Yurtdışında Gerçekleştirdiği B&SA İşlemleri / M&A Processes Performed by Turkish Companies Abroad During the Period 2012 - 2013

2014 Business Review 05 ORJ 6/17/14 4:59 PM Page 1

C M Y CM MY CY CMY K

Composite 2012 - 2013 Döneminde Türk Şirketlerinin Yurtdışında Gerçekleştirdiği B&SA İşlemleri / M&A Processes Performed by Turkish Companies Abroad During the Period 2012 - 2013

Stake Deal Value # Acquirer Target Target Origin Sector Acquired (%) (US$ million) 2012 1 Abdi İbrahim Global Pharm Kazakhstan Pharmaceuticals 60% N/D 2 Alterra International 211 N. Ervay USA Real Estate 100% N/D 3 Anadolu Efes Efes Kazakhstan Kazakhstan Food & Beverage 28% N/D 4 ANT Holding Aldridge Minerals Inc. Canada Mining 30% 11 5 APS Ambalaj MEL Makedoniki Etaireia Hartou Greece Manufacturing 100% N/D Kosovo Electricity Distribution and 6 Çalık Holding ; Limak Holding Kosovo Energy 100% 33 Supply 7 Çalışkan Kömür Adriaoil S.p.A. Italy Petrochemicals 100% N/D 8 Cevahir Holding Land Plot in Sopiste Municipality Macedonia Real Estate 0% 2 9 Coca-Cola İçecek Al Waha Iraq Manufacturing 85% 134 10 Crescent Capital 60 MW Solar Energy Power Plant Bulgaria Energy 33% N/D Restaurants & 11 D.ream Azumi Group UK 50% N/D Hospitality Cape Town Iron and Steel Works 12 DHT Africa South Africa Manufacturing 100% N/D (Pty) Ltd. 13 Doğuş Holding Marina Dalmacija Croatia Infrastructure 100% N/D 14 Doğuş Holding Marina Borik Croatia Infrastructure 100% N/D 15 Doğuş Holding Flisvos Marina Greece Infrastructure 50% N/D 16 Doğuş Holding Capri Palace Hotel & Spa Italy Tourism 51% N/D 17 Eczacibasi-Monrol Nükleer Ürünler Capintec, Inc. USA Healthcare 100% 9 Logistics & 18 Ekol Lojistik Komora Ukraine 53% N/D Transportation 19 Enka Inşaat Moskva-Krasnye Kholmy Russia Real Estate 20% 91 Logistics & 20 Erenler Group Logistics Center UK 100% N/D Transportation 21 Euro Yatırım Menkul Değerler Gries & Heissel Bankiers AG Germany Financial Services 100% N/D 22 Genel Energy The Miran Block Iraq Energy 49% N/D 23 Genel Energy The Miran Block Iraq Energy 26% 450 24 Genel Energy Bina Bawi Exploration Block Iraq Energy 21% 240 25 Genel Energy Chia Surkh Exploration Block Iraq Energy 60% 68 26 Genel Energy Phoenicia Energy Company Limited Malta Energy 75% N/D 27 Genel Energy Barrus Petroleum Services Limited UK Energy 100% 28 28 Güriş İnşaat Zakhidno-Krymska WPP Ukraine Energy 50% N/D 29 Koç Holding The Surf Club USA Tourism 100% 116 30 MNG Holding NRH Bergen AS Norway Services 100% N/D 31 NETA Yatırım Menkul Değerler NFD Aureus Invest Croatia Financial Services 49% N/D 32 Orhan Holding Fuzhou Rocket Enterprises China Manufacturing 51% N/D Internet & Mobile 33 Peak Games Kammelna Games Saudi Arabia 100% N/D Services Logistics & 34 Pegasus Airlines Air Manas Kyrgyzstan 49% N/D Transportation 35 Private Investor (Gürsel Tanrıöğer) InterNacion Hotel Serbia Tourism 100% 2 2012 - 2013 Döneminde Türk Şirketlerinin Yurtdışında Gerçekleştirdiği B&SA İşlemleri / M&A Processes Performed by Turkish Companies Abroad During the Period 2012 - 2013

Stake Deal Value # Acquirer Target Target Origin Sector Acquired (%) (US$ million) 2012 36 Recydia A.Ş. Neales Waste Management UK Services 100% 15 37 Şişecam Saint-Gobain Glass Egypt Egypt Manufacturing 16% N/D 38 Spektra Jeotek Forage Mercier Inc Canada Services 100% N/D 39 Standard Profil KAUFIL Sealing Technologies Spain Manufacturing 100% N/D 40 Sütaş Süt Ürünleri Swedmilk Macedonia Macedonia Food & Beverage 100% N/D Agriculture & 41 Sütaş Süt Ürünleri Euroland Macedonia 100% 6 Breeding Restaurants & 42 Tab Gıda Burger King's China Operations China 100% N/D Hospitality Oetiker Limited's Compressed Air 43 Tamsan Bağlantı Elemanları Switzerland Manufacturing 100% N/D Coupling Business 44 Taşyapı İnşaat Ercan Aiport (20 year concession) North Cyprus Infrastructure 100% N/D 45 Teck Madencilik Pilot Gold Inc. Canada Mining N/D 8 46 Tosçelik Profil ve Sac Endüstrisi Zeljezara Niksic Montenegro Manufacturing 100% 20 47 TPAO Sandıklı Block Iraq Energy 25% N/D 48 Trakya Cam Sanayii Glass Corp S.A. Romania Manufacturing 90% 5 Automotive Glass Alliance Rus 49 Trakya Cam Sanayii Russia Manufacturing 70% 18 Trading ZAO 50 Turkiye Halk Bankasi Ziraat Bank A.D. Skopje Macedonia Financial Services 100% N/D 51 Ziylan Ayakkabı 3A Antonini S.p.A. (Lumberjack) Italy Manufacturing 100% N/D 2013 1 212 Capital Partners Solvoyo Co. USA Technology 20% 1 2 Altınmarka Former Wool Processing Facility Bulgaria Manufacturing 100% N/D Carbostent & Implantable Devices 3 Alvimedica Medical Devices Italy Healthcare 100% N/D S.p.a 4 Anadolu Cam Sanayii LLC Ruscam Kuban Russia Manufacturing 40% 14 5 Anadolu Efes CJSC Efes Brewery Russia Food & Beverage 9% 43 Internet & Mobile 6 Aslanoba Capital anymeeting USA N/D 1 Services 7 AVOD Kurutulmuş Gıda Sundown Foods USA Food & Beverage 100% 21 8 Borsa Istanbul Montenegro Stock Exchange Montenegro Financial Services 24% N/D Natuzzi's Furniture Production 9 Boydak Group Brazil Manufacturing 100% N/D Operations in Brazil 10 Boyhan Gıda Linden Nut Company USA Food & Beverage 100% N/D 11 Bozlu Holding DDD-Diagnostic A/S Denmark Healthcare 50% N/D 12 Coca-Cola İçecek Al Waha Iraq Manufacturing 15% 26 13 Diga Companies Group Svea Slovenia Manufacturing 62% 3 14 Doğuş Holding ACI Group Croatia Infrastructure 7% N/D Internet & Mobile 15 Doğuş Holding REIDIN UAE 30% N/D Services 16 Doğuş Holding K&G MedMarinas S.A. Greece Infrastructure 68% N/D

Mart- Haziran 2014 / İAÜ Busines Review 01 2012 - 2013 Döneminde Türk Şirketlerinin Yurtdışında Gerçekleştirdiği B&SA İşlemleri / M&A Processes Performed by Turkish Companies Abroad During the Period 2012 - 2013

Stake Deal Value # Acquirer Target Target Origin Sector Acquired (%) (US$ million) 2013 17 Doğuş Holding Astir Palace Greece Real Estate N/D 598 Restaurants & 18 Domino's Pizza Turkey Domino's Pizza Russia Operations Russia 100% N/D Hospitality 19 Ece Holding ISVEA s.r.l. Italy Manufacturing 100% N/D Bon Accord & St. Nicholas 20 Esas Holding UK Real Estate 48% N/D Shopping Malls 21 Esas Holding Summit House Office Building UK Real Estate 100% N/D 22 Esas Holding Freshney Place Shopping Centre UK Real Estate 25% N/D 23 Esas Holding Eastgate Shopping Centre UK Real Estate 25% N/D 24 Esas Holding Coopers Square Shopping Centre UK Real Estate 25% N/D 25 Global Liman İşletmeleri Port of Bar Montenegro Infrastructure 62% 39 26 Global Liman İşletmeleri Creuers del Port de Barcelona Spain Infrastructure 43% N/D 27 Gülaylar Group Gem Tower USA Real Estate N/D 10 Mercedes Benz's Hydraulic Steering 28 Hema Endüstri Germany Manufacturing 100% N/D Systems Production Facility Mitsubishi Heavy Industries 29 Hidromek Thailand Manufacturing 100% N/D (Motor Grader Business) 30 HSS Otomotiv Vibracoustic CV Air Springs Germany Manufacturing 50% N/D 31 Kalenobel Ambalaj Big Drum (Packaging Operations) Spain Manufacturing 100% N/D 32 Kentkart Global Elektronik Apeks Solution Technology Serbia Technology 55% N/D 33 Kürüm Holding 4 Hydro Electrical Power Plants Albania Energy 100% 147 Port of Durres 34 Kürüm Holding Albania Infrastructure 77% 31 (35 Year Concession) 35 Lokman Hekim Engürüsağ Sağlık Engürüsağ Erbil Genel Ticaret Iraq Healthcare 25% 3 Hydraulic Steering Systems 36 Orhan Holding Mexico Manufacturing 100% N/D Production Facility of Nexteer 37 OYAK Group Chemson Polymer-Additive AG Austria Petrochemicals 100% N/D San Clemente Island; 38 Permak Makina Italy Tourism 100% 197 San Clemente Palace Resort Chemicals Production Facilitiy of 39 Polisan Holding Greece Petrochemicals 100% 12 Artenius Hellas 40 Private investor Bourgas Shipyards Bulgaria Shipbuilding 100% 162 Internet & Mobile 41 Private Investor (Evren Üçok) propertyfinder.ae UAE N/D N/D Services 42 Rixos Hotels Fluela Hotel Switzerland Tourism 100% N/D 43 RMK-Merrill Stevens Properties Merrill-Stevens Dry Dock Co. USA Services 100% 8 44 Seramiksan Rondine S.p.A. Italy Manufacturing 50% N/D 45 Şişecam Fritz Holding Germany Manufacturing 100% N/D Truva Dairy Food Production 46 Sütaş Süt Ürünleri Romania Food & Beverage 100% 13 Facility 47 Toksöz Holding Pernigotti s.p.a. Italy Food & Beverage 100% N/D 48 Toksöz Holding Zumos Palma Spain Food & Beverage 100% N/D 49 Trakya Cam Sanayii TRSG Autoglass Holding BV Russia Manufacturing 30% 8 50 Trakya Cam Sanayii HNG Float Glass Limited India Manufacturing 50% 62 51 U.N Ro-Ro İşletmeleri Samer Seaports & Terminals Srl Italy Services 60% N/D ICAL spa 52 Vestel Elektronik Italy Manufacturing 100% N/D (Dikom, @Dikom brands) Internet & Mobile 53 yemeksepeti.com Click Delivery Greece N/D 4 Services Russia 54 Yıldırım Holding Chrome Division of Mechel Mining 100% 425 Kazakhstan 55 Yıldız Holding DeMet's Candy Company USA Food & Beverage 100% 221 Deloitte: Turkish Outbound M&A Review 2012-2013 Outbound M&A Review 2012-2013 Turkish Deloitte:

02 İAÜ Busines Review / Mart-Haziran 2014 BR 05 ILANLAR 6/12/14 2:15 PM Page 2

C M Y CM MY CY CMY K

Composite Mart / Haziran 2014

İçindekiler / Contents

12 Gazi Erçel Uluslararası Likidite ve Türkiye / International Liquidity and Turkey Yurt Dışında Yatırım Yapan Türk Şirketleri / Turkish Outbound Acquisitions

Özcan ERtuna Yurt Dışında Yatırım Yapan Türk Şirketleri/ Turkish Outbound Acquisitions 18

Melih Uğraş Erol Türk Şirketlerinin Yurt Dışında Yatırım Yapması : Yasal Çerçeve/ 28 Outbound Acquisitions of Turkish Companies: Legal Frame

Zeynep İltüzer: Arçelik’in Global Oyuncular 40 Arasına Girme Planları: Defy Satınalması / Plans of Arçelik to Become a Global Player: Purchase of Defy

04 İAÜ Busines Review / Mart-Haziran 2014 March / June 2014

Alev Dilek Aydın Ülker’in Globalleşme Girişimleri / Globalization Attempts of Ülker 46

Ahmet Hakan Özkan 62 Gübretaş’ın Iran’daki Yatırımları / Investments of Gübretaş in Iran Begüm Samur Teraman Anadolu Gurubu Yurtdışında Hızla Büyüyor / Anadolu Groups is Rapidly Growing Abroad 68

Hulusi Berik 76 Hulusi Berik: Melek Yatırımcılık / Angel Investments Durmuş Dündar ve Raif Bakova Beş Kriz: İkisi Ulusal, Biri Küresel ve İkisi Bölgesel / Five CrisesTwo National, One Global and Two Regional 84 Mehmet Ali Kaya Türk Vergi Mevzuatında Transfer Fiyatlandırması / 88 Transfer Pricing in the Turkish Tax Legislation

Oya Demir İnsana ve Geleceğe Dokunmak: Üç Zirve Üç Kent/ Touching the People and the Future: Three Summits Three Cities 100 Süreyya Yiğit 106 Kazakistan’ın Ekonomik Kalkınma Girişimleri / Economic Development Attempts of Kazakhstan Fatma Orhan Tahralı Belçika’daki Türk Diasporası’nın Medya ile Etkileşimi / 116 The Interaction with the Media of the Turkish Diaspora in Belgium Bir işte iki kişi When two men DAİMA in a business anlaşıyorlarsa ALWAYS onlardan biri agree one of them is gereksizdir. unnecessary.

William Wrigley Jr.

Mart-Haziran 2014 / İAÜ Busines Review 05 Spotlight Mart / Haziran 2014

Metin Ger, Alev Katrinli ve Hasan Saygın Üniversitelerin Performans Sıralanmasına Yönelik Alternatif Bir Yaklaşım / 128 An Alternative Approach to the Performance Ranking of the Universities Özel Rapor / Special Report Deloitte 2013 Birleşme ve Satınalmalar Raporu: Yabancı Yatırımcılar Frene Bastı / 140 2013 Merger and Acquisition Report: Foreign Investors Have Stepped on the Brake

Tartışma / Discussion Ateş USLU 19 Yüzyılda Alışverişin Mekansal Örgütlenmesi / 148 Spatial Organization of Shopping in the 19th Century Kitaplar / Books Lojistik Yönetimi / Logistics Management Ömer Baybars Tek & İlkay Karaduman 164 Türkiye’deki Amerika / America in Turkey Sait Yılmaz Vatan Uğrunda Yahut Yıldız Mahkemesi / For the Sake of the Motherland or the Yıldız Court İsmail Hakkı Paşa

Son Sayfa / Last Page Trevor FIndlay 168 06 İAÜ Busines Review / Mart-Haziran 2014 Mütevelli Heyet Başkanı’ndan From The Chairman Of Board Of Trustees

Türk Markaları Turkish Yurt Dışına Brands Set Açılıyor Off for Abroad AÜ Business Review Dergisi, yeni sayısında he IAU periodical Business Review has “Yurt dışında yatırım yapan Türk şirket- handled the topic “Abroad Investing İ leri” konusunu ele aldı. Son yıllarda, Türk T Turkish Companies” in its new issue. şirketlerinin global yatırımlara başlama ve It is a fact that the demands of Turkish com- markalarını global pazara taşıma konusunda- panies to start with global investments and to ki taleplerinin, dikkat çekici şekilde arttığı bir carry their brands to the global market have gerçektir. Özellikle son beş yılda, Türk marka- increased significantly during the recent years. ları giyimden elektroniğe birçok sektörde yurt- Turkish brands in many sectors from clothing dışında ciddi yatırımlara imza atmış ve ABD, to electronics have set their signature under Avrupa ve Asya pazarlarında farklılıklar gös- serious investments abroad particularly dur- tererek var olmayı başarmışlardır. Bu nedenle ing the last five years and achieved to exist in Türk şirketlerinin yurt dışına açılma politika- the US, European and Asian markets by differ- larının ve globalleşme yolunda attıkları adım- entiating themselves. That’s why it is of great ların incelenmesi, hem yerel hem de yabancı importance for both domestic and foreign in- yatırımcılar için ciddi önem arz etmektedir. vestors to examine the policies of Turkish com- Türkiye gerek ulusal başarıya ulaşmış yer- panies regarding setting off for abroad and the li firmaları, gerekse yükselen ticaret hacmi ile steps they made on the path for globalization. ciddi bir potansiyel taşımaktadır. Türkiye’nin Turkey bears a serious potential by both its güçlü tarihi, jeopolitik durumu ve 75 milyonluk national successful companies and its increasing nüfusu ile bu potansiyelin gelecek nesillerle trade volume. Our believe in that Turkey will car- daha da ileriye taşınacağı yönündeki inancımız ry this potential further forward with the future sonsuzdur. generations thanks to its strong history, geopo- litical location and population of 75 Million people.

Sevgi ve Saygılarımla, Sincerely Dr. Mustafa AYDIN Mütevelli Heyet Başkanı Dr. Mustafa AYDIN President Board Of Trustees

Mart-Haziran 2014 / İAÜ Busines Review 07 BR 05 ILANLAR 6/12/14 2:15 PM Page 1

C M Y CM MY CY CMY K

Composite Bizden From Us

Türk Markaları Turkish Brands Globalleşiyor are Globalizing

ünümüzde, teknolojik gelişmeler- t present have the increase of the com- le desteklenen iletişim araçlarının ve munication tools and media supported G mecralarının çoğalması, internet saye- A by technological developments, the pos- sinde tek bir dokunuşla uluslararası firmaların sibility to access the products and services of ürün ve hizmetlerine erişebilme imkanı, tüke- international company by a single click via the tici isteklerinin ve taleplerinin globalleşerek Internet resulted in the globalization and that the benzerlik göstermesine ve ürünlerin ömürleri- customer requests and demands show similari- nin büyük ölçüde azalmasına sebep olmuştur. ties and a significant decrease of the lifetime of Birçok yıldır globalleşen ve artan müşteri ta- the products. After the US, European and Middle- leplerinin keyfini çıkaran ABD, Avrupa ve Orta Eastern companies, which have enjoyed the glo- Doğu şirketlerinden sonra birçok Türk şirketi balizing and increasing customer demands for de yurt dışı pazarlarına açılmaya başlamıştır. many years, have now many Turkish companies Ciddi rekabet şartlarında, gerek yerel pazar- started to set off for abroad markets, too. Turkish daki başarılarından destek alan gerekse Tür- companies, which come to the foreground in seri- kiye’nin köklü tarihi ve kültürü ile farklılaşa- ous competition conditions by both being backed rak ön plana çıkan Türk şirketleri, yurt dışında by their successes in the domestic markets and önemli başarılara imza atmaktadır. differentiating themselves with the rooted his- Şirketlerin büyüme ihtiyacını karşılayan tory and culture of Turkey, are setting their sig- globalleşme faaliyetleri, aynı zamanda şirket- nature under important successes abroad. lerin ve makro seviyede ülke ekonomilerinin Alev KATRİNLİ The globalization activities, which meet the ayakta kalmasını sağlayan önemli faktörler- growth needs of the companies, are at the same dendir. Bu nedenle, dergimizin bu sayısında time among the most important factors which Türk ekonomisinin kalkınması yolundaki mi- ensure the survival of the companies and at henk taşlarından biri olan yurt dışına açılan macro level of the country economies. Therefore Türk şirketlerini konu edindik. Dergide, yerel we handled in this issue of our publication the pazardaki lider konumları ile yurtdışına açı- Turkish companies which have set off for abroad, lan birçok markaya ilişkin analizlerin yanı sıra, one of the touchstones on the development path Türkiye’nin genel yatırım haritasının çıkarıl- of the Turkish economy. Along with the analy- masına da yardımcı olacak bilgilere yer verildi. sis regarding many brands which have set off for Farklı konuların farklı bakış açılarıyla har- abroad with their leading position in the market, manlandığı dergimizin tüm okuyucularımıza also information to support the establishment of faydalı olması dileğiyle. the general investment map of Turkey is included into the publication, too. We hope that all our readers will benefit from publication, where different issues are blended with different perspectives. SİZ DE BİZİMLE PAYLAŞIN

İMTİYAZ SAHİBİ İstanbul Aydın Üniversitesi adına OKUR NOTLARI Mustafa Aydın İstanbul Aydın Üniversitesi YAZI İŞLERİ YAYIN KURULU Business Review’ de YAZI İŞLERİ MÜDÜRÜ Özcan Ertuna Nurgün Komşuoğlu Yılmaz Alev Katrinli okuduğunuz yazılarla ilgili Hasan Saygın Sorumlu YAZI İŞLERİ her türlü düşüncenizi veya A. Metin Ger MÜDÜRÜ Gazi Erçel eklemek istediklerinizi Nigar Çelik Tevfik Altınok bizimle paylaşın, yazıların YARDIMCI EDİTÖRLER Attila Sezgin geliştirilmesine katkı sağlayın. S. Begüm Samur Teraman Kemal Kurtuluş Ahmet Hakan Özkan Mustafa Dilber [email protected]

Teknik GÖRSEL YÖNETMEN Nabi Sarıbaş BİLGİ HAVUZU SAYFA DÜZENİ/GRAFİKER Akademik çalışmalarınızda Arif İbiş ulaştığınız sonuçları MATBAA/BASKI bizlerle ve diğer G.M . Matbaacılık ve Ticaret A.Ş. 100 Yıl Mahalllesi Matbaacılar Sitesi, 1. Cadde, No: 88 okuyucularımızla paylaşmak Bağcılar / İSTANBUL ve geri dönüş almak mı Tel: 0212 629 00 24 istiyorsunuz, İAÜBR bu

fırsatı size sunuyor, YÖNETİM ADRESİ İstanbul Aydın Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Beşyol Mah. İnönü Cad. 38 Florya-İSTANBUL. Tel: 0212 444 1 428 Fax: 0212 411 62 35 İŞ DÜNYASINA NOTLAR www. [email protected] İAUBR iş dünyası ile Üç aylık, yaygın süreli yayın akademik dünya arasında bir ISSN: 2147-7620 köprü görevi oluşturuyor.

OKURA NOT Yeni fikirlerinizi hayata Yazılarda ifade edilen görüşler İstanbul Aydın Üniversitesi’nin değil, yazarların kişisel fikirleridir. taşımak ve bu fikirlerinizden

COPYRIGHT iş dünyasını haberdar etmek Copyright © 2013 İstanbul Aydın Üniversitesi. Tüm hakları saklıdır. için bize yazın. İAÜ Business Review İstanbul Aydın Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi İşletme ve İngilizce İşletme bölümleri tarafından yayınlanmaktadır. İAÜ Business Review’in tüm içeriğinin telif hakları İstanbul Aydın IAU Business Review Üniversitesi’ne aittir. Bu içeriğin tamamı veya bir kısmı, her ne koşul altında olursa olsun, İstanbul Aydın Üniversitesi’nin yazılı izni olmadan kullanılamaz.

10 İAÜ Busines Review / Mart-Haziran 2014 CONCESSIONAIRE Mustafa Aydın on behalf of YOU TOO SHARE Istanbul Aydın University EDITORIAL OFFICE EDITORIAL BOARD WITH US EDITOR IN CHIEF Özcan Ertuna Alev Katrinli Nurgün Komşuoğlu Yılmaz Hasan Saygın EDITOR IN CHIEF A. Metin Ger READER NOTES Nigar Çelik Gazi Erçel Share with us all kinds of Tevfik Altınok ASSISTANT EDITORS Attila Sezgin your ideas about what S. Begüm Samur Teraman Kemal Kurtuluş you read in the magazine Ahmet Hakan Özkan Mustafa Dilber Business Review published TechnIcal by Istanbul Aydın University VISUAL DIRECTOR and any idea that you want Nabi Sarıbaş to add and contribute to PAGE LAY-OUT/ GRAPHIC DESIGNER developing the content Arif İbiş of the articles. PRINTING [email protected] G.M. Matbaacılık ve Ticaret A.Ş. 100 Yıl Mahalllesi Matbaacılar Sitesi, 1. Cadde, No: 88 Bağcılar / İSTANBUL Tel: 0212 629 00 24 KNOWLEDGE POOL

ADo you want to share ADDRESS the results that you have İstanbul Aydın Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi reached in your academic Beşyol Mah. İnönü Cad. 38 Florya-İSTANBUL. Tel: 0212 444 1 428 studies with us and our Fax: 0212 411 62 35 readers and to receive a www. [email protected] return? IAUBR offers this Üç aylık, yaygın süreli yayın opportunity to you, ISSN: 2147-7620 NOTE TO THE READER The ideas expressed in the articles are not the ideas of Istanbul Aydın University but the personal ideas of the authors. NOTES TO THE COPYRIGHT BUSINESS WORLD Copyright (a) 2013 Istanbul Aydın University All rights reserved IAUBR forms a bridge İAÜ Business Review is published by departments of Business Administration and Business Administration in English of the faculty of the economic and between the business world administrative sciences of Istanbul Aydın University. All the copyrights on the content of Business Review belong to the Istanbul Aydın University. The and academic world. Write whole or part of that content can not be used without the approval of Istanbul Aydın University under any conditions whatsoever. to us for carrying your ideas NOTICE over to the society and Editorial Board of IAU Business Review does not accept any responsibility inform the business world arising from the translation of its articles in the English edition that is done by the English Preparatory School of Istanbul Aydin University. No person about your ideas. involved in writing,editing,producing or delivering the Turkish edition shall be liable and liability is excluded to the fullest extent permitted by the law for any direct and/or indirect contingencies arising out of English translation of IAU Business Review's materials and information.

Mart-Haziran 2014 / İAÜ Busines Review 11 Ekonomik Panorama Uluslararası Likidite ve Türkiye International Liquidity and Turkey

Türkiye ekonomisi, ne yazıktır ki, The Turkish economy has uluslararası likiditeye gereksinim unfortunately a structure which duyan ve bu likiditeyi bulamayınca needs international liquidity and is ciddi sorunlarla karşılaşan bir confronted with serious problems yapıya sahiptir. when it cannot find this liquidity.

