Toekomstbestendig Wonen Een Onderzoek Naar De Randvoorwaarden, Benodigde Woningaanpassingen En Financieringsconstructies Om Langer Thuiswonen Te Faciliteren
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Toekomstbestendig Wonen Een onderzoek naar de randvoorwaarden, benodigde woningaanpassingen en financieringsconstructies om langer thuiswonen te faciliteren 1 Auteurs Sarah Willard, MSc. Dr. Erik van Rossum Prof.dr. Luc P. de Witte In opdracht van Rabobank Parkstad Limburg Obvion Hypotheken Stadregio Parkstad De leden van Zorgtafel Heerlen (Mondriaan, Zuyderland, Sevagram, Arcus College, Zuyd Hogeschool en Gemeente Heerlen) © maart 2016 – Expertisecentrum voor Innovatieve Zorg en Technologie Expertisecentrum voor Innovatieve Zorg en Technologie Henri Dunantstraat 2, 6419 PB Heerlen T + 31 88 0272120 E [email protected] Gegevens mogen worden overgenomen, mits met bronvermelding. Verveelvoudiging voor eigen of intern gebruik is toegestaan. 2 Inhoudsopgave Samenvatting ........................................................................................................................................... 4 1. Inleiding ............................................................................................................................................... 5 2. Methoden ............................................................................................................................................. 7 2.1. Onderzoeksaanpak ...................................................................................................................... 7 2.2. Context en doelgroep ................................................................................................................... 7 2.3. Onderzoekspopulatie .................................................................................................................... 8 2.4. Procedure ..................................................................................................................................... 8 2.5. Leefbaarheidsstudie ..................................................................................................................... 9 2.6. Behoefte-inventarisatie ................................................................................................................. 9 2.7. Operationalisering randvoorwaarden ........................................................................................... 9 3. Resultaten.......................................................................................................................................... 11 3.1. Response en kenmerken respondenten .................................................................................... 11 3.2. Ruimtelijk-fysieke randvoorwaarden .......................................................................................... 11 3.2.1. Huidige woonsituatie en behoeften in wonen en woningaanpassingen .............................. 11 3.2.2. Leefbaarheid en voorzieningen in de buurt ......................................................................... 14 3.3. Financiële randvoorwaarden ...................................................................................................... 15 3.4. Sociale randvoorwaarden ........................................................................................................... 15 3.4.1. Gezondheid, mantelzorg en het sociaal netwerk ................................................................ 15 3.4.2. Participatie in de buurt ......................................................................................................... 16 3.5. Zorgtechnologie .......................................................................................................................... 17 3.5.1. Gebruik van ICT .................................................................................................................. 17 3.5.2. Zorgtechnologie: behoeften, opvattingen en obstakels ....................................................... 18 4. Conclusies en aanbevelingen............................................................................................................ 21 4.1. Conclusies .................................................................................................................................. 21 4.2. Aanbevelingen ............................................................................................................................ 22 Bijlage 1. Semigestructureerde vragenlijst ............................................................................................ 27 3 Samenvatting Het doel van dit onderzoek was om de behoeften van ouderen tussen de 60 en 75 jaar in enkele Heerlense wijken ten aanzien van toekomstig wonen op te halen. De volgende vragen waren leidend voor dit onderzoek: 1. Hoe denken ouderen over hun huidige en toekomstige woonsituatie en mogelijke woonobstakels? 