[email protected]

Bakliyat - Hububat

Hüseyin Arslan Uluslararası Bakliyat Konfederasyonu Başkanı

BAKLiYAT YEMEKLERi En Güzel Tarifler, En Leziz Tatlar

Özdemir Çakacak Mersin Valisi MAKARNAYI SEVMEK İÇİN 5 NEDEN YÜZYILLIK ADA MUHTEŞEM ÇINAR HACI SAMİ TARTAN

Ö. Abdullah Özdemir DÜNYA BANKASI Mersin Ticaret Borsası Başkanı 2016 YILI RAPORU Christopher John Cooter ..Kanada Büyükelçisi DUNYA BAKL.. iYAT.. GUNU BİRLİK (Akdeniz İhracatçılar Birliği) 1 2 BİRLİK (Akdeniz İhracatçılar Birliği) KÜNYE İmtiyaz Sahibi: Akdeniz Hububat, Bakliyat,Yağlı Tohumlar Ve Başkandan, Mamulleri İhracatçıları Birliği Başkanı Dünya Bakliyat Federasyonu her yılın Ocak ayının 3. Çarşambasını “DÜNYA Mahmut Arslan BAKLİYAT GÜNÜ” olarak ilan etmesi, sektörümüz açısından son derece olumlu bir gelişmedir… Yazı İşleri Müdürü Çünkü, Bakliyat insan sağlığını koruyan, diyabet ve şeker hastalığı gibi kronik ra- Hasan Okan Şenel hatsızlıklarla mücadelede, kalp rahatsızlıklarını kontrol etmede, kolesterol ve ane- miyi önlemede önemli bir besin gurubudur. Dünyada bugüne kadar bakliyata aler- Yayın Yönetmeni jisi olan çıkmadı… Mirza Turgut Bakliyat, obezite ile mücadelede de etkilidir. Glutensiz ve bitkisel protein yönü yüksektir… Yayın Kurulu Yapılan araştırmalar gösteriyor ki gelecek 40 yılda geçmiş 10 bin yılın bakliyatını Mahmut Arslan üretmek zorundayız. Bakliyat insan için sağlıklı olduğu kadar, çevre ve toprak Ö.Abdullah Özdemir için de faydalıdır. Çünkü, bakliyat toprağın azotunu geri veriyor ve böylece daha Şerafettin Memiş az gübre kullanılıyor. Yoksulluğun azaltılmasında Bakliyat önemli bir besin gru- Rişal Irmak budur… Ayhan Kahraman Bu bakımdan “DÜNYA BAKLİYAT GÜNÜ” sadece sektörümüz için değil aynı za- Bekir Serttaş manda tüm insanlık için çok önemli bir gündür.. Doğan Narin Dünya Bakliyat günü nedeniyle Mersin Ticaret Borsamız çok önemli bir etkinliğe Hüsamettin Memiş imza attı. Özellikle Dünya Mercimek üretiminde önemli bir oyuncu olan Kanada’nın Sabahattin Memiş Türkiye Büyükelçisi Sayın Chris Cooter’ın yaptığı konuşma anlamlıydı… Hüseyin Tekin Dünya çeşitli sorunlarla boğuşuyor.. Ülkemiz de en başta terörle mücadele ediyor.. Ömer Nazım Boynukalın Hükümetimizin teröre karşı verdiği mücadelede iş dünyası ve ihracatçılar olarak Hüseyin Arslan sonuna kadar yanındayız… Mersin ekonomisi içinde HUBUBAT-BAKLİYAT VE YAĞLI TOHUMLAR önemli Akdeniz Hububat, Bakliyat, Yağlı bir yere gelerek ihracatta birinciliğini korudu... Tohumlar ve Mamulleri İhracatçılar Dergimiz, sektörümüzün çok önemli bir iletişim kanalı oldu. Sadece Birliğimize Birliği Dergisi bağlı illere değil Türkiye’nin hemen her noktasına ulaşıyor. Yönetim Kurulu Üyele- Yıl:1 Sayı: 4 rimizin dergimize verdikleri destek için teşekkür ederim. Özellikle Karaman’dan 2 Ayda Bir Yayınlanır. arkadaşımız Ömer Nazım Boynukalın’ın yazı desteği takdire değerdir.. [email protected] Sevgili Ömer Nazım Boynukalın’ın dedesi olan Karaman’ın çok önemli bir şahsiyeti Hacı Sami Tartan’ın hayat hikayesine yer verdik… Sami Tartan’ın hikayesi aslında Osmanlı ve Cumhuriyetin toplumsal-tarihsel arka planını çok iyi anlatmaktadır.. Sami Tartan 1868’de doğdu. Altı padişah, beş anayasa, iki farklı yönetim şekli, 35 cumhuriyet hükümeti gördü… 1912 yılında Karaman Milli Bankasını kuruyor..1960’lı yıllarda “Mersin yolu açı- lıyor 4.5 saatte Mersine ulaşılacak” denince sevinçten gözlerinden yaşlar akar ve şöyle der: Bu yolu biz üç dört haftada aşardık…yol gelişmedir yol büyümedir” Nazım Bey’e bu önemli şahsiyetin hayat hikayesini dergimizle paylaştığı için teşek- kür ederim.. Dergimizin 4. sayısında Mersin ihracatında Bakliyatın öne geçtiğini karşılaştırmalı olarak anlatan bir yazıya da yer verdik. Öte yandan Dünya Bankasının 2016 yılı ekonomik raporuna da genişçe yer verdik.. Uzuncaburç ve Soli ile ilgili yeterince bilinmeyen kimi özelliklerin dile getirildiği yazılar da yer almaktadır.. Her sayımızda olduğu gibi bu sayımızı da zevkle okuyacağınızı umut ediyorum… Mahmut ARSLAN Akdeniz Hububat, Bakliyat, Yağlı Tohumlar ve Mamulleri İhracatçılar Birliği Başkanı

BİRLİK (Akdeniz İhracatçılar Birliği) 3 İÇİNDEKİLER Dünya Bakliyat Günü 06

Kanada Büyükelçisi Mersinli Bakliyatçılarla Buluştu 11 1886 Mersin’in Sihirli Tarihi 13

İç Anadolu İle Akdeniz’in Bu- luştuğu Nokta: Uzuncaburç 16

Yüzyıllık Ada Muhteşem Çınar: Hacı Sami Tartan 18

Makarna Sevmek İçin 5 Neden 30

İçel Adı Nereden Geliyor 35

Mersin’de İnanç Mozaiği ve Çağdaş Demokrasi Kültürü 36

Güneş Kenti Soli Nasıl Pompeipolis Oldu 38

Karamanoğlu Mehmet Bey ve Dil Fermanı 42 Dünya Bankası 2016 18 Yılı Raporu 48

Türkiye Hububat, Bakliyat, Yağlı Tohumlar ve Mamulleri Sektörü 2016 Yılı İhracatının İller 58 Bazında Değerlendirilmesi Bakliyat Yemekleri Tarifleri 65

Mezitli Belediyesi Aşevi’ne Gönüllü Desteği 78 Mezitli’de Doğal Tohumlar Üretiliyor 80 Denizkızı Efsanesi 82

4 BİRLİK (Akdeniz İhracatçılar Birliği) 65

58 30

BİRLİK (Akdeniz İhracatçılar Birliği) 5 Dünya Bakliyat Konfederasyonu ilan etti Her yıl, Ocak ayının 3. ÇARŞAMBASI DüNYA BAKLiYAT GüNü Mersin Ticaret Borsası “Dünya Bakliyat Günü”nü kutladı… Hilton otelinde yapılan kutlamaya Mersin Valisi başta olmak üzere kent protokolü ve gazeteciler katıldı. Bilindiği gibi Dünya Bakliyat Konfederasyo- nu her yıl Ocak ayının 3. Çarşambasını DÜN- YA BAKLİYAT GÜNÜ İLAN ETMİŞTİ…

6 BİRLİK (Akdeniz İhracatçılar Birliği) gösterilmektedir. Akdeniz Hububat, Bak- liyat, Yağlı Tohumlar ve Bildiğiniz gibi dünya nüfusunun yüzde 10’luk Mamulleri İhracatçılar bölümü maalesef açlık ile mücadele ediyor. Bir Birliği Başkanı Mahmut Arslan, MTSO Başkanı milyarı aşkın kişi ise yetersiz beslenme nede- Şerafettin Aşut, Toros niyle sağlık problemleri yaşıyor. Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Yüksel Özde- mir ve Kanada Ankara Yüksek besin değerinin yanında dayanıklı ol- Büyükelçisi Chris Coo- ması ve kolay muhafaza edilebilmesi sayesinde ter ile bakliyat ürünleri, açlık ve yetersiz beslenme so- Mersin Ticaret Borsası’nın “Dünya Bakliyat runu olan bölgeler için adeta bir kurtarıcıdır. Günü” kutlamasının açılış konuşmasını Yöne- tim Kurulu Başkanı Abdullah Özdemir yaptı… Dünya genelinde yapılan araştırmalar, bakliyat İşte Özdemir’in konuşmasının tam metni: ürünlerinin gelir düzeyi farkı olmaksızın, her Sayın Valim, Sayın Garnizon Komutanım, Sa- sofrada yer aldığını göstermektedir. yın Büyükelçi, Kıymetli Misafirler ve Basınımı- zın değerli mensupları; Yani bakliyat ürünleri zengin olsun, fakir olsun, herkesin gıdasıdır. 2016’da “Dünya Bakliyat Günü” ilk kez kutlan- dı. Bundan böyle her yıl ocak ayının üçüncü Mersin sadece ülkemizin değil, dünyanın sayılı çarşambası, tüm dünyada “Bakliyat Günü” ola- bakliyat merkezlerinden birisidir. rak kutlanacak. Bunun önemli bir gelişme ve kazanım olduğunu düşünüyorum. Bu salonda bulunan değerli üyelerimizin kent ekonomimize yaptıkları katkıyı rakamların di- En temel özelliği yüksek besin değeri ile sağlıklı liyle anlatacak olursak: beslenmeye katkısı olan bakliyat, çağımızın en yaygın sağlık sorunlarından obezite, diyabet, Ülkemizde, bakliyat ürünlerinin işlenmesine kalp-damar hastalıkları, sindirim sistemi kan- dayalı sanayinin yaklaşık yüzde 70’i Mersin’de serleri ve gıda alerjisi ile mücadelede en güve- kuruludur. nilir besin kaynakları arasındadır. Benzer şekilde, ülkemiz bakliyat dış ticaretinin yüzde 85’i Mersin üzerinden yapılmaktadır. Yüksek besin değeri nedeniyle çağımızın hasta- lıkları olan obezite, diyabet Kentimizde yaklaşık 250 firma bu sektörde ve kalp-damar hastalıkları ile mücadelede en çalışmakta olup istihdama önemli katkı sağla- güvenilir besin kaynakları arasında maktadır.

BİRLİK (Akdeniz İhracatçılar Birliği) 7 Bu yüksek işlem hacmi ile bakliyatta lider bor- Türkiye’nin En Büyük 500 Sanayi Kuruluşu sa, Mersin Ticaret Borsası’dır. içinde yer alan 5 Mersinli firmadan 3 tanesi bakliyat sektöründe faaliyet göstermektedir. Ülkemizin bakliyat üretimi maalesef kan kay- bediyor. Ayrıca, Türkiye’nin En Büyük 1.000 İhracatçı Firması arasına giren 16 Mersinli firmadan 7 Dünya genelinde bakliyat üretimi son 20 yılda tanesi bakliyat ihracatçısıdır. yüzde 40 artarken, Türkiye’de aynı oranda azal- dı. Sayın Valim; kentleri için var güçleriyle çalışan, üreten, istihdam sağlamayı ve ihraç etmeyi sür- Bu dönemde gerek dünya bakliyat üretiminde dürerek ekonomimize katkı sağlayan bu değerli gerekse dış ticaretinde sahip olduğumuz belir- bakliyatçı üyelerimizin alkışlanmayı fazlasıyla leyici konumu kaybettik. hak ettiklerini düşünüyorum. Sonuç olarak, bakliyatta ithalata bağımlı hale geldik. Mersin’deki 25 kırmızı mercimek işleme tesisinde yıllık 1 milyon ton mercimek, 100’e ya- Taşıma suyla değirmen ne kadar döner ? Gö- kın eleme-tasnifleme ve paketleme tesisinde ise receğiz. yılda 1.5 milyon ton nohut, kuru fasulye, yeşil mercimek işleme kapasitesi mevcuttur. Bakliyat tüketiminin arttığı, daha fazla üretti- ğimiz ve yeniden net ihracatçı konuma geldi- 2016’da borsamızda işlem gören bakliyat mik- ğimiz günlere ulaşmak hepimizin ortak arzu- tarı 750 bin tondur. Bu ürünlerin değeri 2.5 sudur. milyar lirayı bulmaktadır.

Bu kapsamda, Mersin Ticaret Borsası olarak çeşitli çalışmalar gerçekleştirdik ve gerçekleş- Ö. Abdullah Özdemir tirmeye devam ediyoruz. Mersin Ticaret Borsası Yön. Kur. Bşk. 2009 Yılına kadar bakliyat üretimine destek verilmiyordu, Tarım Bakanlığı nezdinde giri- şimlerde bulunarak, bakliyat üretimine destek verilmesini sağladık.

8 BİRLİK (Akdeniz İhracatçılar Birliği) Ulusal Baklagil Konseyi’ni kurduk, halen sek- reterya hizmetlerini borsamız yürütmektedir. Davetimize icabet eden tüm misafirlerimize teşekkürlerimi sunuyor, hepinizi saygı ve sevgi Herhangi bir getiri kaygısı olmadan, sektörü- ile selamlıyorum. müze ve üyelerimize hizmet amacıyla Borsa- mız tarafından kurulan tohumculuk şirketimiz DÜNYA BAKLİYAT KONFEDERASYONU faaliyetlerini sürdürüyor. BAŞKANI HÜSEYİN ARSLAN’IN KONŞUMASI 2016 yılında ülkemizin farklı bölgelerinde kuru fasulye, nohut ve kırmızı mercimekte sertifikalı Mersin Ticaret Borsası’nın düzenlediği “Dün- tohum üretimi gerçekleştirildi. ya Bakliyat Günü” etkinliğinde, Dünya Bakli- yat Konfederasyonu Başkanı ve aynı zamanda Baklagilde özel sektör tohumculuk şirketlerin- Mersin Ticaret Borsası meclis başkanı olan Hü- ce üretilen 13 çeşit tohumun yarısından fazlası seyin Arslan “Bakliyat Günü” etkinliği hakkın- şirketimize aittir. da bilgi verdi. İşte Hüseyin Arslan’ın konuşmasının tam met- Bakliyat ürünleri kullanılarak 120 çeşit bakliyat ni: yemeği yapılabileceğini geçen yıl düzenlediği- miz sergide gösterdik. Konfederasyonumuzun aldığı kararla bundan böyle her yıl ocak ayının üçüncü çarşambası Ayrıca, bakliyat tüketimini teşvik etmek ama- “Dünya Bakliyat Günü” olarak kutlanacak. Bu- cıyla bir kamu spotu hazırlattık ve ulusal tele- gün ikincisi kutlanan “Dünya Bakliyat Günü” vizyon kanallarında yayınlanmaya başlandı.

Dünya Bakliyat Günü nedeniyle düzenlediği- miz bu etkinliğin, sektörümüz adına hayırlı ve bereketli bir yılın başlangıcı olmasını diliyo- Hüseyin Arslan rum. Dünya Bakliyat Konfederasyonu Başkanı

Bugün, bakliyat ürünleri kullanılarak sizler için hazırlanan ve 15 çeşitten oluşan ikramımızı be- ğeneceğinizi umuyorum.

“Sağlıklı Beslenme ve Sağlıklı Yaşam İçin Bakli- yat” diyerek sözlerimi tamamlarken,

BİRLİK (Akdeniz İhracatçılar Birliği) 9 Mersin Valisi Özdemir Çakacak

laşıldı. Kampanyayla ilişkili olarak 750 milyon hashtag kullanıldı. Başka bir deyişle, 2016 yı- lında 500 milyon kişi “Bakliyatı Seviyorum” dedi. Kampanya kapsamında 3.7 milyon kişi aktif görev aldı. Son bir yıldır gerçekleştirilen organizasyonlar, yapılan araştırmalar, semi- nerler ve konferanslar ile bakliyat ürünlerinin besin değerleri, insan sağlığı açısından faydala- rı, çevreye olan katkısı, arz-talep bileşenleri ve yemek tarifleri gibi birçok başlık paylaşımı ger- çekleştirildi. Bakliyat medyanın da ilgi kaynağı oldu ve bin 885 farklı başlık altında basında yer aldı. Bu kampanyamız, İngiltere’nin en prestijli etkinlikleri çerçevesinde Dünya genelinde bir- dergisi tarafından dünya genelinde en iyi sosyal çok organizasyon düzenleniyor. Konfederas- medya ve halkla ilişkiler kampanyası seçildi. yonumuza resmen bildirilen; 7’si Afrika’da, 6’sı Asya’da, 21’i Avrupa’da, 3’ü Latin Amerika’da, Daha önce de belirttiğim üzere Konfederasyo- 16’sı Kuzey Amerika’da, 2’si Okyanusya’da, numuzun aldığı kararla bundan böyle her yıl Avustralya ve Uzak Doğu’da ise 1’er etkinlik ocak ayının üçüncü çarşambası “Dünya Bak- olmak üzere toplam 57 organizasyon gerçek- liyat Günü” olarak kutlanacak. Birleşmiş Mil- leştiriliyor. Tarafımıza iletilmeyen etkinliklerle letler nezdinde bulunduğumuz başvuru ile bu birlikte bu sayının yüzün üzerinde olduğunu girişimin resmi bir statüye kavuşması için ça- tahmin ediyoruz. balıyoruz. 2016 yılının “Uluslararası Bakliyat Yılı” olarak ilan edilmesi için 4 yıldan fazla bir LovePulses yani “Bakliyatı Seviyorum” adı al- süre çabalamıştık. Geride bıraktığımız yılda tında başlatmış olduğumuz kampanyayla ala- bakliyat ürünlerine yönelik büyük bir farkın- kalı olarak 2.7 milyon video Facebook’ta pay- dalık oluşturduk. En büyük arzumuz yarattığı- mız bu etkisinin kalıcı olması.

2050 yılında dünya nüfusunun 9.5 milyar ol- ması bekleniyor. Bu nedenle artık tarım-gıda sektörü her zamankinden daha büyük bir önem arz ediyor. Geride bıraktığımız on bin yılda ürettiğimiz miktarda tarımsal ürünü, önümüz- deki kırk yılda üretmemiz gerekiyor. Tarım po- litikalarımızı, üretim stratejilerimizi buna göre belirlememiz gerekir. Bu politikalar içinde hiç şüphe yok ki bakliyat ürünlerinin önemli yeri olacaktır. Hepinizin “Dünya Bakliyat Gününü” kutluyorum.

10 BİRLİK (Akdeniz İhracatçılar Birliği) Chris Cooter Kanada Ankara Büyükelçisi

Dünya Mercimek üretiminin en önemli AKTÖRÜ Kanada’nın Büyükelçisi Coother MERSİNLİ BAKLİYATÇILARLA BULUŞTU Mersin Ticaret Borsası’nın düzenlediği nu vurgulamak amacıyla dünya genelinde 100 “Dünya Bakliyat Günü” etkinliğine katılan kadar organizasyona ev sahipliği yaptı. Kanada’nın Ankara Büyükelçisi Chris COO- 2016 yılında gerçekleştirilen çalışmalar hem TER da bir konuşma yaptı. bakliyat üretiminde dünya liderleri arasında yer alan Kanada’nın ve bu ülkelerin küresel İşte COOTER’in konuşmasının tam metni ticareti için hem de en fazla bakliyat ihraç et- tiğimiz Türkiye ile ilişkilerimiz açısından son 2016 bakliyat sektörü açısından önemli bir eşik derece büyük öneme sahipti. yılı oldu. Birleşmiş Milletler, gıda güvenliği ve beslenmeyi amaçlayan sürdürülebilir gıda üretiminin bir parçası olarak bakliyatın besleyici yararları hakkında toplumsal farkındalığı artırmak için bu yılı Uluslararası Bakliyat Yılı olarak ilan etti. Küresel boyutta tüm dikkatle- rin bakliyat sektörüne çekilebilmesi için Birleş- miş Milletler’in bakliyat yılını benimsemesine yönelik çalışmalar sektör açısından büyük bir başarıyla sonuçlandı. Dünya Bakliyat Konfederasyonu, Birleşmiş Milletler, bilim adamları ve diğer kurumlarla işbirliği içerisinde, bakliyatın yetersiz beslenmeyi yok etmek ve Birleşmiş Milletler’in 2030 yılı Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri’ni yaka- layabilmesi açısından ne kadar önemli olduğu-

BİRLİK (Akdeniz İhracatçılar Birliği) 11 racatının ise %77’sini gerçekleştirmektedir. Ka- nada,2015 yılında 4,2 milyar doların üzerinde bakliyat ihraç etti. Kanada bakliyat sektörü, dünya genelindeki 150 kadar pazarın ihtiyaçlarını karşılamakta- dır, Bazı ülkelerin Kanada’nın ürettiği ürünlere yönelik özel talepleri bulunmaktadır. Bu ülke- lerden biri de Türkiye’dir. Örneğin mercimek ihracatımızın % 20’si Türkiye’ye yapılmaktadır. Bu bağlamda 50 yıldır Türkiye’nin bakliyat üre- timinde, işlenmesinde ve ihracatında lider ko- numunda bulunan Arbel grubu, Kanada AGT Grubun bir üyesi olarak, Kanada Türkiye ekonomik ilişkilerinde en önemli bağlantı noktala- rından birini oluşturmaktadır. Büyükelçi olarak, ticari bağlarımızın daha da artması için çaba gösteriyorum. Zor bir zaman- dan geçiyoruz. Güvenlik endişeleri ve politik belirsizlikler inkar edilemez. Kanada ve Türkiye’nin Gayri Safi Milli Hası- la’larının toplamı 2 Trilyon doların, toplam nü- fusları ise 116 milyonun üzerinde bulunmakta Cumhurbaşkanımız R. Tayyip Erdoğan ve iki ülkedeG20 ülkeleri arasında yer almakta- Büyükelçi Chris Cooter ile dır. Ancak, Türkiye ile bir yılda gerçekleştirdi- ğimiz ticaret, Amerika ile bir günde yaptığımız 2016 yılında bir anlamda başarının zirvesine ticaret değerindedir. Bu itibarla, ticari büyüme ulaşıldı. Daha önceleri basit bir besin olarak için büyük bir potansiyel mevcuttur. görünen Bakliyat, giderek artarak sürdürüle- Ancak bu büyümenin kendi kendine gerçekleş- bilirliğin, sağlıklı beslenmenin ve lezzetli bir meyeceği de aşikardır. yemeğin kaynağı olarak görünen çekici bir hal - Bu büyüme, öncelikle ticaret yapılan ürü- aldı.. nün kalitesine bağlı olacaktır. Sizlerin, Kana- Bakliyat ekiminin diğer hububat ve yağlı to- da bakliyatının bu kaliteye sahip olduğunu ve humlar ile nöbetleşe gerçekleştirilmesi hastalı- önümüzdeki dönemde bu besleyici gıda için ğa ve böcek döngüsüne engel oluyor ve toprağa talebin daha da artacağını kanıtladığınızı dü- azot sağlayarak gübre ihtiyacını azaltıyor. Bu şünüyorum. çevresel ve ekonomik yararların dışında, bakli- - Bakliyatın yararlarının tanıtılması sektörün yatlar uygun fiyatlardan satın alınabilmektedir. enerjisine bağlı olacaktır. 2016 “Uluslararası Tüm bu unsurlar, hiç şüphesiz bakliyata olan Bakliyat Yılı” bu enerjiye yeterince sahip oldu- popülaritenin artmasını sağlamaktadır. Dün- ğunuzun bir kanıtıdır. yada bu ürünlerin en fazla üretimini gerçekleş- - Son olarak, yüksek standartların belirlenme- tiren ülke olarak, gıda güvenliğinin sağlanma- si ve piyasalara serbest erişimin sağlanması sına en fazla katkıyı sağlaması Kanada için bir Kanada ve Türkiye hükümetlerinin desteğine gurur kaynağıdır. bağlı olacaktır. Bu standartlara ulaşılmasının Özellikle en fazla üretimin gerçekleştiği ardından bunların muhafaza edilmesinin sağ- Saskatchewan’ın katkısıyla Kanada’da bakliyat lanması gerekecektir. üretimi 25 yılda % 600 oranında arttı ve1990’lı Bildiğiniz üzere, Kanada hükümeti dünyanın yılların başında 1 milyon ton olan üretim 2015 en serbest ticaret odaklı hükümetlerinden biri- yılında 6 milyon tona ulaştı. Bakliyat ekim dir. Türkiye de serbest ticaret yapmak istemek- alanları ise 1981 yılındakinden 11 kat fazla tedir. 2016 yılında sektörde ulaşılan başarılar- gerçekleşerek 2011 yılında 2,2 milyon hektara dan devam edilerek, kamu ve özel kuruluşların ulaştı. Ekim yapılan alan sayısı ise aynı periyot- ihraç pazarlarının açık kalmasını sağlayarak ta iki kat artarak 12.000 olarak kayıtlara geçti. ihracatın devam etmesini sağlaması çok büyük Bu bizim için son derece başarılı bir hikaye. önem taşımaktadır. Ancak bu şekilde bu değer- Kanada hali hazırda küresel bakliyat ticareti- li ürünlerden sonuna kadar faydalanmaya de- nin üçte birinden fazlasını, dünya bakliyat ih- vam edebiliriz.