12 İAÜ Busines Review / Mart-Haziran 2014 Economic Panorama

u yıla gerek dünya ekonomileri gerekse oth the world economies and Turkey Türkiye ekonomisi güç koşullarda baş- have started this year under challeng- Bladı. Dünya ekonomileri 2008 yılında gir- B ing conditions. The world economies dikleri kriz şokunu hala hafifletemediler. Sorun- couldn’t mitigate yet the shock of the crisis ları ortada duruyor. Geleceğe baktıklarında gri they entered into in 2008. The problems are still alanların yoğunluğu herkesin dikkatini çekiyor. on the fence. The intensity of the grey spaces IMF’nin 2014 yılı bahar toplantıları nedeniy- attracts the attention of everyone when they le yayınladığı son “Dünya Görünümü Raporu” look towards the future. The “World Economic bu algıyı güçlendiriyor. Büyümede bir canlan- Outlook”, issued by the IMF within the frame of ma olsa bile bunun ülkeler arasında eşit dağıl- the spring meetings in 2014, strengthens this maması, enflasyonun beklenenden de düşük perception. Even if there should be vitalization düzeylerde sürmesi sonucu deflasyon riskinin Gazi Erçel in the growth, that this isn’t distributed equally artması, gelişen ülkelerde finansal oynaklığın İAÜ Öğretim among the countries, the increase of the de- yükselmesi, faiz oranlarında olası bir yukarı ha- Görevlisi, flation risk due to that the inflation continues reketin olumsuz yansımaları ve Çin’deki büyü- Merkez Bankası Eski at lower levels than expected, the increase of menin yavaşlaması bize dünya ekonomilerinde Başkanı the financial volatility in developing countries, risklerin ne derecede arttığına işaret ediyor. the negative reflections of a possible upward Türkiye ekonomisi ise üç yönden kuşatma al- Lecturer at Istanbul movement of the interest rates and the decel- tında. Birincisi dünyadaki olumsuz konjonktür, Aydin University, eration of the growth in China indicates us how ikincisi iç tasarruf açığından kaynaklanan cari Former Governor far the risks increased in the world economies. işlemler açığı ve bunun finansmanı, üçüncü- of the Central Bank And the Turkish economy is encompassed sü ise seçimler nedeniyle gerilen politik ortam. of the Republic of from three directions. The first is the negative Tüm bunlar belirsizliği ve giderek düşük oran- Turkey conjuncture, the second is the current accounts da büyümeyi beraberinde getiriyor. Bunlardan deficit due to the internal saving deficit and its’ birincisi üzerinde durmak istiyorum. Diğer ikisi financing, and the third is the tensioned politi- ise çok söylenen, yazılan ve fakat iyileştirilmesi cal atmosphere due to the elections. All these için gerekli adımların ne yazık ki atılamadığı ko- bring along the uncertainty and a growth with nuları içeriyor. Bu da bizim kaderimiz herhalde. a gradually decreased rate. I want to put emphasize on the first among these. The other two Uluslararası Likiditenin include subjects, about which many things are Türkiye için Önemi being said, written, but the necessary steps for Türkiye ekonomisi ne yazıktır ki uluslararası their improvement are unfortunately not made. likiditeye gereksinim duyan ve bu likiditeyi bula- And this is probably our destiny. mayınca da ciddi sorunlarla karşılaşan bir yapıya sahiptir. Grafikten de izleneceği gibi bir çeyrek The Importance of asra yakın sürede Türkiye ekonomisi dört kez International Liquidity for Turkey finansal kriz ile karşılaşmıştır. Bunlar 1994, 1998, The Turkish economy has unfortunately a 2001 ve 2008 yıllarında gözlenmiştir. İki kriz biz- structure which needs international liquidity den (1994 ve 2001), diğer ikisi ise (1998 Asya ve and is confronted with serious problems when 2008 Lehman) dışarıdan kaynaklanmıştır. it cannot find this liquidity. . As to be seen from Bunların ortak noktası dışarıdan gelen kay- the graphic has the Turkish economy faced 4 nağın önce bollaşması sonucu ekonominin hızla times a financial crisis during a period of quar- büyüme ivmesine girmesi, likidite azalınca da ter-century. These are observed in 1994, 1998, krizlerle karşı karşıya kalmasıdır. Dış kaynak 2001 and 2008. Two crisis (1994 and 2001) were azalışı iki şekilde olabilmektedir. Birincisi risk- sourced at us, and the other two (1998 Asia and leri gören dış finans kuruluşları taze para ver- 2008 Lehman) external. mezler. Bunun adı “Ani Duruş”dur. (Sudden Their common point of these is that the Stop). Diğeri ise daha önce açtıkları kredileri economy enters into a rapid growth trend due vadeleri gelince yenilemezler. (Rollover Risk). O to that the sources coming from abroad be- zaman da dışa bağımlı ülkelerin büyümeleri bir come first plentiful, and that it is confronted anda durur, negatif çizgiyi aşar. Türkiye bu ev- with a crisis when the liquidity decreases. The

Mart-Haziran 2014 / İAÜ Busines Review 13 Ekonomik Panorama

decrease of the external sources can incur in two ways. The first is that the finance institutions, which see the risks, don’t give any fresh money. This is the so called “Sudden Stop”. And the other is that they don’t renew the settle- ments of the credits they had provided previ- ously (Rollover Risk). And thus the growth of the abroad dependant countries stops suddenly and exceeds the negative line. Turkey has experienced this phases during all four financial crisis. Türkiye önümüzdeki aylarda yine We should remind that this phenomenon belirsizliklerin yoğun olduğu bir döneme is not only specific to us. The growth of the developing countries increases and they live in girecektir. Siyasi gerginliklerin yanısıra bir prosperity for a definite period whenever the türlü düşürülemeyen cari işlemler açığı liquidity becomes plentiful in the world. Then ve büyüyen dış finansman gereksinimi they get in a bind when the liquidity withdraws. kendini ekonomik aktivitenin azalışı Their growth decreases. şeklinde gösterecektir. Think about the crisis in Asia. The generated shock when the foreign capital flows di- releri dört finansal krizinde de yaşamıştır. rected to the “Rising Sun” Asia as of the mid of Bu olgunun sadece bize özgü olmadığını da the 1990s was withdrawn suddenly as a result hatırlatalım. Dünyada likidite ne zaman bollaş- of the later recognition of the vulnerability of sa gelişen ülkelerin büyümesi artıyor, belirli bir these countries has constituted the source of süre refah içinde yaşıyorlar. Daha sonra likidite the Asian financial crisis. Later the attacks on çekilince dara düşüyorlar. Büyümeleri azalıyor. September 11th 2001 and the money coined by Asya krizini düşünün. 1990’lı yılların orta- the Federal Reserve Bank in order to eliminate sından itibaren “Yükselen Güneş” Asya’ya yö- the uncertainty atmosphere due to that and to nelen dış sermaye akımları, bu ülkelerin yapısal vitalize the US economy have brought along kırılganlıklarının daha sonra anlaşılması sonu- the global shock in 2008. Now is this money cu bir anda geri çekilince, yaratılan şok Asya waiting to be withdrawn. Now you can forecast finansal krizinin kaynağını teşkil etmiştir. Daha the result. sonra 11 Eylül 2001 saldırıları ve bunun yarattığı I was invited to a meeting of the US Federal belirsizlik ortamını yok edip ABD ekonomisini Reserve Bank in New York by the end of March. canlandırmaya yönelen ABD Merkez Banka- We have consulted as a small group on the fi- sı’nın bastığı para, 2008 yılında global sarsıntıyı nancial crises in developing countries. The ma- beraberinde getirmiştir. Şimdi ise bu para çekil- jority of the meeting participants were persons meyi bekliyor. Sonucu buyurun siz tahmin edin. who had experienced the financial crises dur- Mart ayı sonunda ABD’de New York Merkez ing the last 30 years. The general opinion con- Bankası’nın bir toplantısına davet edildim. Kü- centrated on that this issue was much talked çük bir gurup olarak gelişen ülkelerdeki finan- about and how now the crises possible to incur sal krizler konusunda görüş alış verişinde bu- in the future could be decreased. The fact that lunduk. Toplantıya katılanların bir çoğu geçmiş the countries will determine their fate them- 30 yılda finansal krizleri yaşamış kişilerdi. Genel selves in emphasized once more. kanı bu konunun çok konuşulduğu, şimdi ise William Dudley, the President and CEO of ileride ortaya çıkabilecek kriz risklerinin nasıl the Federal Reserve Bank of New York, has azaltılabileceği noktasında yoğunlaştı. Ülkele- held a speech during the meeting with the topic rin kendi kaderlerini kendileri çizeceği gerçeği “Developing Countries and the Monetary Policy bir kez daha vurgulandı. of the USA” (*). We should not forget that the Toplantıda New York Fed Başkanı ve CEO’su presidents of the Federal Reserve Bank of New William Dudley, “Gelişen Ülkeler ve ABD’nin Para York have a very important position and weight

14 İAÜ Busines Review / Mart-Haziran 2014 Economic Panorama

Politikası” (*) konulu bir konuşma yaptı. New in the monetary system of the USA. Beside this, York Fed Başkanları’nın ABD parasal sisteminde also the Vice-President of the Federal Reserve çok önemli yeri ve ağırlığı olduğunu unutma- Bank of New York, Stanley Fisher, attended yalım. Ayrıca o toplantıda ABD Merkez Bankası that meeting. Başkan Yardımcısı Stanley Fisher de vardı. Dudley briefly said: Our monetary policy is Dudley özetle şunu söyledi: Diğer ülkenin inward oriented as it is the case for the other merkez bankası gibi bizim para politikamız da country. We care on the US economy. But we içeri dönüktür. Biz ABD ekonomisine bakarız. take the global effects of the monetary policy Ancak uyguladığımız para politikasının küre- we implement into consideration, too. Look- sel etkilerini de aklımızda tutarız. Gelişmekte ing at the countries with developing markets, olan piyasalara sahip ülkelere baktığımızda we see that they are in a better situation com- onların çoğunluğunun geçmişe kıyasla daha pared with the past. Countries which have im- iyi durumda olduğunu görüyoruz. Son 15 yılda plemented reforms and learned a lesson from reformlarını yapan ve geçirdikleri zor dö- the hard periods they have experienced nemlerden ders alan ülkeler bizim during the last 15 years will feel the likiditeyi azaltmamız ve faizleri effects lesser when we decrease Bu ülkeler krizlerde stres arttırmamız durumunda bu- the liquidity and increase the yaratan sabit kur rejimi nun etkilerini daha hafif hisse- interest rates. For as much as; uygulamamaktadırlar. deceklerdir. Zira; These countries don’t apply the fixed exchange rate regime likely to cause s tress during crises.

Mali disiplinleri Döviz rezervleri güçlenmiştir. yüksektir. Their financial discipline They have high foreign is strengthened. Bankaların sermaye yapıları ve currency reserves. denetimleri iyileştirilmiştir. The capital structure and audits of the banks are improved.

Para politikaları düşük enflasyon oranlarını İç ve dış borç gerçekleştirmeye uygundur. düzeyleri düşüktür. Their monetary policies are Their internal and suitable for realizing low external debt levels inflation rates. are low.

Mart-Haziran 2014 / İAÜ Busines Review 15 Ekonomik Panorama

ABD otoriteleri tüm bu nedenlerle gelişen Turkey will enter US authorities believe due to all these reasons ülkelerin istisnaları hariç ileride uygulamayı dü- again a period that, except exemptions of the developing coun- şündükleri para politikası nedeniyle likidite da- with intensive tries, countries with developing markets will not ralması ve faiz oranlarının artmasından gelişen uncertainties in be harmed that much by the liquidity shrinkage piyasalara sahip ülkelerin fazla zarar görmeye- and the increase of the interest rates due to the ceğine inanmaktadır. the upcoming monetary policy the intend to apply in the future. months. Beside Türkiye’nin Durumu political tensions Turkey’s Situation Türkiye yukarıda sayılan birçok kıstasa will the current Turkey complies with many of the criterions uymaktadır. Döviz kuru sabit değildir. Döviz accounts deficit, indicated above. The exchange rate is not fixed. rezervleri diğer ülkelere kıyasla düşük olsa da which couldn’t Its foreign currency reserves are sufficient even yeterlidir. İç ve dış borç düzeyleri gerek sanayi- if low compared with other countries. Its’ inter- leşmiş gerekse gelişen piyasalara sahip ülkele- be decreased nal and external debt levels are low compared re kıyasla düşüktür. Mali disiplin ve bankacılık somehow, and with both industrialized countries and developing sektörü olumlu tablo çizmektedir. Para politi- the increasing countries. The financial discipline and the bank- kası kafa karıştırsa bile enflasyonu yıllık yüzde external ing sector present a positive table. Even if the 10’un altında tutabilmektedir. financing need monetary policy is confusing, it is able to keep the Bu bize global düzeyde ortaya çıkabilecek show itself as inflation below 10 percent.This indicates us that olumsuzluklardan geçmişteki kadar derinden we will not be affected such deep as in the past etkilenmeyeceğimizi işaret etmektedir. Biz fi- a decrease of by possible to incur negativities at global level. nansal krizi döviz fiyatının bir anda fırlaması the economic When we perceive financial crises as a sudden in- şeklinde anlarsak böyle bir durumu bekleme- activity. crease of the foreign currency price, such a situa- mek gerekir. Artık krizler kendilerini ekonomik tion shouldn’t be expected. Now the crises show durgunlukta yani büyüme hızının düşmesi şek- themselves as an economic recession, meaning linde gösteriyorlar. İşsizliğin artışı ve üretimin the decrease of the growth speed. The increase of düşmesi ve satışların azalması birçok yan etkiyi the unemployment and decrease of the produc- de beraberinde getiriyor. tion and decrease of the sales bring along many

16 İAÜ Busines Review / Mart-Haziran 2014 Economic Panorama

Ancak böyle bir ortamda finans piyasaları side effects. But in such an environment reveal daha önceleri pek dikkate almadıkları ya da göz the finance markets prior not much regarded or ardı ettikleri kırılganlıkları güçlü şekilde ortaya omitted vulnerabilities in a strong manner. The çıkarırlar. Piyasaların acıması yoktur. Risklerini markets don’t have mercy. They consider their ve karlarını düşünürler. Olumsuzluklarda risk risks and profits. Their risk perception increases algılamaları daha şiddetlenir. Yapıları böyledir. more along with negativities. That’s their struc- Türkiye önümüzdeki aylarda yine belirsiz- ture. Turkey will enter again a period with inten- liklerin yoğun olduğu bir döneme girecektir. sive uncertainties in the upcoming months. Be- Cumhurbaşkanlığı seçimleri ve politik gergin- side presidency elections and political tensions liklerin yanında bir türlü düşürülemeyen cari will the current accounts deficit, which couldn’t işlemler açığı ve büyüyen dış finansman gerek- be decreased somehow, and the increasing ex- sinimi, dış konjonktürün de etkisi ile kendini ternal financing need show themselves as a de- ekonomik aktivitenin azalışı şeklinde göstere- crease of the economic activity. The forecasts are cektir. Tahminler bu yöndedir. in this direction That what needs to be done is Şimdi yapılması gereken iş kırılganlık nok- to determine the economic vulnerability points talarını iyi belirleyip yapısal önlemler almaktan well and to take structural measures. The world geçmektedir. Uluslararası likiditenin daraldığı economies have experienced crises in ever pe- her dönemde dünya ekonomileri krizler yaşa- riod where the international liquidity shrunk. It is mıştır. Bu krizleri hafif atlatmak ülkelerin elin- up to the countries to overcome these crises light. dedir. Kaderleri söylemlerinde değil alacakları Their fate will not be shaped according to their önlemlere göre şekillenecektir. statements, but to the measures they will take.

(*) William C. Dudley, U.S. Monetary Policy and Emerging Market (*) William C. Dudley, U.S. Monetary Policy and Emerging Market Economies, Remarks at the Roundtable Discussion in Honor of Ter- Economies, Remarks at the Roundtable Discussion in Honor of Ter- rence Checki: Three Decades of Crises: What Have We Learned?, rence Checki: Three Decades of Crises: What Have We Learned?, Federal Reserve Bank of New York, New York City, March 27, 2014. Federal Reserve Bank of New York, New York City, March 27, 2014.

Mart-Haziran 2014 / İAÜ Busines Review 17 Yurtdışı Yatırımları

Yurt Dışında Yatırım Yapan Türk Şirketleri

Turkish Outbound Acquisitions

Tüm olumsuz koşullara karşın, Türk Turkish companies have shifted up the şirketleri , 2012-2013 döneminde, gear regarding their M&A transactions Özcan Ertuna yurt dışında yaptıkları B&SA Prof. Dr., İAÜ abroad during the period 2012-2013 işlemlerinde vites büyüttü. though all negative conditions. Giriş Introduction B&SA işlemleri açısından 2012-2013 dönemin- The Turkish economy is confronted with two de Türkiye ekonomisi iki zıt gelişmeyle yüz contrary developments during the period 2012- yüze kalmıştır: 2013 with regards to M&A transactions:

18 İAÜ Busines Review / Mart-Haziran 2014 Outbound Acquisitions

Bu yazıda önce 2012- 2013 dönemine deği- First the period 2012-2013 will be handled in nilecek, daha sonra bir genel değerlendirmeye this article and then a general evaluation will be gidilecektir. Deloitte’ın “Turkish Outbound M&A made. According to the “Turkish Outbound M&A Review 2012-2013” raporuna göre bu dönemde Review 2012-2013” of Deloitte have Turkish com- gelişmiş ülkelerdeki göreli olarak düşük varlık panies, which deemed the relative low asset pric- fiyatlarını fırsat bilen Türk firmaları yurtdışın- es in the developed countries during this period, da 106 işlemle yaklaşık 6.5 milyar dolarlık B&SA realized M&A transactions with a value of 6.5 Bil- işlemi gerçekleştirmişlerdir. Aslında, belki, bu lion US Dollars by 106 transactions. Actually, may rakamı çok abartmamak gerek. 6.5 milyar dolar be that this figure shouldn’t be exaggerated that Vodafon’un Telsim’i almak için, tek bir işlem için, much. 6.5 Billion US Dollars equal to the amount ödediği miktara eşittir. Ama bu miktar üzerinde paid by Vodafone at a single transaction in order önemle durmamızın nedeni Türk şirketlerinin to buy Telsim. But the reason why we attach at- artık uluslararası piyasalarda yatırım yapma çe- tention to this amount is due to that Turkish com- kingenliğini üzerlerinden atmak yolunda önemli panies have covered an important distance in bir mesafenin alınmış olmasından kaynaklanıyor. terms of shaking off their shyness with regards to investments in international markets. 2012-2013 Dönemi Türk şirketlerinin bu dönemde yurt dışında The Period 2012-2013 gerçekleştirdiği en büyük 10 B&SA işlemi tablo The greatest 10 M&A transactions performed by (1) de özetlenmiştir. Turkish companies are summarized in the table (1).

Tablo (1): 2012-2013 Döneminde Türk Şirketlerinin Yurt Dışındaki En Büyük 10 B&SA İşlemi Table (1): The Greatest 10 M&A Transactions of Turkish Companies Abroad During the Period 2012-2013 Yıl / Avcı Şirket / Hedef Şirket / Ülke / Pay (%) / Bedel (Milyon $) / Year Hunting Company Target Company Country Share (%) Value (Million $) 2013 Doğuş Holding Astir Palace Yunanistan ? 598 2012 Genel Enerji The Miran Block Irak 26 450 2013 Yıldırım Holding Mechel’in Krom Bölümü Rusya/ Kazakistan 100 425 2012 Genel Enerji Bina Bawi Exploration Block Irak 21 240 2013 Yıldız Holding DeMet’s Candy Co. A.B.D 100 221 San Clemente Island /San Clemente 2013 Permak Makine İtalya 100 197 Palace Resort 2013 Özel Yatırımcı Bourgas Tersanesi Bulgaristan 100 162 2013 Kürüm Holding 4 Hidroelektrik Santralı Arnavutluk 100 147 2012 Coca Cola İçecek Al Waha Irak 85 134 2012 Fort Sermaye Yönetimi The Surf Club A.B.D. 100 116

Mart-Haziran 2014 / İAÜ Busines Review 19 Yurtdışı Yatırımları

Bu tabloda ilk sırada bulunan Doğuş Holding Doğuş Holding, being at the first place in this aynı dönemde Astir Palace’ın yanısıra Hırvatis- table, has purchased during the same along with tan’daki Dalmacija (% 100) ve Borik (% 100) ile Astir Palace the marinas Dalmacija (100%) and Yunanistan’daki Fisvos (% 50) marinalarını satın Borik (100%) in Croatia and Fisvos (50%) in Greece. almıştır. Doğuş ayrıca İtalya’da Capri Palace Ho- Beside this has Doğuş purchased the Capri Pal- tel & Spa’sını (% 51) da alarak yurt dışındaki tu- ace Hotel & Spa (51%) in Italy and added a new rizm yatırımlarına yeni bir boyut kazandırmıştır. dimension to its tourism investments abroad. It is Tablo’da 2. ve 4. sırada yer alan Genel Ener- to be seen in the table that Genel Enerji, occupy- ji’nin The Miran Block’un % 26 sına 450 milyon ing the 2nd and 4th place, has paid 450 Million US dolar ödediği görülmektedir. Ancak Genel Enerji Dollars for 26% of The Miran Block. But Genel En- bu % 26 lık paydan önce The Miran Block’un % erji had purchased 49% of The Miran Block prior 49 unu açıklanmayan bir bedelle satın almıştı. % to this share of 26% for an undeclared price. It is 26 sına 450 milyon dolar ödenen bu petrol ara- to be expected that 49% of this oil exploration ma alanının % 49 unun maliyetinin de herhalde field, where 450 Million US Dollars is paid for 26% 800 milyon dolar civarında olması beklenir. Bu of it, would have cost around 800 Million US Dol- miktar açıklansaydı Genel Enerji bu işlemiyle lars. Genel Enerji would be placed at the 1st posi- Tablo (1)’in ilk sırasına yerleşecekti. Genel Enerji tion in Table (1) when this amount would be de- bu enerji yatırımının dışında Irak’ta Bina Bawi clared. Except this energy investment has Genel Exploration Block’un % 21 ini 240 milyon dolara, Enerji taken the first place with regards to energy Chia Surkh Exploration Block’un % 60 ını 68 mil- investments abroad by purchasing 21% of Bina yon dolara, Malta’daki Phoenica Energy Com- Bawi Exploration Block in Iraq for 240 Million US pany’nin % 75 ini açıklanmayan bir bedelle ve Dollars, 60% of the Chia Surkh Exploration Block İngiltere’deki Barrus Petroleum Services Ltd.’in for 68 Million US Dollars, 75% of the Phoenica En- tamamını 28 milyon dolara alarak enerji sektö- ergy Company in Malta for an undeclared price, ründeki dış yatırımlarda ilk sıraya oturmuştur. the whole of the Barrus Petroleum Services Ltd.

20 İAÜ Busines Review / Mart-Haziran 2014 Outbound Acquisitions

Türk şirketlerinin yurt dışındaki 14 of the M&A transactions of the B&SA işlemlerinden 14 tanesi Turkish companies abroad are above 200 milyon doların üzerinde. En 200 Million US Dollar. The greatest büyük işlem: 1.9 milyar $. transaction has a value of 1.9 Billion US $.

2013 yılında Pegasus’un çok başarılı bir şe- In England for 28 Million US Dollars. kilde halka açılmasıyla büyük bir ivme kazanan Esas Holding, which gained a great momen- Esas Holding bu dönemde yurt dışındaki gayri- tum by the successful going public of Pegasus menkul yatırımlarına da hız vermiştir: Esas Hol- in 2013, has accelerated its real-estate invest- ding tamamı İngiltere’de olan Bon Accord & St. ments abroad during this period: Esas Hold- Nicholas Shopping Malls’ın % 48 ini, Summit Hou- ing has purchased 48% of the Bon Accord & St. se Office Building’in % 100 ünü, Freshney Place Nicholas Shopping Malls, 100% of the Summit Shopping Centre’nin % 25 ini, Eastgate Shopping House Office Building, 25% of the Freshney Place Centre’nin % 25 ini, Cooper’s Square Shopping Shopping Centre, 25% of the Eastgate Shopping Centre’nin de % 25 ini satın almıştır. Bu alımların Centre, 25% Cooper’s Square Shopping Centre, hiç birinin işlem bedeli açıklanmamıştır. Türk şir- which are all located in England. The abroad ketlerinin 2012-2013 dönemi yurt dışı yatırımları investments of the Turkish companies can be satırbaşlarıyla bu şekilde özetlenebilir. Şimdi ola- summarized like this in indents. Let’s now look ya daha geniş bir zaman dilimi içinde bakalım. at the case within a broader time frame.

