, dram tamaşaları və musiqili yiq görülüb. komediyaların, simfonik əsərlərin və Görkəmli bəstəkar 2000-ci ildə s. müəllifidir. Emin Sabitoğlu iki ope- vəfat etmişdir. retta yazıb, onlardan “Hicran” ope- rettası bəstəkarın atası Sabit Rəhman

243 Musiqi.Opera.Balet NOYABR 95 TOFİQ QULİYEV 7 illiyi 1917-2000 Bəstəkar

Tofiq Əkbər oğlu Quliyev 1917-ci musiqiləri səslənib. Hərdən elə olurdu il noyabr ayının 7-də Bakı şəhərində ki, film və tamaşalar unudulsa da, orada anadan olmuşdur. səslənən mahnılar müstəqil sürətdə öz 1954-1958-ci illərdə Azərbaycan həyatları ilə yaşayırdılar. Mahnılarının Dövlət Konservatoriyasında orkestr sayı isə müxtəlif hesablamalara görə sinfinə rəhbərlik etmişdir. 1958-1959- yüzlərlədir. “Sənə də qalmaz”, “Bakı”, ci Azərbaycan Dövlət Filarmoniyası- “Üzüyümün qaşı firuzədəndir”, “Ala- nın bədii rəhbəri, 1961-1964-cü illərdə göz Zibeydə” və s. bir-birindən gözəl direktoru olmuşdur. mahnılar məhz Tofiq Quliyevin iste- Tofiq Quliyevin musiqi dili sadə, dadının məhsuludur. Quliyev valslar, aydın və milli koloritlidir. Bakı konser- fortepiano üçün prelüd və variasiya- Ədəbiyyat vatoriyasında eyni vaxtda iki fakültədə lar, bir sıra Azərbaycan xalq mahnı və Süleymanlı, B. fortepiano və bəstəkarlıq üzrə təhsil rəqslərini, həmçinin ərəb, hind, bolqar Əbədiyaşarlar [Mətn] /B.Süleymanlı.- Bakı , 2010. alan bəstəkarın bu bacarığı nadir hal mahnılarını işləmiş, “Rast” və “Zabul” kimi qiymətləndirilirdi. Bəstəkar erkən muğamlarını tarzən Mansur Mansuro- Şərif, A. XX əsr Azərbaycanın yaradıcı yaşlarında saz musiqisinə də həvəs vun ifasından nota salmış və bunlar nəsilləri [Mətn] /A.Şərif.- göstərmişdir. Quliyevin yaradıcılığın- muğamın ilk not nəşrləri kimi musiqi Bakı , 2007.- 120 s. da lirik mahnılar (“Sənə də qalmaz”, tarixinə daxil olmuşdur. Tofiqqızı, S. Nəğməli ömür “İlk bahar”, “Sevgilim”, “Sən mənim, Azərbaycan SSR Ali Sovetinin [Mətn] /S. Tofiqqızı //Musiqi mən sənin”, “Axşam görüşlərinə”, (6-cı çağırış) deputatı olmuşdur. dünyası.- № 1-2.- 2010.- S. 106-108. “Bəxtəvər oldum”və s.) əsas yer tutur. Tofiq Quliyevin fəaliyyəti Bəstəkar müasir estrada və saz musiqi- dövlətimiz tərəfindən yüksək sinin əsasını qoyanlardan biri olmaqla qiymətləndirilib. Bəstəkar Azərbaycan Кафаров, Н. Вечное yanaşı, həm də pianoçu, dirijor, bir çox SSR Əməkdar incəsənət xadimi, Xalq живые мелодии Тофика Кулиева [Текст] simfonik əsərlərin, kantataların, forte- artisti fəxri adı ilə yanaşı 2 Qırmızı /Н.Кафаров //Баку.- 2002.- piano musiqilərinin müəllifi olub. Əmək Bayrağı ordeni və ulu öndərimiz 8-14 декабря.- С.3. Tofiq Quliyevin yaradıcılığının bö- Heyhər Əliyev tərəfindən “Şöhrət or- Мамедова, И. Бессмертие yük bir hissəsi Azərbaycan kinosunun deni” ilə də mükafatlandırılmışdır. музыки [Текст] inkişafı ilə bağlı olub, bir sıra yadda- T.Quliyev 2000-ci il oktyabrın 4-də /И.Мамедова //Каспий.- 2007.- 5 июня.- С.8. qalan filmlərə musiqi bəstələyib. O, Bakı şəhərində vəfat etmişdir. kinofilmlərə, dram əsərlərinə 50-dən Hal-hazırda Bakı şəhərinin Səbail artıq musiqi, 3 simfonik əsəri, 4 musi- rayonu 12 saylı musiqi məktəbi Tofiq qili komediya yazıb. “Bəxtiyar”, “Gö- Quliyevin adını daşıyır. rüş”, “Ögey ana”, “Telefonçu qız”, “Nəsimi” və s. filmlərdə bəstəkarın

244 Musiqi.Opera.Balet NOYABR 85 XUMAR ZÜLFÜQAROVA 15 illiyi 1927 Xoreoqraf

Xumar Rza qızı Zülfüqarova gözəl” (Q.Qarayev) və s. çıxış etmiş- 1927-ci il noyabr ayının 15-də Bakı dir. Bir sıra filmlərdə rəqs səhnələrinə şəhərində anadan olmuşdur. O, 1945- çəkilmişdir. 1950-ci ildən Bakı Xore- ci ildə Bakı Xoreoqrafiya məktəbini oqrafiya məktəbində dərs deyir. bitirmişdir. Azərbaycan Opera və Zülfüqarovanın fəaliyyəti Balet Teatrının solisti (1945-1966), dövlətimiz tərəfindən yüksək Azərbaycan Dövlət Mahnı və Rəqs An- qiymətləndirilib. O, 1979-cu ildə samblının (1966-1971) baletmeysteri, Azərbaycan SSR Xalq artisti adına la- Azərbaycan Dövlət Filarmoniyasının, yiq görülüb. Azərbaycan Dövlət Rəqs Ansamblının 2009-cu ildə Azərbaycan Respub- baş baletmeysteri (1971-1978) olmuş- likası Prezidentinin sərəncamı ilə dur. 1978-ci ildən Azərbaycan Konsert Azərbaycanda xoreoqrafiya sənətinin Qastrol Birliyinin baletmeysteridir. inkişafındakı xidmətlərinə görə Xu- Xarakterik rəqslərin ifaçısı olan Zül- mar Zülfüqarova “Şöhrət” ordeni ilə füqarova bir sıra opera və baletlərdə təltif olunmuşdur. – “Koroğlu” (Ü.Hacıbəyli), “Yeddi

Ədəbiyyat Xumar Zülfüqarova //Azərbaycan Sovet Ensiklopedi- yası [Mətn]: 10 cilddə.- Bakı, 1980.- C.IV .- S.350. Həsənli, V. Rəqslərdə yaşayan ömür [Mətn] : [Azərbaycan SSR Xalq artisti rəqqasə Xumar Zülfü- qarova haqqında] /М.Həsənli //Ulduz.- 1979.- №9.- S.49-54.

245 Musiqi.Opera.Balet

NOYABR 90 FİKRƏT ƏMİROV 22 illiyi 1922-1984 Bəstəkar

Fikrət Məşədi Cəmil oğlu Əmirov bir sənətkar kimi daxil olmuşdur. 1922-ci il noyabr ayının 22-də F.Əmirovun simfonik yaradıcılığı Gəncə şəhərində məşhur tarzən və rəngarəngdir. Fəlsəfi mahiyyət kəsb xanəndə ailəsində anadan olmuş- edən “Nizami” (1947) simli simfoni- dur. Azərbaycanı dünyada tanıdan yası lirizmi, təsirliliyi, aydın və incə milli bəstəkarlıq məktəbinin ən la- musiqi üslubu ilə fərqlənir. F.Əmirov yiqli nümayəndələrindən biri olan simfonik müğam janrının yaradıcısıdır. F.Əmirov sağlığında ölməzlik qazan- Onun “Şur”, “Kürd-ovşarı”, “Gülüstan mış sənətkarlardandır. Onun yaradıcı- – Bayatı Şiraz” simfonik muğamları, lığı XX əsr Azərbaycan musiqi tarixi- “Azərbaycan” süitası, “Sevil” operası, nin ən parlaq səhifələrindəndir. “Min bir gecə” baleti, “Azərbaycan Ədəbiyyat Bəstəkarın yaradıcılıq ideyaları, kapriççiosu”, “Nəsimi” xoreoqrafik Simfonik rəqslər [Not]: geniş dinləyici auditoriyasına ünvan- poeması, “Simfonik rəqslər”, vokal- metodik tövsiyələr /Fikrət lanmışdır. F.Əmirovun əsərləri təkcə instrumental əsərləri dünya musiqi Əmirov.- Bakı, 2009. ölkəmizdə deyil, həm də Rusiya, mədəniyyəti xəzinəsinə dəyərli töhvə Əfəndiyev, T. Azərbaycan olmuş, musiqimizin fonduna daxil mədəniyyəti və incəsənəti Amerika Birləşmiş Ştatları, Almani- [Mətn] /T.Əfəndiyev.- Bakı.- ya, İngiltərə, Fransa, Meksika, İran, edilmişdir. 2008.- 208 s. Türkiyə, Misir, İsveç, Mərakeş və baş- Azərbaycanın musiqi mədəniy- Fikrət Əmirov. Bibli- qa ölkələrdə böyük müvəffəqiyyətlə yətinin inkişafında göstərdiyi misilsiz oqrafiya [Mətn] /tərt. səslənmiş və dinləyicilərin böyük xidmətlərinə görə Fikrət Əmirov SSRİ ed.: T.Məmmədova, rəğbətini qazanmışdır. və Azərbaycan Xalq artisti, SSRİ və A.Novruzova.- Bakı, 2009.- 271 s. F.Əmirov lirik bəstəkardır. Onun Dövlət Mükafatları laureatı, Sosialit musiqisində ideya, forma, məzmun Əməyi Qəhrəmanı fəxri adına layiq Qasımova, S. Fikrət Əmirov [Mətn] /S.Qasımova; red. baxımından asılı olmayaraq lirika görülmüş, iki dəfə Qırmızı Əmək Bay- S.Mahmudova.-Bakı: Nağıl həmişə aparıcı amil olmuş, bəstəkarın rağı ordeni ilə təltif olunmuşdur. evi, 2004.- 208 s. bütün yaradıcılığına sirayət etmişdir. Fikrət Əmirov 1984-cü ildə Bakıda Шариф, А. Создатель Onun əsərlərində dramatik, epik vəfat etmiş və Fəxri Xiyabanda dəfn восточного симфонизма obrazlar, fəlsəfi düşüncələr belə li- olunmuşdur. [Текст] //Шариф, А. Творческие династии rik planda verilmişdir. F.Əmirov Азербайджана ХХ века.- Azərbaycan musiqi tarixinə əsl nova- Баку, 2007. tor, yeni şair, yeni movzular gətirmiş Шарифова-Алиханова, В. Фикрет Амиров [Текст] : [Жизнь и творчество] /Вазифа Шарифова- Алиханова.- Баку: Сада, 2005.- 240 с.

246 Rəssamlıq. Heykəltəraşlıq.Arxitektura NOYABR 95 TAĞI TAĞIYEV 7 illiyi 1917- 1993 Rəssam

Tağı Əzizağa oğlu Tağıyev 1917-ci rilmişdir. il noyabr ayının 7-də Bakı şəhərində T.Tağıyevin yaratdığı “Qara Qara- anadan olmuşdur. yev” və “Səttar Bəhlulzadə” tablola- Tağı Tağıyev 1931-1935-ci illərdə rı dünyanın bütün sərgi salonlarında Azərbaycan Dövlət Rəssamlıq Texni- uğurla nümayiş olunub. kumunda, daha sonra isə 1940-1941-ci O, 1954-cü ildə Avropa, Afrika illərdə Moskva Rəssamlıq İnstitutunda ölkələrinə səyahətə getmiş, dinindən, oxumuşdur. dilindən asılı olmayaraq insanları, on- O, əsasən tematik tablolar, na- ların ideyalarını, arzularını bədii bo- türmort, portret, mənzərə və məişət yalarla təsvir etmişdi. Həmin səfərdən səhnələrinin müəllifidir. Azərbaycanda sonra yaratdığı “Afrikalı qız” və “Sa- realist boyakarlığının yaradıcılarından lam, yeni dünya” əsərlərinə bu gün də Ədəbiyyat olan Tağıyev portret ustası kimi daha maraqla baxılır. Bu əsərlərdə zülmə, Mehdiyev, R. Həmkarlarımı məşhurdur. Yaradıcılığında tarixi möv- tabeçiliyə, əsarətə dözməyənlərin unuda bilmirəm [Mətn] / Ra- fiq Mehdiyev //Azərbaycan zular və tarixi şəxsiyyətlərin təsviri, duyğuları ustalıqla təsvir olunub. .- 2008.- 26 oktyabr.- S. 8. əmək adamlarının obrazı və əməyin Tağı Tağıyevin əsərləri Şərq Xalq- Наджафов, М. Таги Тагиев tərənnümü, doğma təbiətin təsviri mü- ları İncəsənəti Muzeyi (Moskva), R. [Текст] /М.Наджафов.- hüm yer tutur. Misal olaraq “Koroğlu Mustafayev adına Azərbaycan Dövlət Mосква, 1959.- 67 c. dəsgahı”, “Poladəridən”, “Qaynaq- İncəsənət Muzeyi, Azərbaycan Dövlət çı”, “Göy-göl”, “Qarlı yollar”ı qeyd Şəkil Qalereyası və s. muzeylərdə sax- etmək olar. Tağı Tağıyev bir çox xarici lanılır. – Türkiyə, Yunanıstan, İtaliya, Fransa, Yaradıcılıq xidmətlərinə görə onun İspaniya və s. ölkələrdə olmuş və on- əməyi yüksək qiymətləndirilmişdir. ların həyatına dair tablolar çəkmişdir. Əməkdar incəsənət xadimi, respubli- Rəssamın ən yaxşı əsərləri “Uşaq- kanın Xalq rəssamı fəxri adlarına la- lıq xatirələri”, “Abşeron silsiləsi”, “El yiq görülmüşdür. gözəli”, “Qarayanız qız” və bir çox 1993-cü ildə vəfat etmişdir. rəsm əsərləri Praqa, Pekin, Dakar, Bağdad və s. ölkələrdə nümayiş etdi-

247 ® • QİÇS-ə Qarşı Mübarizə Günü (01.12.1996) • Bеynəlxalq Əlillər Günü (03.12.1992) 1 dekabr • Rabitə və İnformasiya Texnologiyaları Sahəsi Gün çıxır 07:08 İşçilərinin Peşə Bayramı (06.12.2006) Gün batır 17:15 • Uşaqların Bеynəlxalq Tеlеviziya və Radiо 31 dekabr Vеrilişləri Günü (12 dekabr) Gün çıxır 06:26 • Sərhəd Qоşunları Günü (16.12.2000) Gün batır 17:24 • Xankəndinin işğalı günü (26.12.1991) Ş. 1 • Dünya Azərbaycanlılarının Həmrəylik Günü B. 2 (31.12.1991) B.E. 3 Ç.A. 4 Ç. 5 M.F.Axundzadə C.A. 6 200 il 1812-1878 C. 7 Ş. 8 B. 9 B.E. 10 Ç.A. 11 Ç. 12 C.A. 13 C. 14 Ş. 15 B. 16 B.E. 17 Ç.A. 18

DEKABR Ç. 19 C.A. 20 C. 21 Ş. 22 B. 23 23 noyabr- 21 dekabr B.E. 24 Vaxtilə Tiflisin qədim məhəllələrindən olan Hamamlar məhəlləsində Oxatanın Nişanı Ç.A. 25 oddur. Yupiterin M.F.Axundzadə adına kitabxana mövcud idi. Hazırda həmin məhəllədə himayəsindədir. Ç. 26 onun adını daşıyan küçə vardır. Tiflis şəhərində ən qədim Azərbaycan Günəşin Oxatan C.A. 27 bürcündən keçdiyi orta məktəblərindən biri olan 73 saylı açıq məktəb M.F.Axundzadənin dövrdə doğulanlar C. 28 adını daşıyır. 2011-ci il iyun ayının 30-da Azərbaycanın Gürcüstandakı təmkinli, fəal səfirliyinin və Tbilisi şəhər bələdiyyəsinin təşəbbüsü ilə paytaxtda onun olurlar. Kişilər Ş. 29 qadınların xoşuna B. 30 adını daşıyan 73 saylı Azərbaycan orta məktəbinin binası qarşısında gəlirlər. böyük mütəfəkkir Mirzə Fətəli Axundzadənin büstü qoyulmuşdur. B.E. 31 248 DEKABR 2012

Milli ədəbiyyat

Əməkdаr mədəniyyət işçisi, yаzıçı Əlibəyоv Cəmil Adil oğlunun (05.12.1927) аnаdаn оlmаsının 85 illiyi Şair, tərcüməçi Qənbərov Əhəd Muxtar (Əhəd Muxtar) oğlunun (12.12.1937-23.05.1998) аnаdаn оlmаsının 75 illiyi Filologiya elmləri doktoru, professor, tənqidçi, ədəbiyyatşünas Əlimirzəyev Xalid Əlimirzə oğlunun (16.12.1932-) аnаdаn оlmаsının 80 illiyi Əməkdar mədəniyyət işçisi, ədəbiyyatşünas Seyidov İmran Sultan oğlunun (16.12.1922-10.05.2001) аnаdаn оlmаsının 90 illiyi Əməkdar müəllim, tənqidçi Əbilov İmamverdi Xankişi oğlunun (19.12.1927) аnаdаn оlmаsının 85 illiyi Əməkdar elm xadimi, ədəbiyyatşünas Məmmədov Kamran Dadaş oğlunun (21.12.1922-06.04.1989) аnаdаn оlmаsının 90 illiyi Ədəbiyyatşünas, mətnşünas, filologiya elmləri doktoru, professor Səfərli Əlyar Qurbanəli oğlunun (28.12.1937) аnаdаn оlmаsının 75 illiyi Şair Abbasov Bəhmən Kalış (Bəhmən Vətənoğlu) oğlunun (31.12.1932- 2009) аnаdаn оlmаsının 80 illiyi Yаzıçı Аğаyеv Еynullа Xankişi oğlunun (31.12.1907-05.11.1978) аnаdаn оlmаsının 105 illiyi Xarici ədəbiyyat

Alman yazıçısı, Nobel mükafatı laureatı Böll Teodor Henrixin (21.12.1917- 16.07.1985) аnаdаn оlmаsının 95 illiyi Türk şаiri Tоfiq Fikrətin (24.12. 1867-19.08.1915) аnаdаn оlmаsının 145 illiyi Rus yazıçısı Aleksey Nikolayeviç Tolstoyun (29.12.1882-23.02.1945) anadan olmasının 130 illiyi Tarixdə bu gün

QİÇS-ə Qarşı Mübarizə Günü (01.12.1996) Bеynəlxalq Əlillər Günü (03.12.1992) Rabitə və İnformasiya Texnologiyaları Sahəsi İşçilərinin Peşə Bayramı (06.12.2006) 249 Uşaqların Bеynəlxalq Tеlеviziya və Radiо Vеrilişləri Günü (12 dekabr) Sərhəd Qоşunları Günü (16.12.2000) Ümummilli lider Heydər Əliyev “1948-1953-cü illərdə azərbaycanlıların Ermənistan SSR ərazisindəki tarixi etnik torpaqlarından kütləvi surətdə deportasiyası haqqında” fərman imzalayıb (18.12.1997) SSRİ Nazirlər Soveti “Ermənistanın SSR-də yaşayan azərbaycanlıların Azərbaycan SSR-in Kür-Araz ovalığına köçürülməsi haqqında” 4083 saylı qərar qəbul edib (23.12.1947) “Azad Azərbaycan” televiziyası fəaliyyətə başlamışdır (25.12.2002) Xankəndinin işğalı günü (26.12.1991) Dünya Azərbaycanlılarının Həmrəylik Günü (31.12.1991) Milli Qəhrəmanlar

Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı Əliyev Əliyar Yusif oğlunun (14.12.1957- 03.10.1992) аnаdаn оlmаsının 55 illiyi Siyasət. Hərbi iş

Dövlət xadimi, publisist Ağamalıoğlu Səməd ağa Həsən oğlunun (27.12.1867-06.10.1930) аnаdаn оlmаsının 145 illiyi Coğrafiya.Geologiya

Kristalloqraf, geologiya-mineralogiya doktoru, prоfеssоr Məmmədоv Хudu Surxay oğlunun (14.12.1927-15.10.1988) аnаdаn оlmаsının 85 illiyi Fəlsəfə.İqtisadiyyat.Hüquq

Akademik, torpaqşünas, Əməkdar elm xadimi, Dövlət Mükafatı laureatı Əliyev Həsən Əlirza oğlunun (15.12.1907-02.02.1993) аnаdаn оlmаsının 105 illiyi Tarix.Din

Dövlət Mükafatı laureatı, tarix elmləri doktoru, professor Quliyev Cəmil Bahadur oğlunun (16.12.1927) аnаdаn оlmаsının 85 illiyi Tarixçi, etnoqraf Abbasov Arif Akim oğlunun (22.12.1937) аnаdаn оlmаsının 75 illiyi Kimya. Biologiya. Tibb

Azərbaycan infeksionisti İmaməliyeva Gülzar Manaf qızının (05.12.1907- 1997) аnаdаn оlmаsının 105 illiyi Əməkdar elm xadimi, zooloq Rüstəmov Ənvər Göyüş oğlunun (17.12.1917- 2005) аnаdаn оlmаsının 95 illiyi Əməkdar elm xadimi, həkim Qədirova Törə Qədir qızının (31.12.1927- 04.08.1997) anadan оlmаsının 85 illiyi

250 Mühəndis işi.Texnika

SSRİ-nin fəxri energetiki, Sosialist Əməyi Qəhrəmanı Salmanov Sarvan Qarakişi oğlunun (21.12.1927-2003) аnаdаn оlmаsının 85 illiyi SSRİ-nin Əməkdar ixtiraçısı, Azərbaycanın Dövlət Mükafatı laureatı Süleymanova Fatma Həmzə qızının (23.12.1912-02.12.1978) аnаdаn оlmаsının 100 illiyi Azərbaycanın Əməkdar həkimi Baxşiyev Bahadur Ələkbər oğlunun (26.12.1932) аnаdаn оlmаsının 80 illiyi Azərbaycan kimyaçısı Sadıqzadə Sadıq İsmayıl oğlunun (29.12.1917- 03.11.1988) аnаdаn оlmаsının 95 illiyi Musiqi. Opera. Balet

Xalq artisti, aktrisa Vinoqradova Larisa Afanasyevnanın (07.12.1947) anadan оlmаsının 65 illiyi Xalq artisti Hüseynov Elxan Ağahüseyn oğlunun (08.12.1942) аnаdаn оlmаsının 70 illiyi Əməkdаr incəsənət хаdimi, bəstəkаr Rzаyеvа Аğаbаcı İsmayıl qızının (15.12.1912-04.07.1975) аnаdаn оlmаsının 100 illiyi SSRİ Xalq artisti, pianoçu Şedrin Rodion Konstantinoviçin (16.12.1932) аnаdаn оlmаsının 80 illiyi SSRİ Хаlq аrtisti, Аzərbаycаnın Dövlət Mükаfаtı lаurеаtı, piаnоçu Bədəlbəyli Fərhаd Şəmsi oğlunun (27.12.1947) аnаdаn оlmаsının 65 illiyi Xalq artisti, Əməkdar incəsənət xadimi, bəstəkar Kazımov (Kazımi) Oqtay Məmməd oğlunun (27.12.1932-09.08.2010) аnаdаn оlmаsının 80 illiyi Xalq artisti, bəstəkar Məmmədov Nəriman Həbib oğlunun (28.12.1927) аnаdаn оlmаsının 85 illiyi Əməkdar artist, opera müğənnisi Mehdiyev Firudin Mehdi oğlunun (31.12.1927-01.02.2006) аnаdаn оlmаsının 85 illiyi Rəssamlıq. Heykəltəraşlıq.Arxitektura

Əməkdar incəsənət xadimi, boyakar və teatr xadimi Şərifzadə Sadıq Hüseyn oğlunun (05.12.1912-02.01.1986) аnаdаn оlmаsının 100 illiyi Əməkdаr incəsənət хаdimi, hеykəltərаş Еldаrоv Ömər Həsən oğlunun (21.12.1927) аnаdаn оlmаsının 85 illiyi Folklor

Aşıq-şair Nəbiyev Əhməd Mustafa oğlunun (21.12.1932-) аnаdаn оlmаsının 80 illiyi

251 Milli ədəbiyyat DEKABR 85 CƏMİL ƏLİBƏYOV 5 illiyi 1927 Yazıçı

Cəmil Adil оğlu Əlibəyоv 1927-ci yеtişdirilib tərbiyə оlunması sahəsində il dеkabr ayının 5-də Füzuli rayоnunun səmərəli işlər görmüşdür. Cəmil Əlibəyоv Dədəli kəndində anadan оlmuşdur. Bura- 1970-1974-cü illərdə Azərbaycan Döv- da ibtidai təhsil almışdır. Füzuli şəhərində lət Tеlеviziya və Radiо Vеrilişləri yеddillik və pеdaqоji məktəblərdə Kоmitəsinin sədr müavini, 1974-1984-ci оxumuşdur. illərdə C.Cabbarlı adına “Azərbaycanfilm” 1944-1949-cu illərdə ADU-nun Şərq- kinоstudiyasının dirеktоru, 1984-1988-ci şünaslıq və Tarix fakültəsində təhsil al- illərdə Azərbaycan Dövlət Nəşriyyatının mışdır. 1949-1953-cü illərdə “Azərbaycan baş rеdaktоru, 1988-1990-cı illərdə gəncləri” qəzеti rеdaksiyasında ədəbi işçi, “Kоmmunist” qəzеtinin rеdaktоru, 1990- Təbliğat və təşviqat şöbəsinin müdiri 1992-ci illərdə “Yazıçı” nəşriyyatının оlmuşdur. “Azərbaycan bədən tərbiyəsi” baş rеdaktоru, 1992-1994-cü illərdə isə Ədəbiyyat və “Azərbaycan qadını” jurnallarında “Nоvruz” qəzеtinin baş rеdaktоru və Əxlaq söhbətləri [Mətn] / tərcüməçi və ədəbi işçi işləmişdir. “Azərbaycan dünyası” nəşriyyatının baş Cəmil Əlibəyov.- Bakı: “Еlm Ədəbiyyata 50-ci illərdə gələn yazıçı rеdaktоru vəzifələrində çalışmışdır. və həyat” nəşriyyatı, 1996.- 301 s. nəsrimizdə vacib məsələlərə tоxunmuş, О, həmçinin 1994-1995-ci illərdə ömrünü-gününü tоrpağa bağlayan, insan- “Vahid” qəzеtinin baş rеdaktоru işlə- Qış macərası [Mətn] /Cəmil Əlibəyov.- Bakı: Yazıçı, ların mənəvi aləmini, düşüncəsini, istək və mişdir. 1995-ci ildən isə “Еlm və həyat” 1994.- 400 s. arzularını bacarıqla qələmə almışdır. Yazı- nəşriyyatının təsisçisi və dirеktоru Mənim analı dünyam çının bədii və publisistik əsərləri – “İlk ad- оlmuşdur. [Mətn] : rоmanlar /Cəmil dımlar”, “Araz mənim anamdır”, “Şəhəri İctimaiyyətimiz Cəmil Əlibəyоvu Əlibəyov.- Bakı: Yazıçı, yaradanlar”, “Dörd qitədə еvim var” və həmçinin işinə məsuliyyətlə yanaşan 1988.- 701 s. b. rоman və pоvеstləri оxucu kütləsinin tərcüməçi kimi də tanıyır. О, Ç.Aytmatоvun Abdin, T. Həmişə hafizəmdə hörmət və rəğbətini qazanmışdır. Ədibin “Ana tarlası”, “İlk müəllim”, J.Sandın “İn- оlan bir ad [Mətn]: [C.Əlibəyоv haqqında uzaq Sibir tоrpağında igidlik göstərən diana” və bir sıra başqa əsərləri dilimizə xatirələr] //525-ci qəzеt.- azərbaycanlıların həyatından bəhs еdən tərcümə еtmişdir. 2006.- 25 fеvral.- S. 41. “Sınaq” rоmanı xalqlar dоstluğunun bədii Müasir Azərbaycan nəsrinin, publisisti- tərənnümü kimi qiymətləndirilmiş və mü- kasının istеdadlı nümayəndəsi оlan Cəmil Испытание [Текст]: kafata layiq görülmüşdür. Məhəbbətlə Əlibəyоvun ədəbi və ictimai fəaliyyəti роман и повесть / qələmə aldığı “Mənim analı dünyam” həmişə yüksək qiymətləndirilmiş və Джамиль Алибеков trilоgiyası nəsrimizdə ana haqqında yazıl- о, publisistik yazılarına və mətbuat .- Москва: Советский писатель, 1974. - 360 с. mış dоlğun əsərlərdən biridir. sahəsindəki xidmətlərinə görə “Qızıl Cəmil Əlibəyоv həmçinin Azərbaycan qələm” mükafatı ilə və bir çоx оrdеn və Три сестры [Текст]: [рассказ о трёх mətbuatı sahəsində də çalışmış, istеdadlı mеdallarla təltif еdilmiş, “Azərbaycanın представительницах jurnalist kimi uzun müddət “Azərbaycan Əməkdar mədəniyyət işçisi” fəxri adına покалений gəncləri” qəzеtinə rəhbərlik еtmiş, layiq görülmüşdür. азербайджанских женщин] /Джамиль rеspublikada bacarıqlı jurnalist kadrların Алибеков.- Баку: Ишыг, 1974.- 73 с.

252 Milli ədəbiyyat DEKABR 90 İMRAN SEYİDOV 16 illiyi 1922 – 2001 Yazıçı

İmran Sultan oğlu Seyidov 1922-ci sonra dövri mətbuatda müntəzəm çıxış il dekabr ayının 16-da Azərbaycanın etmişdir. Quba şəhərində anadan olmuşdur. Orta 1966-ci ildən Azərbaycan Yazıçı- təhsilini Bakıdakı 1 saylı məktəbdə al- lar İttifaqında rus bölməsinin rəhbəri mış, 1945-ci ildə M.Əzizbəyov adına idi. Onun şeirləri, hekayə, oçerk və Azərbaycan Dövlət Sənaye İnstitutu- məqalələri Bakı, Moskva, Penza, nun Energetika fakültəsini bitirmiş- Minsk, Tbilisi və s. şəhərlərdə nəşr dir. İ.Seyidov 1945-1946-cı illərdə olunan rus dövri mətbuatında vaxtaşırı Azərbaycan EA-nın Energetika İns- çap olunur. Əsərlərini rus dilində ya- titutunda kiçik elmi işçi, sonra Ni- zırdı. Külli miqdarda tərcümələri var- zami adina Ədəbiyyat İnstitutunda dır. “Koroğlu” eposunu Azərbaycan kiçik elmi isçi, 1959-1987-ci illərdə dilindən rus dilinə tərcümə etmişdir. “Sovetskaya türkologiya” jurnalı re- Xidmətlərinə görə Şərəf nişani orde- daksiyasında baş redaktorun müavini ni, Əmək veteranı və diqər medallarla, Ədəbiyyat işləmişdir. Azərbaycan SSR Ali Soveti Rəyasət Rus şairləri Azərbaycan 1987-ci ildə Azərbaycanın EA-nın Heyətinin Fəxri fərmanı ilə təltif edil- haqqında [Mətn] / tərt. ed. İ. Seyidov .- Bakı: Azərnəşr, Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunda mişdir. 1955.- 156 s. baş elmi isçi 1995-ci ildə Azərbaycan Kamil sənətkar, gənclərin hərbi- Hicran, F. Qarabağda EA-nın Milli Münasibətlər İnstitutun- vətənpərvəlik tərbiyəsində fəal iştira- talan var [Mətn] /F.Hicran; da baş elmi isçi vəzifələrində calışmış- kina görə fəxri diplomlara və “Qızıl tərc. ed. İ.Seyidov.- Bakı : dır. qələm” mükafatına layiq görülmüş- Gənclik, 1992.- 157 s. Ədəbi fəaliyyətə 1939-cu ildən dür. “Molodoy raboçiy” (Gənc fəhlə) İmran Seyidov 2001-ci il may ayı- qəzetində çap olunan “Yeni iliniz nın 10-da vəfat etmişdir. mübarək” şeiri ilə başlamışdır. Ondan

253 Milli ədəbiyyat DEKABR 80 XALİD ƏLİMİRZƏYEV 16 illiyi 1932 Yazıçı Xalid Əlimirzə oğlu Əlimirzəyev da namizədlik, 1972-ci ildə “Cəlil 1932-ci il dekabr ayının 16-da Azər- Məmmədquluzadənin dramaturgiyası” baycanın Qəbələ rayonunun Qəmərvan mövzusunda doktorluq dissertasiyası- kəndində anadan olmuşdur. nı müdafiə etmişdir, filologiya elmləri Bakı Dəmir yolu texnikumunda doktoru, professordur. (1947-1951), ADU-nun Filologiya 500-dən yuxarı elmi-nəzəri, pub- fakültəsində (1951-1956) təhsil almış- lisistik məqalənin, 8 monoqrafiya- dır. nın, 7 kitabın müəllifidir. 2 doktor, 16 Qəbələ rayonunun Hajallı kənd namizəd yetişdirmişdir. orta məktəbində tədris hissə mü- 1992-1993-cü illərdə Azərbaycan diri, müəllim, 1957-1964-cü ildə Xalq Təhsili nazirinin birinci müavini ADU-nun Filologiya fakültəsində işləmişdir. 1974-ci ildən bu günə kimi aspirant, müəllim, baş müəllim, Bakı Dövlət Universitetinin Filologiya dosent olmuşdur. 1964-cü ildə fakültəsinin professorudur. “Cəlil Məmmədquluzadənin ədəbi- tənqidi görüşləri” mövzusun-

Ədəbiyyat Bələdçi [Mətn]: povest və hekayələr /Xalid Əlimirzəyev.- Bakı: Adioğlu, 2008.- 599 s. Dramaturgiya, teatr və səhnə [Mətn] /Xalid Əlimirzəyev.- Bakı: Nurlan, 2004.- 184 s. Ədəbiyyatşünaslığın elmi-nəzəri əsasları [Mətn] /Xalid Əlimirzəyev.- Bakı: Nur- lan, 2008.- 431 s. Klassiklərimizin ideal və poetik sənət dünyası [Mətn]: 2 cilddə /Xalid Əlimirzəyev.- Bakı: Elm və təhsil, 2009.- C.I .- 554 s.;C. II .- 667 s. Mənəvi borc [Mətn]: [Mir Cəlal haqqında xatirələr] /Xalid Əlimirzəyev.- Bakı: Nurlan, 2006.- 191 s.

