Pelgrimsgids Voor Noordoost Friesland
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Pelgrimsgids Noordoost voor Noordoost Friesland Rust en ruimteEldorado in hetvan terpenland middeleeuwse langs kerken de Waddenzee Locaties en activiteiten rond stilte en bezinning GratisNeem mee! MiddeleeuwseInhoudTerpenland aan de Waddenzee 4-5 kerken Kloosters en kerken. Van Bonifatius tot Reformatie 6-7 Middeleeuwse kerken in in Noordoost Noordoost Friesland 8-17 Inspirerende locaties BdYYZg\Vi FrieslandEVZhZch en activiteiten 18-20 L^Zgjb CZh DdhiZgc^_`Zg` A^dZhhZch IZgcVVgY 6c_jb BdggV =Vcijb]j^oZc =dalZgY C^Vl^Zg LVVmZch =Vcijb BZihaVl^Zg 7a^_Z 7gVci\jb ?djhl^Zg ;djY\jb LZihZch 6Vahjb =Z\ZWZ^cijb 7dgcl^gY ;ZglZgi Ddhigjb :Z A^X]iVVgY :c\l^Zgjb LZhiZgc^_ih_Zg` GVVgY 9d``jb <^ccjb BVggjb 9VcijbVldjYZ ?Vccjb HnWgVcYV]j^h L}chlZgi 9g^Zhjb =Vaajb 7jgYVVgY G^chjbV\ZZhi LdjiZghldjYZ LZhiZg\ZZhi 9VbldjYZ" BjgbZgldjYZ DjYldjYZ @daajb 7gdZ`hiZgldjYZ Ig^ZbZc 2 @daajbZgolVV\ 3 KZZc`addhiZg GddY`Zg` COLOFON Deze gids is gemaakt door Oan ‘e dyk, stichting voor natuur, cul- Met dank aan: Mogelijk tuur en bezinning in en rond Paesens-Moddergat. Zij organiseert o.a. gemaakt Paul Noomen (historicus) wadlooptochten en activiteiten met muziek en poëzie in de mid- door: ddeleeuwse kerk van Paesens. Zie www.oanedyk.nl Ontwerp: www.logo-shop.nl Terpenland de Waddenzee aan De Waddenkust is een van de oudst bewoonde gebieden waar schone lucht rechtstreeks van de zee komt. Het kan vanOude Nederland. bewoning Al ver voor de christelijke jaartelling orga- hier ’s nachts nog echt donker zijn, waardoor een prach- niseerden mensen hun samenlevingen op dit terpenland. tige sterrenhemel te zien is. Binnendijks vind je het eldo- rado van middeleeuwse terpkerken, buitendijks ligt het De Romein Plinius de Oudere schreef over deze omgeving immense wad met op de achtergrond de eilanden Ame- in de Naturalis historia (77 na Chr.): “Twee keer per et- land, Engelsmanplaat en Schiermonnikoog. maal komt de Oceaan daar met geweldige watermassa’s over een onmetelijke afstand opzetten en bedekt eeuwig door de natuur omstreden gebied waarvan het onduide- Deze gids wil een stimulans bieden om op zoek te gaan lijk is of het bij het vaste land behoort of deel uitmaakt naarPelgrimage deze verborgenheden. Een gids voor wie genieten van de zee. Daar bewoont dat arme volk hoge heuvels wil van stilte, rust en ruimte. Behalve een overzicht van de of dammen die ze eigenhandig hebben opgeworpen tot middeleeuwse kerken vind je tevens andere interessante de hoogste waterstand die ze hebben meegemaakt. Met locaties voor de ‘stiltezoeker’, zoals de enige Tibetaans hun hutten die ze erop hebben gebouwd lijken ze wel boeddhistische stoepa van Nederland in Hantum en de zeelieden wanneer water het omringende land bedekt, Bonifatius-bedevaartskapel in Dokkum, met kruiswerksta- maar schipbreukelingen wanneer het water zich heeft ties in het omliggende park en waar zich een bron bevindt teruggetrokken.” die volgens de legende is ontstaan toen het paard van Bonifatius met zijn been op de grond stampte. Door te zoeken in deze inspirerende omgeving zal hopelijk HetTerpen, open terpenlandschap wadden, en de Waddenkust, rust met spo- ook onze geest