Genel Durum: Türk Şirketlerinin Yurt General Situation: Large Company Dışındaki Büyük Şirket Alımları Acquisitions of Turkish Companies Abroad Türk şirketlerinin yurt dışında gerçekleştir- The M&A activities performed by Turkish com- diği işlem değeri 200 milyon doların üzerindeki panies abroad with a transaction value above 200 B&SA faaliyetleri Tablo (2) de özetlenmiştir: Million US Dollars are summarized in the table (2):

Tablo (2): Türk Şirketlerinin Yurt Dışındaki 200 milyon doların üzerindeki B&SA İşlemleri Table (2): M&A Transactions of Turkish Companies Abroad with a Value Above 200 Million US Dollar

Yıl / Avcı Şirket / Hedef Şirket / Ülke / Pay (%) / Bedel (Milyon $) / Year Hunting Company Target Company Country Share (%) Value (Million $) 2011 Anadolu Efes SABMiller Rusya/Ukrayna Rusya/Ukrayna 100 1900.0 2007 Yıldız Holding Godiva Chocolatier Belçika 100 850.0 2013 Doğuş Holding Astir Palace Yunanistan ? 598.0 2008 Gübretaş Razi Petrokimya İran 83.7 532.0 2010 Yıldırım Holding CMA CGM Lojistik Fransa 20 500.0 2008 Turkcell Belarus Telekom Belarus 80 500.0 2012 Genel Enerji The Miran Block Irak 26 450.0 2013 Yıldırım Holding Mechel’in Krom Bölümü Rusya / Kazakistan 100 425.0 2007 Hürriyet Trader Media East Rusya 67.3 336.5 2011 Arçelik Defy Appliances G. Africa 100 323.7 2011 Yıldırım Holding Malta Freeport Malta 50 285.5 2010 Türk Telekom Invitel Macaristan 100 269.7 2012 Genel Enerji Bina Bawi Exploration Block Irak 21 240 2013 Yıldız Holding DeMet’s Candy Co. A.B.D 100 221

Mart-Haziran 2014 / İAÜ Busines Review 21 Yurtdışı Yatırımları

Bu tablonun ilk sırasında yer alan Anado- The whole of the transaction with a value of lu Efes’in SAB Miller’in Rusya ve Ukrayna’daki 1.9 Billion US Dollars of Anadolu Efes, with which tüm varlıklarını bünyesine kattığı 1.9 milyar it has added all assets of SAB Miller in Russia and dolarlıki işlem tümüyle hisse takası yoluyla Ukraine to its entity, is realized by the means gerçekleşmiştir. Anadolu Efes SABMiller’in bu of share exchange. Anadolu Efes has delivered operasyonlarının % 100 ü karşılığı Türkiye’deki against 100% of these operations of SAB Miller ana şirketinin hisselerinin % 24’ünü SABMil- 24% of the shares of its main company in Turkey ler’e vermiştir. Anadolu Efes tüm eski Sovyet to SAB Miller. Anadolu Efes has a wide invest- ülkelerinde ve Orta Doğu’da bira ve Coca Cola ment network by its beer and Coca Cola bot- şişeleme tesisleriyle geniş bir yatırım ağına sa- tling facilities in all former Soviet countries and hiptir. Gurup SABMiller hamlesinden sonra or- the Middle-East. The group has purchased after tağı olduğu Coca Cola İçecek şirketi aracılığıyla the SAB Miller move 84% of the Al Waha bottling Irak’taki Al Waha şişeleme şirketinin % 85 ini company in Iraq for 134 Million US Dollars via the de 134 milyon dolara satın almıştır. Coca Cola Beverage company it is a partner of. Gıda sanayiinde yurt dışı yatırımlarında en The greatest two ventures abroad in the büyük iki girişim Yıldız Holding’den: 2007 yı- food sector are made by Yıldız Holding: the Ül- lında Godiva’yı 850 milyon dolara alan Ülker ker Group, having purchased Godiva in 2007 for Gurubu 2013 yılında da ABD’ndeki DeMet’s 850 Million US Dollars, has purchased in 2013 the Candy Company’i 221 milyon dolara alarak bu DeMet’s Candy Company in the USA for 221 Mil- dev pazarda hem bir üretim tesisine hem de bir lion US Dollars and got thus both a manu- dağıtım ağına sahip olmuştur. Gıda da küre- facturing plant and a distribution net- selleşme yolunda gayret gösteren bir gurup ta work in this huge market. Another bu alanda yeni bir oyuncu olan Toksöz Guru- group, which shows endeavors bu. 2012 yılında Sagra’yı 77 milyon dolara on the globalization path in alan ilaç sektörünün önemli bir kuru- the food sector, is the Tok- luşu olan bu gurup gıda işine girin- söz Group, a new player in ce gözünü yurtdışına da dikti. this field. This group, an im- Toksöz İtalya’nın doğal portant organization of the meyve suyu şir- pharmaceutical industry, keti Zumos which has purchased in Palma’nın 2012 Sağra for v e

22 İAÜ Busines Review / Mart-Haziran 2014 Outbound Acquisitions

İtalyan çikolata şirketi Pernigotti’nin tamamını satın aldı. Finans kesiminde T. İş Bankası’nın Rus- ya’da Commercial Bank Sofia’yı, T. Halk Ban- kası’nın Makedonya’da IK Banka’yı, T. Garanti Bankası’nın Romanya’da Leasemart Holding’i, Çalık Holding’in Arnavutluk’ta Banka Kompe- tare Tregtare’yi, Bank Pozitif’in Kazakistan’da Demir Kazakhstan Bank’ı ve Süzer Gurubu- nun Hırvatistan’da Banka Bord’u satın alması bu kuruluşların çalışma alanlarını yurt dışına da taşıma açısından oldukça önemli girişim- lerdir. Bu arada Borsa İstanbul’un Karadağ’da Montenegro Stock Exchange’in % 24 ünü, Euro Yatırım Menkul Değerler’in Almanya’da Gries & Heissel Bankiers AG’nin tamamını ve NETA Yatırım Menkul Değerler’in Hırvatistan’da NFD Aureus Invest’in % 49 unu alması da önemli ge- lişmeler arasındadır. Telekommünikasyon alanında ilk yurt dışı yatırımı Telsim 1999 yılında Kıbrıs’ta yapmıştı. 77 Million US Dollars, has set its eyes on abroad Bunu Türkcell’in Kıbrıs’a KKTCell ile girmesi iz- after it has entered into the food sector, too. Tok- ledi. Turkcell’in girişimleri bununla kalmadı. Ser- söz has purchased the whole of the Italian natural mayesinin % 42 sine sahip olduğu Fintur aracılı- fruit juice company Zumos Palma and the Italian ğıyla Gürcistan’da Geocell’den, Azerbaycan’da da chocolate company Pernigotti. In the finance sec- Azercell’den pay aldı. Turkcell ayrıca , 2005 yılın- tor is that T. İş Bankası has purchased the Com- da Ukrayna’da kurulan Astelit-life şirketine % 55 mercial Bank Sofia in Russia, T. Halk Bankası has oranında ortak olmuş ve bu ortaklık sayesinde purchased the IK Banka in Macedonia, T. Garanti Ukrayna ve Belarus’ta mobil telefon pazarlama- Bankası has purchased the Leasemart Holding in sı işine girmiştir. Turkcell ayrıca Kazakistan’da Romania, Çalık Holding has purchased the Banka KCell, Moldova’da Moldcell adıyla hizmet ver- Kompetare Tregtare in Albania, Bank Pozitif has mektedir. Turkcell’in Avrupa pazarına girmesi purchased the Demir Kazakhstan Bank in Ka- 2011 yılını bulmuştur. Bu tarihte sermayesinin zakhstan and the Süzer Group has purchased the tamamına sahip olduğu Turkcell Europe şirketi Banka Bordin Croatia are rather important ven- Almanya’da kurulmuş olup, bu şirket Alman- tures in terms of carrying their activity fields to ya’da sanal operatörlük hizmeti vermektedir. abroad. By the way is that Stock Exchange Istan- Türk Telekom'un yurt dışında ilk yatırımı bul has purchased 24% of the Montenegro Stock Çalık'la birlikte Arnavutluk'ta Albtelecom'u al- Exchange in Montenegro, Euro Yatırım Menkul masıyla gerçekleşmiş, bu satın almayı bir dizi Değerler has purchased the whole of the Gries girişim izlemiştir. Bunların arasında en önemli- & Heissel Bankiers AG in Germany and NETA si Türk Telekom'un 2007 yılında Macaristan'da Yatırım Menkul Değerler has purchased 49% of Invitel'in % 100 ünü 270 milyon dolara almalıdır. NFD Aureus Invest in Croatia are among the im- Invitel'in ismi daha sonra Türk Telekom Inter- portant developments, too. national (TTI) olarak değiştirilmiştir. TTI, şu anda, The first abroad investment in the telecom- Türk Telekom'un diğer yurt dışı şirket alımlarını munication area was performed in 1999 by Telsim gerçekleştiren merkez haline dönüşmüştür. in Cyprus. This is followed by that Türkcell entered İmalat sanayiinde yurt dışındaki en aktif the Cypriot market with KKTCell. The ventures of oyuncu Arçelik'tir. Arçelik Rusya, Çin ve Ro- Türkcell didn’t remain limited by this. It has pur- manya'daki şirket alımlarından sonra 2011 chased shares of Geocell in Georgia, Azercell in yılında G. Afrika'nın en büyük şirketlerinden Azerbaijan via Fintur of which 42% of the capital Defy'nin tamamını alarak Asya ve Avrupa'dan is owned by it. Beside this has Türkcell become

Mart-Haziran 2014 / İAÜ Busines Review 23 Yurtdışı Yatırımları

sonra Afrika'ya da yayılmıştır. 2014 Arçelik için Küreselleşme a partner of the company Astelit-life founded in yurt dışındaki yatırımları açısından çok önemli konusunda 2005 in Ukraine by 55% and entered thanks to bir yıl olabilir. Zira Avrupa'nın en önemli beyaz this partnership into the mobile phone market- eşya üreticilerinden olan Indesit Company'de en aktif ing business in Ukraine and Belarus. In addition Merloni ailesine ait olan % 44.2 lik şirketi kon- şirketlerden provides Türkcell services in Kazakhstan under trol edici hisseyi Arçelik'in alması güçlü bir ola- biri de, the name KCell and Moldcell in Moldavia. Türk- sılık. Teklif verildi. Bu girişim gerçekleşirse Koç cell’s entrance into the European market lasted Holding orijinal markaları olan Arçelik ve Beko kamuoyunca until 2011. At this date, it has founded the Turkcell ile yurt dışında satın aldıkları Arctic, Grunding pek Europe company in Germany, of which the total ve Defy markalarının yanına Indesit'i ekleye- tanınmayan, capital is owned by it and this company provides rek küreselleşme yolunda çok önemli bir adım virtual operator services in Germany. atmış olacak. Yıldırım The first abroad investment of Türk Telekom Oyak Akdeniz Kimya'yı aldıktan sonra yurt Holding. is realized by the purchase of Albtelecom in Alba- dışında da benzer yatırımlara yöneldi. Avus- nia together with Çalık, and this investment is fol- turya'nın Chemson tesislerinin sahibi olan lowed by a series of ventures. The most important Luxemburg firması Chemson Polymer Additi- among these is that Türk Telekom has purchased ve'i 2013 yılında alan Oyak bu yılın başında da in 2007 10% of Invitel in Hungary for 270 Million ABD şirketi olan Galata Chemicals'ı 150 milyon US Dollars. The name Invitel is changed later to dolara bünyesine kattı. Türk Telekom International (TTI). TTI is presently Küreselleşme konusunda en hızlı guruplar- converted to the centre which performs the other dan biri de Yıldırım Holding. Kamuoyunda pek abroad company purchases of Türk Telekom. bilinmeyen bu gurup 2010 yılında Fransa'nın The mopst active player in the manufacturing dev lojistik kuruluşu CMA CGM Lojistik'in % industry is Arçelik. After the company purchases

24 İAÜ Busines Review / Mart-Haziran 2014 Outbound Acquisitions

20 sini 500 milyon dolara, 2011 yılında da Mal- One of the in Russia, China and Romania, it has purchased the ta Freeport'unun % 50 sini 285.5 milyon dolara whole of Defy in 2011, one of the largest companies alarak adını duyurmuştu. Yıldırım Holding 2013 most active of South Africa, and spread also in Africa after Asia yılında da Rus madencilik şirketi Mechel'in companies and Europe. 2014 can be a very important tear with krom biriminin tamamını 425 milyon dolara in terms of regards to the abroad investment of Arçelik. Yet, satın aldı. Böylece Yıldırım Holding'in Türk şir- globalization it is highly possible that Arçelik will purchase the ketlerinin en büyük B&SA işlemleri arasında 3 controlling share of 44.2% of Indesit Company, one firması oldu. Bu 3 yatırım için ödenen toplam is Yıldırım of the most important white goods manufactur- miktar 1.2 milyar doları geçti. Holding, not ers of Europe, which is held by the Merloni Family. Son işlemle Yıldırım Holding Kazakis- much known The offer is presented. Koç Holding will have made tan'daki Veskhod Madencilk Tesisi ile Rus- by the public. an important step towards globalization by adding ya'daki Tikhvin Ferroalyaj Tesisinin sahibi Indesit to its original brands Arçelik and Beko and oldu. Eti Krom'un da sahibi olan Yıldırım Hol- the brands Arctic, Grundig and Defy it has pur- ding bu yeni yatırımıyla bu alanda Euroasian chased when this venture should be realized. Natural Resources Corporation'dan sonra dün- After having purchased Akdeniz Kimya, Oyak yanın ikinci büyük şirketi konumuna yükseldi. has steered for similar investments abroad, too. Gurup, ayrıca, İsveç'teki Vargön Alloys AB'nin Oyak, which has purchased the Luxembourgish de sahibi. Belçika'daki bir deniz aracı kiralama company Chemson Polymer Additive, the owner şirketi olan Sealease'de de gurubun % 75 payı of the Chemson plants in Austria, in 2013, has var. added at the beginning of this year Galata Chemi- Yurt dışındaki bir önemli yatırım da Gübra- cals, a US company, for 150 Million US Dollars to its taş'ın Iran'da 2008 yılında % 84 ünü 532 milyon entity. One of the fastest companies with regards dolara aldığı Razi Petrokimya şirketi. Bu ara- to globalization is Yıldırım Holding. This group, not da Eczacıbaşı ve Şişe Cam'ın imalat sanayiin- much know by the public, has hit the headlines by de, Hürriyet'in medya kesiminde yurt dışında purchasing 20% of the giant French logistic com- önemli adımlar attığını belirtmek gereklidir. pany CMA CGM Logistics for 500 Million US Dollars in 2010 and 50% of Malta Freeport for 285 Million US Dollars in 2011. Yıldırım Holding has purchased the whole of the chrome section of the Russian mining company Mechel for 425 Million US Dollars in 2013. Yıldırım Holding has got thus 3 companies among the greatest M&A transactions of Turk- ish companies. The total amount paid for these 3 investments has exceeded 1.2 Billion US Dollars. Yıldırım Holding became the owner of the Vesk- hod Mining Facility in Kazakhstan and the Tikhvin Ferroalyaj Facility in Russia with the last transaction. Yıldırım Holding, which is the owner of Eti Krom, became with this investment the second largest company of the world after the Euroasian Natural Resources Corporation in this field. Beside this is the group the owner of the Vargön Alloys AB in Sweden. And the group holds 75% of Sealease, a sea vehicle leasing company in Belgium. Another important abroad investment is the Razi Petrochemistry company in Iran, of which 84% is purchased by Gübrataş in 2008 for 532 Mil- lion US Dollars. By the way, it needs to be mentioned that Eczacıbaşı and Şişe Cam have made important steps abroad in the manufacturing industry, and Hürriyet in the media sector.

Mart-Haziran 2014 / İAÜ Busines Review 25 Yurtdışı Yatırımları

Diğer Yurt Dışı Girişimler Other Abroad Ventures Türk şirketlerinin yurt dışında geniş ölçüde There are further three fields of activities in faaliyette bulunduğu, ancak tanım gereği B&SA which Turkish companies engage but are not işlemleri arasında yer almayan üç faaliyet alanı among the M&A transactions according to the daha bulunmaktadır: definition:

Bu girişim alanlarından ilk ikisi kamuoyun- The first two of these venture fields are well da çok iyi bilinmektedir. Ancak çok bilinmeyen known by the public. But the not much know üçüncüsü, yurt dışında arazi alma/ kiralama, third one, purchasing/leasing land abroad, is çok hızlı gelişmekte ve inanılmaz boyutlara developing rapidly and achieving incredible di- ulaşmaktadır. Bu konuya iki cümleyle de olsa mensions. I wanted to mention this issue even değinmek istedim. if with only two sentences.

Son Söz Epilogue

Bir takım Türk şirketleri son yıllarda Some Turkish companies have set off in yurt dışında şirket avına çıktılar. Çok ba- the recent years for company hunt abroad. şarılı da oldular. Çok cesaretli de hareket And they were very successful. And they ettiler. Siyasi entegrasyon ümitlerinin handled very brave. They have shifted up politikacılar tarafından suya düşürüldü- the gear even in a period where their hopes ğü bir dönemde bile bu girişimlerinde for a political integration were knocked into vites artırdılar. Bu yazıda bu girişimlerin a cocked hat by the politicians. We have ad- önemli olanlarına değindik. Aslında bu dressed the important ones of these ven- girişimlerin her biri ayrı bir yazı ve araş- tures. In fact, each of these is a subject for a tırma konusu. separate article and study.

26 İAÜ Busines Review / Mart-Haziran 2014

Yurtdışı Yatırımları

Yerli Yatırımcının Yurtdışı Şirket Satın Alması ve Yatırımı Konusunda Hukuki Değerlendirmeler

Legal Evaluations on Outbound Company Acquisition and Investment by Domestic Investors

Also companies active in Turkey are Türkiye’de faaliyet gösteren şirketler de, adding some commercial facilities globalleşme sonucu, yurtdışındaki and brands abroad to their entity as a bazı ticari işletmeleri ve markaları result of the globalization. bünyelerine katmaktadır.

28 İAÜ Busines Review / Mart-Haziran 2014 Outbound Acquisitions

Giris Introduction Globalleşme ile birlikte ticari işletmele- Along with the globalization can the growth rin büyüme amaçları ticari isletmelerin diger Melih Uğraş EROL, objectives of commercial establishments reveal bir ülkeye ait isletmelerce veya girişimcilerce İAÜ, Öğretim itself as the acquisition of commercial estab- satın alınmaları şeklinde kendini gösterebil- Görevlisi lishments by establishments or entrepreneurs mektedir. Türkiye’de faaliyet gösteren ticari from another country. Accordingly, also com- IAU, Lecturer isletmeler de bu dogrultuda globallesme ile mercial establishments active in Turkey add birlikte yurtdısı menseli bir çok ticari isletmeyi many abroad originated commercial establish- veya markayı bünyelerine katmaktadırlar. ments or brands to their entity with regards to Özellikle son bes yıl içerisinde Türkiye Cum- globalization. Commercial facilities originated in huriyeti menseli ticari isletmeler Avrupa basta the Republic of Turkey have chosen particular- olmak üzere komsu ülkeleri hedefleyerek bü- ly during the last five years the way to grow by yüme yolunu seçmistirler. Türk girisimciler targeting, lead by Europe, neighbouring coun- için Almanya, Fransa ve İtalya en çekici ülkeler tries. Whilst Germany, France and Italy seem to olarak görünürken diger yan- be the most attractive countries dan Rusya, Gürcistan, Romanya for Turkish entrepreneurs, are on ve Ukrayna yatırımcıların en the other hand Russia, Georgia, sık tercih ettigi ülkeler olmak- Romania and Ukraine the most tadır.1 Diger yandan bazı ülke- preferred countries by the inves- lerdeki özellestirme faaliyetleri tors. On the other side have the de Türk yatırımcıların dikkatini privatization activities in some yurtdısındaki ticari isletmelere countries directed the attention yönlendirmistir. İşte tüm bu olu- of Turkish investors to abroad şumların paralelinde yatırımcı- commercial establishments. ların yakından bilmesi gereken There are in parallel to all these bir çok hukuki mesel mev- developments many legal issues cuttur. Yerli ticari isletmelerin that need to be known well by the yurtdısındaki ticari isletmeleri investors. The issue regarding the satın almaları konusu birçok hu- acquisition of abroad commercial kuki meseleyi içinde barındıran establishments by domestic es- bir konudur. Yasal mevzuatların tablishments is an issue which çerçevesinde Türkiye Cumhuri- includes many legal issues. It is yeti bünyesinde faaliyetini sür- greatly useful to look at some is- düren bir ticari isletmenin veya sues which need to be paid atten- girişimcinin yurtdısına açılma- tion to by a commercial entity or dan evvel dikkat etmesi gere- entrepreneur, which conducts its ken ve hukuki olarak sorunlar activities in the Republic of Tur- yasamaması açısından bilmesi şart olan bazı key within the legal legislations, and in order to konulara göz atmakta büyük yarar vardır. avoid legal problems.

Genel Bilgi ve Prosedür General Information and Procedure Esasında yatırımcılar kendi ülkeleri dısında In fact, prior to making investments in a bir ülkede yatırım yapmadan önce sözü geçen country except their country investors take ülkedeki bazı faktörlerin güvence altına alınmış care on that some factors are assured in the olmasını gözetirler.2 İte bu faktörlerden biri de country in question.2 And as one of these fac- ‘hukuk ve yargı düzeninin güvenirliligi’3 olarak tors can be assessed as as the “reliability of degerlendirilebilir. Ülkemiz iç hukukundaki bazı the legal and juridical order’3. It will be useful to düzenlemelere deginmeden evvel bazı baslıklara clarify some headings prior to addressing some açıklık getirmek faydalı olacaktır. Öncelikle, Türk regulations of the national law of our country. yatırımcıların yurtdısına açılmadan önce yatırım Primarily, that Turkish investors make use of yapacakları ülkede hukuki faaliyette bulunan a consulting company or person active in the

Mart-Haziran 2014 / İAÜ Busines Review 29 Yurtdışı Yatırımları

juridical field in the country they aim to invest in prior to setting off for abroad will the most rational method. That Turkish entrepreneurs request legal support from consultants who are particularly active in the field of audits is a useful method with regards to obtaining the necessary knowledge regarding the legislation of the country they are in. This legal support, which the entrepreneurs intending to set off for abroad will obtain, is important with regards to the assessment of the general laws and regulations, e.g. like the commercial code, private laws, e.g. like the legislation regarding related to credit contracts, and if any, the regulation related to public law. The entrepreneurs, intending to set off for abroad, will handle by knowing the risks and liabilities in the country in question by the data they will obtain by this support. Turkish entrepreneurs will have the legal and financial information related to commercial establishments abroad by the reports to be issued to them as a result of this consultancy. On the other side is a further benefit of this information is that they will know the financial value of the commercial establishments they will add to their entity. Along with the legal benefit, the entrepreneurs will find the possibility bir danısmanlık firmasından veya kişisinden to negotiate on the amounts based on the esti- faydalanması en akılcı yöntem olacaktır. Türk Türk mated value. When the negotiation stage should girisimcilerin özellikle denetim isi ile mesgul olan girişimcilerin be completed and an agreement is achieved, danışmanlardan hukuki destek talep etmeleri özellikle then necessary permits according to the legis- bulundukları ülke mevzuatı ile ilgili gerekli bilgi- denetim işi ile lation of the abroad country need to be obtained leri edinmeleri konusunda faydalı bir yöntemdir. meşgul olan when this should be required. The permit appli- Yurtdısına açılacak girisimcilerin alacakları bu cations will be placed after the subscribed pur- hukuki destek sayesinde ülkelerin genel hu- danışmanlardan chase-transfer contract. The Turkish investors kuki mevzuatları, örnegin ticaret kanunu gibi, hukuki destek will be legally the new right owner of the com- özel mevzuatları, örnegin kredi sözlesmeleri ile almaları ve pany after the acquisition of the required per- ilgili mevzuat gibi, ve var ise kamu hukukuna söz konusu mits. Finally should any necessary formalities, iliskin mevzuatı degerlendirmeleri açısından if any, realized and the right ownership process önemlidir. Bu hukuki destek sayesinde yurtdısına yabancı ülke of the company should thus be completed. Ac- açılacak olan girisimciler elde edecekleri veri- mevzuatı ile ilgili tually, there are not great differences between ler ile sözü geçen yabancı ülkedeki riskleri ve gerekli bilgileri the ways to be followed legally regarding the ac- yükümlülükleri bilerek yola çıkacaklardır. Türk edinmeleri quisitions of companies or investments abroad girisimciler bu danışmanlık neticesinde kendile- and in the inland within the general frame. But it rine hazırlanacak raporlarla yurtdısındaki ticari yararlı bir will of course be false to make a basic generali- isletmeler ile ilgili hukuki ve mali bilgilere sahip yöntemdir. zation on this issue since it should be respected olacaklardır. Öte yandan, bu bilgilerin bir faydası how the issues are regulated in the country da bünyelerine alacakları ticari isletmelerin mali where the commercial establishment intended degerlerini bilmeleridir. Hukuki faydanın yanısıra to be purchased is located. Although these reg- girişimciler bu raporlar sayesinde biçilen degerler ulations can vary from country to country, the üzerinden rakam pazarlıgı yapma imkanı bulu- procedure to be followed will be in brief: survey

30 İAÜ Busines Review / Mart-Haziran 2014 Outbound Acquisitions nacaktırlar. Pazarlık aşamasını tamalayıp muta- It is a useful – reporting – negotiation – contract – permit bakata varılırsa hisse devirleri için herhangi bir method procedure (if any) and the resulting. izin gerekmekte ise yurtdısındaki ülkenin mev- zuatına göre gereken bu izinlerde alınmalıdır. that Turkish Law Regarding the Protection of the Imzalanan alım-devir sözlesmesinin ardından entrepreneurs Value of the Turkish Currency (TPKK) izinlere basvurular gerçeklestirilecektir. Gere- obtain legal The issue indicated above is a more general ken izinler verildikten sonra veya sözlesmesinin support from assessment. There are some important regula- imzalanmasının ardından Türk yatırımcılar hu- tions within the legal system of the Republic of kuki olarak firmanın yeni hak sahibi olacaktırlar. consultants, Turkey related to the abroad company acqui- Son olarak, gereken herhangi bir formalite var ise who are sitions or investments. The Law Regarding the bu gerçeklestirilerek sirketin hak sahipligi süre- particularly Protection of the Value of the Turkish Currency ci tamamlanmalıdır. Esasında yurtdısında veya specialized (TPKK), one of these regulations, is a rather old yurtiçinde genel çerçevede şirket alımları veya law and its articles are modified a lot during di- yatırımlar konularında hukuki olarak izlenmesi in audits, and verse years. The law is in common sense related gerekilen yollar çok büyük farklılıklar göster- acquire the to the export and import of monetary values memektedir. Fakat elbette bu konuda temel bir necessary from and to the Republic of Turkey. This issue is genelleme yapmak yanlıs olacaktır çünkü satın information regulated in Article 1 of the Law as follows: ‘The alınması planlanan ticari isletmenin bulundugu Board of Ministers is authorized for the regula- ülkenin iç hukukunda konuların nasıl düzenlen- with regards tion and limitation of purchase and sale of for- diğine de bakılmalıdır. Her ne kadar bu düzenle- to the foreign eign exchange, moneys, shares and bonds and meler ülkeden ülkeye farklılıklar gösterebilmek- contry the export from the country and import into the te ise de özetlemek gerekirse izlenecek prosedür: legislation. country of any type tools and documents used inceleme – raporlama – pazarlık – sözlesme – for the procurement of valuable oresand valua- izin prosedür (var ise) ve sonuçlanma olacaktır. ble stones and any type of goods made of these or containing these and for the procurement Türk Parasının Kıymetini Koruma with commercial bonds and the acceptance of Hakkında Kanun (TPKK) resolutions for the protection of the value of the Yukarıda belirttiğimiz mesele daha genel Turkish currency.’4 Of course should the TPKK bir değerlendirmedir. Yurtdışı şirket alımla- taken into consideration regarding any value rı veya yatırımlar ile ilgili Türkiye Cumhuriyeti and valuable document to be established during hukuk sistemi içerisinde önemli bazı düzen- abroad investments and its provisions shouldn’t lemeler mevcuttur. Bu düzenlemelerden biri be omitted. We can say that the answer to the olan Türk Parasının Kıymetini Koruma Hak- question where the law gets this importance is kında Kanun (TPKK) oldukça eski tarihli bir ka- that it tries to control the exits and entrances nun olup maddeleri çesitli yıllarda bir çok kez of values. Such that it is mandatory that entre- degisiklige ugramıstır. Kanun genel anlamda preneurs, who will make abroad investments or parasal degerlerin Türkiye Cumhuriyetine ihracı company acquisitions, respect the provisions ve ithali ile ilgili olmaktadır. Bu hususu kanunun within the scope of this law. Therefore refers 1.maddesi su sekilde düzenlemistir: ‘Kambiyo, Article 3 of the law in question to the Board of nukut, esham ve tahvilat alım ve satımının ve Ministers and has regulated with the expression bunlar ile kıymetli madenler ve kıymetli taslarla ‘Persons who violate obligations at the general bunlardan mamul veya bunları muhtevi her nevi and regulatory processes established by the esya ve kıymetlerin ve ticari senetlerle tediyeyi Board of Ministers according to the provisions temine yarıyan her türlü vasıta ve vesikaların of this law are penalized with an administrative memleketten ihracı veya memlekete ithalinin fine between Three Thousand Turkish Liras and tanzim ve tahdidine ve Türk parasının kıymeti- Twenty Five Thousand Turkish Liras’5 the arti- nin korunması zımnında kararlar ittihazına Ba- cle containing the administrative fine. But the kanlar Kurulu salahiyetlidir.’4 Elbette ki yurtdısı regulation closely related to our subject comes yatırımı sırasında yapılacak her türlü kıymet ve with the second paragraph of the 3rd article is kıymetli evrak konusunda TPKK dikkate almalı the issue summarized as ‘When the action con- ve hükümlerini göz ardı edilmemelidir. Kanun bu stitutes an unauthorized export from or import