12 BİRLİK (Akdeniz İhracatçılar Birliği) MERSİN’İN 1886 SİHİRLİ TARİHİ 1886; Mersin için sihirli tarih Mersin Dünyaya açılıyor Ticaret Odası kuruldu. Mersin Adana Demiryolu 1886 yılı ve sonrası Mersin de önemli gelişim: hizmete açıldı Oda’nın kurulduğu yıl Mersin, Adana Demiryoluna 1886 MERSİN İÇİN SİHİRLİ TARİH bağlanmış Dünyaya açılmıştır. TİCARET ODASI KURULDU; Banque D’Athenes Mersinde Şube açmıştır. (1881) TREN YOLU AÇILDI Mavromati et fils Bankası Mersin’de faaliyete geç- Mersin Ticaret ve Sanayi Odasının kuruluşunun miştir. (1899) 131 yılı Banque Français De Pays D.Orient Mersin Şubesi Oda’nın ilk binası neredeydi? açılmıştır (1890) Oda kurulduktan sonra Mersine kaç konsolosluk Banque Français De Syrie Mersin de şube açmıştır. açıldı? (1890) Kaç banka şubesi açıldı: Yabancı banka ve şirketler Ziraat Bankası Mersin Şubesi açılmıştır. (1892) hangi tarihlerde açılmaya başladı. Mersinde bir Tramvay inşası için hakkında İrade-i Bütün bu soruları Şinasi Develi cevaplıyor. Seniye sadır olmuştur. (1888.) Mersina Oil Mill Co.Ltd.tarafından bir yağ Fabrika- İşte Şinasi Develi’nin notu: sı kurulmuştur. (1900) 1886 yılı Mersin’in gelişip büyümesi için çok önem- Mersin’de açılmış olan yabancı ülke Konsoloslukları li kilometre taşı oldu. adedi 12 olmuştur. 10 yıl önce yapımına başlanan Tren yolu hizmete O tarihlerde nüfus açıldı. Bu durum Mersin ve Adana’nın hem üretim Nüfus: hem ticaret açısından muhteşem bir biçimde geliş- 1890.Mersin merkez 9000 kişidir. mesinin önünü açtı. Müslüman ; 5240 Aynı yıl Mersin Ticaret odası kuruldu. Rum Ortodoks ; 2700 Her iki gelişme Mersinin dışa açılması ve dünya Ermeni 800 kenti olma yolunda önemli bir dinamik olmasını Katolik 260 sağladı. Bu tahmin Vital Güine’nindir. Düyunu Umumiye Oda Binasının ilk yeri, şimdiki Mersin Otelinin ar- temsilcisi olduğundan gerçeğe en yakın sayılabilir. sasıdır. Deniz doldurulmuş ve Hazine tarafından usulüne göre satılmıştır. Arsa Oda tarafından satın alınarak, bina inşa edilmiştir. Alt kat Ticaret Borsası idi. Yakın zamana kadar ticari toplantılar ve Yerli Mallar Sergisi burada yapılırdı

BİRLİK (Akdeniz İhracatçılar Birliği) 13 BİRLİK (Akdeniz İhracatçılar Birliği) 13 THUONG TRAN DINH -Vietnam

14 BİRLİK (Akdeniz İhracatçılar Birliği) BİRLİK (Akdeniz İhracatçılar Birliği) 15 İÇ ANADOLU İLE AKDENİZ’İN BULUŞTUĞU NOKTA: UZUNCABURÇ Silifke’den 56 kilometre kuzeyde dağ başında bir uygarlık merkezi AKDENİZDEN SOLİ, KIZKALESİ, NARLIKUYU,TAŞUCU LİMANLARINDAN İç Anadolu’nun Kervanları SERTAVUL üzerinden UZANCABURÇTA buluşuyordu Uzuncaburç’un adı Diokayseriya(Kıymetli malların alışveriş yapıldığı Pazar)idi. Mirza Turgut’un Kaleminden

16 BİRLİK (Akdeniz İhracatçılar Birliği) Çok eski yıllarda bugünkü Mersin sınırları Kıbrıs krallığının egemenliği altındaydı. O yaz havalar çok sıcak geçmektedir. Kral Gudens adamlarına “Bana serin bir yer bulun” diye talimat verir…

Adamları Mersinin tüm bölgelerin dolaşırlar…Bu- lacakları yer hem serin hem de stratejik olarak gü- venli bir yer olacak… UZUNCABURÇ’TA bugün bile imrendiğimiz anfi Bugünkü UZUNCABURÇ’U o zaman keşfeder- tiyatro başta olmak üzere bir çok tarihi alan bulun- ler… Kral gelir, hoşuna gider ve burayı YURT ya- maktadır… par… Tiyatro salonu varsa, tiyatro oyunu yazan, oynayan Bildiğimiz OLBA VE URA kentlerinin temeli böyle ve onları seyretmeye gelen zengin bir sınıf ve üst atılır. düzey bir kültür var demektir… OLBA krallığı İç Anadolu ile Akdeniz’in ekonomik ve kültürel olarak birleştiği bir yerdir artık… Akdeniz ile İç Anadolu mallarının buluştuğu OLBA(Uzuncaburç) krallığının üst düzey kültürü Çünkü iç Anadolu’dan yola çıkıp Sertavul boğa- zengin bir sınıfın varlığından gelmektedir… zını aşarak Uzuncaburç’a kervanlar gelir…Aynı şekilde Soli, Taşucu, Narlıkuyu, Kızkalesi gibi an- Silifke henüz yokken Uzuncaburç çok önemli bir tik limanlara gelen gemilerin getirdiği Akdeniz’e kent olarak varlığını sürdürmüştür.. özgü mallarda, patika yollarla kervanlar aracılığıyla Soli, Narlıkuyu,Kızkalesi gibi antik limanlardan UZUNCABURÇ’A getirilir… Uzuncaburç’a giden patika yollar(kervan yolları) halen varlığını sürdürmektedir… Çin ve Hindistan’dan gelen kıymetli mallar- la, Akdeniz’in çeşitli ülkelerinden gelen mallar Dağın tepesinde bugünkü Silifke’nin 56 kilometre Uzuncaburç’ta değiş tokuş edilir… Kuzeyinden böylesin bir üst düzey uygarlığın ne işi var diye sorduğumuzda alacağımız cevap Sertavul Uzuncaburç’ta zengin bir sınıf vardır ve onların alış boğazı kanalıyla İç Anadolu’nun Akdeniz’le buluş- veriş yapması için kervanlar burada buluşmaktadır tuğu MERKEZ BÖLGE olmasındandır.. ve Uzuncaburç’un gerçek adı DİO KAYSERİYA- DIR.Yani kıymetli malların alışveriş yapıldığı PA- ZAR.

BİRLİK (Akdeniz İhracatçılar Birliği) 17 YÜZYILLIK ADA MUHTEŞEM ÇINAR HACI SAMi TARTAN Remzi Tartan• Ölümün ve göçün dokunmadığı tek nesne var mıdır ölüm yok eder göç değiştirir kendisi kalamaz kimse Gülten Akın

18 BİRLİK (Akdeniz İhracatçılar Birliği) Sadakat ile mahremiyet, şahsiyet ile zaaflar arasında sınır savaşları var.

Dedem, o kibirli kişi! Anlatılanlardan yıllarca tan- rıya yalvarmış; 26 yaşında oğlun oldu müj-desini alınca akika gününü beklemeden, her güne bir kurban kesmiş, akika günü de bir deve kestirmiş. Gece boyunca şükür namazı kılmış. -Anlatanı hatırlaya- madım- adını Sami koymuş. Doğum yılını da babam Hacı Sami kendisi anlatmıştı: Ben yedi yaşında sokakta oyun oynar-ken askerle, kalem efendisi bir kişi nüfusa kaydetti. Yıl ise 1868! Altı padişah, beş anayasa, iki farklı yönetim şekli, 35 cumhuriyet hü- kümeti görmek varmış nasipte!

Dedem, oğul yalnızlığına mı, sevgisini paylaşma- mak istemesinden midir bilinmez, evlat isteme dualarının ardını kesmese de uzun yıllar, yeni bir evlat edinemez. Yeni bir evlilik yapar, yeni evlilikle beraber oğul sayısı üçe çıkar. Bir eski eşi Anakadın yolculuk deve sırtında ikinci Cuma’yı Mersin’de Hacı Sami Tartan, Hanım’dan, birde yeni eşi Emine, bir de ilk göz ağ- kılarlar. O yılların icadı gemi. Denizi ve gemiyi ilk İstanbul, 191O’lar rısı evlad-ı nur Sami! Bebekler beleğe, Sami mek- görecek. Önce gemi ile Mer-sin’den Hayfa’ya sonra tebe! Mahalle mektebinde günler aferinlerle geçer. tekrar deve ile Hicaz! Hayfa’da farklı farklı bölge- 10 yaşında hafız olur. Enişte olan Müftü ve mahalle lerden, şivelerden hatta farklı dillerden insanların mektebinin hocalarının öneri ve teşvikleriyle iki yıl- oluşturduğu katarlarla renkli giysili renkli insanlar da Konya’da eğitimi görür. Resmi görev almasa da tepelerinde batmaya direnen yüreklerindeki inanç medresede Macar Hoca’nın yokluğunda yerine ba- kurumasa da dudakları kurutan güneş… kar. Kalem efendiliğinde gözü yoktur, babasının, ziraat, deve taşımacılığı, hayvancılık işlerine yardımcı Gruplar halinde dışa karşı savunan içe doğru bir- olur. Morcalı’daki kavaklığı yeniler. Tarlalardan elde birlerine görgü ve kültürünü anlatan dünkü hata- edilen ürünlerin korunması için anbarlar yaptırır. larından arınmak, bağışlanmak umudu, bilerek is- Yönetmek için ge-rekli niteliklere, işbaşına gelmek teyerek hata yapmama sözü verme iste-ğiyle alınan için gerekenler arasında fark olduğunu görür. Baba- uzun yol, başka bir bilgilenme, görgü geliştirme iş- sının öne-risi ile hacca gitmeye karar verirler. Baba levi de görüyor. O uzun ağır ağır yakıcı güneş, bey- için yol, göz korkutur, Sami genç irisi sağlıklı bes- nini geliştirip, yüreğini de genişletmekte! lenmiş, sakallar çıkmaya başlamış. Selam salavatla

BİRLİK (Akdeniz İhracatçılar Birliği) 19 Genç içi içine sığmayan, yerinde oturamayan Tar- Aileler arasında çocuk baskısı yoğunlaşır. Hacı tanzade Emin Efendi’nin mahdumu Sami’nin “Hacı Sami işlere yoğunlaşır, eşini sever, baskılara direnir. Sami” namını alması onun girişkenliğini azaltma- Tarım, hayvancılık işlerinin yanında ticareti gelişti- dı, daha bilinçli, hesaplayarak sarsılmadan adım rir. Çok yakın arkadaşı Hadizade Rahmi Efendi’yi atmasına, üretkenliğini artırmasına aracı oldu. de yanına alarak “KUMPANYA”yı kurar. O yıllarda İsimlendirmek onun yaşa-mında söz etme kolaylığı ticaret Rum ve Ermeni yurttaşlarca yürütülmekte- sağlamanın üstünde bir faydaya karşılık gelir. Ni- dir. Ülkeyi Sultan 2. Abdülhamit yönetmektedir. teler, ayırt edici hale getirir. Betimler, yokluğunda Tartanzade Hacı Sami, padişaha büyük saygı duy- gözde canlandırmayı olanaklı kılar. Son çözümle- maktadır. mede varlığa kimlik kazandırır. Yaşam ilkelerinden Demiryolunun Karaman’dan geçmesi onu sevinçten olan; “Arif ol, mecliste kelam dinle! El iki söylerse ağlatır. Demir yolunun yapımında görevli Avustur- sen birin söyle!’’ deyişiyle hacılık niteliğinin uhre- yalı mühendis ile dostluk kurar. Onunla üç at, iki vi de dünyevi de saf tanımına uygun BİR YÜZYIL katır ile Aladağ yörelerinde, Yer-köprü’de araştırma yaşadı… incelemelerde bulunurlar. Su gözlerine (kaynakları- Eğitim tamam, genç yaşta hac tamam. Baba, anne na) farklı renklerde ekin saplarını demetler halinde çevreden baskılar gelin adayları bulmalar… bırakıp su yollarını ve akış hızlarını saptayabilmek Dişi hindi etinden arabaşı içilirken, o da ne Tartan- günler, geceler boyu emek verirler. Çalışmalar bir zade Hacı Sami hamuru kaçırır! Nasıl ka-çırmasın! aya yaklaşır. Avusturyalı mühendisin teknik bilgi ve Selvi boylu, beyaz tenli, mavi gözlü güzeller güzeli geniş ufkundan yararlanır. Kumpanya’daki ortakla- Habibe Hanım acı biber sunar, Hacı Sami’yi ateş ba- rına birkaç kişi daha ekleyerek, Yerköprü, Karasu ve sar! Kayserilizade Osman Efendi, Tartanzade Hacı Göksu’ya katılan sulardan elektrik üretip o enerji ile Emin’in has dostudur. Aileler, birbirlerini yakınen tramvay işletme işini üstlenecek örgütlenmeyi oluş- tanımakta gençlerin de gönülleri birbirlerine ağmış turur. durumda. Toy kurulur. Bir hafta düğün yemeği, Mühendise Karaman’ın imar planını çizdirir. “gelin hamamı” “güvey hamamı” her kural yerine “PLAN” çok ölçeklidir. Bugün bakıldığında orta yaş getirilir. Gelin güzel ve de görgülü, damat konağın grubunda herkesin anlayabileceği doğru ve güzel- ilk oğlu, okumuş, yazmış ve de genç yaşta hac gö- likte mahalle, kamu kurum ve kuruluşları Osman- revini yerine getirmiş. Genç evliler yıllar geçtikçe lıca ve Fransızca yazılarla gösterilmiş bir teknik bir birbirlerine sevgi ve saygıları artar. Aşkları ailede toplumu sarsan olayların çalışma-sıdır. Kentimizin saygı görse de dedeler, “torun” bekler. yakın tarihine ışık tutacak en sağlam belgedir. Bu girişim, Konya’nın işgali, Balkan Savaşları nedenle- rinin etkisiyle uygulama olanağından yoksun kal- mıştır. Tarım, ticaret, hayvancılık işleri ortaya koyduğu hedefler düzeyinde ilerlerken yapımını sevinç gözya- şıyla karşıladığı demiryolunun işleyişi deve ile taşı- ma işini tavsatmakta, bu arada zaman zaman devlet yol güvenliğinde aksamalar, hergelelerin, başıboş- ların tedirginliği iş kolunu gözden düşürdü. Var ola gelen güvenlik, kar oranı gibi etkenler işi gevşetir.

20 BİRLİK (Akdeniz İhracatçılar Birliği) Aile çevresi ve kuşkusuz kendisi de çok istemekte- Hoş geldin Melahat. Coşku ve sevinçle Fatih Ma- dir, çocukları olsun. Aşkı görgülü eşi Habibe Ha- hallesi nüfusuna kayıt edilir. Başkente kayıt işlem- nım onun çocuk istediğini bilmektedir. Çözümün leri süresinde yapılmak zorunda. yeni bir eş almak olduğunda hemfikre varırlar. İşler yoğunlaşır, Karaman’dan kuru üzüm, deri, su- Habibe Hanım kendisi gibi renkli gözlü zarif bir eş sam, kuru bakliyat, Mut‘tan, Silifke’den keçiboynu- bulur. 1907 yılında ikinci evliliğini Emine Hanım zu, yerfıstığı kimi kez Taşucu kimi kez Mersin’den ile yapar. Dualar, yakarmalar sonucu verir. Mustafa İstanbul’a! Çocuklar küçük! İşler yoğunlaştıkça doğar. Yıl 1909! memleketten bir yakını alıştırmak için elaman Şükür ve akika için develer kesilir. Hayra su yolu çağrılır. Hevesli çok. Tercih zeki, çevik, Osman yaptırır. Dizdar’dan yana kullanılır. Tercih yeğleyeni yanılt- Taşıma işini tasfiye eder, ticarette yeni hedefler ko- maz. İşyerinde güvenli, evde sevecen abi. Anlatılan yar. Hedef Dersaadet’tir. Başkentte dış alım dışsatım hoş bir anı: yapmayı amaçlar. Babasının ilgisizliği nedeniyle Kayıkla karşı kıyıya bir torba sabun teslim edilecek- birkaç yıldır babaannesinin yüzlerce dönüm tarla, tir. Sarayburnu önünde sandal alabora olur. Herkes dört dükkan ve iki evi; babaannesinin amcasının taşralı delikanlıdan umudu keser. Ama yüzme bil- oğlun tarafından hak ödemeden ekilmekte kira ver- meyen delikanlı, belinde torbasıyla su yüzüne çıkar. memektedir. Ermeni avukata karşı babasının hak Ataklığı, konuşkanlığı, görgü bilgisiyle yeni yerle- ve hukukunu belgeler ve tanıklarla savunur. Dava- şim yerinde kısa sürede geniş çevre edinir. yı kazanıp babasının işlerini pürüzsüz yürütmeleri Bir dönem Yıldız Sarayı’nda Sultan 2. Abdülhamit için, biri kendi annesinden, aynı yıl ikinci annesin- döneminde, Cuma namazlarını kıldıran eniştesi den olan iki erkek kardeşlerine teslim eder. Kız kar- eski Karaman Müftüsü Ahmet Hulusi’nin referans- deşi Fadime Hanımı da kayınbiraderiyle evlendirir. ları; saray çevresine ulaşmasını kolaylaştırır. Çok 1908 yılında Sultan 2. Abdülhamit’in tahttan in- iyi bir avcı olması ve kıymetli nitelikleri bulunan dirilmesine öylesine üzülür ki, gözyaşları dö-ker. silahlarının olması şeyhzade efendilerle av partile- Hicaz’a kadar gidebilecek bir demiryolu yapma em- rine katılmasını kolaylaştırır. rini vermiş bir padişahın başka uygu-lamaları ba- 1900’lü yıllarda Balkanlardaki ulusalcı hareket- ğışlanabilir işlerdir. En büyük iş yoldur. Naçizane ler, imparatorluğun kurucu teb’ası olan Türkleri, benim de bir canlı tanıklığım var. Benim tanıklığım “edrak-i bi-idrak” anlayışından uzaklaştırmıştı. 1960 yıllarına rastlar. “Mersin yolu açılıyor 4,5 saat- Tartanzade Hacı Sami’nin yeni iş arkadaşları ve ge- te Mersin’e ulaşılacak.” denince sevinçten gözünden niş çevre; ticarette bankacılığın önemini çok çabuk yaşlar aktı. Mel mel bakışıma “Oğlum bu yolu biz kavramasına ve geldiği bölgeye de ivme ve kar ka- üç dört haftada ancak aşardık. Oğlum yol gelişme- zandıracağına inandırmıştı. Kumpanya ortaklarını, dir, büyümedir.” demişti. yakın akrabası halasının oğlu Müftü’nün Ahmet 1910 yılında başkentin yolu tutulur. Önce Mer- Efendi ve eşraftan dostları Boynukalın Ali Efendi sin, oradan gemi ile Aşkı Habibe Hanım, yeni eşi gibi dostlarına ya-zışmalarla ikna etti. Çok uzun Emine ve gözünün nuru evladı, şehzadesi Musta- süren sabırla iki yılı aşan bir süre bürokratik engel- fa… Eşyayı az tutup, yükte hafif pahada ağır altın lerle dolu olan yolu aşmak için çok uğraş verdi. Ka- akçe bol tutarak haşmet ve zarafetine saygı besle- raman Milli Bankası olarak adlandırılan banka ku- diği İstanbul’a yol tutar. Üzerinde av hayvanlarının rulmuş olur. Tartanzade Hacı Sami kurucu hissedar işlenmiş olduğu bir gözü mermi, öbür gözü saçma olarak, gerekli belge, kullanılacak defter ve kâğıtları atan kadifelere sarıp sar-maladığı çiftesi ve altı pat- üzerinde bankanın ismini Latin harfleriyle Fransız- lar topu Karadağ’a yetip artar. Her yolu çözümleye- ca, Arap harfleriyle Osmanlıca olarak bastırır özel ceğine kendi özgüveniyle İstanbul… ulakla Karaman‘a gönderir. Fatih Kıztaşı’nda Valide Sultan Camii’ne doğru bahçeli bir konak tutulmuş. Mısır çarşısına yakın Balkan Savaşı’nın yıllarında İstanbul’da güvenlik toptancılar (kapan)da işyeri tutulmuş. büyük sorunlar oluşturmaktaydı. Şiddet, yarala- Başkent İstanbul’da dışalım-dışsatım günleri! İş- malar, hırsızlık, gasp ve cinsel saldırılar çoğalmakta yerinin konumu çok iyi, ulaşım çok seçenekli. Atlı güvenlik güçleri olayları önlemede zayıf, zaman za- tramvay çok yakınından geçiyor. Haliç, sandallar, man duyarsız, kimi kez de yetersiz kalıyordu. emre amade. Bir yerden bir yere gitmek tedirginlik yaratmakta, Siftah İtalya’nın Trieste Limanı’ndan şeker dış alı- hele paralı kişi sayısı riski artırıyordu. Tar-tanzade mı. Satış yerleri, İstanbul, Konya, Karaman, Mersin, Hacı Sami, para taşıma işine pratik çözüm geliş- Tarsus. İstanbul bereketli şehir, yalnız olmak da ol- tirir. Evde çocukların bellerine iki kat cepli kuşak maz. İşler çoğalır, bu arada evde büyük sevinç Şeh- yaptırarak iki gözlü yaptırdığı kuşağa Osmanlı gay- zade Mustafa’dan sonra ilk kız çocuğu! 1911 yılı! melerini yerleştirip bellerine sarar, atlı tramvayla

