Akademia Pomorska W Słupsku Wydział Filologiczno-Historyczny
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Akademia Pomorska w Słupsku Wydział Filologiczno-Historyczny mgr Zbigniew Marecki Nowy sentymentalizm. Światopogląd i poetyka polskiej powieści dla kobiet po 1989 roku Praca doktorska napisana pod kierunkiem prof. AP w Słupsku, dra hab. Daniela Kalinowskiego Słupsk 2017 3 SPIS TREŚCI 1.WSTĘP ............................................................................................................................. 5 2. TRADYCJE POWIEŚCI O UCZUCIACH ................................................................... 18 2.1. Sentymentalne kroniki uczuć ...................................................................................... 18 2.2. Romantyczna ekspresja kobiet .................................................................................... 29 2.3. Powieść - instrument walki i wiwisekcji ..................................................................... 34 2.4. Między melodramatem a powieścią psychologiczną i środowiskową ........................ 37 3. O PREKURSORCE WSPÓŁCZESNEJ POLSKIEJ POWIEŚCI DLA KOBIET ........ 45 3.1. Od brzydkiego kaczątka do pięknej łabędzicy ............................................................ 47 3.2. Everywoman wypełnia zadanie ................................................................................... 49 3.3. Gra z biografią ............................................................................................................. 50 3.4. Świat rodzinnych przeżyć ........................................................................................... 52 3.5. Emancypacja - tak, feminizm - nie .............................................................................. 53 3.6. Gatunkowy synkretyzm: między melodramatem a realizmem ................................... 54 3.7. Inne inspiracje z kręgu literatury PRL-u………………………………………58 4. PORTRET KOBIETY NA ROZDROŻU ...................................................................... 60 4.1. Kobieta z sąsiedztwa w roli wzoru .............................................................................. 61 4.2. Problemy czterdziestolatek .......................................................................................... 67 4.3. Wyróżnik: wykształcenie i przedsiębiorczość ............................................................ 73 4.4. Przedstawicielka klasy średniej bez obowiązków publicznych .................................. 83 5. MIŁOŚĆ, CZYLI PRAWO DO OSOBISTEGO SZCZĘŚCIA ..................................... 87 5.1. Protagonistki czyste moralnie ..................................................................................... 89 5.2. Uczucie na forum publicznym .................................................................................... 94 5.3. Miłość w zwyczajnych dekoracjach ............................................................................ 99 6. NARRATOR W KRAINIE UCZUĆ ........................................................................... 102 6.1. Sentymentalny wzorzec narracyjny i jego aktualizacje ............................................ 102 6.2. Słowa w krainie czułości ........................................................................................... 109 6.3. Metody uwiarygadniania opowieści .......................................................................... 113 6.4. Opowieść ma przynieść ulgę ..................................................................................... 115 6.5. List elektroniczny jako element narracji ................................................................... 118 6.6. List, pamiętnik, dziennik - wtręty narracyjne ............................................................ 122 6.7. Opowieść in medias res ............................................................................................. 124 4 6.8. Pisane z myślą o czytelniku ....................................................................................... 127 7. UCIECZKA NA WIEŚ, CZYLI MODELE WIEJSKO-PROWINCJONALNEJ ARKA- DII ................................................................................................................................... 131 7.1. Katarzyna Grochola: arkadia podmiejska ................................................................ 134 7.2. Małgorzata Kalicińska: arkadia kobiet ..................................................................... 138 7.3. Katarzyna Enerlich: arkadia regionalna .................................................................... 143 7.4. Barbara Kosmowska: polemika z arkadią ................................................................. 147 7.5. Monika Szwaja: arkadia terapeutyczna .................................................................... 149 8. MIĘDZY BAJKOROMANSEM A SAGĄ ................................................................. 