Mart-Haziran 2014 / İAÜ Busines Review 31 Yurtdışı Yatırımları

önemini nereden almaktadır sorusuna verece- ğimiz cevap ise kıymetlerin yurtdışına çıkıs ve girisini kontrol altına almaya çalısmasındandır diyebiliriz. Öyle ki, yurtdısı yatırım yapacak ve sirket satın alacak olan girisimcilerin bu kanun kapsamındaki hükümleri dikkate almaları mu- hakkaktır. İte bu nedenle söz konusu kanunun 3. maddesi Bakanlar Kuruluna atıfta bulunarak ‘Bakanlar Kurulunun bu Kanun hükümlerine göre yapmış bulunduğu genel ve düzenleyici iş- lemlerdeki yükümlülüklere aykırı hareket eden kişi, üçbin Türk Lirasından yirmibeşbin Türk Lirasına kadar idarî para cezası ile cezalandırı- lır.’5 ifadesi ile idari para cezası içeren maddeyi düzenlemiştir. Ancak konumuzu yakından il- giliendiren düzenleme 3.maddenin ikinci fıkra- sı ile beraber gelmektedir. ‘Fiil, 1 inci maddede yazılı kıymetlerin izinsiz olarak yurttan çıka- rılması veya yurda sokulması mahiyetinde ise 21/3/2007 tarihli ve 5607 sayılı Kaçakçılıkla Mücadele Kanunu hükümlerine göre suç veya kabahat olusturmadıgı takdirde kisi; esya ve kıymetlerin rayiç bedeli kadar, tesebbüs halinde Yurtdışı to the country of the values indicated in Article bu bedelin yarısı kadar idarî para cezası ile ceza- yatırım veya 1, when this shouldn’t constitute a crime or mis- landırılır’6 şeklinde konuyu özetlemiştir. conduct according to the provisions of the An- şirket alımları ti-Smuggling Law No. 5607 of Maech 21st 2007; Türk Parası Kıymetini Koruma konusunda en this will be penalized with an administrative Hakkında 32 Sayılı Karar önemli adım fine at the amount of the market value of the Yurtdışı yatırım veya şirket satın almaları Türk Parası goods and values, in case of an intention, at the konusunda Türk Parası Kıymetini Koruma Hak- amount of the half of such value’ 6. kında Kanunu’nun yanı sıra bu kanuna dayanı- Kıymetini larak çıkarılmış bulunan 32 Sayılı Karar önemli Koruma Resolution No. 32 Regarding the yer tutmaktadır. Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında Protection of the Value of the Turkish Currency Hakkında 32 Sayılı Karar öncelikle incelenecek Kanuna yasal düzenlemeler arasında yer almaktadır. Beside the Law Regarding the Protection Kambiyo mevzuatı gündeme geldiğinde bahsi dayanılarak of the Turkish Currency holds the Resolution geçen karar akla ilk gelen düzenlemelerdendir. çıkarılmış Nr. 32, issued based on this law, an important Özellikle yurtdışı yatırımlarında ödeme veya bulunan 32 place with regards to abroad investments and ülke içinden yurtdışına para transferi konuların- sayılı karar company acquisitions. The Resolution Nr. 32 da 32 sayılı Karar önemlidir. Öncelikle 32 Sayılı Regarding the Protection of the Turkish Cur- Karar kapsamında ‘Türk parası ve Türk parasıyla olmuştur. rency is among the regulations to be examined ödemeyi sağlayan belgelerin yurda ithali ile aşa- with priority. The resolution in question is the ğıda belirlenen esaslar çerçevesinde ihracı ser- first regulation reminded when it is about cur- besttir.’7 32 sayılı Kararın 3. madde kapsamında- rency exchange regulations. The Resolution Nr. ki bu düzenlemesi Türk parasının bankalar va- 32 is particularly important regarding issues sıtası ile yurtdışına çıkışına izin vermiştir. Aynı related to payments at abroad investments madde Türk parası ile ödemeye olanak sağlayan or money transfers from the inland to abroad. belgelerin ihracını serbest bırakırken ‘yolcuların Primarily, within the scope of the Resolution beraberlerinde en çok 5.000.- ABD Doları karşılı- Nr. 32, ‘the import of Turkish money and docu- ğı Türk parasını yurt dışına çıkarmaları serbest’8 ments which provide the payment with Turk- kılmıştır. Aynı kanun bankalara da bazı yüküm- ish currency and their export within the frame

32 İAÜ Busines Review / Mart-Haziran 2014 Outbound Acquisitions

lülükler yüklemiş ve ‘bankalar, ithalat, ihracat of the principles determined below is allowed.’ ve görünmeyen işlemler dışındaki yurt dışına 7 This regulation in Article 3 of the Resolution yapılan 50.000.- ABD Doları karşılığını aşan Türk Nr. 32 allows the export of Turkish currency lirası transferlerine ilişkin bilgileri, transfer tari- via the banks. Whilst the same article permits hinden itibaren 30 gün içinde Bakanlıkça belir- the export of documents, which allow the pay- lenecek mercilere bildirirler’9 şeklindeki düzen- ment with Turkish currency, it says ‘passen- leme yapmış ve bankaların da para transferleri gers may export abroad along with them Turk- konusundaki yükümlülükleri düzenleme altına ish currency corresponding to max. 5,000.- US alınmıştır. 32 sayılı Karar Türk Lirası ile ilgili dü- Dollars.’ 8 The same law has loaded the banks zenlemelere benzer şekilde döviz konusunda da some liabilities, too, and has regulated as ‘the bazı düzenlemeler yapmıştır. Hatırlamak gerekir banks will notify within 30 days after the date ki yurtdışı yatırımlarında veya şirket alımların- of transfer the authorities to be determined da gerek Türk Lirası olsun gerekse döviz trans- by the Ministry on Turkish currency transferleri olsun her iki konuda 32 Sayılı Kararı göz fers performed abroad corresponding to more ardı etmemek gerekir. 32 Sayılı Kararın 4.mad- than 50.000.- US Dollars except for imports, desi dövizlerin ithal edilmesini serbest kılmıştır. exports and invisible transactions’ 9 and taken Türkiye’de yerleşik bireylerin dövizleri kullan- the liabilities of the banks regarding currency maları da haliyle serbesttir ve 4.maddenin 2.fık- transfer under a regulation. The Resolution Nr. rası gereği de bu kişilerin dövizlerini ‘bankalar 32 has introduced some regulations regard- vasıtasıyla yurt içinde ve yurt dışında tasarruf ing foreign currencies, similar to those for the etmeleri serbesttir.’10 Yurtdışı döviz transferi ko- Turkish currency, too. It needs to be reminded nusunda bahsi geçen karar serbestiyi kabul et- that the Resolution Nr. 32 shouldn’t be omitted miş ve Türkiye’de ikamet eden şahısların aynen ülke dışında ikamet eden şahıslar gibi bankalar The most important step regarding aracılığı ile yurt dışına döviz aktarımlarının ya- abroad investments or company sal olduğunu kabul etmiştir. Ancak bu konuda bankalara aynen 3.maddedeki gibi yükümlülük acquisitions is the issued resolution getirilmiş ve bankalara ‘ithalat, ihracat ve gö- Nr. 32 based on the Law Regarding rünmeyen işlemler dışındaki yurt dışına yapılan the Protection of the Value of the 50.000.- ABD Doları ve eşiti dövizi aşan transfer- lere (Döviz tevdiat hesaplarından yapılan trans- Turkish Currency. ferler dahil) ilişkin bilgileri, transfer tarihinden itibaren 30 gün içinde Bakanlıkça belirlenecek mercilere’11 bildirim külfeti getirmiştir. 4.madde ‘yolcular 5.000.- ABD Doları veya eşitine kadar efektifi beraberlerinde yurt dışına çıkarabilirler’ diyerek konuyu kapatmaktadır. 32 sayılı Kara- rın konumuzu en yakından ilgilendiren önemli maddesi ise 13.maddedir. Bu madde Türkiye’den gidecek olan yerli sermaye ile ilgilidir. Bu madde nakdi ve ayni sermayelerin şirket alımları ve yatırımları için ne şekilde transfer edilmesi ge- rektiğini ortaya sermektedir. 32 sayılı Kararın 13. maddesi ‘Türkiye’de yerleşik kişilerin, yurt dışında yatırım yapmak veya ticari faaliyette bulunmak amacıyla şirket kurmaları, ortaklığa ka- tılmaları ve şube açmaları için, nakdi sermayeyi bankalar aracılığıyla, ayni sermayeyi ise gümrük mevzuatı hükümleri çerçevesinde ihraç etmeleri serbesttir’ diyerek konuya açıklık getirmiştir. Bankalarca transferinin yapılması şart diğer ka-

Mart-Haziran 2014 / İAÜ Busines Review 33 Yurtdışı Yatırımları

lemler ‘Türkiye’de yerleşik kişilerin yurt dışında both at Turkish currency and foreign currency irtibat bürosu, temsilcilik ve benzerlerini kur- transfers related to abroad investments and maları ve bunların kuruluş masrafları ile faaliyet company acquisitions. The 4th article of the giderleri’12 olarak belirlenmiştir. Bu madde kap- Resolution Nr. 32 permits the import of foreign samında düzenlenen başka bir mesele de Hazine currencies. It is consequently permitted that Müsteşarlığına bildirim yükümlülüğüdür. Ancak in Turkey residing individuals use such foreign bu yükümlülük bankalar ve gümrük idareleri currencies and these persons may according açısındandır. Bu kurumlar ‘yurt dışında yatırım to Paragraph 2 of Article 4 ‘dispose on their for- veya ticari faaliyette bulunmak üzere sermaye eign currency via the banks in the inland and ihraç eden Türkiye’de yerleşik kişileri, her bir iş- abroad’. 10 The resolution in question accepts lem tarihinden itibaren 30 gün içinde Müsteşar- the freedom with regards to abroad foreign lığa bildirirler.’13 Yurt dışına sermaye ihracı konu- currency transfer and has accepted that it is sunda Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında legal that the persons residing in Turkey trans- 32 Sayılı Karara ilişkin Tebliğ (Tebliğ No:2008- fer foreign currency abroad via the banks as 32/34) 10.maddede detaylandırılmış bir yaklaşı- the persond who reside abroad. But there is a ma sahip olarak ‘Türkiye’de yerlesik kisiler, yurt liability brought on this issue an in the 3rd ar- dısında sirket kurmak, ticle and the burden ‘the mevcut sirketlere or- banks will notify within tak olmak veya sube 30 days after the date açmak için yaptıkla- of transfer the authori- rı ilk nakdi ve/veya ties to be determined by ayni sermaye ihracını the Ministry on Turk- müteakip üç ay içeri- ish currency transfers sinde, Müstesarlıgın (including transfers internet adresinde performed from for- yer alan (EK-1) yurt eign currency deposit dısına sermaye ihra- accounts) performed cına iliskin bilgi for- abroad corresponding munu açıklamalar to more than 50.000.- dogrultusunda dol- US Dollars except for durarak Müstesarlıga imports, exports and gönderirler’14 diyerek invisible transactions’ bildirim konusunda yapılması gerekeni detaylıca is loaded. Article 4 closes the issue by ‘passen- belirtmiştir. gers may export 5.000., US Dollars or cash in an equal amount to that along with them abroad’. Bankacılık Kanunu And the most important article of the Resolu- Yurtdısı sirket alımları veya birlesmeleri me- tion Nr. 32 related to our subject is Article 13. selesinde Bankacılık Kanunu’nda bulunan bir This article related to the domestic capital to be kaç meseleye deginmek yerinde olacaktır. Ban- exported from Turkey. This article determines kacılık faaliyetlerinin lokalden uluslararası sevi- how cash and material capitals for company yeye çıktığı günümüz kosullarında bankaların acquisitions and investments need to be trans- yurtdısı faaliyetlerinde bulunmaları Bankacılık ferred. Article 13 of the Resolution Nr. 32 has Kanun tarafından düzenleme altına alınmıştır. clarified the issue with the statement ‘persons Öncelikle belirtmek gerekir ki Bankacılık Kanu- residing in Turkey are permitted to transfer the nunun temel amacı ‘finansal piyasalarda güven cash capital via banks and material capitals ve istikrarın saglanmasına, kredi sisteminin et- within the frame of the customs legislation for kin bir sekilde çalısmasına, tasarruf sahiplerinin company foundations, participations to as- hak ve menfaatlerinin korunmasına iliskin usûl sociations and opening brances in order to in- ve esasları düzenlemektir.’15 Elbette kanunun vest or conduct commercial activities abroad’. birincil amacı yurtiçindeki bankalar ile ilgili dü- The other items which must be transferred zenlemeleri yapmak olsa da bu ticari isletmelerin via banks are determined as ‘costs related to

34 İAÜ Busines Review / Mart-Haziran 2014 Outbound Acquisitions

yurtdısı faaliyetleri konusunda da bazı maddeler contact offices, representations and the simi- içermektedir. Bunlardan biri 14.madde kapsa- lar to be founded by persons residing in Turkey mında düzenlenmis bulunan sınır ötesi faaliyetler abroad and their foundation costs and activity baslıgı altındaki yasal çerçevedir. 14.madde’deki expenditures’. 12 Another issue regulated with- düzenleme ‘Türkiye’de kurulan bankaların, kıyı in the scope of this article is the notification li- bankacılıgı bölgeleri de dahil olmak üzere yurt ability to the State Secretary for Treasure. But dısında sube veya temsilcilik açmaları, ortak- the liabilities relate to banks and the customs lık kurmaları veya kurulmus ortaklıklara katıl- administrations. Thesde institutions ‘notify maları, bu Kanunda yer alan kurumsal yönetim the persons residing in Turkey, who transfer hükümleri ile koruyucu hükümlere ve Kurulca capital in order to perform investments or belirlenecek esaslara uyulması kaydıyla Kurulun conduct commercial activities abroad, within iznine tâbidir’16 demektedir. Yurtdısında banka- 30 days after the transaction date to the state cılık faaliyeti göstermek isteyen yerli bankalar secretary.’ 13 The Communiqué regarding the anlasılacagı üzere Bankacılık Düzenleme ve De- Resolution Nr. 32 Regarding the Protection of netleme Kurulunun iznine tabi tutulmustur. Kıyı the Turkish Currency (Communiqué Nr. 2008- bankacılıgı teriminin ne olduğu konusu ise Ban- 32/34) has a detailed approach on the capital kacılık Kanunun 3.maddesinde açıkça belirtilmis export to abroad in article 10 and indicates in ve fakat konumuz dahilinde olmadıgından bu bö- detail what has to be performed with regards lümde değinilmemiştir. to the notification by saying ‘persons residing in Turkey fill the information form related to Yatırımların Karşılıklı Teşviki ve the caspital export to abroad on the Internet Korunması (YKTK) Anlaşmaları site of the State Secretary (Annex 1) pursuant İnceleme konusu yapılması sart olan hukuki to the explanations and send this to the State baslıklardan bir diğeri de Yatırımların Karsılıklı Secretary within three months as of the first Tesviki ve Korunması (YKTK) Anlasmaları’dır. cash and/or material capital export they per- Bu anlasmalar esas itibariyle yurtdısında ya- formed in order to found a company, become tırım yapacak olan yatırımcılar için hayati a shareholder of existing companies or found önem tasımaktadır. Bu tarz anlasmalar Eko- branches abroad’. 14 nomi Bakanlıgı tarafından yürütülmekte olup adeta yerli yatırımcının yurtdısındaki yol gös- Banking Law tericisi niteligindedir. Ana hatları itibariyle bu It will be appropriate to mention some is- antlasmaların konusu yerli yatırımcıya söz ko- sues within the Banking Law with regards to nusu yabancı ülkenin uygulayacagı muamelenin abroad company acquisitions or mergers. At kapsamının ve çerçevesinin belirlenmesidir. Söz present conditions, where banking activities konusu anlasmalar ‘kar transferlerinin güvence shifted from local to international levels, are altına alınması ve ev sahibi devletçe yapılması the abroad activities of the banks regulated by muhtemel kamulastırma islemlerinin sartlarının the Banking Law. It has primarily to be noted belirlenmesi ve yatırımcı ile ev sahibi devlet ara- that the basic purpose of the Banking Law is ‘to sında uyusmazlık çıkması halinde uyusmazlıgın regulate the procedures and principles regard- çözülmesi için yatırımcıya uluslararası tahkime ing the provision of the reliance and stability in basvurma hakkı verilmesi gibi “olmazsa olmaz” the financial markets, the efficient operation hükümler içeren temel nitelikte bir anlasmadır.’17 of the credit system and to protect the rights YKTK Anlaşmalarının yabancı ülkede yatırım and benefits of the deposit owners.’15 Even if yapacak Türk girisimcilerinin hukuki statülerini of course the primary purpose of this law is to korumada oldukça etkin rolü bulunmaktadır. Bu provide the regulations related to banks in the anlasmalar Türk girisimcilerin yurtdısındaki ya- inland, it contains also some articles regarding tırımlarını korumakla beraber basta Asya, Afrika, the abroad activities of commercial establish- Latin Amerika ve Ortadogu ülkeleri olmak üzere ments. One of these is the legal frame under çesitli birçok ülke ile karsılıklı olarak imzalanmıs the heading cross border activities regulated durumdadır. Günümüzde Ekonomi Bakanlıgı ve- within the scope of Article 14. The regula- rilerine göre 84 ülke ile YKTK anlasması imzalan- tion in Article 14 says ‘The opening of abroad

Mart-Haziran 2014 / İAÜ Busines Review 35 Yurtdışı Yatırımları mış ve bunların 75 adedi yürürlüge girmistir. 18 Yurtdışındaki branches or representations, establishment of Öyle ki, bazı hallerde bu anlasmaları ulus- associations or entrance into existing associa- lararası hukukun da konusu olan en çok gö- bir şirketi tions by banks founded in Turkey is subject to zetilen ülke prensibinin yasama geçmis bir bünyesine the permit of the Agency with the provision to hali olarak da degerlendirilebiliriz. YKTK An- katan comply with the corporate management provi- laşmaları özellikle ortaya çıkabilecek uyuş- yatırımcının sion and the protective provisions in the this mazlıkların çözümlenmesi açısından olduk- vergi Law and the principles to be determined by the ça önemli olabilmektedir. Basta uluslarara- Agency. 16 As to be understood are domestic sı tahkim olmak üzere yerli yatırımcıların konusunda banks, which intend to conduct banking activi- yurtdısındaki yatırımları ile ilgili olarak ortaya dikkat etmesi ties abroad, are subjected to the permit of the çıkabilecek uyusmazlıkların nasıl çözüme gereken Banking Regulation and Supervision Agency . kavusturulacağı konusunda bu anlaşmalar önemli bir And the definition of offshore banking is clearly hukuki olarak önemli bir yere sahip olabilmek- indicated in the Article 3 of the Law but is not tedirler. İşte bu anlasmalar ile yatırımcılar için nokta da çifte dealt with in this section since it is not related önemli bir yere sahip olan uluslararası tahkim vergilendirmeyi to our subject. kurumu da gündeme gelmektedir. Yurtdısında önleyecek Mutual Investment Incitement and yatırım yapacak olan veya sirket satın alma anlaşmaların yolunu seçecek olan yatırımcıları ilgilendiren Protection (MIIP) Treaties bir diger hukuki mesele de tahkim konusudur. ilgili ülkeyle One of the legal headings, which must be Ad hoc tahkim ve ICSID (International Center yapılmış olup made a study subject are the Mutual Invest- for the Settlement of Investment Dispute-Ya- olmadığı ment Incitement and Protection (MIIP) Treaties. tırım Uyusmazlıklarının Çözümü için Uluslara- konusudur. These treaties have in principle a vital impor- rası Merkez)tahkim mekanizmaları YKTK An- tance for investors who will make investments laşmaları ile dogrudan baglantılı uyusmazlık abroad. This type of treaties are conducted by çözüm yollarındandır. Dünya Bankası nezdin- the Ministry for Economy and are virtually the de yer almakta olan ICSID tahkim mekaniz- guide of the investor abroad. The subject of ması hukuki olarak yabancı ülkelerde yatırımı, these treaties is briefly to determine the scope ticari işletme satın alma veya devralma yolu- and frame of the treatment to be applied by the nu seçmis yatımcıların yakından incelemesi foreign country in question to the domestic in- muhakkak olan önemli bir uyusmazlık çözüm vestor. The treaties in question are ‘base consti- yöntemidir. YKTK anlaşmaları ile baglantılı tuting agreements which contain indispensable olarak sirket satın alımlarında meydana ge- provisions like the assurance of profit transfers lebilecek önemli hukuki uyuşmazlıklarda and determination of the expropriation pro- basvurulacak en uygun yol tahkim yöntemi cesses possibly to be conducted by the hosting olabilmektedir. Bu iki tahkimin yanında ay- country and the provision of the right to appeal rıca öngörülen Stockholm Ticaret Odası Tah- for an international arbitration to the investor kim Enstitüsü ve ICC (International Chamber with regard to the solution of any conflicts be- of Commerce) gibi benzer mekanizmalar yerli tween the investor and the hosting country’. 17 yatırımcının dikkatinde olması gereken huku- The MIIP Treaties have an efficient role for the ki çözüm mekanizmalarındandır. protection of the legal statuses of Turkish entrepreneurs. Whilst these treaties protect the Çifte Vergilendirmeyi abroad investments of Turkish entrepreneurs, Önleme Anlaşması (ÇVÖA) they are mutually entered into with many Vergi sistemlerinde özellikle yurtdısı yatırım countries, lead by Asian, African, Latin Ameri- ve şirket alımlarında vergilendirme konusu da can and Middle-Eastern countries. The Ministry oldukça önemli yer kaplayan bir diger mesele- for Economy has at present subscribed MIIP dir. Yurtdışındaki şirketi bünyesine dahil eden agreements with 84 countries and 75 of these yatırımcının vergi konusunda dikkat etmesi ge- have entered into force. 18 reken konu çifte vergilendirmedir. Çifte vergi- Such that, we can in some cases deem these lendirme elde edilen bir gelirin birden çok ülke- treaties as the implementation of the most pro- de vergiye konu olması anlamını tasımaktadır. tected country principle, which is the subject of

36 İAÜ Busines Review / Mart-Haziran 2014 Outbound Acquisitions

Yani çifte vergilendirme hem gelirin elde edildigi The most the international law, too. The MIIP Treaties can ülkede hem de gelir eden girişimcinin yerlesik important become rather important particularly with re- oldugu ülkede vergiye konu olması anlamı- gards to how possible disputes are to be settled. na gelir. Yurtdısı yatırımlarda veya sirket satın issue to be These treaties can have a legal importance, alımlarında çifte vergiye konu olmamak elbet- attached lead by the international arbitration, on how te son derece önemli bir meseledir. İşte Tür- importance possible to incur disputes related to abroad kiye Cumhuriyeti ile çesitli devletler arasında to by the investments of domestic investors are to be karsılıklı olarak imzalanan Çifte Vergilendirmeyi solved. Also the international arbitration coun- Önleme Anlasmaları (ÇVÖA) bu konuyu çözüm- investor, who cil comes to the agenda along with these trea- lemek için oldukça etkili bir hukuki yöntemdir. adds an abroad ties, which are important for the investments. Söz konusu anlasmaların kapsadıkları gelir tür- company to Another legal issue, which is related to inves- leri de oldukça genistir. Gelir Idaresi Baskanlıgı its entity, is tors, who invest or acquire a company abroad, tarafından da sayılan bazı unsurlardan konumuz is the arbitration. Ad hoc arbitration and the IC- olan yurtdısı yatırım ve sirket satın alımlarını il- whether the SID (International Center for the Settlement of gilendiren ‘ticari kazançlar, gayrimenkul varlık- agreements Investment Dispute) arbitration mechanisms lardan elde edilen gelirler, faiz gelirleri, serbest to prevent are among the dispute settlement ways which meslek faaliyetlerinden elde edilen gelirler, ücret double are in direct connection with the MIIP Trea- gelirleri ve sirket yönetim kurulu üyelerinin ge- ties. The ICSID arbitration mechanism, within lirleri, ve diger gelirler’19 gibi gelirler söz konusu taxation the entity of the World Bank, is an important anlasmaların kapsamın dahilindedir. Bu tarz ge- are entered legal dispute settlement method of which the lirlerin çifte vergilendirmesini önlemeye yönelik into with the the close examination by investors, who intend imzalanan bu anlasmalar hem gelir hem de ku- respective to invest, acquire or overtake a company in rumlar vergisini kapsamaktadır. Çifte vergilen- foreign countries, is very important. The most dirme ve yurtdısı sirket alımları ve yatırımları country or not. appropriate method to choose for possible im- ile iliskin önemli husus ‘anlasmaya taraf diger portant disputes related to company acquisi- Devlette bulunan bir isyeri veya daimi temsilci tions in connection with MIIP agreements can vasıtasıyla elde edilen ticari kazançlar, “Ticari be the arbitration method. Beside these two Kazançlar”a iliskin (Madde 7) madde hükümleri arbitrations similar mechanisms like the fore- uyarınca, diger Devlette, yalnızca bu isyeri veya seen Stockholm Trade Chamber Arbitration daimi temsilci vasıtasıyla elde edilen kazançlarla Institute and the ICC (International Chamber sınırlı olmak üzere, bu Devletin iç mevzuatının of Commerce) are among the legal settlement öngördügü usul ve esaslar uyarınca vergiye tabi mechanisms which need to be taken into con- tutulmaktadır.’20 diyen düzenlemedir. Bu du- sideration by the domestic investors. rumda ortaya su sonuç çıkmaktadır: Türkiye’de Double Taxation Treaty (DTT) The taxation issue, particularly at abroad investments and company acquisitions, is another issue which very important in the taxation systems. The issue to be paid attention to by the investor, who includes the abroad company into his entity, is the double taxation. Dou- ble taxation means that the obtained income is subjected to tax in multiple countries. In other words means double taxation that the entrepreneur is subjected to taxation both in the country where the revenue is obtained and the country where the revenue obtaining entrepreneur resides. Not being subjected to double taxation with regards to abroad investments or company acquisitions is of course a very important issue. Here is Double Taxation Treaty

Mart-Haziran 2014 / İAÜ Busines Review 37 Yurtdışı Yatırımları

(DTT) an efficient legal method in order to solve this problem. The revenue types covered by the treaties in question are rather broad, too. Rev- enues like ‘commercial incomes, incomes obtained from real-estate assets, interest incomes , incomes from freelance activities, wage incomes and the incomes of the company administrative board members and other incomes’ 19 related to our subject, the abroad investments and company acquisitions, among the points indicated by the Chair of Revenues are within the scope of the treaties in question. These treaties, subscribed in order to prevent the double taxation of these types of incomes cover both income taxes and corporate taxes. The important issue regarding double taxation and abroad investment is the regulation which says ‘commercial revenues obtained via the business or permanent representation in the treaty partner other country are subjected to taxation according to the procedures and regulations foreseen by the legislation of such country according to the provisions of the article related to “Com- mukim bulunan bir girişimci ÇVÖA olan bir ülke mercial Revenues” (Article 7).’ 20. This situation ile örnegin Rusya veya Arnavutluk’da bulunan leads to this result: When an entrepreneur, bir isyeri aracıyla ticari faaliyette bulunursa bu which is resident in Turkey, should be commer- ülkelerde yapılmıs bu yatırım ve faaliyetlerden cial active in a country with a DTA, e.g. Russia or elde edilecek kazançlar için Rusya veya Arna- Albania, will be subjected to taxation in Russia vutluk’da, söz konusu devletin hukuki mevzatı or Albania according to the legislation of this geregince vergiye tabi olacaktır. İşte bu anlaş- country regarding the revenues to be obtained malar ile girisimcilerin hem Türkiye hemde söz from these investments and activities in such konusu yatırım ülkelerinde vergilendirilmele- country. It is prevented by these treaties that rinin önüne geçilmistir. Türkiye Cumhuriyeti ile the entrepreneurs are taxed both in Turkey and arasında ÇVÖA bulunan ülkeler kısaca su sekilde the investment countries in question. The coun- sıralanabilir: Avusturya, Norveç, Romanya, tries with a DTA with Turkey can be listed as Hollanda, Pakistan, Ingiltere, Finlandiya, KKTC, follows: Austria, Norway, Romania, the Nether- Fransa, Almanya, Isveç, Belçika, Danimarka, lands, Germany, Sweden, Belgium, Denmark, It- Italya, Japonya, B.A.E, Macaristan, Kazakistan, aly, Japan, UAE, Hungary, Kazakhstan, Macedo- Makedonya,Arnavutluk, Cezayir, Mogolistan, nia, Albania, Algeria, Mongolia, India, Malaysia, Hindistan, Malezya, Mısır, Çin Halk Cumhuriyeti, Egypt, Peoples Republic of China, Poland, Turk- Polonya, Türkmenistan, Azerbaycan, Bulgaris- menistan, Azerbaijan, Bulgaria, Usbekistan, the tan, Özbekistan, A.B.D, Beyaz Rusya, Ukrayna, USA, Belarus, Ukraine, Israel, Slovakia, Kuwait, Israil, Slovakya, Kuveyt, Rusya, Endonezya, Lit- Russia, Indonesia, Lithuania, Croatia, Moldovia, vanya, Hırvatistan, Moldova, Singapur, Kırgı- Singapore, Kyrgyzistan, Tadjikistan, Czech Re- zistan, Tacikistan, Çek Cumhuriyeti, Ispanya, public, Spain, Bangladesh, Letonia, Slovenia, Banglades, Letonya, Slovenya, Yunanistan, Su- Greece, Syria, Thailand, Luxembourg, Estonia, riye, Tayland, Lüksemburg, Estonya, Iran, Faz, Iran, Morocco, Lebanon, South Africa, Portugal, Lübnan, G.Afrika, Portekiz, Sırbistan-Karadag, Serbia-Montenegro, Ethiopia, Bahrain, Qatar, Etiyopya, Bahreyn, Katar, Bosna-Hersek, Gürcis- Bosnia-Herzegowina, Georgia, Omman, Ireland, tan, Umman, Yemen,Irlanda,Y.Zelanda, Kanada, New Zeeland, Canada, Switzerland, Australia, Isviçre, Avusyralya, Malta, Suudi Arabistan. Malta, Saudi Arabia.