254 Milli ədəbiyyat DEKABR 85 İMAMVERDİ ƏBİLOV 19 illiyi 1927 Şair

İmamverdi Xankişi oğlu Əbilov nı müdafiə etmişdir. 1977-ci ildən 1927-ci il dekabr ayının 19-da metodist-müəllimdir. Azərbaycanın Neftçala rayonunun Azərbaycan Ağsaqqallar Şura- Qoltuq kəndində balıqçı ailəsində sının pedaqoji cəmiyyət heyətinin anadan olmuşdur. İlk təhsilini kənd Beynəlxalq “Xatirə” irs komissiyası- yeddiillik məktəbində almışdır. İkin- nın üzvü, Neftçala rayon Ziyalılar İtti- ci Dünya müharibəsi illərində balıq faqı və Ağsaqqallar Şurasının sədri se- vətəgəsində fəhlə, sonra Qoltuq kənd çilmişdır. Xidmətlərinə qörə 4 medalla məktəbində pioner baş dəstə rəhbəri təltif olunmuşdur. işləmişdir. Onu qəsəbə məktəbinə Azərbaycan Yazıçılarının VIII müəllim göndərmişdilər. qurultayında təftiş komissiyasının Üç ildən sonra Neftçala şəhərindəki və IX qurultayda isə Yazıçılar Bir- Ədəbiyyat 1 saylı orta məktəbə dəyişilmişdir. Bu liyi İdarə Heyətinin üzvü secilmiş- Əsərləri [Mətn] /İmamverdi vaxtadək orada ədəbiyyat müəllimi dir. Dəfələrlə kənd, qəsəbə, rayon Əbilov.- Bakı: Vektor nəşrlər işləyir. “Ananın tələbi“ adlı ilk şei- sovetlərinin deputatı olmuşdur. SSRİ evi, 2006-2007.- I cild.- 244 ri “Bolşevik” qəzetində (1944) dərc Maarif Nazirliyi, ÜİLKGİ MK-nın və s.; 2007. - C.II .- 445 s. olunmuşdur. Dövri mətbuatda şeir, “Bilik”cəmiyyətinin fəxri fərmanları, Xələfli, Ə. Dağ var dağdan məqalə və rəyləri vaxtaşırı çap edilir. Səməd Vurğun xatirə diplomu ilə təltif yuxarı [Mətn] /Ə.Xələfli // Kredo. - 2010. - 13 noyabr. 1960-cı ildə “Ədəbiyyat və edilmişdır. Rəsul Rza mükafatı laurea- - S.1. incəsənət“ qəzetində çıxan “Həyatla tıdır (1998). Nəbiyev, B. El ağsaq- səsləşən poeziya“ məqaləsi onun ya- Xalq təhsili işçilərinin Ümumitti- qalı, elm fədaisi [Mətn] radıcılıq yolunu qəti müəyyən etdi. faq qurultayına nümayəndə seçilmiş- : [İ.Əbilov haqqında] Müasir ədəbi prosesi ardıcıl izləyir, öz dir (1986). Moskva, Tehran, Təbriz, /B.Nəbiyev.- Bakı: Vətən nəşr, 2007.- 32 s. mülahizə və təəssüratlarını müntəzəm Bağdad, Bakı şəhərlərində keçirilən çap etdirirdi. təhsil, elm, ədəbi toplantılarda, qurul- Nəzərli, İ. Nadir səs arxi- vinin sahibi haqda könül ADU-nun Filologiya fakültəsində tay və simpoziumlarda məruzə ilə çı- yazısı [Mətn] /İ.Nəzərli // qiyabi təhsil almışdır (1950-1955). xış etmişdir. Yaddaş. - 2007. - 26 aprel. “Rəsul Rzanın yaradıcılıq yolu” möv- - S.10. zusunda namizədlik dissertasiyası- Sailov, S. Seçilmiş əsərləri [Mətn] : [İ.Əbilov haqqın- da] /S.Sailov.- Bakı: Araz, 2010.- C.III . - S.138.

255 Milli ədəbiyyat DEKABR 75 ƏLİYAR SƏFƏRLİ 28 illiyi 1937 Ədəbiyyatşünas Əliyar Qəzənfər oğlu Səfərli 1937- həyat və yaradıcılığına, 17-18-ci ci il dekabr ayının 28-də Ordubad əsrlər Azərbaycan epik şeirinə dair rayonunun Anabad kəndində anadan tədqiqatların müəllifidir. olmuşdur. 1955-ci ildə Ordubad orta Mətnşünaslıq sahəsində də ciddi məktəbini, 1960-cı ildə Azərbaycan nəticələri vardır. Bir sıra unudulmuş Dövlət Universitetinin Şərqşünaslıq ədəbi abidələri aşkara çıxarmış, ilk fakültəsinin İran filologiyası şöbəsini anadilli poema olan “Dastani Əhməd bitirmişdir. Tələbəlik illərində Tələbə Hərami”ni, Qazi Bürhanəddinin elmi cəmiyyətinin rəhbəri olmuşdur. “Divan”ını, Məhəmməd Füzulinin Əmək fəaliyyətinə Azərbaycan “Həqiqət üs-süəda” əsərini (şərikli), Milli Elmlər Akademiyasının Nizami Məsihinin “Vərqa və Gülşa” poeması- adına Ədəbiyyat İnstitutunun qədim nı, “Şəhriyar” dastanını, habelə Nəsimi, və orta əsrlər Azərbaycan ədəbiyyatı Əmani və başqalarının əsərlərini tərtib Ədəbiyyat şöbəsində başlamışdır (1960-1968). və nəşr etdirmişdir. Azərbaycan ədəbiyyatı Bu dövrlərdə klassik Azərbaycan Uzun illər Azərbaycan Təhsil tarixi: qədim və orta əsrlər tarixi [Mətn]: ali məktəblər ədəbiyyatının tədqiqi ilə məşğul ol- Nazirliyində “Ədəbiyyatşünaslıq” üçün dərslik /Əliyar Səfərli.- muşdur. bölməsinin rəhbəri olmuş, orta və ali Bakı : Ozan, 2008.- 695 s. 1960-1968-ci illərdə Azərbaycan məktəblər üçün dərslik, dərs vəsaiti Bölünmüş Azərbaycan: Elmlər Akademiyasının Nizami adı- və proqramların hazırlanmasında böyük elçinin düşüncələri na Ədəbiyyat İnstitutunun elmi işçisi bilavasitə yaxından iştirak etmişdir. [Mətn] /Əliyar Səfərli.- Bakı : Ozan, 2010.- 254 s. olmuşdur. Uzun müddət BDU-nun Fi- Əsərləri xarici ölkələrdə nəşr edilmiş- lologiya fakültəsində tədrislə məşğul dir. Ədəbiyyat [Mətn] . dərslik /Əliyar Səfərli.- Bakı : olub. Əliyar Səfərli diplomatik sahədə Təhsil, 2003.- 384 s. 1986-1994-cü illərdə Azərbaycan də fəaliyyət göstərmişdir. 1994-1998- Qədim və Orta əsrlər ədəbiyyatı tarixi kafedrasının müdiri ci illərdə Azərbaycan Respublikasının Azərbaycan ədəbiyyatı işləmişdir. Həmin kafedranın profes- İran İslam Respublikasında fövqəladə [Mətn] /Əliyar Səfərli.- sorudur. və səlahiyyətli səfiri olmuş, ölkəmizi Bakı: Ozan, 1998.- 632 s. Əliyar Səfərli orta əsrlər Azər bay- Beynəlxalq İqtisadi Təşkilatda (EKO) can ədəbiyyatının tanınmış tədqiqatçı- təmsil etmişdir. Азербайджанская larındandır. O, Məsihinin (17-ci əsr) эпическая литература XVII-XVIII вв [Текст] / Алияр Сафарли.- Баку : Язычы, 1986.- 283 с. İnternetdə www.az.wikipedia.org www.adam.az www.gunaz.tv

256 Xarici ədəbəbiyyat ALEKSEY NİKOLAYEVİÇ DEKABR 130 TOLSTOY illiyi 29 1882-1945 Rus yazıçısı

Aleksandr Nikolayeviç Tolstoy s. bura daxildir. İlk dəfə olaraq o, tari- 1882-cü il dekabr ayının 29-da Niko- xi mövzulara 1918-ci ildə “Vəsbusə”, layevski şəhərində (indiki Puqaçov) “Pyotr günü” (1918) hekayələrini ya- anadan olmuşdur. Uşaqlıq dövrünü zır. 1918-ci ildən o, əvvəlcə Fransada, Samaranın yaxınlığındakı Sosnovka sonra isə Almaniyada mühacirətdə kəndində A. Bostromun evində keçir- olur. Tolstoy mühacirətdə olarkən bir mişdir. Anası Aleksandra Leontyevna sıra əsərlərini, mühacirlərdən bəhs Turgeneva uşaq yazıçısı idi. edən bir sıra hekayələrini yazmışdır. A.N. Tolstoy Samara realnı “Nikitanın uşaqlığı” povestini, “Ae- məktəbini qurtardıqdan sonra 1901- lita” fantastik romanı bu mövzuda ci ildə Peterburq Texnoloji İnstitutuna yazılmış əsərləridir. Onun bu mövzu- daxil oldu, lakin bədii ədəbiyyata daha da “Birinci Pyotr” tarixi romanını da Ədəbiyyat çox həvəs göstərdiyinə görə 1907- qeyd etmək lazımdır. “Birinci Pyotr” Seçilmiş əsərləri [Mətn] ci ildə diplom müdafiəsi ərəfəsində romanı sovet ədəbiyyatının görkəmli /Aleksey Nikolayeviç institutu tərk etdi. Hələ 1905-ci ildə əsərlərindən biridir. Tolstoy.- Bakı: Şərq-Qərb, 1930-cu illərdən başlayaraq 2006.- 336 s vətəndaşlıq poeziyası ruhunda yazdı- ğı ilk şeirlərini dövri mətbuatda çap A.Tolstoyun əsərləri Azərbaycan .Rus Sovet ədəbiyyatı tarixi [Mətn] /Aleksey Nikolaye- etdirən gənc şair 1907-ci ildə “Liri- dilinə tərcümə edilir və çap olunur. viç Tolstoy.- Bakı: Maarif, ka” adlı şeirlər məcmuəsi çap etdirdi. B.Musayev yazıçının “Birinci Pyotr” 1976.- 416 s. 1908-ci ildə o, “Köhnə qala” adlı ilk romanını (1936), M.Hacıyev “Aelita” Варламов, А. Алексей hekayəsini, bunun ardınca isə “Sağ- romanını (1956), H. Məmmədxanlı Толстой [Текст] /А.Н. sağan nağılları” (1910) adlı hekayələr və T. Haşımova “Əzablı yollarla” ro- Варламов.- Москва: məcmuəsi “Mavi çaylar arxasında” man epopeyasını (1961), Əsəd Zey- Молодая гвардия, 2008.- 589 с. (1911) şeirlər kitabını çap etdirir. 1909- nalov “Nikitanın uşaqları” əsərini, M. Rzaquluzadə Tolstoyun məşhur Детство Никиты [Текст] 1911-ci illərdə o, zadəgan tifaqlarının / Алексей Николаевич dağılması, ziyalıların təbəqələşməsi “Mühəndis Qarinin hiberbolondi” Толстой .- Москва: ОЛМА mövzusunda yazdığı realist hekayə elmi fantastik romanını 1964-cü ildə ПРЕСС Гранд, 2006.- 413 və povestləri ilə çıxış edir. “Qədim tərcümə etmişlər. с. cökələr altında”, “Baməzə adamlar” A.N.Tolstoy 1945-ci il fevral ayının Эмигранты [Текст] / (1911), “Topal mülkədar” (1912) və 23-də Moskvada vəfat etmişdir. Алексей Николаевич Толстой .- Москва: АСТ: Хранитель, 2007.-315 с.

257 Milli Qəhrəmanlar

DEKABR 55 ƏLİYAR ƏLİYEV 14 illiyi 1957- 1992 Milli Qəhrəman

Əliyar Yusif oğlu Əliyev 1957-ci il qabiliyyəti nümayiş etdirirdi. Ermənistan dekabr ayının 14-də Qubadlı rayonunun ölkəmizə qarşı təcavüzə başlayanda Qazyan kəndində doğulmuşdur. cəbhəyə gedən könüllülərdən biri olmuş- 1975-ci ildə orta məktəbi əla qiymət- dur. 1990-cı ilin aprel ayında düşmənin lərlə bitirmiş, həmin il Azərbaycan Dövlət Başarat kəndinə böyük qüvvə ilə hücum Bədən Tərbiyəsi İnstitutuna daxil olmuş- edəcəyi gözlənilirdi. Dan yeri sökülməmiş dur. 1979-cu ildə instututu fərqlənmə dip- Topağac yüksəkliyi toplardan şiddətli lomu ilə bitirərək bir müddət Qubadlı ra- atəşə tutuldu. Ə.Əliyevin başçılıq etdiyi yonunun Donqarlı kənd orta məktəbində dəstə hücumu qətiyyətlə dəf etdi. Döyüş idman müəllimi işləmişdir. tam qələbə ilə başa çatdı. 1980-ci ildə hərbi xidmətə getmişdir. 1992-ci il oktyabrın 3-də Sunum- 1982-ci ildə ordudan tərxis olunmuşdur. başı yüksəkliyindəki qanlı döyüşlərdə Ədəbiyyat Sonra Saransk Dövlət Universitetində Ə.Əliyevin taboru “Tikanlı zəmi” deyilən Nərimanoğlu, N . müəllim işləmişdir. 1983-cü ildə yenidən dağa qədər irəliləmişdi. Lakin o, yüksək- Dağlar oğlu [Mətn] /N.Nərimanoğlu.- Bakı : doğma yurda qayıtmışdır. 1985-ci ildən liyə çata bilmədi, düşmən gülləsinə tuş İşıq, 1994.- 56 s. Könüllü Bədən Tərbiyəsi və İdman gələrək şəhid oldu. Quliyev , D. Əliyar Yusif Cəmiyyəti Rayon Şurasının sədri seçil- Evli idi. Üç övladı var. oğlu Əliyev ( 1957- 1992) mişdir. O, dəfələrlə klassik güləş üzrə res- Azərbaycan Respublikası Prezidenti- [Mətn] // Quliyev , D. Şəhid publika, ümumittifaq və beynəlxalq yarış- nin 10 noyabr, 1992-ci il tarixli 301 say- idmançılar.- Bakı, 1995.- S. 19-22. larda qalib gəlmişdir. Gənc pəhlivan eyni lı Fərmanı ilə mayor Əliyar Yusif oğlu zamanda respublika və SSRİ çempionları Əliyev ölümündən sonra Azərbaycanın Seyidzadə, M. Əliyev Əliyar Yusif oğlu [Mətn] yetişdirmişdir. Milli Qəhrəmanı adına layiq görülmüş- // Seyidzadə, M. Milli Ə.Əliyev respublikamızda baş verən dür. Qubadlı rayonunun Qazyan kəndində qəhrəmanlar zirvəsi.- Bakı, ictimai-siyasi hadisələrdə yaxından iş- dəfn edilmişdir. 2010.- S.56. tirak edirdi. O, rayonda xalq hərəkatına rəhbərlik edir, yüksək təşkilatçılıq

Doğulandan vətən dedim el dedim, Vətən üçün mən nələrdən keçmədim. Heyif heyif çox arzuma yetmədim El yolunda şəhidliyə gedirəm Şəhid olub ucalara gedirəm.

Əhməd Abdullayev

258 Coğrafiya.Geologiya DEKABR 85 XUDU MƏMMƏDOV 14 illiyi 1927-1988 Kristalloqraf Xudu Surxay oğlu Məmmədov ları və kristalokimyaçıları tərəfindən 1927-ci il dekabr ayının 14-də Ağdam tanınmış və qəbul edilmiş bir çox rayonunun Mərzili kəndində anadan ciddi elmi yeniliklərin, o cümlədən olmuşdur. TFFY-nin müəllifi, qayğıkeş müəllim, X. Məmmədov 1951-ci ildə Bakı minnətdar tələbə və nəhayət, publisist Dövlət Universitetini bitirdikdən son- və ictimai xadim kimi böyük nüfuz qa- ra SSRİ Elmlər Akademiyası Kristal- zanmışdır. loqrafiya İnstitutunun aspiranturasına X.Məmmədov səmərəli elmi daxil olmuşdur. Onun “Maddələrin fəaliyyətilə yanaşı yüksək ixtisas- kristal strukturunun öyrənilməsinə və lı kadrlar hazırlanmasına və elmin şifrinin açılması”na həsr edilmiş ilk təbliğinə böyük qüvvə sərf edirdi. elmi əsərləri ictimaiyyət tərəfindən Onun rəhbərliyi altında onlarca elmlər Ədəbiyyat yüksək qiymətləndirilmişdir. doktoru və elmlər namizədləri ha- Elm köməyin olsun [Mətn] X.Məmmədov 1970-ci ildə Geolo- zırlanmışdır. Əsl ziyalı olan Xudu /Xudu Məmmədov.- Bakı , giya-mineralogiya elmləri doktoru, Məmmədov çox geniş biliyə malik 2002.- 121 s. 1973-cü ildə professor elmi adını və olmuşdur, Azərbaycan ədəbiyyatına, Kalsium silikatları və hidro- elmi dərəcəsini almışdır. 1976-cı ildə musiqisinə, incəsənətinə yaxşı silikatlarının kristallokimya- sı [Mətn] /Xudu Məmmədov Azərbaycan SSR EA-nın müxbir üzvü bələd idi. Azərbaycan incəsənəti və .- Bakı , 1960.- 128 s. seçilmişdir. ədəbiyyatı problemlərinin hərtərəfli Qoşa qanad [Mətn] /Xudu X.Məmmədovun bütün əmək fəaliy- təhlilinə aid bir sıra sanballı əsərlər Məmmədov.- Bakı : Gənclik, yəti qeyri-üzvi və Fizika-Kimya insti- yazmışdır. O, xalqını ürəkdən sevmiş, 1974.- 107 s. tutu ilə bağlı idi. Burada o, laborantlıq- var qüvvəsini və biliyini xalq işinə sərf Aydınoğlu, T. “Xudu dan laboratoriya rəhbəri vəzifəsinədək etmişdir. X. Məmmədovun xidmətləri zirvəsi”nə düşən işıq yüksəlmişdir. Azərbaycan kristal “Qırmızı Əmək Bayrağı” və “Şərəf ni- [Mətn] : [İ.Bəxtiyarlının şanı” ordenlərinə layiq görülmüşdür. X.Məmmədova həsr etdiyi kimyaçıları məktəbinin yaradıcısıdır. “İşıqlı zirvə” elmi pub- Onun tədqiqatlarının nəticələri 250- Görkəmli alim, 1988-ci il oktyabr lisistik kitabı haqqında] dən artıq elmi əsərdə və 5 monoqrafi- ayının 15-də Bakı şəhərində vəfat et- /T.Aydınoğlu //Xalq qəzeti.- yada öz əksini tapmışdır. 2005.- 20 mart.- S. 7. mişdir. X.Məmmədov dünya kristalloqraf-

259 Fəlsəfə.İqtisadiyyat.Hüquq

DEKABR 105 HƏSƏN ƏLİYEV 15 illiyi 1907-1993 Akademik Həsən Əlirza oğlu Əliyev 1907-ci il Beynəlxalq Bioloji proqramın hazırlan- dekabr ayının 15-də Qərbi Azərbaycanın masına, ətraf mühitin qorunmasına, torpaq Zəngəzur qəzasının Comərdli kəndində və su ehtiyatlarından səmərəli istifadəyə anadan olmuşdur. həsr edilmişdir. Həsən Əliyev EA-nın Həsən Əliyev 1924-30-cu illərdə Nax- Nəbatat İnstitutuna rəhbərlik edən zaman çıvan şəhərində axşam məktəbində oxu- 8 cildlik “Azərbaycan florası” kitabının muş, 1930-32-ci illərdə isə Azərbaycan hazırlanmasına və çapına hərtərəfli qayğı Kənd Təsərrüfatı İnstitutunun tələbəsi göstərmiş, böyük əmək sərf etmişdir. olmuşdur. Sonra isə Azərbaycan Elmi- Həsən Əliyev bununla yanaşı 1975-ci Tədqiqat Pambıqçılıq İnstitutunun aspi- ildən “Azərbaycan təbiəti” məcmuəsinin ranturasında təhsil almışdır. baş redaktoru, Azərbaycan SSR Təbiəti Görkəmli alim 1941-43-cü illərdə Bö- Mühafizə Cəmiyyətinin sədri, Azərbaycan yük Vətən müharibəsində iştirak etmiş- SSR Coğrafiya Cəmiyyətinin prezidenti Ədəbiyyat dir. 1944-cü ildə böyük müvəffəqiyyətlə olmuşdur. Dəfələrlə Polşa, ABŞ, İsveçrə, Təbiətin keşiyində [Mətn] / namizədlik dissertasiyasını müdafiə et- Yunanıstan və s. ölkələrdə keçirilən Həsən Əliyev.- Bakı : Maa- rif, 1993.- 309 s. miş, 1944-49-cu illərdə AMEA-nın Tor- Beynəlxalq Konqreslərdə elmi məruzələr paqşünaslıq və Aqrarkimya İnstitutu- etmişdir. Təbiətin yaşıl libası [Mətn] /Həsən Əliyev.- Bakı : nun Elmi hissə üzrə direktor müavini və Respublikada yüksək ixtisaslı kadr- Gənclik, 1988.- 180 s. Azərbaycan Pedaqoji İnstitutunda baş ların hazırlanmasında H. Əliyevin bö- Budaqov, B. Çay kimi müəllim işləmişdir. yük xidmətləri olmuşdur. Görkəmli alim çağlayan ömür [Mətn]: Həsən Əliyev 1949-52-ci illərdə 1977-ci ildə Azərbaycanın Əməkdar elm [Akademik Həsən Əliyev AMEA-nın Botanika İnstitutunun direk- xadimi adına, 1978-ci ildə isə Dövlət Mü- haqqında].- Bakı : “İsmayıl NPM”, 2002.- 119 s. toru vəzifəsində çalışmışdır. 1952-ci ildə kafatına layiq görülmüşdür. Həsən Əliyev Azərbaycan SSR Kənd Təsərrüfatı naziri- 10-cu çağırış Azərbaycan SSR Ali Soveti- Elin oğlu [Mətn]: [Akade- mik Həsən Əliyev haqqında nin birinci müavini olmuşdur. O, 1952-ci nin deputatı olmuşdur. Alim dəfələrlə or- xatirələr].- Bakı: “İsmayıl ildən EA-nın akademikidir. den və medallarla təltif olunmuşdur. NPM”, 2002.- 135 s. Böyük alim 1965-ci ildə kənd təsər- O, 1994-cü ilin fevral ayında Dövlət Həsən Əlirza oğlu Əliyev rüfatı elmləri doktoru alimlik dərəcəsi Ekologiya və Təbiətdən İstifadəyə Nəzarət [Mətn] : biblioqrafiya.- almaq üçün “Böyük Qafqazın torpaqları Komitəsinin mükafatına layiq görülmüş- Bakı: “İsmayıl NPM”, 2002.- 127 s. və ondan səmərəli istifadə yolları” möv- dür. Akademik Həsən Əliyev 1993-cü il zusunda doktorluq dissertasiyası müdafiə fevral ayının 2-də Bakı şəhərində vəfat Почвы Большого Кавказа [Текст] /Гасан Алиев.- etmişdir. 1968-ci ildən ömrünün sonuna etmiş Fəxri xiyabanda dəfn edilmişdir. Баку, 1994.- 308 с. kimi AMEA-nın Coğrafiya İnstitutunun Həmin il Azərbaycan Respublikası- Тревожный сигнал direktoru vəzifəsində çalışmışdır. nın Nazirlər Kabineti alimin xatirəsinin [Текст] /Гасан Алиев.- Həsən Əliyevin əsas tədqiqatı meşə əbədiləşdirilməsi haqqında qərar ver- Баку: Азернешр, 1983.- 164 torpaqlarının coğrafiyasına, respublika mişdir. Bakı şəhərindəki küçələrdən biri с. torpaq xəritəsinin və Azərbaycan SSR-də Həsən Əliyevin adını daşıyır.

260 Mühəndis işi. Texnika DEKABR 85 SARVAN SALMANOV 21 illiyi 1927 Energetik

Sarvan Qarakişi oğlu Salmanov Mərkəzi Komitəsi qərar çıxardı ki, 1927-ci il dekabr ayının 21-də İsma- bu tikintidə komsomolçular da iştirak yıllı rayonunun Zoğallıq kəndində ana- etsinlər. 1945-ci il avqustun 1-də kom- dan olmuşdur. Ailədə dörd uşaq olub- somolçuların çağırışı ilə Azərbaycanın lar. Körpəlikdən çətinliklər içərisində komsomolçu gəncləri Mingəçevir böyüyən Sarvan Salmanov 8 yaşında tikintisinə gəlməyə başladılar. S. Sal- olarkən atasını itirir. Dul qalan anası manov da komsomolun üzvü idi. O, dörd uşağı böyük çətinliklərlə ərsəyə İsmayıllı rayonundan 25 nəfər gənclə çatdırır. Artıq Sarvanın 18 yaşı ta- birlikdə tikintidə işləməyə gəldi. Bur- mam olurdu. Bu zaman ikinci dün- da bir neçə gün saman qatılmış tor- ya müharibəsi yenicə qurtarmışdı. paqdan kərpic kəsməklə məşğul olan Ölkədə quruculuq işləri başlanmışdı. S. Salmanov briqadanı atıb dülgərliklə Ədəbiyyat Elə Azərbaycanda da sənayeni, kənd məşğul olmağa başlayır. Qısa müddət Sarvan Salmanov // təsərrüfatını inkişaf etdirmək lazım idi. ərzində bu sənətdə də irəliləyir. Əmək Azərbaycan Sovet Ensiklo- Bununla əlaqədar SSRİ Nazirlər Sove- fəaliyyətinə 1945-ci ildə Mingəçevir pediyası [Mətn]: 10 cilddə.- Bakı.- 1984.- VIII cild.- S. tinin qərarı ilə Kür çayının üstündə su SES-da başlamış və burada müxtəlif 274. elektrik stansiyası tikilməli idi. SES vəzifələrdə çalışmışdır. İnternetdə – Kür çayının Boz dağı ikiyə ayırdığı İnşaatçı, Sosialist Əməyi Qəhrə- sahədə – Mingəçevir boğazı deyilən manı (1971), SİKP-nın üzvü (1951), http://mingechevir-ih.gov.az yerdə qurulmalı idi. Həmən stansiyanın SSRİ-nin və Azərbaycanın fəxri ener- http://bizimasr.media-az.com tikilib qurtarmasından sonra eni 618 getikidir. SİKP-nın 24-cü qurultayı- km, uzunluğu 80 km olan 16 milyard nın numayəndəsi olaraq 2 dəfə Lenin kub metr su tutumlu böyük Mingəçevir ordeni və medallarla təltif edilmişdir. dənizi yaradılmalı idi. Dənizin qar- Azərbaycanın Xalq şairi Səməd Vur- şısında 93 metr hündürlüyündə bənd ğunun “Muğan” poemasında Sarvan tikmək nəzərdə tutulurdu. Bunlarla Salmanovun obrazı yaradılmışdır. əlaqədar olaraq komsomol təşkilatının

261 Tarix.Din

DEKABR 85 CƏMİL QULİYEV 16 illiyi 1927 Akademik

Cəmil Bahadur oğlu Quliyev 1927- baş redaktoru; ci il dekabr aynın 16-da Şuşada ana- 1989-1990 illər Azərbaycan Dövlət dan olmuşdur. 1944-cü ildə Ağdam- Universitetinin rektoru; 1976-1991, da orta məktəbi bitirmiş, həmin ildə 1997-2004-cü illər AMEA-nın Rəya- Azərbaycan Dövlət Universitetinin sət Heyətinin üzvü olub. Cəmil Quli- Tarix fakültəsinə daxil olmuşdur. yev 1972-ci ildə AMEA-nın müxbir 1946-cı ildən təhsilini M.V.Lo- üzvü, 1980-cı ildən isə həqiqi üzvü monosov adına Moskva Dövlət Uni- seçilmişdir. versitetində davam etdirmişdir. 1949- Akademik C.B.Quliyev bir neçə cu ildə Tarix fakültəsini bitirdikdən sanballı monoqrafiya, 300-dən cox sonra aspiranturada saxlanılmış və məqalənin müəllifidir. C.B.Quliyev 7 1952-ci ildə namizədlik dissertasiyası- cildlik “Azərbaycan tarixinin” hazır- nı müdafiyə edərək xüsusi təqdimatla lanmasına rəhbərlik etmiş, onun re- Bakıya göndərilmişdir. C.Quliyev daktorluğu ilə “Naxçıvan ensiklopedi- Ədəbiyyat 1952-ci ildən BDU-nun Siyasi Tarix yası” 2002-ci ildə nəşr olunmuşdur. Aprel 1920 – iyun 1941 kafedrasında dosent, Partiya Tarixi İns- C.B.Quliyev beynəlxalq forumlar- [Mətn] /Cəmil Quliyev .- titutunda Elmi işlər üzrə direktor mü- da Azərbaycan elmini dəfələrlə təmsil Bakı: Elm, 2008.- 567 s. avini (1958-1972-ci illər) işləmişdir. etmiş, bir sıra hökumət və ictimai Elmi-texniki potensial 1971-ci ildə doktorluq dissertasiyasını təşkilatların rəhbər orqanlarının üzvü [Mətn] : əsas inkişaf müdafiə etmiş, professor adını alaraq olmuş, dövlət tərəfindən orden və me- meylləri və problemləri / Cəmil Quliyev.- Bakı: Elm, həmin ildən AMEA-da fəaliyyətə baş- dallara layiq görülmüşdür. Əməkdar 2005. – 324s. lamışdır. elm xadimi, Dövlət Mükafati laureatı- Tarix, düşüncələr, 1972-1978-ci illər ərzində Tarix İns- dır. 1997-ci ildə Prezident H.Ə.Əliyev mülahizələr, qeydlər titutunun direktoru vəzifəsində çalış- tərəfindən “Şöhrət” ordeni ilə təltif (1953-2003) [Mətn]/Cəmil mışdır. 1976-1990-cı illərdə AMEA- edilmişdir. Quliyev.- Bakı: Elm, 2004.- nın vitse-prezidenti; 1975-1988-ci illər 763 s. Azərbaycan Sovet Ensiklopediyasının Bünyadov, T. Ürəkdən ürəyə cığırlar [Mətn] /T.Bünyadov //Elm.- 2008.- 25 yanvar.- S.14. Kərimov, M. Azərbaycan tarixşünaslığına dəyərli töhfə verən alim [Mətn] /M.Kərimov //Azərbaycan. – 2007. – 15 dekabr. – S.6.

Советская Нахичевань / Джамиль Кулиев [Текст] . – Баку: Азернешр, 1984. – 145 с.