zich kunnen ontspannen en zich kunnen renen van ruimte eeuwenlange menselijke geschiedenis, maken openen voor het wonder dat hier overal te zien is. Hoe Noordoost Friesland tot een ideale omgeving om op zoek sporen van de oudheid en middeleeuwen nog terug te 4 te gaan naar resten van oude beschavingen en te genie- vinden zijn in terpen, oude kloostermoppen en dijken die 5 ten van de weidsheid van de natuur. Je vindt hier een door kloosterlingen gebouwd zijn. Als dat lukt is het doel grotendeels ongerept landschap, waar het stil kan zijn en van deze pelgrimsgids helemaal geslaagd! Van Kloosters Bonifatius tot Reformatieen kerken “754 Bonifatius bij Dokkum vermoord”, is een bekend feit uit ter Klaarkamp bij Rinsumageest, een cisterciënzerklooster dat deKerstening Nederlandse geschiedenis. van Bonifatius de (geboren ‘heidenen’ 672 of 675) werd gesticht in 1165. Van hieruit werden vele andere kloosters was een missionaris uit het tegenwoordige Engeland die het opgericht, onder andere bij Bolsward (1190), Aduard (1192) en christelijke geloof verkondigde in onze streken. Andere verkon- Gerkesklooster (1249). digers in Groningen en Friesland waren Willehad (omstreeks Naast kerkenbouw namen de monniken vanaf de elfde eeuw 740-789) en Liudger (742-809). Misschien heeft ook Willibrord ook deel aan de bedijking van het Waddengebied. Ze waren (omstreeks 658-739) dit gebied bezocht. Het traditionele beeld grootgrondbezitters en hadden hier dus belang bij. Vanaf die tijd van Bonifatius is dat hij door de heidenen werd omgebracht, is er binnendijks geen getijdenwerking meer tussen Leeuwar- omdat hij de Germaanse godsdienst fanatiek bestreed. Later is den, Groningen en de Friese en Groninger kust. Toch kun je aan dit door historici genuanceerd. Hij was namelijk tevens een ver- de terpen en de vele kronkelende wegen nog altijd zien waar lengstuk van het gezag van de Frankische koning, die in deze ooit de geulen en de zandplaten van de vroegere Waddenzee tijd Friesland veroverde. Sommige bronnen zeggen dat hij met hebben gelopen. Ondanks de bedijking bleven overstromingen zijn 52 volgelingen is omgebracht door een roversbende. het land in latere eeuwen regelmatig teisteren, zodat de men- sen dan weer hun toevlucht tot de terpen moesten nemen. Middeleeuwse kerken in Na de moord op Bonifatius heeft het christelijke geloof zich UitgewisteNa de Reformatie en de herinneringen’ Beeldenstorm in de zestiende eeuw snelNoordoost gevestigd. De eerste kerk -dieFriesland van Dokkum- werd gesticht verdween de kloostercultuur vrijwel geheel uit de noordelijke als gedachteniskerk voor Bonifatius. De eerste houten kerken provincies. Dit gebeurde nergens zo grondig als in Friesland, verschenen in en misschien soms op de plaats van Germaanse waar in 1580 alle kloosters werden opgeheven toen de cal- heiligdommen en vanaf de elfde eeuw werden deze gebou- vinisten aan de macht kwamen. Raakten kloosters in andere wen van steen gemaakt. Van ongeveer 400 middeleeuwse gebieden na plundering ‘alleen maar’ in verval, door de Staten kerken zijn in Groningen en Friesland nog restanten of zelfs van Friesland werd bij wet tot sloop van de kloosterbezittingen hele gebouwen te vinden. Noordoost Friesland spant hierbij de