Meesters Op Zee, Gevreesd Op Land
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
25ste jaargang | nummer 5 | september/oktober 2019 | e 4,95 De Vikingen Meesters op zee, gevreesd op land De Haithabu- Wytsingen yn âld- De moord op kam verklaard Fryske wetsteksten Walfridus van Bedum 1 INHOUD 25ste jaargang | nummer 5 | september/oktober 2019 THEMA Scheepstypen en bootgraven Verbonden door de kam VIKINGEN 4 Welke schepen voe- 27 Kort nieuws ren op de Noordzee MARIJKE DE BOER in de Vikingtijd? DIANA SPIEKHOUT 28 Recensie: ‘Majesteit, 10 De Noormannen bij U kent het werke- Dorestad lijke leven niet’ ANNEMARIEKE JAN FOLKERTS 4 14 WILLEMSEN KFG nieuws 14 Kammen uit 29 Boeken kort Bedevaart na moord Kroniek brengt dwaalspoor Haithabu MARIJKE DE BOER SJOERD LOOPER 30 Kalender 17 De wylde Wytsing Verwacht OEBELE VRIES 20 Walfridus en Radfridus: slachtof- fers van de Noor- mannen 20 24 EGGE KNOL SIEBRAND KRUL 24 Valse start in het Onverschrokken zeevaarders Vikingonderzoek Weinig begrippen uit de geschiedenis roepen zelfs bij volslagen ongeïnteresseerden meteen beelden op EVERT KRAMER als ‘Vikingen’. Historici onderkennen de grote invloed van deze zeevarende Noormannen op grote delen van Europa. Toch leidde deze brede bekendheid niet tot opneming in enigerlei canon. Vreemd. Misschien moet meer werk worden gemaakt van de Europese canon, want daar horen ze beslist in thuis. Een relatief kleine groep Scandinaviërs speelde in de 9de en 10de eeuw een overdonderende rol in zeevaart en rooftochten langs de kusten van de Noordzee. En almaar verder: hun invloed is op bijvoor- beeld Sicilië zichtbaar. De decennialange overvallen en plunderingen waren erg profijtelijk, maar de verdediging werd almaar sterker en het accent verschoof naar handel en slimme diplomatie. Vikingen waren magnifieke scheepsbouwers met een onverschrokken moed. Ook de Friese landen moesten er- aan geloven, zoals de verwoesting van Dorestad bewijst. Daar danken we iconische schoolplaten aan, prominent in deze Fryslân. Het verhaal van de Vikingen is lastig reconstrueerbaar, we moeten vooral archeologische vondsten inter- Omslag: Campagnebeeld bij de tentoonstelling preteren. Gelukkig speelt nu ook het Fries Museum daar een belangrijke rol in. Op 19 oktober opent er de Wij Vikingen in het Fries Museum. (Fries Museum) grote tentoonstelling Wij Vikingen, waar deze Fryslân met dit themanummer op vooruitloopt. www.historischtijdschriftfryslan.nl twitter.com/htfryslan twitter.com/KFGenootschap www.facebook.com/historischtijdschriftfryslan www.facebook.com/koninklijkfriesgenootschap COLOFON Druk SMG groep, Hasselt beëindiging van het lopende abonnement worden opgezegd. Historisch tijdschrift Fryslân wordt in opdracht van het Koninklijk Bij niet tijdige opzegging wordt het abonnement automatisch Fries Genootschap voor Geschiedenis en Cultuur/Keninklik Vormgeving Frank de Wit verlengd. Frysk Genoatskip foar Skiednis en Kultuer uitgegeven door Van der Let & Partners Publishing te Heerenveen. Fryslân verschijnt Advertenties Lidmaatschap Koninklijk Fries Genootschap tweemaandelijks. Van der Let & Partners Publishing, Tel. 0513-654445 Historisch tijdschrift Fryslân plus Jaarboek De Vrije Fries plus www.friesgenootschap.nl ledenvoordeel (onder meer vrije toegang tot het Fries Museum Nieuw mailadres Fries Genootschap: [email protected] Opgave en vragen over abonnementen voor de leden en hun gezinsleden). Contributie ? 44,50 (bij Abonnementenland, Postbus 20, 1910 AA Uitgeest automatische incasso ? 42,50) Hoofdredactie Siebrand Krul. Eind- en beeldredactie Tel. +31(0)251-25 79 24 Marijke de Boer. Redactie Kerst Huisman, Hester Postma, Fax +31(0)251-31 04 05 Illustraties Meindert Seffinga, Doeke Sijens en Jan van Zijverden. Site: www.bladenbox.nl voor abonneren of www.aboland.nl voor De uitgever heeft zijn uiterste best gedaan de rechten met adreswijzigingen en opzeggingen. Abonnementenland is ook betrekking tot de illustraties te regelen volgens de bepalingen Redactieadres bereikbaar via Twitter. Stuur uw tweet naar: @Aboland_klanten. van de Auteurswet. Hij die desondanks meent zekere rechten te Siebrand Krul, Breedpad 63, 8442 AC Heerenveen kunnen doen gelden, wordt verzocht contact op te nemen met www.historischtijdschriftfryslan.nl • www.vdlp.nl Beëindigen abonnement de uitgever. Voor werken van beeldend kunstenaars aangesloten 2019 Email: [email protected] Opzeggingen (uitsluitend schriftelijk) dienen 8 weken voor bij een CISAC-organisatie is het auteursrecht geregeld met afloop van de abonnementsperiode in ons bezit te zijn. Prijswij- Pictoright te Amsterdam. C/o Pictoright Amsterdam 2019 Productie zigingen voorbehouden. Van der Let & Partners Publishing, Herenwal 137, Postbus 496, Abonnement (6 nummers): ? 