262 Musiqi. Opera. Balet DEKABR 100 AĞABACI RZAYEVA 15 illiyi 1912 – 1975 Bəstəkar Ağabacı İsmayıl qızı Rzayeva eləmə” musiqili komediyası da uzun 1912-ci il dekabr ayının 15-də Bakı illər teatrlarımızın repertuarında xüsu- şəhərində anadan olmuşdur. 1920-ci si yer tutmuşdur. ildə 33 saylı məktəbə, 1927-ci ildə isə A.Rzayeva həmçinin, xalq çalğı Bakı Pedaqoji Texnikumuna daxil ol- alətləri orkestri, həm də simli kvar- muşdur. tet ucün pyeslərin müəllifidir. Dahi Ağabacı Rzayeva sənətə gəldiyi Azərbaycan şairi Nəsiminin sözlərinə gündən istedadlı gənclərə atalıq qay- 7 romans bəstələmişdir. A.Rzayeva ğısı göstərən dahi bəstəkarımız Üzeyir ictimai işlərdə də fəal çalışmışdır. O, bəy Hacıbəyliylə tanış olmuşdur. Kon- 6-cı çağırış Azərbaycan SSR Ali Sove- Ədəbiyyat servatoriyada oxuduğu illərdə ölməz tinin deputatı olmuşdur. Rzayeva Ağabacı [Mətn] // sənətkarımızdan bəstəkarlıq dərsi al- 40 ildən çox yaradıcılıq illərində, Azərbaycan Qadın Ensik- mış və 20 il A.Zeynallı adına orta ixti- onun gərgin əməyi hökumətimiz lopediyası.- Bakı, 2002.- S.339. sas musiqi məktəbində dərs demişdir. tərəfindən dəfələrlə orden və medal- Azərbaycanın ilk qadın bəstəkar- lara, fəxri fərman və təşəkkürlərə la- Xəlilzadə, F. Azərbaycanın ilk qadın bəstəkarı [Mətn] larından olan Ağabacı Rzayevanın yiq görülmüşdür. O, iki dəfə Qırmızı /F.Xəlilzadə // Azərbaycan.- yaradıcılığında mahnı və romans- Əmək Bayrağı ordeni ilə təltif edil- 2002.- 15 dekabr.- S.5. lar mühüm yer tutur. “Neftçi Qur- mişdir. Qəlblərdə qaldı [Mətn] // ban”, “Çoban Qara”, “Oxuma gözəl”, A.Rzayeva 1975-ci il iyul ayının Azərbaycan. - 2001.- 26 “Afəti Cansan”, “Səni sevirəm”, 4-də Bakı şəhərində vəfat etmişdir. yanvar.- S.6. “Qəlbimdəsən” və s. A.Rzayevanın 1965-ci ildə İ.Quliyevlə birgə yazdığı “Höcət

263 Musiqi. Opera. Balet

DEKABR 65 FƏRHAD BƏDƏLBƏYLİ 27 illiyi 1947 Pianoçu Fərhad Şəmsi oğlu Bədəlbəyli Portuqaliya, Tunis, Türkiyə, Finlandiya, 1947-ci il dekabr ayının 27-də Bakı Fransa, Çexoslovakiya, İsveçrə, Yuqoslo- şəhərində görkəmli incəsənət xadimi, viya, Yaponiya və b. göstərmək olar. Azərbaycanın və SSRİ-nin Xalq artisti Fərhad Bədəlbəyli beynəlxalq musiqi Şəmsi Bədəlbəylinin ailəsində dünyaya laureatı olmuş ilk azərbaycanlı pianoçu- gəlmişdir. dur. Onun fəaliyyətinin bir qolu da musiqi- Fərhad Bədəlbəyli 1965-69-cu illərdə təşkilatçılıq və maarifçilik işi ilə bağlıdır. Azərbaycan Dövlət Konservatoriya- 1986-89-cu illərdə o, Azərbaycan Musiqi sının fortepiano ixtisasını bitirmişdir. Cəmiyyətinin idarə heyəti sədrinin birinci 1969-71-ci illərdə isə P. Çaykovski adı- müavini olmuşdur. Odur ki, 1989-cı ildə na Moskva Dövlət Konservatoriyasının F. Bədəlbəyli tərəfindən Musiqi Xadimləri aspiranturasında həmyerlimiz professor Cəmiyyəti yaradıldı. 1987-1996-cı illər B. Davidoviçin sinfində təhsilini davam arasında isə o, elə özü tərəfindən yaradı- etdirmişdir. Fərhad Bədəlbəylinin adı B. lan Bakı İncəsənət Mərkəzinə rəhbərlik Smetana adına (Çexoslovakiya, 1967, etmişdir. III mükafat və Smetana əsərinin ən yaxşı F. Bədəlbəyli 1972-ci ildə Azərbaycan ifaçısı mükafatı) və Viana da Mota adına SSRİ-nin Əməkdar artisti, 1978-ci ildə (Portuqaliya, 1968, I mükafat) beynəlxalq Azərbaycanın Xalq artisti, 1990-cı ildə müsabiqələrdəki uğurlu çıxışlarından SSRİ-nin Xalq artisti, 1995-ci ildən sonra məşhurlaşmışdır. F. Bədəlbəyli fəal “Mədəniyyət dostları” fondunun üzvüdür. konsert yaradıcılığı ilə də məşğul olmuş- Professor F. Bədəlbəyli 1991-ci ildən Üze- dur. Ölkəmizi dünyanın bir çox ölkəsində yir Hacıbəyov adına Azərbaycan Dövlət təmsil edən Fərhad Bədəlbəylinin qastrol Konservatoriyasın rektorudur. səfərləri bir çox ölkələri əhatə edir. Bunlar- dan – Bolqarıstan, Almaniya, Yunanıstan, Danimarka, İsrail, İtaliya, Kuba, Norveç, Ədəbiyyat Bədəlbəyli, F. Mən nikbinəm və respublikamızın xoş gələcəyinə inanıram [Mətn] : [Bakı Musiqi Akademiyasının rektoru, professor ilə müsahibə] / Fərhad Bədəlbəyli; müsah. apardı Zümrüd Bayramova // Səs.- 1995.- 9 mart. Бадалбейли, Ф. Музыка – это культура: в академии должны учиться люди, знающие не только спецпредметы [Текст] : [интервю Нар. арт. СССР, ректора Бакин. Муз. Академии, пианиста] /Фархад Бадалбейли //Каспий.- 2008.- 30 апреля.- С.8. Бадaлбейли, Ф. “Я всегда выступаю на концертах с маленьким Кораном, который подарил мне великий маэстро Ниязи [Текст] Бадaлбейли, Ф//Эхо.- 2008.- 26 апреля.- С.23. Сеидов, Т. Поет фортепиано [Текст]: творческий портрет Ф.Баделбейли: [о Народном артисте СССР и Азербайджана, ректоре Бак. Муз. Академии Ф. Баделбейли] /Тарлан Сеидов //Каспии.- 2007.- 1 декабря.- С.6-7.

264 Musiqi. Opera. Balet DEKABR 80 OQTAY KAZIMOV 27 illiyi 1932-2010 Bəstəkar Oqtay Məmməd oğlu Kazımov 1932- digər korifey müğənnilər ifa etmişdilər. ci il dekabr ayının 27-də Astara şəhərində Onun xalq çalğı alətləri üçün konsertləri, anadan olub. Orta məktəbi Astarada Azərbaycanın Prezidenti H. Əliyevə həsr bitirən O. Kazımov A. Zeynallı adına orta etdiyi “Millətin oyaq gecəsi” vokal sim- ixtisas musiqi məktəbinin Xor-dirijorluq fonik poeması, “Qarabağ rapsodiyası”, fakültəsinə daxil olur və burada Hacı təntənəli üverturaları, 60-a qədər teatr Xanməmmədovun sinfində təhsil alır. tamaşalarına bəstələdiyi musiqiləri (Aka- Uşaqlıqdan musiqiyə meylli olan bəstəkar demik Dram Teatrında səhnəyə qoyul- musiqi məktəbində oxuyarkən, “Bəxtəvər muş “Büllur sarayda”, “Qılınc və qələm”, uşaqlar” adlı ilk mahnısını bəstələyir. “Fitnə”, “Ümid”, “Ədirnə fəthi” və s.), Musiqiyə olan məhəbbəti onu 1957-ci ildə Rus Dram Teatrında səhnələşdirilmiş Üzeyir Hacıbəyov adına Konservatoriya- “Şeyx Sənan”, Kamera Teatrında səhnəyə Ədəbiyyat ya gətirir. Burada Bəstəkarlıq fakültəsinə qoyulmuş “İtlər”, Musiqili Tamaşa Te- Süleymanova, R. daxil olub, Cövdət Hacıyevin sinfində atrında səhnələşdirilmiş “Qızıl toy”, O.Kazıminin teatr musiqisi mükəmməl təhsil alır. “Danabaş kəndinin əhvalatları”, “Dəli [Mətn] : [Azərbaycan Res- 1966-67-ci illərdə Sumqayıt Musiqi dünya” operettaları dillər əzbəri olmuş, publikasının Əməkdar artisti Texnikumunda müəllim, sonra isə dərs müxtəlif səpgili mahnıları Azərbaycan O. Kazıminin dram tama- şalarına yazdığı musiqilər hissə müdiri kimi fəaliyyət göstərmişdir. incəsənətinin məzmununa füsunkar töhfə haqqında] /Ruqiyyə Süley- Sumqayıtda çalışdığı illərdə o, “Ekspe- verməklə yanaşı tarixilik baxımından manova //Mədəni-maarif.- riment” estrada orkestrini yaradır. Son- əhəmiyyətliliyi ilə fərqlənmişdir. 2006.- №2.- S.51-54. ralar filarmoniyada musiqi redaktoru Oqtay Kazımovun yaradıcılığı dövlət Агаев, А. До новых песен, vəzifəsində çalışır və həm də A. Zey- tərəfindən yüksək qiymətləndirilmişdir. Октай Кязимов [Текст] : [о композиторе] /Акиф nallı adına musiqi məktəbinin Xalq çal- 1992-ci ildə Əməkdar incəsənət xadimi, Агаев //Баку.- 1970.- 16 ğı alətləri fakültəsində dərs demişdir. 2006-cı ildə Azərbaycan Respublikası сентября.- С.3. Bəstəkarın mahnıları uzun illər “Dan uldu- Xalq artisti fəxri adı almış və Prezident zu” ansanblının repertuarında xüsusi yer təqaüdünə layiq görülmüşdür. almışdır. Görkəmli bəstəkarın mahnılarını Bütün ömrünü Azərbaycan musiqisi- R.Behbudov, Z.Xanlarova, Ş. Ələkbərova, nin inkişafına həsr edən Xalq artisti 2010- E.Axundov, F.Kərimova, Y.Rzazadə, cu ilin avqust ayının 9-da 78 yaşında dün- İ.Quliyeva, O. Ağayev, M. Bağırzadə və yasını dəyişdi.

265 Musiqi.Opera.Balet DEKABR 85 NƏRİMAN MƏMMƏDOV 28 illiyi 1927 Bəstəkar Nəriman Həbib oğlu Məmmədov radiosunun fondunda saxlanılır. Bun- 1927-ci il dekabr ayının 28-də Naxçı- dan başqa N. Məmmədov muğamları van şəhərində anadan olmuşdur. Hələ instrumental və vokal-instrumental kiçik yaşlarından musiqi vurğunu olan şəklində nota salmış və çap etdirmiş- N. Məmmədov Asəf Zeynallı adına dir. Bakı Musiqi texnikumunun Xalq çalğı Nəşr olunan muğamları “Azər- alətləri və musiqi nəzəriyyəsi şöbəsini baycan muğamları Çahargah və Huma- bitirmişdir. Elə bu illər xalq çalğı yun” (Bakı, 1962), “Azərbaycan mu- alətləri üçün “Süita”sını bəstələyir. ğamları Bayatı-Şiraz və Şur”(Moskva, Süita görkəmli bəstəkar və dirijor Səid 1962), “Azərbaycan muğamla- Rüstəmovun rəhbərlik etdiyi Xalq rı Rast və Şahnaz” (Bakı, 1963), Ədəbiyyat Çalğı Alətləri orkestrinin ifasında “Azərbaycan muğamları Segah-zabul Muğamın nota salınması səslənib. O, təhsilini davam etdirərək və Rəhab” (Bakı, 1965), “Azərbaycan tarixindən [Mətn] /Nəriman Ü. Hacıbəyov adına Azərbaycan muğamı Çahargah” (Moskva, 1970), Məmmədov //Vəfa.- 2004.- Dövlət Konservatoriyasının tarix- “Azərbaycan muğamı Rast” (Moskva, № 4.- S.9-14. nəzəriyyə, sonralar isə bəstəkarlıq 1978) və s. olmuşdur. Bakıxanov, T. İstedad- şöbələrini uğurla bitirmişdir. Burada Azərbaycan incəsənətində mühüm lı bəstəkar, qayğıkeş müəllim [Mətn] : Nəriman C. Hacıyevdən dərs almışdır. yer tutan bəstəkar N. Məmmədov Məmmədov – 75 /Tofik Bakı- N. Məmmədov 7 simfoniyanın Azərbaycanın Əməkdar incəsənət xa- xanov // Respublika.- 2003.- müəllifi olmuşdur. Bunlardan 2-si dimi (1982), Azərbaycanın Xalq artis- 14 yanvar.- S.5. proqramlı əsərlərindəndir. 3-cü sim- ti (2005), Naxçıvan Muxtar Respub- foniya orqan üçün yazılmış və Riqa- likasının Əməkdar incəsənət xadimi Керимов, С. Творческий da müvəffəqiyyətlə səslənmişdir. 4-cü (1974), professor (2006) fəxri adları поиск, творческая simfoniya Hüseyn Cavidə, 7-ci simfo- almışdır. зрелость [Текст] : [о композитора Наримана niya Xocalı faciəsinə həsr olunmuşdur. Bəstəkar ADMM-də, AMEA- Мамедова] / С. Керимов // Onun 7 konsertindən 4-ü fortepiano ilə nın Mİİ-da çalışmışdır. O, BMA-nın Баку.- 1984.- 10 апреля.- simfonik orkestr, 7-ci konsert fleyta ilə Azərbaycan xalq musiqisinin tarixi və С.3. orkestr üçün yazılmışdır. Fortepiano nəzəriyyəsi kafedrasında çalışır. Садых-заде, Г. Памят üçün yazdığı konsertlərin ikisi Moskva бережет историю [Текст] / Н. Мамедова “Умай” по мотивам “Комсомольской” поемы С. Вургуна] /Г.Садых-заде //Советская культура.- 1982.- 27 августа.- С.4.

266 Musiqi.Opera.Balet DEKABR 85 FİRUDİN MEHDİYEV 31 illiyi 1927-2006 Opera müğənnisi Firudin Mehdi oğlu Mehdiyev nun “Məzhəkəçi”sində (Kanio), Çay- 1927-ci il dekabr ayının 31-də ana- kovskinin “Qaratoxmaq qadın”ında dan olub. Dramatik tenordur. 1957-ci (German), Üzeyir Hacıbəyovun “Ley- ildən Azərbaycan Dövlət Opera və li və Məcnun”unda (Leylinin atası), Balet Teatrında işləyib. Valideynlərini M.Maqomayevin “Şah İsmayıl”ında erkən itirən F.Mehdiyev Leytenant (Vəzir) və başqa opera tamaşalarında Şmidt adına zavodda fəaliyyətə başla- ustalıqla çıxış etmişdir. Əsas rolla- yıb. Boş vaxtlarını zavod dərnəyində rı: Həmzə bəy (“Koroğlu”), Babakişi keçirirdi. Zavodda işlədiyi zaman te- (“Sevil”), Xan (“Gəlin qayası”, Şəfiqə atr texnikumunda təhsil almağa baş- Axundova), Əziz (“Söyüdlər ağla- layır. Gündüzlər teatr texnikumunda maz”), Rəşid bəy (“Xanəndənin tale- təhsil alır, axşamlar müxtəlif teatrlar- yi”, Cahangir Cahangirov), Van Qoqun İnternetdə da kütləvi səhnələrə çıxmaq və epizo- qardaşı (“Van Qoq”, Nevit kodallı), www.kinozal.az dik rollarda oynamaqla təcrübə top- Spalanitsani (“Hofmanın nağılları”, layırdı. Bu minvalla o, 1943-cü ildən Jak Offenbax), Radames (“Aida”), az.wikipedia.org Əzizbəyov teatrında rollar oynamaqla kanio (“Məzhəkəçilər”), Birinci əsir böyük səhnəyə addımlayır. F.Mehdiyev (“İnsanın taleyi”) və s. ifa etmişdir. 1945-ci ildən texnikumu bitirənə qədər Aktyor Azərbaycan Respublikası- Musiqili Komediya Teatrında işləyir. nın Əməkdar artisti fəxri adına layiq Firudin Mehdiyev yaratdığı bir çox görülüb. obrazlarla sevilmişdir. O, C.Verdinin F.Mehdiyev 2006 cı ildə vəfat et- “Otello”, “Aida” və Bizenin “Karmen” mişdir. operalarının tamaşalarında (Otello, Radames, Xoze), habelə Leonkovallo-

267 Rəssamlıq.Heykəltəraşlıq.Arxitektura DEKABR 100 SADİQ ŞƏRİFZADƏ 5 illiyi 1912-1986 Rəssam Sadıq Hüseyn oğlu Şərifzadə (1944), “Babəkin yürüşü” (1945), 1912-ci il dekabr ayının 5-də Cənubi “Gəray Əsgərovun portreti” (1948), Azərbaycanın Ərdəbil şəhərində ana- “Göy-Göl” (1948), “Təbrizin mü- dan olmuşdur. S.Şərifzadə 1932-ci ildə dafiəsi” (1949), “Neftçi Qurban Abba- Azərbaycan Dövlət Rəssamlıq Texni- sov” (1957), “Füzuli” (1958), “Aprel kumunu bitirmişdir. Sonradan təhsilini səhəri”(1960), “M.Ə.Sabir Balaxa- artırmaq üçün Kiyev Rəssamlıq İnsti- nıda” (1962), “Lənkəranda” (1966), tutuna daxil olmuş (1936-1939) və “Novruz” (1967), “Yubiley hədiyyəsi” Moskva Rəssamlıq İnstitutunda (1939- (1981), “Quraşdırıcılar”(1972) və 40) oxumuşdur. s. tematik tablolar, mənzərələr və O, Azərbaycan Sovet boyakarı və portretlərin müəllifidir. teatr rəssamıdır. Böyakarlığın müxtəlif Bakı teatrlarında “Namus” (1933, Ədəbiyyat janrlarında əsərlər yaratmışdır. 1939-cu A.Şirvanzadə), “Bir gəncin manifes- Qasımova, E. Həyatla il “Üzüm yığımı” əsəri yaradıcılığının ti” (1950, Mir Cəlal), “Göz həkimi” xasiyyətdə [Mətn] /Elmira parlaq səhifəsidir. S.Şərifzadə teatr- (1954, İ.Səfərli), “Qəribə adam” Qasımova //Ədəbiyyat və incəsənət.- 1988.- 30 sent- dekorasiya sənəti sahəsində fəaliyyət (1956, N.Hikmət), “Kəndçi qızı” yabr.- S.5. göstərmiş, Gənc Tamaşaçılar Teatrı ilə (1963, M.İbrahimov) və s. tamaşala- Mehdiyev, İ. Gözləyək bağlı olmuşdur. “Fitnə”, “Qaraca qız”, ra bədii tərtibat vermişdir. Antifaşist görək... [Mətn]: [rəssam, “Bir gəncin manifesti” kimi tamaşa- mövzüda plakatlar və satirik rəsmlər Əməkdar incəsənət xadimi lara bədii tərtibat vermişdir. Sonralar çəkmişdir. S.Şərifzadənin yaradıcılığı haqqında] //Ədəbiyyat S.Şərifzadənin Azər-baycan Dövlət Azərbaycan SSR Əməkdar in- və incəsənət.- 1975.- 18 Dram Teatrında yaradıcılıq fəaliyyəti cəsənət xadimi Sadıq Şərifzadə 1986- yanvar.- S.9. daha müvəffəqiyyətli olmuşdur. “Se- cı il yanvar ayının 2-də Bakıda vəfat Nəsiminin surəti [Mətn] / vilya ulduzu”, “Qaçaq Nəbi”, “Ca- etmişdir. Sadıq Şərifzadə //Qobus- vanşir”, “Babək” kimi tarixi dramlara tan.- 1979.- №2.- S.41-44. tərtibat vermişdir. “Üzüm yığımı” (1939), “Babək” Габибов, Н. Садыг Шарифзаде [Текст]: [Засл. деят. искусство Аз.ССР ] Н.Габибов.- Баку: Азернешр, 1973.- 33 с.

268 Rəssamlıq.Heykəltəraşlıq.Arxitektura

DEKABR 85 ÖMƏR ELDAROV 21 illiyi 1927 Heykəltəraş

Ömər Həsən oğlu Eldarov 1927- zisiyası (ağac, 1963, Tretyakov qalere- ci il dekabr ayının 21-də Dərbənd yası, Moskva), S.Bəhlulzadənin port- şəhərində anadan olmuşdur. reti (ağac, 1966, Azərbaycan İncəsənəti 1942-45-ci illərdə Əzim Əzimzadə Muzeyi. İkinci variantı, 1968, Tret- adına Azərbaycan Dövlət Rəssamlıq yakov qalereyası) dərin ifadəliliyi və məktəbində təhsil almışdır. dinamikliyi ilə fərqlənmişdir. Onun 1951-ci ildə isə İ.Y.Repin adına Le- “Tələbə qız”, “Gənc oğlan portreti” ninqrad Boyakarlıq, Heykəltəraşlıq və (Qalvanoplastika, 1971-72, Azərb. Memarlıq İnstitutunu bitirmişdir. Mo- Şəkil qalereyası), “Bacılar” (Qalva- numental heykəltəraşlıq Ömər Elda- noplastika, 1973, müəllifin şəxsi kol- rovun yaradıcılığında mühüm yer tu- leksiyası), “Ömrün dörd çağı” (ağac, Ədəbiyyat tur. V.İ.Leninin Sumqayıtdakı abidəsi 1974, Tretyakov qalereyası) və s. port- Esmira, F. Ömər Eldarov: (T.Məmmədovla birgə, tunc, 1957), ret və kompozisiyaları üçün obrazların Məni xalqıma tanıtdıran Bakıda X.B.Natəvanın (Tunc, qranit, yığcamlığı və milli kolorit səciyyəvidir. Natəvanın heykəli, şöhrət 1960), M.Füzulinin (T.Məmmədovla Ölməzlik qorelyefində (Qalvanoplas- zirvəsinə çatdıran Heydər Əliyev abidə-ansamblı birgə, tunc, qranit, 1962), Zərdabda tika, 1977, Azərb. Şəkil qalereyası), olub [Mətn] : [Heykəltəraş H.B.Zərdabinin (tunc, qranit. 1973), 26 Bakı Komissarının qəhrəmanlığı Ö. Eldarovla müsahibə] 77-ci Azərbaycan diviziyasına (tunc, təcəssüm olunmuşdur. Eldarov Ömər /F.Esmira //Respublika.- 2005.- 12 may.- S.3. qranit, 1975), Düşənbədə S.Ayninin həm də lirik psixoloji biçimli memo- (tunc, qranit, 1978) abidələrində hey- rial abidələrin (Heydər Əliyev, Şıxəli Алиев Гейдар. Скульптеру kəltəraşlıqla memarlığın sintezinə Qurbanov, Zərifə Əliyeva, Vaqif Омару Элдарову [Текст] nail olmuşdur. Bunlardan başqa Mustafazadə, Müslüm Maqomayev, : /поздравление в связи с “Gənc qvardiyaçılar” (gips, 1951), Fikrət Əmirov, Rəşid Behbudov, Ziya 70-летием/ //Бакинский M.F.Axundovun büst-abidəsi (qra- Bünyadov və s.) müəllifi kimi tanın- рабочий.- 1997.- 23 декабря.- С.1. nit, 1953), Natəvan (mərmər, 1955), mışdır. Həyatını Azərbaycanın mədəniy- Эльдаров Омар. 1905-ci il (Xoşbəxt gələcək naminə, Президент gips, 1955), Xoşbəxtlik (tunc, 1956) yətinə, incəsənətinə həsr edən və Азербайджанской isə Ömər Eldarovun ilk işləri ol- bunlardan böyük zövq alan Ömər El- Республики (Гейдар Алиев muşdur. Heykəltəraşlığın müxtəlif darov Azərbaycan incəsənətindəki 1993 г. Указ Президента Азербайджанской janrlarında (monumental abidə, fəaliyyətinə görə “Şərəf nişanı” or- Республики о награждении portret, büst, qorelyef və s.) əsərlər deni ilə təltif olunmuşdur. O, 1962-ci О.Т.Эльдарова орденом yaratmışdır. Obrazın dərin psixolo- ildə Azərbaycan SSR-nin Əməkdar независимости) [Текст] //Бакинский рабочий.- ji xarakteristikası, yeni plastik for- incəsənət xadimi, 1967-ci ildə SSRİ 1997.- 23 декабря.- С.1. ma axtarışları onun əsərlərinin baş- Rəssamlıq Akademiyasının müxbir Скульптор –романтик lıca xüsusiyyətlərindəndir. Üzeyir üzvü, 1958-ci ildə SİKP-nın üzvü və Омар Эльдаров: о том, Hacıbəylinin qəbirüstü abidəsi (tunc, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiya- как создавался, памятник qranit, 1956, Bakı), “Neftçilər” kompo- sının həqiqi üzvüdür. Натаван [Текст] // Каспий.-2007.-5 мая.-с.1.

269 • Bu bölmədə Siz 2012-ci ildə qeyd olunacaq, lakin “ayı, günü” bilinməyən yubileylər haqqında məlumat əldə edəcəksiniz

200 il M.F.Axundzadə 1812-1878 ƏLAVƏLƏR

Mirzə Fətəli Axundzadə komediyalarının türk səhnəsində görsənməsi əgər bir böyük tarixdirsə, buna iki şey bais olubdur: biri budur ki, Mirzənin komediyaları ümumiyyətlə xeyli dəyərli əsərlərdir; elə bir əsərlərdir ki, onlarla nəinki bizim yox mənziləsində olan səhnəmiz fəxr edə bilərdi, bəlkə bir belə pyeslər sair mütəmməddin millətlərin səhnələrini zinətləndirməyə qabil ola bilərdilər. Biri də budur ki, Mirzə Fətəlinin ko- mediyalarında Şərq qadını ilk dəfə səhnəyə çıxıbdır, orada danışıbdır, gülübdür, ağla- yıbdır və o orada birinci dəfə kişilər içində izhari-vücud eləyibdir.

C.Məmmədquluzadə

270 Əlavələr 2012 Milli ədəbiyyat

Azərbaycan şairi Qətran Təbrizi Əbu Mənsurun (1012-1088) аnаdаn оlmаsının 1000 illiyi Azərbaycan şairi Vaqif Molla Pənahın (1717-1797) аnаdаn оlmаsının 295 illiyi XIX əsr görkəmli Azərbaycan şairi Mirzə Şəfi Vazehin (1792-1852) аnаdаn оlmаsının 220 illiyi Azərbaycan şairəsi Qonçabəyimin (təq.1827-?-) аnаdаn оlmаsının 185 illiyi Azərbaycan şairi Nəbati Seyid Əbdülqasım Möhtərəm oğlunun (1812-1873) аnаdаn оlmаsının 200 illiyi Azərbaycanın Əməkdar incəsənət xadimi Babayev Əbdülhüseyn Mikayıl oğlunun (1877-1961) аnаdаn оlmаsının 135 illiyi Azərbaycan yazıçısı Sadıqzadə Hüseyn Mirkazım oğlunun (Seyid Hüseyn) (1887-01.08.1938) аnаdаn оlmаsının 125 illiyi Tərcüməçi, publisist İbrahimov Xəlil İbrahim oğlunun (1892-1938) аnаdаn оlmаsının 120 illiyi Şair, ədəbiyyatşünas Əlizadə Hümmət Əli oğlunun (1907-1941) аnаdаn оlmаsının 105 illiyi Dramaturq Hümmətov İsgəndər Məhəmməd oğlunun (İsgəndər Coşqun) (1927-10.12.1996) аnаdаn оlmаsının 85 illiyi Xarici ədəbiyyat

İraq şair və tədqiqatçısı, ədəbiyyatşünas Bəndəroğlu Əbdüllətifin (1937- 07.02.2008) аnаdаn оlmаsının 75 illiyi Tarixdə bu gün

Bizans memarlığının görkəmli abidəsi, Ayasofiya – Müqəddəs Sofiya Məbədinin (532-537) yaranmasının 1480 illiyi Araz çayı üzərində Xudafərin körpüsü salınmışdır (1027) Ağa Məhəmməd şah Qacarın Şimali Azərbaycana yürüşləri başlanmışdı (1742-1797) Ağa Məhəmməd şah Qacarın Şuşaya ikinci hücumu və qalanın təslim olması (1797) Bakıda konka nəqliyyatı işə düşmüşdür (1887) Bakıda ilk rus-Azərbaycan məktəbinin əsası qoyulmuşdur (1887) Qarabağ xanlığı ləğv edilmişdir (1822) Mirzə Camal Cavanşir “Qarabağ tarixi” əsərini yazmışdır (1847) İlk dəfə alman coğrafiyaşünası Ferdinand fon Rixthofen tərəfindən Böyük

271 ipək yolu termini işlədilmişdir (1877) M.Ə. Rəsulzadə tərəfindən “Müsəlman gənclik təşkilatı” yaradılmasının (1902) 110 illiyi “Leyli və Məcnun” operasının (1907) yazılmasının 105 illiyi “Səadət” xeyriyyə cəmiyyətinin açılmasının (1907) 105 illiyi Tanınmış xeyriyyəçi Hacı Əjdərbəy Aşurbəyov tərəfindən Bakı şəhərində Hacı Əjdərbəy məscidi (Göy məscid) tikilib istifadəyə verilmişdir (1912) Azərbaycan Dövlət Sirkinin açılmasının (1912) 100 illiyi Bakı-Tiflis arasında birbaşa teleqraf xətti çəkilmişdir (1912) Azərbaycan Prokurorluğunun yaranmasının (1922) 90 illiyi Zaqafqaziya Sovet Sosialist Respublikaları Federativ İttifaqının yaranması və Azərbaycan SSR-in ona daxil olması (22.12.1922) Naxçıvan Sovet Sosialist Respublikası Azərbaycanın tərkibində olmaqla Muxtar Respublika elan edilmişdir (1922) Azərbaycan Rəssamlar İttifaqının yaranmasının (1932) 80 illiyi BDU-nun Kitаbхаnаçılıq fаkültəsinin yаrаdılmаsının (1947) 65 illiyi Badamlı Mineral Sular Zavodu fəaliyyətə başlayıb (1947) İçərişəhərin qala divarlarının bərpa edilməsi (1952-1957) Televiziya və Radio verilişlərinin həftəlik proqramı çap olunmağa başlamışdır (aprel 1957) Bakı-Krasnovodsk Bərə Yolunun açılmasının (1962) 50 illiyi Nəriman Nərimanovun Xatirə Muzeyinin yaradılmasının (1977) 45 illiyi Xankənddə Azərbaycanın ayrılmaz hissəsi olan Dağlıq Qarabağın Ermənistana birləşdirilməsi məqsədi güdən bədnam erməni seperatçıları baş qaldırmışdır (11.1987) Azərbaycan Avropa Təhlükəsizlik və Əməkdaşlıq Müqaviləsinə qoşulmuşdur (1992) Siyasət. Hərbi iş

Sacilər dövlətinin başçısı Yusif İbn Əbu Sac Divdadın (912-927) аnаdаn оlmаsının 1100 illiyi Azərbaycan sərkərdəsi, dövlət xadimi, səyyah Oruc bəy Bayatın (1567- 1605) аnаdаn оlmаsının 445 illiyi Qacarlar sülaləsinin banisi, İran şahı Ağa Məhəmməd şah Qacarın (1742- 1797) anadan olmasının 270 illiyi Azərbaycanın Xalq qəhrəmanı Məmmədov Məmməd Əli oğlunun (1887- 18.09.1919) (Qatır Məmmədin) аnаdаn оlmаsının 125 illiyi Böyük Vətən müharibəsi Qəhrəmanı, həkim Rüstəmbəyova Aliyə Fətulla qızının (1907-1942) аnаdаn оlmаsının 105 illiyi Dövlət xadimi və alim Aydınbəyov Salam Müqtədir oğlunun (1912-1967) аnаdаn оlmаsının 100 illiyi Dövlət xadimi, jurnalist Seyidzadə Bağır Qasım oğlunun (1912-1968) аnаdаn оlmаsının 100 illiyi Sоvеt İttifаqı Qəhrəmаnı Məmmədоv Qаfur Nəsir oğlunun (1922- 19.10.1942) аnаdаn оlmаsının 90 illiyi 272 Dövlət xadimi Namazəliyev Qurban Hüseyn oğlunun (1947-20.11.1991) аnаdаn оlmаsının 65 illiyi Tarix.Din

Ərəb tarixçisi Əbu Abdullah Məhəmməd ibn Ömər əl-Vaqidinin (747-823) аnаdаn оlmаsının 1265 illiyi Coğrafiya. Geologiya

Azərbaycanın Əməkdar elm xadimi, geodezisti Əliyev Məmmədqasım Hüseyn oğlunun (1882-20.07.1967) аnаdаn оlmаsının 130 illiyi Geologiya-minerologiya elmləri doktoru, professor Ağayev Vahid Bəhram oğlunun (1937) аnаdаn оlmаsının 75 illiyi Geologiya-minerologiya elmləri doktoru, professor Babayev Nəriman İbadulla oğlunun (1937) аnаdаn оlmаsının 75 illiyi Musiqi. Opera. Balet