38 İAÜ Busines Review / Mart-Haziran 2014 Outbound Acquisitions

Sonuç Result

Anlaşılacağı üzere Türkiye Cumhuriye- As to be understood contains the na- ti iç hukuk sistemi dahiliden birçok farklı tional system of the Republic of Turkey konu ile yurtdışı şirket satın alımları ve ya- many different issues and many juridical tırımları ile ilişkili bir çok hukuki metin ve texts and regulations related to acquisitions düzenleme yer almaktadır. Her ne kadar of abroad companies and investments. kanun boyutunda bu çalışmada iki kanuna Though two laws are mentioned with re- değinilmiş ise de kararlar, tebliğler ve anlaş- gards to the law in this study, the resolu- malar daha özel ve spesifik konuları kapsa- tions, communiqués and agreements have yarak düzenlemeler yapmıştır. Yurt dışında brought regulations by covering special and şirket satın alacak veya yatırım olan yatı- specific issues. Investors, who will acquire a rımcılar prosedürler başta olmak üzere para company or invest abroad, should pay at- transferi, uyuşmazlık çözüm yöntemleri ve tention to many different issues like money vergilendirmeler gibi farklı bir çok konuya transfer, dispute settlement methods and dikkat etmeli ve bu konudaki hukuki mev- taxations, lead by the procedures and follow zuatı yakından takip etmelidirler. the legislation related to this closely. 1 Deloitte, ‘Turkish Outbound M&A’, http://www.deloitte. 1 Deloitte, ‘Turkish Outbound M&A’, http://www.deloitte. comassets/Dcom-Turkey/Local%20Assets/ Documents/ comassets/Dcom-Turkey/Local%20Assets/ Documentstur- turkey_tr_mnaoutbound_ 27012012.pdf, (15 Ocak 2014), s.4. key_tr_mnaoutbound_ 27012012.pdf, (Jabuary 15th 2014), P.4. 2 Cemile Demir Gökyayla ve Ceyda Süral, ‘4875 Sayılı 2 Cemile Demir Gökyayla and Ceyda Süral, ‘The Direct Foreing Doğrudan Yabancı Yatırımlar Kanunu ve Getirdiği Yenlikler’, Investment Law Nr. 4875 and its Innovations’, Dokuz Eylül Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Sayı 6 (2), University, Faculty of Law Publication Hukuk Fakültesi 2004, s.133. Dergisi, Volume 6 (2), 2004, P.133. 3 Ibid. 3 Ibid. 4 Türk Parasının Kıymetini Koruma Hakkında Kanun, 20 4 Law Regarding the Protection of the Value of the Turkish Şubat 1930, 1.Madde. Currency, February 20th 1930, Article 1. 5 Ibid., 3. Madde. 5 Ibid., Article 3. 6 Ibid., 3/2. Madde. 6 Ibid., Article 3/2. 7 Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karar, 11 7 Resolution Nr. 32 Regarding the Protection of the Value of Ağustos 1989, 3.Madde. the Turkish Currency, August 11th 1989, Article 3. 8 Ibid. 8 Ibid. 9 Ibid. 9 Ibid. 10 Ibid., 4.Madde. 10 Ibid., Article 4. 11 Ibid. 11 Ibid. 12 Ibid. 12 Ibid. 13 Ibid. 13 Ibid. 14 Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı 14 Communiqué Related the Resolution Nr. 32 Regarding the Karara ilişkin Tebliğ (Tebliğ No:2008-32/34), 28 Şubat 2008, Protection of the Value of the Turkish Currency (Communiqué 10.Madde. Nr. 2008-32/34), February 28th 2008, Article 10. 15 Bankacılık Kanunu, 19 Ekim 2005, 1.Madde. 15 Banking Law, October 19th 2005, Article 1. 16 Ibid., 14.Madde. 16 Ibid., Article 14. 17 Ekonomi Bakanlığı Teşvik Uygulama ve Yabancı Sermaye 17 Ministry For Economy Incentive Application and Foreign Genel Müdürlüğü, ‘Türkiye’nin Taraf Olduğu Yatırımların Capital General Directorate, ‘Content and Functions Mutual Karşılıklı Teşviki ve Korunması (YKTK) Anlaşmaları’nın Investment Incitement and Protection (MIIP) Treaties İçeriği ve İşlevler’, http://www.ekonomi.gov.tr/ Subscribed by Turkey’, http://www.ekonomi.gov.tr/ upload/5882F276-A39E-7416-242D61582C0B0A10/YKTK_ upload/5882F276-A39E-7416-242D61582C0B0A10/YKTK_ web.pdf,(26 Ocak 2014). web.pdf, (January 26th 2014). 18 Ibid. 18 Ibid. 19 Gelir İdaresi Başkanlığı, ‘Çifte Vergilendirmeyi Önleme 19 Revenue Administration, ‘Principles of Taxes within the Anlaşmaları Çerçevesinde Vergilendirme Esasları’, http:// Frame of the Double Taxation Agreements’, http://www.gib. www.gib.gov.tr/fileadmin/CifteVergilendirme/cifte_ gov.tr/fileadmin/CifteVergilendirme/cifte_vergilendirme. vergilendirme.htm, (20 Ocak 2014). htm, (January 20th 2014). 20 Ibid. 20 Ibid.

Anlasmaları’nın Içeriği ve İşlevler’, http://www.ekonomi.gov.tr/upload/5882F276- Kaynakça / References A39E-7416-242D61582C0B0A10/YKTK_web.pdf,(26 Ocak 2014). Bankacılık Kanunu, 19 Ekim 2005. Gelir İdaresi Başkanlığı, ‘Çifte Vergilendirmeyi Önleme Anlaşmaları Çerçevesinde Cemile Demir Gökyayla ve Ceyda Süral, 4875 Sayılı Doğrudan Yabancı Yatırımlar Vergilendirme Esasları’, http://www.gib.gov.tr/fileadmin/CifteVergilendirme/cif- Kanunu ve Getirdiği Yenlikler, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 6 te_vergilendirme.htm, (20 Ocak 2014). (2) 2004. Türk Parasının Kıymetini Koruma Hakkında Kanun, 20 Şubat 1930. Deloitte, Turkish Outbound M&A, 2012. Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karar, 11 Ağustos 1989. Ekonomi Bakanlığı Tesvik Uygulama ve Yabancı Sermaye Genel Müdürlügü, Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karara ilişkin Tebliğ (Tebliğ ‘Türkiye’nin Taraf Oldugu Yatırımların Karsılıklı Tesviki ve Korunması (YKTK) No:2008-32/34), 28 Şubat 2008.

Mart-Haziran 2014 / İAÜ Busines Review 39 Yurtdışı Yatırımları Arçelik'in Global Oyuncular Arasına Girme Planları: Defy Satınalması Plans of Arçelik to Become a Global Player: Defy Acquisition Arçelik, Avrupa pazarında Beko ve Whilst Arçelik presents a very successful Grundig markalarıyla çok başarılı bir performance in the European market with its performans gösterirken Afrika pazarına brands Beko and Grundig, it has realized a rapid da Güney Afrika’nın 100 yıllık firması launch into the African market by acquiring the Defy’i alarak hızlı bir giriş yaptı. 100 years old brand Defy of South Africa.

Zeynep İLTÜZER Y. Doç. Dr., İAÜ Assistant Professor Dr., IAU

40 İAÜ Busines Review / Mart-Haziran 2014 Outbound Acquisitions

920 yılında kurulan ve 1932 yılında ilk elek- enerally, the main source for business is trikli ocak üretimini gerçekleştiren Defy kDefy, which is founded in 1920 and has 1 yaklaşık bir asırdır beyaz eşya sektöründe G manufactured its first electrical oven Güney Afrika’nın markası haline gelmiştir. Mer- in 1932, became in nearly a century the leading kezi Jacobs, Durban’da olan şirketin; Jacobs’da brand of South Africa in the white goods sec- solo ocak, ankastre fırın, ocak, kurutucu ve kli- tor. Defy, which has its headquarters in Jacobs, ma; Ezakheni’de (Ladysmith) derin dondurucu has total 3 manufacture facilities being; one in ve buzdolabı, East London’da ise buzdolabı ol- Jacobs and manufacturing solo cookers, built- mak üzere, toplam 3 üretim tesisi bulunan Defy, in ovens, cookers, driers and air-conditioners; Güney Afrika Cumhuriyeti ile birlikte 5 ülkeden one in Ezakheni (Ladysmith) and manufacturing oluşan Güney Afrika Gümrük Birliği beyaz eşya deep freezers and refrigerators and; one in East pazarında lider konumundadır. 2.700’ün üzerin- London and manufacturing refrigerators, is the de çalışanı olan şirket, aralarında Afrika ve Hint leader of the South African Union’s white goods Okyanusu Adaları’nın da olduğu çeşitli pazarlara market together with the Republic of South Af- ihracat yapmaktadır. Diğer taraftan,1955 yılın- rica. The company, which has more than 2,700 da kurulmuş olan, dayanıklı tüketim ve tüketici employees, exports to diverse markets including elektroniği alanlarında üretim, pazarlama, satış Africa and Indian Ocean Islands. We are talking ve satış sonrası müşteri hizmetler veren Fortu- on the other side about Arçelik Inc., a part of Koç na Global 500 listesinde yer alan Türkiye’nin en Holding, Turkeys largest Group and listed in the büyük grubu olan Koç Holding’in bir parçası olan Fortuna Global 500 List, which is established in Arçelik Anonim Şirketinden bahsediyoruz. Arçe- 1955 and provides manufacture, marketing and lik A.Ş., Türkiye, Romanya, Rusya, Çin ve Güney after sales services in the fields of durable con- Afrika Cumhuriyeti'nde toplam 14 üretim tesi- sumer goods and consumer electronics. Arçelik sinde faaliyetlerini yürütmekte ve Beko, Grundig, Inc. conducts its activities in total 14 manufacture Altus, Blomberg, Elektrabregenz, Arctic, Leisure plants in Turkey, Romania, Russia, China and ve Flavel markalarına Defy markasını da kata- South Africa and conducts its activities in more rak kendisine ait 10 markasıyla, yaklaşık 25.000 than 100 countries with its 10 brands by adding çalışanı ile 100’ den fazla ülkede faaliyet göster- Defy to the brands Beko, Grundig, Altus, Blomb- mektedir. erg, Elektrabregenz, Arctic, Leisure and Flavel Son yıllarda, Amerikan’ın perakende satış and nearly 25,000 employees. devi olan Wallmart’ın Güney Afrika’daki Mass- Like the acquisition of Massmart in South Af- mart’ı satın alması gibi pek çok uluslararası rica by the American retail sale giant Wallmart şirket hızla büyüyen bir tüketici pazarına sahip are many international companies are perform- olan Afrika’ ya doğrudan yabancı yatırım yap- ing in the recent years direct foreign investments maktadırlar. Türkiye’ nin beyaz eşya sektörün- in Africa, which has a rapidly growing consumer deki pazar lideri olan Arçelik A.Ş.’ de 2011’in ikinci market. Arçelik Inc. has made an important step yarısında Güney Afrika’nın lider beyaz eşya üre- which strengthens its position in the global mar- ticisi olan Defy’ i satın alarak küresel pazardaki ket by acquiring the leading white goods manu- konumu güçlendiren çok önemli bir adım attı. facture Defy in South Africa in the second half of Bu stratejik satın alma kararı ile Arçelik, Sahra 2012. Arçelik is with this strategic acquisition deci-

Mart-Haziran 2014 / İAÜ Busines Review 41 Yurtdışı Yatırımları

Şekil-1: Defy Satın Figure-1: Share Alması Öncesi Register Market Ve Sonrası Pay Price Trend Before Senetleri Piyasa and After the Fiyat Trendi Acquisition of Defy

Kaynak: Source: www.borsaistanbul.com www.borsaistanbul.com altı ülkelerdeki potansiyeli değerlendirmeyi ve sion progressing on the path to utilize the potential Afrika kıtasında yeni pazarlara girerek küresel in the Sub-Saharan countries and to increase its rekabet gücünü arttırma ve global oyuncular competition power and to become a global player arasına girme yolunda ilerlemektedir. by entering into new markets in Africa. Hem markalaşma hem de üretim yönünden It is expected that the expansion to result from uluslararası varlığını yaygınlaştırmak hedefiy- the acquisition of Defy in order to spread its inter- le Defy satın almasının getireceği genişlemenin national presence in terms of both the branding hissedarlar için değer yaratması beklenmekte- and the manufacture will generate value for the dir. Piyasanın bu haberi nasıl karşıladığını bakar- shareholders. Looking how the market has per- sak, 2011 Temmuz ayında kesinleşen ve Kasım ceived this news, there are reports published by 2011’ de gerçekleşen satın alma, önemli yatırım important investment companies which listed the şirketleri tarafından, Arçelik’in Defy’i almasının factors of the acquisition of Defy by Arçelik, final- arkasında yatan etkenleri, şirketin Afrika’yı baz ized in July 2011 and realized in November 2011, as alarak bir üretim platformu oluşturacağı, komşu that the company would establish a manufacture ülkelerde daha geniş bir ürün gamıyla bulunaca- platform by taking Africa as the base, would be ğı, Afrika kıtasında yeni pazarlara uzanabileceği present in neighbouring countries with a broader şeklinde sırlayarak değer yaratacağı beklenti- product range, would be able to reach new mar- leri ile al yönünde önerilerde bulunan raporlar kets in Africa and that this would generate value yayınlanmışlardır. Piyasalar Defy satın alma- and made pro-acquisition suggestions. The mar- sını oldukça pozitif değerlendirmiş ve yılık %50 kets have assessed the acquisition of Defy very üzerinde yükselme potansiyeli beklentileri boşa positive and the potential annual rise expecta- çıkmamıştır. 2011 yılı sonunda 6,12 TL ‘den tion of over 50% didn’t come to nought. The işlem gören Arçelik pay senetleri, 2012 Arçelik shares, which were dealt at 6.12 TL yılı sonunda 11,70 TL’ye ulaşmıştır. Şe- by the end of 2011, have reached 11.70 TL kil-1 Arçelik’ in pay senetlerinde görülen by the end of 2012. Figure-1 reveals rath- yükselme trendini oldukça belirgin bir er clear the rise trend seen at the Arçelik şekilde gözler önüne sermektedir. Defy shares. 28% of the increase of the sales of satın almasının ardından 2012 yılında the company in 2012 is based on the mar- şirketin satışlarında görülen artışın ket size, which has expanded by reaching %28’i Afrika ve Sahra altı bölgelerine Africa and Sub-Saharan Regions after the ulaşabilmesiyle genişleyen pazar bü- acquisition of Defy. Figure-2 reveals the in- yüklüğüne dayanmaktadır. Şekil-2’ de fluence of the Defy acquisition on the sales. Defy satın almasının satışlar üzerindeki When looking at the regional distribution of etkisini gözler önüne sermektedir. the turnover of Arçelik after the Defy ac-

42 İAÜ Busines Review / Mart-Haziran 2014 Outbound Acquisitions

Şekil-2: Defy Satın Alması Sonrasında Arçelik Satışlarındaki Gelişimin Kırılımı / Kaynak: Arçelik 2012 Finansal Sonuçlar Raporu (www.arceliksa.com.tr)

Figure-2: Refraction of the Development of Arçelik Sales After the Acquisition of Defy / Source: Arçelik 2012 Finansal Sonuçlar Raporu (www.arceliksa.com.tr)

Defy satın alması sonrası Arçelik cirosunun quisition, it is to be seen that the share of Africa in- bölgesel dağılımına bakıldığında Afrika’ nın pa- creased tom the levels of 2.5% to above 8.5% after yının yüzde 2.5 seviyelerinden satın alma sonra- the acquisition. Thus has Arçelik, which reached sı8.5 üzerindeki seviyelere çıktığı görülmüştür. the rapidly growing consumer markets in Africa, Böylece Afrika kıtasının hızla büyüyen tüketici began to yield the first fruits to achieve the strate- pazarına ulaşan Arçelik beklediği stratejik güce gic power it expected ulaşmanın ilk sonuçlarını toplamaya başlamış- And when the earnings before interest, tax, tır. Faiz, vergi ve amortisman öncesi gelirler in- depreciation and amortization are examined; it is celendiğinde ise yaklaşık %17’lik bir artış olduğu to be seen that there an increase of approximate- görülmektedir. Bu artışın tamamından Defy sa- ly 17%. Though scientific analysis are necessary in tın almasının başarısı olarak söz edebilmek için order to be able to say that all of this increase is bilimsel analizler gerektirmesine rağmen, Defy the success of the Defy acquisition, the reflection yatırımının gelirler üzerindeki etkisini yansıta- of the influence of the Defy investment on the rak kabada olsa bir fikir oluşturmaktadır. earnings establishes, even when rough, an idea.

TABLO1: Arçelik’in satın TABLE1: Of Arçelik Before alma sonrası ve öncesi and After the Acquisition Yıl Ciro** FVAÖK (milyon TL) Year Turnover** EBITDA (Million TL) 2011 2,67% 864 2011 2,67% 864 2012 8,77% 1018 2012 8,77% 1018 2013* 8,66% 824 2013* 8,66% 824

NOT:*2013 yılı rakamları ilk 3 çeyreğin verilerini yan- REMARK:* The figures for 2013 reflect the data for sıtmaktadır. **Afrika bölgesinin Arçelik’ in ilgili dö- the first 3 quarters. **Indicates the percentage of the nemindeki cirosu içindeki yüzdesini göstermektedir. Africa region within the turnover of Arçelik in the re- (kaynak: www.arcelikas.com) spective period. (Source: www.arcelikas.com)

Mart-Haziran 2014 / İAÜ Busines Review 43 Yurtdışı Yatırımları

Bu noktada Güney Afrika bölgesinde uluslara- At this point it is necessary to mention the results rası şirketlerin yaptığı satın alma ve birleşmelerin of the scientific study performed at Wits Business başarısının incelendiği 2013 yılında Wits Business School in 2013, where the success of the acquisitions School’ da gerçekleştirilen bir bilimsel araştırmanın and mergers performed by international companies sonuçlarından bahsetmek gerekmektedir. 2000 ve in the region South Africa is examined. The study, 2011 yılları arasında gerçekleşen 336 satın almanın where the success of the 336 acquisitions performed başarısının başta EVA (Ekonomik Katma Değer) ile between 2000 and 2011 are evaluated by primarily the değerlendirildiği çalışmada, satın alma sonrasında EVA (Economic Value Added), has revealed that signifi- satın alan şirketlerin EVA değerlerinde önemli ölçü- cant decreases are encountered at the EVA values of de düşüşler gerçekleştiği sonucuna ulaşmışlardır. acquiring companies after the acquisition. Beside this Çalışma ayrıca Hisse Başına Kazanç (EPS), Serma- has the study performed evaluations by utilizing tra- ye Karlılığı(ROC), Varlık Karlılığı (ROA), Öz Serma- ditional financial ratios like Earning Per Share (EPS), ye Karlılığı (ROE) gibi geleneksel finansal oranları Return On Capital (ROC), Return On Assets (ROA), Re- kullanarak da değerlendirmelerde bulunmuştur. turn On Equity (ROE). They have noted as a result from Bu analiz sonucunda ise satın almanın tamamlan- this analysis that the companies have shown some masının ardından şirketlerin başarılarında bir mik- development at the beginning after the completion of tar gelişmeye gösterdiklerini belirtmişlerdir. Fakat the acquisition. But they have concluded their study sermaye maliyetini göz önünde bulundurmayan ge- with the comment that, what the traditional meth- leneksel yöntemlerin işaret ettiği, işletme faaliyet- ods, which don’t take the capital costs into consid- lerindeki bu belli belirsiz ilerlemenin hedef şirkete eration, indicate is that this nebulous progress at the ödenen yüksek primlerin sermaye maliyeti hesaba establishment activities don’t generate a value for the katıldığında hissedarlar için değer yaratmadığı yo- shareholders when the high premiums paid to the tar- rumuyla çalışmalarını sonuçlandırmışlardır. get company are added to the capital cost calculations.

Şekil-3: Figure-3

Kaynak: Makhele (2013), Resear- Source: Makhele (2013), ch Paper, Wits Business Research Paper, Wits School. Business School.

336 satın almanın, satın alan şirket EVA’larının Figure-3, obtained from the study, of which it is hesaplanarak medyan değerlerinin grafik haline noted that the acquiring company EVAs are calculated getirildiği bahsedilen çalışmadan alınmış olan Şe- and the median values are converted into a graphic for kil-3 ulaşılan ana sonucu güzel bir şekilde özetle- the 336 acquisitions, summarizes the achieved main mektedir. Şekil-3 ‘ün zaman eksenine bakıldığında result well. Looking at the time axis of Figure-3, we t=0 anında satın almanın gerçekleştiği, pozitif za- see that the acquisition was realized at the t=0 time, man değerleri satın alma sonrasındaki EVA değer- the positive time values after acquisition EVA values, lerini, negatif zaman değerleri satın alma sonrasın- the negative time values after acquisition EVA values. daki EVA değerlerini göstermektedir. Kesikli kırmızı The decrease to be seen at the before and after acqui- çizgi ile ayrılan satın alma öncesi ve sonrasına EVA sition EVA values, divided into two by the red dashed değerlerinde görülen düşüş, Defy satın almasının line, increases the doubts on how far the Defy acqui- Arçelik ciro ve FVAÖK değerlerinde görülen olumlu sition is able to generate value for the shareholders yönde değişimlerine rağmen hissedarlara ne kadar though the changes in positive direction with regards değer yaratabildiğini ve yaratma potansiyeli konu- to the turnover and EBITDA values and whether the sundaki beklentilerin gerçekleşip gerçekleşemeye- expectations regarding the generation potential will ceği konusundaki şüpheleri arttırmaktadır. be realized or not.

44 İAÜ Busines Review / Mart-Haziran 2014 Outbound Acquisitions

Arçelik’in ARÇELİK: 5 Ülkede uluslararası ARÇELİK: 14 (Türkiye, G. Afrika, markaları Manufacturing Plants in 5 Rusya Çin ve Romanya) International Countries (Turkey, S. Africa, 14 Üretim Tesisi Brands of Russia, China and Romania) Arçelik ARÇELİK: Türkiye beyaz eşya sektörünün ARÇELIK: The leading, environmentalist, in- lider, çevreci, yenilikçi, tasarım ve teknolojik novative brand of Turkey with design and technol- üstünlüğe sahip markası, Türkiye’de “marka” ogy supremacy, the first name that comes into the denince akla ilk gelen isim. Beyaz eşya, ankastre mind when it’s about a “brand”. Along with its broad ürünler, elektronik ürünler, klima, hazır mutfak, product range, consisting of white goods, built-in küçük ev aletlerinden oluşan geniş ürün gamı- products, electronic products, air-conditioners, fit- nın yanında, Türkiye’nin en güçlü, en yaygın satış ted kitchens, small home appliances, Turkey’s brand ve servis ağına sahip markası. Şeffaacaktır. with the strongest, most wide spread sales and ser- BEKO: Dünya genelinde 100'den fazla ülke- vice network. Şeffaacaktır. de ve Türkiye'de solo, ankastre beyaz eşya, kü- BEKO: A world brand, which provides smart çük ev aleti, klima ve elektronik ürünleri ile akıllı solutions with solo, built-in white goods, small home çözümler sağlayan, çok geniş bir tüketici kitlesi- appliances, air-conditioners and electronic prod- nin ihtiyaçlarını karşılayan ve gündelik hayatta ucts in more than 100 countries worldwide and in kaliteyi artıran dünya markası. Turkey, meets the needs of a very broad consumer BLOMBERG: Teknolojik, pratik, çevre dos- audience and increases quality in daily living. tu özellikleri estetik bir tasarım ile bir araya ge- BLOMBERG: Deep rooted German brand with tiren Alman kökenli 129 yıllık köklü marka, “Ha- a history of 129 years, which combines technologi- yatınızla Uyum İçinde” sloganıyla tüketicilere cal, practical, environment friendly solutions with an sunulan solo ve ankastre beyaz eşya ürün gamı. aesthetic design, solo and built-in product range of- ARCTIC: Romanya’nın en çok bilinen, köklü fered to the customers with the slogan “In Harmony yerel markası, Romanya beyaz eşya pazarında with Your Life”. lider. ARCTIC: Romania’s most known, rooted local GRUNDIG: Alman kökenli, 67 yıllık güçlü brand, leader of the Romanian white goods market. elektronik markası, tüketici elektroniği ve kişisel GRUNDIG: German, 67 years old, strong elec- bakım ürünlerinden oluşan zengin ürün gamı. tronics brand with a rich product range consisting of ALTUS: Dayanıklı tüketim ihtiyaçlarını en consumer electronics and personal care products. ekonomik şekilde karşılamak isteyenlerin mar- ALTUS: The brand of those who aim to meet kası. their durable consumer good need in the most eco- FLAVEL: İngiltere ve İrlanda pazarının nomic way. beyaz eşya markalarından biri, tüketicilerin ih- FLAVEL: One of the white good brands of tiyaçlarını ekonomik şekilde karşılayabildikleri the English and Irish markets, which has a solo and solo ve ankastre beyaz eşya ürün gamı. built-in product range with which they can meet the ELEKTRABREGENZ: Avusturya köken- needs of the consumers economically. li 119 yıllık köklü yerel marka, Avusturya beyaz ELEKTRABREGENZ: Austrian, 119 years eşya sektörünün en çok tanınan markalarından old rooted brand, which is one of the most known biri. brands of the Austrian white good sector. LEISURE: İngiltere solo pişiriciler pazarının LEISURE: The traditional brand of the English geleneksel markası. Klasik veya çağdaş çizgide solo cookers market. Gas fired and/or electrical ov- tasarlanmış gazlı ve/veya elektrikli kuzineler ile ens and built-in products, designed with classical ankastre ürünler. and modern lines. DEFY: Güney Afrika'daki ev aletleri pazarı- DEFY: Leading brand of the South African nın lider markası. home appliances market.