BİRLİK (Akdeniz İhracatçılar Birliği) 21 hangardan çöpe taşıtma yükü gelecek! Ne denli karamsarlıklara düşer. Hangardan derin üzüntüyle ayrılır. Eve gelir evde bir sevinç! Sağlıklı bir kızı daha ol- muş bu kez ilk aşkının adını koyar. Habibe! 1913! Ertesi gün keder azalmış bir şekilde -üzüm oldu- ğunu kanıtlayabilirse- müşteri bulmaya koyulur. Bomonti taraflarından bir Rum ile yerinde ürünü görmeye giderler. Yolda “Adam beni yanıltmayı fa- lan düşünme! Ben Karaman’ın ürünlerini tanırım.” der. Meğer Karadağ’ın üzümünden rakı üreticisi imiş. Şükürler olsun zarar olarak kabullendiği ürü- ne alıcı buldu. Yakın komşusu bir Ermeni; “Sen çalışkan bir insan- sın. Seni benim tarlanın olduğu Yeşilyurt’a götüre- yim, tarlamı, yetişen ürünlerin verimini gör, sana başkalarından daha ucuza vereyim.” önerisinde bulunur. “Üç dört yıldır, düzgün iş yapan insansın. İstersen yarısına ortak olalım.” der. Çok ucuza öne- rince kuşkuya düşer; sanır ki Ermeni beni yanılta- bilir? 1915 olaylarının korku, kuşkusuyla komşusu- nun ülkeyi terk edeceğini düşünemez. Ne yaparsın nasipten öte tevekkülüne sığınır. Bir gün de tüccar komşularıyla birlikte Okmeyda- nı civarında yeni ithal edilmiş motosiklet tanıtım etkinliğine katılır. Deneme sürüşleri yapılmakta- dır. Bisiklete binme becerisine güve-nerek deneme sürüşüne katılır. Daire şeklinde hazırlanmış alanda bir tur hoş geçer. Küfül küfül rüzgar estirerek do- laşırken gaz teli takılı kalır, motor hız kesmez, neredeyse hatimi tamam-layacak olmuyor, yumuşak gördüğü toprak yığınına kendini atar, motor bir yana Hacı Sami bir yana! Ticarette maliyeti oluşturan etmenlerden biri de ta- şıma ücretleri! Demiryolu güvenli bir seçe-nek ama taşıma ücreti yüksek. İstanbul’dan Konya’ya 11 Me- cit (rakamı tam anımsayamıyo-rum.) Karaman‘a 14 Mecit. Demiryollarının tepe yöneticisine ulaşmayı başarır, hoş sohbet derken sorununu dile getirir ya- Karaman Milli Eminönü’ne götürür. Zor insanı kurnaz yapar deyi- Bankasının kuru- kınır, akılcıl çözüm bekledigini belirtir. Yönetici de mi boşa çıkmamış! alabildiğine görgülü, bilgili ve zeki insan! Karşılıklı luşuna izin veren Ticaret ile yaşamı dolu dolu sürdürmektedir. Ya- Meclis-i Vükela akılcıl, sempati geliştirirler, çözüm üretir; iki tara- (Bakanlar Kurulu) şam insana her zaman hoş sürprizler sunmaz, kimi fın yararına çözüm bulurlar. Yönetici, “Ayda iki kez Kararı, 18 Kanun-ı kez kişilerin özensizliği, işinde yetkin olmama veya göndereceğine, bir kez gönder. Vagonun tamamını Sânî 1330 (1914) daha çok kar hırsı derken sorumlu-luklarını yeri- veya büyük bölümünü doldur, büyük indirim ya- ne getirmekte hizmet sunduğu kişileri zor duruma payım.” önerisinde bulunur. Taşıma ederinin aşağı sokabiliyor. Babamı üzüntüye yönelten ise şöyle çekilmesi iki olumlu gelişmeye yararı olur: gelişir; Mersin’den gelen gemi hangara boşaltılıp, Birincisi Konya ile rekabette avantajlı bir konum bir hafta içinde alma iletisi gelir. İvedi bir şekilde elde edilir. İkincisi kayınbiraderine Ereğli’de şube rıhtımdaki hangara gider ki, ne görsün? Aladağ’ın açmasına aracı olur. kuru üzümü ezilip birbirinin içine geçmiş. Kuru Evde de sevinç egemen, sağlıklı bir kızı daha ol- üzüm demek ne mümkün olmuş, Karadağ’ın bazalt muştur hoş geldin Semahat! 1919! Fatih Sultan taşı. Ateş basar vücudunu, öfke, lanet okumalar art Mehmet’in getirdiği Karamanlıların yanında, arda söylenir. Üzümü teliz çuvallarından ayırmak onların başkenti Fatih semtinde Karamanlı sayı- bile zor. Özenli hazırlatılmış çuvallarda üzüme ya- sı artmıştır. İki eşi ve gözü gibi koruduğu üzerin- pışmış ki çıkarmak olası değil. Ürün gitti de birde

22 BİRLİK (Akdeniz İhracatçılar Birliği) de titrediği veliaht oğlu ile geldiği İstanbul’dan; Karaman‘dan gelen acı haber üzerine gözyaşlarıyla ilk gemiyle Taşucu, oradan Karaman‘a döner. Şeh- zadesi ve üç kızıyla yitirdiği babasına gözyaşlarıyla ıslanmış, dualar gönderir yol boyunca. Taşıma için deve katarlarını azaltır sudandan gelen devecileri Kırmahalleye yerleştirir. Gelirken Kumpanya’ya soconi vacum yetkili satıcılığı belge- sini de getirmiştir. Bir yandan da banka yönetimin- de ki yükümlülüğünü yerine getirir. Babasını yitir- mesinden sonra iki erkek kardeşi ve üç kız kardeşi arasında kalıtı üleştirir. Kardeşlerinden tek ricası “Konağı” baba ocağı olarak sürdürmek istediğini belirtir. Babaları Tartanzade Hacı Emin yaşadı- ğı sürece ağa-konuk evi olarak aş çıkartılıp konuk ağırlanan bölümün ocağı sonlandırıldı. Konuk evinin karşısında deve yavrularının bakıldığı “develi- ğe” Ayşe ve Fatma kız kardeşlerine yan yana birer ev yaptırır. Erkek kardeşi Emin, konağın batısına yeni bir ev yaptırırken, büyük kız kardeşine konak yapıl- madan önce babalarının oturduğu ev üleşildi. Di- ğer kardeşi Hulusi, Kırmahalleye ve Selek’e yerleşti. Ereğli “Kumpanya”nın şubesini yöneten kayınbi- raderi ve en büyük kız kardeşini ziyareti sırasında cumhuriyet bayramında sevinçli haber ulaşır: Bir kızın oldu. Adı Berat! 1923! Elde somut veri olmasa da Süveyş Kanalı’nın açıl- ması Karaman’ın iklimini değiştirdiğini sık sık söy- lerdi. Çünkü iklimin yumuşamasını, yağmurun art- masını buna bağlıyordu. Tarım işlerine ağırlık vermeye başladı, ilginç uygu- lamalarından biride Kaleycik mevki denen, Tilki Kalesi ile Güdrekgümü arasında 150-180 dönüm arasında bulunan tarlasına, Deliçay’dan gelen su- yun tarlada karkılmasını olanaklı kılacak şekilde doğu-batı yönünde set oluşturması kimilerince te- mış ne kadar doktor varsa ziyaret ediliyor. İstanbul Ahmet (at üstünde) bessümle karşılansa da verim aldığını anlatırdı. Sa- Tıp Fakültesinin dekanı ünlü bir profesör doktor! ve Halit Tartan, vını söyle savunurdu: “Hacı Efendi senin oğlunun bu bölgelerde dermanı 1953 Kaleycik’le, pirinç yeri arasında yükselti farkı var. O yok. Ancak paran var ise; İsviçre’de bir derman var. nedenle pirinç yeri; su çok kalmasıyla daha verimli. Katlanabilirsen oraya gönder. Başka bir yerlerde Kendi tarlasının verimliliğini artırsa da Kılbasanlı- oyalama çocuğunu kaybedebilirsin.” der. Profesör ların, Dineklilerin de yararına olduğu ekinlerini su Akil Muhtar üniversite-nin dekanıdır. Lisans eğiti- kesmesini önlediği de gerçektir. mi için bekleyen Murat Bey isimli genç bir doktoru Tarımda verimi artırma uğraşı verirken, tek oğlu giderlerini kar-şılaması koşuluyla uzmanlık eğitimi veliahdı sararıp solmakta, “kara merhem” “hekim, için İsviçre’ye beraber gönderir. İsviçre’ye varınca hükemayı” seferber ediyor, hatim iniyor ama gün genç doktor, ağabeyime fesi çıkartır yerine fötr şap- geçtikçe oğlu canı cananı solmakta. Çevre derman ka giydirir. Mustafa Kemal henüz Kastamonu git- olamıyor. Yıl 1924! Beyrut Ortadoğu’nun Paris’i memiştir. Cenevre’de yıl 1924! Fransız, Amerikan üniversi-teleri tıp fakültelerinin Leman Gölüne kuş bakışı bakan görkemli yapısı ünü yaygın. Demiryoluyla Mersin oradan gemi ile olan hastanenin odasında iki yılını geçirir, Sev- Beyrut. Çevirmen bulunup en ünlü doktorlardan gili Ağabeyciğim. Anısı ışık olsun Profesör Akil yeterli bir tedavi alınamıyor. Oğlunun gözü önün- Muhtar’ın dekan olarak yazdığı mektup ve kendi de erimesine yüreği elvermiyor, halayıkları bıra- uzmanlık eğitimini tamamlamak için Cenevre’ye kıp Beyrut’tan İstanbul’a eski yerli yabancı tanışlar Ağabeyimi getiren Doktor Murat, hastaya ortak devreye giriyor. Para pul gözünde değil. Nam sal- tanı koymak için toplanan uzman hekimlere göz-

BİRLİK (Akdeniz İhracatçılar Birliği) 23 zel ülkede bıraksa da kendini anlatacak Fransızca, iğne yapmadan, ilaç öğütleyecek kadar tıbbi bilgiler kazanır. Ve kara-sarı boz yüzü gitmiş beyaz kanlı canlı, ülkesine kavuşma heyecanıyla trende bulur kendini. Mahalle mektebi yıllarında öğrendiği Arap elifbasının yanında Latin abecesini de öğrenmiş olur. Anne babanın özlemi yanında, akraba eş, dost halayıkların yardımıyla ayağa kalkabilen iki yılı aşkın süredir göremedikleri kişinin sağlıklı, zinde farklı giyim kuşamla görmeleri, onu soru yağmu- runa tutmalarına neden oluyordu. Hastane süreci ve bu nedenle görmüş olduğu yerler olan Beyrut, Cenevre, Lozan öyküleri, günler boyu değil yıllar boyu soruldu, anlatıldı. Soran da haklı, yanıtlayan da haklı.1924’lerde anlatılan yerleri görmek değil, düşlemek bile uzaktı… Doktorların sağlığına ilişkin verdikleri önerilerin ilk sırasında kaliteli kaynak suyu, temizlik (hijyen)! Her gün duş! Alt yapı, kanalizasyon değil uygulama bilinmeyen kelimelerdi. Evlerde açılan bir çukur evin dışında tuvaletler. Açılan çukurda yer çatlağı çıkar ise, sorun uzun süreli çözülmüş olur oh iyi düden çıktı diye sevinilirdi. Evin kırk elli adım öte- sinde kuyu vardır! Hacı Sami su işine önem verdi. Arap Ağa’ya iki katır, on on iki teneke vererek Burhan kö-yünden su getirme işini çözdü, ne yaparsın ilk erkek evlat. Hacı Sami oğlunu İsviçre’ye gön-derdiği günü dü- şünüyor, gözünün önünde diri, sağlık üzerine kon- ferans verircesine, zaman zaman bilmediği dilde öğütler veren oğlunu görmenin mutluluğuyla şükür namazlarına kesin-tisiz devam ediyor, adakları bir- biri ardına kestiriyordu. Oğlu hem sağlığına kavuş- muş hem de yarım doktor olmuş. İlaç öneriyor, iğne Nurettin Tartan lem ve çevirmenlik desteğini iki yıl süresince sa- yapıyor. Uzun yıllar çocuğu olmayan yakarmaları, hatıra fotoğrafı, Ön bırla sürdürür. Kuşkusuz yanlarında götürdükleri duaları, ikinci evliliği sonunda dört kız, dört erkek Sıra: Rüştü, Müj- yarım teneke altından göster-diği özenin karşılığı gan, Tercan, Hacı evlat sahibi olmuştu. İlkini baş göz etmenin zamanı Sami Tartan, Zehra ali cenap bir şekilde ödenir. Uzman kurulunun ilk gelip geçiyor eli çabuk tutalım baş göz edelim. Arka Sıra: Ahmet, aşamada ameliyat ya-pılabilecek düzeye erişmesi Kavak yaprağını dökerken görkemli bir düğün yapı- Halit, Ümmügül için hastanın denetim altında tutulması için beyaz lır. Çalgılar çengiler… Oğlan Hacı Sami’nin Avrupa giysiler içinde mavi gözleriyle pırıltılar yayan çıtıpı- görmüş oğlu, gelin hanım gazi mektebine atanmış tı hemşireye teslim edilir. Altıncı ayın sonunda yeni Konyalı taze muallime! Kavak da yaprağını döker. bir uygulamaya başlanır. 1925 yılının Mart ayında Konağın ikinci katı genç evlilere tahsis edilir. Gelin bir böbreğinin ameliyatla alınmasına karar verilir. hanım çeyiz olarak tanımadıkları bir alet getirdi. Karaman da uygulanan, kara merhem, katran, zift Dört pehlivan zor çıkardı eve. Bu pek çok kimsenin uygulamaları çok uzakta kaldı… bilmedi alet kuyruklu piyano idi. Ankara’da, Vehbi Koç bakkal dükkanın yanında, Piyanodan bildik şarkı nameleri duyulduğunda meclisin kiremitlerini değiştirme müteahhit-liği- Hacı Sami göneniyor mırıltılarla şarkıya eşlik edi- nin belgelerini tamamlamak üzere oldugu yıllar. yor, ama sonatlar, prolüdler başlayınca da yüksek 1926 yılının Mayıs ayının son günleri, kurul son perdeden olmasa da bu ne böyle “dan-dun” diye kez hastayı gözden geçirir, beslenme, davranışların- sokurdanıyordu. Sevgili Agabeyciğim,1925’te tek da uyması gereken uyarıları yapar ve ülkesine gi- böbreğini -o yıllarda insanların hafızasının önle- debileceğine karar verirler. Böbreğinin birini o gü- rinde somut yaşayan biri olmasa inanamayacakları

24 BİRLİK (Akdeniz İhracatçılar Birliği) çeciliğe kaydırdı çalışmalarını. 1929 yılında bahçe içine nacak, kasa, bel, ağaç makası gibi aletler koydu. Çok amaçlı hoş tasarımlı ev, besi ahırı depo yaptırdı. Evin ilk katı 5-6 metre yüksekliği olan Hacı Sami depo, duvarları Güvercin yuvası şeklinde hoş bir Tartan’ın seri üre- güvercinlik idi. İkinci kat kuzey-batı L şeklinde bal- tim yapan düveni, konu olan (yalnız güneyi kapalı), saçak altında bir Nurettin Tartan makara ile bu balkona bağlı olan dıştan bir merdi- ve Ankara’dan olay olarak- İsviçre’de bıraksa da 68 yıl her gün duş mühendisler alarak 1993 de 84 yaşında hakkın rahmetine kavuş- venden oluşan evdi. Akşamları makara yardımı ile tu. merdiven kolayca yukarı çekilebiliyordu. Güvercin Oğlunun düğününden sonra, Hacı Sami geçmişi besleme, babam Hacı Sami’de ayrı bir tutkuydu. Ta- düşündü uzun süre… Genç yaşta hacı olma, hac- şınmazı olan her yerde bir güvercinliği vardı. Otur- la beraber babasının işlerini devr alma, ardından duğu konakta, Davgandos’ta, Avgan’da, Morcalı’da İstanbul hareketli ticari, sosyal yaşam, ilk banka birer güvercinliği hep vardı. Konağın ensayadı kurmanın heyecanı… 1908, 1915, 1917 ve 1929 yı- (arka bahçesi) evcil hayvan çeşidiyle, tavuk, ho- lında dünya da esen ekonomik buna-lım ilk ban- rozu saymaya gerek yok. Kaz, hindi, ördek, tavşan kasının geçirdiği sarsıntılar… Evet dünyada kapi- ile sanırsın hayvanat bahçesi. Pelitler, özel olarak talizmin bunalımı herkesi etkilemiş ama Karaman kaz ve hindilere ikram edilirdi ki, Arabaşına yağ- Milli Banka karar alıcı yöneticileri 1915-1916 yılları lı gelsinler. Bahçenin adı koca bahçe idi. Diğer üç yanlış yabancı para üzerinde spekülatif yatırımlar bahçeden farklı özenle ayrılırdı. Ne çok zevk alırdı yapmış olabilirler. Acizane bu yargıya şu nedenle orada uğraşmaktan. Parsellenirken ortaya çıktı bü- varıyorum: 1960’lı yıllarının ortalarına kadar, daha yüklüğü! 31.650 m²! Bölümlere ayrılmıştı elmalık, çok nohut, fasulye, mısır anbarı olarak kullandığı- kaysılık, fidanlık, yoncalık, avarlık, besilik. Altı de- mız bölümde bir kesme şeker sandığı dolusu 1000 ğişik erik, bir o kadar beyaz. Kırmızı kiraz olması- ve 100 kupürlü Rus kâğıt parası bulunurdu. Üzer- na karşın onların adı okunmazdı. En önemlisi de lerine bastırık şeklinde Fransızca banka defteri ya- Karaman da fındık. Anımsayabildiğim kadar 4 veya zan iri defterler 35x45 cm boyutlarında. Sonraki beş kök. Kuzey duvarı benim çocuk yaş-larımda iki yıllarda o paraların üzerindeki yazıları Rusça bilen- kişinin kavuşlayamayacağı irilikte cevizler sıralı. lere çevirttim. 1911 yılı Rus imparatorunun altın Kayısılık‘ın bir özelliği de hiç bir yere gitmemize karşılığı para oldugu yazmakta idi. Acaba Sovyet gerek kalmadan ikindileri üveyiklerin ziyaretimize devrimi sırasında o paralar gününde çevrilmeyerek geldiklerine pişman oldukları yerdi. Bizde çifte 16’lı maddi kayıp mı oluştu? Cumhuriyetle birlikte yeni ile 282li idi. 12’liye dönüp bakmazdık.4x6 cm bo- kurdukları Karaman Çiftçi Bankası ve bilfiil görev yunda çin-koların üzerine Arap rakamlarını çiviyle alması ile Kumpanya soconi, vakum, mobil yetkili delerek kodlanır, ağaca bağlanır, o ağacın tanımı satıcılığını da almıştı. deftere kaydedilir, verimi gelişimi izlenirdi. Bunları damadı ve oğullarına devredip tarım, bah-

BİRLİK (Akdeniz İhracatçılar Birliği) 25 ğu, küçük bir halı serili olan en sevdiği yerdi. Ayva yaprağı son güzde toplanır, birkaç gün serilir, beyaz patiska torbalara doldurulup bahara kadar pembe renkli ayva yaprağı çayı içilir. Kendi yaşamının ne denli bir süre olacağını bile- miyordu kuşkusuz. Erken yaşta geliştirdiği bilgi birikimi, gözlemi insan ömrünün boyunca salt do- ğanın verdikleriyle yetinmenin birey, aile, toplum için daha da üretken olması/olabilmesi için alışıla gelenlerin ötesinde bir devinimi gerekli görüyor- du. Yaptıkları, girişimleri bunun ipuçlarını veriyor. Yakından bakınca yaşama bakışı hiç kuşku yok ki TANRININ VERDİGİNE hamd-ı senalar iradeyi cüzzüyeye de çok iş düşüyor. Bir yüzyılda hüzüne pek yer açmamaya çalıştı. Üze- rine güneş doğmamıştır. Ve delikanlılığıma kadar benim de biraz metazori de olsa üzerime güneş Kaysı kurutma Hacı Sami’nin özel üretim şekliydi. doğmamıştır. 3-4 cm kalınlığında 70 ile 100 cm’lik çıta-lara galve- Çevresindeki insanları yeni iş olanaklarıyla tanıştı- nizli tellerin üzerine kayısının çekirdeği çıkartılarak rıp ilk aşamada akçelerini kendisi ödeyip işe katkı- ikindiye kadar bekletilir, akşam iki göz bir aralıktan sını alıp işi geliştirmelerinin yol ve yöntemini so- oluşan istimhane dedigimiz yere üst üste yerleştiri- mutlaştırırdı. Örneğin Gödet’te 100 arı kovanı alıp lir. İki odanın kapısı açık şekilde bırakılırken ara- oradaki eski kumpanya müşterilerinden tanışına lıkta bir peynir tenekesi kapağının üzerine bir avuç 4/1 bölüşme önerir. Bir diğerini koza yetiştiriciliği- kükürt yakıp kapı kapatılır. Sabah tezgeneler dışarı ne yöneltti. Avgan’da değirmeni işletti. Tanışlarına çıkarılıp öğleyin toplanır. Yerine yenileriyle işlem nar üretimini genişletmesi için önder olur. devam. Gazalpa’dan, Hetçeler’den 20-25 kadın-kız Sarı saçları beline kadar inmiş çağla yeşili taze göç- çalışmasıyla birlikte 8-10 gün sürerdi. men kızını görünce Hacı Sami‘yi ateş basar. Cum- İstimhanenin damı betonla kaplatmıştı. Hacı Sami huriyet nikâhlı iki eşe müsaade eder! Ümmügül adı burada, pestil sererdi. Bahçenin giriş kapı-sının yerine ona “İrfan” diye hitap eder. 1929! sağına yerden 70-80 cm yükseklikte betondan bir Üreticiliğin gereklerini yerine getirişindeki yak- havuz yaptırmış, havuzun iki tarafı bahçe duvarına laşımı kadar yeni biçemlere dönük deneyimlere dayalı idi. Ensiz önü açık olan bölümüne bir tapayla açılımın, buna dönük hırs ve iştahın altını çizmeye kapatılabilen delikte ezilen kayısı kısa boylu tene- gerek var mı? kelere alınıp damda serili olan kaputların üzerine Tarla çok. Karaman‘a ilk arka tekerlekleri demir, kalın olmayacak şekilde dökülür bir iki gün damda traktörü getirir. Ekim işi atla, öküzle çok uzun sü- serili kalırdı. ren işe, zaman kazandırır tavında ekinler ekilir. Kar, Bahçeye gidiş gelişleri, anımsayabildiğimce, süvari yağmur gelmede saptan deneyi ayırmak çok vakit birliğinden satın alınan “kadana arabada”, “kömü- alıyor. Kimi kez yağmur, kimi kez kara yakalanıyor. rü siyah” ak alınlıklı binek atıydı. Altmışlı yıllarda Onca emek ziyan oluyor. Günler boyu düşünüyor, onlar da kalmadı. Ata yakın iri, o kadar da uysal be- çalışıyor denemeler yapıyor. Farklı farklı yerlerde yaz-kırçıl Kıbrıs eşşeği ile bahçe kapısının önünde 5-6 harman yeri, cergerli arabalarla tarladan har- binek taşı taşı vardı. Hacı Sami Tartan binek taşına man yerine orada günler süren düven olayı! Za- çıkar, eşşeğe öyle binerdi. Heybelerin gözlerine iki- manı kısaltmaya yarayacak, yazı sıcağını, kışın so- şer kova veya kamış sepetlere kayısı ve elma dol- ğuğunu sırtında taşıyarak olgunlaşmasını gün gün durulmuş yola düşülür. Emir Ahmet Paşa kapısının desteklediğin ürünün telef olmasını önlemek için (Kara-man dış kalesinin kapılarından biri olan ka- acelede etsen gün yetmiyor. Çok uzun, yıllara varan pının yıkıntıları) bugünkü adı Mehmet Bey Mahal- denemeler sonuç veriyor. Yeni sorun ortaya çıkan lesi. Oralara gelince Amerikalıların (Çataklılara icadın Ankara’dan onay alması. Cumhuriyet ilgisiz öyle söylenirdi.) çocuklarına elma veya kayısı avuç kalmaz. Bir makina mühendisi, bir ziraat mühendi- avuç atılarak eve yol alınırdı. Bu sonbahara kadar sinden oluşan ekip gön-derir. Yerinde uygulamalar süren atlı hoş bir maceraydı, çocuklar elma kapmak yaptırırlar. Sonuç verimli Hacı Sami Ankara’ya da- için birbirlerinin üzerlerine kapanırdı. vet edilir. Kır-mızı kurdelalı berat verilir. Bahçe evinin önünde büyük bir ayva ağacı vardı. Beraat üzeri soğuk damgalı ilk kâğıdın üzerinde Bu Hacı Sami’nin sırtını verdiği bir iki sat okudu- anımsayabildiğim kadarıyla sarı beyaz ay yıldızlı