Azərbaycan xanəndəsi Fərzəliyev Məşədi Məmmədin (1872-1962) аnаdаn оlmаsının 140 illiyi Azərbaycanın Əməkdar incəsənət xadimi, tarzən Mənsurov Mənsur (Mirzə Mənsur) Məşədi Məlik oğlunun (1887-30.06.1967) аnаdаn оlmаsının 125 illiyi Əməkdar incəsənət xadimi, tarzən Məşədibəyov Ağası Abutalıb oğlunun (1912-1984) аnаdаn оlmаsının 100 illiyi Teatr. Kino.Estrada.Sirk

Azərbaycanın Əməkdar artisti, aktyor Kazımovski Mirmahmud Mirələkbər oğlunun (1882-01.12.1940) аnаdаn оlmаsının 130 illiyi Teatr tənqidçisi, teatrşünas Hacınski Cəmo Süleyman oğlunun (Cəmo bəy Hacınski) (1887-1942) аnаdаn оlmаsının 125 illiyi Azərbaycanın Əməkdar artisti, aktrisa Məmmədova Əzizə Əbdülbaği qızının (1892-14.08.1961) аnаdаn оlmаsının 120 illiyi Azərbaycanın Əməkdar artisti, aktrisa Lizina Nataliya Davıdovnanın (İsmayılova) (1892-1957) аnаdаn оlmаsının 120 illiyi Azərbaycanın Əməkdar artisti, aktyor Məmmədov Əhməd Musa oğlunun (1897-1953) аnаdаn оlmаsının 115 illiyi Azərbaycanın Əməkdar artisti, SSRİ Dövlət Mükafatı laureatı, aktrisa Kələntərli Münəvvər Səməd qızının (1912-05.02.1963) аnаdаn оlmаsının 100 illiyi Rəssamlıq. Heykəltəraşlıq.Arxitektura

Azərbaycan memarlığının görkəmli nümayəndəsi Əcəmi Əbubəkroğlu Naxçıvaninin (XII əsrin 20-ci illəri – XII əsrin sonu) аnаdаn оlmаsının 800 illiyi Azərbaycan rəssamı Nəzərli Nəcəfqulu Cavad oğlunun (Nəcəf Rasim) 273 (1882-1929) аnаdаn оlmаsının 130 illiyi Azərbaycan heykəltəraşı Quliyev İbrahim Hilal oğlunun (1902-1041) аnаdаn оlmаsının 110 illiyi Folklor

Aşıq-şair Talıb Ələsgər oğlunun (Aşıq Talıb) (1877-21.05.1979) аnаdаn оlmаsının 135 illiyi Mədəniyyət. Elm. Maarif

Azərbaycanın ilk maarifpərvər qadınlarından biri Əfəndizadə Şəfiqə Məhəmmədəmin qızının (1882-29.07.1959) аnаdаn оlmаsının 130 illiyi Azərbaycan milyonçusu Ağa Musa Nağıyevin (Musa Nağıyev) (1842-1919) anadan olmasının 170 illiyi Neft

Neftçi, SSRİ-nin Əməkdar mühəndisi, Dövlət Mükafatı laureatı Əliyev Məmmədəli Dostəli oğlunun (1912-1965) аnаdаn оlmаsının 100 illiyi Kitabxana işi. Kitabxanaşünaslıq

Cəlilabad rayon Mərkəzi kitabxanasının yaranmasının (1922) 90 illiyi M.S.Ordubadi adına Naxçıvan Muxtar Respublika Kitabxanasının yaranmasının (1922) 90 illiyi Nəsimi rayon X.R.Ulutürk adına kütləvi kitabxananın yaranmasının (1927) 85 illiyi O.Sarıvəlli adına Əmircan qəsəbə kütləvi kitabxanasının (1932) 80 illiyi Gədəbəy rayon Mərkəzi Kitabxanasının yaranmasının (1932) 80 illiyi Quba rayon Mərkəzi kitabxanasının yaranmasının (1932) 80 illiyi Şəmkir rayon Mərkəzi kitabxanasının yaranmasının (1932) 80 illiyi Bilgəh qəsəbə kütləvi kitabxanasının yaranmasının (1937) 75 illiyi Culfa rayon Mərkəzi kitabxanasının yaranmasının (1937) 75 illiyi Şüvəlan qəsəbə kütləvi kitabxanasının yaradılmasının (1947) 65 illiyi İmişli rayon Mərkəzi kitabxanasının yaranmasının (1947) 65 illiyi İsmayıllı rayon Mərkəzi kitabxanasının yaranmasının (1947) 65 illiyi Abşeron rayon Mərkəzi kitabxanasının (1952) 60 illiyi Yasamal rayonu Q.Musabəyov adına kütləvi kitabxananın (1957) 55 illiyi Xanlar rayon Mərkəzi Kitabxanasının yaranmasının (1962) 50 illiyi Bərdə rayon Mərkəzi kitabxanasının yaranmasının (1967) 45 illiyi Sahil qəsəbə kütləvi kitabxanasının yaranmasının (1977) 35 illiyi Şuşa rayon MKS-nin yaranmasının (1977) 35 illiyi Şərur rayon MKS-nin yaranmasının (1977) 35 illiyi Daşkəsən rayon MKS-nin (1982) 30 illiyi Ələt qəsəbə uşaq kitabxanasının yaranmasının (1987) 25 illiyi Samux rayon MKS-nin yaranmasının (1992) 20 illiyi Siyəzən rayon MKS-nin yaranmasının (1992) 20 illiyi 274 Milli ədəbiyyat

2012 1000 QƏTRAN TƏBRİZİ illiyi 1012-1088 Şair Qətran Təbrizi 1012-ci ildə Təbriz ya- Qətran bir müddət Naxçıvanda, yerli xınlığındakı Şadi-abad kəndində anadan hakimlərin saraylarında yaşadıqdan son- olmuşdur. Şairin tam adı Əbu Mənsur ra vətəni Təbrizə dönür. Qətran Təbrizi Qətran Cili Azərbaycanidir. İlk təhsilini hələ sağlığında ikən istedadlı şair, müd- Şadi-abadda almış, sonra Təbrizdə oxu- rik filosof və alim kimi bir çox ölkələrdə muşdur. şöhrət qazanır. Özünün yazdığına görə, Qətran Təbrizinin zamanında Şədda onu Xorasanda və İraqda yaxşı tanıyır və dilər dövlətinin paytaxtı olan Gəncə çox sevirdilər. inkişaf etmiş bir şəhər idi və Şərqin bir Qətran “Tövsnamə”, “Quşnamə”, “Va- çox ölkələrindən alimlər, şairlər, memar- miq və Əzra” adlı əsərlərin, habelə əsasən lar, sənətkarlar Gəncəyə axışırdı. Qətran qəsidələrdən ibarət iri həcmli divanın da təhsilini başa vurduqdan sonra buraya müəllifidir. gəlir. O, tezliklə Gəncədə Şəddadilərin sa- XII əsrdə yaşamış Orta Asiya şairi rayına dəvət olunur və az bir vaxtda böyük Rəşid Vətvat yazır ki, o ömrü boyu bircə nüfuz qazanır. Həmin dövrdə ölkənin ba- həqiqi şair tanımışdır - həkim (müdrik) Ədəbiyyat şında Əbdülhəsən Ləşkəri dururdu və təbii Qətran Təbrizini. Divan [Mətn] /Qətran ki, Qətran da bir çox şerlərini ona və onunla Qətran poeziya ilə gənc yaşlarından Təbrizi .- Bakı: EA-nın nəşri, 1967.- 440 s. əlaqədar baş vermiş hadisələrə həsr edir. Bu məşğul olmağa başlamış və bu sahədə şerlərdən çıxış edərək, Qətranın Gəncədə böyük yaradıcılıq uğurları qazanmış- Süleymanlı, Ş. Azərbaycan ədəbiyyatı [Mətn]: ən qədim yaşadığı dövrü müəyyənləşdirmək müm- dı. Şeir yaradıcılığında əsas yeri döv- dövrlərdən 1920-ci ilədək kündür. Misal üçün, bir şerində Qətran rün müxtəlif hökmdarlarını tərif edən S.Süleymanlı.- Bakı, 2008.- Rəvvadilər dövlətinin başçısı Əbu Man- qəsidələr tutur. Bu əsərlər müasir oxucu 414 s. sur Vəhsudanın Əbdülhəsən Ləşkərinin və tədqiqatçılar üçün qəsidələrdə mədh qonağı kimi Gəncəyə gəlişindən danışır. olunan qəhrəmanların saraylarında baş Qətran yaradıcılığını araşdıran alimlərin verən tarixi hadisələri öyrənmək və an- fikrincə, bu görüş 1035-1040-cı illər ara- lamaq baxımından çox qiymətlidir. Mi- sında baş verə bilərdi. 1042-ci ildə isə sal üçün, Qətran Təbrizinin şeirlərində şair artıq Təbrizdə şəhərin yarısını yerlə oğuzların Azərbaycana bir neçə yürüşü yeksan etmiş dəhşətli zəlzələnin şahidi öz əksini tapmışdır ki, həmin məlumatlar olmuşdu. Deməli, Qətran Təbrizə bu təbii indi bizim üçün böyük əhəmiyyət daşıyır. fəlakətdən əvvəl qayıtmışdı. Lakin bir çox Orta əsr mənbələrinə əsaslanan tədqiqatçılar Qətranın Gəncəyə zəlzələdən Azərbaycan tədqiqatçıları qeyd edirlər sonra gəldiyini göstərirlər. Görünür, şai- ki, Qətran Təbrizi fars leksikoqrafiyası rin yenidən Gəncəyə dönüşünü də istisna tarixində fars dilinin ilk izahlı lüğətinin etmək olmaz. 1046-cı ildə Qətran Təbrizdə yaradıcısı olmuşdur. Qətran 1088-ci böyük İran şairi və filosofu Nasir Xosrov- ildə Təbrizdə dünyasını dəyişmiş və la görüşür. Nasir Xosrov özünün məşhur Surxab məhəlləsindəki məşhur Şairlər “Səfərnamə” əsərində Qətran adlı gözəl məqbərəsində dəfn olunmuşdur. bir şairlə görüşdüyünü qeyd edir.

275 Milli ədəbiyyat 2012 295 MOLLA PƏNAH VAQİF illiyi 1717-1797 Şair Molla Pənah Vaqif 1717-ci ildə Qazax dir. Ağa Məhəmməd şah Qacarın 1795-ci mahalının Qıraq Salahlı kəndində anadan ildə Şuşa üzərinə hücumu zamanı Vaqif olmuşdur. O, klassik Azərbaycan realist qalanın müdafiəsində böyük fəaliyyət poeziyasının ən qüdrətli nümayəndəsidir. göstərmişdir. Buna görə də 1797-ci ildə Şairin əsl adı Pənah, təxəllüsü Vaqifdir. Qacarın Qarabağa ikinci yürüşü zamanı Uzun müddət müəllimlik etdiyinə və sa- Şuşanı tutmuş və Vaqifi zindana saldır- vadlı olduğuna görə “Molla” ləqəbini qa- mışdır. Lakin Qacar öldürülür və Vaqif zanmışdır. həbsdən azad edilir. Bu zaman hakimiyyət O, fars və ərəb dillərində yaxşı danış- İbrahim xanın qardaşı oğlu Məhəmməd mış, astronomiya, riyaziyyat, musiqi və bəy Cavanşirin əlinə keçir. Lakin az sonra poetika üzrə geniş biliyə malik olmuşdur. Məhəmməd bəyin əmri ilə Vaqif və oğlu O, Qazaxda tanınmış alim və pedaqoq Əli ağa Şuşada öldürülür. Şəfi əfəndinin yanında oxumuşdu. Bəzi 1856-cı ildə Teymurxanşurada Vaqifin Ədəbiyyat salnaməçilər belə hesab edirlər ki, sonrakı ilk kitabı çap olunmuşdu. Daha sonralar Əsərləri [Mətn] / Molla təhsilini Gəncədə və yaxud Təbrizdə alıb. Mirzə Fətəli Axundov çox zəngin bir ma- Pənah Vaqif; tərt. ed. və ön sözün müəl. H.Araslı .- Bakı Orası da məlumdur ki, Vaqif təhsilini başa terial toplayaraq, məşhur şərqşünas Adolf : Şərq-Qərb, 2004. - 264 s. vurduqdan sonra əvvəlcə Qazaxda, sonra Berjeyə vermişdir. Berje isə bunları 1867- Durnalar [Mətn] : Bayram isə Qarabağda məscid nəzdində fəaliyyət ci ildə Leypsiq şəhərində nəşr etdirmişdir.. oldu; Sevgilim, Ləblərin göstərən mədrəsədə dərs demiş və elə bu- Eyni zamanda Vaqifin irsi ilə Azərbaycan yaquta bənzər; Kür qıra- rada da Molla Pənah adını almışdır. Bu poeziyası nümunələrindən iri bir anto- ğının əcəb seyrangahı var //Azərbaycan.- 2006.- № zaman onun alimliyi haqqında xəbərlər logiya tərtib etmiş Zaqafqaziya müftisi 2.- S.3-4. Molla Pənahın vətəninin hüdudlarından Hüseyn Əfəndi Qayıbov olmuşdur. İnqi- Cəmil, A. Vaqifdən başlanan çox-çox uzaqlara yayılır. Hətta xalq ara- labdan sonrakı dövrdə Vaqifin əsərlərinin yol [Mətn] / Adil Cəmil; sında belə bir məsəl də yaranır: “Hər oxu- toplanması və nəşri sahəsində Salman elmi red. K.Hüseynoğlu .- yan Molla Pənah olmaz”. Mümtazın böyük xidmətləri olmuşdur. Bakı : Vektor , 2006.- 84 s. O, 1759-cu ildə Qazaxın Gürcüstanla Vaqif şərq poeziyasının bütün klassik Kazımlı, K. Həmişə təravətli sərhəd kəndlərində qarışıqlıq olduğu üçün formalarından istifadə etmişdir. O, qəzəl, poeziya [Mətn] / Kazım Ka- zımlı // Yeni Mədəni-maarif ailəsi ilə birlikdə əvvəlcə Tərtərbasara, təcnis, müxəmməs, müstəzad, müəşşərə, .- № 6.- 2008.- S.76. sonra isə Pənahabada (Şuşa) köçmüşdür. müşairə, məsnəvi və mərsiyələr yazmış- Şairlər vətəni bizim Müəllimliklə məşğul olan Vaqif ağlı, sa- dır. Ancaq onun yaradıcılığının böyük tərəflər... [Mətn]: poezi- vadı və hazırcavablığı ilə Qarabağ xanı bir qismi, aşıq poeziyasından götürülmüş ya antologiyası /tərt.: S. İbrahim xanın diqqətini cəlb etmiş və qoşma növündə yazılmış şeirlər təşkil et- Əhmədli, B. Vüsal; red.: F. Ləman, R. Kamal .- Bakı : saraya dəvət olunmuşdur. O, sarayda mişdir. Həmin şeirlərin dili xalqın canlı MBM , 2010.- 746 s. əvvəlcə eşikağası, yəni daxili işlər na- danışığına çox yaxındır. Vaqif ərəb və fars ziri daha sonra baş vəzir kimi fəaliyyət mənşəli sözlərdən bacardıqca az istifadə göstərib. Özünün yüksək savadı və elmi etmişdir. Vaqifin şeirlərinin çoxu qoşma biliyi ilə o, burada da hamının rəğbətini janrındadır. Qoşmaların əsas mövzusu saf qazanmışdır. Birinci vəzir olduqdan sonra və real məhəbbəti tərənnüm etməkdədir. xanlığın xarici siyasətinə rəhbərlik etmiş-

276 Milli ədəbiyyat 2012 220 MİRZƏ ŞƏFİ VAZEH illiyi 1792-1852 Şair

Mirzə Şəfi Kərbəlayı Sadıq oğlu Vazeh ədəbi fəlsəfi mübahisələr də gedirdi. 1792-ci ildə Gəncədə, bənna ailəsində ana- 1852-ci ildə o, Tiflis gimnaziyası- dan olmuşdur. Mirzə Şəfi o vaxt Gəncədə nın Şərq dilləri müəllimi İ.Qriqoryevlə yaşayan qabaqcıl fikirli Hacı Abdullanın birlikdə Azərbaycan dilində ilk dərs himayəsində Gəncə mədrəsəsində təhsilini vəsaitini tərtib etmişdir. “Kitabi-türki” davam etdirmişdir. adlanan həmin vəsaitdən gimnaziya və Gəncə mədrəsə müdərrisləri gənc qəza məktəblərində Azərbaycan dili- Şəfinin fikirlərində dini etiqada dair ni öyrənmək üçün uzun müddət istifadə dəyişikliyi görüb ona dərs verməkdən olunmuşdur. imtina etmişlər. Mirzə Şəfi Gəncə Əsərlərində gözəlliyi tərənnüm edən mədrəsəsindən yarımçıq çıxdığı zaman şair onları ayrı-ayrı məcmuələrdə çap ərəb və fars dillərini yaxşı bilmişdir. O, etdirmişdir. Sonra isə əlyazmalarını şəxsi mütaliə yolu ilə Şərqin məşhur bir yerə toplayaraq alman dostu Frid- Ədəbiyyat alim, mütəfəkkir və şairlərinin əsərlərini rix Bodenştedtə hədiyyə vermişdir. Nəğmələr [Mətn] /Mirzə Şəfi öyrənmişdir. F.Bodenştedt həmin şeirləri almanca- Vazeh.- Bakı: Yazıçı, 1987.- 1826-cı ildə Rus-İran müharibəsi za- ya çevirərək 1850-ci ildə başqa Şərq 61 s. manı gənc Mirzə Şəfi Vazeh İrana qaç- şairlərinin əsərləri ilə birlikdə “Şərqdə Bodenştedt, F. Mirzə Şəfi mışdır. min bir gün” adlı topluda çap etdirmişdir. haqqında xatirələr [Mətn]: Bir müddət sonra, yəni XIX əsrin 30- 1851-ci ildə “Mirzə Şəfinin sərgiləri” adlı [Şərqdə min bir gün kitabın- dan] /F.Bodenştendt; alman cu illərində Gəncədə Şah Abbas məscidi kitabında nəşr etdirmişdir. dilindən tərc. edəni və ön yanındakı mədrəsədə uşaqlara nəstəliq Mirzə Şəfi Vazehin şeirlərinin Avropa- söz A.Bayramov.- Bakı: xətti ilə yazıb oxumağı öyrədən Mirzə da şöhrət qazandığını görən F.Bodenştedt Yazıçı, 1987.- 117 s. Şəfi artıq xalq arasında bir şair kimi də 1875-ci ildə özünü onların müəllifi elan Əhmədov, S. Mirzə Şəfi tanınmışdır. etmişdir. O, bildirirdi ki, “Mirzə Şəfi” Vazeh [Mətn] //Əhmədov, S. Azərbaycan tarixindən 1840-cı ildə Mirzə Şəfi Gəncəni tərk onun təxəllüsüdür, əslində isə bu adda in- yüz şəxsiyyət.- Bakı, 2006.- edib, Tiflisə köçmüş və həmin ilin noyab- san yoxdur. 268 s. rında keçmiş tələbəsi M.F.Axundovun Vazehin əsərlərini öz adına çıxarmış Əsgərli, Z. Mirzə Şəfi Vazeh köməyi ilə Tiflis qəza məktəbinə F.Bodenştedtin cinayətinin üstü uzun [Mətn] / Z.Ş.Əsgərli.- Bakı: Azərbaycan və fars dilləri müəllimi illər açılmamışdır. Alman şərqşünasları Nurlan, 2010.- 91 s. vəzifəsinə təyin olunmuşdur. ilə yaradılan əməkdaşlıq F.Bodenştedt Mümtaz, S. Mirzə Şəfi Vazeh 1844-cü ildə Mirzə Şəfi tərəfindən məsələlərinə son qoymağa imkan vermiş- [Mətn] / Salman Mümtaz.- Bakı, 2010.- 101 s. Tiflisdə “Divani-Hikmət” adlı məclis təşkil dir. olunmuşdu. Burada iştirak edənlərin çoxu Mirzə Şəfi Vazeh 1852-ci ildə Tiflisdə Yadigar, F. Mirzə Şəfi Vazeh və Bodenştedt: yozmalar və Mirzə Şəfinin yaxın dostları və şagirdləri vəfat etmiş və orada dəfn olunmuşdur. faktlar [Mətn] / F.Yadigar.- idi. Məclisdə yaxşı şeir yazmaq yarışı və Bakı: Təhsil, 2010.- 155 s.

277 Milli ədəbiyyat 2012 185 QONÇABƏYİM illiyi 1827 Şairə

Qönçəbəyim təqribən 1827-ci ildə nur. Ehsan xanla tanış olan gürcü Naxçıvanda anadan olub. “Naxçıvanın şairi N.Barataşvili Naxçıvanda ikən sonuncu xan”ı olan Ehsan xanın qızı- onunla görüşmüş (1845), yaradıcılığı dır. ilə maraqlanmış, ona şeir həsr etmiş 1837-ci ildə Naxçıvanda açılmış (“Qoncabəyimin nəğməsi”), bir şeirini rus məktəbinə daxil olmuş, rus və fars gürcü əlifbası ilə köçürərək, tərcümə dillərini öyrənmiş, Şərq ədəbiyyatına olunmaq üçün Tiflisə göndərmişdi. maraq göstərmişdir. “Qönçeyi-ülfət” O, həmin şeirin məclislərdə oxunması ədəbi məclisinin iştirakçılarından üçün xanəndə Səttara və şəkili Cəfərə olmuşdur. “Bəyim” təxəllüsü ilə li- verilməsini məsləhət görmüşdü. rik şeirlər yazmışdır. “Şahzadə İb- İ.K.Yenikolopovun yazdığına görə, rahim” dastanına daxil edilən və Barataşvilinin ondan tərcümə etdiyi Bəyimin dilindən deyilən şeirlərin bir şeiri xanəndə Səttar gürcü dilində bir qisminin ona aidliyi ehtimal olu- ifa edirmiş.

Ədəbiyyat Qönçəbəyim [Mətn]/ Azərbaycan qadını ensiklopediya- sı .- Bakı, 2002.- 104 s. İnternetdə www.gender-az.org

278 Milli ədəbiyyat

2012 200 SEYİD ƏBÜLQASIM NƏBATİ illiyi 1812-1873 Şair

Seyid Əbülqasım Möhtərəm irin qəzəllərinin böyük əksəriyyətinin oğlu Nəbati 1812-ci ildə Cənubi məzmunu və ruhu onun qoşmaları ilə Azərbaycanda anadan olmuşdu. həmahəngdir. Nəbatinin “Yenə gözüm Azərbaycan ədəbiyyatının zəngin düşdü bir mah camala” ilə başlanan bədii ənənələri zəminində yetişən qoşma, gəraylı, təcnislərində gözəl, Nəbati lirik şairdir. Nəbati Azərbaycan ahəngdar bir üslub vardır. və fars dillərində yazmışdır. Ruhani Nəbatinin “Ləngəm”, “Nadir” və təhsili almış Nəbati həm əruz, həm də digər şeirlərində sufilik meylləri öz heca vəznində əsərlər yazmışdı. Onun əksini tapmışdır. şeirlərində nikbin əhval-ruhiyyə, Şairin yaradıcılığı yüksək bədii bədiilik, dil sadəliyi, gözəl lirika var- sənətkarlıqla seçilir. Əsərlərində qoşa qafiyədən, əruzdan məharətlə istifadə Ədəbiyyat dir. Ə.Nəbati güclü şairlik təbiətinə ma- etmiş, şeirlərini sadə xalq dilində yaz- Seçilmiş əsərləri [Mətn] / Seyid Əbülqasım Nəbati.- lik olmaqla bərabər, zəngin bilik sahi- mışdır. Ə.Nəbatinin təxminən 400-ə Bakı : Şərq-Qərb, 2004.- bi, gözəl natiq imiş. O, əsərlərində Şi- yaxın Azərbaycanca və farsca şeirləri 216 s. mali Azərbaycan ərazisini - Əsgəranı, ilk dəfə 1845-ci ildə Təbrizdə daş Sənsiz, ey gül [Mətn]: Ağdamı, Lənkəranı, Salyanı gəzib basmaxanasında nəşr olunmuşdur. [seçilmiş şeirlər] / Seyid dolandığını yazmışdı. Şairin yaradı- Nəbatinin əsərləri 1935, 1958, 1968- Əbülqasım Nəbati.- Bakı: cılığının əsas xüsusiyyətləri dərin li- ci ildə Bakıda, 1960-cı ildə Moskvada Gənclik, 1997.- 104 s. rika, yüksək zövq, nikbin ruh, həyata nəşr olunmuşdur. M.Arif, F.Qasımzadə, Divani-Nəbati [Mətn] / çağırış, gözələ yüksək və səmimi F.Köçərli şairin həyat və yaradıcılığı- Seyid Əbülqasım Nəbati.- Təbriz, 1991.- 139 s. münasibət, dil və üslub səlisliyidir. na aid əsərlər, məqalələr yazmış, çap Osmanoğlu, M. Nəbatinin Nəbatini məşhurlaşdıran onun qoşma- etdirmişlər. XIX əsr Azərbaycan poe- ömür yolu [Mətn] ları, təcnis və gəraylıları, eyni zamanda ziyasının inkişafında Ə.Nəbatinin ya- /M.Osmanoğlu //Elm və aşıq şeirləri olmuşdur. Şairin “Gözlər, radıcılığının böyük əhəmiyyəti vardır. həyat.- 1986.- № 7.- S.8. nə gözlər”, “Bu göz kimi göz”, “Pəri” Ə.Nəbatinin əsərləri Azərbaycan Res- Набати Сеид Абулькасум. rədifli qoşmaları poeziyanın ən publikasının Prezidentinin 12 yanvar Теджницы; Гошма gözəl nümunələrindəndir. Nəbatinin 2004-cü il tarixli Sərəncamı ilə latın [Текст] : [cтихи] // Литературный məhəbbət mövzusuna həsr olunan əlifbası ilə çap olunmuşdur. Азербайджан.- 1991.- № qəzəllərinin böyuk əksəriyyəti nisbətən Şair 1873-cü ildə vəfat etmişdir. 6.- С.4-5. sadə dildə yazılmış, həqiqi sevgi xüsu- si gözəlliklə tərənnüm edilmişdir. Şa-

279 Milli ədəbiyyat

2012 125 SEYİD HÜSEYN illiyi 1887-1938 Yazıçı

Hüseyn Mir Kazım oğlu Sadıqzadə tidai və orta məktəblərdə Azərbaycan 1887-ci ildə Bakı şəhərində dənizçi dili və ədəbiyyatının tədrisi ilə yanaşı, ailə-sində doğulmuşdur. “ Kommunist” qəzeti, “Şərq qadını” Seyid Hüseynin atası, Xəzər jurnalı redaksiyalarında və Azərbaycan dənizində gəmi kapitanı olan Mir Ka- Dövlət Nəşriyyatında işləmişdir. 1927- zım vaxtsız vəfat etdiyindən dörd ya- ci ildən hekayələrini müntəzəm çap et- şında oğlu qoca atasının himayəsində dirmişdir. qalmışdır. ibtidai təhsilə mədrəsədə Onun hekayələri toplu halda “ başlasa da babası onu çıxarıb yenicə Yeni həyat yollarında” ( 1928), “ İki açılan rus-tatar məktəbinə vermişdi. həyat arasında” ( 1934) kitablarında İbtidai təhsili bitirdikdən sonra baba- nəşr olunmuşdur. Həyatının son on sının ölümü yazıçının vəziyyətini ağır- ilində ( 1927- 1937) yeni hekayələrlə laşdırmışdı. yanaşı, gənc yazıçılara kömək Ədəbiyyat O, “ Kaspi” və “ Tazə həyat” qəzeti məqsədi, məsləhət və tövsiyələr təriqi Seçilmiş əsərləri [Mətn] / mətbəəsində mürəttib, sonra korrektor ilə ədəbiyyat mövzusunda tənqidi Seyid Hüseyn.- Bakı : Şərq- işləmişdir. Bu dövrdə onda yaradıcılı- məqalələr yazmışdır. Qərb, 2006.- 328 s. ğa güclü meyl oyanmışdır. Ədəbi ya- Bu dövrdə o, ədəbiyyat dərnəyinə Gilan qızı [Mətn] /Seyid radıcılığa 1907- ci ildə “ Ata və oğul” rəhbərlik etmişdir. “Bəhlul” və “ Hüseyn.- Bakı: Azərnəşr, 1993.- 350 s. hekayəsi ilə başlamış, “ Gilan qızı”, Kəlniyyət jurnallarının naşirlərindən “Şirinnaz”, “Kor kişinin arvadı”, “ Bir biri olmuş, “İqbal” qəzetinin (1913- Seyid Hüseyn [Mətn] //Cəlil Məmmədquluzadə ensik- küçənin tarixi” və s. əsərlərində qadın 1914) baş redaktoru işləmişdir. lopediyası.- Bakı, 2008.- azadlığını təbliğ etmiş, yeniliklərlə Repressiyanın qurbanlarından S.256. köhnəliyin mübarizəsini əks etdirmiş- olan nasir, tənqidçi Seyid Hüseyn Seyid Hüseyn [Mətn] //XX dir. cəza tədbirləri dövründə (1937) həbs əsr Azərbaycan yazıçıları: 1908-ci ildə tənqidi məqalələrlə edilmiş, 1938-ci ilin yanvarında (ensiklopedik məlumat kita- bı) .- Bak, 2004.- S.180. çıxış etmiş, Oktyabr sosialist inqila- güllələnmişdir. bından sonra geniş ictimai-pedaqoji fəaliyyətə başlamışdır. Texnikum, ib- Девушка из Гиляна [Текст] /Сеид Гусейн .- Баку: Азернешр, 1984.- 184 с. История одной улицы [Текст] /Сеид Гусейн .- Баку: Гянджлик, 1979.- 122 с.