Mart-Haziran 2014 / İAÜ Busines Review 45 Yurtdışı Yatırımları

Globalization Ülker’in Attempts of Alev Dilek Aydın Globalleşme İAÜ, Araştırma Görevlisi IAU, Research Girişimleri Associate Ülker 46 İAÜ Busines Review / Mart-Haziran 2014 Outbound Acquisitions

Ülker’in bu yılın başında ABD’ndeki May be that the acquisition of 100% of the “DeMet Candy Company”nin % “DeMet Candy Company” in the USA by 100 ünü alması belki kamuoyunda Ülker at the beginning of the year didn’t “Godiva”’nın alınması (2008) kadar result in much echo in the public like the yankı yaratmadı. Ama, bizce, bu acquisition of “Godiva” (2008). But we dünyanın en büyük pazarına girmek için think that this was a very important step in atılmış çok önemli bir adım. order to enter the world’s largest market.

urtdışı yatırımlar kavramı her ne ka- ven though the notion of abroad investments is dar yeni ortaya çıkmamış bir olgu olsa not a new emerged feature, its importance in- Y da günümüzde, özel sektörün küre- E creases progressively today in parallel with the sel ekonomiye entegrasyonuna paralel olarak integration of the private sector into the global economy. önemi giderek artmaktadır. It is possible to divide the abroad investments into three Yurtdışı yatırımlarını, doğrudan yurtdışı as the direct abroad investments, portfolio investments yatırımları, portfolyo yatırımları ve diğer yatı- and other investments. According to this are direct abroad rımlar olmak üzere üçe ayırmak mümkündür. investments, constituting the subject of our article, long Buna göre bu yazının da konusunu oluşturan termed investments performed by companies residing in doğrudan yurtdışı yatırımlar kalıcı bir menfaat a country in another country by founding a company from kurma amacıyla bir ülkede yerleşik şirketlerin the scratch by becoming a partner of an existing compa- başka bir ülkede sıfırdan şirket kurarak ya da ny with a share of more than 10% at its equity capital. Di- varolan bir şirketin özsermayesine %10’dan rect abroad investments have presented a rapid increase fazla bir payla ortak olarak yaptığı uzun vadeli worldwide as of the 1980s along with the initiation of the yatırımlardır. elimination of the hindrances on the foreign trade. The Yurtdışı doğrudan yatırımlar, dünya gene- abroad investments, which all countries attract to them- linde 1980’lerden itibaren dış ticaret üzerindeki selves in virtually a race with each other have many ben- engellerin kaldırılmaya başlanmasıyla birlikte efits for the countries they enter into. Among these benefits hızlı bir artış göstermiştir. Tüm ülkelerin adeta can that it provides financial sources for that country, posi- birbirleriyle yarışarak ülkelerine çekmeye ça- tively contributes to the country economy in the mid and lıştıkları yurtdışı yatırımların giriş yaptığı ül- long term via technology and know-how transfer, provides keye de birçok yararı bulunmaktadır. Bu yarar- a serious increase of the employment and the increase of ların başında o ülkeye mali kaynak sağlaması, the export of the country where multi-national companies teknoloji ve know-how transferi yoluyla ülke are located by providing the integration of the country into ekonomisine orta ve uzun vadede olumlu katkı the global economy be mentioned. Looking at the company yapması, istihdamda ciddi artış sağlaması ve dimension of direct abroad investments, we see that these ülkenin küresel ekonomiye entegrasyonunu contribute to the international competitiveness of the sağlayarak çokuluslu şirketlerin bulundukları companies at a considerable level. Direct abroad invest- ülkenin ihracatını arttırması sayılabilir. ments with regards to companies can be examined under

Mart-Haziran 2014 / İAÜ Busines Review 47 Yurtdışı Yatırımları

Doğrudan yurtdışı yatırımların şirket bo- two main the titles, being “acquiring brands” and “in- yutuna baktığımızda ise şirketlerin uluslara- vestments from the scratch”. Acquiring new brands rası rekabet edebilirliğine azımsanmayacak presents the market meny opportunities in the sense derecede katkı sağladıkları görülmektedir. of entering into new markets and deepenind in exist- Şirket açısından doğrudan yurtdışı yatırımlar ing maerkets. Companies want to step into new mar- “marka satın alma” ve “sıfırdan yatırım” ol- kets which they weren’t active in before and to realize mak üzere iki ana başlık altında incelenebilir. many important objectives by acquiring new brands. Marka satın alma, şirketlere yeni pazarlara gi- These objectives are; riş ve mevcut pazarlarda derinleşme anlamın- da birçok fırsat sunmaktadır. Şirketler yeni marka satın alarak daha önce faaliyet göster- medikleri yeni pazarlara adım atmak ve birçok Tek ya da sınırlı sayıda pazarda önemli hedefi gerçekleştirmek istemektedir- olmanın getirdiği risklerden “portföy çeşitlendirmesi” yöntemiyle korunmak ler. Bu hedefler ; Protecting against the risks dur to being in a sinle or limited number of markets by the “portfolio diversification” method

Ölçek büyütmek, ciro ve karlılıkta artış sağlamak

Scaling-up, providing an increase at the turnover and Gümrük ve tarife dışı engeller profitability gibi ek maliyetlerden kurtulmak

Relieving from additional costs and except tariff hindrances

Verimlilik artışı sağlayarak maliyetlerini düşürmek

Decreasing the costs by achieving and efficiency Gelişmiş ülke pazarlarında düşen kar increase oranlarının aksine gelişen ülkelerde artan kar oranlarından daha çok pay almak Obtaining a greater share from the icreasing profit ratios in developing countrary to the decreasing profit ratios in developed countries

Doğal kaynaklara ve stratejik varlıklara erişim kolaylığı sağlamak.

Providing access easiness to natural resources and strategical assets.

Direct abroad investments have rapidly increased depending on the global economy and Yurtdışı doğrudan yatırımlar küresel ekono- have achieved in 2007 a record level of 2 Trillion miye bağlı olarak hızla artmış ve 2007 yılı itiba- US Dollars. The direct abroad investments have rıyla 2 trilyon dolar gibi rekor bir seviyeye ulaş- started to decrease as of 2007 due to the last ex- mıştır. Son yaşadığımız küresel finansal krizin perienced finance crisis, but started to incease de etkisiyle yurtdışı yatırım akımları 2007’den again in 2010. There is no doubt that the most im- itibaren azalmaya başlamış, fakat 2010 itibarıyla portant factor for that the abroad investments tekrar artmaya başlamıştır. Yurtdışı yatırım- have reached this level is the mergers and acqui-

48 İAÜ Busines Review / Mart-Haziran 2014 Outbound Acquisitions

Yurtdışı yatırımlar Türkiye için son yıllarda, özellikle sitions realized by private capital companies. De- 2005’ten bu yana ivme kazanmış bir konudur. veloping countries hold the front positions in both the abroad investments realizing countries and abroad investments attracting countries rankings. The investments, shifting from developed countries to developing countries rapidly increase by the contributions of the other developing countries, too. According to this are 70% of the abroad investments of developing countries are realized again in developing countries. Whilst abroad investments are not a new fact for Turkey, too, it is an issue which gained acceleration particularly as of 2005 to present. Whilst the sum of the investments of Turkish companies performed abroad didn’t exceed 1 Billion US Dollars, it is started to attach progressively more importance to abroad investments as of that date. The influence of the lieberazation process of Turkey, which started in the 1980s and of which the dose increased progressively, is great at the development of this situation. The competition environment created by these investors along with the increase of the foreign investors, who came to Turkey, had positive effects with regards to showing the Turkish companies the opportunities waiting for them abroad. Whilst today 86% of the abroad investments of Abroad investments are an issue which gained Turkey are performed to European and Central acceleration during the last years, particularly since 2005. Asian countries, the share obtained by the G-20 and EU countries from the Turkish abroad invest- ların bu seviyeye ulaşmasında en büyük etken ments is 51%. The Turkish countries have initiated kuşkusuz özel sermayeli şirketlerin gerçekleş- a diversification in their abroad investments dur- tirmiş olduğu birleşmeler ve satın almalardır. ing the recent years and in addition to close ge- Gelişmekte olan ülkeler hem en çok yurtdışı ographies also the number of Turkish companies yatırım gerçekleştiren hem de en çok yurtdışı active in Africa has icreased progressively, too. yatırım çeken ülkeler sıralamasında en ön sıra- The sectors, which come to the foreground among da gelmektedir. Gelişen ülkelerden gelişmekte the abroad investments of Turkey, are the finance, olan ülkelere kayan yurtdışı yatırımlar diğer energy and manufacturing sectors. Turkish com- gelişmekte olan ülkelerin de katkılarıyla hızla panies with abroad investments put a weight on artmaktadır. Buna göre 2010 yılında gelişmekte production and marketing. Increasing the product olan ülkelerin yurtdışı yatırımlarının %70’i gene and market diversity, brand recognition, cost ad- gelişmekte olan ülkelere yapılmıştır. vantage are the factors taken into consideration Yurtdışı yatırımlar Türkiye için de yeni bir the most by Turkish companies when perform- olgu olmamakla birlikte son yıllarda, özellikle ing investments. Iraq, Russia, China and India are 2005’ten bu yana ivme kazanmaya başlamış the countries which come to the foreground at the bir konudur. 2005 yılına kadar Türk firmaları- investment plans of Turkish companies. Particu- nın yurtdışına yaptıkları yatırım tutarı 1 milyar larly Russia is leading the countries preferred the doları geçmezken bu tarihten itibaren yurtdışı most by the Turkish companies with regards to yatırımlara giderek daha fazla önem verilme- manufacturing. Particularly Russia continues to ye başlanmıştır. Bu durumun oluşmasında attract Turkish companies rather due to its con- 1980’lerde başlayan ve dozu giderek artan Tür- sumer market and rapid development than the kiye’nin liberalleşme sürecinin etkisi büyük- investment costs.

Mart-Haziran 2014 / İAÜ Busines Review 49 Yurtdışı Yatırımları

tür. Türkiye’ye gelen yabancı yatırımcıların artmasıyla birlikte bu yatırımcıların yurtiçinde yarattıkları rekabet ortamının, Türk firmaları- na yurtdışında kendilerini bekleyen fırsatları gösterme açısından olumlu etkileri olmuştur. Bugün Türkiye’nin yurtdışı yatırımlarının %86’sı Avrupa ve Orta Asya’ya yapılırken, G-20 ve AB üye ülkeleri Türk yurtdışı yatırımların- dan %51 pay almıştır. Son yıllarda Türk şirket- leri yurtdışı faaliyetlerinde çeşitlendirmeye gitmiş ve yakın coğrafyalara ek olarak Afri- ka’da faaliyet gösteren Türk şirketleri de giderek artmıştır. Türkiye’nin yurtdışı yatırımların- da öne çıkan sektörler finans, enerji ve imalat sektörleridir. Yurtdışı yatırımları bulunan Türk firmaları üretim ve pazarlamaya ağırlık vermektedirler. Ürün ve pazar çeşitliliği, marka bilinirliğini arttırma, maliyet avantajı Türk fir- malarının yatırım yaparken en çok göz önünde bulundurdukları etmenlerdir. Irak, Rusya, Çin ve Hindistan pazarları Türk firmalarının yatırım planlarında öne çıkan ül- kelerdir. Özellikle Rusya, Türk firmalarının üre- tim için en çok tercih ettikleri ülkelerin başında gelmektedir. Rusya, yatırım maliyetlerinden Turkish companies, which aimed to convert çok, tüketici pazarı ve hızlı gelişmesi nedeniyle the global finance crisis of 2008 into an oppor- Türk firmalarının ilgisini çekmeye devam et- tunity, gave weight to acquisitions and mergers. mektedir. There is no doubt that the share of the foreign 2008 küresel finansal krizini fırsata çevir- companies, which had put their eyes on develop- me peşinde olan Türk firmaları yurtdışı satın ing countries due to the economic disorder expe- alma ve birleşmelere ağırlık vermiştir. Bu du- rienced in the world, gave weight to merger and rumda kuşkusuz dünyada yaşanan ekonomik acquisition transactions with Turkish companies karışıklıklar nedeniyle gözünü gelişmekte olan in the upcoming period was great, too. Turkish ülkelere çeviren yabancı şirketlerin önümüz- companies, which were willing and conducting deki dönemde Türk firmalarıyla birleşme ve serious works in order to acquire companies or satın alma işlemlerine ağırlık vermesinin de brands, were chasing up to acquire new brands payı büyüktür. Şirket ya da marka satın alma abroad, particularly in Asia-Pacifics and Europe. konusunda istekli ve bu konuda ciddi çalış- The acquisition of century old brands, lead by the malar içinde olan Türk şirketleri yurtdışında, food sector, and thus the investments of Turkish özellikle Asya Pasifik ve Avrupa'da yeni marka companies particularly in Europe are attracting edinme peşindedirler. the attention. The most barnburner abroad ac- Türk şirketlerinin gıda sektörü başta ol- quisitions is lead by the acquisition of the world’s mak üzere asırlık markaları satın almaları ve leading premium chocolate brand Godiva by Yıldız bu şekilde özellikle de Avrupa pazarına yatırım Holding. It is useful to look at Yıldız Holding’s his- yapmaları dikkat çekicidir. En çok ses getiren tory in the food sector that began in 1944 before yurtdışı satın almaların başında Yıldız Hol- setting over to the story of Godiva’s acquisition. ding’in dünyanın önde gelen premium çikolata markası Godiva’yı satın alması gelmektedir. From Single Type Product to 300 Yıldız Holding’in Godiva’yı satın alma öyküsüne Brands: Yıldız Holding geçmeden önce gıda sektöründe 1944’te başla- Yıldız Holding started in the food sector by pro- yan öyküsüne göz atmakta fayda vardır. ducing biscuits. The first plant, the first brand, the

50 İAÜ Busines Review / Mart-Haziran 2014 Tek Çeşit Üründen 300 Markaya: Yıldız Holding

Yıldız Holding gıda sektörüne bisküvi üreterek başladı. İlk değil, uluslararası çaptaki endüstriyel büyüklük sıralamasında fabrika, ilk marka, ilk satış kısaca Yıldız Holding’in tüm gıda işinin da önlerdeki yerini sağlamlaştırmıştır. Çikolata ve şekerleme temeli bisküviyle atıldı. Bu süreç, Ülker markasıyla adlandırılan sektörünün dünyadaki önde gelen yayını olan Candy Industry’nin Ülker çikolata ile hız kazandı. Ülker markalı ilk bisküvinin hazırlamış olduğu Küresel Top-100 2012 listesine göre Yıldız üretilmesinin 50. Yılı olan 1994 yılı aynı zamanda Yıldız Holding’in Holding çikolata ve şekerleme sektörlerinde faaliyet gösteren gıda sektöründe atağa kalkmaya başladığı yıl oldu. Yıldız Holding firmalar arasında ciro, çalışan sayısı ve üretim tesisi bazında bu stratejiyle sadece bisküvi ve çikolata alanında var olmayacağını, dünyada 11. sırada yer alırken, 2013 yılında ise aynı listede 12. gıda sektöründe yepyeni alanlara genişleyeceğinin de sinyalini sırada yer almaktadır. Bugün Yıldız Holding, yurtiçinde üç ve vermiş oldu. Yağ, süt, sütlü ürünler, içecek gibi gıda sektörünün yurtdışında altı fabrika olmak üzere toplam dokuz fabrikada 8.200 diğer kategorilerinde yaşanan hızlı büyüme Yıldız Holding’in çalışanıyla çikolata ve şekerleme üretimi gerçekleştirmektedir. endüstriyel büyüme ve markalaşmaya ne kadar büyük önem 2014 yılı başında Demet’s Candy Company’nin satın alınmasıyla verdiğinin de göstergesiydi. birllikte Yıldız Holdingin çikolata – şekerleme fabrika sayısı onbire Bugün gelinen noktada Yıldız Holding’in gıda sektöründe 40 yükselmiştir. 2012 yılını 12.4 milyar liralık ciro ile kapatan Yıldız kategoride 300 markası bulunmaktadır. Yenilikçi ve rekabetçi Holdingin 2013 büyümesinin ise % 18 olması bekleniyor. Yıldız yapısını yurtiçinde iyice sağlamlaştıran Ülker Grubu, gıda üretim Holding, 2013 sonu itibarıyla 49’u Türkiye’de olmak üzere toplam tesislerini üretim gücü ve dağıtım ağıyla sadece Türkiye’de 60 fabrikada üretim gerçekleştirmektedir.

Kaşıkçı Elması: Godiva first sale, briefly the foundation of all food busi- Yıldız Holding 2007 yılında dünyanın lider ness of Yıldız Holding was layed with biscuits. This premium çikolata ve çikolatalı ürünler markası process accelerated with Ülker chocolate named Godiva’yı 850 milyon dolara Campbell Soup’tan with the brand Ülker. The 50th anniversary of the satın alarak Nisan 2008’de bünyesine kattı. El- production of the first chocolate under the brand bette Godiva’nın Yıldız Holding tarafında satın Ülker, 1994, was also the year when Yıldız Holding alınması çok bilinçli bir karardı. Godiva, 1926 yı- started its attack in the food sector. Yıldız Holding lında Belçika'da Joseph Daps tarafından kurul- gave with this strategy the first signals for that it

Mart-Haziran 2014 / İAÜ Busines Review 51 Yurtdışı Yatırımları muş ve 1966'da % 33'ü Campbell şirketince sa- Ülker’in will not only be present in the biscuit and choco- tın alınarak ABD'de ilk Godiva butiği açılmıştır. yurtdışındaki en late areas, but would expand to very new areas in Yıldız Holding’in o tarihteki CEO’su Atilla Kura- önemli girişimi the food sector. The rapid growth experienced in ma, 2007 yılındaki satın almadan sonra yaptığı the other categories of the food sector like butter, açıklamada şirketin 1990 yılından itibaren ciddi 2008 yılında milk, dairy products, beverage was the indicator bir büyüme atağına geçtiğini, anketlere göre Godiva’nın for how much importance Yıldız Holding had at- ABD’deki marka bilinirliğinin %89 olduğunu ve alınmasıdır. tached to industrial growth and branding. en büyük pazarının %62 ve 308 milyon dolar At the today achieved point has Yıldız Hold- ile ABD olduğunu belirtmişti. Bu da Yıldız Hol- ing 300 brand in 40 categories in the food sector. ding’in bu satın almanın gerçekleşmesini neden The Ülker Group, having strengthened its innova- bu kadar istediğini açıklıyor. tive and competitive structure thoughly in the Şirketin büyümesi ve yenilenmesi için her inland, has not only in Turkey but also in the in- türlü yatırımı gerçekleştiren Yıldız Holding bir- dustrial size ranking in the world scale reinforced leşme sonrası yürüttüğü yönetim stratejisiyle its position at the front ranks with the produc- sadece Türkiye’de değil, dünya çapında da dik- tion power of its food production facilities and its katleri üzerine çekmeyi başardı. Amerika’nın distribution network. Ülker Grubu, gıda üretim önde gelen iş dünyası yayınlarından Harvard tesislerini üretim gücü ve dağıtım ağıyla sadece Business Review dergisinin Aralık 2009 tarih- Türkiye’de değil, uluslararası çaptaki endüstriyel li sayısında yayınlanan “Satın Aldığınız Şirketi büyüklük sıralamasında da önlerdeki yerini Entegre Etmeyin, Onlarla İşbirliği Yapın” (Don’t sağlamlaştırmıştır. Whilst Yıldız Holding was po- Integrate Your Acquisitions, Partner with Them) sitioned at rank 11 according to the Global Top-100 adlı makale, Yıldız Holding’in Godiva’yı satın al- 2012 list prepared by the Candy Industry, the lead- dıktan sonra izlediği sıra dışı yönetim stratejisini ing publication of the chocolate and candy sector okurları için analiz etti. in the world, among the companies active in the Peki neydi Godiva’yı diğer satın almalardan chocolate and candy sector with regards to turno- farklı kılan? ver, employees and production facilities, it was Gelişmekte olan ülkelerin birtakım çokuluslu positioned at rank 12 in 2013. Today conducts Yıldız şirketlerinin yapmış oldukları birleşme ve satın Holding chocolate and candy production in total 9 alma (B&SA) işlemleri farklı bir yönetim anlayışı plants, of which three are in the inland and six are izlenmesi sonucu bu işlemlerin başarılı olması- abroad, with 8,200 employees. The number of the nı sağlamıştır. Bu yönetim anlayışı, birleşme ve chocolate and candy plants of Yıldız Holding in- satın almalara yeni bir soluk getirdiği gibi satın creased to eleven by the acquisition of the DeMet’s alan şirkete de birçok fayda sağlamıştır. Candy Company at the begin of 2014. It is expected Gelişmekte olan ülkelerin önde gelen çoku- that the growth ratio ofr Yıldız Holding, which has luslu şirketleri yurtdışında satın aldıkları şirkete closed 2012 with a turnover of 12.4 Billion Turkish hemen entegre olmak yerine satın aldıkları şir- Liras, will be realized as 18%. Yıldız Holding con- ketin operasyonlarına özgürce, sanki sahiplik ducts production in total 60 plants as of the end of hiç el değiştirmemişçesine devam etmelerine 2013, of which 49 are located in Turkey. izin vermektedirler. Böylece her organizasyon en iyi yaptığı işe odaklanmış, bu da başarıyı The Spoonmaker’s Diamong: Godiva getirmiştir. Bu, bir anlamda satın alınan şirketi Yıldız Holding has acquired in 2007 world’s bir ortak olarak görme üzerine kurulu bir yak- premium chocolate and chocolate products brand laşımdır. Satın alınan firma, satın aldıkları fir- Godiva for 850 Million US Dollars from Campbell manın üst düzey yönetimini değiştirmemekte The most Soup and included it in April 2008 into its entity. ve onlara daha önce sahip oldukları güç ve oto- important Of course was the acquisition of Godiva by Yıldız nomiyi sağlamaya devam etmektedir. Bununla initiative of Holding a very deliberate decision. Godiva was birlikte satın aldıkları şirkete zarar vermeden, founded in 1926 in Belgium by Joseph Daps and kendileri için önemli olan birkaç noktada sinerji Ülker abroad is 33% of it was acquired by the company Campbell yaratmaya da özen göstermektedirler. Böylece the acquisition in 1966 and the first Godiva boutique was opened satın alınan firmayla sanki bir stratejik ortaklığa of Godiva in in the USA. The CEO of the company at that date, gidilmiş gibi bir durum ortaya çıkmakta ve satın 2008. Atilla Kurama, had noted in his statement after

52 İAÜ Busines Review / Mart-Haziran 2014 Outbound Acquisitions

alma sonucu oluşan entegrasyonun istenme- yen, olumsuz sonuçlarının da önüne geçilebil- mektedir. Bu sayede farklı iş yapma kültürün- den gelen şirketler arasında bilgi ve deneyim paylaşımı mümkün olabilmektedir. Yıldız Holding Yönetim Kurulu Başkanı Mu- rat Ülker aslında, Godiva’yı satın almak için gö- rüşmeler yürütürken ortaklık üzerine kurulu bir yönetim stratejisi izleyeceğinin ilk sinyallerini vermişti. Yıldız Holding eski CEO’su Kurama, anlaşmanın en önemli noktasında Murat Ülker ile ABD'de bulundukları sırada, Godiva'nın Üst Yöneticisi Jim Goldman'ın “Godiva'yı niye satın almak istiyorsunuz?” sorusuna Murat Ülker'in şu şekilde yanıt verdiğini aktarmaktadır: Ben 7,5 milyar dolarlık bir şirketin başkanı- the acquisition in 2007 that the company had yım, yeterince işim var. Size Godiva'da ne gör- started to grow considerable as of 1990 and that düğümü anlatayım. Bizim, Topkapı Sarayında eşi the brand awareness in the USA was 89% accord- bulunmaz bir Kaşıkçı Elmasımız vardır. Godiva ing to the public surveys and that its greates mar- da benim için çikolata sektörünün mücevhe- ket was the USA with 62% and 302 Million US Dol- ridir. Onu parlatır, gerekirse gerdanlık şekline lars. And this explains why Yıldız Holding wanted dönüştür, bilinmeyen coğrafyalarda tanıtımını the realization of the acquisition that much Yıldız yaparız. Holding, which made any type of investments for Goldman da bu cevap üzerine Murat Ülker'e the growth and development of the company, “Godiva'yı bundan daha iyi anlatan başka kimse achieved to attract the attentions not only in Tur- çıkmadı” yanıtını verir. key, but also worldwide with the management “Ortaklık yaklaşımı” olarak adlandırabi- strategy it had conducted after the acquisition. leceğimiz bu yeni yaklaşım, geleneksel şirket The article with the title “Don’t Integrate Your Ac- birleşme ve satın almalarından birçok noktada quisitions, Partner with Them”, issued in teh De- farklılıklar göstermektedir. Şirketler genelde cember volume of America’s leading business birleşme ve satın almalar sonrası birkaç konu- world periodal Harvard Business Review, has anda karar verme durumuyla karşı karşıya kal- alyzed for its readers the extraordinary manage- maktadırlar. Bu konuları ortaklık yaklaşımını ment strategy of Yıldız holding it conducted after şirketlerin merkezine yerleştirerek incelersek the acquition of Godiva. But what differentiated Yıldız Holding’in Godiva’yı satın aldıktan sonraki Godiva from the other acquisitions? The merger yönetim stratejisi çok daha iyi anlaşılabilir. and acquisition transactions (M&A) performed by some multi-national companies of developing ABD Çikolata Pazarına Açılan Kapı: countries have resulted these transactions suc- DeMet’s Candy Company cessful due to that they have followed a different Yıldız Holding 2008 yılında lider premium management approach. This management ap- çikolata markası Godiva’yı 850 milyon dolara proach has both brought a new breath to mergers satın almasından sonra Amerika pazarındaki and acquisitions and provided many benefits to ikinci büyük hamlesini ise 2014 başında DeMet’s the acquiring company. Candy Company hisselerinin %100’ünü Bry- The leading multi-national companies of de- nwood Partners şirketinden satın alarak yaptı. veloping countries allow that the acquired com- Yıldız Holding 2008’de Godiva’yı satın aldıktan pany can conduct its operations free, as if the sonra dünya gıda pazarında dikkatleri üzerine ownership wouldn’t have changed at any time çekmeyi başarmıştı. Bu ikinci satın alma ham- instead of integrating immediately into the com- lesiyle ise Amerikan pazarında faaliyetlerini bü- pany they have acquired. Thus has every organi- yütmeyi hedeflediğinin sinyallerini açıkça ver- zation focussed on the work it has done the best miş oldu. Yaklaşık 200 çalışanı bulunan DeMet’s and this has brought the success along with it.