26 BİRLİK (Akdeniz İhracatçılar Birliği) ve sol üst köşeye yapıştırılmış mühürle tutturulmuş cin kanı ile yazılandı. Hasta bir beyaz gü-vercin kâğıdın sonuna kadar inen kırmızı kurdelalı. Hangi getirir babam onu besmele, salavatla keser. Sürekli kardeş veya ablamın özel müzesini süslüyor bilmi- kullandığı -belki eskiden fincandı- o küçük porse- yorum. Seri üretimini ger-çekleştiremese de 1947 lene kuşun kanını akıtır. Özel kalemliğinde kesik yılına kadar verim alacak şekilde çalışır. kalem ucuyla kuşun kanını mürekkeb gibi kullanır Çalışmalarında, bilgi birikiminde çevresine yararlı muskaya tamamlardı. olmayı hep ön planda tuta gelmiş olan Tar-tanzade Bir diğer girişimi; beylikler döneminden kalan, Hacı Sami, patent için başvurmasa da özel üretimi Osmanlı dönemlerinde bakım ve onarımına özen olan “göz suyu”nu seri bir şekilde üretir. Koca bah- gösterilmemesi nedeniyle işlemeli mermer kapıları, çenin güney batı duvarı boydan boya üzüm asma- pencereleri Karaman dışına kaçırılan Emir Musa larıyla kaplıydı. Asmaların budayacağı yerlere şişe Medresesini; açılmış olan ihaleye katılarak satın bağlar ertesi gün biriken suları toplar; onları ince alır. Gerekli akçeye yatırır. Yap-mayı düşündüğü tülbentle süzerek 35-40 cm yükseklikte, bir o ka- projeleri gerçekleştirmek için farklı yatırımlar yap- dar genişlikte, ağır porselen havanın içine döker, maya çalışırken Belediyeye çağrılırak yapılan iha- gene bahçesinde ürettiği afyon kapsüllerini çizerek leden vazgeçildiği söylenir. Hacı Sami de söylenir topladığı afyon sakızında bir oranda bu kaba katar, ama sesi boşlukta yansır. ardından adını şu an da anımsayamadığım mavi 1941-1945 yıllarında icat olmasa da ilginç bir uy- gök taşına benzer kimyasalı porselen havan eli ile gulaması var. Konakta ve konağın konuk ağırlan- uzunca bir süre döverek saman sarısı, beyza arası dığı bölümünde içinde küpler var. Kavrulmuş et, bir renkte göz suyu oluşurdu. 1960 yıllara kadar şe- yağ, bal ve kuru bakliyat koyuluyor. Genişliği 1,5-2 hirli, köylü yaz günleri toz, toprak, harman zamanı m metre, ağız genişliği 1 m’dir. Küplerden ikisinin daha da artar gözler kıpkırmızı olur. Oğuşturdukça içine, sulandırılmış kirece bulanmış yumurtaları da agrı yapardı. O nedenle göz suyuna ilgi artardı. koymuşlar. Bu nevale ilkbahar yaz ayları boyunca Kişi akşam yatmadan önce bir iki damla damlatın- küpün içine durur kışın kullanılırdı. Üzeri kireçle ca sabah gözler pırıl pırıl olurdu. Göz suyundan kapatılıp yalıtım yapılmış küpün birini değerlen- kimseden ücret istenmezdi. Ama evi bulamayıp dirmişler! Süre mi uzadı, yumurtaları mı az? Ki- “Kumpanya”dan istemeye gelenlere “Sen bir saat reçledikleri ikinci küpün yarısına varmadan kırılan sonra gel çocuk evden getirsin.” diye bana arılık pa- yumurtaların kokusu bırakın evi, mahalleyi sarmış. rası çıkardı. O uzatılan havuçla yaz boyu dükkana Anlatırlardı aman nasıl koku… bağlı kalırdım. Parmaklı Camii hemen evimizin altı idi. Hacı Sami Bir de muska olayı var. TARTANZADE HACI Tartan, Parmaklı Camii’nin onarımını üstlenmiş iki SAMİ NERELERDEN, KİMLERDEN, katkı aldığı- yıla yakın imamlığını sürdürmüş. nı BİLMEDİGİM bir defteri vardı. Orada kendince Bir anı da benim yaşadığım 1962 yıllarından. Sebze ebcet hesabı yaparak bazı hastalıklara -muska al- pazarından alışverişten dönerken, babamın elin- maya gelenler anlatır.- muska yazardı. 7x9 cm bo- deki yağlığının içinde olan paket benim bir elimde yutlarında kâğıtlara yazar alan onu bal mumlu bez- kapaklı, diğerinde helke ile parkı oradan eve döner- lerle, çok ince derilere sararak boyunlarına asardı. ken, miçilip sohbet sürerken, muayenehanesinin Muska yazdırmaya gelenler yakınlarını dertlerinin önünde yeğeni çocuk doktoru Ali Haydar’a buyur giderildiği anlatır elinde küçük hediyelerle yazması ettirirdik. Kahveler, gazozlar içilip sohbet sürerken, için yakarırlardı. içeri elinde makbuzla iri yarı kasketli biri girip “Ağa- Bence en ilginç muska yazma töreni, beyaz güver- lar, Allah rızası için Cihanbeyli (…) köyüne cami yaptırmaya yardım dedi. Babam delikanlı köyünde okul var mı diye sordu. Bak delikanlı kendi kendine vecibelerini yerine getirebilir ama okul olmadan eğitim olmaz. Pembe 2,5’luğu gene de verdi. Ama söyledikleri benim için önemi hala geçerli. Kalbin temiz olduktan sonra çimen üzerinde de namazını kılabilirsin… 23.750 dekar tarım arazisi! 3 bahçe!1konak! 2 ev! 5 Dükkan! 100 liralık iş bankası kurucu hisse senedi!10.000 liralık Sümerbank Hisse Senedi, 2 eş, yaşayan 15 çocuk! Bir yüzyılı yaşayıp göçüp gitti. 07 Şubat 1966… Nur içinde yatsın!

BİRLİK (Akdeniz İhracatçılar Birliği) 27 28 BİRLİK (Akdeniz İhracatçılar Birliği) Gökalp Bilici-Turkey

BİRLİK (Akdeniz İhracatçılar Birliği) 29 Makarna Sevmek İçin

5Tuhaf NEDENbeslenme alışkanlıklarına ve trend diyetlere eğilimli olduğumuz, oldukça hızlı ilerleyen bu çağ- da; makarna, aile toplantılarında ve dünyaca ünlü restaurantlarda öğünlerin bir numaralı favori yemeği olarak yerini korumaktadır.

30 BİRLİK (Akdeniz İhracatçılar Birliği) Çoğu geleneksel beslenme düzenlerinin (örneğin; bilimsel olarak kanıtlanmış Akdeniz diyeti gibi,) önemli bir bileşeni olarak makarna kolay yapımıy- la, sağlıklı olmasıyla ve çeşitliliğiyle kusursuz bir yiyecektir. Aynı zamanda sağlık, beslenme ve doğayla ilgili çağdaş çözümler sunan, bütçeye uygun temel bir gıdadır. Makarnadan sağlıklı beslenmenin lezzetli bir par- çası olarak zevk almak için kilonuzu düzenleme ve nin her bir aşamasında makarna sürdürülebilirdir hastalıkları önlemeye yardımcı olma gibi olduk- (Buğdayın hasadından üretimine, evde hazırlanı- ça sağlam nedenleri bulunmaktadır. (Yüzyıllardır şından tüketimine kadar olan süreçler boyunca). olduğu gibi) İşte aklınızda tutmanız gereken en Makarnanın yaşam döngüsü analizi şunu göster- önemli beş tanesi! Makarna hem sağlığınızın hem mektedir ki; tarladan masaya kadar olan süreçte, de doğanın dostudur. makarnanın çevreye olan etkisi oldukça düşüktür. 1. Makarna, Akdeniz diyetinin demirbaşıdır. Yani bir başka ifadeyle, bir tabak makarna yemek 2. Makarna, tok kalmanıza yardımcı olur. çevreye zarar vermeden üretilmiş bir gıdayı tüket- 3. Makarna sizi şişmanlatmaz. mek anlamına gelir. 4. Makarna bir araya getirici lezzetli bir güçtür. Alınan kalori miktarının %50’sini karşılayan ve üretimi açısından çevreye en az zarar veren bir- 1.Makarna Hem Sağlığınızın Hem de Çevrenin kaç üründen birisi olan tahıllar; dünya çapında en Dostudur önemli besin kaynağıdır. Durum buğdayı irmiğinden veya yumurta ve su ka- Kanada’da yapılan bir çalışmada şöyle belirtilmiş- rıştırılarak diğer çeşit tahıllardan yapılan makarna; tir: “diyetteki sosyoekonomik farklılıklar, içerdi- besin değeri oldukça yüksek bir yiyecektir. Zeytin- ği ürünlerin herhangi bir engel teşkil etmesinden yağı, domates salçası, sebzeler, baklagiller, deniz çok neredeyse tamamen bu ürünlerin hazır bulu- ürünleri ve yağsız et gibi diğer sağlıklı besinlerle nuşluluğuyla, ulaşılabilirliğiyle ve fiyatının uygun- birlikte karıştırılarak hazırlanabilen makarna, tüm luğuyla belirlenir. Bir başka ifadeyle, diyetlerin Dünyada geleneksel sağlıklı beslenme düzenlerinin kalitesi insanların maddi durumlarından çok “sağ- vazgeçilmez bir parçasıdır. lıklı yiyecekler daha pahalıdır” anlayışıyla doğru- Sadece bazı gıdaların “sürdürülebilirlik endeksi” dan bağlantılıdır. Bu yüzden, bir dengeli beslenme makarna kadar yüksektir. Gıda tedarik zinciri- düzeninin makarnayı temel besin gıdası ve ucuz ol-

BİRLİK (Akdeniz İhracatçılar Birliği) 31 değerindeki diyetin bilinen en iyi görselidir. Makar- na ve yukarda bahsedilen diğer besinler, piramidin en alt basamağını oluşturmaktadır, bu da insanların bütün yeme düzenlerini bu basamağa dayandırma- ları gerektiğini göstermektedir. Son 50 yılda yapılan araştırmalar şu ifadeyi destek- lemektedir; Akdeniz diyetindeki geleneksel beslenme düzenleri son zamanlardaki Batı tarzı beslenme düzenlerinden sağlığa daha çok yararlıdır. Yıllar boyu yapılan kapsamlı çalışmalar incelen- diğinde şu ifadeler belirtilmiştir: Akdeniz diyetini uygulamak, tip 2 diyabet, kalp hastalıkları ve bazı kanser çeşitlerine yakalanma risklerini azaltmakta ve hatta insanların ömrünü uzatmaktadır. Akdeniz diyeti aynı zamanda kilo verimine, kilo kontrolünün sağlanmasına, astımı azaltmaya, dep- resyonun önlenmesine, çocukların daha sağlıklı bir şekilde yetiştirilmesine ve Parkinson hastalığının ması nedenleriyle içermesi; onun daha fazla tercih önlenmesine yardımcı olmaktadır. edilmesini sağlamaz. Akdeniz diyetinin güzelliği, diyetin bir bütün ola- 2. Makarna, Akdeniz diyetinin demirbaşıdır. rak ele alınmasına odaklı olmasında yatmaktadır. Sebzeler, meyveler, zeytinyağı, baklagiller, tohum- Kendi başına besin değeri yüksek olan makarna, lar( keten vs.), yeşillikler ve baharatlar gibi besinle- Akdeniz diyetinde yer alan sağlıklı ve taze yiyecek- rin yanı sıra makarna da UNESCO’nun “İnsanlığın lerle birleştirildiğinde, önceliği sağlık olan kişilerin somut olmayan kültürel miraslar listesine” giren adeta rüyaları gerçek olmaktadır. Akdeniz diyetinin temelini oluşturmaktadır. Akde- niz diyeti, Amerika’da ve Dünya çapında 2015’in en 3.Makarna Tok Kalmanıza Yardımcı Olur çok konuşulan diyeti olmuştur. Vejetaryen (bitki Makarnada bulunan nişasta çok yavaş sindirildiği ağırlıklı) diyetlerin arasında en iyisi, genel olarak için, bütün makarna severlerin alışık olduğu üzere bütün diyetler arasında ise en iyi üçüncü diyet ola- daha uzun bir süre tokluk hissi duymanızı sağlar. rak adlandırılmıştır. Obezitenin ve diyabet hastalığının gittikçe arttığı Oldways Akdeniz Diyeti Besin Piramidi, bu altın bir devirde, makarna ve diğer düşük glisemik in-

32 BİRLİK (Akdeniz İhracatçılar Birliği) deksli yiyecekler, kan şekerinin ve kilonun (özel- hastalıkların engellenmesinde rol oynayabilirler. likle aşırı kilolu insanlarda) kontrol edilmesine Bütün bu bulgular ve araştırmalar; 7 Haziran yardımcı olur. Glisemik indeks (GI), bir yiyeceğin 2013’te İtalya’da Glisemik İndeks, Glisemik Yük ve sağlıklı olup olmamasını etkileyen en önemli fak- Glisemik Direnç üzerine gerçekleştirilen Uluslar törlerden birisidir. arası Bilim Zirvesinde tartışılmıştır. Uluslararası Glukoz metabolizması ve sağlık için en iyi yiyecek- uzman bir heyet, karbonhidratın alım miktarının ler düşük glisemik indekse (55’ten daha az) sahip yanı sıra kalitesinin, niteliğinin önemine de dikkat olanlardır. (iyice haşlanmış makarna, sebze ve mey- çekilmesi açısından Karbonhidrat Kalite Kurulunu veler gibi) kurmuştur. (Carbonhydrate Quality Consortium – Makarna yapılış şeklinden dolayı düşük GI’a sahip- CQC- ) tir. İşlemden geçmiş (çubuk, fiyonk, kalem kesme vs.) piştikten sonra bile, yulaf ve tahıl ekmeği gibi 4. Makarna Sizi Şişmanlatmaz besinlerden daha az geçirgen, yoğun bir yapısı var- Dünyaca ünlü, güzel yıldız Sophia Loren bir ke- dır. Bu işlem süreci; sindirim enzimlerine daha du- resinde şöyle söylemiştir: “Bende gördüğünüz her yarlı, daha düşük glisemik indekse sahip olan daha şeyi spagettiye borçluyum.” Hiç şüphesiz, makarna yoğun makarnaların üretilmesini sağlar. Aynı za- bütün sağlıklı yaşam tarzlarına uyum sağlayabil- manda bu işlem görmüş makarnalar, lazanya tarzı mektedir. düz makarnalardan daha yavaş sindirilirler. Şekli Makarna bir karbonhidrat çeşididir ve karbonhid- nedeniyle, bu işlemden geçen makarnalar daha do- ratlar da sağlıklı beslenmenin bir parçasıdır. Dünya yurucu ve daha az glisemik indekslidir. çapında ünlü beslenme bilim uzmanları, insan vü- Makarna yemenin bir başka yararı ise; diğer öğün cuduna alınması gereken sağlıklı makro besin oran- saatine kadar kan şekerini ve insülin oranını dü- ları konusunda fikir birliğine varmışlardır: alınan şürmesidir. Makarna, tat alma tomurcuklarının kalorilerin %45-60’nı karbonhidratlar, %25-30’nu ihtiyaçlarını karşılayarak doygunluk hissi yaratır, yağlar ve %15-20’sini proteinler oluşturmalıdır. bu sayede bir sonraki öğünde daha az yemek yeme Sağlıklı beslenme için en iyi yöntem, doğru ve ka- ihtiyacı duyulur. liteli seçimler yapmak kaydıyla her üç makro besin Makarna, diğer sağlıklı yiyeceklerle beraber (zey- grubunu da( karbonhidratlar, yağlar ve proteinler) tinyağı, domates ve peynir vs.) yenildiğinde, Gli- tüketmek olmalıdır. semik indeksinin dahada düşük olduğu ve böylece Laboratuvar çalışmaları, obeziteden karbonhidrat- tokluk hissinin daha uzun sürdüğü bilimsel olarak kanıtlanmıştır. Sindirilme ve emilim oranlarının düşük olması se- bebiyle; makarna gibi düşük glisemik yüke ve glisemik indekse sahip olan karbonhidratlı yiyecekler, dengeli beslenme düzeni çerçevesinde tüketilirse, tip 2 diyabet ve koroner kalp hastalığı gibi kronik

BİRLİK (Akdeniz İhracatçılar Birliği) 33 ların değil fazla kalori alımının sorumlu olduğunu Çoğu diyetisyene göre, bir yetişkin için bir öğünde göstermektedir. tüketilmesi gereken makarna miktarı 2-3 bardaktır, Kilo veriminde etkili diyetler çeşitli proteinlerin, ki bu da çoğu insanın restaurantlarda tabaklarında yağların ve sağlıklı karbonhidratların önemini vur- görmeye alışık olduğu miktardan daha azdır. Fakat, gulamaktadır. Bu üç makro besinin yeterli miktarda tabağınızı ekstra sebze ve balık veya baklagiller gibi alınması, insanların hayatları boyunca uyabileceği yağsız proteinlerle zenginleştirebilirsiniz. sağlıklı, kişiye özel diyetler oluşturmak açısından 5. Makarna Bir araya Getirici Lezzetli Bir Güçtür önemlidir. Oxfam Anketi tarafından dünyanın favori yiyeceği Düşük oranda karbonhidrat içeren diyetler, uzun seçilen makarna, hemen hemen her yiyecekle ha- vadede düşünüldüğünde sağlıklı olmayabilir. zırlanabilmekte ve herkese hitap edebilmektedir. Dünya’da diyabet ve obezite oranları artarken, ma- Makarna hiçbir yiyeceğin başaramadığını yapmak- karna ve diğer düşük glisemik oranlı yiyecekler – ta kültürler, çağlar ve beslenme düzenleri arasında özellikle aşırı kilolu insanlarda- kan şekerinin ve yerini almaktadır. kilonun kontrol edilmesine yardımcı olur. Makarna adeta bir tuval gibidir. Sağlıklı bir yemek Kanada’da yapılan bir araştırma da düşük karbon- hazırlarken, bulunduğunuz bölgenin malzemele- hidratlı diyetleri (%47’den az) uygulayan insanların rinden kullanabildiğiniz veya mutfak kültürünüze obez olma risklerinin daha çok olduğu bulgularına uyum sağlayabilen bir yiyecektir. rastlanılmıştır. Önce düşünün sonra deneyin! Karides ve marinara Her 100 kişiden 1’inde çölyak hastalığı görülürken, soslu çubuk makarna veya cevizli, kremalı ve rokalı şimdi ise her on kişiden biri glutenli yiyeceklerden kalem kesme makarna! kaçındığını söylemektedir. Çölyak hastalığı; buğday Modernizmin getirdiği kolaylığın , lezzetin ve gele- alerjisi ya da gluten duyarlılığına sahip olan insan- neğin mükemmel birleşimi olan makarna aile sof- ların makarna gibi gluten bulunan yiyeceklerden ralarının yanı sıra dünyaca ünlü şeflerin mutfakla- kaçınması bir zorunlulukken, tıbbi bir zorunluluğu rında da yerini almaktadır. bulunmadığı halde, gluteni hayatımızdan çıkarma- Geleneklere sadık olan makarna, aynı zamanda nın kilo verimine ya da sağlığa daha iyi geldiğine hayatımızda gerçekleşen olağan veya olağanüstü dair hiçbir kanıt yoktur. olayları kutlamak için arkadaşları ve aileyi bir araya Aşağıda verilen maddeler sağlıklı bir makarnanın getiren bir yemektir. püf noktalarıdır: • Makarnanızın içine ne koymalısınız? : Makar- na sebze, baklagiller, yeşillikler, sızma zeytinyağı ve diğer sağlıklı yiyeceklerle beraber kullanım için bulunmaz bir lezzettir. Daha fazla lezzet ve protein sağlamak için peynir, et, balık veya kabuklu kuruye- mişte eklenebilir. • Bir öğünde ne kadar makarna yemelisiniz? :

34 BİRLİK (Akdeniz İhracatçılar Birliği) İÇEL ADI NEREDEN GELİYOR? Karamanoğulları ile ne ilişkisi var? İÇ-İL Silifke Osmanlı’nın son döneminde Silifke’de Mersin’de merkezli bölge adıydı… ayrı ayrı İl statüsündeydi. Cumhuriyet sonrası da İl Silifke ilçe olunca Mersine bağlandı ve İçel İl adı olarak kaldılar. olarak Mersini de kapsadı 1934 yılında çıkan bir yasa ile Silifke İlçe statüsüne 2001 yılın yasa değişikliği ile İl adı olarak İÇEL getirildi ve Mersin İl’ine bağlandı. Silifke İl’ine bağlı kalktı ve Mersin adı tüm İl’i kapsadı olan tüm ilçe, köy ve kasabalarda Mersine bağlan- Bugünkü Ermenek’i yurt kuran Nure Sofi’nin oğlu dı. İÇEL Mersin merkezli İl adı olarak kullanılmaya Karaman bey eski adı LARENDE olan bugün- başlandı. kü Karaman’ı ele geçirdi. Larende Türkleşti ve adı Yıllar geçti aradan… Karaman oldu… Karamanoğulları bölgede 300 yıl 2001 yılında verilen bir teklif yasalaştı. Buna göre hüküm sürdüler. Osmanlı farsça ve Arapça etkisin- İÇEL adı çeşitli nedenlerle iptal edildi ve Mersin il deyken Karamanoğlu Mehmet bey’in ünlü TÜRK- adı olarak kabul edildi. ÇE fermanı önemlidir. Bilindiği gibi eskiden Mersin merkez ilçe idi.. An- Karamanoğulları Konya ile Bugünkü Mersin ara- cak şu an Mersin merkezde dört tane ilçe bulunuyor. sındaki tüm bölgeleri ele geçirdiler. İdari kolaylık Mersin İl adı olduktan sonra sadece merkez ilçeleri olması için yönettikleri toprakları ikiye ayırdılar. değil aynı zamanda Anamur’dan, Mut’a, Tarsus’tan Konya ve Karaman civarına OVA-İL, Silifke mer- Toroslara kadar tüm ilçeleri kapsamaktadır. kezli, Ermenek, Aydıncık, Anamur, Mut, Bozyazı ve Erdemli gibi bölgelere İÇ-İL dediler… Karamanoğulları Osmanlı sistemine en son katılan beylikti. Silifke merkezli bölgeye İÇ-İL denilirken İÇ-İl sonraları İÇEL’E dönüştü. İçel adı yıllarca Silifke merkezli İL adı anlamında İÇEL olarak kullanıldı…

BİRLİK (Akdeniz İhracatçılar Birliği) 35 MERSİN’de İnanç Mozaiği ve Çağdaş Demokrasi Kültürü Harun Arslan’ın Kaleminden

İnsan duyarlığının en temel göstergesi olan “SEV- Eğer aynı gün içerisinde bir Türk’e, Arap’a, Gİ” kelimesi Mersin’e nasıl yakışıyor! Doğal fiziki Hıristiyan’a, Sünni’ye, Alevi’ye, Yörük’e, Laz’a, çevresi, konumu, yokuşsuz bir şehir olması, yavaş- Çerkez’e sevgi göstermek, onunla dostluğunuzu pe- lığı ve çocuksu sadeliği yanında; Mersin öyle bir kiştirmek isterseniz bunu bu çok farklı yelpazede yerdir ki her dil, din, ırk, mezhepten hemşeriler ancak Mersin’de yapabilirsiniz. Kaldırımda yürür- birbirlerine en küçük mesafe koymadan kuşaklar ken, bir senfonik müzik gibi her dilden konuşmalar, boyu iç içe yaşarlar; öte yandan doğası, canlıları, sesler, kelimelerle yıkanırsınız; bir toplu taşıma ara- tüm yaşayanları ve güzellikleriyle “ Bırakın bunca cında iseniz, Kürtçe, Arapça, yanında her yörenin kırgınlığı, acımasız didişmeyi de beni görün, beni güzelliğiyle biçimlenmiş şivelerle yüklü Türkçenin sevin… bende sevmeyi yeniden hatırlayın” der. nasıl bir gökkuşağı gibi dolandığını duyarsınız.