280 Milli ədəbiyyat

120 XƏLİL İBRAHİM illiyi 1892-1938 Yazıçı

Xəlil İbrahim oğlu İbrahimov (Xəlil fəaliyyətini davam etdirmiş, “Kommu- İbrahim) 1892-ci ildə Şuşada sənətkar nist”, “Ədəbiyat”, “Kəndçi” qəzetlərində, ailəsində anadan olmuşdur. 1907-ci ildə “Maarif və mədəniyyət” jurnalında yazı- atası vəfat etmiş, xalça toxuyan ana- ları dərc edilmişdir. sının himayəsində qalmışdır. Şuşada Xəlil İbrahim “Müsavat” partiyası- Azərbaycan-rus məktəbində, Şuşa və nın üzvü, onun Şuşa şəhər özəyinin ka- Bakı realnı məktəblərində oxumuşdur. tibi olmuşdur. O, 1920-1930-cu illərdə 1909-1910-cu illərdə təqaüd almadığın- gizli fəaliyyət göstərən “Müsavat”ın dan təhsili yarımçıq qalmış, 1911-ci ildən sıralarında Azərbaycanın müstəqilliyi Sarıcalıda Qasım bəy Zakirin nəvələrinə uğrunda mübarizəsini davam etdirmiş, evdə dərs demişdir. 1913-cü ildə “Səda” Məmmədəmin Rəsulzadənin yaxın silah- qəzetində dərc olunmuş “Kənd həyatından daşı və məsləhətçilərindən olmuşdur. Ədəbiyyat lövhələr” adlı ilk oçerkini də orada yaz- Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin İbrahim, X. Daşdan keçən mışdır. süqutundan və respublikada kommu- istiqlal [Mətn] /X.İbrahim .- 1912-1913-cü illərdə Bakıda “Nəşri- nist rejimi qurulduqdan sonra Xəlil İb- Bakı : Yazıçı, 1993.- 140 s. maarif” Cəmiyyətinin Əmircandakı rahim müxtəlif vəzifələrdə çalışmaqla İbrahimova, S. Atam Xəlil məktəbində müəllim işləmişdir. 1913- Azərbaycan xalqının inkişafı ilə bağlı İbrahimi aparan gecə 1915-ci illərdə “Səda”, 1915-1918-ci müxtəlif problemlər haqqında məqalələrlə ailəmizdə hər şey sona çatdı illərdə “Açıq söz”, 1916-1917-ci illərdə qəzetlərdə çıxış etmişdir. [Mətn] /S.İbrahimova // Azərbaycan.- 2009.- 15 “Doğru söz”, 1912-1915-ci illərdə “İq- Xəlil İbrahim AXC-nin və Müsavat sentyabr.- S.7. bal”, 1915-ci ildə “Yeni iqbal”, 1914- partiyasının qabaqcıl xadimlərindən ol- İnternetdə 1920-ci illərdə “Bəsirət”, 1918-1920-ci duğu üçün 1923-cü ildə kommunist rejimi www.az.wikipedia.org illərdə “Azərbaycan” qəzetlərində, 1914- tərəfindən həbs olunur, bir qədər sonra gü- 1917-ci illərdə “Tuti”, 1917-ci ildə “Qar- nahı sübut olunmadığından azad olunur. www.google.az daş köməyi” jurnallarında ictimai-siyasi Xəlil İbrahimin tərcüməçi kimi mövzuda publisistik məqalələri və bədii Azərbaycan ədəbiyyatı qarşısında xid- yazıları dərc edilmişdir. mətləri böyükdür. O, Şekspirin, Şille- Birinci Dünya müharibəsi illərində rin, A.Tolstoyun və bir sıra başqa Qərbi beynəlxalq məsələlərə, müharibənin Avropa və rus yazıçılarının əsərlərini dəhşətlərinə həsr olunmuş “Dəhşətli yan- Azərbaycan dilinə tərcümə etmişdir. ğın qarşısında”, “Avropa müharibəsi nə Bütün bu illər ərzində Xəlil İbrahim qədər baha ilə bitəcəkdir”, “Alban inqi- “ÇK”-nın nəzarətində olmuş, 1937-ci labı”, “Kənd həyatından səhnələr” və bir ilin noyabr ayında “xalq düşməni” kimi sıra ictimai-siyasi, publisistik məqalələrlə həbs olunmuş, 4 ay sonra Azərbaycan çıxış etmişdir. SSR Xalq Daxili İşlər Komissarlığının X.İbrahim 1919-cu ildə yaradılmış 1938-ci il 11 mart tarixli qərarına əsasən Jurnalistlər və Ədiblər İttifaqının sədrinin güllələnmişdir. Stalinin ölümündən sonra müavini olmuşdur. Xəlil İbrahim bəraət almışdır. O, Azərbaycanda Sovet hakimiyyəti qurulduqdan sonra bədii-publisistik 281 Milli ədəbiyyat 2012 85 İSGƏNDƏR COŞQUN illiyi 1927-1996 Yazıçı İsgəndər Məhəmməd oğlu poeması” əsasında yazdığı pyesinə Hümmətov 1927-ci ildə Göyçay görə Respublika Lenin Komsomolu şəhərində fəhlə ailəsində doğulub. mükafatı laureatı fəxri adına layiq gö- Rayonda orta təhsil aldıqdan sonra rülüb. Bakıda M.A.Əliyev adına Teatr İnsti- Müxtəlif illərdə “Gəmidə söh- tutunun Teatrşünaslıq fakültəsinə da- bət”, “Qığılcımlar”, “Mən atamı dü- xil olub. 1952-ci ildə isə Moskvada şünərkən”, “Nəğmə dolu ürək” və M.Qorki adına Ədəbiyyat İnstitutunun s. adlı kitabları çap olunub. “Bakı poeziya şöbəsinə qəbul olub, 1955-ci Komissarları” pyesi 1986-cı ildə ta- ildə oranı bitirib. maşaya qoyulub. Tamaşaya görə Bir müddət Azərbaycan Mədəniyyət ona Azərbaycan Ali Soveti Rəyasət Nazirliyində redaktor vəzifəsində çalı- Heyətinin fəxri fərmanı verilib. şıb. İ.Coşqun 1962-ci ildən M.Qorki Dramaturq, naşir, 1954-cü ildən adına Azərbaycan Dövlət Gənc Tama- Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü şaçılar Teatrında Ədəbi hissə müdiri olan İsgəndər Coşqun 1996-cı il de- işləyib. kabr ayının 10-da vəfat edib. “Mavzoleydə” adlı ilk mətbu əsəri “Ədəbiyyat və incəsənət” qəzetində çapdan çıxıb. S.Vurğunun “Komsomol

Ədəbiyyat Ana laylası [Mətn] /İsgəndər Coşqun .- Bakı : Gənclik, 1983.- 172 s. Ömür yolu [Mətn] /İsgəndər Coşqun .- Bakı : Yazıçı, 1987.- 130 s. Səmədli, Ə. İsgəndər Coşqunla bağlı xatirələrim [Mətn] /Ə.Səmədli //Qobustan.- 2004.- №2(126).- S.52-52. Uzaq ulduzlar [Mətn] /İsgəndər Coşqun .- Bakı : Yazıçı, 1978.- 206 s.

282 Xarici ədəbiyyat

2012 75 ƏBDÜLLƏTİF BƏNDƏROĞLU illiyi 1937-2008 İraq yazıçısı

Əbdüllətif Bəndəroğlu 1937-ci ləri” (1987), Bəxtiyar Vahabzadə ildə Kərkük vilayətinin Tuz Xurmati “Seçilmiş əsərləri” (1989), Nəbi qəzasında anadan olmuşdur. Uzun illər Xəzrinin “Seçilmiş əsərləri” (1989), boyu İraq Yazıçılar birliyinin idarə “Azərbaycan hekayələri” (1991), Ka- heyətinin üzvü, Türkman yazıçılarının mil Vəli Nərimanoğlunun “Xalqın rəhbəri olmuş Bəndəroğlunun ərəb və sözü” (1991), Elçinin “On ildən sonra türkman dillərində 35 kitabı çap olu- hekayələr” (1996), Qəzənfər Paşaye- nub. vin “Altı il Dəclə-Fərat sahillərində” O, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin (1996) və s. kitabları çap etdirib. üzvü (1994), Bakı Dövlət Universi- Azərbaycanda yaradıcılığı diplom tetinin fəxri doktorudur. Sərbəst və işləri və dissertasiyalar səviyyəsində heca vəznlərində şeirlər yazan şai- geniş araşdırılan Ə.Bəndəroğlu rin Azərbaycanda “Qərənfil” (1977), 2001-ci ildə Milli Elmlər Akade- “Göylər unutmuşdu yağacağını” miyasının Nizami Gəncəvi adına (1991), “Yolun sonunadək” (2001) Azərbaycan Ədəbiyyatı Muzeyində şeirlər kitabı, professor Qəzənfər açılan “Azərbaycan-İraq ədəbiyyatı və Paşayevlə birgə “Azərbaycan folk- Mədəniyyəti”ni əks etdirən daimi eks- lor antologiyası” (İraq-türkman cildi) pozisiyada geniş yer alıb. (1999) çap olunub. Şair 2008-ci ildə vəfat edib. Bağdadda Azərbaycanla bağlı ərəb ölkələrində “Azərbaycan şeiri” (1971), “Çağdaş Azərbaycan şeirindən seçmələr” (1974), “Azərbaycan şair- Ədəbiyyat Çağdaş İraq şeirindən seçmələr [Mətn] /tərt. ed. Q. Paşayev, Ə.Bəndəroğlu.- Bakı : Elm, 2001.- 108 s. Göylər unutmuşdu yağacağını [Mətn]: [şeirlər və poemalar] /Əbdüllətif Bəndəroğlu.- Bakı : Yazıçı.- 127 s. Qərənfil [Mətn] /Əbdüllətif Bəndəroğlu.- Bakı : Gənclik, 1977.- 141 s.

283 Tarixdə bu gün

2012 HACI ƏJDƏRBƏY MƏSCİDİ 1912 (GÖY MƏSCİD )

Ötən əsrin əvvəllərində neft və Səlimxan Ağalı oğlu rəhbərlik edir. Qaf- milyonlar səltənətinə çevrilmiş Bakı qaz Müsəlmanları Ruhani İdarəsinin sədri şəhəri sürətlə inkişaf edirdi. Bu dövrdə Hacı Allahşükür Paşazadənin köməkliyi cəmiyyətin sosial-iqtisadi həyatında mü- və Hacı Səlimxanın dəstəyi ilə məsciddə hüm rol oynayan məscid və mədrəsələrin yenidənqurma işləri görülmüşdür. də sayı artmaqda idi. Ötən əsrin əvvəllərində, 1912-1913- Əjdər bəy məscidi (Göy məscid) XIX cü illərdə tanınmış xeyriyyəçi Hacı əsrin əvvəllərində “İttifaq” məscidinin Əjdərbəy Aşurbəyov tərəfindən Bakı yerində inşa edilmişdi. 1906-ci ildə Əjdər şəhərində tikilib istifadəyə verilmiş bəy Aşurbəyzadə məscidin yerini 30 ki- məscid Azərbaycanda mötəbər dini ibadət loqram qızıla satın almışdı. mərkəzlərindən biridir. Bu müqəddəs Tarixi sənədlərdən məlum olur ki, məbəd müsəlmanların birliyinin rəmzi məscidin inşası 1912-ci ildə başa çatmış- kimi əvvəllər “İttifaq” məscidi adı ilə ta- Ədəbiyyat dır. Məscid mülki mühəndis Zivərbəy nınmışdır. Əhmədbəyovun layihəsi əsasında tikil- Sonradan Əjdərbəy məscidi adlandı- Azərbaycan incəsənəti [Mətn] : Təsviri sənət, mişdir. Günbəzi göy rəngdə olduğuna görə rılan və Bakının memarlıq incilərindən dekorativ tətbiqi sənət, ona xalq arasında “Göy məscid” də deyilir. sayılan bu tarixi-mədəni abidənin memarlıq: [Göy məscid] Bakının digər məscidlərindən fərqli olaraq əsaslı təmirinin, bərpasının və aparılan .- Bakı: Litterpress nəşriyyat evi, 2010.- S.104. bu məsciddə bütün islam məzhəblərinin yenidənqurma işlərinin tamamlanmasını nümayəndələri ibadət edirlər. Burada bü- təmin etmək məqsədi ilə 25 may 2010-cu Hacı Əjdərbəy məscidi [Mətn] //Azərbaycan tün dini mərasim və bayramlar mütəşəkkil ildə Bakı şəhərində yerləşən “Əjdərbəy Respublikası məscidlərinin surətdə keçirilir. məscidinin bərpası ilə əlaqədar tədbirlər ensiklopediyası.- Bakı, Hacı Əjdərbəy məscidinin içərisində haqqında” Azərbaycan Respublikası Pre- 2001.- S.54. və eləcə də bir çox yerində Qurandan zidenti sərəncam vermişdir. Həsənoğlu, H. Azərbaycanın ayələr həkk olunmuşdur. Məscidin inter- Bu məscidin fondundan hər ay onlarla dini-tarixi abidələri, ziyarətgahları, seyidləri, yeri çox nəfis şəkildə işlənib və nəbati imkansız ailəyə yardım göstərilir. Əjdər övliyaları [Mətn] / Həşim ornamentlərlə bəzədilmişdir. Azərbay- bəyin qız nəvəsi Əsli xanıma da yardım Həsənoğlu; red. Hacı Vasim canda şura höküməti qurulandan 1943- etmək unudulmur. Məmmədəliyev.- Bakı : cü ilə qədər məscid bağlı olmuşdur. Məscidin nəzdində dini təhsil də verilir. Nasir, 2005.- 584 s. Uzun müddət məscid at saxlamaq üçün Burada ərəb və ingilis dilləri öyrədilməklə istifadə olunmuşdur. Lakin 1943-cü ildə yanaşı, Quranın oxunması da öyrədilir. İ.V.Stalin Tehran konfransına gedərkən Məscidin qapısının üstündə Merac M.C.Bağırova təcili olaraq həmin məscidi ayəsi kitabəyə salınmışdır. Digər kitabədə boşaltdırıb camaatın istifadəsinə verməyi isə məscidi inşa etdirənin adı həkk olun- tapşırmışdır. Çünki bir vaxtlar, Stalin muşdur: “Ər vağirul şərif Hacı Əjdər bəy Bakıda yaşayarkən təqiblərdən qaçıb bu ibn İbrahimbəy ibn mərhum Musabəy məsciddə gizlənmiş, canını xilas etmişdir. Aşurzadə (1275-1345)”. Hacı Əjdər bəy Məscidin 1944-cü ildə Təzə Pir İbrahimbəyov məscidin girişində dəfn məscidi ilə yanaşı fəaliyyəti bərpa olun- edilib. muşdur. Hal-hazırda məscidə Hacı 284 Tarixdə bu gün

2012 100 AZƏRBAYCAN DÖVLƏT SİRKİ illiyi 1912

Azərbaycanda qədim zamanlardan (bəstəkar), Əminə Dilbazi (baletmeyster), çövkən, atsürmə yarışları, güləş və s. Azərbaycan Xalq rəssamı Sergey Mitro- oyunlar, eləcə də meydan tamaşaları fanoviç Yefimenko və başqalarının iştira- (kəndirbazlıq) mövcud olmuşdur. Xalq kı ilə yaradılmışdır. “Azərbaycan toyu” şənlikləri və bayramlarda təşkil olunan, adlanan bu proqram 1946-cı ildə Bakıda eləcə də ayin və mərasimlərlə bağlı ta- və Moskvada, sonra isə keçmiş SSRİ-nin maşalarda, dərvişlərin göstərdikləri ov- başqa şəhərlərində göstərilmiş və 1951-ci sunlarda, məzhəkəçilərin oynadığı sati- ilədək repertuardan düşməmişdir. rik səhnəciklərdə sirk sənətinin bir çox 1950-ci illərin əvvəllərində M.Cəbra elementlərinə rast gəlinir. yılov sirk proqramını yeniləşdirmişdir. Azərbaycanda ilk stasionar sirk- Milli rəqslər yeni quruluşda hazırlanmış, heyvanxana XIX əsrin 90-cı illərində ona yeni musiqi tərtibatı və bədii tərtibat açılmışdır. Bakıda birinci sirk 1912-ci ildə verilmişdir. Ədəbiyyat açılmış, 1914-cü ildə kinoteatr avadanlığı 1987-ci ildə “Azərbaycan işıqları” adlı Xəlilzadə, F. Tamaşaçı ilə təchiz edilmişdir. 1916-cı ildə dağıdıl- tamaşası ilə yeni Azərbaycan sirk kollek- sarıdan korluğu olma- mış sirk binasının yerində Birja (indiki tivi yaradılmışdı. yan mədəniyyət ocağı Ü.Hacıbəyov) küçəsində yeni sirk binası Azərbaycan sirk ustaları müxtəlif [Mətn]: [Bakı Dövlət Sirki] /F.Xəlilzadə //Azərbaycan.- inşa edilmişdi. 1924-cü ilin dekabrında proqramlarla xarici ölkələrin bir sıra 2006.- 6 avqust.- S.6. yanğın nəticəsində bina dağılmış, onun şəhərlərində çıxışlar edirdilər. Görkəmli İbrahimov, E. Fokus [Mətn]: yerində yeni sirk binası tikilmişdir. sirk ustası Xosrov Abdullayev dünyanın Bunu siz də bacarırsınız Azərbaycanda Sovet hakimiyyəti qu- 48 ölkəsində qastrollarda olmuş, onun çı- / E.H.İbrahimov; red. rulduqdan sonra 1920-ci ildə pərakəndə xışları xarici ölkə tamaşaçıları tərəfindən R.İsmayılov.- Bakı: Altun Kitab, 2008.- 127 s. fəaliyyət göstərən sirk artistləri vahid rəğbətlə qarşılanmışdır. 1967-ci il de- qrupda birləşmişlər. 1938-ci ildə Mikayıl kabr ayının 27-də Bakı sirkinin yeni bi- Sirk [Mətn] //Azərbaycan Milli Ensiklopediyası.- Bakı, Cəbrayılov respublikada ilk dəfə olaraq nasının təntənəli açılışı olmuşdur. Burada 2007.- S.817-819. “Sirk səhnədə” estrada proqramını hazır- müxtəlif vaxtlarda görkəmli sirk ustaları lamışdır. Emil Teodoroviç Kio, İqor Emilyeviç 1939-1945-ci illərdə Azərbaycan Kio, V.Filatov, Vladimir və Yuri Durovlar, sirk artistləri ordu hissələrində, neft İrina Buqrimova, V.Doveyko və b. çıxış mədənlərində, fabrik və zavodlarda, hərbi etmişlər. Azərbaycan sirkində Azərbaycan xəstəxanalarda çıxışlar etmişlər. Respublikasının Xalq artisti, ekvilibrist və 1945-ci ildə Azərbaycan sirk kollek- heyvan təlimçisi Tofiq Axundov, əməkdar tivi yaradılmışdı. Kollektivin özəyini artistlərdən musiqi ekssentriki Ə.Əsgərov, Bakı sirkinin filialı, Azərbaycan Dövlət illüziyaçı L.Abdullayeva, həmçinin “Qa- Estradasının artistləri, bədii özfəaliyyət rışıq ekzotik heyvanlar qrupu” attrak- kollektivləri və dərnəklərinin iştirakçıları sionunun rəhbəri Cəmilə Şirvani, hava təşkil etmişlər. Azərbaycan sirk kollektivi- gimnastları R.Nəzirov və F.Nəzirov, hava nin ilk proqramı SSRİ Xalq artisti Üzeyir gimnastı və heyvan təlimçisi İ.İsrafilov Hacıbəyov, Azərbaycanın Xalq artistləri A.Rzayevin rəhbərliyi ilə aktyorlar qrupu Soltan Dadaşov (rejissor), Səid Rüstəmov və b. fəaliyyət göstərmişlər. 285 Siyasət. Hərbi iş YUSİF İBN ƏBU 2012 1100 SAC DİVDAD illiyi 912- 927 Dövlət başçısı Yusif ibn Əbu Sac Divdad 1100 il da bu dövr Azərbaycan hərb sənətinə əvvəl Sacilər dövlətinin başçısı olmuş- xas olan xüsusiyyətlər də vardı. Türk dur. IX əsrin II yarısında Azərbaycanda və ərəb hərb sistemlərinin on yaxşı yaradılmış feodal dövlətləri arasında cəhətlərini öz qoşunlarında tətbiq edən ən möhtəşəmi Sacilər dövləti idi. Yusif döyüşlərdə parlaq qələbələr qa- Bu dövlətin təməlini Sacilər zanırdı. Yusif ibn Əbu Sac qısa müddət sülaləsinin banisi “Afşin” ləqəbli ərzində Azərbaycan ərazisində keçirdi- Əbu Sac Divdad qoymuş, böyük oğlu yi əməliyyatlar nəti-cəsində iri feodal Məhəmməd ibn Əbu Sac Divdad hakimlərini özünə tabe edir, dövlətin isə onun iqtisadi inkişafını təmin et- birləşdirilməsinə maneçilik törədənlər mişdir. Əbu Sacın kiçik oğlu Yusifin öldürülürdü. Beləliklə, Yusif ibn Əbu hakimiyyət illəri Sacilər dövlətinin ən Sac Azərbaycan torpaqlarını ilk dəfə parlaq illəri sayılır. vahid Azərbaycan dövləti hüdudların- Güclü ordu hesabına xilafətdən da birləşdirən hökmdar olur. asılılığı ləğv etmiş, Bizans qoşunları- Şimali və Cənubi Azərbaycan nı geri atmış Yusif bütün Azərbaycanı əvvəllər vahid şəkildə yalnız ya- öz hakimiyyəti altında birləşdirmişdir. delli dövlətlərin (Sasanilər, Ərəb Azərbaycandan kənarda olan bir xilafəti) tərkibində olmuşdur. Bütün çox ərazilər də onun dövlətinə Azərbaycanı özündə birləşdirən ilk birləşdirilmişdir. yerli dövlət isə Sacilər dövləti ol- Sacilər dövlətinin ən parlaq dövrü muşdur. Öz qüdrətli ordusu ilə Yusif Məhəmməd ibn Əbu Sacın qardaşı Yu- Azərbaycan sərhədlərinə yaxınlaş- sif ibn Əbu Sacın adı ilə bağlıdır. mağa cəhd göstərən Bizans xristian Qardaşının vəfatından sonra dövlətinin qoşunlarını geri oturdur. hakimiy-yətə gələn Yusifin ordusu re- Azərbaycan kimi əhəmiyyətli coğ- gionun ən qüdrətli ordusu hesab edilir- rafi mövqeyə malik və böyük gəlir di. Sacilər dövlətinin hərb təşkilatı öz gətirən ölkənin əllərindən çıxmasından sadəliyi ilə seçilirdi. hiddətlənən və Yusifin güclənməsindən Dövlət başçısı baş komandan vəzi- ehtiyat edən ərəb xəlifələri Sacilər fəsini icra edir, sərləşkər titulunu da- dövlətini dağıtmağa çalışırlar. şıyan sərkərdə əsgəri qoşun və isteh- Onlar müxtəlif təxribatlar törədir, kam qarnizonlarına, hacib ol-xass quldur dəstələri, sui-qəsdlər yolu ilə titulunu daşıyan sərkərdə isə qvardi- Yusifi aradan götürməyə çalışırlar. Bü- ya dəstələrinə başçılıq edirdi. Sacilər tün bu səylər puça çıxdıqda onlar hərbi dövlətinin hərb sənəti bir tərəfdən gücə əl atmaq qərarına gəlirlər. Ərəb regionun iqtisadi, sosial və siyasi in- qoşunları Azərbaycan sərhədlərinə kişafından asılı olmuş, digər tərəfdən toplanmağa başlayır. isə ümum-müsəlman-ümumtürk hərb Bu xəbər Yusifə çatan kimi sürətlə sənəti ilə sıx bağlı olmuşdur. hərəkət edərək Rey, Zəncan, Əbhər və Buna baxmayaraq Sacilər ordusun- Qəzvin şəhərlərini tutur. O, sərkərdəlik 286 məharəti göstərərək 7 minlik ordu ilə ildə ləğv edilmişdi. Bu ərazilər isə gah xəlifə Xaqan əl-Müflihinin 20 minlik Sasanilər, gah Bizans, gah da Ərəb qoşununu məğlub edir. Xəlifə yeni xilafəti tərkibinə daxil olurdu. 921- ordu toplayır və Yusifə qarşı ikinci ci ildə Yusif Ərməniyyəni ərəblərin ordu göndərir. əlindən alır. Cənubi Azərbaycanın Sərab şəhəri Bu dövrdə islamın müqəddəs yaxınlığında ağır döyüş baş ve- şəhərlərinə qarşı böyük təhlükə yaran- Ədəbiyyat rir. Bu döyüşdə də Yusif qalib gəlir. mışdı. Ərəbistanda, Bəhreyn ərazisində Əhmədov, S. Yusif ibn Qələbələrdən arxayınlaşan Yusif ordu- qərmətilər adı ilə tanınan təriqət mey- Əbu Sac Divdad// nu buraxır və xırda dəstə ilə Ərdəbilə dana gəlmiş və qərmətilər islamın Azərbaycan tarixindən yüz yollanır, lakin 919-cu ildə ərəblər müqəddəs şəhərləri və ziyarətgahlarına böyük şəxsiyyət [Mətn] /S.Əhmədov.- Bakı: Ayna, tərəfindən əsir götürülür. Sacilər hücum etməyə başlamışdılar. 2006.- 267 s. dövlətinin başsız qalmasından istifadə Onlar xəlifənin qoşunlarını məğlu- İnternetdə edən xəlifə sərkərdə Məhəmməd biyyətə uğradırlar. Yusif bilirdi ki, bir əl-Fariqini böyük ərəb qoşunu ilə zamanlar onun atası və böyük qar- http://az.wikipedia.org Azərbaycanın üzərinə göndərir. daşı Məkkə və Mədinə şəhərlərinin Yusifin əsir düşməsi xəbərini alan təhlükəsizliyini can-başla təmin Bizans imperatoru da Azərbaycan etmişlər. üzərinə qoşun çəkir. Azərbaycan bö- Odur ki, qərməti hücumu təhlükəsi yük təhlükə ilə üzləşir. Lakin Yusi- yarananda o, öz qoşunlarının bir qis- fin sadiq silahdaşlarından Subuk adlı mi ilə cənuba doğru yürüş edir. Bir sərkərdə Sacilər dövlətinin bütün qo- neçə döyüşdə qərmətiləri geri atan şunlarını toplayır və əl-Fariqini dar- Yusif 927-ci il dekabrın sonunda Kufə madağın edir. Daha sonra o, sürətli yü- şəhərinin qarşısında baş verən döyüşdə rüş edərək Dvin istiqamətindən hücum ağır yaralanır və islam amalları uğrun- edən Bizans qoşunlarına həmlə edir və da şəhid olur. onları geri oturdur. 929-cu ildən başlayaraq Sacilər Xəlifə Azərbaycanı tuta bilməyə- dövlətini qulamlar arasından çı- cəyini görüncə Yusiflə düşmən de- xan sərkərdələr idarə etməyə baş- yil, müttəfiq olmaq istəyir. O, Yusifi layır. Beləliklə, Yusif ibn Əbu Sac həbsxanadan azad edir. Onu müstəqil Azərbaycan tarixinə bütün Azərbaycan Sacilər dövlətinin başçısı kimi tanıyır. torpaqlarını ilk dəfə vahid Azərbaycan Yusif Rey, Qəzvin, Əbhər və Zəncanı dövləti hüdudlarında birləşdirən hökmdar, öz dövlətinə birləşdirir. görkəmli sərkərdə və islamın müqəddəs Daha sonra o, Van gölündən qərbdə yerləri uğrunda şəhid olmuş döyüşçü kimi yerləşən Ərməniyyə vilayətini tutur. daxil olur. Əslində, son erməni dövləti 387-ci

287 Siyasət. Hərbi iş

2012 445 ORUC BƏY BAYAT illiyi 1567-1605 Diplomat

Azərbaycanlı türklərindən olan dip- bələdçisi olur. lomat, səyyah, sərkərdə, tarixçi Oruc Baş səfirlik Lissabona yollanır. Lis- bəy Bayat (Don Juan) Sultanəli bəy oğlu sabondan yola düşəndə səfirin dörd 1567-ci ildə İranda anadan olmuşdur. katibindən üçü – Əliqulu bəy, Bünyad Azərbaycan xalqının tarixində elə bəy, Oruc bəy Avropada qalıb xristianlı- şəxsiyyətlər var ki, onlar öz həqiqi adla- ğı qəbul edəcəklərini bildirir. Oruc bəy rı ilə deyil, daha çox sonradan götürülmə Bayat xristianlığı qəbul edərkən kraliça adları ilə tanınırlar. Bu və ya digər Marqarita onun xaç anası olmuş və “ Don səbəblərdən vətəndən ayrı düşən belə Xuan ( bəzi mənbələrdə Don Juan) Per- şəxsiyyətlərdən bəziləri hətta dünya sidski” adını da Oruc bəyə o vermişdir. elminə, mədəniyyətinə böyük töhfələr də Səfəvi dövlətini ümumən “ İran vermişlər. dövləti” adlandıran avropalılar onun Belə taleli insanlardan biri də bayat tay- vətəndaşlarına da fars kimi baxırdılar. La- fasından olan Oruc bəydir ki, öz dövründə kin Oruc bəy haqqında qalmış sənədlərdə Ədəbiyyat o, “Don Xuan ( Juan ) Persidski” kimi ta- onun “ türk” olması xüsusi qeyd edilmiş- Əhmədov, S.Oruc bəy Bayat nınmışdır. Azərbaycan tarixinə Oruc bəy dir. Kral III Filippin əyanları sırasına da- // Azərbaycan tarixindən yüz şəxsiyyət [Mətn] Bayat sərkərdə, diplomat, səyyah, dövlət xil edilən Oruc bəy Don Xuan ən yüksək /S.Əhmədov.- Bakı: Ayna xadimi, tarixçi kimi daxil olub. dairələrdə hörmətlə qarşılanırmış. mətbu evi, 2006.- S.76. Oruc bəyin atası Sultanəli bəy tay- Avropada Səfəvi dövləti haqqında olan Hüseynbəyli, E. fanın başçılarından biri olmuş və mənfi təsəvvürləri təkzib etmək məqsədi Azərbaycanlı Don Juan Azərbaycan Səfəvilər dövlətinin görkəmli ilə Oruc bəy “Oruc bəyin kitabı ” adlı ta- [Mətn] : [roman-ekskurs] sərkərdələrindən sayılmışdır. rixi əsər yazmışdır. Kitabda onun iştirak /E.Hüseynbəyli.- Bakı: Vek- tor nəşrlər evi, 2009.- 259 s. 1585-ci ildə Təbriz uğrunda gedən etdiyi səfirlik haqqında, fəaliyyətlərinin döyüşlərdə Sultanəli bəy həlak olur. məqsədi barədə söhbət açılır. Azərbaycan Эфендиев, О. Азербайджанское Oruc bəy qoşun komandirinin əmri ilə və İranın ən qədim dövrlərdən başlamış государство Сефевидов bayat tayfasının döyüşçülərindən ibarət tarixi qısa və parlaq formada nəql edi- в XVI веке [Текст] dəstəyə başçı təyin edilir. Hərb meydanın- lir, sonra isə Səfəvilər dövləti, onun tari- /О.Эфендиев.- Баку, 1981. da mərdliklə vuruşan Oruc bəy dəfələrlə xi, quruluşu, iqtisadiyyatı, etnik tərkibi, İnternetdə təltif olunur. adət- ənənələri, ordusu haqqında geniş www. az.wikipedia.org I Şah Abbas osmanlılara qarşı məlumatlar verilir. yürüşə hazırlaşmağa başlayır və Avropa Avropada Azərbaycana münasibətin dövlətləri ilə ittifaq yaratmaq qərarına müsbət tərəfə dəyişilməsində bu kitabın gəlir. Bu məqsədlə Avropa ölkələrinə böyük rolu olmuşdur. Don Juanın İspani- səfirlik göndərilməli idi və şah səfirliyin yada sonrakı həyatı barədə heç nə məlum tərkibinə Oruc bəyi də daxil edir. Avro- deyil. Bircə o məlumdur ki, 1605-ci ilin 15 paya göndərilən səfirliyə Hüseynəli bəy mayında Səfəvi səfiri ilə mübahisə etmiş başçı, Oruc bəy isə birinci katib təyin edi- və qılınc döyüşündə onu öldürmüşdür. lir. İngilis diplomatı Entoni Şerli səfirliyin

288 Siyasət. Hərbi iş 2012 100 SALAM AYDINBƏYOV illiyi 1912-1967 Dövlət xadimi

Salam Müqtədir oğlu Aydınbəyov Siyasi-iqtisada dair 40-dan cox elmi 1912-ci ildə anadan olub. 1931-ci əsərin, 2 monoqrafiyanın müəllifi olan ildə Dərbənd Pedaqoji Texnikumunu Aydınbəyov Salam Müqtədir oğlu 1954- bitirdikdən sonra müəllim işləyib. cü ildən ömrünün sonunadək Azərbaycan Komsomol və partiya orqanlarında ça- Tibb İnstitutunun siyasi-iqtisad kafedrası- lışan S. Aydınbəyov 1946-cı ildə Ali Par- nın müdiri vəzifəsində çalışıb. tiya Məktəbini bitirdikdən sonra Dağıstan O, SSRİ Ali Sovetinin (III çağırış) de- Vilayət Partiya Komitəsinin katibi, 1948- putatı olmuş, Lenin ordeni, Qırmızı Əmək ci ildən Dağıstan MSSR Nazirlər Soveti- Bayrağı ordeni və medallarla təltif edilib. nin sədri vəzifələrində işləyib. Dövlət xadimi, alim Aydınbəyov Salam Ədəbiyyat 1951-ci ildə Azərbaycana qayıdan Müqtədir oğlu 1967-ci ildə Bakı şəhərində ictimai dövlət xadimi S. Aydınbəyov vəfat edib. Salam Aydınbəyov [Mətn] //Fəxri Xiyaban .- Bakı, Azərbaycan KP MK-da şöbə müdirinin 2007.- S.23 müavini, Azərbaycan SSR-nin ticarət na- ziri olub.