Mart-Haziran 2014 / İAÜ Busines Review 53 Yurtdışı Yatırımları

This is an approach to deem the acquired company as a partner in some sense. The acquiring company doesn’t change the top management of the acquired company and continues to provide them the power and autonomy they had before. Beside this, they attach importance to create synergy in some important points for them without harming the acquired company. Thus a situation as if a strategical partnership would be entered into with the acquired company emerges and the unfavourable, negative results of the integration as a result of teh acquisition can be avoided, too. Yıldız Holding CEO Murat Ülker had in fact given the first signals for that he will conduct a management strategy based on a partnership during the conduct of the negotiations regarding the acquisition of Godiva. The former Yıldız Holding eski CEO Mr. Kurama transmits that Murat Ül- Comapany şirketini Yıldız Holding’e satan ABD’li ker answered the question of the Godiva CEO Jim Brywoods ise şirketi, 2003 yılında Nestle’den Goldman “Why do you want to acquire Godiva” at satın almıştı. DeMet’s Company 23 Aralık 2013 the most important point of the agreement when itibarıyla Yıldız Holding ile imzaladığı hisse alım they were in the USA with Murat Ülker as follows: sözleşmesinin ardından gerekli izinlerin çıkma- I am the president of a 7.5 Billion US Dollar com- sıyla birlikte Yıldız Holding şirketleri arasındaki pany, I have enough to do. Let me tell you what I yerini alacaktır. saw in Godiva. We have a unique Spoonmaker’s Godiva’da olduğu gibi DeMet’s Company Diamon in Topkapi Palace. And Godiva is for me şirketinin de satın alınması tesadüfi değil Yıldız the jewel of chocolate. We will polish it, convert it Holding için gayet bilinçli bir karardı. 1898 yılın- into a necklace in the world and introduce it to the da kurulan DeMet’s Company, Amerika Birleşik geographies where it is not know. And Goldman Devletleri’nin çikolata kaplamalı ve atıştırmalık responses on this answer to Murat Ülker “Ther ürünler pazarının en köklü şirketlerinden bir was nobody who has described Godiva bet- tanesiydi. 1898’de Chicago’da kurulan firma ilk ter than this”. This new approach, which we can ve köklü markası olan “Turtles” ve öteki marka- name as the “Partnership Approach”, differenti- ları “Flipz” ve Treasures” ile çikolata kaplamalı ates itself in many points from the treaditional atıştırmalık ürünler pazarında önemli bir ağır- company mergers and company acquisitions. lığa sahipti. ABD’de toplam iki fabrikada üretim Companies generally need to make decisions on yapan DeMet’s Company şirketinin 2012 yılı iti- some issues after mergers and acquisitions. The barıyla satışları 130 milyon doları bulmaktadır. management strategy of Yıldız Holding after it Kuşkusuz sadece cirosal anlamdaki büyüklü- had acquired Godiva will be better understand- ğüyle değil, ABD’nin en büyük ve başlıca pera- able when we place this partnership approach to kende firmaları arasında yer alan Safeway, Tar- the centre of teh companies. get, Costco, Walgreens, Walmar ve Kroger başta olmak üzere önemli perakende zincirlerine de The Door to the US Chocolate Market: satış yapıyor olması bu firmayı Ülker’in gözünde DeMet’s Candy Company satın alma için cazip hale getirmekteydi. Yıldız Holding has made he second great step DeMet’s Candy hakkında daha detaylı bilgi in the American market after it had acquired in verirsek, aslında kuruluşundan bu yana nasıl 2008 the leading premium chocolate brand Go- bir büyüme sergilediği de daha net ortaya çı- diva for 850 Million US Dollars by the acquisition kacaktır. Şirket, 1898 yılında faaliyete başladı- of 100% of the shares of the DeMet’s Candy Com- ğında Chicago’da yalnızca şekerleme ve atıştır- pany from the company Brynwood Partners in malık ürünlerin yer aldığı küçük bir dükkanda 2014. Yıldız Holding had achieved to attract the

54 İAÜ Busines Review / Mart-Haziran 2014 Outbound Acquisitions

satılmaktaydı. DeMet’s Candy, zaman geçtikçe Ülker’in son attention in the world food market to itself after çeşitli markaları ve ürün portföylerini şirket satın aldığı şirket having acquired Godiva in 2008. And it has clearly bünyesine ekleyerek ABD pazarının en itibarlı olan DeMet given the signals for that it targets to expand its markalarından biri olmayı başardı. Şirket ile ilgili Candy Company activities in the American market by this second bir diğer dikkat çeken nokta ise finansal yapısı- 1898 tarihinde acquisition attack. And the US Brynwoods, which na bakıldığında fark edilen sağlam büyüme per- sold the DeMet’s Comapany with approximately formansıdır. Şirket, 2010 yılında %16, 2011’de %19 kurulmuş köklü 200 employees to Yıldız Holding, had acquired the ve 2012’de ise %13’lük bir büyüme performansı bir şirket. company in 2003 from Nestle. The DeMet’s Com- göstermeyi başarmıştır. Bu büyüme perfor- pany will be one of the Yıldız Holding companies mansı ABD pazarı gibi rekabetin oldukça yoğun obtainment of the necessary permits after the olduğu bir pazarda önemli bir başarı anlamına subscription of the share transfer agreement gelmektedir. Şirketin faaliyet karında ise yine with Yıldız Holding by December 23rd 2013. aynı dönemde önemli bir artış kaydedilmiştir. As it was the case for Godiva, the decision re- Zira son 4 yılın faaliyet kar marjı ortalaması %22 garding the acquisition of the DeMet’s Company seviyelerinde gerçekleşmiştir. was not an incidental decision for Yıldız Holdig, but Şirket, 2012 yılı cirosu olan 130 milyon do- a pretty aware decision. The DeMet’s Company, ların %56’lık kısmını “Turtles”, %29’luk kısmını founded in 1898, was one of the most deep rooted “Flipz” ve %15’lik kısmını ise “Treasures” ve özel companies of the chocolate coated and snack markalı (private label) diğer ürünlerden elde product market of the United States of America. etmiştir. Şirketin markaları itibarıyla tüketici The company founded in 1898 in Chicago had profiline bakıldığında ise “Turtles” markasının with its first and rooted brand “Turtles” and its firmanın ilk markası olması nedeniyle, her yaş- other brands “Flipz” and “Treasures” an impor- tan ve sadık müşteri kitlesine sahip olduğu gö- tant weight in the chocolate coated and snack rülmektedir. “Flipz” markası ise çikolata kapla- products market. The sales of the DeMet’s Com- malı tuzlu atıştırmalık olarak tanımlanabilecek pany, manufacturing in two plants in the USA, bir lezzeti yaratıcı bir fikirle bir araya getirerek reached nearly 130 Million US Dollars as of 2012. bu kategoride pazar lideri olmayı başarmıştır. There is no doubt that not only the size in term of “Treasures” markası ise daha ziyade sütlü ve its turnover, but also its sales to the largest and bitter çikolata kaplamalı ürünlerden oluşan bir leading retail sale companies of the USA, lead by markadır. Safeway, Target, Costco, Walgreens, Walmar and Yıldız Holding dünya üzerinde başka her- Kroger was converting this company attractive hangi bir ülkeden de marka satın alabilecekken in the eyes of Ülker with regards to acquisition. It bu satın almada tercihini ABD’den will be revealed more clarified what for a growth yana kullanmasının birçok nede- it had presented since its foundation when we ni bulunmaktadır. Bu ne- provide more detailed information about DeMet’s Candy. The company was when it had started its activities in 1898 a small shop in Chicago where only sweets and snacks were sold. DeMet’s Can- dy has added diverse brands and product ranges into its entity as the time had passed and achied to become one of the most renomated brands of the US market. Another attention attracting is- The last sue related to the company is the recognized sta- acquired ble performance when you examine its financial company structure. The company had achieved to present by Ülker, the a growth performance of 16% in 2010, 19% in 2011 DeMet Candy and 13% in 2011. This growth performance means an important success in a market where there is Company, is a an intensive competition like the US market. And rooted company a considerable increase is recorded at the activ- founded in 1898. ity profit of the company during the same period.

Mart-Haziran 2014 / İAÜ Busines Review 55 Yurtdışı Yatırımları

denleri anlamak için ise ABD çikolata pazarını The profit margin average of the last 4 years is analiz etmekte fayda vardır. Dünya şekerleme realized at 22% level. 56% of the 2012 turnover of ve çikolata ürünlerinin %54’ü ABD pazarında the company, which was 130 Million US Dollars, tüketilmektedir. Bu oran bile tek başına ABD is achieved from products of the brand “Turtles”, pazarının ne kadar can alıcı bir pazar olduğu- 29% of the brand “Flipz” and 15% by other private nun göstergesidir. Yılda ortalama %8 büyüme label products. When we look at the consumer göstermesi ABD pazarının ne kadar dinamik bir profile of the company with regards to its brands, pazar olduğunun da başlı başına bir kanıtıdır. we see that the brand “Turtles”, due to being the Pazarın büyüklüğünü rakamsal olarak vermek first brand of the company, has a consumer au- gerekirse yaklaşık 80 milyar dolar olduğunu be- dience of all ages and which are loyal. And the lirtmekte fayda vardır. ABD pazarında çikolata brand “Flipz” has combined a taste with a creative kaplamalı ürünlerin satışı ise 2013 yılı itibarıyla idea, which can be defined as chocolate coated 12 milyar dolar olarak gerçekleştirmiştir. 2012 salty snack, and achieved to become the market yılı sonu itibarıyla 130 milyon dolar ciroya sahip leader in this category. And the brand “Treasury”

olan DeMet’s Company firmasının ise bu pazar- is a brand which rather consists of milk and bitter da %1’ler seviyesinde bir pazar payına sahip ol- chocolate coated products. duğu görülmektedir. There are many reasons for why Yıldız Holding Gelelim hemen hemen tüm yurtdışı satın al- used its option in favour of the USA at this acquisi- malarıyla olay yaratan Yıldız Holding’in bu satın tion whilst it could also acquire a brand from any almayla hedeflediklerine. Godiva’yı almasının other country in the world. It is useful to analyse ardından Kuzey Amerika pazarında büyümeyi the US chocolate market in order to understand kendine iyiden iyiye strateji edinen Ülker Grubu, the reasons for this. 54% of the world’s candy and DeMet’s Company firmasını da bünyesine kata- chocolate products are consumed in the US mar- rak ABD organize perakende pazarındaki mev- ket. Even this ratio solely is an indicator of how vital cut faaliyetlerini daha da geliştirmeyi ve yerini the US market is. And the average annual growth sağlamlaştırmayı hedeflemektedir. Türkiye’de of 8% it showed is the proof for that how dynamic tüketicilerin taleplerine en hızlı cevap vere- the US market is. When it should be necessary to bilecek nitelikte güçlü bir dağıtım ağına sahip indicate the size of the market in figures, it will be olan Yıldız Holding, DeMet’s Candy firmasının useful to note that this is nearly 80 Billion US Dol- oturmuş dağıtım gücü ile aynı şekilde ABD’de lars. The sales of the chocolate coated products in

56 İAÜ Busines Review / Mart-Haziran 2014 Outbound Acquisitions

de kendi ürünlerini üretim-dağıtım ve satış ka- the US market are realized as neasly 12 Billion US nallarına sokmayı hedeflemektedir. Ürün geliş- Dollars as of 2013. It is seen that the DeMet’s Com- tirme ve kalite açısından hiçbir sorunu olmayan pany with a turnover of 130 Million Dollars by the Yıldız Holding, ABD pazarı gibi rekabetin olduk- end of 2012 has a market share of nearly 1% in this ça yoğun olduğu bir pazarda DeMet’s Candy ve market. Now to that, what Yıldız Holding, which has Godiva satın almalarıyla birlikte, dağıtım kanal- attracted the attentions by nearly every acquition ları ve lojistik anlamında da hedeflediği sinerjiyi it performed, targets with this acquisition. The Ül- gerçekleştirmek istemektedir. ker Group, which has made the growth in the North Ülkemizde gıda sektöründe pazarlama büt- American market thoroughly to its strategy after çesi en yüksek, dağıtım kanalı olarak rakipleri- the acquisition of Godiva, targets to develop more ne nazaran lider konumda olan ve ürün kalitesi its activities in the US organized retail market and olarak da tartışmasız kendini kanıtlamış olan to strengthen its position by adding the DeMet’s gıda devi Ülker Grubu, artık Türkiye’de kabına Company to its entity. Yıldız Holding, which has a sığmaz olmuş ve gözünü iyiden iyiye gelişmiş distribution network such to be able to respond to ülke pazarlarına çevirmiştir. Bunu da ilk aşa- the consumer demands in Turkey in the fastest mada yurtdışında önde gelen, köklü markaları manner, targets to introduce its own products into satın alarak yapmayı uygun görmüştür. Yıldız the production-distribution and sales channels in Holding bu stratejisiyle, yurtdışındaki konumu- the USA by the established distribution power of nu dağıtım kanallarıyla sağlama aldıktan sonra the DeMet’s Candy company. Yıldız Holding, which diğer markalarını da bu pazarlarda görücüye no problems with regards to product development çıkarmayı hedeflemektedir. Bu da diğer Türk and quality, aims to realize the synergy it targets firmalarının cesaretini arttıracak ve küresel in terms of distribution channels and logistics byu ölçekteki rekabet düzeylerini geliştirmelerine acquiring DeMet’s Candy and Godiva in a market katkıda bulunacaktır. with an intensive competition like the US market. The food giant Ülker, which has the highest Örgütsel Yapı marketing budget, is leading compared to its com- Birçok gelişmekte olan ülke şirketi, yurtdışı petitors with regards to the distribution channels satın almaları sonucu satın alınan şirketin ayrı and has indisputable proved itself in terms of prod- bir örgüt olarak var olmasına izin vermiştir. Bu- uct quality in the food sector of our country, grew nunla da kalmayıp, aynı ya da benzer sektörde out of its vessel in Turkey and has turned its eyes olmalarına rağmen satın aldıkları şirkete ne- thoroughly on the markets in the developed coun- redeyse tamamıyla operasyonel özgürlük ta- tries. It deemed it to be appropriate to acquire lead- nımışlardır. Godiva da Yıldız Holding tarafından ing, rooted brands abroad at the first stage. tolmuş satın alınmasına rağmen bağımsız bir şirket- ve gözünü iyiden iyiye gelişmiş ülke pazarlarına mişçesine operasyonlarını sürdürmesine izin çevirmiştir. Bunu da ilk aşamada yurtdışında verilen şirketlerden bir tanesidir. önde gelen, köklü markaları satın alarak yapmayı Bağımsızlık her ne kadar şirketlerin maliyet- uygun görmüştür. Yıldız Holding intends with this lerini düşürmesinde yardımcı olmasa da birleşen stragey to introduce also its other own brands into ya da satın alan şirketlerin hayati hatalar yapma- these markets after having strengthened its po- sını engellemektedir. Şirket evlilikleri çoğu za- sition abroad via the distribution channels. And man her iki organizasyonun da iş yapma süreç- this will increase the courage of the Turkish com- lerini sekteye uğratmaktadır. Ortak prosedürler panies and contribute to the development of their yaratmak ve her iki şirket arasındaki ilişkileri competitive position in global scale. rapor etmek karmaşık bir süreç olduğu kadar üst yönetimin de oldukça zamanını almaktadır. Organizational Structure Bu gibi gizli maliyetler eninde sonunda, birleşme Many developing country companies have ve satın almadan kaynaklanan maddi yararların allowed after the abroad acquisition that the ac- önüne bile geçebilmektedir. Satın alınan şirke- quired company existed as a separate organiza- tin bir anlamda kendi kendini yönetmesine izin tion. Not only that, they have granted the compa- verilerek kurumsal kimliğin sürdürülmesi de ny they acquired nearly a full operational freedom sağlanmaktadır. Bu sayede Godiva’da olduğu gibi though they are in the same sector. Godiva is also

Mart-Haziran 2014 / İAÜ Busines Review 57 Yurtdışı Yatırımları

one of the companies, which is allowed to conduct its operations like an independent company though it was acquired by Yıldız Holding. Though independence doesn’t help companies to decrease their costs, it prevents vital failures of the merging or acquiring companies. Company marriages mostly disrupt the business conducting processes of both organizations. As much as creating joint procedures and reporting the relations between both companies is a complex process, it also takes much time of the top management. Such hidden costs can earlier or later even sur- pass the material benefits due to the merger and acquisition. It should be provided that the acquired company can sustain its corporate identity in a sense by allowing it to manage itself. Thus there will be no drop at the brand identity and value which is generated by the accumulation through yılların birikimi sonucu oluşan marka kimliği ve the years as it is the case for Godiva. değerinden hiçbir eksilme olmamaktadır. Business Activities İş Faaliyetleri The company which performed the acquisition Satın alma yapan şirket sinerji yaratmaktan didn’t desist from creating a synergy. It follows only vazgeçmiş değildir. Sadece seçici ve dikkatli bir a selective and attentive strategy. At the first step strateji izlemektedir. İlk adımda maliyetlerde ta- is the presence of activities in order to decrease the sarruf veya gelirlerde artışa yol açacak faaliyetle- costs or increase the incomes examined and the rin varlığı araştırılarak, iki şirket arasında koordi- coordination between two companies is provided. nasyon sağlanır. Bunu yaparken en önemli nokta There is no doubt that the most important issue kuşkusuz, her iki şirketin de faaliyette bulunduğu when doing this is to show the due diligence to not alanlarda şirketlere zarar vermemeye özen gös- to harm both companies in the the fields they are termektir. Bu anlamda stratejik ortaklığın olmaz- active in. The absolute must of a strategical part- sa olmazı, iki şirket arasında koordinasyon sağla- nership is to determined joint teams or persons in mak üzere ortak takımlar ya da kişiler belirlemek order to provide the coordination between the two ve fırsatları hızlı bir şekilde hayat geçirmektir. companies and to rapidly implement the opportu- Hammadde satın alımı genelde şirket bir- nities. Raw material purchase is generally one of leşme ve satın almalarında kazanç sağlanacak the most important areas to derive a profit from at en önemli alanlardan bir tanesidir. Geleneksel company mergers and acquisitions. The purchase şirket entegrasyonlarında satınalma sinerji- synergy is established automatically at traditional si organizasyonlar birleştiği için kendiliğinden company integrations since the organizations oluşmaktadır. Halbuki, birçok gelişmekte olan are merged. However, many developing country ülke menşeli çokuluslu şirket, satın alma ger- originated multi-national companies establish çekleştiğinde satın alınan şirketle faaliyetle- teams after the realization of the acquition in or- rinde koordinasyon sağlamak üzere takımlar der to provide the coordination of their activities oluşturulmaktadır. Bu takımlarda genellikle with the acquired company. These teams gener- her iki şirketten eşit sayıda yönetici yer almak- ally consist of equal number of managers from ta, böylece her iki tarafın da diğer tarafın kalite both companies and thus it is provided that both standartlarını kavramış olması sağlanmaktadır. parties perceive the quality standards of the other Bu anlamda Ülker Grubu ve Godiva, çikolatanın party. In this sense have the Ülker Group and Go- ana hammaddelerini oluşturan kakao ve fındık diva provided the coordination at the purchase of alımlarında koordinasyon sağlayarak bu siner- cacao, the raw material of chocolate, and hazelnut jiyi yaratmayı başarmışlardır. and achieved to create this synergy.

58 İAÜ Busines Review / Mart-Haziran 2014 Outbound Acquisitions

Üst Yönetim Ülker yeni Top Management Şirketler genellikle ilk adım olarak satın al- şirketlerinde Companies generally start to work by chang- dıkları şirketin üst yönetimini değiştirerek işe “satın aldığınız ing the top management of the company they başlamaktadırlar. Satın alınan tarafın iş akışında have acquired as the first step. This approach, ve organizasyonda köklü bir değişikliğe gideceği- şirketi entegre which is the first signal for that the acquired party nin ilk sinyali olan bu yaklaşım aslında iki şirketin etmeyin, onlarla will introduce deep changes at its work flow and vizyon, strateji ve operasyonel rutinini birleştir- işbirliği yapın” organization, is in fact another method for merg- mesinin bir başka yöntemidir. Pek çok uzman, prensibini ing vision, strategy and operational routine of the şirketlerin ancak satın aldıkları şirketteki yöne- uygulamakta. two companies. Many specialists assert that the tim kademesini kendi yöneticileriyle değiştirerek companies can only generate value by replacing değer yaratabileceklerini öne sürmektedir. the administrative level of the acquired company Bu görüşün aksine günümüzde birçok şirket, with their own managers. satın aldıkları firmanın yönetim kademesini şir- Contrary to this opinion do presently many kette tutmak için ellerinden geleni yapmakta- companies their best in order to keep the admin- dır. Bu şekilde, şirkete olan güvenlerini, yeni bir istrative level of the company they acquired in the pazardaki stratejilerini ve şirketin kalifiye insan company. They target thus to reveal their trust in gücüne olan güvenlerini ortaya koymayı he- the company, their strategies in a new market and deflemektedirler. Sonuçta satın alınan tarafın, their trust in the qualified labour force of the com- insan ve sosyal sermaye anlamında değer kay- pany. As a result, it is prevented that the acquired bına uğraması ve sektöre ve şirkete özgü bilgi party loses value with regards to human and so- kaybına maruz kalması engellenmektedir. Böy- cial capital and is faced with sector and company lece her iki taraf da bu birleşmeden maksimum specific knowledge losses. Both parties benefit yarar sağlamaktadır. Bu anlamda Ülker Grubu from the merger by this way. In this sense has the Godiva’nın CEO’su Jim Goldman’e kendisiyle ke- Ülker Group told the CEO of Godiva, Jim Goldman, sinlikle çalışmak istediklerini bildirmiş, kendi- that they definitely want to work with him, noted sine bir yönetici olarak ne kadar güvendiklerini how much they rely on him as a manager and fi- belirtmiş ve son olarak da Godiva için her türlü nally that they would provide any type of support desteği sağlayacaklarını eklemişlerdir. Bu du- for Godiva. As a response to this, the CEO of Go- rum karşısında Godiva’nın CEO’su Jim Goldman diva, Jim Goldman, didn’t leave the company after satın alma sonrası şirketten ayrılmamış ve şir- the acquisition and still occupies his office. ketteki görevini halen sürdürmektedir. Operational Autonomy Operasyonel Otonomi Most companies don’t remain autonomous Çoğu şirket satınalma sonrası operasyonel after the acquisition in operational terms, and anlamda otonomiye sahip olmamakta, bu an- have to end their independence in this sense. This lamdaki özgürlüklerine veda etmektedirler. Bu is not valid for some companies. Many companies durum bazı şirketler için geçerli olmamaktadır. rarly want to be involved into the decision mecha- Kendisinden destek istenmedikçe birçok firma nism of the company they acquired like human satın aldığı firmanın insan kaynakları ve fiyat- resources and pricing. According to them does the landırma gibi karar mekanizmasına ait alana management level of the company they acquired, nadiren dahil olmak istemektedirler. Onlara which was present all along the time, know their göre satın aldıkları firmanın geçmişten beri var customers, organization and competitors the olan yönetim kademesi, müşterilerini, organi- Ülker applies best. They consequently prefer to leave this deci- zasyonlarını ve rakiplerini en iyi şekilde bilmek- at its newe sion to the company. May be that such a freedom tedir. Dolayısıyla da kararları şirkete bırakmayı companies the atmosphere slows down the speed of the integra- tercih etmektedirler. Böyle bir özgürlük ortamı principle “don’t tion and change, but it provides many important belki entegrasyonun ve değişimin hızını yavaş- advantages at the same time. Operational inde- latmakta, fakat aynı zamanda birçok önemli integrate your pendence prevents possible to incur bad perfor- avantaj da sağlamaktadır. Operasyonel ba- acquisitions, mances after the acquisition. The company, which ğımsızlık, satın alma sonrası oluşabilecek kötü partner with realized the acquisition, is confronted with the risk performansın önüne geçmektedir. Satın almayı them”. to make bad and false decisions since it is mostly

Mart-Haziran 2014 / İAÜ Busines Review 59 Yurtdışı Yatırımları

gerçekleştiren şirket, satın alınan şirketin işine unacquainted with the business and market of ve pazara çoğu zaman yabancı olduğu için kötü the acquired company. In this sense, both this risk ve yanlış kararlar alma riskiyle karşı karşıyadır. is eliminated and a paralysis situation possible to Bu anlamda hem bu risk ortadan kalkmakta, incur during the decision making process is pre- hem de karar verme sürecinde oluşabilecek bir vented. In addition to this is the operational au- felç durumunun da önüne geçilmektedir. Buna tonomy one of the elading factors which motivate ek olarak operasyonel otonomi, yöneticilerin the managers to perform their works better, too. işlerini daha iyi yapmaları için motive edici fak- Some companies assign one or a couple man- törlerin de başında gelmektedir. agers from their own top management to the Bazı şirketler hem operasyonel otonomi- company they acquired in order to both preserve ye zarar vermemek, hem de iki şirket arasında the operational autonomy and to provide the co- koordinasyonu sağlamak adına satın aldıkları ordination between the two companies. The as- şirkete kendi üst düzey yönetiminden bir ya da signed managers undertake a bridge task, and be- birkaç yönetici atamaktadırlar. Atanan yöne- side this, the managers of the acquiring company ticiler köprü görevini üstlenmekte, ayrıca bu get the opportunity to express loud and clearly sayede satın alan şirketin yöneticileri satın al- what their expectations are from the company dıkları şirketten ne gibi beklentileri olduğunu they acquired. Yıldız Holding has assigned Godiva açık ve net olarak ifade etme fırsatı yakalamış a managers such to undertake a bridge task, too. olmaktadırlar. Yıldız Holding de Godiva’ya köprü Whilst the partnership approach has such görevi üstlenecek şekilde bir yönetici atamıştır. benefits, it has also some limitations. For exam- Ortaklık yaklaşımının bu denli yararları ol- ple, the cost reductions due to the merger of both duğu kadar birtakım sınırlamaları da vardır. Ör- companies remain limited when it is not possible neğin iki şirketin birleşmesinden doğan maliyet to decrease the number of the employees. Beside indirimleri çalışan sayısında azaltmaya gitmenin this, it is seen that the partnership approach pro- mümkün olmadığı durumlarda sınırlı kalmak- vides better results for company with a high pa- tadır. Ayrıca ortaklık yaklaşımının sabır düzeyi tience level and which like to bear risks. Conse- yüksek ve risk almayı seven şirketler için daha quently is this approach more suitable for some iyi sonuç verdiği görülmektedir. Dolayısıyla bu companies compared to others. Companies yaklaşım bazı şirketlere diğerlerine nazaran with a collaborative, multi cultural organization daha uygundur. İşbirlikçi, çok kültürlü bir orga- structure provide more successful performance nizasyon yapısına sahip şirketler, hiyerarşik, ku- by this approach than hierarchical companies manda-kontrol mekanizmasına sahip şirketlere with a command-control mechanism. That ac- göre bu yaklaşım ile çok daha başarılı bir perfor- quiring companies prefer the method to influ- mans sergilemektedirler. Satın alan şirketlerin ence and be a leader rather than to control and hedeflere ulaşmak için kontrolden ziyade etki- show a more than normal indulgent behaviour leme ve liderlik yolunu tercih etmeleri ve belir- in order to achieve the targets are other factors sizlik ortamında normalden daha anlayışlı bir which increase the chance for success of this tavır sergilemeleri de bu anlayışın başarı şansını approach. First of all, one should be open for new arttıran diğer etkenlerdir. Herşeyden önce yeni ideas, the strong sides of the acquired company fikirlere açık olunmalı, satın alınan şirketin güçlü should be recognized and the own business style yanları fark edilerek olumsuz sonuçlar doğura- such to generate negative results should not be cak şekilde, kendi iş yapma tarzı şirkete empoze imposed. Though these features are in the genes edilmemelidir. Bu özellikler satın alan bazı şir- of some acquiring companies, some companies ketlerin genlerinde olduğu halde, bazı şirketler are obliged to develop these features afterwards. için bu özellikleri sonradan geliştirme zorunlulu- For as much as, the expected yield from the ac- ğu ortaya çıkmaktadır. Zira bu yapılmazsa satın quisition process cannot be achieved, and even alma işlemlerinden beklenen verim alınama- serious decreases of the market values of the makta, hatta satın alınan ve alan şirketin piyasa acquired and acquiring companies can be the değerinde ciddi düşüler söz konusu olabilmek- case when this isn’t done. For example, every- tedir. Örneğin, Daimler 1998 yılında Chrysler’i 36 body had great expectations when Daimler had milyar dolara satın aldığında herkes büyük bek- acquired Chrysler in 1998 for 36 Billion US Dollars.