bevolen. De provincie werd hiermee in een klap rijk. In het kroon: bijna nergens ter wereld is de dichtheid van oude ker- boek ‘Kloosters in Friesland’ staat dan ook als flaptekst: “Geen ken zo hoog als hier! provincie is zo gevormd door de kloosters als Friesland, en ner- 6 gens is die erfenis ook weer zo uit het landschap en de herin- 7 nering uitgewist”. Hier en daar aan de dijk vind je nog oude huizen die gedeeltelijk gebouwd zijn met kloostermoppen. Een groot deel van de kerkenbouw kwam door de bloei van het monastiekeKloosterleven leven in de elfde’ en twaalfde eeuw. In Noordoost Het is dus aan ons om deze weer op te zoeken en opnieuw in Friesland stonden kloosters in o.a. Dokkum (voor 1175), Morra het licht te zetten! (voor 1240) en Niawier (voor 1215). Het belangrijkste was ech- Middeleeuwse kerken Veel van deze in kerken zijnNoordoost te bezoeken via Tsjerkepaad. FrieslandZie www.tsjerkepaad.nl , Voorstraat 3. Nicolaaskerk. BdYYZg\Vi Blije EVZhZch L^Zgjb CZh DdhiZgc^_`Zg` A^dZhhZch IZgcVVgY 6c_jb BdggV =Vcijb]j^oZc =dalZgY C^Vl^Zg LVVmZch =Vcijb BZihaVl^Zg 7a^_Z 7gVci\jb ?djhl^Zg ;djY\jb LZihZch 6Vahjb =Z\ZWZ^cijb 7dgcl^gY ;ZglZgi Ddhigjb :Z A^X]iVVgY :c\l^Zgjb LZhiZgc^_ih_Zg` GVVgY 9d``jb <^ccjb BVggjb 9VcijbVldjYZ ?Vccjb HnWgVcYV]j^h L}chlZgi 9g^Zhjb =Vaajb 7jgYVVgY G^chjbV\ZZhi LdjiZghldjYZ LZhiZg\ZZhi 9VbldjYZ" BjgbZgldjYZ DjYldjYZ @daajb , Tsjerkepaed 1. 7gdZ`hiZgldjYZ Ig^ZbZc oorspronkelijk gewijd aan Maria. @daajbZgolVV\ Bornwird KZZc`addhiZg Hervormde kerk, GddY`Zg` De kerk is eigendom van de Stichting Alde Fryske Tsjerken. kerk. Mockamawei 4. St. Catharinakerk. Aalsum, , Ids Wiersmastraat, 4,Weg Hervormde 4. Bonifatiuskerk. 8 Als u de kerk wilt bezoeken kunt u de koster bellen (0519-292936) Brantgum 9 , Tsjerkepaed 2. Sint Michaëlskerk. Anjum Damwoude-Murmerwoude Patroonheilige onzeker/omstreden. Dantumawoude, Doniaweg 76. Hervormde kerk, oorspronkelijk gewijd aan Benedictus. Engwierum, Tsjerkepaed . Protestantse kerk. Dokkum, Markt 2. Grote of St. Martinuskerk. Ferwert, Kerkpad 1. St. Martinuskerk. 10 Driesum, Van Sytzamaweg 8. Hervormde kerk. Ee, Omgong 1. Hervormde kerk Patroonheilige onzeker/omstreden. Foudgum, Piet Paaltjenspad 1. Mariakerk. Patroonheilige onzeker/omstreden. Ginnum, Harstawei 7. Hervormde kerk. De kerk is eigendom van de Stichting Alde Fryske Tsjerken. 11 Hantum, Tsjerkestrjitte 3. Hervormde kerk, oorspronkelijk gewijd aan Martinus. Jannum, Kerkstraat 4. Kerkmuseum. Informatie: 0519 - 33 93 42 Hantumhuizen, Wierumerwei 2. Sint Annatsjerke. Patroonheilige onzeker/omstreden. Jouswier, Bergsmawei 3. Hervormde kerk, oorspronkelijk gewijd aan Petrus. De kerk is eigendom van de Stichting Alde Fryske Tsjerken. Hegebeintum, Hoge Tsjerkewei 2. Protestantse kerk. Zie http://www.hegebeintum.info. De kerk is eigendom van de Stichting 12 Alde Fryske Tsjerken. Lichtaard, Noardermieddijk 3. De kerk is eigendom van de Stichting Alde Fryske Tsjerken. Lioessens, Doarpstrjitte 50. Holwerd, Tsjerkestrjitte 11. Willibrorduskerk. Hervormde kerk, patroonheilige onzeker/omstreden. 13 Metslawier, Tsjerkebuorren 7. Hervormde kerk. Morra, Tsjerkestrjitte 12. St. Johanneskerk. Oosternijkerk, Buorren 14. Hervormde kerk, oorspronkelijk gewijd aan Cecilia. Nes, Wâlddijk