100 BAĞIR SEYİDZADƏ illiyi 1912-1968 Dövlət xadimi Seyidzadə Bağır Qasım oğlu 1912-ci Azərbaycan radiosunda, Azərbaycan ildə İrəvan quberniyasında anadan olub. Tədris-Pedaqoji ədəbiyyat nəşriyyatında, 1918-ci ildə atası II gildiya taciri Mirqa- Azərbaycan Teleqraf Agentliyində sım ailəsini erməni millətçilərinin vaxtaşı- işləyib. Onun respublikada tərcümə işi- rı törətdiyi qırğından xilas etmək məqsədi nin inkişafında, gənc tərcüməçi kadrların ilə Tiflisə köçürüb. yetişməsində də xidmətləri olub. Müxtəlif Tiflisdə yaşayan Bağır Seyidzadə 1931- illərdə Azərbaycan SSR Kinematoqrafi- ci ildən öz həyatını Bakı ilə bağlayıb. O, ya naziri, Mədəniyyət nazirinin müavi- əmək fəaliyyətinə Zeynalabdin Tağıyevin ni vəzifəsində çalışan Bağır Seyidzadə, toxuculuq kombinatından başlayıb. Neft xaricdə diplomatik fəaliyyətlə də məşğul Ədəbiyyat və kimya institutunda, Sov. İKP MK ya- olub. Qırmızı Əmək Bayrağı, “Şərəf ni- Bağır Seyidzadə[Mətn]// nında Ali Partiya Məktəbində təhsil alıb. şanı” ordenləri və medallarla təltif edilib. Fəxri xiyaban .- Bakı, Jurnalistika sahəsində ilk addımla- Dövlət xadimi, jurnalist Bağır Qasım oğlu 2007.- S.188 rını hələ tələbəlik illərində atan Bağır Seyidzadə 1968-ci ildə Bakıda vəfat edib. Əliyeva, E. Yaxşı ad qoyub Seyidzadə, sonralar “Gənc işçi” qəzetinin gedənlər unudulmur [Mətn] /E.Əliyeva //Xalq qəzeti.- redaktoru, Mədəniyyət Nazirliyinin Po- 2007.- 24 iyul.- S. 4. liqrafiya və Nəşriyyat İdarəsinin rəhbəri, 289 Siyasət. Hərbi iş 2012 90 QAFUR MƏMMƏDOV illiyi 1922-1942 Hərbçi Məmmədov Qafur Nəsir oğlu 1922- Qafur Məmmədov şəxsən düşmənin ci ildə Bakıda anadan olmuşdur. 1941- 13 avtomatçısını və bir minomyot ci ildə sovet ordusuna çağırılmışdır. heyətini məhv etmişdi. Qafurun xidmət Qara dəniz donanmasında xidmət et- etdiyi batalyon Tuapse uğrunda qanlı mişdir. döyüşlərdə iştirak edir. Döyüşlərdən Qafur Məmmədov Sovet İtti- birində Q.Məmmədov öz sinəsini sipər faqı Qəhrəmanıdır. Böyük Vətən edərək, komandiri düşmən gülləsindən müharibəsi başlamazdan bir neçə ay qoruyur. Özü həlak olsa da, bu addı- əvvəl - 1941-ci ildə Qafur Məmmədov mı ilə əməliyyatın uğurlu keçməsini ordu sıralarına çağırılıb. təmin edir. Qəhrəmanlığına görə Qafur Qara dəniz donanmasında xidmət Məmmədov ölümündən sonra – 1943- edib, Sevastopolun müdafiəsinin iş- cü ildə Sovet İttifaqı qəhrəmanı adına tirakçılarındandır. Zaqafqaziya cəb- layiq görülüb. həsində 56-cı ordu tərkibində 323-cü Qafur Məmmədovun adına küçə və dəniz piyada batalyonunda rabitəçi tanker var. Bakı Dənizçilik məktəbi Q. vəzifəsində xidmət edən matros Qa- Məmmədovun adını daşıyır. fur Məmmədov Tuapse şəhəri ya- Qafur Məmmədov haqqında əsər- xınlığında aparılan ağır döyüşlərdə lər, poemalar, o cümlədən Süleyman qəhrəmanlıqlar göstərmişdir. 1942- Rüstəmin “ Qafurun ürəyi ” poeması ci ilin 19 oktyabrında faşist ordusu yazılmışdır. hissələrinin hücumlarını dəf edərkən Ədəbiyyat Qafur Məmmədov [Mətn] //Azərbaycan Milli Ensiklo- pediyası.- Bakı: Azərbaycan, 2007.- S.310. Sovet İttifaqı Qəhrəmanı Qafur Məmmədov [Mətn] .- Bakı: Azərnəşr, 1943.- 11 s. Zeynalov, R. Sovet İttifaqı Qəhrəmanı Qafur Məmmədov [Mətn] /R.Zeynalov .- Bakı : Gənclik, 1975.- 24 s.

290 Mədəniyyət. Elm. Maarif 2012 130 ŞƏFİQƏ ƏFƏNDİZADƏ illiyi 1882-1959 Publisist

Şəfiqə Məhəmmədəmin qızı Nərimanov M.Şeyxzadədən qızını Əfəndizadə 1882-ci ildə Gürcüs- Bakıda açılacaq müsəlman məktəbinə tanın Axaltsixi rayonunun Ağşuri müəllim hazırlamasını xahiş edirdi. kəndində anadan olub. Onun ata- Şəfiqə xanım Əfəndizadə müəllimlik sı Məhəmmədəmin Şeyxzadə döv- həyatına Bakı birinci rus-müsəlman qız rünün tərəqqipərvər ziyalılarından məktəbindən (1901-1910) başlayaraq, idi. Hələ kiçik yaşlarından atası ona ikinci rus-tatar şəhər qız məktəbində Azərbaycan, fars və ərəb dillərindən (1910-1920), iki illik pedaqoji kurs- dərs verər, yazmağı öyrədər, oxuduğu da (1915-1916), darülmüəllimatda kitablardan danışardı. (1920-1926), Azərbaycan partiya və Gələcəyin yazıçı, publisist, maarif- sovet məktəbində (1923-1927) davam pərvər qadını müəllim olmaq istəyirdi. etdirib. Ədəbiyyat Onda eyni zamanda hekayə, şeir yaz- “Şərq qadını” jurnalı redaksi- Məmmədov, S. mağa böyük həvəs olduğunu hiss edən ya heyətinin üzvü, Zaqafqaziya Azərbaycanın maarifpərvər atası yeri gəldikcə Şəfiqəyə inşalar yaz- müsəlman-larının qurultayında çıxış qadınları [Mətn] /S.Məmmədov .- Bakı : dırır, onları yoxlayıb öz məsləhətlərini edən Azərbaycan MİK-in (III çağırış) Azərnəşr, 1960.- 140 s. verirdi. üzvü seçilmiş Şəfiqə xanım Əfəndizadə Gəncəli, S. Ömürlərdən O zaman Tiflisdə, Bakıda, Krımda təkcə Azərbaycanda deyil, bütün səhifələr [Mətn] /S.Gəncəli nəşr edilən “Kəşkül”, “Tərcüman”, Şərq dünyasında ilk azərbaycanlı qa- .- Bakı : İşıq, 1973.- 125 s. “Kaspi” kimi qəzet və məcmuələri dın müəllim, fəal ictimai xadim kimi Əfəndizadə Şəfiqə mütaliə edən Şəfiqənin “İki yetim” adlı şöhrət qazanıb. Məhəmmədəmin qızı // ilk kitabı 1914-cü ildə çap olunub. Vətənpərvər müəllim, jurnalist Azərbaycan qadını ensik- lopediyası [Mətn] .- Bakı , Şəfiqə xanımın bir pedaqoq kimi Şəfiqə xanım Əfəndizadə öz mənalı 2002.- S. 97. fəaliyyətə başlamasında Nəriman ömrünü 1959-cu ildə başa vurub. Nərimanovun atasına göndərdiyi məktub böyük rol oynayıb. Nəriman

291 Mədəniyyət.Elm.Maarif

2012 170 AĞA MUSA NAĞIYEV illiyi 1842-1919 Xeyriyyəçi

Azərbaycan tarixində elə insanın millət üçün nə qədər xeyi- şəxsiyyətlər olub ki, onlar yaşadıqla- xah işlər gördüyünün fərqində olaq. rı dövr ərzində xalq, millət üçün çox Məşhur “İsmailiyyə” binasını və Ba- böyük işlər görüblər. Uzun illər adı- kının yaraşığı olan digər binaları kim nın çəkilməsi yasaq olan, amma hər görməyib? Musa Nağıyev Bakının zaman tarixin və qədirbilən insanların ilk mülk sahiblərindın biri idi. Onun yaddaşlarında yaşayan Musa Nağıyev başqa milyonçulardan fərqi də məhz kimi. köhnə Bakının memarlıq simasına ən Ağa Musa Hacı Nağı oğlu Nağı- çox töhfə verməsidir. yev 1842-ci ildə Bakı quberniyasının Maraqlıdır ki, onun tikdirdiyi Biləcəri kəndində olduqca kasıb bir dörd xəstəxana binasının inşası za- ailədə anadan olub. İbtidai təhsilini manı antibakterial materiallardan, Ədəbiyyat kənd mollaxanasında alan Musa uşaq gümüş tozundan, xüsusi kafellərdən Mahmudov, C. Bakı nefti, yaşlarından əzab-əziyyətlə, sıxıntılar- istifadə olunub. Həmin xəstəxanalara neft milyonçuları və Nobel la üzləşir. 10-11 yaşından işləməyə yolu düşənlər diqqət etsələr görərlər qardaşları [Mətn]: elmi- publisistik monoqrafiya başlayır. Əlinin qabarı, ayaqlarının ki, tavanın hündürlüyü indiki bina- /C.Mahmudov.- Bakı : Nur- döyənəkləri hesabına qazandığı pulu lardan fərqli olaraq 5 metrə yaxındır. lan, 2006.- 335 s. qəpik-qəpik toplayaraq kiçik bir tor- Həmçinin enli və hündür pəncərələr Nağıyeva, D. Xalq üçün paq sahəsi alır. Amma o zaman ağlına havanın təmizlənməsi üçün nəzərdə ömrünü şam kimi əridən da gəlmirdi ki, bu bir parça torpaqda tutulub və bir növ indiki kondisioneri [Mətn] : [Nağıyev haqqında xatirələr] /D.Nağıyeva.- qazdırdığı quyudan su əvəzinə neft əvəz edir. Bakı , 2007.- 248 s. fontan vuraraq və bir müddət sonra Musa Nağıyev xeyriyyəçiliklə də Nağıyeva, D. Ömrün onu Bakının ən iri neft maqnatların- məşğul olurdu. O, Realnı məktəbin səhifələri [Mətn]: hər dan birinə çevirəcək. Tale doğrudan hamiliyini öhdəsinə götürmüşdü. Hər dövranın öz gərdişi da onun üzünə bəxt qapılarını açırdı. il hazırlıq sinfinə 25 müsəlman uşağı- /D.Nağıyeva.- Bakı : Şur, 2010.- 159 s. Bibiheybət mədənlərində bir-birinin nı əlavə qəbul etdirməyə nail olmuş- ardınca fontan vuran neft quyula- du. Bunun nəticəsində az bir zamanda Süleymanov, M. Azərbaycan milyonçuları [Mətn] rı onu milyonçu edir. Çox keçmir ki, məktəbdə müsəlman şagirdlərinin sayı /M.Süleymanov.- Bakı: Qaraşəhərdə Neft emalı zavodu tikdi- əlli faizə çatmışdı. Gənclik, 1994.- 40 s. rir. Ömrünün son illərində bir çox ağrı- İnternetdə Ağa Musa varlanandan sonra çox acılar yaşayan Musa Nağıyev 1919-cu www.azeriart.net işlər gördü. Elə təkcə tikdirdryi 98 ilin mart aynda 67 yaşında vəfat edir. binanı yada salmaq kifayətdir ki, bu

292 Musiqi.Opera.Balet

2012 100 AĞASI MƏŞƏDİBƏYOV illiyi 1912- 1984 Tarzən

Ağası Məşədibəyov Abutalıb oğlu kimindir?” əsəri dövrünün populyar səhnə 1912-ci ildə anadan olub. Bir çox görkəmli əsərlərindən idi. Görkəmli dramaturq sənətkarlar kimi, Məşədibəyov da ya- Məhərrəm Əlizadənin librettosu əsasında radıcılığa musiqimizin korifeyi Üzeyir yazılmış bu musiqili əsər rəngarəng ob- Hacıbəylinin xeyir-duası ilə başlamışdır. razlar qalereyasını özündə təcəssüm etdir- 1935-ci ildə təhsilini müvəffəqiyyətlə mişdir. bitirən Ağası Üzeyir bəyin təklifi ilə A.Məşədibəyov demək olar ki, 40- məktəbin notlu xalq çalğı alətləri orkest- cı illərin əvvəllərindən mahnı janrın- rinin dirijoru və xalq musiqisi şöbəsinin da müxtəlif səpgili mahnılar yazmışdır. müdiri vəzifələrini daşımışdır. “Azərbaycanı sevdim”, “Üç gül”, “Bakı”, Tələbə ikən o, Radio Verilişləri “Hardasan?”, “Doymur ürək” mahnıla- Komitəsi nəzdində fəaliyyət göstərən rı dinləyicilərin dərin məhəbbətini qa- xalq çalğı alətləri orkestrində ikinci tarçı- zanmışdır. Onun 50-dən çox mahnısını lar qrupunun konsertmeysteri kimi çalış- respublikanın tanınmış müğənniləri ifa mışdır. Həm müəllim, həm də orkestrdə etmişlər. Bu müğənnilər əksər hallar- Ədəbiyyat konsertmeyster olan A. Məşədibəyovun da A. Məşədibəyovun rəhbərlik etdiyi Azərbaycan SSR Ali musiqiçi kadrların meydana gəlməsində “Azərbaycan təranələri” xalq çalğı alətləri Soveti Rəyasət Heyəti A.A. rolu az deyildi. ansamblının müşayiəti ilə səhnəyə və efirə Məşədibəyov yoldaşın Azərbaycan SSR Ali Soveti Böyük Vətən müharibəsi illərində çıxmışlar. Rəyasət heyətinin Fəxri A.Məşədibəyov konsert briqadaları ilə Bu ansambl 1953-cü ildə məşhur xanən Fərmanı ilə təltif edilməsi cəbhədə tez- tez çıxış etmiş, döyüşçüləri dəmiz Həqiqət Rzayevanın təşəbbüsü ilə haqqında Azərbaycan qələbələrə ruhlandırmışdır. Müharibədən təşkil olunmuşdur. A. Məşədibəyov da bu SSR Ali Soveti Rəyasət heyətinin fərmanı [Mətn] sonrakı illərdə A. Məşədibəyov Gəncə ansambla 1975-1979- cu illərdə rəhbərlik // Ədəbiyyat və incəsənət, Dövlət Filarmoniyasının bədii rəhbəri, etmişdir. 1982.- 15 yanvar.- S.2. sonra Şəki Musiqili-Dram Teatrının mu- Ağası Məşədibəyov Abutalıb oğlu Ağası Məşədibəyov [Mətn] siqi hissə müdiri işləmişdir. Şəki teat- yetmiş üç il həyat sürmüş sənətkar öm- //Muğam ensiklopediya- rında çalışdığı dövrlərdə Azərbaycan rünün yarım əsrə bərabər dövrünü musi- sı /baş red. M.Əliyeva; bəstəkarlarının bir neçə səhnə əsərini: Z. qi sənətinə həsr etmişdir. Bu illər ərzində Heydər Əliyev Fondu.- o, xalq sənəti ənənələrinə əsaslanan pro- Bakı: 2008.- S.215 Hacıbəyovun “ Aşıq Qərib” operasını, S. Rüstəmovun “ Beş manatlıq gəlin”, “Dur- fessional musiqini (muğam, təsnif, rəng) Ağası Məşədibəyov [Mətn] na”, F. Əmirovun “Gözün aydın” musiqili Azərbaycanın müxtəlif guşələrində, keç- //Üzeyir Hacıbəyov ensik- lopediyası.- Bakı: Şərq- komediyalarını tamaşaya hazırlamış, eyni miş müttəfiq respublikaların şəhər və ra- Qərb, 2007.- S. 149. zamanda dram tamaşalarına musiqi yaz- yonlarında təbliğ etmiş, “ Toy kimindir?” mışdır. musiqili komediyasını, “Bayram” süitası- A.Məşədibəyov 1939-cu ildə açılmış nı, “Şur ” və “Çahargah” muğamı möv- Azərbaycan Dövlət Musiqili Komediya zularında süitalar , “Rəqs fantaziyası”nı, Teatrının təşkilində bilavasitə yaxından ürəyəyatan bir çox mahnılar bəstələmiş, iştirak etmiş, burada əvvəl tarzən-solist, eyni zamanda müəllim-pedaqoq kimi sonra isə ikinci dirijor kimi işləmişdir. xanəndə və instrumentalçı-sazəndələr ye- Səmərəli fəaliyyətin nəticəsidir ki, o, tişdirmişdir. “Toy kimindir? “ adlı musiqili komediya- sını məhz bu teatr üçün yazmışdır. “Toy 293 Teatr. Kino.Estrada.Sirk 2012 120 ƏZİZƏ MƏMƏDOVA illiyi 1892-1961 Aktrisa Əzizə Əbdülbaği qızı Məmmədova ğın” (İncə qarı), Süleyman Rüstəmin 1892-ci ildə Tiflisdə doğulub. Atası “Qana qan” (Səkinə), Vladimir Kirşo- Əbdübağı Zülalov dövrünün tanınmış nun “Küləklər şəhəri” (Qadın) tamaşa- xanəndəsi idi. Atasından ilk musiqi larında oynayıb. Akademik Milli Dram təhsili alan Əzizə uşaq yaşlarından Teatrında oynadığı əsas rollar bunlar- yaxşı qarmon çalmağı öyrənib. Həddi- dır: Tükəzban (“Vaqif”, Səməd Vur- büluğa çatmamış, atası onu Şəkili Sal- ğun), Sonanın anası, Pəri xanım (“Hacı mana ərə verib. 1908-ci ildə əri vəfat Qara” və “Lənkəran xanının vəziri”, edən Əzizə Məmmədova körpə qızı, Mirzə Fətəli Axundzadə), Cəfər Cab- gələcəyin xalq aktrisası olan Sona Ha- barlının dramlarında Gülsüm (“1905- cıyeva ilə Tiflisə, atası evinə qayıdıb. ci ildə”), Fatmanisə və Xanımnaz Ata, qızı və nəvəsi Tiflisdə, Aşqabad- (“Almaz”), Şərəbanı (“Yaşar”), Gülgəz da yaşayıblar və 1919-cu ildə Bakıya (“Oqtay Eloğlu”), Güllü (“Qardaşlar”, köçüblər. Rəsul Rza), Sədaqət xala (“Yadigar”, Musiqiyə, incəsənətə coşğun ma- İslam Səfərli), Lətifə (“İldırım”, Cab- Ədəbiyyat raq göstərən Əzizə xanım tanışları bar Məcnunbəyov), Atlasın anası vasitəsilə əvvəl Əbilov adına, qısa (“Həyat”, Mirzə İbrahimov), Luka Əzizə Məmmədova [Mətn] // Azərbaycan qadını ensiklo- müddət sonra isə qadınlardan ibarət Lukiçin arvadı (“Müfəttiş”, Nikolay pediyası.- Bakı: Azərbaycan Əli Bayramov adına klublarda fəal Qoqol), Marfa (“Özgə uşağı”, Vasili Milli Ensiklopediyası poliq- üzvlərdən biri olub. 1921-ci ilin payı- Şkvarkin), Anna İvanovna (“Prokuro- rafiya birliyi, 2002.- 102 s. zında Bakı Türk Azad Tənqid və Təbliğ run qızı”, Yuri Yanovski), Terentyevna İsmayılova, A. Azərbaycan Teatrı təşkil olunanda onun yaradıcı- (“Dubrovski”, Aleksandr Puşkin), To- qadınları səhnədə [Mətn] /A.İsmayılova.- Bakı : İşıq.- larından Mirzağa Əliyev və Hacıağa karçuk (“İntervensiya”, Lev Slavin), 1977.- 164 s. Abbasov müəyyən səhnə təcrübəsi Zalxa (“Toy”, Sabit Rəhman). Əzizə İnternetdə toplayan Əzizə Məmmədovanı bura- Məmmədova “Azərbaycanfilm”də ya aktrisa dəvət ediblər. 1923-cü ildə istehsal olunan “Almaz”, “İsmət”, http://az.wikipedia.org Akademik Milli Dram Teatrına dəvət “Hacı Qara”, “Görüş”, “Yeni hori- www.gender-az.org alan sənətkar üç ilə qədər hər iki sənət zont”, “Səhər” filmlərində müxtəlif www.adam.az ocağında işləyib. 1925-ci ilin axırların- epizod rollara çəkilib. Tamaşaçıların da isə yalnız Akademik teatrda çalışıb sevimlisi olan aktrisa teatr sənətində və 1930-cu illərdə qısa müddət yenə göstərdiyi xidmətlərə görə 1 fevral Türk İşçi Teatrında (əvvəlki Tənqid və 1936-cı ildə Azərbaycan Respublika- Təbliğ Teatrı) oynayıb. Bakı Türk İşçi sının Əməkdar artisti fəxri adı ilə təltif Teatrında Anatoli Qlebovun “İncə” olunub. (Zeynəb Əkrəmzadə), Hacıbaba Əzizə Məmmədova 14 avqust Nəzərli və Süleyman Rüstəmin “Yan- 1961-ci ildə Bakıda vəfat edib.

294 Teatr. Kino.Estrada.Sirk 2012 125 CAMO HACINSKİ illiyi 1887-1942 Teatrşünas

Camo bəy Hacınski 1887-ci ildə xidmətləri olub. Qubada anadan olub. O, ictimai-siyasi Hacınski “Türk yurdu” cəmiyyətində xadim, publisist, teatr tənqidçisi, Azərbaycan incəsənətindən mühazirə- sənətşünas Mehdi bəy Hacınskinin lər oxumaqla bərabər Azərbaycan və qardaşıdır. rus mətbuatında “Qubalı” imzası ilə Camo bəy Peterburq Universite- də çıxış edib. Üzeyir Hacıbəylinin tinin hüquq fakültəsini bitirib əsərlərinin tamaşaları, həmçinin Nəcəf (1912), 1907-1915-ci illərdə “Kas- bəy Vəzirov və b. haqqında məqalə və pi” qəzetinin müxbiri və əməkdaşı resenziyalar yazıb, “Milli nəğmələr” olub. 1915-1917-ci illərdə Batum kitabçalarında (1919-1920) şeirləri vilayətində və Dənizkarı rayonda Bi- dərc olunub. rinci dünya müharibəsi dövründə zərər Camo bəy aprel işğalından (1920) çəkənlərə yardım edən müsəlman qaç- sonra Xalq Ədliyyə Komissarlığında qın komitəsinin müvəkkili işləyib. İnzibati-Maliyyə şöbəsinin rəisi təyin Ədəbiyyat “Nicat” mədəni-maarif cəmiyyətinin olunub. Eyni zamanda mədəniyyət və Camo bəy Hacınski işində iştirak etmiş, Müsəlman dram maarif sahəsində fəaliyyətini davam [Mətn] //Azərbaycan Xalq cəmiyyətinin (1916) və Azərbaycan etdirib. Cümhuriyyəti Ensiklopedi- arxeoloji cəmiyyətinin (1917) yaradı- O, Azərbaycanı Tədqiq və Tətəbbö yası: 2 cilddə.- Bakı : Lider, 2004.- I cild.- S.410 . cılarından olub. 1917-ci ilin iyulunda Cəmiyyətinin işində iştirak etməklə, Cənubi Qafqaz kəndli deputatları şu- qədim mədəniyyət abidələrinin Camo bəy Hacınski [Mətn] //Azərbaycan Sovet Ensiklo- rası icraiyyə komitəsi sədrinin müavi- mühafizəsi məsələləri ilə də məşğul pediyası: 10 cilddə. - Bakı , ni seçilmiş, oradan nümayəndə kimi olub. 1922-ci il aprelin 21-də həbsə 1987.- X cild.- S. 156. Rusiya Müəssislər Məclisinə seçkilər alınan Camo Hacınski 3 il məhbəsdə Əliyev, M. Azərbaycan üzrə Cənubi Qafqaz mərkəzi komissi- saxlanıldıqdan sonra Solovki (Ru- Demokratik Respublika- yasının sədri vəzifəsinə təyin edilib. siya, Arxangelsk) həbs düşərgəsinə sı [Mətn]: Azərbaycan Zaqafqaziya seyminin Müsəlman göndərilir. 1928-ci ilin iyununda azad Hökuməti : (1918-1920) /M.Əliyev.- Bakı , 1990.- fraksiyasının, seym buraxıldıqdan edilərək Bakıya qayıdır. 1937-ci ilədək Kənd Təsərrüfatı 54 s. sonra (1918, 26 may) isə yeni ya- radılmış Azərbaycan Milli Şurası- Kooperasiyası İttifaqında, Azərittifaq nın (1918, 27 may) üzvü Camo Ha- sistemində, Sənaye Kooperasiyasında cınski Milli Şuranın Azərbaycan məsul işlərdə çalışan, ictimai-siyasi İstiqlal Bəyannaməsini qəbul edən xadimi, teatrşünas, teatr tənqidçisi, 26 üzvündən biri olub. Camo bəy Camo bəy Hacınski 1938-ci il no- Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin yabrın 24-də yenidən həbs edilərək birinci Hökumət kabinəsində dövlət sürgün olunub. O, 1942-ci ildə Kirov nəzarətçisi vəzifəsini icra edib, 4-cü və vilayətinin Vyatna həbs düşərgəsində 5-ci hökumət kabinələrində (1919 ap- vəfat edib. Ona 1956-cı il iyunun 13- rel, 1920 mart) Poçt və teleqraf naziri də SSRİ Ali Məhkəməsinin hərbi kol- vəzifəsində çalışıb. Onun respublika- legiyası tərəfindən bəraət verilib. da rabitə sahəsinin inkişafında xüsusi 295 Teatr. Kino.Estrada.Sirk 2012 130 MİRMAHMUD KAZIMOVSKİ illiyi 1882-1940 Aktyor

Mirmahmud Mirələkbər oğlu Ka- üzvlərindən biri və təşkilatçısı olmuş- zımovski 1882-ci ildə Bakıda anadan dur. Azərbaycanda qadınlardan ibarət olmuşdur. Atası Mirələkbər kişinin aktyor heyəti olmadığı bir zamanda ən böyük arzusu oğlunu oxutmaq, Kazımovski qadın rollarında çıxış et- ona savad, təhsil vermək idi. İlk mişdir. O, həm də bir sıra birpərdəli təhsil illərini Hüseyn Ərəblinski ilə pyeslərin, vodevillərin və musiqili ko- birlikdə alan Mirmahmud sonralar mediyaların müəllifi olmuşdur. böyük aktyorla möhkəm dost ol- M. Kazımovski təkcə aktyor de- muşdur. Hələ məktəbdə oxuyarkən yildi, o, həm də ədəbi yaradıcılıqla onlar dram dərnəklərində fəaliyyət məşğul olurdu. Müəllimlik edir, xalqın göstərmiş, bir sıra epizodik rollarda maariflənməsi yolunda əlindən gələni çıxış etmişlər. Sonralar M.Kazımovski əsirgəmirdi. Böyük maarifpərvər peşəkar artist kimi tanınmağa başladı. Həsən bəy Zərdabi ilə çiyin-çiyinə O, Qoqolun “Müfəttiş”ində Filippo- çalışan M. Kazımovski Həsən bəy Ədəbiyyat viç, Nəcəf bəy Vəzirovun “Pəhləvani Zərdabinin ölümündən sonra da onun Molla Cəbi [Mətn] /Mir- zəmanə” əsərində Cahangir bəy, ideyalarını təbliğ etmişdir. mahmud Kazımovski .- Bakı , 1912. Şəmsəddin Saminin “Gavə” əsərində M.Kazımovskinin pedoqoji fəaliy zabit və kəndli rollarında, “Müsibəti- yətinə Həsən bəy Zərdabinin böyük Nə qanır, nə qandırır [Mətn] : [məzhəkə, bir pərdədə] / Fəxrəddin” əsərində Əhməd rolunda təsiri olmuşdur. O, bir müddət rus dili, Mirmahmud Kazımovski.- müvəffəqiyyətlə çıxış etmişdir. Eyni rəsm, nəğmə, hesab dərsləri deməklə Bakı , 1911.- 40 s. zamanda M. Kazımovski bir sıra Qərbi yanaşı, həm də məktəblərdə idman Vurhavur [Mətn] : [operet- Avropa dramaturqlarının əsərlərində dərsi aparmışdır. Onu da qeyd etmək ta] /Mirmahmud Kazımovs- uğurla çıxış etmişdir. Bu əsərlərin lazımdır ki, Azərbaycanda idmana aid ki.- Bakı , 1915.- 66 s. içərisində Uilyam Şekspirin “Otello” ilk dərsliyin müəllifi də Mirmahmud Mehdixanlı, T. İşıqla qaran- faciəsi xüsusi yer tuturdu. Kazımovski olmuşdur. Orta məktəb lıq arasında [Mətn] : [re- jissor, dramaturq, Əməkdar Azərbaycan teatr tarixində dərsliyi həcmində yazılmış bu kita- artist Mirmahmud Kazı- görkəmli yer tutan səhnə xadim- bın 200-ə yaxın şəkli vardır. Maraqlı movski haqqında] /Telman lərimizdən biri də Mirmahmud Ka- burasıdır ki, müəllif çapa hazırladığı Mehdixanlı // Azərbaycan.- 2005.- 4 dekabr.- S.3. zımovskidir. 1897-ci ildə səhnəyə dərsliyin şəkillərini də özü çəkmişdi. qədəm qoymuş M.Kazımovskinin 1938-ci ildə Azərbaycanın əməkdar İnternetdə Azərbaycan teatrının inkişafında bö- artisti adı alıb. az.wikipedia.org yük xidməti olmuşdur. M.Kazımovski Bütün həyatını Azərbaycan teatrı- istedadlı artist olmaqla yanaşı, həm nın tərəqqisinə, xalqın mədəniyyət və də qayğıkeş müəllim, dramaturq, re- maarifi uğrunda mübarizəyə həsr et- jissor olmuşdur. O, 1906-cı ildə ya- miş M.Kazımovski 1940-cı il dekab- radılmış Bakı Müsəlman teatrının ilk rın 1-də Bakıda vəfat etdi.

296 Teatr. Kino.Estrada.Sirk

2012 100 MÜNƏVVƏR KƏLƏNTƏRLİ illiyi 1912-1962 Aktrisa

Münəvvər Səməd qızı Kələntərli “Qızılaxtaranlar”ında (Xədicə), 1912-ci ildə Lənkəran şəhərində ana- S.Rüstəmovun “Durna”sında (Nisə), dan olmuşdur. Münəvvər Kələntərli A.Rzayevin “Hacı Kərimin aya Azərbaycan musiqi mədəniyyətinin səyahəti”ndə (Kəblə Fatma) və başqa görkəmli nümayəndələrindən bri ol- tamaşalarda çıxış etmişdir. muş, əvvəllər milli opera tamaşaların- Münəvvər xanım Azərbaycan kino- da, sonralar musiqili komediya janrın- sunda “Görüş”, “Qızmar günəş altın- da çıxış etmişdir. da”, “O olmasın, bu olsun”, “Bəxtiyar” 1933-cü ildə M.Maqomayevin filmlərində parlaq, unudulmaz obraz- dəvəti ilə teatra işləməyə gəlmiş, lar yaratmışdır. Ədəbiyyat Ü.Hacıbəyovun opera və musiqili 1946-cı ildə Dövlət Mükafatı- komediyalarında Leyli, Əsli, Sənəm na layiq görülmüşdür. 1959-cu ildə Münəvvər Kələntərli [Mətn] //Qadınlar Azərbaycan (“Leyli və Məcnun”, “Əsli və Kərəm”, Azərbaycan Respublikasının Əməkdar musiqi həyatında.- Bakı: “O olmasın, bu olsun”) obrazları- artisti adını almışdır. Oka-Ofset, 2004.- S.115 nı yaratmış, F.Əmirovun “Gözün M.Kələntərli 1962-ci ildə Bakı aydın”ında (Gövhər), S.Əsgərovun şəhərində vəfat etmişdir. “Ulduz”unda (Tamam), T.Quliyevin

297 Rəssamlıq. Heykəltəraşlıq.Arxitektura 2012 800 ƏCƏMİ NAXÇIVANİ illiyi XII ƏSR Memar Böyük memar Əcəmi Əbubəkr oğlu xatun türbəsi monumental abidədir. Naxçıvani XII əsrin 20-ci illərində Nax- Möminə xatun qülləvari türbələrin çıvanda anadan olmuş, orada yaşamış ən görkəmli bir nümunəsidir. Abidə və yaratmışdır. Orta əsr Azərbaycan yeraltı hissədən və yerüstü qurğudan memarlığının inkişafında dərin və ibarətdir. Yeraltı sərdabə hissəsi onbu- silinməz iz buraxmış Əcəmi Naxçı- caqlıdır. Möminə xatun türbəsinin əsas vani, Naxçıvan memarlıq məktəbinin hissəsini təşkil edən yerüstü abidə 10 banisi olmuşdur. Əcəmi Naxçıvani- guşəli, daxildən isə dairəvidir. Bundan nin yaradıcılığında görkəmli yer tutan başqa o, qoşa minarəli baştağ kompo- xüsusiyyətlərdən biri, onun memar- zisiyası şəklində qurğunu (1187), Bö- lıq üslubunda və kompozisiyalarında yük Cümə məscidini və mənbələrdə xatirə abidələrinə xas olan cəhətlərin “darülmülk” adlandırılan Eldəgizlər üstünlüyüdür. sarayını yaratmışdır. Əcəminin məlum olan ilk əsəri Əcəmi yaradıcılığını Azərbaycan xalq arasında “Atababa günbəzi” adı və Yaxın Şərq ölkələri memarlığına ilə məş-hur olan 800 yaşlı Yusif Küse- böyük təsiri olmuşdur. Marağadakı Ədəbiyyat yir oğlu türbəsidir. Bu türbə Naxçıvan Göy Günbəz (1196), Naxçıvan yaxın- Ayxan. Naxçıvan abidələri şəhərinin mərkəzi hissəsində yerləşir. lığındakı Gülüstan türbəsi (XIII əsr), [Mətn] /Ayxan // Express.- Abidə yeraltı sərdabədən və yerüstü türk memarı Sinanın (XVI əsr) İstan- 2006.- 16 avqust.- S.13. qülləvari hissədən ibarətdir. Bu abidədə bulda tikdiyi türbələr buna misaldır. Əliyev, Q. Memar Əcəmi bədiiliklə memarlığın tektonikası Əcəmi yaradıcılığı XII əsr Azərbaycan Naxçıvani yaradıcılığın- ahəngdar şəkildə birləşmişdir. Əcəmi mədəniyyəti və ictimai fikrindəki inti- da ahəngdarlıq [Mətn] /Q.Əliyev .- Bakı, 2007.- Əbubəkr oğlunun ikinci əsəri Möminə bahın parlaq təzahürlərindəndir. 159 s. xatun türbəsidir. Abidənin üzərindəki Əcəmi Əbubəkr oğlu Naxçıvaninin Yılmaz, R. Tariximizdə iz kitabədən türbənin 1186-cı ildə Atabəy ölüm tarixi təxminən XII əsrin sonla- qoyanlar [Mətn] /Reha Eldəgizin oğlu Məhəmməd Cahan rına təsadüf edir. Yılmaz.- Bakı : Xəzər MMC, Pəhləvanın arvadı Möminə xatunun 2008.- 201 s. şərəfinə tikildiyi məlum olur. Möminə

Саламзаде, А. Аджеми сын Абубекра Нахичевани [Текст] / А.Саламзаде . - Баку, 1976.