155 8.1. Rynkowa nowość: powieść terapeutyczna ................................................................ 156 8.2. W kręgu bajkoromansu ............................................................................................. 158 8.3. Saga, czyli sposób na komercyjny sukces ............................................................... 162 8.4. Popularne cykle i sagi ............................................................................................. 163 9. UCIECZKA OD SCHEMATU .................................................................................... 168 9.1. Mężczyzna na zakręcie ............................................................................................. 168 9.2. Portrety środowiskowe .............................................................................................. 170 9.3. Autorskie duety ......................................................................................................... 175 9.4. Eksperyment z autotematyzmem ............................................................................... 178 10. PODSUMOWANIE ................................................................................................... 182 SUMMARY ............................................................................................................... 187 BIBLIOGRAFIA ........................................................................................................ 190 ANEKS 1. KILKA SŁÓW O STATYSTYCE ................................................................ 208 ANEKS 2. ROZMOWY Z PISARKAMI ............................................................... 217 1. Krystyna Nepomucka: Lubię nowe doświadczenia ................................................ 217 2. Katarzyna Grochola: Po prostu opisałam swoje życie ............................................ 221 3. Monika Szwaja: Nawet moja fryzjerka chce być postacią literacką ....................... 226 4. Barbara Kosmowska: Nie obraża mnie to, że jestem autorką powieści dla kobiet…....229 5 ROZDZIAŁ 1. WSTĘP W powszechnej świadomości sentymentalizm kojarzy się z prądem historycznoliterackim z przełomu XVIII i XIX wieku. W tym kontekście jego dorobek i podstawy teoretyczne – europejskie i polskie – były już wielokrotnie analizowane i poddawane krytycznej interpretacji. Jednak estetykę sentymentalizmu można także rozumieć synchronicznie jako rodzaj manifestowania się emocjonalności, która ciągle wyraża się w rozmaitej szacie artystycznej, służąc opisowi specyficznego stosunku człowieka do świata. Taką cechę kulturową można wskazać także współcześnie w Polsce, po 1989 roku, który symbolicznie otwiera nową epokę społeczno-kulturową. To czas różnorodności, zmienności i wielokierunkowości rozwoju kultury i literatury, zarówno w obiegu wysokim, jak i popularnym1. Jednym z prądów literackich tej kulturowej wieży Babel jest nowy sentymentalizm. O nowym sentymentalizmie w literaturze polskiej do tej pory dyskutuje się niewiele, choć już Teresa Kostkiewiczowa, autorka klasycznego opracowania historycznoliterackiego dotyczącego prądów literackich polskiego Oświecenia, pisała, że pojęcie „sentymentalizm” bywa używane jako „określenie pewnej postawy wobec świata. Postawa taka, traktowana typologicznie i ponadczasowo, przejawiać się może zarówno w zachowaniach ludzkich, jak i w dziełach sztuki różnych epok i sytuacji historycznych”2. Wprawdzie w swoich rozważaniach zaznaczyła, że „wymieniane zazwyczaj składniki tej postawy pozostają w pewnym związku z wyznacznikami traktowanej historycznie literatury sentymentalnej”3, to jednak – zapewne ze względu na historycznoliteracki charakter swojego studium – nie podjęła się opisu „kwestii konfrontacji sentymentalizmu oświeceniowego z ujęciami typologicznymi, ani też sprawy ich wzajemnej zależności”4. Poprzez tę konstatację Kostkiewiczowa wskazała jednak na istnienie ponadhistorycznego kontekstu interpretacyjnego dotyczącego zjawisk związanych z estetyką sentymentalizmu, które na przestrzeni dziejów miały miejsce nie tylko w Polsce, ale także w całym 1 Pojęcie „literatura popularna” używam za Słownikiem literatury popularnej jako określenie dla „(…) dziedziny twórczości literackiej, obejmującej utwory przeznaczone dla szerokiego kręgu czytelników i nastawione na realizację ich potrzeb osobowościowych, na dostarczanie rozrywki i silnych przeżyć emocjonalnych”. Por. T. Żabski, Literatura popularna, [hasło w:] Słownik literatury popularnej, red. T. Żabski, Wrocław 2006, s. 310. 2 T. Kostkiewiczowa, Klasycyzm, sentymentalizm, rokoko. Szkice o prądach literackich polskiego Oświecenia, Warszawa 1975, s. 296. 3 Tamże, s. 296. 4 Tamże, s. 296. 6 europejskim kręgu kulturowym5. Świadczą o tym choćby dyskusje zachodnioeuropejskie6, jak i liczne rozważania teoretyczne rosyjskich krytyków