Buradan başlayarak, Mersin’imiz bize bir ders ve- Mersin’de içinizdeki sevgiyi yalnız insanlara değil riyor işte: tüm doğaya da gösterebilirsiniz. Hiç çekincesiz, Ülkemizin içinde bulunduğu, sürüklenmek istendi- Mersin’de sokak hayvanlarını kedileri, köpekleri ği durumdan birbirimizi sevmekle, içimizdeki sev- sevebilirsiniz. Deniz kıyısında, Müftü Deresi’nde giyi daha fazla ortaya çıkarmakla ve göstermekle martılara yiyecek verebilir, Ulu Cami’de güvercin- kurtulabiliriz. lere yem atarak içinizde bekleyen sevgiyi dünyaya sunabilirsiniz… Mersin Türklerin, Kürtlerin, Arapların, Hıristiyan- ların, Sünnilerin, Alevilerin iki asırdır birlikte, barış Ağaçlara sevgiyle dokunur, çiçeklerin kokusunu içerisinde yaşadığı bir kenttir. içinize çekebilirsiniz. Mersin ayrıca Türkiye’nin tüm illerinden göçle ge- Deniz kıyısında yürür, karda gezer, ırmakları, dere- len insanların, burada kendilerini bir gün bile ya- leri, ormanları dolaşır, doğayı seversiniz. bancı hissetmeden yaşadığı bir şehir. Bugüne kadar bunca farklılığa karşı, gündelik ha- Kürt hemşerilerin çoğunlukla yaşadığı mahalleler- yatta bunu hiç mesele etmeden yaşayan insanların den Demirtaş’a Yenipazar’a; Çerkezlerin güzelim evidir Mersin; burada insanlarımız arasında fark- kültürlerini bir çiçek demeti gibi hep koruduğu lılığa dayalı herhangi bir çatışma, hatta gerilim ol- Atlılar’a; Arapça şakalarla yüklü, kokusuyla ve ren- mamıştır. Hemşeriler, kendi geçim kaygıları içinde giyle hep Arap kalan ışıklar içindeki Kazanlı’ya; barış, kardeşlik, karşılıklı birbirini kabullenme duy- guları ile yaşamışlardır.

36 BİRLİK (Akdeniz İhracatçılar Birliği) bir mezarlığı yalnız Mersin’de ziyaret edebilirsiniz. Öldükten sonra yan yana aynı mezarlıkta yatan bu insanlar, ölmeden önce zaten birlikte yaşama bilin- cini ve birbirleriyle sorunsuz yaşama kültürlerini hep ayakta tuttular; biz de kendi inancımıza ait bir duayı onların hepsine dağıtırız. Şu da var ve hepimiz şahit olmuşuzdur: Bir Müs- lüman toprağa verilirken, imam ve papaz yan yana dua okur bu mezarlıkta; bir Müslüman bir Hristi- yan mezarından ot temizler, başında dua eder… Bu şehirde ölülerimiz de rahat eder ve bize yaşa- dığımız hayatı ancak sevgiyle hak edebileceğimizi fısıldarlar.

İçimizde, kültürümüzde, inancımızda kökleşmiş bu sevgiyle aşacağız şu sıkıntılı zamanları… ki; ülke- mizi bölmek, insanlarımız arasında nifak çıkarmak Giritlilerin yaşadığı Melemez’e…gider, onlara ko- isteyenler emellerine ulaşamasınlar. nuk olur, çaylarını içer sohbet eder, dostluğunuzu O farklı dil, din, mezhep ve yöreden insanlarımızla pekiştirirsiniz. birbirimize sahip çıkacağımızı; her birimizin di- Şehirde gezinirken Ulu Cami’den ya da Muğdat ğerine yönelik bir kötülüğe karşı gövdemizle siper Hazretlerinin sessiz bir nur içinde dinlendiği Muğ- olabileceğimizi herkes bilsin... dat Camiden yükselen ezan seslerine, Katolik ya da 15 Temmuz Direnişi, inanın, tüm ülkenin gerek- Ortodoks Kilisesinden çan sesleri karışır ve siz gök- tiğinde bir MERSİN olabildiğini gösterdi! Biz de yüzüne bakarak hepimiz için, yeryüzünde yaşayan Mersin’de siyasetin dilini, gündelik hayatın dilini tüm insanlar için Allah’a dua eder, şükredersiniz. bu sevgiyle işleyeceğiz ve şu belalı süreci aşacağız. Mersin budur; bu şehir sizi öylesi kıymetlerle giydi- Sevgiyi, dayanışmayı, birbirimizi koruyup kolla- rir, sever ve korur. mayı bir an bile ihmal etmeden; bir Mersinli gibi yaşayarak yani! Yine bir Müslüman’ın, Hıristiyan’ın, Alevi’nin, Yaşayanlara da, ölülerimize de bir ibadet gibi doku- Sünni’nin, Kürt’ün, Türk’ün, Arap’ın, Musevi’nin narak; dua edercesine seslenerek… koyun koyuna sonsuzu uyuduğu, iç içe inanç işa- retleriyle donanmış mezarları kardeşçe buluşturan

BİRLİK (Akdeniz İhracatçılar Birliği) 37 GÜNEŞ KENTİ

SOLİNASIL POMPEİPOLİS OLDU? Pers egemenliği(İranlılar)ve Ermeni Kral Tigran’nın yağması Antakya Pompeipolis’i nasıl yok etti? Niçin SOLİ ismini verdiler? Viranşehir adı nereden geliyor? Mirza Turgut’un Kaleminden

38 BİRLİK (Akdeniz İhracatçılar Birliği) M.Ö 700 yıllarında Yunanistan’da etkili olan DOR’lardan bir grup Soli’ye yerleşerek yepyeni bir yaşam kuruyorlar… Yılın büyük bir bölümü güneşle geçtiği için güneş anlamına gelen Soli ismini koyuyorlar… Soli, Kzıkalesi, Narlıkuyu gibi antik limanlardan Uzancaburç’a giden patika yollar hala duruyor. İç Anadolu’dan SERTAVUL ÜZERİNDEN Uzuncaburç’a kervanlar geliyor. Aynı şekilde Akde- niz’deki saydığımız antik limanlara gelen tüccarlar- da patika yollardan Uzuncaburç’a geliyorlar. Burada büyük bir Pazar kuruluyor.Bu pazarın adı Diokayseriya.Yani kıymetli malların alışveriş edil- Pompei temizliği yapıyor ama Roma’ya geri diği Pazar anlamına geliyor.. dönmeyip, Soli’de kalıyor. Kentin adını da Pompeipolis(Pompein kenti)olarak değiştiriyor… Soli halkı uzun süre bu şekilde yaşamını sürdürü- yor… M.S 528 Yılında Tarih tutanaklarına BÜYÜK AN- Daha sonra Persler(İranlılar) bölgeye denetim altı- TAKYA depremi olarak geçen, depremle Soli hara- na alıyorlar. beye dönüyor…Yıllardır bir çok kültüre yaşam ala- Ardından BÜYÜK İSKENDER, Asya seferine gi- nı olan SOLİ kenti depremle yok oluyor… derken Soli’ye geliyor, uzun bir süre kalıyor… Yıllar sonra Türkler bu bölgeye geldiklerinde Vİ- İskender’in ölümünden sonra Soli dahil Silifke RANE olmuş kenti görüyorlar ve VİRANŞEHİR Adana, Antakya İskender’in komutanı Selefkos adını veriyorlar… Nikator’a kalıyor… Silifke ismi Selefkos’dan geliyor. Selefkos sülalesinin yıkılmasından sonra SOLİ M:Ö 83 yılında Ermeni Kral Tİğran’ın denetimine giriyor ve Soli’yi yakıp yıkıyor…

Sonraki yıllarda korsanların cirit attığı bir liman kenti haline geliyor. Bu durum Roma açısından tehlike arz ettiği için Roma imparatoru Sezar rakibi Pompei,Soli’ye gön- derip korsanlardan temizlemesini istiyor.

BİRLİK (Akdeniz İhracatçılar Birliği) 39 Guisheng Gu-China-Morning Fog

40 BİRLİK (Akdeniz İhracatçılar Birliği) BİRLİK (Akdeniz İhracatçılar Birliği) 41 MEHMET BEY VE DiL FERMANI Yusuf Yıldırım Eğitimci Arşivci [email protected]

Karaman’ın marka değerine katkı sağlayan ana mo- tif mutlaka dil bayramıdır. 1277 tarihli dil fermanı, Farsçaya karşı Anadolu’da Türkçenin sembol hareketi olmuştur. Dil fermanı birçok tartışmayı da be- raberinde getirmiştir. Dil fermanı Mehmet Bey’e mi aittir? Anadolu’da Türkçe’nin yaygınlaşmasında dil fermanının etkisi nedir? Ya da dil fermanı olmasa Anadolu’da Farsça mı konuşulacaktı? Bu soruların etrafında oluşan kı- sır döngü de halen devam etmektedir. Dil Bayramı ile Özdeşleşmiş İsim! Karamanoğlu Mehmet Bey Karamanoğlu Mehmed Bey, Karamanoğlu Beyliği’nin ikinci beyidir. Hanedanın sekizinci kuşağındandır. Babası Karaman Bey, dedesi Nu- reddin Sofi’dir. Şemseddin lakabını kullanmıştır. Karamanname’de “Oğuz Hân bin Gelencân ibn Alp Arslan bin İbrahim Hân Sa’adeddin Nûreddin Ka- raman Hân bin Mehemmed Hân” olarak şecerelen- dirilmiştir.

42 BİRLİK (Akdeniz İhracatçılar Birliği) Mehmet Bey’in ön plana çıkışı, babası Karaman Bey’in ölümüne denk gelmektedir. 1263 yılında Karaman Bey ile IV. Rükneddin Kılıçarslan’ın Ga- vele Kalesi önünde yaptığı savaş; Karaman Bey’in yenilgisi ile sonuçlanmış, sonrasında Karaman Bey sığındığı Ermenek dolaylarında ölürken oğulları Mehmed, Kasım ve Mahmud, IV. Rükneddin Kılı- çarslan tarafından hapse atılmıştır. IV. Rükneddin Kılıçarslan’ın ölümü sonrası kardeşler serbest bıra- kılarak aşiretlerinin yanına gitmiştir. Kardeşlerin en büyüğü olan Mehmet Bey, beyliğin başına geç- miştir. Mehmet Bey o sıralar 18 yaşındadır. Mehmet Bey’in ilk yılları; dağılmış, parçalanmış ve zayıf düşmüş Karamanoğullarını bir araya getir- mekle geçmiştir. Karaman Bey döneminde girilen mücadeleler ve savaşlar, Karamanoğulları Beyliği- ne çok zarar vermişti. Bunu bilen Anadolu Selçuklu Devleti, Karamanoğullarını tamamen etkisiz hale getirmek istiyordu. Mehmet Bey’in ilk mücadele- si de Anadolu Selçuklu Devleti’ne karşı olmuştur. Selçuklu komutanı İbn-i Huten, Karamanoğulları Beyliğini bitirmek amacı ile önce Larende’yi aldı. Oradan Ermenek’e hareket etti. Göksu vadisinde Mehmet Bey’in ordusu ile karşılaştı. Burada zorlu ve çetin bir savaş oldu. Selçuklu komutanı İbn-i Huten, kendisini ve yakın çevresini güçlükle kur- tararak Ermenek tarafında bir kaleye sığındı. Meh- met Bey, İbn-i Huten’i burada da sıkıştırdı. Ancak Moğol birliklerinden oluşan yardımcı kuvvetlerin yaklaşması ile kuşatmayı kaldırdı. Elde ettiği ga- nimetlerle Mut ovasına çekildi. Bu savaşın sonucunda elde edilen maddi ve manevi kazanımlar, Karamanoğullarının özgüveninin geri gelmesini sağlamıştır. Anadolu Selçuklu Devleti ile Karamanoğullarının ikinci kritik mücadele alanı, Gülek Boğazı üze- rine olmuştur. Gülek Boğazı bir bakıma gümrük durumunda idi. Dönemin tüccarları Venedikliler, Cenevizliler ve Ermeniler bu boğaz geçişlerinde Anadolu Selçuklu Devleti’ne vergi veriyordu. Meh- met Bey’in kardeşi Mahmut, Gülek boğazını alarak Anadolu Selçuklu Devleti’ni, önemli bir gelir kay- nağından mahrum etti. Anadolu Selçuklu Dev- leti, Evamirussevahil (Sahiller Komutanı) Hoca Yunus’u Gülek Boğazı’nı tekrar almak için Kara- manoğullarının üzerine gönderdi. Ancak Hoca Yunus’un sonu da İbni Huten gibi oldu. Anadolu Selçuklu Devleti burada da yenilgiye uğradı.

BİRLİK (Akdeniz İhracatçılar Birliği) 43 Karamanoğullarının aldıkları olumlu sonuçlar, di- çıkarak Selçuklu tahtına oturdu (10 Zilhicce 675 / ğer Türkmen gruplarının Mehmet Bey etrafında 15 Mayıs 1277). Dört gün sonra Mehmet Bey vezir toplanmasına vesile oldu. Mehmet Bey böylece Er- yapıldı. Bu olay tarihe “Cimri Vak’ası” olarak geç- menek, Mut, Larende ve Gülek Boğazı hattındaki miştir. dağlık bölgede hâkimiyet kurdu. Bundan sonra Cimri lakaplı Alaadin Siyavuş adına Bundan sonra iki önemli olay Mehmet Bey’in gü- para bastırılıp Konya halkından vergi toplandı. İlk cüne güç katmıştır. Bu olaylar Hatıroğlu Şefafed- günler sorunsuz ve sükûn içinde geçti. Saray işleri din Mesud’un Moğollara karşı isyan hareketi ve her zamanki düzeninde devam etti. Ama bir sorun Memluklu Sultan’ı Baybars’ın Elbistan’da Moğol vardı. Saf bir Türkmen olan Mehmet Bey, yazışma- ordusunu yok etmesidir. Hatıroğlu Şerafeddin Me- ların dilinden hiçbir şey anlamıyordu. Çünkü yazış- sud, çocuk yaştaki Selçuklu Sultanı III. Gıyaseddin malar Farsça yapılmakta idi. Keyhüsrev’i kullanarak Anadolu’da Moğollara karşı Bunun üzerine Mehmet Bey kimsenin beklemediği bir isyan hareketi organize etti. Bu harekete Mehmet bir çıkış yaparak yazışma ve konuşmaların Türkçe Bey de destek verdi. Hatıroğlu’nun isyanı başarısız- yapılmasını emreden meşhur fermanı yayımlattı. lıkla sonuçlandı. Devamında Selçuklu Devleti’nin Bu olay olduğunda tarih, H 10 Zilhicce 675 M 15 Anadolu’daki gücü en alt düzeye inerken Mehmet Mayıs 1277’dir. Ferman ile ilgili en fazla bilgiyi ak- Bey’in etki alanı genişledi. taran İbn-i Bibi, Farsça yazdığı Selçukname adlı ki- 1276 yılında Memluklu Sultanı Baybars, Elbistan tabında olayı şöyle açıklar: ovasında Moğol ve Selçuklu birliklerinden mey- “…. ü fermânhâ beher tarafı bi-da’vet ashâb-ı dana gelen bir orduyu yok etti. Böylece Mehmet menâsıb-ı ü tarafdârân-ı memâliki ifâd gerdend Bey’in karşısındaki en büyük engel olan Moğol ü karârhân nihadend ki hiç kes ba’de’l-yevm der gücü de geçici de olsa etkisiz hale getirilmiş oldu. dîvân ü dergâh ü bârgâh ü meclis ü meydan cer Mehmet Bey’in Konya’yı Alışı Cimri Vakası ve Dil zibân Turkî …” Fermanı Alıntının Türkçesi ise şöyledir: Mehmet Bey’in Konya harekâtı aslında babası Ka- “Her tarafa devletin yüksek görevlileri ve memurla- raman Bey’den kalma bitmemiş bir hesaplaşma- rını çağırmak için emir gönderdiler. ‘Bundan sonra nın son adımı idi. 1276 yılında Memluklu Sultanı hiç kimse divanda dergâhta, mecliste ve meydan- Baybars’ın Moğol ve Selçuklu birliklerini Elbistan larda Türkçe ’den başka dil kullanmayacaktır.‘ diye ovasındaki tasfiye etmesi, Mehmet Bey’in Konya harekâtı için şartların en iyi hale gelmesini sağla- mıştır. 1277 yılında Menteşeoğulları ile Eşrefoğullarının da desteğini alarak 10.000 kişilik ordu ile Konya surla- rının önüne geldi. Konya naibi Emniddün Mikail şehir dışına çıkıp Mehmet Bey ile savaşmak istedi ise de başarılı olamayıp şehre geri döndü. Atpazarı ve Çaşnigîr kapıları yakılarak şehre girildi (9 Zil- hicce 675 / 14 Mayıs 1277). Bir gün sonra Alâeddin Siyavuş, başının üzerinde büyük sultan Alâeddin Keykubad’ın çetri ve şanlı sancağı, çevresinde göz alıcı elbiseler giyinmiş candarlar, çevgândarlar, si- lahtarlar ve diğer görevliler olduğu halde şehirde dolaştırıldı. Daha sonra Alâeddin Siyavuş hisara

44 BİRLİK (Akdeniz İhracatçılar Birliği) ferman çıkarttılar” kapuların bağlayub şehri vermediler. Yigirmi sekiz Bundan sonra bir müddet daha işler iyi gitti. Bu gün sırada Konya’yı almak isteyen Sahip Ataoğulla- kal’a üzerinde ceng etdiler. Bolkar kavmi, Moğol rı, Afyon’da bir hazırlık içinde idi. Bunu öğrenen kavmi iki burcun yıkub içerü girdiler. Öyle kıtâl Mehmet Bey o tarafa savaşmaya gitti. Bu sırada oldu ki ‘Alâüddin beglerinden altı yüz âdem katl kuvvetli bir Moğol ordusunun Anadolu’ya girdiği eylediler. Ol iki veziri helâk eylediler. Şehr kavmi ve Konya’ya yaklaştığı haberi geldi. Mehmet Bey, amân dediler. Moğolları karşılamak üzere Konya’ya geri gelse Karamanoğlu, iki yüz hân oğlu hân ile Keykubâd de kapılar kendisine kapandı. 21 Haziran 1277’de Sarâyına geldi. Sultân Alâüddin’in cümle hazinesin Mehmet Bey mecburi olarak İç-il tarafına çekildi. ve cebe-hânesin ve rızk ve esbâbın zabt eyledi. Emr Böylece Mehmet Bey’in 40 günlük Konya saltanatı eyledi ki, kal’asını bâşdan bâşa yıkalar. Zirâ ahd ey- da sona ermiştir. lemiş idi. Ve hem ‘Alâüddin’in iki karındaşın helâk Karamanname’de Mehmet Bey’in Konya’yı Alışı eyledi. Birisi kaçub savma’aya Hazret-i Mevlânâ’ya ... Râvi eydür: Sultân ve Süleymân Pâşâ ve Ya’kub geldi. Kökez gelüb eydür: Pâşâ ve oğlu Kıvamüddin(i) alub Begşehri – Düşmenin birisi kaçub Hazret-i Mevlâna’ya var- tâğlarında bir mağarada üç ay sâkin oldular. Ka- dı. Andan harbi çıkarmağı ma’kul görmedim, dedi. ramanoğlu altmış bin hûncu-vâr dilâver ile gelüb Etrâfından Mevlânâ’nın kim idügin beyân eylediler. Konya kal’asın kuşadub oturdular. Mehmed Beg peykerine süvâr olub kırk nâmdâr ile Râvi eydür: Sultan kaçub gitdüğü vaktin, vezirin Hângâh-ı Mevlânâ’ya geldiler. Hazret-i Mevlânâ’ya yerine koyub gitmiş idi. Birine Eminüddevle der- haber oldu ki: ler idi. Birine Bahâüddevle derler idi. Bunlar şehr – Karamanoğlu seni ziyârete geliyor dediler. Gelüb içerü girdi. Hazret-i Mevlânâ’yı bir mehâbetde gör- dü ki söylemeğe mecâli kalmadı. Şehnâme sâhibi eydür: – Arslan şeklinde göründü. Karamanoğlu bir zamân hayretde kaldı. Bir sadâ kulağına erişdi ki: – Ey şeh-i Moğol! Gel içeri gir, dedi. Nazar eyledi gördü-kim, yigirmi bir ak sakallu pîrler kırmuzı- lar giymişler. Hazret-i Mevlânâ duhânîler giymiş, musâhabet ederler. Mehemmed Beg edeb-birle içe- rü girüb hâkipâyilerine yüzün sürdü. Hazret-i Mevlânâ hande edüb eydür: – Ey şeh-i Moğol! Niçün bî-amânsın? Bu kal’ayı harâb etmek istermişsin dedi. Karamanoğlu eydür: – ‘Ahd eyledim! Hazret-i Mevlânâ eydür: – Yedi kullesin yıkub gene yap, ahdin yerin(i) bul- sun dedi. Ez-incânib, Karamanoğlu, beglerine emr eyledi. Ertaş Kapusu cânibinden yedi kullesin yı- kub gene yapdılar. ‘Ahdi yerine vardı. Karamanoğlu eyle kin ile gelmiş idi ki, cümle Konya’yı katl-i’âmm ede, cümlesini harâb ede. Hazret-i Mevlânâ, bâtın kuvvetiyle sırr ile eyle muhabbet eyledi ki bir yıl mıkdârı hızmet-i Mevlânâ’ya geldi ve gitdi. Dört yüz hân oğlu hân ile her gün mülâzemet ederdi. Altmış bin er ile Kal’a-i Abâd’da oturdular. Bir yıldan sonra karındaşı Mahmud Begi Taht-ı Lârende’ye gönder- di. Evsâf-ı Mevlânâ’yı duyıcak emr eyledi. Râvi eydür: Sultân ‘Alâüddin, Cimr(î) nâmında bir harâmiyi habs eylemiş idi. Karamanoğlu, ha- pisden çıkarub Konya’ya hâkim eyledi. Engüri’yi Devletşâh(a) verdi. Konya ile Engüri arasında olan sahrâyı ikiye bölüb yarısın Turğud’a, yarısın Bayburd’a verdi. Tarsus tarafında iki nâhiye, birin