298 Folklor

2012 135 AŞIQ TALIB illiyi 1877-1979 Aşıq Aşıq Ələsgərin kiçik oğlu Aşıq düyüm”, “Gülə-gülə”, “Xoş gəlib” Talıb 1877-ci ildə Göyçə mahalının qoşmaları, “Bu dağlarda”, “Üstündən” Ağkilsə kəndində anadan olub. Aşıq gəraylısı, “Sən də yan”, “Ay ağası- sənətinə atasının yanında yiyələnən na” təcnisləri, “Durur”, “Mənim” Aşıq Talıb yazı-pozu bilməsə də, divaniləri, “Dolanır”, “Gormüşəm” yaxşı hafizəsi sayəsində Qurbanidən müxəmməsləri daha məşhurdur. başlayaraq dövrünə qədərki məşhur Aşıq Ələsgərin ədəbi irsinin üzə aşıqların yaradıcılığını, xalq dastanla- çıxmasında Aşıq Talıbın xidmətləri rını mükəmməl mənimsəyə bilmişdir. əvəzsizdir. Aşıq 1979-cu il may ayının Gözəl təbə malik olan Aşıq Talıb aşıq 21-də 102 yaşında vəfat edib. Aşığı şeirinin müxtəlif şəkillərində şeirlər atasının yanında dəfn ediblər. qoşub. Aşığın “Ayın qızı”, “Başına dön-

Ədəbiyyat Sazlı-sözlü Göyçə [Mətn] /topl. və tərt. ed. İslam Ələsgər.- Bakı : Azərnəşr, 1999.- 288 s. Əhmədov, T. XX əsr Azərbaycan yazıçıları [Mətn] /T.Əhmədov.- Bakı : Nurlar, 2004.- 984 s. İsmayıl, M. El aşığı [Mətn] : [Aşıq Talıb haqqında] /M.İsmayıl //Ədəbiyyat və incəsənət.- 1986.- 29 avqust.- S.8. Nəbioğlu, M. Ozan-aşıq dünyası [Mətn] : [haqqa qovuşan aşıqlarımız] /M.Nəbioğlu.- Bakı: Nurlan, 2010.-144 s.

299 Kitabxana işi. Kitabxanaşünaslıq Bakı Dövlət Universitetinin 2012 Kitabxanaçılıq-informasiya fakültəsi 65 illiyi 1947 Azərbaycan təhsil sisteminin, mil- təsində dörd ixtisas kafedrası fəaliyyət li mədəniyyətimizin formalaşmasın- göstərir: da müxtəlif elm sahələri üzrə tədqiqat 1.Kitabxanaçılıq kafedrası 1947-ci işlərinin aparılmasında, Bakı Dövlət Uni- ilin oktyabr ayında yaradılmışdır. Kafed- versitetinin müstəsna xidmətləri olmuş- ranın ilk müdiri Ə. Qəhrəmanov olmuş- dur. dur (1947-1959). 1959-1963-cü illərdə BDU-nin fakültələrindən biri də H.Əlizadə kafedraya rəhbərlik etmişdir. Kitabxanaçılıq-informasiya fakültəsidir. 1963-cü ildən bu günə kimi Əməkdar elm Azərbaycanda ali kitabxanaçılıq təhsilinin xadimi, professor A.AXələfov kafedraya əsası 1947-1948-ci tədris illərində BDU- rəhbərlik edir; nun Filologiya fakültəsinin nəzdində qo- 2.Biblioqrafiyaşünaslıq kafedrası yulmuşdur. 1968-ci ildə təşkil edilmişdir. Kafed- Həmin tədris ilində Filologi- ranın ilk müdiri biblioqraf-alim dos. Ədəbiyyat ya fakültəsinin yanında Kitabxana- Ə.T. Xələfov (1968-1978) olmuşdur. Xələfov, A. Azərbaycanda çılıq şöbəsi təşkil olunmuşdur. Birinci 1978- 1983-cü illərdə dosent H. Həsənov ali kitabxanaçılıq təhsili [Mətn] /A.A.Xələfov.- Bakı: il şöbəyə 20 tələbə qəbul edilmişdir. kafedraya rəhbərlik etmiş, 1984-cü BDU, 1998.- 110 s. Şöbənin ilk ixtisas müəllimləri Xalq ya- ildən bu günə kimi kafedranın müdiri Xələfov, A. XXI əsrin zıçısı S. Rəhimov, Ə. Qəhrəmanov, H. Əməkdar mədəniyyət işçisi, professor əvvəllərində Azərbaycanda Tağıyev və M. Səmədova olmuşdur. Z.H.Əliyevdir; kitabxana işinin əsas 1955-ci ildə şöbədə qiyabi Azərbaycan 3.Kitabxana resursları və informasiya- inkişaf istiqamətləri [Mətn] /A.A.Xələfov .- Bakı: BDU, bölməsi, 1959-cu ildə isə qiyabi rus axtarış sistemləri kafedrası 1991-1992-ci 2006.- 106 s. bölməsi açılmışdır. tədris ilində Kitabxanaşünaslıq kafed- İsmayılova , N. Kitab- 1958-ci ildə Kitabxanaçılıq şöbəsi rasının bazasında təşkil edilmişdir. Ka- xanaçılıq- informasiya Şərqşünaslıq fakültəsinin tərkibinə daxil fedranın ilk müdiri mərhum dosent T.F. fakültəsi – 60 [Mətn] : edilmişdir. 1962-ci il avqust ayında Bakı Quliyev təyin edilmişdir. 2007-ci ildən (biblioqrafik məlumat kitabı) /N.İ.İsmayılova, Dövlət Universitetində müstəqil Kitab- kafedranın müdiri tarix elmləri doktoru, S.A.Sadıqova.- Bakı: Bakı xanaçılıq fakültəsinin təşkil olunması professor X.İ. İsmayılovdur; Universiteti nəşriyyatı, haqqında qərar qəbul edilmişdir. 4. Kitabşünaslıq və nəşriyyat işi kafed- 2008.- 273 s. 1962-ci ildən bu günə kimi Kitab- rası 1992-ci ildə yaradılmışdır. Kafedra Müasir informasiya məkanı xanaçılıq- informasiya fakültəsinə üç yaranandan tarix elmləri doktoru, profes- və kitabxanalar [Mətn] : dekan başçılıq etmişdir: Əməkdar elm sor B.V. Allahverdiyev ona başçılıq edir. respublika elmi konfran- sının tezis və məruzələri / xadimi, tarix elmləri doktoru, professor Kitabxanaçılıq-informasiya fakül- AMEA. Mərkəzi elmi Kitab- Abuzər Alı oğlu Xələfov (1962-1970; təsi Azərbaycan Respublikasında ki- xana İnformasiya Texnolo- 1979-1993- cü illər); Azərbaycan Res- tabxanaşünas-biblioqraf, kitabşünas və giyaları İnstitutu; BDU-nun Kitanxanaçılıq- informasiya publikasının Əməkdar mədəniyyət işçisi, nəşriyyat redaktoru hazırlayan yeganə fakültəsi; M.F.Axundov professor Zöhrab Hüseyn oğlu Əliyev ali təhsilli kadrlar yetişdirən təhsil oca- adına Azərbaycan Milli (1970-1979-cu illər); Tarix elmləri dok- ğıdır. Fakültənin maddi-texniki bazası, kitabxanası .- Bakı: Bakı Universiteti, 2010.- 123 s.. toru, professor Xəlil İsmayıl oğlu İsma- elmi- pedaqoji potensialı tədrisin dünya yılov 1993-cü ildən bu günə kimi. standartları səviyyəsində təşkilinə şərait Kitabxanaçılıq-informasiya fakül- yaratmışdır. 300 YUBİLYARLARIN ƏLİFBA GÖSTƏRİCİSİ A B

Abasov Ələddin Aslan o.-90------108,124 Babayev Əbdülhüseyn Mikayıl o.-135------271 Abbasov Arif Akim o.-75------250 Babayev Əbülfəz İsmayıl o.-65------194 Аbаsоvа Еlmirа Əbdülhəmid q.-80------5,28 Babayev Nəriman İbadulla o.-75------273 Abbasov Bəhmən Kalış Bаbаnlı Vidаdi Yusif o.-85------3, 8 (Bəhmən Vətənoğlu) -80------249 Baxışov Hafiz Həbib o.-80------208,210 Abbaszadə Hüseyn Abbas o.-90------231,235 Baxşiyev Bahadur Ələkbər o.-80------251 Abdullayev Kamal Cahan¬ba-xış o.-85------5 Bаkıхаnоv Əhmədxan Abdullayev Rauf Cahanbaxış o.-75------209,229 Məmmədrza o.-120------194,205 Abdullayeva Həyat Həmdulla q.-100---- 209,224 Bakıxanov Tələt Soltan o.-85------133 Abutalıbov Ramiz Abutalıb o.-75------209,222 Bаbаnlı Vidаdi Yusif o.-85------3 Adıgözəlov Əsgər аğа Bağırov Adil Kamil o.-75------109 Haqverdi ağa o.-155------107,110 Bağırov Cəfər Səfər o.-100------107 Ахundоv İsmаyıl Hüseyn o.-105------87 Bağırov Hacıbaba Ağarza o.-80------134,149 Ахundоv Ruhullа Əli o.-115------4 Bayramova Roza Əli q.-85------156 Ахundоv Аğаmusа Ağası o.-80------35,39 Bədəlbəyli Əfrаsiyаb Bədəl bəy o. - 105--86,103 Axundlu Yavuz İbrahimxəlil o.-85------3 Bədəlbəyli Fərhаd Şəmsi o.-65------251,264 Axundov (Axundzadə) Mirzə Fətəli Behbudov Ənvər Məcid o.-100------61,81 Məhəmmədtağı o.-200------132,138 Bəndəroğlu Əbdüllətif -75------271,283 Axundzadə Cavad Bərşаdlı Vаlеh Əyyub o.-85------156,161 Məhəmmədəli o.-120------107,111 Biləndərli Abbas Əliməhəmməd o.-100------60 Ağa Məhəmməd Şah Qacar-270------272 Böll Teodor Henrix-95------249 Ağa Musa Nağıyev-170------274,292 Bomarşe Pyer Oqüsten Karon de-280------3 Ağabəyli Rəna Ağaxan q.-70------4 Breqq Uilyam Henri-150------156 Ağalarov İdris Fərhad o.-95------209 Ağamalıoğlu Səməd ağa Həsən o.-145------250 Ağayev Eldar Baxış (Eldar Baxış) -65--- 132,136 C Аğаyеv Еynullа Xankişi o.-105------249 Cabbarova Rəhilə Muxtar q.-90------233 Ağayev İslam Məmməd o.-80------175 Cavadov Maqsud Əlisimran o.-110------86 Ağayev Vahid Bəhram o.-75------273 Cavadzadə Mirməmməd Cavad o.-85--- 108,122 Ağayeva Kəmalə Ağa q.-75------155,158 Cavadzadə Pişəvəri Seyidcəfər Seyidcavad Ağayeva Sima Mirzəağa q.-90------156 (Xalxali) o.-120------156,162 Almaszadə Əbdülməhəmməd o.-105------59 Cəfərov Ayaz Rza o.-75------85,88 Alməmmədov Rüstəm Hidayət o.-55------193 Cəfərxanova Roza Heydər q.-85------37 Aleksey Nikolayeviç Tolstoy -130------249 Araqon Lui-115------208 Aslanbəyov İbrahim bəy Ç Allahverdi o.-190------193,201-202 Aydınbəyov Salam Müqtədir o.-100----- 272,289 Çavçavadze İlya Qriqoryeviç-175------231,237 Аrzumаnlı Vаqif Minad o.-65------59,65 301 D Əliyeva Nəcibə Abbas q.-85------36 Əlizadə Firəngiz Əliağa q.-65------109,129 Dadaşov Aydın Ərşad o.-60------59,62 Əlizadə Hümmət Əli o.-105------271 Dadaşov Məmmədağa Ağakərim o.-100------87 Əlizadə Məsud Ağamehdi o.-80------108 Daşdəmirov Əfrand Firudin o.-70------61 Əlizаdə Аqşin Əliqulu o.-75------109,127 Dikkens Çarlz-200------35,43 Əmirxanov Həbibulla İbrahim o.-105------87 Dilbаzi Mirvаrid Paşa q.-100------175,179 Əmirаslаnоv Əhlimаn Tapdıq o.-65------232 Drozdov Aleksandr Aleksandroviç-120------134 Əmirоv Fikrət Məşədi Cəmil o.-90------233,246 Düma Aleksandr (Düma-ata)-210------155,160 Əzimzаdə Yusif Əhmədulla o.-95------35,42 Əzizov Tofiq Müseyib o.------4 E F Еldаrоv Ömər Həsən o.-85------251,269 Eyvazova Roza Hüseyn q.-75------85 Fərəcov Fərəc Səttar o.-100------5 Eyvazova Şəfiqə Alxas q.-65------61,78 Fərəcova Kübra Yəhya q.-105------108 Ə------Fərzəliyev Məşədi Məmməd o.-140------273 Əbdülvahabova Sacidə Qafar q.-65------133 Fəthi Həmzə Əli o.-90------59,68 Əbdürrəhmanov Yusif Ələkbər o.-100------108 Əbilov İmamverdi Xankişi o.-85------249,255 G Əbu Abdullah Məhəmməd ibn Gəraybəyov Ağasadıq Ağaəli o.-115------61 Ömər əl-Vaqidi-1265------273 Əcəmi Əbubəkroğlu Naxçıvani-800----- 274,298 H Əfəndiyev Adil Ələddin o.-105------208 Əfəndiyev Ağamalı Əhməd o.-65------59 Hacınski Cəmo Süleyman o.-125------273,295 Əfəndiyev Heydər Xəlil o.-105------156 Hacıyev Aqil Cəfər Xəndan o.-65------175,177 Əfəndizadə Azad Əli o.-105------60 Hacıyev Əşrəf Əhmədpaşa o.-80------59 Əfəndizadə Şəfiqə Hacıyev Hüsü Hüseynəli o.-115------193 Məhəmmədəmin q.-130------274,291 Hacıyev İsmаyıl Yusif o.-105------5, 24, Əfqаnlı Bədurə Məlikağa q.-100------209,224 Hаcıbəyоv- Tаğızаdə Niyazi Zülfüqar o.----- 100 Əhmədov Qoşqar Teymur o.-95------209 Hаcıyеv Əhməd Cövdət İsmayıl o.-95-----95,152 Əkbərov Əkbər Qurban o.-100------85,90 Hаcıyеv Rаuf Soltan o.-90------109,126 Ələkbərоvа Şövkət Feyzulla q.-90------209,227 Hаcıyеvа Sоnа Salman q.-105------134 Ələsgərov Hənifə Əlisgəndər o.-100------5,31 Haşımov Məhərrəm Kazım o.-100------37,55 Əlibəyоv Cəmil Adil o.-85------249,252 Haşımova Şahnaz Həsən q.-55------133 Əlixanov Ənvər Nəzər o.-95------86,99 Həmidov Məmmədşərif Həbibulla o.-95--- 36,54 Əlixanova Firuzə Məmmədqulu q.-95--- 194,206 Hümmətov İsgəndər Məhəmməd o.-85-- 271,282 Əlimirzəyev Xalid Əlimirzə o.-80------249,254 HüqoViktor Mari-210------35 Əliyarbəyov Tərlan Abdulla o.-120------232 Hüseynov Elxan Ağahüseyn o.-70------251 Əliyev Əli Zurkarnayeviç-75------233 Hüseynov Əşrəf İsgəndər o.-105------194 Əliyеv Əziz Məmmədkərim o.-115------4,21 Hüseynov Məmməd Rаhim Abbas o.-105- 85,91 Əliyev Fərhad Qəmbər o.-70------155 X Əliyev Habil Mustafa o.-85------109,128 Əliyev Həsən Əlirza o.-105------250,260 Xanlarov Mövsüm bəy Əliyev Məmmədəli Dostəli o.-100------274 Məhəmməd bəy o.-155------194 Əliyev Məmmədqasım Hüseyn o.-130------273 Xasıyev Həsən Əzizbala o.-60------3, Əliyev Xeyrulla Salman o.-80------85 Xələfova Rəxşəndə Əhməd q.-95------60 302 Xəlilov Əmirxan Məhərrəm o.-75------35 Qasımzadə Ənvər Əli o.-100------36 Xəlilov Xəlil Rza o.-80------208,211 Qаşqаy Mirəli Seyidəli o.-105------4,19 Xəlilov Zahid Abdulla o.-70------59 Qayıbov İsmət İsmayıl o.-70------209,219 Qazıyeva Zəhra Kərim q.-100------108 İ Qədimov Yaqub Bala o.-95------156 İbrahimov İbrahim İbiş o.-100------36 Qədimоvа Sаrа Bəbiş q.-90------109,130 İbrahimov Xəlil İbrahim o.-120------271,281 Qədirova Törə Qədir q.-85------250 İmaməliyeva Gülzar Manaf q.-105------250 Qədri Fatma Qədir q.-105------87,100 İsgəndərov Əhməd Əhməd o.-85------232 Qəhrəmanov Cahangir Vahid o.-85------35,40 İsgəndərov İsgəndər Etibar o.-75------35,41 Qənbərov Əhəd Muxtar İsmayılov Məmmədsaleh Cəmil o.-100------86 (Əhəd Muxtar) o.-75------249 Qətran Təbrizi Əbu Mənsur-1000------271,275 J------Qonçabəyim-185------271,278 Jalio-Küri İren-115------194,203 Qubadov Hüsnü Baba o.-90------5,26, Janna Dark-600------3, 16 Qudyonsson Haldour Gilya-110------85 K Quliyev Əliağa Eyvaz o.-95------109 Quliyev Cəmil Bahadur o.-85------250,262 Karpyo Feliksin (Lоpе dе Vеqа-)450------231 Quliyev Əli Musa o.-100------108,123 Katayev Valentin Petroviç-115------3 Quliyev Əlövsət Nəcəfqulu o.-90------176,186 Kazım Karabəkir Paşa-130------156,165 Quliyev İbrahim Hilal o.-110------274 Kazımov (Kazımi) Quliyev İsrafil Piri o.-95------36 Oqtay Məmməd o.-80------251,265 Quliyev Ramiz Əyyub o.-65------86,104 Kazımovski Mirmahmud Quliyev Tofiq Ələkbər o.-95------233,244 Mirələkbər o.-130------273,296 Quliyeva Lalə Hüseyn q.-70------85 Kələntərli Münəvvər Səməd q.-100------273,297 Quliyeva Qəndab Nəbi q.-65------176 Kələntərli Yavər Əli q.-110------61 Quliyeva Səmayə Əli q.-85------133 Kəngərli Bəhruz (Şamil) Quluzadə Zümrüd Əliqulu q.-80------61,83 Şirəlibəy o.-120------5,32 Quluzadə Mirzəağa Yüzbaşı o.-105------208 Kərimov Fərman İsmayıl (Fərmаn Kərimzаdə) o.-75------59,64 L Kərimоv Kərim Abbasəli o.-95------232,242 Lеаnаrdо dа Vinçi-560------87 Konstantin Mixayloviç Mitskeviç Lizina Nataliya Davıdovna-120------273 Kolas Yakub-130------231,236 Korneyçuk-Nikolay Vasilyeviç 130------59,69 M------Mahmudbəyova Məhbubə Kərim q.-110----- 133 Q Mahmudov Emin Sabit Rəhman o.-75--- 233,243 Mansurov Eldar Bəhram o.-60------37,57 Qandi İndira-95------232 Mansurov Mirzə Mansur Qarayev Siyavuş Fərhad o.-70------86 Məşədi Məlik o.-125------5,27 Qaribaldi Cüzeppe-205------155 Maqamayev Müslüm Qasımov Alim Həmzə o.-55------176,189 Məhəmməd o.-70------176,190 Qasımov Əli Camal o.-120------85 Mаrşаk Samuel Yakovleviç-125------231,237 Qasımov Həsən Məmməd o.-100------132 Mеhmаndаrоv Səmədbəy Qasımov Heydər İftar o.-70------3 Sadıqbəy o.-155------209,221 Qаsımоv Əlfi Səhlik o.-85------3, 7 Məcidov Balababa Fərəc o.-100------60 Qаsımоvа Fidаn Əkrəm q.-65------133,151 Mehdiyev Firudin Mehdi o.-85------251,267 303 Məlikov Firuz Əli o.-110------232 (Firuz Mustafa) o.-60------132 Məlikov Həsənbəy Səlimbəy o.-170----- 132,137 Mustаfаyеv Mustаfа Şurа о.-65------193 Məlikоvа Аfаq Süleyman q.-65------5 Mоlyеr Jan Batist-390------3, 10 Məmişov Əli İldırım (Əli İldırımoğlu) o.-85------231 N Məmmədbəyоv Lütfi Şahbaz o.-85------37,56 Nağıyev Ramiq Muxtar o.-70------193,195 Məmmədəliyev Həbib Mehdi o.-100------60 Namazəliyev Qurban Hüseyn o.-65------273 Məmmədəliyev Vasim Natəvan Xurşidbanu Məmmədəli o.-70------176,187 Mehdiquluxan q.-180------175,178 Məmmədli Cahangir Əbdüləli o.-70------3 Nаzim Hikmət Pаn-110------3, 11 Məmmədli Qulаm Məmməd o.-115------59 Nemanzadə Ömər Faiq-140------87,105 Məmmədоv Böyükаğа (Mirməmməd) Nemətov Azərpaşa Zəfər o.-65------176,188 Mircəfər o.-85------5,29 Nəbati Seyid Əbdülqasım Məmmədov Əhməd Musa o.-115------273 Möhtərəm o.-200------271,279 Məmmədоv Хudu Surxay o.-85------250,259 Nəbiyev Əhməd Mustafa o.-80------251 Məmmədov Kamran Dadaş o.-90------249 Nəsibov Davud Məcid o.-70------175 Məmmədov Məmməd Əli o.-125------272 Nəzərli Nəcəfqulu Cavad o.-130------274 Məmmədov Nəriman Həbib o.-85------251,266 Nəzərli Şəmistan Əmiraslan o.-70------176,185 Məmmədova Əzizə Əbdülbaği q.-120--- 273,294 Nəzərova Balacaxanım Teymur q.-95------36 Məmmədova Səidə Müslüm q.-70------109 Niyazi-100------176,191 Məmmədоvа Şövkət Həsən q.-115------86,102 Novruzov Şövqi Heydər o.-75------107 Məmmədоv Murtuzа Məşədi Rzа (Bülbül) о.-115------133,153 O Məmmədоv Qаfur Nəsir o.-90------273,290 Məmmədоv Tokay Həbib o.-85------156,172 Oruc bəy Bayat-445------272,288 Mendel Qreqor İohan-190------156 Orucov Sabit Atabala o.-100------108,121 Mənsurov Mənsur (Mirzə Mənsur) Оrdubаdi Məmməd Səid Hacağa o.-140---- 59,67 Məşədi Məlik o.-135------273 Orhan Pamukun-60------132 Məşədibəyov Ağası Abutalıb o.-100----- 273,293 Оsmаnlı İsmаyıl Osman o.-110------87 Mirsəlimov Mirmehdi P Mirmövsüm o.-115------176 Mirzə Məhəmməd Əli Hacı Qasım Paqanini Nikkolo-230------209,228 (Kazım bəy) o.-210------134 Pаşаyеv Qəzənfər Məmməd o.-75------175,180 Mirzə Məhəmmədəli xan Sadıq oğlu Tərbiyət-135------107,113 R Mirzə Şəfi Vazeh-220------271,277 Ramazanzadə Malik Heydər o.-100------60 Mirzəyev Həsən İbrahim o.-85------231 Rasizadə Hüseyn Abdulla o.-130------208,212 Mirzəyev Knyaz İbrahim o.-65------107 Rəfibəyli Xudadat bəy Mirzəyev Mikayıl Şahvələd o.-65------5,22 Ələkbər bəy o.-135------4, 17 Mirzəyev Osman Mirzə Hüseyn o.-75------85,89 Rəhmanzadə Fazil Şamil o.-70------35, Mistislav Rostropoviç-85------61,79 Rəsulbəyov Hüseyn Cümşüd o.-95------133,148 Musabəyova Ümnisə Süleyman q.-110-- 209,223 Rəsulov Qeybulla İbadulla o.-90------59,66- Musayev İsa Həsən o.-100------233 Rojdestvenski Robert İvanoviç-80------132,139- Musayev Paşa İsmayıl o.-60------60,77 Rubаkin Nikolay Aleksandroviç-150---- 156,173 Mustafayev Firuz Qədimalı Russo Jan Jak-300------35 304 Rüstəmbəyova Aliyə Fətulla q.-105------272 Şərifzadə Sadıq Hüseyn o.-100------251,268 Rüstəmov Ənvər Göyüş o.-95------250 Şişkin İvan İvanoviç-180------5,33 Rüstəmov Səid Əli o.-105------109,125 Şubert Frans Peter-215------5 Rüstəmova Azadə Cəfər q.-80------155,159 Ruzvelt Franklin Delano-130------4,18 T Rzayeva Həqiqət Əli o.-105------109 Tağıyev Eyyub İsmayıl o.-100------4 Rzаyеvа Аğаbаcı İsmayıl q.-100------251,263 Tağıyev Şamxal Kərim o.-90------60 S Tağıyev Tağı Əzizağa o.-95------233,247 Tağızadə Zərəngiz Əli q.-85------60 Sadıqov Kamil İsmayıl o.-85------36 Tahirzadə Mirzə Ələkbər Sаdıqоvа Məhluqə Ələsgər q.-95------87,101 Zeynalabdin o.-150------107,112 Sadıqzadə Hüseyn Mirkazım o.-125----- 271,280 Talıb Ələsgər o.-135------274,299 Sadıqzadə Sadıq İsmayıl o.-95------251 Talıblı Böyükağa Mirqasım o.-115------59 Salayeva Zəhra Məmməd q.-90------60,76 Tarverdiyev Fuad Səfər o.-80------107 Salmanov Sarvan Qarakişi o.-85------251,261 Təhmasib Aliyə Mehdi q.-65------61 Seretelli Georgi Yefimoviç-170------107,113 Təhmasib Məmmədhüseyn Servantes Saavedra Migel de-465------208 Abbasqulu o.-105------85 Seyidov Həsən Neymət o.-80------176 Tеrеşkоvа Vаlеntinа Vladimirovna-75----- 60,75 Seyidov İmran Sultan o.-90------249 Tоfiq Fikrət-145------249 Seyidzadə Bağır Qasım o.-100------272,289 Tolstoy Aleksey Konstantinoviç-195----- 193,257 Seyidzadə Bədrəddin Mir Kazım o.-130------3,9 Turqut Özal-85------209,220 Sеyidzаdə Mеhdi Həsən o-105------231,234 Səbahəddin Ali-105------35, Y Səfərova Zemfira Yusif q.-75------133,150 Yusif İbn Əbu Sac Divdad-1100------272,286 Səfərəliyeva Kövkəb Kamil q.-105------5,25 Səfərli Əliyar Qurbanəli o.-75------249,256 V Səttаrхаn Hаcı Həsən о.-145------176,184 Siolkovski Konstantin Eduardoviç-155- 194,204 Vaqif Molla Pənah-395------271,276 Sklodovskaya-Küri Mariya-145------232 Vaşinqton Corc-280------36,53 Spinoza Benedikt-380------232 Vavilov Nikolay İvanoviç-125------232 Süleymanova Elmira Teymur q.-75------156 Vəliyev Yusif Abdulla o.-95------61,82 Süleymanova Fatma Həmzə q.-100------251 Vəliyeva Afaq Məsud q.-55------132,135 Sülеymаnоv Mаnаf Fərəc o.-100------59,63 Vəkilova Leyla məhəd q.-85------5,30 Sumbаtzаdə Əlisöhbət Sumbat o.-105----- 3, 204 Veraşşaqin Vasili Vasilyeviç-170------209,226 Vermer van Delft Yan-380------209 Ş Vinoqradova Larisa Afanasyevna-65------251 Vəzirov Yusif Mirbaba o.-125------193,196 Şah İsmayıl Əbülmüzəffər oğlu Şeyx Heydər oğlu Şeyx Cüneyd Səfəvi Z (Şah İsmayıl Xətai)-525------156,163 Şаhbаzi Tаğı Аbbas (Simurğ) о.-120---- 155,157 Zeynalova Şəfiqə Mikayıl q2.-90------133 Şahtaxtinski Məhəmməd Zeynalov Eldəniz Məmməd o.-75------5,23 Həbibulla o.-80------156,171 Zeynalov Bahadur Qasım o------108 Şaqal Mark Zaxaroviç-125------156 Zülfüqarova Xumar Rza q.-85------233,245 Şаşıqоğlu Nоdаr İzzətoviç-85------61,80 Şedrin Rodion Konstantinoviç-80------251 Milli Qəhrəmanların adlar göstəricisi 305 Milli Qəhrəmanların adlar göstəricisi

A Q

Allahverdiyev Namiq Müslüm o.-45----- 208,217 Qənbərov Ramiz Bulud o.-50------155,167 B M

Bağırov Tahir Əminağa o.-55------155,168 Mahmudov Ərəstun İspəndi o.-55------36,50 Məhərrəmov Asif Yusif o.-60------155,170 C Məmmədov Aytəkin İsrayıl o.-45------108,120 Cəbrayılov Mikayıl Əhmədiyyə o.-60------86,98 Məmmədov Mövsüm Şahin o.-45------133,144 Mirzəyev Şirin Vəli o.-65------4, 14 E Mustafayev Alı Mustafa o.-60------86,95 Eyvazov Qorxmaz Abış o.-45------86,94 N Ə Nəcəfov Yunis İsa o.-45------176,183 Əkbərov Akif Abbas o.-60------36,47 Nəsibov Mərifət Əhməd o.-40------108,119 Əliyev Ehtiram İsrayıl o.-40------176,181 Əliyev Rövşən Nəriman o.-40------176,182 O Əliyev Əliyar Yusif o.-55------250,258 Əsədov Malik Hamil o.-50------133,146 Ocaqverdiyev Sərxan Surxay o.-45------155,169 Əsədov Rəfael Əvəz o.-60------209,218 S F Sayadov Mehman Qəzənfər o.-40------232,241 Fərəcov Ənvər Səyyad o.-60------133,147 Senyuşkin Sergey Aleksandroviç-55------193 Seyidov Məhərrəm Mirəziz o.-60------193,199 Səfərov Cəlil Əziz o------4,15 G Güləliyev Oqtay Güləli o.-50------232,240 Ş

Şahverdiyev İsrafil Şahverdi o.-60------133,145 H Şamoyev Firudin İsa o.-50------36,48 Şükürov Şahlar Əvəz o.-60------108,118 Hüseynov Elman Süleyman o.-60------36,52 Hüseynov Rövşən Şəmil o.-45------36,49 T

İ Teymurov Rizvan Rəhman o.-45------86,96 İbrahimov Rasim Səxavət o.-50------86,97 İsmayılov İnqilab Ələkbər o.-50------36,51