2. Hoe denken ouderen over het financieren van woningaanpassingen? 3. Hoe denken ouderen over (het ontvangen van zorg vanuit) het sociaal netwerk? 4. Hoe denken ouderen over de rol van zorgtechnologie in relatie tot hun zorg- en woonbehoeften? Om deze vragen te beantwoorden zijn (semi-gestructureerde) interviews gehouden met 68 ouderen in een drietal Heerlense wijken (Heerlen-Centrum, Molenberg en Welten-Benzenrade). Resultaten Het grootste deel van de respondenten woont in een appartement of rijwoning. Voor de eigen woon- en leefomgeving wordt een gemiddeld rapportcijfer van 7,8 gegeven. Men is overwegend tevreden over de betrokkenheid van andere bewoners in hun buurt. Daarnaast wordt de buurt als prettig en veilig ervaren. Over het algemeen is men daarnaast tevreden over de eigen woning. Voornamelijk op het gebied van toegankelijkheid en het sanitair moeten er nog aanpassingen worden gedaan. Hoewel er een hoge bereidheid is tot het zelf regelen van deze woningaanpassingen en het leveren van een financiële bijdrage daaraan, kunnen de meeste mensen de kosten niet geheel voor eigen rekening nemen. De bijdrage die men kan doen is afhankelijk van eigen financiële middelen. Over zorgtechnologie heeft men overwegend een positieve opvatting, respondenten zien het nut ervan in voor zichzelf en anderen. Bij de interpretatie van de bevindingen is enige voorzichtigheid geboden. Door de bescheiden omvang van het onderzoek en focus op bewoners uit een drietal Heerlense wijken (Heerlen-Centrum, Molenberg en Welten-Benzenrade) zijn de bevindingen niet zonder meer vertaalbaar naar andere delen van Heerlen, of daarbuiten. Aanbevelingen Er bestaan verschillende constructies om woningaanpassingen te financieren, zoals financiering vanuit de Wmo of Wlz, het verzilveren van overwaarde op de woning, of de Blijverslening. Voor partijen die woningaanpassingen financieren of nadenken over nieuwe (financierings)constructies, waaronder gemeenten, hypotheekverstrekkers en woningcorporaties, is het relevant om regelingen te bedenken voor de gebieden waarop de meeste aanpassingen nodig zijn. Daarnaast wordt aanbevolen om te leren van ‘nieuwe’ woonvormen en hypothecaire regelingen en te voorzien in goede informatievoorziening over woningaanpassingen. 4 1. Inleiding Het aantal mensen met beperkingen stijgt sterk en dat zijn vooral ouderen. Deze ouderen zullen steeds meer thuis verblijven. Het ziekenhuis wordt een plek waar je maar kort bent, plaatsen in verzorgingshuizen zijn sterk afgebouwd en verpleeghuizen transformeren deels richting kleinschalige voorzieningen voor mensen met ernstige beperkingen die onmogelijk zelfstandig kunnen wonen. Mensen die nu in een verpleeg- of verzorgingshuis wonen, zullen in de toekomst grotendeels zelfstandig wonen, in de eigen woning of in een kleinschalige voorziening met zorg op afroep. Zorgverlening aan ouderen zal derhalve steeds meer thuis plaatsvinden. Veel woningen zijn nu (nog) niet geschikt voor de oude dag. Het geschikt maken van die woningen en het installeren van zorgondersteunende technologie is vaak te kostbaar en financiering hiervan past niet in de huidige regels voor hypothecaire financiering. Er is behoefte aan innovatieve oplossingen die het mogelijk maken woningen geschikt te maken voor ouderen met een zorgbehoefte. Dit geldt voor woningen in particulier eigendom maar ook voor woningen van coöperaties. In de literatuur zijn verschillende randvoorwaarden beschreven voor ouderen om langer huis te kunnen blijven wonen. Deze hebben betrekking op de ruimtelijk-fysieke omgeving, financiering, het sociaal netwerk, de toegang tot (thuis)zorg en heldere informatievoorziening. Met het oog op de doel en vraagstelling van dit onderzoek wordt in dit rapport alleen aandacht besteed aan ruimtelijk-fysieke, sociale en financiële randvoorwaarden. Ruimtelijk fysieke randvoorwaarden hebben betrekking op de woning zelf, voorzieningen en de bereikbaarheid en toegankelijkheid hiervan (VNG, 2014). Financiële randvoorwaarden gaan over de mogelijkheden van ouderen om het langer thuiswonen te kunnen financieren. Langer thuiswonen is mogelijk wanneer financiële middelen of financieringsregelingen beschikbaar zijn om (vaak kostbare) zorg of aanpassingen in de woning te kunnen realiseren (ANBO, 2015). Sociale randvoorwaarden hebben betrekking op het hebben van een sociaal netwerk. Dit netwerk kan bestaan uit familieleden, vrienden maar ook buurtgenoten of mensen uit het verenigingsleven. Het hebben van een vitaal netwerk houdt in dat men met behulp van zijn netwerk problemen in het leven het hoofd kan bieden (Scheffers, 2015). Om te bepalen welke oplossingen een rol kunnen vervullen in het ondersteunen van ouderen die thuiswonen, is het van belang om de behoeften van ouderen t.a.v. de randvoorwaarden te verkennen. Daarbij is gekozen voor personen in de leeftijdscategorie 60 tot