BİRLİK (Akdeniz İhracatçılar Birliği) 45 Kosun’a ve birin Elvân’a verdi. Ermedsun’u Mirzâ Bahâdır’a verdi. Mehemmed Begin iki küccek ka- rındaşı dahi vâr idi, Mahmud Begden gayri. Birine Kasım derler. Ermenâk’i âna verdi. Mut ve Silifke’yi Halil’e verdi. Begşehri’n, Moğol beglerinden ismâ’il Ağaya verdi. Nigde’yi Bâbuk Hâna verdi. Kaya Bege, Kıyı nâmında olan diyârı verdi. Ol zamândan berü an- larun nâmı kaldı. Kimi Turğud, kimi Bayburd nâmıyla öyle kaldılar. Râvi eydür: Karamanoğlu, Cimrî’yi Konya’da hâkim sonrası Mehmet Bey şehit düşmüştür. Beyliğin ba- koyub kendüsü altmış bin er ile geçüb Ilkun’a gel- şına cesur ve gözü pek Güneri Bey geçmiş Moğollar di. Begine Ca’fer derlerdi. Gelüb buluşub pişkeş ile mücadeleye devam etmiştir. verüb eline yeni hüccet verdi. Andan Akşehr’e Karamanname’de Mehmet Beyin Ölümü geldi. Moğol beglerinden Halil Begi anda hâkim … Ez-in-cânib, vezir eydür: eyledi. İshaklu’da sultânın ‘ammisi oğlu oturur- – Devletlü hân! Bunlar, muttasıl böyle ceng edici du. ‘Aduddevle derler idi. Gelüb Mehemmed Bege dilâverlerdir, dedi. Mehmed Beg muhkem yorulub buluşdu. Hoş görüb gene yerini verdi. Aksarây kondular. Mehemmed Beg dönüb şehre geldi. Gör- Devlekarahisâr’ı gene Melik Arslan’a verdi. Kayse- dü karındaşı dahi gelmemiş. riyye Ertenâ Begde idi. Gene âna verdi. Sivas’ı gene Eydür: Hacı Bahâdır’a mukarrer eyledi… – Ey begler! Tatarı şehre getürmekden şehid olmak Mehmet Bey’in Ölümü yegdür. İki küçek karındaş bile-alub on yedi bin Konya’ya gelen Moğollar, asayişi sağladıktan son- er ile yürüdü. Kızıltâğ öñünde râst gelüb tîğ çeküb ra Mehmet Bey’i bulmak üzere Larende’ye gelerek Tekbîr getürüb Tatar çerisine koyuldular. Üç gün şehri yağmaladı. Halkı kılıçtan geçirdi. Kalanları üç gice ceng olub yerin bir katı tozub göğe çıkdı. esir edip hayvan ve mallarına el koydu. Yaklaşan Gâziler mest pelenge döndüler, kan içmekden. Ez- kışa rağmen Moğol ordusu Mut ovasına inerek bu- in-cânib, eydür Mehemmed Beg: ralarda hâkimiyet sağladı. Mehmet Bey için aman- – Bin dilâver ile sürüb hânın ‘alemin yıkdı. Hân bil- sız bir takip burada da devam etti. Vur kaç taktiği di ki tuğun yıkan Karamanoğludur. On bin Tatarı içindeki Mehmet Bey, bir keresinde bir tepede keşif çevirüb öğle zamânına degin ceng kıldılar. Bin yi- halinde iken Moğol öncü birlikleri tarafından gö- gidi şehid eylediler. Mehemmed Begin üç kerre atın rüldü. Yoğun ok yağmuruna tutulan Mehmet Bey, yıkdılar. Yine atlandı. oğulları, iki kardeşi ve amcaoğlu burada şehit edil- Râvi eydür: Mehemmed Beg kendü kılıcıyla dört di. Mehmet Bey ve yakın çevresini öldürdüğünü yüz yigirmi baş kesdi, bir nice def’a. Sonra ken- anlayan Moğollar, Mehmed Bey’in başını keserek disünü şehid eylediler. Karamanîler sınub kaçdı- Konya’ya gönderdi. lar. Tatar gelüb Lârende’yi yakub yağma eyledi- Karamanname’ye göre ise Moğollar ile Mehmet ler. Şehnâme’de Mehemmed Begin şehid olduğu Bey, Karadağ önünde karşılaşmış, çetin bir savaş mahâlde bu beyitleri yazmış: Şehîd-i gâziyân budend îşân

46 BİRLİK (Akdeniz İhracatçılar Birliği) yük olayı da ortaya çıkarmıştır. Dil fermanı olayı aslında 1071’de Anadolu’ya gelmiş ve Fars kültürü ile beslenmiş Türkler ile 1220’lerde Cengiz Han’ın önünden kaçarak Anadolu’ya gelen saf Türklerin kültürel çatışmasının bir dışavurumudur. İleride büyük imparatorluk olan Osmanlı Devleti de ede- biyatta, bürokraside Türkçe’yi kullanarak Mehmet Bey’in haklılığını perçinlemiştir. Dil fermanı ile ilgili itirazlardan biri fermanın, sul- tanlar ve padişahlar tarafından yayımlandığı do- layısı ile Mehmet Bey’e ait olamayacağıdır. Teknik Be-devlet hoş zebân budend îşân olarak fermanların sultan/padişahlara ait bir belge Kucâ ân serverân hoş hırâmân olduğu doğrudur. Pratikte ise dil fermanı, sorun Kucâ ân gül-ruhân nîk nâmân kaynağının tespiti, çözümü, yayımlatılma gerekçe Be-mürdend hâk heftend ve yöntemi ile tamamen Mehmet Bey’e aittir. Meh- Be-zîr -i hâk heme sünbül tehfend (?) met Bey Konya’yı almasa ve devlet işlerine müdaha- [Var fenâ deştin temâşâ kıl açub ‘ibret gözü] le etmese dil fermanı da olmayacaktı. Nice iskender türâb olmuş nice Dârâ yatur Dil fermanı Konya’da gerçekleşmiş olsa da Kara- Ez-in-cânib, Lârende‘yi Tatar harâb edüb oturub man ile özdeşleşmiştir. Bu bir misyon meselesidir. bir zamân sultandan haber geldi ki sultân demiş: Kim sahiplenirse ona aittir. Dolayısı dil fermanı – Ey hân! Ta’cil varub Mut’a ve Ermenâk’e kimsenin itiraz edemeyeceği biçimde Karaman’a Karamanoğlu’nun aslın ve neslin kır, demiş. ait bir etkinlik ve marka motifi olmuştur. Zaten Râvi eydür: yetmiş bin Tatar Deve meydânına tü- Karaman’ın ulusal ve uluslararası tanınırlığının ilk fenk gibi geçüb Mut Ovasına gelüb kal’ayı çevirüb etkenlerinden biri dil fermanıdır. üç gün ceng eylediler. Ez-in-cânib, Mahmud Beg, Kaynaklar Sivas’dan otuz üç bin er ile Bolkar’a çıkmış idi. Bol- Faruk Sümer, Mehmed Bey Karamanoğlu, DİA, C kar kavmi hâzır olmuş idi. Ol mahalde Mehemmed 24 s. 445-446 Begin şehâdeti haberi geldi. Mahmud Beg âh edüb Faruk Sümer, Karamanoğulları, DİA, C 28 s. 454- kendüsünü yerden yere urdu… 460 Sonuç Şikari, Karamanname, Çev. Necdet Sakaoğlu Metin Mehmet Bey de babasının izinden gidip Konya’yı Sözen, Karaman 2005 almak istemiştir. Bu emelinde de başarılı olmuştur. Şehabettin Tekindağ, Karamanoğulları, MEB İA, C Konya’yı alması, dil fermanı diye bilinen bir bü- 5 s. 319 Tahsin Ünal, Karamanoğulları Tarihi, 1986

BİRLİK (Akdeniz İhracatçılar Birliği) 47 DüNYA BANKASI 2016 YILI RAPORU GLOBAL GÖRÜNÜM

Gelişmiş ekonomiler belirsiz politik gelişmeler doğrultusunda dü- şük büyüme ve enflasyon verileriyle karşılaşmaya devam etmektedir. 2016 yılında gelişmiş ülkelerin büyüme ora- nı her ne kadar % 0,5 oranında değer kaybederek % 1,6 oranına gerilese de, Amerika’daki seçimler ve İngiltere’nin AB’den ayrılma kararlarının ardından belirsizliklerin kalkmasıyla 2017-2019 yıllarında biraz toparlanması beklenmektedir.

48 BİRLİK (Akdeniz İhracatçılar Birliği) Gelişmiş ekonomilerin büyüme oranının 2016 yı- AMERİKA BİRLEŞİK DEVLETLERİ lında % 1,6 oranına düşmesinin nedenleri arasında Amerika Birleşik Devletlerinde 2015 yılında görü- siyasi belirsizlikler, zayıf dış talep ve düşük verim- len % 2,6’lık büyüme oranı, 2016 yılında 1,6 % ora- lilik oranları gösterilebilir. 2017-2019 yıllarında nına kadar düştü. İhracatın azalması, kamu ve özel büyüme oranlarının eski oranlarına erişebileceği yatırım harcamalarındaki düşüşler bu azalmanın tahmin edilmektedir. Fakat Amerika’daki seçimler nedenleri arasında gösterilebilir. ve İngiltere’nin Avrupa Birliği’nden ayrılma kararı gelişmiş ekonomilerin büyüme oranlarını önem- Seçim sonuçları makro ekonomik projeleri daha li ölçüde etkiledi. 2017 2018 yıllarında Avrupa ve belirsiz hale getirdi. Kurumsal ve kişisel gelir ver- özellikle İngiltere için büyüme tahminleri aşağı gilerde yapılacak kesinti teklifleri, altyapı harca- yönde revize edildi. Amerika Birleşik Devletleri’nin maları, göçmenlik ve diğer konularda uygulanacak 2017 ve 2018 yıllarındaki büyüme oranları öngö- düzenleme politikaları Amerika Birleşik Devletleri rüleri son yapılan Haziran ayı öngörüleriyle ay- üzerinde geniş etkiler bırakacak gibi görünüyor. nıdır. Ancak yeni yönetimin uygulayacağı politika değişiklikleri öngörülere eklenmemiştir. Sıkı para Ancak, tüm bu unsurların kapsamı henüz net bir politikaları uygulanmaya devam ettikçe maliye po- şekilde ifade edilmedi. Dolayısıyla hiçbiri net ola- litikaları önümüzdeki yıllarda önemini daha da ar- rak uygulanacak projeler kapsamında yer alma- tıracağa benzemektedir. maktadır. Seçimlerin hemen ardından güven orta-

BİRLİK (Akdeniz İhracatçılar Birliği) 49 hangi bir etkisinin olmayacağı düşünülmektedir. Buna rağmen, yeni yönetim vergi indirimleri ve artan altyapı harcamaları ile kısa dönemde ekonomik büyüme oranını artırabilecek genişletici mali- mı gelişmeye devam etse de, siyasi belirsizliklerin ye politikaları izleyeceğinin sinyalini verdi. Genel- devam etmesi yatırımları olumsuz etkileyecektir. de, Gayri Safi Milli Hasıla’nın %1’i oranındaki mali Buna rağmen, ekonomik büyüme oranının artarak canlandırmanın, iki yıl sonrasında para politikaları 2017 yılında %2,2 oranına, 2018 yılında ise % 2,1 otoritelerinin reaksiyonuna bağlı olarak Gayri Safi oranına ulaşması beklenmektedir. Milli Hasıla’da %0,7 ile %1,5 arasında bir artış sağ- layabileceği düşünülmektedir. İşgücü piyasasındaki durgunluk sona erdiğinde ve faiz oranları normal seviyelerine yaklaştığında bü- Amerika Birleşik Devletleri’nin yeni Yöneti- yüme oranı da 2019 yılında bir miktar yavaşlayarak mi tarafından kurumsal ve kişisel gelir vergileri 1,9 % oranında gerçekleşmesi beklenmektedir. oranlarında önerilen düşüşler 2017 yılında Gayri safi yurt içi hasılayı % 2,2-2,5 oranlarında, 2018 yı- Nispeten düşük büyüme oranlarına rağmen, eko- lında ise % 2,5-2,9 oranlarında artırabilir. Bu artış nomik göstergeler Merkez Bankasının istihdam ve oranları, vergi indirimlerinin zamanlamasına, para enflasyon amaçlarına yaklaşmaya devam ettiğini politikası otoritelerinin reaksiyonuna ve iş/hane gösterdi. 2016 yılının ikinci yarısında işsizlik oranı halklarının politik değişimlere karşı beklentilerine %5 ‘in altında seyretti. İş gücü arzı hali hazırdaki bağlı olarak değişiklik gösterebilir. Yeni yönetimin düşük oranlardan potansiyel işgücünün piyasaya mali politikalarının netleşmemesi, uygulanacak çekilmesiyle artabiliyor olsa da demografik baskılar politikaların Amerikan ekonomisine net etkisinin istihdam oranının kriz öncesi seviyelerinde kalma- incelenebilmesine imkan tanımamaktadır. sına neden olmaktadır. Amerika Birleşik Devletleri’nin ticaret an- laşmalarından çekilmesi veya tarifelerini ve ticaret 2016 yılı Aralık ayında faiz oranındaki artış poli- engellerini artırması durumlarında, diğer ülkeler tikasıyla, uzun dönem enflasyon beklentilerinin tarafından yapılacak misillemelerle karşılaşılabilir olumlu yönde gelişmesi ve büyüme oranının potan- ve bu durum Amerikan ekonomisini olumsuz yön- siyelin üzerine çıkması beklenmiş ve bu doğrultuda de etkileyebilir. NAFTA’nın tekrar müzakere edil- para politikasının daha da normalleşmesi öngörül- mesi özellikle bölgesel ticaret ve endüstriyel bek- dü. 2017 yılında maliye politikasının büyümeye her lentiler üzerinde önemli etkiler oluşturacaktır.

50 BİRLİK (Akdeniz İhracatçılar Birliği) AVRUPA ÜLKELERİ

Avrupa ülkelerinin büyüme oranı iç talebe ve ih- racata bağlı olarak 2015 yılında %2 oranındayken 2016 yılında % 1,6 oranına kadar azaldı. Haziran ayında İngiltere’de Avrupa Birliği’nden çıkmak için yapılan oylamanın ardından güven ortamı iyileş- meye devam etmektedir. Amerikan seçimleri Av- rupa’daki siyasi belirsizliği artırabilir. Artan bu siyasi belirsizliklerle birlikte Avrupa bölgesinde faiz oranları düşük seyir izlemesi 2017 yılında sermaye harcamalarına ağırlık verilmesi ihtimalini güçlen- dirmektedir. 2016 yılında işgücü piyasası ve kredi durumları gelişmeye devam etti. İstihdam oranı, ülke genelindeki değişikliklere ve yüksek seviye- lerdeki işsizlik oranlarına rağmen kriz öncesindeki oranlarına ulaştı.

Negatif faiz oranları politikası, Avrupa Merkez Bankası tarafından büyük ölçekli varlık alımları programlarıyla borçlanma maliyetlerini düşürdü ve kredi akışlarını pozitif yönde etkiledi. Ancak, banka sektöründeki karlılık ve İtalya gibi bazı ülke-

lerdeki tahsil edilemeyen kredilerle ilgili endişeler bölgesinde düşmüş olsa da Mali sürdürülebilirlik Avrupa bölgesine olan güvenin azalmasına neden bir çok ülkede endişe oluşturmaktadır. oluyor ve piyasadaki menkul kıymetlerin fiyatların- Brexit sürecinin oluşturacağı belirsizliğin 2017- da dalgalanmalara neden olmaktadır. Devam eden 2018 yıllarında büyük oranda İngiltere’ye, daha az genişletici para politikalarına rağmen, temel enflas- oranda da Avrupa bölgesine olumsuz etki edeceği yon ve çekirdek enflasyon hedeflenin altında kaldı. tahmin edilmektedir. 2017 yılında Avrupa bölge- Mülteci akımına bağlı olarak artan harcamalarla sinde politik belirsizliklerle birlikte büyüme oranı- 2016 yılında genişletici maliye politikaları uygulan- nın 1,5 % oranına azalacağı tahmin edilmektedir. dı, fakat 2017 yılında harcamalarda her hangi bir 2018 ve 2019 yıllarında büyümenin %1,4 oranların- değişiklik olmayacağı öngörülmektedir. Borç yöne- da sabit kalması beklenmektedir. timi maliyetleri düşük faiz oranları sayesinde Euro

BİRLİK (Akdeniz İhracatçılar Birliği) 51 JAPONYA olumsuz etkilerini azaltacaktır.

Japonya’da 2016 yılı büyüme oranının %1 olaca- Politika değişikliğine karşın, “YEN” 2016 yılının ğı beklenmektedir. Özel tüketim harcamalarında başlarında değerini artırdı. Japonya’dan yapılan ih- 2 yıl devam eden azalışın ardından bir miktar ar- racatların genelde ithal eden ülkenin para birimin- tış görülürken, yatırımlar ve ihracat verileri genel de değerlendirilmesi 2016 yılında karlılık oranını olarak düşüktü. İş gücü arzındaki düşüş ücretleri ve yatırımları negatif etkiledi. Yılın sonuna doğru artırdı, ancak kazançlar düşük enflasyon beklen- ise “Yen” hızlıca değerini kaybetti. tileri ve yarı zamanlı istihdam oranlarındaki artış dolayısıyla azaldı. 2016 yılı Eylül ayında Japon Ban- Büyümeyi artırabilmek adına hükümet bir dizi kası hükümet fonları alımları için uzun dönem faiz önlem paketi açıkladı. Bunlar arasında, kamu har- oranlarını “0” dolaylarında sürdürebilecek esnek camalarının GSYİH’nın %1,2’sine gelecek şekilde bir yaklaşım modeli benimsedi. Bu karar, fonların artırılması, daha evvel planlanan tüketici vergi ar- merkez bankası tarafından alınacağına ilişkin en- tışlarının ertelenmesi (2017 Nisan ayından 2019 dişeleri azaltacak ve aynı zamanda uzun dönem Ekim ayına kadar) ve mali teşvik paketleri yer al- negatif getirilerinin finansal kuruluşlar üzerindeki maktadır. Gerçekleştirilecek bu harcamaların 2017 yılındaki büyümeye %0,3 oranında olumlu katkı sağlayacağı beklenmektedir.

Tüm bu bilgiler doğrultusunda, 2017 ve 2018 yılla- rı büyüme tahminleri sırasıyla % 0,9 ve 0,8 olarak revize edilmiştir. Fakat, azalan ve yaşlanan iş gücü ve ticaret yapılan başlıca büyük ülkelerdeki siyasi belirsizlikler nedeniyle oluşan düşük büyüme po- tansiyeli büyümeyi yavaşlatan unsurlar arasında yer almaktadır. Bu etkenler yatırım harcamalarını, maliye ve para politikalarının başarısını olumsuz yönde etkileyecektir. Büyüme oranının tüketici ver- gilerindeki artışların da etkisiyle 2019 yılında % 0,4 oranına düşeceği tahmin edilmektedir.

52 BİRLİK (Akdeniz İhracatçılar Birliği) ÇİN da %7 oranında azaldı. Buna rağmen, “Renminbi” 2005 yılı seviyesinin üzerinde yılı kapattı. Çin’deki büyüme oranının 2017 yılında % 6,7 oranı- na düşeceği tahmin edilmektedir. Ekonomik den- Zayıf dış talep, global ticarette artan belirsizlik ve gelenmenin devam etmesiyle birlikte endüstriyel azalan özel yatırım harcamaları doğrultusunda üretim istikrarlı bir seyir izlerken, ekonomik bü- 2017 yılında büyüme oranının %6,5 oranına ve yüme özellikle hizmet sektöründe yoğunlaşmıştır. 2018-2019 yıllarında ise % 6,3 oranına düşeceği Yatırım harcamaları kriz öncesi seviyelerinin en üs- tahmin edilmektedir. tünde istikrarlı bir şekilde devam ederken, tüketim harcamaları da çok güçlü bir seyir izlemektedir. Ya- tırım harcamalarındaki düşüş özel sektörde kendini gösterdi, özel kesim dışındaki yatırım harcamaları ise 2016 yılında artış gösterdi. Mali ve kredi temelli teşvik önlemleri, altyapı yatırımlarına ve hane halkı kredilerinin arttırılmasına yönelik olarak 2016 yı- lında büyümeyi destekledi.

2015 yılından itibaren ılımlı bir seyir izleyen krediler, 2016 yılı boyunca istikrarını korudu. Ancak Gayri Safi Milli Hasıla’nın epeyce üzerinde kaldı. 2016 yılında devam eden gayrimenkul sayısının artışının ardından, hane halkına verilen krediler- de büyük artışlar görüldü. Bunun sonucunda hane halkı borçları Gayri Safi Yurt İçi Hasıla’nın %40’ını geçerek son 3 yıllık rakamlarının %10 üzerinde ger- çekleşti.2016 yılında, sanayi sektörüne verilen krediler ılımlı bir seyir izlerken, finans dışı kurumsal sektörlere kullandırılan krediler artarak Gayri Safi Yurt İçi Hasılanın % 170’ine karşılık gelmiştir.