306 Əlamətdar və tarixi günlərin adlar göstəricisi

A minməsinin 20 illiyi------3 Azərbaycan Əlifbası və Azərbaycan Dili Günü Abşeron rayon Mərkəzi kitabxanasının (1952) 60 (01.08.2001)------175 illiyi------274 Azərbaycan Hərbi Hava Qüvvələri günü - ANS müstəqil yayım və media şirkəti təsis (14.02.1992)------35 edilmişdir (09.03.1992)------60 Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinə Ayasofiya-Müqəddəs Sofiya Məbədi-1480--- 271 Yardım Fondu yaradılıb (17.08.1942)------175 Ağdam rayonunun işğalı Azərbaycan Kinosu Günü (02.08.1898)------175 (23.07. 1993) günü------155 Azərbaycan Demokratik Firqəsi müstəqil Ağa Məhəmməd şah Qacarın Şimali Azərbaycana fəaliyyətə başlamışdır (24.08.1917)------175 Yürüşləri başlanmışdı------271 Azərbaycanda Konstitusiyaya dəyişikliklərlə Ağa Məhəmməd şah Qacarın Şuşaya ikinci bağlı referendum keçirilib (24.08.2002)------175 hücumu və qalanın təslim olması------271 Azərbaycan Pоlisi Günü (02.07.1998)------155 “Azad Azərbaycan” televiziyası fəaliyyətə Azərbaycan Sərhəd Qoşunlarının Yaranması başlamışdır (25.12.2002)------250 Günü (18.08.1994)------175 Azərbaycan Bayrağı Günü------231 Azərbaycanın BMT-yə qəbul olunması günü Azərbaycanın milli valyutasının-manatın (02.03.1992)------59,70 dövriyyəyə buraxılması barədə Prezident fərman “Azərbaycan Respublikasının Dövlət Sərhəd verib (15.07.1992)------155 Xidmətinin yaradılması haqqında” fərman Azərbaycanın milli valyutasının-manatın (31.07.2002) imzalanıb------155 dövriyyəyə buraxıldığı gün(18.08.1992)----- 175 Azərbaycanlıların Sоyqırımı Günü Azərbaycanın BMT-nin Uşaq hüquqları (31.03.1918)------60,73-74, Konvensiyasına qoşulmasının (21.06.1992) Аzərbаycаn Rеspublikаsının Prеzidеnti İlhаm 20 illiyi------132 Hеydər оğlu Əliyеvin аndiçmə günü Azərbaycanın YUNESKO-ya üzv qəbul (31 оktyаbr)------208 edilməsinin (03.06.1992) 20 illiyi------132,141 Azərbaycan Dövlət Sirki-100------272,285 Аzərbаycаn Yаzıçılаr İttifаqının yаrаdılmаsının Azərbaycan Prokurorluğunun yaranmasının (23.04.1932) 80 illiyi------86,92 (1922) 90 illiyi------272 Azərbaycan Avropa Mədəniyyət Konvensiyasına Azərbaycan Rəssamlar İttifaqının yaranmasının qoşulub (25.04.1997)------86 (1932) 80 illiyi------272 Аzərbаycаn Dövlət Himninin qəbul оlunmasının Azərbaycan Avropa Təhlükəsizlik və Əməkdaşlıq (27.05.1992) 20 illiyi------108,117 Müqaviləsinə qoşulmuşdur (1992)------272 Аzərbаycаn Kitаbхаnа işçilərinin I qurultаyının Azərbaycanda Mülki Aviasiya İşçilərinin Peşə (12.04.1962) keçirilməsinin 45 illiyi------85 Bayramı Günü------132 Аzərbаycаn Pаrlаmеnt Kitаbхаnаsının (19.03.1997) 15 illiyi------60,72 B “Azərbaycan Respublikasının dövlət sərhədi Badamlı mineral sular zavodu fəaliyyətə başlayıb haqqında” qanunun (14.01.1992) qüvvəyə (1947)------272 307 Bakı şəhərində “Azadlıq” meydanında “Bəhlul” satirik jurnalının (19.05.1907) nəşrinin Azərbaycan Milli Ordusunun ilk hərbi paradı 105 illiyi------107 keçirilib (09.10.1992)------208 Bərdə rayon Mərkəzi kitabxanasının Bakı-Tiflis arasında birbaşa teleqraf xətti yaranmasının (1967) 45 illiyi------274 çəkilmişdir------272 Bilgəh qəsəbə kütləvi kitabxanasının Bakı-Krasnovodsk Bərə Yolunun açılmasının yaranmasının (1937) 75 illiyi------274 (1962) 50 illiyi------272 Bilik Günü (15.09.2004)------193 Bаkı mеtrоpоlitеninin işə düşməsinin Birləşmiş Millətlər Təşkilatı Günü (06.11.1967) 45 illiyi------231,239 (24.10.1945)------208 Bakıda konka nəqliyyatı işə düşmüşdür------271 Bakıda ilk rus-Azərbaycan məktəbinin əsası C qoyulmuşdur------271 Cəbrayıl rayonunun işğalı günü BDU-nun Kitаbхаnаçılıq fаkültəsinin (23.08. 1993)------175 yаrаdılmаsının (1947) 65 illiyi------272,300 Cəlilabad rayon Mərkəzi kitabxanasının Bеynəlxalq Ahıllar Günü (01.10.1992)------208 yaranmasının (1922) 90 illiyi------274 Bеynəlxalq Ailə Günü (15.05.1994)------107 Culfa rayon Mərkəzi kitabxanasının yaranm- Bеynəlxalq Ana Dili Günü (21.02.1999)------35 asının (1937) 75 illiyi------274 Beynəlxalq Azərbaycan Muğamı Günü------175 Bеynəlxalq Əlillər günü (03.12.1992)------249 D Bеynəlxalq Gənclər Günü (12.08.1999)------175 Beynəlxalq Humanitar Yardım Günü Daxili Qoşunlar Günü (12.03.1995)------60 (19.08.2003)------175 Dövlət Dili hаqqındа Qаnunun (30 sеntyаbr Beynəlxalq İnformasiya Təhlükəsizliyi Günü 2002) 10 illiyi------193 (30.11.1988)------231 Dövlət bayrağı günü (09.11.2009)------231 Beynəlxalq İnternet Təhlükəsizliyi Günü Dövlət Qulluqçularının Pеşə Bayramı (09.02.2004)------35 (23.06.2006)------132 Beynəlxalq Kulinariya Günü (20.10.2004) Dövlət Müstəqilliyi Günü (18.10.1991)- 208,215 Bеynəlxalq Qadınlar Günü (08.03.1910)--- 60,71 Dünya Azərbaycanlılarının Həmrəylik Günü Beynəlxalq Qan Donor Günü (14.06.2001)-- 132 (31.12.1991)------250 Beynəlxalq Müəllimlər Günü------208,214 E Beynəlxalq Mədəniyyət Günü (15.04.1935)---85 Bеynəlxalq Muzеylər Günü (18.05.1977)---- 107 Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi Beynəlxalq Novruz Günü (21.03.2010)------60 Əməkdaşlarının Peşə Bayramı (23.05.2007)-108 Beynəlxalq Əqli Mülkiyyət Günü (26.04.2000)------86,93 Ə Beynəlxalq Olimpiya Günü (23.06.1967)---- 132 Əjdaha ili------6 Beynəlxalq Poeziya Günü (21.03.)------60 Ədliyyə İşçilərinin Peşə Bayramı Günü Beynəlxalq Rəqs Günü (29.04.1982)------86 (22.11.1999)------231 Bеynəlxalq Söz və Mətbuat Azadlığı Günü Ələt qəsəbə uşaq kitabxanasının yaradılmnasının (03.05.1993)------107 (1987) 25 illiyi------274 Beynəlxalq Sülh Günü (21.09.)------193,198 Ətraf Mühitin Mühafizəsi Günü (05.06.1972)-132 Beynəlxalq Turizm Günü (27.09.1970)------193 Beynəlxalq Teatr Günü (27.03.1948)------60 F Beynəlxalq Uşaq Kitabı Günü (02.04.1953)--- 85 Bədən Tərbiyəsi və İdman Günü (05.03.)------60 Faşizm Üzərində Qələbə Günü (09.05.1945)-107 Füzuli rayonunun işğalı günü (23.08. 1993)- 175 308 G İmişli rayon Mərkəzi kitabxanasının yaranmasının (1947) 65 illiyi------274 Gənclər Günü------35 İnsan Hüquqları Günü (18.06.2007)------132 Gömrük İşçiləri Günü (29.01.1992)------3 İnsan Alverinə Qarşı Mübarizə Günü Gədəbəy rayon Mərkəzi Kitabxanasının (06. 05.2009)------107 yaranmasının (1932) 80 illiyi------274 İrqi ayrı-seçkiliyin (diskriminasiyanın) Ləğv Edilməsi Uğrunda Beynəlxalq H Mübarizə Günü (21.03.1966)------60 Hеydər Əliyеv аdınа Bаkı-Tbilisi-Cеyhаn əsаs İsmayıli rayon Mərkəzi kitabxanasının iхrаcаt bоru kəmərinin təməli qоyulmаsının yaranmasının (1947) 65 illiyi------274 (18.09.2002) 10 illiyi------193,197 “İzvestiya” qəzetinin nəşrə başlamasının Hərbi Dоnanma Günü (05.08.1992)------175 (30.03.1917) 95 illiyi------60 Hacı Əjdərbəy Məscidi (Göy Məscid)--- 272,284 K

X Kəlbəcər rayonunun işğalı günü Xankəndinin işğalı günü (26.12.1991)------250 (02.04. 1993)------85 Xankənddə Azərbaycanın ayrılmaz Kоnstitusiya Günü (12.11.1995)------231 hissəsi olan Dağlıq Qarabağın Q Ermənistana birləşdirilməsi məqsədi güdən bədnam erməni seperatçıları baş qaldırmışdır Qan yaddaşımız------38 (11.1987)------272 Qadın zorakılığına qarşı beynəlxalq Xanlar rayon Mərkəzi Kitabxanasının mübarizə günü (25.11.1999)------231 yaranmasının (1962) 50 illiyi------274 Qarabağ xanlığı ləğv edilmişdir------271 X.R.Ulutürk adına kütləvi kitabxananın Qızıl Aypara Günü (07.03.2008)------60 yaranmasının (1927) 85 illiyi------274 QİÇS-ə Qarşı Mübarizə Günü Xocavənd rayonunun Qaradağlı kəndinin (01.12.1996)------249 işğalının 20-ci ildönümü (17.02.1992)------35,44 Qubadlı rayonunun işğalı günü Xocavəndin işğalının 20-ci ildönümü (31.08.1993) ------175 (02.10.1992)------208,213 Quba rayon Mərkəzi kitabxanasının Xоcalı Sоyqırımının 20-ci ildönümü yaranmasının (1932) 80 illiyi------274 -(26.02.1992)------35, 45 Qurban bayramı (27-28.10)------208 Xüsusi Dövlət Mühafizə Xidməti Əməkdaşlarının Peşə Bayramı Günü (23.08.2008)------175 L Xudafərin körpüsü------271 Laçın rayonunun işğalının 20-ci ildönümü İ (18.05.1992)------107,115 “Leyli və Məcnun” operasının (1907) İçərişəhərin qala divarlarının bərpa edilməsi yazılmasının 105 illiyi------272 (1952-1957)------272 20 Yanvar “Şəhidlər Günü elan olunması haqqında” Qanun verilmişdir (17.01.1992)----- 3 İlk dəfə alman coğrafiyaşünası Ferdinand fon Rixthofen tərəfindən Böyük ipək yolu termini işlədilmişdir------272

309 M

“Mədəniyyət haqqında” Qanun (06.02.1998) R «Mədəni-maarif» jurnalı-45------37 Ramazan bayramı (20-21.08.)------175 M.Ə.Rəsulzadə tərəfindən “Müsəlman Rabitə və İnformasiya Texnologiyaları Sahəsi gənclik təşkilatı” yaradılmışdır------272 İşçilərinin Peşə Bayramı (06.12.2006)------249 M.S.Ordubadi adına Naxçıvan Muxtar Radio və Televiziya verilişləri Komitəsinin Respublika Kitabxanasının yaranmasının yaradılmasının (04.06.1957) 55 illiyi------132 (1922) 90 illiyi------274 Rеspublika Günü (28.05.1918.)------108 Milli Dirçəliş Günü (17.11.1988)------231 Rusiyada Böyük Oktyabr Sosialist inqilabı qələbə Milli Qurtuluş Günü (15.06.1993)------132 çalmışdır (25.10.1917)------231 Milli Mətbuat və Jurnalistika Günü (22.07.1875)------155,166 S Milli Musiqi Günü (18.09.1995)------193 Milli Silahlı Qüvvələr Günü (26.06.1918)--- 133 Sahil qəsəbə kütləvi kitabxanasının (1977) Milli Tеatr Günü (10.03.1873)------60 35 illiyi------274 Milli Televiziya və Samux rayon MKS-nin yaranmasının (1992) Radio Şurası yaradılmışdır------208 20 illiyi------274 Milli Təhlükəsizlik Orqanları İşçilərinin Peşə Səhiyyə İşçiləri Günü (17.06.2001)------132,142 Bayramı Günü (28.03.1997)------60 Sərhəd Qоşunları Günü (16 dеkabr)------250 Mirzə Camal Cavanşir “Qarabağ tarixi” əsərini Siyəzən rayon MKS-nin yaranmasının (1992) yazmışdır------271 20 illiyi------35 SSRİ Nazirlər Soveti “Ermənistanm SSR-də N yaşayan azərbaycanlıların Azərbaycan SSR-in Kür-Araz ovalığına köçürülməsi haqqında” 4083 Naxçıvan Sovet Sosialist Respublikası saylı qərar qəbul edib (23.12.1947)------250 Azərbaycanın tərkibində olmaqla Muxtar respublika elan edilmişdir (1922)------272 Ş Narkоmaniyaya və Narkоbiznеsə qarşı Bеynəlxalq Mübarizə Günü (26.06.)----- 133,143 Şamaxıda böyük dağıntı və tələfat törədən Neftçilər Günü (20.09.1994)------193 zəlzələnin (31.01.1902) 110 illiyi------3 Nəriman Nərimanovun Xatirə muzeyinin Şəmkir rayon Mərkəzi kitabxanasının yaradılmasının (1977) 45 illiyi------272 yaranmasının (1932) 80 illiyi------274 Şərur rayon MKS-nin yaranmasının (1977) O 35 illiyi ------274 Daşkəsən rayon MKS-nin (1982) 30 illiyi--- 274 O.Sarıvəlli adına Əmircan qəsəbə kütləvi Şüvəlan qəsəbə kütləvi kitabxanasının kitabxanasının (1932) 80 illiyi------274 yaradılmasının (1947) 55 illiyi------274 Opera və Balet Teatrında Üzeyir Hacıbəyovun Şuşa rayonunun işğalının 20-ci ildönümü şah əsəri olan “Koroğlu” operasının ilk tamaşası- (08. 05. 1992)------107,114 nın keçirilməsinin (30.04.1937) 75 illiyi------86 Şuşa rayon MKS-nin yaranmasının (1977) 35 illiyi------274

P

Prоkurоrluq İşçiləri Günü (01.10.1998)------208

310 T Ümummili lider Heydər Əliyev “1948-1953- cü illərdə azərbaycanlıların Ermənistan SSR Tarixi Abidələrin Mühafizəsi Günü ərazisindəki tarixi etnik torpaqlarından kütləvi (18.04.1983)------85 surətdə deportasiyası haqqında” fərman imzalayıb “Televiziya və Radio yayımı haqqında” (18.12.1997)------250 Azərbaycan Respublikasının Qanunu qəbul edilmişdir (25.06.2002)------133 Y Tеlеviziya və Radiо İşçiləri Günü (06.11.)--- 231 Yеni il (01.01)------4 Televiziya və Radio verilişlərinin həftəlik Yasamal rayonu Q.Musabəyov adına kütləvi proqramı çap olunmağa başlamışdır kitabxananın (1957) 55 illiyi------274 (aprel 1957)------272 Yeni Azərbaycan Partiyası (YAP) yaradılmışdır U (21.10.1992)------208,216

Uşaqların Bеynəlxalq Müdafiə Günü Z (01.06.1950)------132,140 Zaqafqaziya Sovet Sosialist Respublikaları Uşaqların Bеynəlxalq Tеlеviziya və Radiо Federativ İttifaqının yaranması və Azərbaycan Vеrilişləri Günü (11 dеkabr)------250 SSR-in ona daxil olması (22.12.1922)------272 Ü Zəngilanın işğalı günü (30.10. 1993)------208 134 Ümumdünya Aviasiya və Kosmonavtika Günü (12.04.1962)------85 Ümumdünya Diabet Günü (14.11.1991)----- 231 Ümumdünya “Dioloq və İnkişaf üçün Mədəni Müxtəliflik” Günü (21.05.2001)------108,116 Ümumdünya Əməyin Mühafizəsi Günü (28.04.1996)------86 Ümumdünya Gülüş Günü (01.04.1564)------85 Ümumdünya Hemofiliya Günü (17.04.1964)-- 85 Ümumdünya Xərçəng Günü (04.02)------35 Ümumdünya İnformasiya Cəmiyyəti Günü (17.05.2006)------107 Ümumdünya Kitab və Müəllif Hüquqları Günü (23.04.1996)------86 Ümumdünya Qaçqınlar Günü (20.06.2000)- 132 Ümumdünya Mülki Müdafiə Günü (01.03.1972)------59 Ümumdünya Poçt Günü (09.10.1970)------208 Ümumdünya Salam Günü (21.11.1973)------231 Ümumdünya Sağlamlıq Günü (07.04.1949)---85 Ümumdünya Tütünlə Mübarizə Günü (31.05.1987)------107 Ümumdünya Yer Günü (22.04.1970)------86 Ümumxalq Hüzn Günü (20.01.1990)------3, 12 Ümumdünya Metrologiya Günü (30 .05. 1875)------107 311 Tərtibçilərin əlifba göstəricisi

Abdullayeva Adilə ...... 34,242,252 196, 211 Məmmədova Jalə ...... Alışova Nailə ...... 201-202,280, 286, 287, 290, 293,300 6,12-13,20,37,44,45-46,73-74,93,114,115,116,14 Məmmədova Aygün ...... 0,142,143,166, 175,178,198,213,214,215,221,239 18,22,24,41,51,55,57,63 Eminova Samirə ...... Məmmədli Şəhla ...... 10,11,19, 20,31,56,64,71,103,104,129,136,153,16 195,197,204,217,257 2,190,259,260,276,277,284,285 Musayeva Tamilla ...... Ələsgərov Bəybala ...... 253,254,255,262,263 54,88,180 Nağıyeva Nəzirə ...... Əliyeva Zemfira ...... 90,92,100,102,111,122,124,127 187,189,205,227,244 Novruzova Azadə ...... Əliyeva Sevinc ...... 282,283,289,291,295,297,299 52,96,119,120 Orucəliyeva Rəna ...... Əsədova Sevgiyyə ...... 210,212,216,219,220,223,225 157, 58,159,161,163-164,167,171,172,173,200 Piriyeva Nəzmiyyə ...... Həsənova Məlahət ...... 261,264,265,266,269 110,112,138,148,150,151,152 Sadıqova Yasəmən ...... İbrahimova Mətanət ...... 165,177,181,182,183,184,185,186,188,191 68,69,70,72,77, 79,81,82,89,95,281 Şahbazova Nazlı ...... Həsənova Tahirə ...... 203,206,294 235,237,240,241,245,246, 258,268 Salamlı Sevinc ...... Quliyeva Gülanə ...... 168,199 7,9,17,23,25,28,30,32, 33,40,42, Şəmsizadə Solmaz ...... Quliyeva Samaya ...... 14,15,97,99,118,144 26, 27,29,39,43,47,50,53,66,94,101,125,146,160 Şirəliyeva Elmira ...... Qurbanova Pərvanə ...... 113,117,121,123,128, 130,135,139 16,256,267,278,279,296,298 Şirinova Lalə ...... Məmmədova Cəlalə ...... 62,65,75,76,78,80,83 218,222,224,226,228,229,236,243,247 Vəliyeva Mədinə ...... Mehrəliyeva Saqibə ...... 137,141,149 8,48,49,67,91,98,105,126,145,147,169,170,179,2 312 M Ü N D Ə R İ C A T

Yanvar ayı üçün təqvim ...... 2 Əjdaha ili ...... 6 Əlfi Qasimov – 85 ...... 7 Vidadi Babanlı-85 ...... 8 Bədrəddin Seyidzadə - 130 ...... 9 Jan Batist Poklen (Molyer) – 390 ...... 10 Nazim Hikmət Ran – 110 ...... 11 Ümumxalq hüzn Günü ...... 12 Şirin Mirzəyev- 65 ...... 14 Cəlil Səfərov – 50 ...... 15 Janna Dark-600 ...... 16 Xudadat Bəy Rəfibəyli - 135 ...... 17 Franklin Delano Ruzvelt-130 ...... 18 Mirəli Qaşqay-105 ...... 19 Əlisöhbət Sumbatzadə.105 ...... 20 Əziz Əliyev – 115 ...... 21 Mikayıl Mirzə-65 ...... 22 Eldəniz Zeynalov – 75 ...... 23 İsmayıl Dağıstanlı-105 ...... 24 Kövkəb Səfərəliyeva -105 ...... 25 Hüsnü Qubadov-90 ...... 26 Mirzə Mansur Mansurov-125 ...... 27 Elmira Abasova- 80 ...... 28 Böyükağa Məmmədov-85 ...... 29 Leyla Vəkilova-85 ...... 30 Hənifə Ələsgərov – 100 ...... 31 Bəhruz Kəngərli -120 ...... 32 Şişkin İvan İvanoviç-180 ...... 33 Fevral ayı üçün təqvim ...... 34 Qan yaddaşımız! Vətən torpaqları bizi gözləyir! ...... 38 Ağamusa Axundov – 80 ...... 39 Cahangir Qəhrəmanov-85 ...... 40 İsgəndər Etibar-75 ...... 41 Yusif Əzimzadə-95 ...... 42 Çarlz Dikkens-200 ...... 43 Qaradağlinin işğalindan 20 il ötür ...... 44 313 Xocalı soyqırımının 20-ci ildönümü ...... 45 Akif Əkbərov- 60 ...... 47 Firudin Şamoyev- 50 ...... 48 Rövşən Hüseynov- 45 ...... 49 Ərəstun Mahmudov-55 ...... 50 İnqilab İsmayılov-50 ...... 51 Elman Hüseynov -60 ...... 52 Corc Vaşinqton-280 ...... 53 Məmmədşərif Həmidov – 95 ...... 54 Məhərrəm Haşımov-100 ...... 55 Lütfi Məmmədbəyov-85 ...... 56 Eldar Mansurov-60 ...... 57 Mart ayı üçün təqvim ...... 58 Aydın Dadaşov – 60 ...... 62 Manaf Süleymanov -100 ...... 63 Fərman Kərimzadə - 75 ...... 64 Vaqif Arzumanlı – 65 ...... 65 Qeybulla Rəsulov-90 ...... 66 Məmməd Səid Ordubadi -140 ...... 67 Xoşginabi Fəthi - 90 ...... 68 Çukovski Korney İvanoviç – 130 ...... 69 Azərbaycanın BMT-yə qəbul olunması ...... 70 Beynəlxalq Qadınlar Günü ...... 71 Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin kitabxanası- 15 ...... 72 Azərbaycanlıların Soyqırımı Günü ...... 73 Valentina Tereşkova – 75 ...... 75 Zəhra Salayeva- 90 ...... 76 Paşa Qəlbinur- 60 ...... 77 Şəfiqə Eyvazova -65 ...... 78 Mstislav Rastropoviç – 85 ...... 79 Nodar Şaşıqoğlu – 85 ...... 80 Ənvər Behbudov – 100 ...... 81 Yusif Vəliyev – 95 ...... 82 Zümrüd Quluzadə - 80 ...... 83 Aprel ayı üçün təqvim…………………………………………………………...... 84 Ayaz Vəfalı – 75 ...... 88 Osman Mirzəyev – 75 ...... 89 Əkbər Məftun – 100 ...... 90 Məmməd Rahim-105 ...... 91 Azərbaycan Yazıçılar Birliyi - 80 ...... 92 Beynəlxalq Əqli Mülkiyyət Günü ...... 93 Qorxmaz Eyvazov- 45 ...... 94

314 Alı Mustafayev – 60 ...... 95 Rizvan Teymurov – 45 ...... 96 Rasim İbrahimov – 50 ...... 97 Mikayıl Cəbrayilov – 60 ...... 98 Ənvər Əlixanov – 95 ...... 99 Fatma Qədri – 105 ...... 100 Məhluqə Sadıqova – 95 ...... 101 Şövkət Məmmədova – 115 ...... 102 Əfrasiyab Bədəlbəyli – 105 ...... 103 Ramiz Quliyev – 65 ...... 104 Ömər Faiq Nemanzadə – 140 ...... 105 May ayı üçün təqvim ...... 106 Əsgər Ağa Gorani – 155 ...... 110 Əhməd Cavad – 120 ...... 111 Mirzə Ələkbər Sabir – 150 ...... 112 Məhəmmədəli xan Sadıq oğlu Tərbiyət – 135 ...... 113 Seretelli Georgi Yefimoviç – 170 ...... 113 Şuşasız 20 il ...... 114 Laçının işğalından 20 il ötür ...... 115 Ümumdünya Dialoq və İnkişaf naminə Mədəni Müxtəliflik Günü ...... 116 Azərbaycan Respublikasının Dövlət Himni – 20 ...... 117 Şahlar Şükürov – 60 ...... 118 Mərifət Nəsibov – 40 ...... 119 Aytəkin Məmmədov – 45 ...... 120 Sabit Orucov- 100 ...... 121 Mirməmməd Cavadzadə – 85 ...... 122 Əli Quliyev – 100 ...... 123 Ələddin Abbasov – 90 ...... 124 Səid Rüstəmov – 105 ...... 125 Rauf Hacıyev – 90 ...... 126 Aqşin Əlizadə – 75 ...... 127 Habil Əliyev – 85 ...... 128 Firəngiz Əlizadə – 65 ...... 129 Sara Qədimova – 90 ...... 130 İyun ayı üçün təqvim ...... 131 Afaq Məsud – 55 ...... 135 Eldar Baxış – 65 ...... 136 Həsənbəy Zərdabi – 170 ...... 137 Mirzə Fətəli Axundzadə – 200 ...... 138 Rojdestvenski Robert İvanoviç – 80 ...... 139 Uşaqların Beynəlxalq Müdafiəsi Günü ...... 140 Azərbaycanın YUNESKO-ya üzvülüyünün 20 illiyi ...... 141

315 Səhiyyə İşçiləri Günü...... 142 Narkоmaniyaya və Narkоbiznеsə qarşı Bеynəlxalq Mübarizə Günü ...... 143 Mövsüm Məmmədov – 45 ...... 144 İsrafil Şahverdiyev – 60 ...... 145 Malik Əsədov – 50 ...... 146 Ənvər Fərəcov – 60 ...... 147 Hüseyn Rəsulbəyov – 95 ...... 148 Hacıbaba Bağırov – 80 ...... 149 Zemfira Səfərova – 75 ...... 150 Fidan Qasımova – 65 ...... 151 Cövdət Hacıyev – 95 ...... 152 Murtuza Məmmədov – 115 ...... 153 İyul ayı üçün təqvim ...... 154 Taği Şahbazi Simurğ – 120 ...... 157 Ağayeva Kəmalə – 75 ...... 158 Azadə Rüstəmova – 80 ...... 159 Aleksandr Düma (ata) – 210 ...... 160 Valeh Bərşadlı – 85 ...... 161 Seyidcəfər Pişəvəri – 120 ...... 162 Şah İsmayıl Xətai – 525 ...... 163 Kazım Karabəkir Paşa – 130 ...... 165 Milli Mətbuat və Jurnalistika Günü ...... 166 Ramiz Qəmbərov – 50 ...... 167 Tahir Bağırov – 55 ...... 168 Sərxan Ocaqverdiyev – 45 ...... 169 Asif Məhərrəmov – 60 ...... 170 Məhəmmədəmin Şahtaxtinski – 80 ...... 171 Tokay Məmmədov – 85 ...... 172 Nikolay Aleksandroviç Rubakin – 150 ...... 173 Avqust ayı üçün təqvim ...... 174 Aqil Hacıyev – 65 ...... 177 Xurşidbanu Natəvan – 180 ...... 178 Mirvarid Dilbazi – 100 ...... 179 Qəzənfər Paşayev – 75 ...... 180 Ehtiram Əliyev – 40 ...... 181 Rövşən Əliyev – 40 ...... 182 Yunis Nəcəfov – 45 ...... 183 Səttarxan – 145 ...... 184 Nəzirli Şəmistan – 70 ...... 185 Əlövsət Quliyev – 90 ...... 186 Vasim Məmmədəliyev – 70 ...... 187 Azərpaşa Nemətov – 65 ...... 188

316 Qasımov Alim – 55 ...... 189 Müslüm Maqomayev – 70 ...... 190 Niyazi – 100 ...... 191 Sentyabr ayı üçün təqvim ...... 192 Ramiq Muxtar – 70 ...... 195 Mustafa Çəmənli – 65 ...... 195 Yusif Vəzir Çəmənzəminli – 125 ...... 196 Heydər Əliyev adına Bakı-Tbilisi-Ceyhan Neft kəməri ...... 197 Beynəlxalq Sülh Günü ...... 198 Məhərrəm Seyidov – 60 ...... 199 Senyuşkin Sergey Aleksandroviç – 55 ...... 200 İbrahim bəy Aslanbəyov – 190 ...... 201 Jolio Küri İren – 115 ...... 203 Konstantin Eduardoviç Siolkovski – 155 ...... 204 Əhmədxan Bakıxanov – 120 ...... 205 Firuzə Əlixanova – 95 ...... 206 Oktyabr ayı üçün təqvim ...... 207 Hafiz Baxış – 80 ...... 210 Xəlil Rza – 80 ...... 211 Hüseyn Cavid – 130 ...... 212 Xocavəndin işğalının 20 ildönümü ...... 213 Beynəlxalq Müəllimlər günü ...... 214 Dövlət Müstəqilliyi Günü ...... 215 Yeni Azərbaycan Partiyası – 20 ...... 216 Namiq Allahverdiyev – 45 ...... 217 Əsədov Rəfael – 60 ...... 218 İsmət Qayıbov – 70 ...... 219 Turqut Özal – 85 ...... 220 Səməd bəy Mehmandarov – 155 ...... 221 Ramiz Abutalıbov – 75 ...... 222 Ümnisə Musabəyova – 110 ...... 223 Bədurə Əfqanli – 100 ...... 224 Həyat Abdullayeva – 100 ...... 225 Vasili Vasilyeviç Vereşşagin – 170 ...... 226 Şövkət Ələkbərova – 90 ...... 227 Nikolo Paqanini – 230 ...... 228 Rauf Abdullayev – 75 ...... 229 Noyabr ayı üçün təqvim ...... 230 Mehdi Seyidzadə – 105 ...... 234 Hüseyn Abbaszadə – 90 ...... 235 Yakub Kolas – 130 ...... 236 Çavçavadze İlya Qriqoryeviç – 175 ...... 237

317 Marşak Samuil Yakovlevic – 125 ...... 238 Bakı metropoliteni – 45 ...... 239 Oqtay Güləliyev – 50 ...... 240 Mehman Sayadov – 40 ...... 241 Kərim Kərimоv – 95 ...... 242 Emin Sabitoğlu 75 ...... 243 Tofiq Quliyev – 95 ...... 244 Xumar Zülfüqarova – 85 ...... 245 Fikrət Əmirov – 90 ...... 246 Tağı Tağıyev – 95 ...... 247 Dekabr ayı üçün təqvim ...... 248 Cəmil Əlibəyov– 85 ...... 252 İmran Seyidov – 90 ...... 253 Xalid Əlmirzəyev – 80 ...... 254 İmamverdi Əbilov – 85 ...... 255 Əlyar Səfərli – 75 ...... 256 Aleksey Nikolayeviç Tolstoy – 130 ...... 257 Əliyar Əliyev – 55 ...... 258 Xudu Məmmədov – 85 ...... 259 Həsən Əliyev – 105 ...... 260 Sarvan Salmanov 85 ...... 261 Cəmil Quliyev – 85 ...... 262 Ağabacı Rzayeva – 100 ...... 263 Fərhad Bədəlbəyli – 65 ...... 264 Oqtay Kazımov – 80 ...... 265 Nəriman Məmmədov – 85 ...... 266 Firudin Mehdiyev – 85 ...... 267 Sadıq Şərifzadə – 100 ...... 268 Ömər Eldarov – 85 ...... 269 Əlavələr ...... 271 Qətran Təbrizi – 1000 ...... 275 Molla Pənah Vaqif – 295 ...... 276 Mirzə Şəfi Vazeh – 220 ...... 277 Qonçabəyim – 185 ...... 278 Seyid Əbülqasım Nəbati-200 ...... 279 Seyid Hüseyn – 125 ...... 280 Xəlil İbrahim – 120 ...... 281 İsgəndər Coşqun – 85 ...... 282 Əbdüllətif Bəndəroğli – 75 ...... 283 Hacı Əjdərbəy Məscidi ...... 284 Azərbaycan Dövlət Sirki – 100 ...... 285 Yusif ibn Əbu Sac Divdad- 1100 ...... 286

318 Oruc bəy Bayat -445 ...... 288 Salam Aydınbəyov - 100 ...... 289 Bağır Seyidzadə – 100 ...... 289 Qafur Məmmədov -90 ...... 290 Şəfiqə Əfəndizadə - 130 ...... 291 Ağa Musa Nağıyev- 170 ...... 292 Ağası Məşədibəyov Abutalıb oğlu- 100 ...... 293 Əzizə Məmədova -120 ...... 294 Camo Hacınski – 125 ...... 295 Mirmahmud Kazımovski -130 ...... 296 Münəvvər Kələntərli- 100 ...... 297 Əcəmi Naxçivani -800 ...... 298 Aşıq Talıb – 135 ...... 299 Bakı Dövlət Universitetinin Kitabxanaçılıq- İnformasiya fakültəsi -65 ...... 300 Yubilyarlarin əlifba göstəricisi ...... 301 Əlamətdar və tarixi günlərin adlar göstəricisi ...... 307 Tərtibçilərin əlifba göstəricisi ...... 313

319 2012

Nəşriyyat rеdaktоru: M.Cəfərova Korrektor: N.Şahbazova Kompyuter yığımı: N.Alışova

Kompyuter dizayneri: İ.Zəkəryəyev

Ünvan: AZ-1000 Bakı ş., Хaqani küç.29 Е-mail: [email protected] URL: www.anl.az

“Zərdabi LTD” MMC nəşriyyat poliqrafiya müəssisəsində çap оlunmuşdur.

Sifariş: 33 Çapa imzalanmışdır: 15.11.2011 Tiraj: 200 Pulsuz

320