29,95 © 2019 Koninklijk Fries Genootschap / Van der Let & Partners 8440 AL Heerenveen, tel.: 0513-654445, fax.: 0513-654761 Het abonnement kan op elk gewenst moment ingaan. Abon- e-mail: [email protected], internet: www.vdlp.nl nementen kunnen schriftelijk tot uiterlijk twee weken voor 3 Naamloos-3 1 09-01-19 15:38 THEMA VIKINGEN DIANA SPIEKHOUT periode zelf. Bij geschreven bronnen is het altijd de vraag in leveld bij Den Haag. Opmerkelijk is dat het lag in het midden Schepen uit de 11de eeuw hoeverre de opsteller van de bron een betrouwbare beschrij- van andere begravingen en crematies die niet als bootgraven (rechts) en het bouwproces van overnaadse schepen, ving heeft gegeven. Dit geldt ook voor afbeeldingen van waren ingericht. De persoon, mogelijk een vrouw, vervulde op het tapijt van Bayeux. schepen, want deze kunnen bijvoorbeeld door de tekenaar waarschijnlijk een vooraanstaande functie. Archeologen (Wikimedia Commons) versimpeld zijn. Archeologische resten zijn daarentegen dateren het graf in de 7de eeuw. wel een betrouwbare weergave van wat er toen was, maar Ondanks de onderlinge uitwisselingen in de Noordzeecul- scheepsresten uit de Vroege Middeleeuwen zijn schaars en tuur was er sprake van verschillende scheepsbouwtech- kunnen dus niet per definitie een afspiegeling zijn van alle nieken. Van de Scandinavische scheepsbouwtraditie is het schepen die er in die tijd voeren. meest bekend. Deze wordt gekenmerkt door overnaads geklonken schepen, waarbij de huid van het schip is opge- Bootgraven wijzen op bouwd uit planken die elkaar overlappen. De naden werden gebreeuwd met een mengsel met dierenhaar. Scheepsbou- gedeelde maritieme wortels wers pasten deze technieken al toe vóór de Vikingtijd. De schepen werden toen door roeiers aangedreven. In de 8ste Welke schepen voeren op de Scheepvaart verbond in de Vroege Middeleeuwen de eeuw vond echter een belangrijke technische ontwikkeling kustgebieden van de Noordzee. Het schip was niet alleen plaats: het zeil, de mast en het tuig werden toegevoegd. Het het medium voor handel, maar bijgevolg ook voor uitwis- waren deze door mankracht en wind aangedreven schepen seling van culturele en sociale ideeën. Er wordt dan ook wel met vierkante zeilen die Scandinavische Vikingen gebruikten Noordzee in de Vikingtijd? gesproken over een Noordzeecultuur. Dat de kustbewoners tijdens hun eerste plundertochten. schepen een belangrijke rol toekenden, blijkt uit het feit dat men overledenen begroef in schepen. Zo komen we in Typen Scandinavische schepen Reconstructies van ver- In 896 liet koning Alfred van Wessex schepen bouwen om Deense Vikingen te bestrijden. Alfreds Engeland en Scandinavië in de Vroege Middeleeuwen rijke schillende Scandinavische bootgraven tegen, zoals het uit 620 daterende graf van We kunnen een indruk krijgen van het uiterlijk van deze scheepstypen uit de 11de nieuwe schepen waren twee keer zo lang als de Deense, er konden soms meer dan zestig roeiers op. In Sutton-Hoo in Engeland en de 9de-eeuwse Noorse graven schepen dankzij bewaard gebleven scheepsresten. In de 9de eeuw, gebaseerd op wrakken vergelijking met Deense en Friese schepen waren die van Alfred sneller, solider en hadden ze een hoger die in Roskilde zijn gevon- van Oseberg, Gokstad en Tune. Onderzoekers denken dat eeuw gaat het voornamelijk om schepen die gebruikt zijn den. (Vikingeskibsmuseet, vrijboord (afstand tussen de waterlijn en het bovenste dek). Hij had ze namelijk niet volgens bestaande deze uitzonderlijk rijke graven een uiting zijn van de oude bij begravingen, zoals de genoemde Noorse schepen van Roskilde, Denemarken, foto Werner Karrasch) scheepsbouwtradities ontworpen, maar naar eigen inzicht. Hoe zagen de Scandinavische en Friese heidense godsdienst als een soort tegenbeweging tegen Oseberg, Gokstad en Tune. Dit type vervoerde zowel vracht schepen er in de Vikingtijd eigenlijk uit? het opkomende nieuwe christelijke geloof. In de 7de eeuw als krijgers. Onderzoekers hebben geprobeerd om de namen begonnen namelijk in Engeland de kersteningsmissies en in die aan scheepsvormen werden gegeven aan de vondsten de 9de eeuw gebeurde dat in Noorwegen. Later zien we ook te koppelen, maar door gebrek aan bronnen blijft hierover eze informatie over koning Alfred, afkomstig uit de Anglo-Saxon Chronicle, de bootvorm terugkomen in stenen grafmonumenten, zoals onzekerheid. Vermoed wordt dat het woord kjóll gebruikt is geschreven door een anonieme schrijver die zich aan zijn hof bevond. In bij Jelling in Denemarken. Ook deze monumenten worden werd voor zware schepen en het woord beit voor schepen D datzelfde jaar trok de vloot van Alfred ten strijde tegen de Vikingen. Onder zijn gezien in het licht van de competitie tussen het heidendom met een hoekige voorsteven die we uitsluitend kennen van soldaten bevonden zich ook Friese huurlingen. en het christendom. afbeeldingen. Voor lange nauwe schepen gebruikte men zeer De gebeurtenissen