Yurt dışına çıkan sermaye kur üzerindeki olumsuz etkisini sürdürdü. 2016 yılı boyunca, Çin’in resmi para birimi “Renminbi” Amerikan doları karşısın-

BİRLİK (Akdeniz İhracatçılar Birliği) 53 GELİŞMEKTE OLAN EKONOMİLER :

Doğu Asya ve Pasifik – Çin, Endonezya, Tayland Avrupa ve Orta Asya – Rusya, Türkiye, Polonya Latin Amerika ve Karayipler – Brezilya, Meksika, Arjantin Orta Doğu ve Kuzey Afrika – Suudi Arabistan, İran, Mısır Güney Asya – Hindistan, Pakistan, Bangladeş 2016 yılındaki büyüme oranları, istikrarlı seyir izle- Aşağı Sahra Afrika – Güney Afrika, Nijerya, Angola yen yurt içi talebinden olumlu etkilendi. Brezilya ve Rusya’da özel tüketim harcamaları azalmaya devam Gelişmekte olan ülkelerde büyüme dinamikleri etti. Yatırım harcamaları da Brezilya, Kolombiya ülkeler arasında farklılık göstermeye devam et- ve Rusya’da azalma eğilimine girdi. Sıkı politikalar, mektedir. Gelişmekte olan yukarıda yer alan eko- düşük büyüme tahminleri ve politik belirsizlikler nomilerin 2016 yılında % 3,4 oranında büyümesi genel olarak yatırım harcamalarının azalmasına ne- öngörülmektedir. Üretim % 0,3 oranında artış sağ- den oldu. Ancak, Doğu Asya ve Pasifik, Doğu Av- ladı. Emtia ithalatçısı ülkelerde 2016 yılındaki bü- rupa ve Orta Asya ve Latin Amerika ve Karayipler yüme oranının güçlü yurtiçi talebi ve genel olarak bölgelerinde yatırım harcamalarında artış görüldü. uyumlu makro ekonomik politikalarla % 5,6 ora- nında olması beklenmektedir. 2016 yılında bu ekonomiler arasındaki farklılıklar, düşük emtia fiyatlarına olan anlaşmalardan ve bazı 2017 yılında gelişmekte olan ülkelerin ekonomi- ülkelerde yaşanan yurt içi zorluklardan kaynaklan- lerinde % 4,2 oranında büyüme beklenmektedir. dı. Angola, Azerbaycan, Kazakistan ve Nijerya gibi 2018-2019 yıllarında ise emtia fiyatlarındaki kade- enerji ihracatı yapan ülkelerdeki büyüme oranları meli artışın etkisiyle ekonomik büyümenin ortala- ticarette son zamanlarda yaşanan gerilemeye bağlı ma % 4,7 seviyelerinde gerçekleşmesi öngörülmek- olarak Etiyopya, Kenya, Peru, Tanzanya ve Uganda tedir. Ancak, gelişmiş ekonomi politikalarındaki gibi tarım ihracatı yapan ülkelerin gerisine düştü. belirsizliklerin ve azalan üretim gibi bir dizi faktör- lerin orta ve uzun vadede olumsuz olarak etkisini Bu ekonomiler arasında, toplam üretimin beşte göstereceği beklenmektedir. ikisini gerçekleştiren Rusya ve Brezilya 2016 yı- lında ard arda iki yıl durgunluk yaşamış olmasına -EMTİA İHRACATÇISI ÜLKELER rağmen, olumlu gelişme sinyalleri vermektedir. Rusya’da petrol fiyatlarındaki istikrar ve döviz kuru Düşük emtia fiyatları ve zayıf global ticaret, emtia ayarlamaları kısa dönem ekonomik göstergeleri ihracatı sürecini zorlaştıran koşulları oluşturmaya olumlu etkiledi ve güven ortamının tekrar sağlaya- devam ediyor. Emtia ihracatçısı ülkelerin ekonomi- rak finansal sistemi istikrara kavuşturdu. Brezilya’da lerinin 2016 yılında % 0,3 oranında büyümesi bek- siyasi belirsizliğin azalmasıyla güven ortamı arttı ve lenmektedir. Özellikle emtia fiyatlarındaki artışlar ticari koşullar iyileşme göstererek üretimin tekrar ve bazı ülkelerdeki olumsuz gelişmelere rağmen bu artması sağlandı. ülke gruplarındaki büyüme oranları Haziran ayı tahminlerinin hemen altında gerçekleşti. 2016 yılında Şili, Kolombiya, Kosta Rika, Endonez-

54 BİRLİK (Akdeniz İhracatçılar Birliği) ya, Kenya, Kırgızistan, Malezya, Myanmar, Peru, kelerinde, Azerbaycan, Kazakistan gibi Avrupa ve Tacikistan, Tanzanya, Uganda, Özbekistan gibi bir Orta Asya ülkelerinde ve Moğolistan, Papua Yeni çok farklı emtia ihraç eden ülkeler ciddi küçül- Gine gibi Doğu Asya ve Pasifik ülkelerinde büyü- melerden etkilenmedi. Esnek döviz kurları, ılım- me oranları eksi yönde gerçekleşti. Bazı ülkelerdeki lı enflasyon, imtiyazlı finansman, güçlü yabancı global emtia fiyatlarındaki değişikliklere karşı ta- doğrudan yatırımlar ve ticaret yaptıkları ülkeler- mamlanamayan politik önlemler, Nijerya ve Güney deki güçlü büyüme oranları bu ülkelerin olumsuz Afrika gibi bazı ülkelerde kuraklık ve güvenlik so- dış etkenlerden korumasını sağladı. Endonezya runları gibi sorunlarla birleşti. ve Malezya gibi bir çok ülkede, önceki uygulanan sıkı politikalar ülkelerin güven ve siyasi kredibili- Düşük Kur ve yüksek enflasyon Azerbaycan, An- telerini olumlu yönde etkiledi. Bu politikalar, 2016 gola, Nijerya, Mozambik, Moğolistan gibi ülkelerin yılının çoğu döneminde dış finansal durumlardan 2016 yılının ikinci yarısından itibaren sıkı politika- etkilenerek kur oranları ve mal varlığı fiyatları üze- lar uygulamalarına neden oldu. rindeki baskıları azalttı ve Ermenistan, Endonezya, Malezya, Kırgız Cumhuriyetleri gibi bazı merkez bankalarının gevşek politikalar izlemesine imkan tanıdı.

Ancak, 2016 yılında Angola, Çad, Kongo Cumhuriyeti, Nijerya, Mo- zambik, Güney Afrika, Zimbabwe gibi bazı Aşağı Sahra Afrika ülke- lerinde, Bahreyn, Suudi Arabistan gibi Orta doğu ve Kuzey Afrika ül-

BİRLİK (Akdeniz İhracatçılar Birliği) 55 Shengli Wang-China-Desert Camels in Wind and Snow

56 BİRLİK (Akdeniz İhracatçılar Birliği) BİRLİK (Akdeniz İhracatçılar Birliği) 57 TÜRKİYE HUBUBAT, BAKLİYAT, YAĞLI TOHUMLAR VE MAMULLERİ SEKTÖRÜ 2016 YILI İHRACATININ İLLER BAZINDA DEĞERLENDİRMESİ ÇEVİRİ: Hasan Okan Şenel

58 BİRLİK (Akdeniz İhracatçılar Birliği) Türkiye hububat, bakliyat, yağlı tohumlar ve mamulleri sektörü ihracatı 2016 yılında bir önceki se- neye kıyasla %5 oranında artış sağlayarak 6,4 milyar dolar seviyelerinde gerçekleşti. Bu ihracat iller bazında değerlendirildiğinde, Gaziantep’in aldığı % 27’lik payla ilk sırada geldiği, ardından sırasıyla % 26, %9 ve %7’lik paylarıyla İstanbul, Mersin ve Mardin’in geldiği görülmektedir.

TÜRKİYE HUBUBAT BAKLİYAT YAĞLI TOHUMLAR VE MA- MULLERİ SEKTÖRÜNÜN 2016 YILI İHRACATINDAKİ İLK 3 İLİN ÜRÜN GRUPLARI BAZINDA DEĞERLENDİRMESİ

1. GAZİANTEP

Gaziantep ili hububat bakliyat yağlı tohumlar ve mamulleri sektör ihracatında ilk sırayı 521 milyon dolarlık ihracat değeri ve %31 ‘lik payı ile pastacılık ürünleri almaktadır. Ardından %28 ‘lik payı ile bitkisel yağlar ve %15’lik payı ile değirmencilik ürün- leri gelmektedir.

BİRLİK (Akdeniz İhracatçılar Birliği) 59 2. İSTANBUL İstanbul ili hububat bakliyat yağlı tohumlar ve mamulleri sektör ihracatında ilk sırada 515 milyon dolarlık ihracatı ile diğer gıda müstahzarları bulun- maktadır. Ardından 325 milyon dolar ile pastacılık ürünleri ve 275 milyon dolar ile şeker ve şekerli mamuller gelmektedir.

3. MERSİN Mersin ili hububat bakliyat yağlı tohumlar ve mamulleri sektörünün 2016 yılı ihracatında ilk sırayı %38 ‘lik payı ve 207 milyon dolarlık ihracatıyla Bakliyat ürünleri almaktadır. Ardından %22’lik payı ve 124 milyon dolar ihracatı ile Bitkisel Yağlar ve %17’lik oranı ile değirmencilik ürünleri gelmektedir.

60 BİRLİK (Akdeniz İhracatçılar Birliği) MERSİN İLİ SEKTÖRLER İHRACATI

2016 yılındaki kanuni merkezi Mersin olan firmaların toplam ihracat değerleri incelendiğin- de, toplam ihracat değerinin bir önceki yıla kıyasla % 3,1 oranında artarak 1,7 milyar dolar seviyelerinde gerçekleştiği belirlenmektedir. 1,7 milyarlık dolarlık toplam ihracatın %33’ünü Hububat Bakliyat Yağlı Tohumlar ve Mamulleri sektörü, %26’lık oranını Yaş Meyve Sebze sek- törü, %7’sini Toprak sanayi ürünleri sektörü ve %6 ‘lık oranını Kimya sektörü oluşturmaktadır. MERSİN İLİ HUBUBAT BAKLİYAT YAĞLI TOHUMLAR VE MAMULLERİ SEKTÖRÜNDE 2016 YILINDA EN FAZLA İHRAÇ EDİLEN ÜRÜN GRUBU BAKLİYATIN ÜRÜNLER BAZINDA DAĞILIMI Mersin ili bakliyat ihracatında ilk sırayı %79’luk payı ve 163 milyon dolarlık değeriyle kırmızı mercimek almaktadır. Ardından sırasıyla 21 ve 20 milyon dolarlık değerleriyle bezelye ve nohut gelmektedir.

BİRLİK (Akdeniz İhracatçılar Birliği) 61 TÜRKİYE BAKLİYAT SEKTÖRÜ 2016 YILI İHRACATININ İLLER BAZINDA DAĞILIMI Bakliyat sektörünün 2016 yılı ihracatında ilk sırada %61’lik oranı ve 207 milyon dolarlık de- ğeriyle Mersin ili bulunmaktadır. Ardından sırasıyla %17 ve %5’lik oranlarıyla Gaziantep ve Ankara gelmektedir.

TÜRKİYE HUBUBAT BAKLİYAT YAĞLI TOHUMLAR VE MAMULLE- Rİ SEKTÖRÜNDE 2016 YILINDA İLK 3 ÜRÜN GRUBU İHRACATININ İLLER BAZINDA DAĞILIMI

Türkiye hububat bakliyat yağlı tohumlar ve mamulleri sektörünün 2016 yılı ihracatında ilk sırada yer alan pastacılık ürünleri iller bazında değerlendirildiğinde, ilk sırada 521 milyon dolarlık ihracatı ve %35’lik payı ile Gaziantep ili, ardından sırasıyla %22,%14 ve %5’lik oranla- rıyla İstanbul, Karaman ve Mersin gelmektedir. 1.Pastacılık Ürünleri

62 BİRLİK (Akdeniz İhracatçılar Birliği) 2.Değirmencilik Ürünleri

Türkiye hububat bakliyat yağlı tohumlar ve mamulleri sektör ihracatında ikinci sı- rada yer alan değirmencilik ürünleri iller bazında değerlendirildiğinde, ilk sırada %26’lık oranı ve 340 milyon dolarlık ihracatıyla Mardin’in geldiği, ardından %20, %11 ve %7’lik oranlarıyla Gaziantep, İstanbul ve Mersin’in geldiği görülmektedir. 3.Bitkisel Yağlar

Türkiye hububat bakliyat yağlı tohumlar ve mamulleri sek- tör ihracatında üçüncü sırada yer alan bitkisel yağlar ürün grubu iller bazında değerlendirildiğinde, ilk sırada % 50’lik oranı ve 475 milyon dolarlık ihracatıyla Gaziantep’in gel- diği görülmektedir. Ardından, sırasıyla 124 milyon dolar, 123 milyon dolar ve 74 milyon dolarlık ihracat değerleriyle Mersin, İzmir ve İstanbul gelmektedir.

BİRLİK (Akdeniz İhracatçılar Birliği) 63 AKİB HUBUBAT BAKLİYAT YAĞLI TOHUMLAR VE MAMULLERİ SEKTÖRÜ 2016 YILI İHRACATININ İLLER BAZINDA DEĞERLENDİRMESİ

AKİB Hububat Bakliyat Yağlı Tohumlar ve Mamulleri sektörü ihracatı iller bazında değerlendirildiğinde, ilk sı- rada 509 milyon dolarlık değeri ve %48’lik payı ile Mer- sin, ikinci sırada 210 milyon dolarlık değeri ve % 20’lik payı ile Karaman ve 143 milyon dolarlık değeri ve % 14 ‘lük payı ile Adana bulunmaktadır.

64 BİRLİK (Akdeniz İhracatçılar Birliği) BAKLiYAT YEMEKLERi En Güzel Tarifler, En Leziz Tatlar

BİRLİK (Akdeniz İhracatçılar Birliği) 65 ÇİKOLATALI BÖRÜLCELİ KEK AŞURE 4 KISILIK 4 KISILIK MALZEMELER : MALZEMELER : 2 su bardağı haşlanmış börülce 1 su bardağı haşlanmış nohut 1 su bardağı toz şeker 1 su bardağı haşlanmış kuru fasulye 6 yemek kaşığı tereyağı 1 su bardağı haşlanmış yarma buğday 6 adet yumurta 1 fincan pirinç 1 su bardağı süt 1 su bardağı toz şeker 1 çay bardağı ayçiçek yağı 10 adet kuru kayısı(ince dilimlenmiş) 1 paket kabartma tozu 5 adet kuru incir(ince dilimlenmiş) 1 yemek kasığı kakao 1 yemek kaşığı siyah kuş üzümü 1.5 su bardağı un 2 litre su 1 paket vanilya 1 adet ince dilimlenmiş portakal kabuğu 1 paket çikolatalı sos 2 yemek kaşığı buğday nişastası Süslemek için : Kırıntı fıstık ve haşlanmış börülce 1 su bardağı su Nar YAPILIŞI : 1-Haşlanmış börülceler merdane ile iyice ezilir. YAPILIŞI : 2-Börülce,toz şeker ve tereyağı mikserde çırpılır;yumurtalar 1-Haşlanmış nohut, haşlanmış fasulye ve haşlanmış yarma ilave edilir. buğday ve haşlanmış pirinç tencereye koyulur. 3-Süt, ayçiçek yağı,kabartma tozu,vanilya eklenir. 2-Toz şeker, kuru kayısı, kuru incir, kuş üzümü ilave edilir. 4-Un,karışıma yavaş yavaş eklenir. 3- 2 litre su ile kısık ateşte özleşene kadar kaynatılır. 5-Karışımın yarısına kakao ilave edilir ve iyice çırpılır. 4-İçerisine doğranmış portakal kabukları ilave edilir. 6- Yağlanmış tepsiye önce kakaolu sonra sade karışım dökülür. 5-Nişasta bir su bardağı su ile açılır ve karışıma yavaşça dö- 7-170 dereceli fırında 30 dakika pişirilir. külür. 8- Kalıptan çıkarılarak soğumaya bırakılır. 6- Hafif soğumaya bırakılır.Hazırlanan karışım kaselere doldu- 8- Önceden hazırladığımız çikolatalı sos üzerine dökülür. rulur. 9- Fıstık ve haşlanmış börülce taneleri ile süslenir. 7-Üzeri nar taneleri ile süslenir ve servis edilir.

66 BİRLİK (Akdeniz İhracatçılar Birliği) ACI SOSLU FASULYE DÖVMESİ ACILI VE DANA ETLİ 4 KISILIK MALZEMELER : BARBUNYA SALATASI 4 KISILIK 2 Su Bardağı Kuru Fasulye MALZEMELER : 5 Yemek Kaşığı Zeytinyağı 500 gr. Barbunya 120 gr kemiksiz Dana Eti 250gr. Dana Bonfile 1 Adet Soğan 2 Adet Kırmızı Biber 1 Tatlı Kaşığı Domates Salçası 1 Adet Yeşil Biber 1 Tatlı Kaşığı Biber Salçası 1 Tutam Maydanoz 1 Tatlı Kaşığı Tuz 6 Adet Kornişon Turşu 5 Su Bardağı Kaynar Su 1 Fincan Acı Sos Pul Biber 1 Adet limon 1 Fincan Zeytinyağı YAPILIŞI : Tuz, Karabiber 1-İki su bardağı kuru fasulye ayıklanır ve yıkanır. Süsleme : İstenirse jülyen doğranmış havuç ve mısır tanesi ek- 2-Uygun bir tencere içerisine alınır, üzeri üç parmak geçinceye kadar lenebilir. soğuk su ile doldurulur ve bir gece boyunca bekletilir. 3-Sabah, fasulyenin suyu değiştirilir ve tencere ocak üzerine alınır. YAPILIŞI : 4-Yüksek ısıda tencere kaynamaya başladıktan sonra tencerenin kapağı 1-Barbunya bir gün öncesinden ıslatılarak haşlanır. kapatılır. 2-Dana bonfile ayıklandıktan sonra jülyen şekilde doğranır ve 5- Ocak en düşük ısı konumuna getirilir.40 dakika süre ile haşlanır. tavada sotelenir. 6-Süre bitiminde fasulyeler süzülerek soğuk sudan geçirilir. 3-Kırmızı biber,yeşil biber, jülyen şekilde doğranır ve sotelenir. 7-Soğan yemeklik doğranır.Et kuşbaşı doğranır. 5 Su bardağı kaynar 4-Kornişon turşu jülyen doğranır.Maydanozlar ince ince kıyı- su hazır edilir. lır. 8-Tencereye, 5 Yemek kaşığı sıvıyağı katılır.Yemeklik doğranan soğan 5-Tüm malzemeler bir kabın içerisine toplanır. ve et ilave edilir. 6-Acı sos,limon suyu,zeytinyağ,tuz,karabiber ilave edilerek ka- 9-Düşük ısıda soğanlar ve etler çevrilerek en az 5 dakika kavrulur. rıştırılır. 10-Bir tatlı kaşığı domates salçası, pul biber, bir tatlı kaşığı biber salçası 7- İnce kesilmiş limon dilimiyle servis edilir. ilave edilir. 8-Arzu edilirse jülyen doğranarak sotelenmiş havuç ve tane 11-Düşük ısıda kokusu çıkıncaya kadar kavrulur. mısır ilave edilebilir. 12-Beş su bardağı kaynar su ve haşlanmış kuru fasulye karıştırılır. 13-Tenceredeki malzemeler kaynamaya başladıktan sonra, 1 tatlı kaşığı tuz ilave edilir.

BİRLİK (Akdeniz İhracatçılar Birliği) 67 BÖRÜLCELI IZGARA BÖRÜLCELİ TAVUK BUT MARINE KALAMAR TATLI EKŞİ SOS İLE 4 KISILIK 4 KISILIK MALZEMELER : MALZEMELER : 400 gr.Kalamar 1kg.Tavuk But ½ Limonun Suyu 300gr.Kuru Börülce 1 Çay Kaşığı Taze Öğütülmüş Karabiber 200gr.Tatlı Ekşi Sos 1/2 su Bardağı Zeytinyağı 1 Adet Sarı Biber 2 Çay Kasığı Toz Şeker 1 Adet Kırmızı Biber 1 Çay Kaşığı Karbonat 8-10 Dal Maydanoz 6 Diş Dövülmüş Sarmısak 4-5 Diş Sarımsak 400gr.Börülce Tuz,Karabiber ½ Kuru Soğan 50gr.Zeytinyağ 1 Adet Sarı Biber 1 Adet Kırmızı Biber YAPILIŞI : 1 Adet Domates 1-Kuru börülceler bir tencerede haşlanıp süzdürülür. Tuz, Karabiber 2-İçerisine renkli biberler doğranarak ilave edilir. 3-Maydanozlar ince ince doğranır. YAPILIŞI : 4-Tavuk butlar kemiklerinden ayrılarak sarımsak, tuz,karabiber 1-Zeytinyağı,limon suyu,toz şeker,karbonat,sarmısak,tuz ve ve zeytinyağı ile marine edilerek ızgarada pişirilir. karabiber bir kapta iyice çırpılarak karıştırılır. 5-Börülceler servis tabağına konulur ve ızgarada pişirilen ta- 2-Kalamarlar yıkanır, içleri temizlenir sonra kesilir. vuk butlar üzerine konulur. 3-Hazırlanan terbiye sosu kalamarların üstüne dökülür ve 30 6-Üzerine tatlı ekşi sos gezdirilir. dk. kadar buzdolabında bekletilir. 7- Doğranmış maydanoz ile süslenerek servise sunulur. 4- Önceden ıslatılmış börülce haşlanır. 5-Daha sonra çok küçük şekilde doğranmış soğan, sarımsak,domates ve biberler tavada zeytinyağında sotelenir. 6-Kalamarlar terbiye sosundan alınır ve kokusuz ızgarada ters düz edilerek 5 dk. pişirilir. 7-Izgarada pişen kalamarlar, tavada sotelenen malzemelerle birleştirilir. 8-Haşlanan börülcenin üzerine bu karışım dökülür. 9- Tuz ilave edilerek karıştırılır,servis tabağına alınır.

68 BİRLİK (Akdeniz İhracatçılar Birliği) BÖRÜLCELİ ÇİKOLATALI BÖRÜLCELİ EBEGÜMECİ PUDİNG SALATASI 4 KISILIK 4 KISILIK MALZEMELER : MALZEMELER : 1 Su Bardağı Haşlanmış Börülce 500gr. Kömeç (ebegümeci) 1 lt Süt 200gr. Kuru Börülce 1 Su Bardağı Toz Şeker 1 Adet Kırmzı Biber 1 Paket Vanilya Nar ekşisi 1 Yemek Kaşığı Mısır Nişastası Zeytinyağı 1 Çay Bardağı Su Tuz 1 Tatlı Kaşığı Kakao Süsleme: Domates dilimleri, tane mısır, limon dilimi 100 gr Bitter Çikolata (doğranmış) YAPILIŞI : YAPILIŞI : 1-Kuru börülce bir gün öncesinden ıslatılarak haşlanır. 1-Börülce haşlandıktan sonra iyice yıkanır. 2-Kömeçlerin kök kısımları hafifçe kesilir, kart yaprakları ayık- 2-Süt,şeker,vanilya tencereye konulur ve kaynatılır. lanarak temizlenir. 3-Nişasta,bir çay bardağı su ile karıştırılıp açılır. 3-Bol suyla yıkanır süzülür. 4-Kaynayan karışıma karıştırılarak dökülür. 4-Genişçe bir tencereye su konur. Su kaynamaya başlayınca kö- 5-Kaynayan karışım ikiye bölünür ve yarısına börülceler karış- meçler içine atılır. tırılır. 5-Sap kısımları yumuşayana kadar haşlanır. Sudan çıkarılıp 6-Karışımın diğer yarısına kakao ve doğranmış çikolata eklenir süzdürülen kömeç bir servis tabağına alınır. ve karıştırılır. 6-Kırmızı biber brunoise şeklinde doğranır. 7-Çikolatalı puding,kaselerin yarısına gelecek şekilde dolduru- 7-Haşlanan kuru börülceler süzüldükten sonra kömeçle ve kır- lur ve üzerine börülceli puding doldurulur. mızı biberle karıştırılır. 8-Soğumaya bırakılır servis edilir. 8-Üzerine tuz, zeytinyağı ve nar ekşisi gezdirilerek servis edilir. 9- İsteğe göre tane mısır,domates dilimi eklenebilir. 10- Limon dilimi ile süslenir.

BİRLİK (Akdeniz İhracatçılar Birliği) 69 BÖRÜLCELİ GULUKLU CORBA MUHALLEBİ 4 KISILIK 4 KISILIK MALZEMELER : MALZEMELER : 1 Su Bardağı Haşlanmış Börülce 2 Yemek Kaşığı Margarin 1 lt Süt 1 Adet Domates 1 Su Bardağı Toz Şeker 1 Küçük Parça Tavuk Göğsü 2 Adet Yumurta Sarısı 1 Çay Bardağı Haşlanmış Nohut 1 Yemek Kaşığı Buğday Nişastası 1 Tatlı Kaşığı Domates Salça 1 Çay Bardağı Su 1 Çay Kaşığı Karabiber 1 Paket Vanilya 100 Gr Kıyma 1 Çay Kaşığı Fındık, Fıstık Biraz Tuz 100 Gr Sıvıyağ (Köfteleri Kızartmak İçin) 1 Kahve Fincanı Pirinç YAPILIŞI : 1-Börülceler çok iyi haşlanır. 2-Süt,şeker ve yumurta sarıları tencerede iyice karıştırılır kay- YAPILIŞI : namaya bırakılır. 1-Tavuk göğsü haşlanır,suyu ayırılır.Tavuk göğsü tel tel parça- 3-Nişasta,bir çay bardağı su ile sulandırılarak açılır ve kayna- lara ayırılır. yan karışıma eklenir. 2-Kıymaya tuz ve karabiber ekleyerek yoğurulur,nohut boyun- 4-Karışıma bir paket vanilya eklenir ve börülceler ilave edilerek da köfteler yapılır ve yağda kızartılarak kenara ayırılır. iyice kaynatılır. 3- 2 kaşık yağ tencereye koyulur. Kabukları soyulup rendelenen 5-Hazırlanan karışım kaselere doldurulur ve soğumaya bıra- domatesler koyulur. kılır. 4-Domates salçası ve karabiber eklenerek kavurulur. Üzerine 2 6-Servis ederken fındık, fıstık ile süslenir. bardak tavuksuyu eklenir. 5-3 bardakda normal su koyulur. Kaynayınca pirinçler eklenir. 6- Didiklenmiş tavuk ve haşlanmış nohutlar da eklenerek piş- meye bırakılır. 7- En sonunda kızartılan köfteler ilave edilir. 8- Süslenerek sıcak servis yapılır.

70 BİRLİK (Akdeniz İhracatçılar Birliği) DOMATESLİ NOHUTLU DUVAK PİLAVI PİRİNÇ PİLAVI 4 KISILIK 4 KISILIK MALZEMELER : MALZEMELER : 4 Büyük Domates 2 Su Bardağı Pirinç 1 Yemek Kaşığı Tereyağı 3 Su Bardağı Sıcak Su 1 Buçuk Su Bardağı Pirinç 50 Gr.Tereyağ 1 Çay Bardağı Nohut 250 Gr Yağsız Kıyma 2 Su Bardağı Et Suyu 1 Su Bardağı Badem İçi Tuz 1 Yemek Kaşığı Çam Fıstığı Tuz YAPILIŞI : Karabiber 1-Pirinçler ayıklandıktan sonra güzelce yıkanır ve süzdürülür. 2-Nohutlar haşlanır ve süzdürülür. 3-Et suyu bir tencerede ocağa konulur ve kaynatılır.Domatesler YAPILIŞI : küp küp doğranır. 1-Pirinci 30 dakika tuzlu sıcak suda bekletilir süzülür ve bir 4-Tencerede tereyağ eritilir ve pirinçler ilave edilir.Renk alana kenarda bekletilir. kadar pirinçler kavrulur. 2- Yağ tencerede eritilip pirinç ilave edilir. 5-Daha sonra haşlanmış nohutlar ve küp doğranan domatesler 3- Tahta bir kaşıkla 7-8 dakika kadar sürekli karıştırarak kavru- pirincin içerisine ilave edilir tuzu atılır. lur. Sıcak su ilave edilip bir taşım kaynatılır. 6-Bir süre daha kavurduktan sonra kaynayan et suyu pirinçe 4- Kısık ateşe alıp suyunu çekinceye kadar yaklaşık 10 dakika eklenir. pişirilir. 7-Ocağın altı en kısık ayara getirilir ve bir süre sonra ocaktan 5-Pilav dinlendirmeye bırakılır. Ayrı bir tavada 4-5 çorba kaşığı alınır. su ile kıyma kavrulur. 6-Suyunu çekince yağ ilave edilir kavurmaya devam edilir. 7- Kavrulmuş bademler,çam fıstığı, tuz ve karabiber ekleyip tatlandırılır. 8-Pilav servis tabağına alınır. Taze kekik,maydanoz ve domates dilimi ile süslenir servis yapılır.

BİRLİK (Akdeniz İhracatçılar Birliği) 71 EKŞİ ELMALI ENGİNAR GÖBEĞİNDE BARBUNYA KAVURMA HUMUS 4 KISILIK 4 KISILIK MALZEMELER : MALZEMELER : 1.5 Su Bardağı Barbunya 4 Adet Taze Enginar 2 Adet Ekşi Yeşil Elma 3 Su Bardağı Nohut 2 Adet Domates 1/3 Su Bardağı Tahin 1 Adet Havuç 2 Limonun Suyu 1 Adet Kuru Soğan 1 Çay Kaşığı Tuz 2 Diş Sarımsak 2 Diş Sarımsak 1 Tatlı Kaşığı Tozşeker 1/2 Çay Kaşığı Kimyon 1 Kahve Fincanı Zeytinyağı Dereotu 1 Su Bardağı Su Yarım Limon Suyu YAPILIŞI : 4-5 Dal Maydanoz, Tuz 1-Nohutlar 1 gün öncesinden ıslatılır ve daha sonra haşlanır. 2-Enginarlar ayrı bir tencere haşlanır.Haşlamış olduğumuz no- YAPILIŞI : hutlar soğutularak mutfak robotuna konulur. 1-Domateslerin kabukları soyulup küp şeklinde doğranır. 3-İçerisine tahin,kimyon,limon suyu,sarımsak,tuz,zeytinyağ 2-Soğan kıyılır, sarımsaklar ezilir.Maydanoz yıkanır ince ince ilave edilerek püre haline gelene kadar çekilir. doğranır. 4-Sıkma torbası ile haşlanmış enginarların ortasına sıkılıp üze- 3-Zeytinyağı tencerede ısıtılır.Soğan ve sarımsak pembeleştiri- rine doğranmış dereotu atılarak hazır hale getirilir. lir. 4-Küp doğranmış havuçlar ve yeşil elmalar eklenerek kavurulur. 5-Domates ilave edilir ve koyulaşıncaya kadar pişirilir. 6-Haşlanmış barbunya süzülüp domatesli karışıma eklenir.2-3 dakika kapağı kapalı olarak pişirilir. 7-Su,limon suyu,tuz ve toz şeker ilave edilip kapağı kapatılır. 8-Barbunyalar yumuşayıncaya kadar pişirilir.Ateşten alıp üzeri kapalı olarak ılımaya bırakılır. 9-Servis tabağına alıp limon ve üzerine kıyılmış maydanoz ser- perek servise sunulur.

72 BİRLİK (Akdeniz İhracatçılar Birliği) ERİŞTELİ YEŞİL 200gr. Asma Yaprağı 150gr.Yoğurt MERCİMEK ÇORBASI 3-4 diş Sarımsak 4 KISILIK 2 adet Kuru Soğan MALZEMELER : 1 adet Havuç 1 Su Bardağı Yeşil Mercimek 2 yemek kaşığı Domates Salçası 1 Su Bardağı Erişte 1 orta boy Domates 1 Adet Kuru Soğan 8-10 dal Dereotu 4 Su Bardağı Et Suyu 1 adet Sarı Biber Tuz,Pulbiber 1 adet Kırmızı Biber Nane,Karabiber 100gr.Zeytinyağ Yarım Çay Bardağı Sıvıyağ Tuz,Karabiber 1 Tutam Dereotu

YAPILIŞI : YAPILIŞI : 1-Baklalar birgün öncesinden ıslatıldıktan sonra haşlanır. 1-Öncelikle yeşil mercimekler 5 dakika kadar haşlanır ve suyu 2-Asma yaprakları ılık su içerisinde bekletilir. süzülür. 3-Sarı biber,kırmızı biber,soğan ve sarımsak minik minik doğrandıktan 2-Bir tencereye sıvı yağ koyulur, yemeklik doğradığımız soğan- sonra zeytinyağında sotelenir. lar ilave edilerek pembeleşene kadar kavrulur. 4-Haşlanan baklalar içerisine ilave edilir ve sotelenmeye devam edilir. 3-Ardından et suyu ilave edilir. 5- Dereotu ince ince doğranır ve içerisine eklenerek karıştırılır. 4-Kaynayan suya 5 dakika kaynatmış olduğumuz mercimekler 6-Baklalar tam piştikten sonra tuz ve karabiber atılarak ocaktan alınır ardından da erişteler eklenir. 7-Suda beklettiğimiz asma yaprakları süzülüp suyu sıkıldıktandan sonra 5-Tuzu ve baharatı damak tadımıza göre ayarlanır ve erişteler asma yapraklarının içerisine hazırlanan iç konularak sarılır. yumuşayana kadar pişirilir. 8-Bir tencereye soğan,havuç,sarımsak küp küp doğranarak konur, do- 6- Doğranmış dereotu ilave edilerek, limon dilimi ile servis mates rendelenir ve üzeri asma yapraklarıyla kaplanır ve sarılan sarmalar edilir. dizilir. 9-Tekrar üzerleri asma yaprağı ile kapatılarak salçalı su hazırlanarak ila- İÇ BAKLALI ASMA YAPRAĞI ve edilir, pişirilir. SARMA SARIMSAKLI 10- Sarmalar piştikten sonra servis tabağına alınır.Üzerine dolmaların piştiği salçalı sudan gezdirilir. YOGURT İLE 11-İsteğe göre doğranmış maydanoz ve limon dilimleriyle servis edilir. 4 KISILIK 12-İsteğe göre sarımsaklı yoğurt hazırlanarak sarmanın yanında yada MALZEMELER : sarmaların üzerine gezdirilek servis edilir. 500gr. İç Bakla

BİRLİK (Akdeniz İhracatçılar Birliği) 73 ETLİ KURU FASULYE ETLİ TOPALAK

4 KISILIK 4 KISILIK MALZEMELER : MALZEMELER : 1,5 Su Bardağı Kuru Fasulye(Akşamdan Islatılmış) Yarım Kilo Kıyma 250gr.Dana Kuşbaşı 10-15 Dal Maydanoz 2,5 Yemek Kaşığı Domates Salça 60gr. Köftelik Bulgur 1 Adet Kuru Soğan 1 Yumurta 2 Adet Domates 1 Soğan 3 Adet Sivri Biber Tuz, Kimyon, Pul Biber, Karabiber 1 Yemek Kaşığı Tereyağı 1 Buçuk Su Bardağı Nohut (Ben Nohutu Fazla Koydum Sev- Tuz diğim İçin) Su 1 Kaşık Salça 1 Kaşıktan Biraz Fazla Tereyağı

YAPILIŞI : 1-Kuru fasulyeler 1 gün öncesinden ıslatılır ve sonra yarım pi- YAPILIŞI : şecek şekilde haşlanır. 1-Önce 1 gece önceden ıslatılan nohutlar topalağın içi hazırla- 2-Bir tencerede kuru soğan ve dana kuşbaşı kavrulur. nana kadar suda pişirilir. 3-Daha sonra domates,sivri biber yemeklik doğranarak içeri- 2-Geniş bir kaba kıyma, soğan, maydanoz, köftelik bulgur, yu- sine ilave edilir. murta, tuz ve baharatlar koyulup yoğurulur. 4-Domates salçası konulur ve bir süre daha kavrulur hemen 3-Bir süre yoğurduktan sonra bu malzemelere küçük top şekli ardından su ilave edilir. verilir. Bir kenara alınır. 5-Yarım haşlamış olduğumuz fasulyeler tencereye ilave edil- 4-Pişmiş olan nohutlar süzdürülür. dikten sonra tuz atılır. 5-Bir tencerede tereyağında salça kavrulur ve hafif pişirdikten 6-Fasulyeler tam pişene kadar ocakta kaynatılıp piştikten sonra sonra nohut suyundan ve kaynamış sudan tencerenin yarısına servis edilir. kadar boşaltılır (isteyenler daha sulu ya da daha az sulu da ya- pabilir isteğe bağlı). 6-Su ocakta kaynayınca önce nohutları sonra da teker teker to- palaklar tencereye bırakılır. 7-Kaynadıktan sonra altını kısıp öyle pişirmeye devam edilir. 8- Piştikten sonra servise sunulur.

74 BİRLİK (Akdeniz İhracatçılar Birliği) FASÜLYELİ ÇIKOLATALI FAVA MEZE KUPPE 4 KISILIK 4 KISILIK MALZEMELER : MALZEMELER : 300gr.Bitter Çikolata 2 Su Bardağı İç Bakla 2 Su Bardağı Haşlanmış Kuru Fasulye 1 Adet Kuru Soğan 8 Yemek Kaşığı Tereyağı 1 Adet Küçük Boy Havuç 1 Su Bardağı Toz Şeker 1 Çay Bardağı Zeytinyağ 1 Su Bardağı Krema 2 Diş Sarımsak 1 Paket Kabartma Tozu Tuz 1 Su Bardağı Yoğurt Karabiber 8 Adet Yumurta Limon Suyu 1 Tatlı Kaşığı Tarçın Dereotu 1 Su Bardağı Kırık Fındık Su 2 Su Bardağı Un

YAPILIŞI : YAPILIŞI : 1-Kuru iç bakla 1 gün öncesinden ıslatılır. 1-Haşlanmış kuru fasulye mikserde karıştırılır. 2-Soğan,sarımsak,rende havuç bir tencerede zeytinyağında 2-Tereyağı,toz şeker ve krema ilave edilir.5 dakika çırpılır. kavrulur 3-Kabartma tozu,yoğurt ve yumurtalar eklenir.Tarçın,kırık fın- 3-Güzelce renk aldıktan sonra içerisine iç baklalar ilave edilir dık ve un eklenir,iyice karıştırılır. ve kavurma işlemine devam edilir. 4-Karışım oval kalıba dökülür ve 160 derecede 35 dakika pişi- 4-Ardından limon suyu su ilave edilerek kaynatılır. rilip soğumaya bırakılır. 5-Ocakta püre haline gelene kadar kaynayan fava blendırdan 5-Kalıptan çıkarılır ve üzerine bir çay bardağı haşlanmış fasul- çekilerek en son olarak içerisine tuz,karabiber ve ince doğran- ye dizilir. mış dereotu atılarak hazır edilir. 6-Üzerine çikolata dökülür ve tekrar üzerine haşlanmış kuru fasülye konularak servis edilir.

BİRLİK (Akdeniz İhracatçılar Birliği) 75 Yongli Yang-China-Dream

76 BİRLİK (Akdeniz İhracatçılar Birliği) BİRLİK (Akdeniz İhracatçılar Birliği) 77 Mezitli Belediyesi Aşevi’ne gönüllü desteği Mezitli Belediyesi Sera Üre- tim Alanı, oluşturulan gö- nüllü ekip ile birlikte her geçen gün üretim kapasite- sini arttırıyor.

Neşet Tarhan Mezitli Belediye Başkanı

78 BİRLİK (Akdeniz İhracatçılar Birliği) nış sergileniyor. Üretilen sebzeler, Aşevimizde hazırlanan yemeklerde kullanılarak, dar gelirli vatandaşlara ulaştırıyor” şeklinde konuştu.

HİÇ BİR ÇIKAR GÖZETMİYORUZ Serada görevli gönüllü arkadaşları adına dü- Daha önce pek fazla faaliyet göstermeyen Me- şüncelerini dile getiren gönüllü emekli astsubay zitli Belediyesi Sera Üretim Alanı bu aralar Salman Kalender,”Burada belediye gönüllüsü aktif bir şekilde çalışıyor. Tüm sorumluluğu olarak çalışmaktan mutluluk duyuyoruz. Za- üzerine alan ve 4 kişiden oluşan gönüllü ekip, manımızı kahvehanelerde geçirmektense 4 ar- seranın bakımını yaptıktan sonra çeşitli seb- kadaş buranın bakımıyla ilgileniyoruz. Serada zeler yetiştirerek, örnek bir davranış sergiliyor. yaptığımız çalışmalarımızı, kesinlikle parasal Zamanının bir çoğunu burada geçiren emekli olarak yapmıyoruz. Hiç bir çıkar gözetmiyoruz. gönüllüler, serada yetiştirdikleri ürünleri Me- Buradaki amacımız, dar gelirli vatandaşlarımı- zitli Belediyesi Aşevi’ne gönderiyor. Hiçbir kar- za bir nebzede olsa katkı sağlamak. Bu katkının şılık beklemeyen gönüllüler, serada bulunan en büyük mimarı olan belediye başkanımız Ne- bitkilerin ve toprağın bakımını da üstlenmiş şet Tarhan’a da bizlere böyle bir fırsat sunduğu durumda. Titizlikle yetiştirilen; fasulye, biber, için teşekkür ediyorum” dedi. domates gibi benzeri sebzeler yardıma muhtaç vatandaşlar için aşevinde yapılan yemeklerde kullanılıyor.

TÜRKİYE’YE ÖRNEK TEŞKİL EDECEK Gönüllüler tarafından dayanışma ruhu ile birlikte yürütülen çalışmaları yerinde inceleyen Başkan Tarhan, seradaki mahsulleri inceledi. Serada üretilen ürünlerin tadına da bakan Baş- kan Tarhan, bu tür çalışmalardan herkesin ör- nek alması gerektiğinin vurgusunu yaptı. Baş- kan Tarhan,”Burada bulunan dört arkadaşımızı kutluyorum. Kendi imkanlarıyla yetiştirdikleri seraya gözü gibi bakıyorlar. Bunun yanında serada Türkiye’ye örnek teşkil edecek bir davra-

BİRLİK (Akdeniz İhracatçılar Birliği) 79 Mezitli’de DOĞAL TOHUMLAR üretiliyor Mezitli Belediyesi ile EKOLOG Derneği işbirliği içerisinde oluşturduğu ‘Tohum Çoğaltma Alanı’ kuruldu.

80 BİRLİK (Akdeniz İhracatçılar Birliği) Neşet Tarhan Mezitli Belediye Başkanı

Mersin’de ilk örnek olarak, 2009 yılında kurulmuş olan EKOLOG Derneği ile Mezitli Belediyesi işbirliği içerisinde kurulan ‘Tohum Çoğaltma Alanı’nda, doğal tohumlar elde ediliyor. Bu alanda elde edilen tohumlar sayesinde genetiği ile oynanmamış tohumlar üretili- yor. Mezitli Belediyesi Gönüllü Sebze Üretim Alanı’nda gerçekleşen sağlıklı tohumlar, EKO- LOG Derneği koordinatörlüğünde, EKOLOG ve Belediye Gönüllüleri ile Mersin Üniversitesi Öğrenci toplulukları kontrolünde gerçekleşi- yor. Büyük bir titizlikle yetiştirilen tohumlar, doğal gübreler ile ilaçsız olarak besleniyor. Yetkililer, çeşitliği yeterli düzeye gelen tohum- ların, ‘Mezitli Tohum Şenliği’ ve Türkiye gene- genetiği ile oynanmamış tohum ve kimyasal linde düzenlenen ‘Tohum Takas Şenlikleri’nde gübre kullanılmadan gerçekleşen çalışmalar paylaşılacağını belirtti. Çalışmalar neticesin- hakkında bilgi verdi. Halk sağlığına önem ver- de halk sağlığını korumaya yönelik büyük bir diklerini vurgulayan Başkan Tarhan, “Kötü gı- adım atılmış olacak. dalar kullanıyor, sağlıksız bir şekilde besleniyo- ruz. Bu nedenle halkımızın sağlığını düşündük HALKIMIZIN SAĞLIĞINA ÖNEM ve bir yerden başlamak istedik. Elde ettiğimiz VERİYORUZ tohumlar sayesinde doğal gıdalar üreterek, sağlıklı beslenmenin önünü açıyoruz. İlk ha- Mezitli’de tarım alanlarındaki sağlıklı sadımızı Belediyemize bağlı Aşevi’nde pişirilen üretimin sürdürülebilirliği konusundaki faa- yemeklerimizde kullanıyoruz. Bir nebzede olsa liyetlerini dile getiren Mezitli Belediye Başka- halk sağlını korumuş oluyoruz” şeklinde ko- nı Neşet Tarhan, halk sağlığını tehlikeye atan nuştu.

BİRLİK (Akdeniz İhracatçılar Birliği) 81 ALTI BALIK ÜSTÜ KIZ Deniz kızı efsanesi HOLMİ’DE (TAŞUCU) üretildi

İnsanoğlu çok önceleri doğayı ve toplumu efsaneler olarak istediğine inanılır…Denizin taşma mevsimi üreterek açıklıyordu. yaklaşınca kız çocuklarını denize atarak KURBAN Bu nedenle tüm halkların geçmişinde çeşitli efsane- ederler… ler üretilmiştir.. Böylelikle denizin kendilerine zarar vermeyeceğini Deniz kızı efsanesi de bunlardan birisi… düşünürler… İddia odur ki bu efsane bin yıllar önce Taşucu’nda Ama yine deniz kurban almaktadır… yaşayan halk tarafından üretildi.. Bu durum yüzyıllarca sürer… İşte hikaye: İşte o zaman insanoğlunun HAYAL GÜCÜ devreye Bin yıllar önce toplumda etkili olan kişi KADIN- giriyor… DI… Denizin aldığı kız çocuklarına deniz içinde baka- Bu dönem, tarih tutanaklarında ANAERKİL olarak cak, onlara yardım edecek alt kısmı balık üst kısmı adlandırılır.. güçlü, kuvvetli, güzel bir kız hayal ederler ve adına Anaerkil dönemin son yıllarında DENİZ KIZI EF- DENİZ KIZI derler.. SANESİ üretilmiştir.. Deniz kızı , denizde çocukları köpek balıklarından Deniz kenarında balıkçılıkla geçinen bu halk, med- koruyacaktır… cezir olayları ya da büyük depremlerin oluşturduğu O zamanlar henüz bilimsel bilgi olmadığı için in- TSUNAMİLERLE evlatlarını denize kaptırmakta- sanlar böylesine efsaneler üretmiştir.. dırlar… Deniz kızı efsanesi , deniz kenarında yaşam süren Bu durum çok uzun yıllardır yaşanmaktadır… tüm halklar tarafından bilinir ve hemen her halk bu Her deniz taşmasında küçük kız çocuklarını alıp efsaneyi kendilerinin ürettiğini iddia eder.. götürmektedir…İddiaya göre “henüz deniz taşma- Yaptığımız araştırmalarda DENİZ KIZI EFSANE- dan denize kurban vermeliyiz” fikri gelişir…Çünkü SİNİN HOLMİ’DE (TAŞUCU) üretildiği senaryo- denizin taşması ile özellikle kız çocuklarını kurban su akla yatkın olduğunu gördüm… Taşucu’nda şu an için Türkiye’nin özel tek deniz müzesinin bulunduğunu hatırlatalım…Müze, Ars- lan Eyce tarafından kurulmuştur..

82 BİRLİK (Akdeniz İhracatçılar Birliği) BİRLİK (Akdeniz İhracatçılar Birliği) 83 84 BİRLİK (Akdeniz İhracatçılar Birliği)