60 İAÜ Busines Review / Mart-Haziran 2014 Outbound Acquisitions

lentiler içindeydi. Halbuki ya- But when 2007 was achieved, Daimler had sold pılan hatalar sonucu 2007 yılına Chrysler 7.4 Billion Dollars and made great loss- gelindiğinde Daimler, Chrysler’i 7,4 es at this acquisition as a result the failures that milyar dolara satarak bu satın alma- were made. Since the partnership approach con- dan büyük zarar etmişti. tains the best aspects of alliance and acquisition, Ortaklık yaklaşımı ittifak ve satın almanın en it provides many benefits to the acquiring com- iyi yanlarını barındırdığı için satın alan şirkete de pany, too. More than 6 years have passed since birçok fayda sağlamaktadır. Yıldız Holding’in Go- Yıldıc Holding had acquired Godiva. The market diva’yı satın almasının üstünden altı yıldan fazla value of Godiva increased from 850 Million US bir zaman geçti. Bu zaman zarfında Godiva’nın Dollars to 1.15 Billion US Dollars during this term. piyasa değeri 850 milyon dolardan 1,15 milyar Although this constitutes the material aspect of dolara çıktı. Her ne kadar bu, işin maddi boyutu- the issue, there is no doubt that Yıldız Holding has nu oluştursa da kuşkusuz Yıldız Holding de bu obtained many other benefits from this acquisi- satın almadan birçok başka yarar daha sağladı. tion. First of all, it provided an important experi- Herşeyden önce Yıldız Holding’in ilerde yapacağı ence with regards to the future acquisitions to be satın almalar için çok önemli bir tecrübe sağlamış performed by Yıldız Holding. Moreover, the CEO oldu. Zaten Yıldız Holding Yönetim Kurulu Başkanı of Yıldız Holding, Murat Ülker, has expressed with Murat Ülker de “Bir Godiva daha satın almak isti- his words “We want to acquire a further Godiva” yoruz” diyerek bu satın almanın ne kadar başarılı how successful this acquisition was. olduğunu dile getirmiştir. Last, the acquisition of Godiva by Yıldız Hold- Son olarak Yıldız Holding’in Godiva’yı satın ing has shown us that the successful acquisition alması bize gelişmekte olan ülkelerin gelişmiş operations by developing countries in developed ülkelerde yaptıkları başarılı satın alma operas- countries, contributes to overcome the bias re- yonlarının, gelişmiş ülkelerdeki satın almalara garding the acquisitions in the developed coun- karşı olan önyargının da kırılmasına katkıda tries. Moreover, acquisitions constitute for some bulunduğunu göstermiştir. Hatta bazı firma- companies in the present economic environment, lar için satın alınmak, küresel finansal krizin where the influences of the global finance crisis is etkilerinin iyiden iyiye hissedildiği günümüz felt thoroughly, a solution in terms of sustaining ekonomik ortamında, markalarının varlıkları- the existence of their brands. Successful acqui- nı devam ettirmek için bir çıkış yolu olmakta- sition like Godiva will motivate Turkish compa- dır. Türk firmalarının krizi fırsata dönüştürerek nies, who will set on this paths and place the yeni pazarlara açılmak ve yurtdışındaki iş yap- signature under new successes the more ma deneyimlerini arttırmak adına the interest of Turkish companies satın almalara olan ilgileri arttıkça increases for acquisitions in order to Godiva gibi başarılı satın almalar, convert the crisis into an opportu- bu yoldan gidip yeni başarılara imza nity and to set off for new markets atacak Türk firmalarını da and to increase their business motive edecektir. experiences abroad, too.

Partner with them”, Harcard Business Review, December 2009. Kaynakça / References Dünya Gazetesi, “Yurtdışındaki Türk Sermayeli Fabrika Sayısı 300’e Dayandı”, Dış Ekonomik ve İlişkiler Kurulu (DEİK) Yurtdışı Yatırımlar Çalışma Grubu Raporu, http://www.dunya.com/yurtdisindaki-turk-sermayeli-fabrika-sayisi-300e-dayandi- “Dünyada ve Türkiye’de Yurtdışı Doğrudan Yatırımlar”, Istanbul, Ağustos 2012. 148169h.htm. Erişim tarihi 31 Aralık 2013. Munyar, Vahap, “Bir Godiva Daha İstiyoruz”, 7 Ekim 2013, Milliyet. Vatan Ekonomi, “Godiva’yı Kaşıkçı Elması ile Aldık”, http://haber.gazetevatan.com/Go- Prashant Kale, Harbir Singh and Anand P. Raman, “Don’t Integrate Your Acquisitions, divayi_Kasikci_Elmasi_ile_aldik_154214_2/154214/2/ekonomi. Erişim tarihi 31 Aralık 2013.

Mart-Haziran 2014 / İAÜ Busines Review 61 Yurtdışı Yatırımları Gübretaş’ın Razi Petrokimya ile Başlayan İran Yatırımları With Razi Petrochemistry Started Iran Investments of Gübretaş

ı G lar ü m br ırı e at ta Y ş’ an ın İr R n a a z y i P la e ş t a r B o k le i im a y y a m i i l k e

o B r a t ş e l a P

y i a z

n a

R İ

n ı

’

l b

r m

ı t

’

n n

R İ

a n

l i

i i l

l a

ı n

’

t t ı r e ı r m b l ü a G r ı

62 İAÜ Busines Review / Mart-Haziran 2014 Outbound Acquisitions

Razi Petrokimya Türk firmalarının Razi Petrochemistry is the largest yurtdışında, hele Türkiye’nin industrial establishment in which doğusunda yatırım yaptığı en büyük Turkish companies invested abroad, sanayi kuruluşudur. particularly in the east of Turkey.

ÜBRETAŞ, Gübre Fabrikaları T.A.Ş. ün- ÜBRETAŞ, is the first fertilizer production vanı ile 1952 yılında, dönemin Bakanlar company of Turkey, founded by the Res- GKurulu kararıyla kurulan Türkiye’deki G olution of the Board of Ministers that time ilk gübre üretim şirketidir. Türkiye’de ilk kez in 1952 under the name Gübre Fabrikaları T.A.Ş. It kimyevi gübre üretimini gerçekleştirdi. 1986 Ahmet Hakan has realized the first chemical fertilizer produc- yılında İstanbul Menkul Kıymetler Borsası’nda ÖZKAN, tion in Turkey. It was one of the first companies halka açılan ilk şirketlerden biri oldu. GÜBRE- İAÜ Öğretim which went public in 1986 in the Istanbul Stock- TAŞ, 2004 yılında tamamen özelleştirildi. Görevlisi Exchange. GÜBRETAŞ is fully privatized in 2004. 1968 yılında İran’da kurulmuş olan Razi IAU, Lecturer Razi Petrochemistry, which was founded in Petrokimya, 2008 yılında GÜBRETAŞ’ın liderli- 1968 in Iran, is acquired by a consortium under ğindeki bir konsorsiyum tarafından satın alına- the leadership of GÜBRETAŞ and become the rak Türkiye’nin yurtdışındaki en büyük sanayi greatest industrial investment of Turkey abroad. yatırımı oldu. Razi Petrokimya’nın satışına İran The Iranian Privatization Authority helped at the Özelleştirme İdaresi yardımcı oldu. 681 milyon sale of Razi Petrochemistry. It was acquired for dolar karşılığında satın alındi. GÜBRETAŞ, Razi 681 Million Dollars. GÜBRETAŞ became the holder Petrokimya hissele- of 48.88% of the shares rinin %48,88 oranında of Razi Petrochemis- hissesine sahip oldu. try. Razi Petrochem- İran’ın en büyük gübre istry, Iran’s largest tesisi olan Razi Petro- fertilizer facility, began kimya, 2008 yılı hazi- to issue a joint con- ran ayından itibaren solidated balance with GÜBRETAŞ ile konso- GÜBRETAŞ as of June lide bilanço çıkarmaya 2008. başladı. The fertilizer sec- Gübre sektörü tor is an important Türkiye’nin de içinde sector in the geog- bulunduğu coğrafya raphy, where Turkey içerisinde önem taşı- is included to. Alone yan bir sektördür. Bu Turkey has a fertilizer bölgede sadece Tür- utilization capacity of kiye, yılda beş milyon annually Five Million ton gübre kullanım tons in this region. The potansiyeline sahiptir. realization of such a GÜBRETAŞ tarafından great abroad invest- bu sektörde bu kadar ment by GÜBRETAŞ in büyük bir yurtdışı ya- this sector will bring tırımının gerçekleş- a serious growth po- miş olması ciddi bir tential along with it. büyüme potansiyelini Turkey imports large de beraberinde geti- quantities of fertilizers, recektir. Son 10 yıldır though the fertilizer Türkiye gübre tüketi- consumption in Tur- minin 5 milyon gibi bir key is fixed at a level seviyede sabitlenme- of 5 Million tons dur-

Mart-Haziran 2014 / İAÜ Busines Review 63 Yurtdışı Yatırımları

sine rağmen, Türkiye’nin yüksek miktarlarda ing the last 10 years. Turkey had a foreign trade gübre ithal etmektedir. Türkiye, gübre sektö- deficit of 6 Billion 171 Million 857 Thousand Dol- ründe 2007-2012 yıllı Ekim ayı arasında toplam lars in the fertilizer sector between October 6 milyar 171 milyon 857 bin dolarlık dış ticaret 2007-October 2012. And the highest foreign trade açığı verdi. En fazla dış ticaret açığı ise 1 milyar deficit is experienced with 1 Billion 264 Million 435 264 milyon 435 bin dolar ile 2008 yılında ya- Thousand Dollars in 2008. Whilst imports with a şandı. 2008 yılında 1 milyar 481 milyon 756 bin value of 1 Billion 481 Million 756 Thousand Dollars dolarlık ithalat yapılırken, 217 milyon 321 bin were realized, the realized exports had a value of dolarlık ihracat gerçekleştirildi. GÜBRETAŞ’ın 217 Million 321 Thousand Dollars. It is meaning- yapmış olduğu bu yatırımın bu sektörde olma- ful that this investment realized by GÜBRETAŞ is sı anlamlıdır. Çünkü bu yatırım aynı zamanda in this sector. The reason is that this investment Türkiye’nin yurtışında yaptığı en büyük sanayi is at the same time the greatest industrial in- yatırımıdır. Türkiye’de yer alan gübre şirketleri vestment of Turkey abroad. Even if the fertilizer yabancı pazarları hedef almaya başlamış olsalar companies in Turkey have started to target for- da, öncelikle Türkiye’nin gübre alanında kendi eign markets, it is primarily targeted that Turkey kendine yetebilmesi hedeflenmektedir. Yete- becomes self-sufficient with regards to fertiliz- bilmesi dediğimiz zaman Türkiye’de yetersiz bir ers. It can be thought that there is an insufficient üretim kapasitesi olduğu düşünülebilir. Aslında capacity in Turkey when we say self-sufficient. In Türkiye’deki gübre üretim kapasitesi 2007 yılı fact, the fertilizer production capacity in Turkey için 5.556.200 ton ve 2012 yılı için 5.714.000 ton seems to be 5.556.200 tons in 2007 and 5.714.000 olarak görünmektedir. Bu da demektir ki Türki- tons in 2012. And this means that Turkey needs ye için farklı segmentlerde üretim gerekmekte- production in different segments. The deficit in the dir. Yüksek veya düşük segmentlerden hangisi- fertilizer sector can be understood better and the nin ihtiyacının karşılanamadığı veya ürün türü targets regarding the closure of the deficit can be olarak mı tatmin sağlanamadığı araştırılırsa determined clearer when it is examined of which gübre sektöründeki açık daha iyi anlaşılabilir ve high or low segment the needs cannot be met or açığı kapatmak için konacak hedefler daha net provided as product type. belirlenebilir. Razi Petrochemistry has alone a raw mate- Razi Petrokimya, kendi başına 3.770.500 rial and fertilizer production capacity of 3.770.500 ton/yıl hammadde ve gübre üretim kapasitesi- tons/year. Razi Petrochemistry, founded on an ne sahiptir. 877.000 m2’lik alan üzerine kurulu area of 877.000 m2, is the largest raw material Razi Petrokimya, İran’ın en büyük hammadde and fertilizer production complex of Iran. Diverse ve gübre üretim kompleksidir. Razi Petrokimya fertilizer and raw material productions are per- tesislerinde çeşitli gübre ve hammadde üretim- formed at the Razi Petrochemistry facilities. The leri yapılmaktadır. Tesis aynı zamanda ortado- facility is at the same time in relation with Middle- ğu pazarları ile ilişki içerisindedir. Eastern markets. Tablo 1: Razi Petrokimya kapasite kullanımı Table 1: Capacity Utilization of Razi Petrochemistry Razi Petrokimya'nın kapasite Capacity and Production Quantities ve üretim miktarları (ton) of Razi Petrochemistry (tons) Kapasite 2011 2010 Değişim(%) Capacity 2011 2010 Change (%) Amonyak 1.336.500 997.684 941.968 6 Ammoniac 1.336.500 997.684 941.968 6 Üre 594.000 452.502 326.998 31 Carmabide 594.000 452.502 326.998 31 Kükürt 508.000 383.262 396.675 -3 Sulfur 508.000 383.262 396.675 -3 Sülfürik Asit 627.000 137.875 132.128 -3 Sulfuric Acid 627.000 137.875 132.128 -3 DAP 450.000 27.945 18.777 49 DAP 450.000 27.945 18.777 49 Fosforik Asit 225.000 Phosphoric Acid 225.000 3.770.500 1.990.268 1.816.376 8 3.770.500 1.990.268 1.816.376 8

64 İAÜ Busines Review / Mart-Haziran 2014 Outbound Acquisitions

Gübretaş Gübretaş has İran’daki realized its 2. büyük 2nd greatest yatırımını Razi investment in Petrokimya Iran by acquiring aracılığıyla Arya the Arya Phospohoric Phospohoric şirketini alarak yapmıştır. company via Razi Petrochemistry.

Tablo 1, Razi Petrokimya’nın kapasite kulla- Table 1 indicates the capacity utilization quantities nım miktarlarını göstermektedir. Tesisler, atıl of Razi Petrochemistry. The facilities operate with idle kapasite ile çalışmaktadır. GÜBRETAŞ ile kulla- capacity. GÜBRETAŞ started to increase the utilized nılan kapasite miktarı artmaya başladı. Bu du- capacity quantities. This situation is also in favour of rum Razi Petrokimya’nın olduğu kadar GÜBRE- GÜBRETAŞ as it is of Razi Petrochemistry. GÜBRETAŞ TAŞ’ın da lehinedir. GÜBRETAŞ, ihtiyacını “out- will meet its needs not by outsourcing, but from its sourcing” yolu ile değil, kendi tesislerinden sağ- own facilities. At the same tim, it is planned that the layacaktır. Aynı zamanda ürün çeşitliliği olarak new facilities provide support with regards to prod- da yeni tesisler destek vermesi planlanlanmak- uct diversity, too. For example, the Razi Petrochem- tadır. Örneğin 2011 aralık ayında Razi Petrokim- istry facilities have sent in December 2011 granule ya tesisleri Türkiye’ye granül üre göndermişti. carbamide to Turkey. Razi Petrochemistry, of which GÜBRETAŞ’ın %48,88 oranında hissedarı olduğu GÜBRETAŞ is a shareholder with a ratio of 48,88%, Razi Petrokimya GÜBRETAŞ desteği ile ken- has started to increase its weight in its own region di bölgesinde ağırlığını arttırmaya başlamıştır. with the support of GÜBRETAŞ. Razi Petrochemistry Temmuz 2012 itibarı ile Razi Petrokimya, yılda has acquired in July 2012 87.5% of Arya Phosphoric Jo- 116 bin ton kapasiteli fosforik asit üretim tesisi- noob Co. which has a phosphoric acid production fa- ne sahip Arya Phosphoric Jonoob Co’nun yüzde cility with an annual capacity of 116 tons for 15 Million 87,5 hissesini 15 milyon 500 bin dolara satın aldı. 500 Thousand Dollars. The company, which is already Bölgede zaten oldukça etkin olan şirket, gelişme rather efficient in the company, acts with a develop- ve büyüme stratejisi ile hareket etmektedir. ment and growth strategy. 10 mart 2013 tarihli olağan genel kurul Tablo 2: Razi After the resolution concluded at the Gen- genel kurul toplantısında alınan karar son- Petrokimya eral Assembly on March 10th 2013 has Razi rasında, Razi Petrokimya, GÜBRETAŞ’a, ilgili Ortaklık Petrochemistry contributed to GÜBRETAŞ Yapısı günün kuru ile hesaplanınca, 55 milyon TL with a profit of 55 Million TL, calculated based kar ile katkıda bulundu. Razi Petrokimya’nın Table 2: on the exchange rate of the respective date. geçmiş yıllara ilişkin dağıtılmamış kar, ola- Partnership The amount which fell on GÜBRETAŞ from the Gübretaş Structure of ğanüstü yedek akçe ve 2012 yılına ilişkin ge- % 48.88 Diğer profit distributed after the resolution regard- Razi Petroc- lirleri üzerinden hesaplanan toplam dağıtı- % 46.62 ing the distribution of 15% of the total distrib- labilir kar tutarının yüzde 15’lik kısmının te- hemistry utable profit amount of Razi Petrochemistry, mettü olarak dağıtılmasına karar verilmesi Gübretaş calculated based on the not distributed profit, sonrasında dağıtılan kardan GÜBRETAŞ’a % 48.88 Other extraordinary contingency reserve and the düşen kısım da 203 milyon TL olmuştu. Razi % 46.62 incomes regarding 2012, was 203 Million TL. Petrokimya tesislerinde 2700 İranlı çalış- 2,700 Iranians are employed at the Razi Pet- maktadır. Tablo 2’de de gösterildiği üzere, rochemistry facilities. As indicated in Table 2, şirketin %4,5 oranında hissesi çalışanlara 4.5% of the shares of the company belong to aittir. Şirket düşük turn-over ile çalışmayı the employees. The company prefers to op- Çalışanlar tercih etmekte ve bu amaçla uzman per- Employees erate with a low turnover and targets to keep sonelini elinde tutmayı hedeflemektedir. % 4.5 its specialist personnel for this purpose.

Mart-Haziran 2014 / İAÜ Busines Review 65 Yurtdışı Yatırımları

Ağustos 2013 itibarı ile Türkiye gübre üreti- GÜBRETAŞ, which has met 1/3 of the Turkish minin 1/3’ünü karşılayan GÜBRETAŞ piyasaya fertilizer production as of August 2013, has also intro- yeni ürünlerini de sürmüştür. Aynı ay içerisinde duced its new products to the market. It was declared Kocaeli Yarımca tesislerinin kapasitesini %45 in the same month that it will increase the capac- oranında arttıracağı beyan edilmişti. Türki- ity of its facilities in Kocaeli Yarımca by 45%. 1/3 ye gübre üretimi 1/3’ü GÜBRETAŞ tarafın- of Turkey’s fertilizer production is realized by dan gerçekleşir hale geldi. 2011’deki satış GÜBRETAŞ. GÜBRETAŞ, which exceeded its miktarını aşarak 61’inci yıllarına satış sales amount of 2011 and entered its 61st year rekoruyla giren GÜBRETAŞ 2013 yılı satış with a sales record, declared its sales target for hedefini 1.6 milyon ton olarak açıkladı. 2013 as 1.6 Million tons. And the realized sales in 2013 yılında gerçekleşen satış ise 1 mil- 2013 was 1.67 tons and an increase of 7.5% was yon 670 bin ton oldu ve %7,5 artış kayde- realized. And target for 2014 declared in January dildi. 2014’teki hedef ise ocak 2014’te 1,7 2014 as 1.7 tons. GÜBRETAŞ, which had realized milyon ton olarak açıklandı. 2011 ve 2012 sales with a volume of more than 1.5 Million tons yıllarında 1,5 milyon tonun üzerinde satış in 2011 and 2012, had achieved to close 2012 with yapan GÜBRETAŞ 2012 yılını 190 milyon a net profit of 190 Million TL. A consolidated profit TL net kâr ile tamamlamayı başarmıştı. Bir of 190 Million TL was realized in 2012 with an in- önceki yıla göre yüzde 45 artışla 2012 yılın- crease of 45 percent compared with the previ- da 190 milyon TL konsolide kâr sağlanmıştı. ous year. It was possible to achieve a consolidated 2012 yılının ilk altı ayında konsolide olarak 1 profit of 166 Millipn 410 Thousand TL in the first six milyar 136 milyon 364 bin TL net satış geliri elde months of 2012 when a consolidated sales income of edilince 166 milyon 410 bin 779 TL konsolide kâra 1 Billion 136 Million 364 Thousand TL was achieved. ulaşmak mümkün oldu. 2012 yılının ilk yarısında 827 Thousand 483 tons solid fertilizers, Thousand 65 827 bin 483 ton katı, bin 65 ton sıvı, 8 bin 299 ton tons liquid fertilizers and 8 Thousand 299 tons pow- toz gübre satışı gerçekleştirildi. Toplam net satış der fertilizers are sold in the first half of 2012. The total geliri 671 milyon 827 bin 80 TL değere ulaştı. sales income reached a value of 671 Million 827 Thou- GÜBRETAŞ ve Razi Petrokimya işbirliğinin sand 80 TL. en dikkat çekici noktalarından biri GÜBRE- One of the most attention attracting points of the TAŞ’ın yıllık Olağan Genel Kurul Toplantısı’nın 3 GÜBRETAŞ and Razi Petrochemistry cooperation mart 2014’te İran’ın başkenti Tahran’da yapılmış is that the annual General Assembly of GÜBRETAŞ olmasıdır. GÜBRETAŞ toplantıda temettü dağı- was held on March 3rd 2014 in Iran’s capital Teheran. tılmasına karar vermiştir. Toplam satışının yak- GÜBRETAŞ concluded at the assembly on the distri- laşık %30 ila 35’ini kendi tesisinden elde eden bution of dividends. And GÜBRETAŞ, which obtains GÜBRETAŞ 2013 yılı konsolide gelir beklentisi 30% of its total sales from its own facility, declared its de 2.100 milyon TL ve kar beklentisini de 239 consolidated income expectation as 2.100 Million TL milyon TL olarak açıklanmıştı. Diğer dikkat çe- and profit expectation as 239 Million TL for 2013. Again kici noktalardan yine en önemlisi GÜBRETAŞ’ın the most important of the other attention attracting ortaklık payına 213,5 milyon TL isabet etmiş ol- points is that 213,5 Million TL fell on the partnership masıdır. 213,5 milyon TL olarak değeri belirtilen share of GÜBRETAŞ. The original value, known as orijinal bedel 2.415.752.268.285 İran Riyali’dir. 213,5 Million TL, is 2.415.752.268.285 Iranian Riyal. Tablo 3: GÜBRETAŞ’ın Zincirleme İran Yatırımları Table 3:Sequential Investments of GÜBRETAŞ in Iran Satın alan şirket / Alınan şirket / Alınan yıl / Oran (%) / Ödenen Bedel / Acquiring Company Acquired Company Acquisition Year Ratio (%) Paid Price GÜBRETAŞ Razi Petrokimya 2008 48,88 681 milyon USD Razi Petrokimya Arya Phospohoric Janoob Co. 2012 87,5 15, 5 milyon USD

Özetle GÜBRETAŞ’ın Razi Petrokimya ile Briefly are the investments of GÜBRETAŞ in Iran, başlayan İran yatırımları Arya Phosphoric Ja- which started with Razi Petrochemistry, are continu- noob Co şirketinin alınmasıyla dolaylı olarak ing indirectly with the acquisition of the company devam etmektedir. Arya Phosphoric Janoob Co. .

66 İAÜ Busines Review / Mart-Haziran 2014 Karikatür / Cartoon

Mart-Haziran 2014 / İAÜ Busines Review 67 Yurtdışı Yatırımları

Anadolu Gurup The Anadolu Group is Yurt Dışında Rapidly Growing Hızla Büyüyor Abroad

Yurtdışında hızla büyüyen şirketlerden biri de Anadolu Gurubu. Gurup bira üretimi ve Coca-Cola şişeleme tesisleriyle bir çok ülkede önemli bir konuma sahip.

One of the companies, growing rapidly abroad, is the Anadolu Group. The group holds an important position in many countries with its beer production and Coca-Cola plants.

68 İAÜ Busines Review / Mart-Haziran 2014 Outbound Acquisitions

ış ekonomik ilişkiler kümesinde Doğru- irect Abroad Investments within the dan Yurt Dışı Yatırımlar, kalıcı bir çıkar foreign economic relations cluster is D sağlamak amacıyla bir ülkede yer alan D assessed as long termed investments şirketlerin başka bir ülkede sıfırdan bir şirket performed by companies residing in a coun- kurarak veya hâlihazırda bulunan bir şirketin try in another country by founding a company öz sermayesine %10’dan fazla bir payla ortak from the scratch by becoming a partner of an olması yoluyla yaptığı uzun vadeli yatırımlar existing company with a share of more than olarak değerlendirilmektedir 10% at its equity capital. One of our most active Yurt dışı yatırım alanında en aktif şirketle- companies in the field of abroad investments rimizden biri Anadolu Grubudur. Bu yazımızda is the Anadolu Group. The abroad initiatives of da bu grubun yurt dışı girişimleri özetlenmiştir. this group are summarized in this article. These Bu girişimler iki grupta toplanmaktadır: Bira ve initiatives are accumulated in two groups: Beer Coca-Cola Şişeleme. and Coca-Cola bottling.

Bira Operasyonları: “Anadolu Efes” Beer Operations: “Anadolu Efes” Anadolu Efes, Türkiye, Rusya, Bağımsız Anadolu Efes is an establishment which per- Devletler Topluluğu, Avrupa, Orta Asya ve Orta forms beer, malt and alcohol-free beverage pro- Doğu ülkelerini kapsayan geniş coğrafyada duction, sales and marketing in a wide geogra- bira, malt ve alkolsüz içecek üretimi, satışı ve phy that covers Turkey, Russia, the CIS, Europe, pazarlaması yapan ve küresel şirket olma viz- Central Asia and Middle-East and which rapidly yonu doğrultusunda hızla ilerleyen bir kuru- S. Begüm SAMUR progresses pursuant to its vision to become a luştur. Anadolu Efes günümüzde, bira satışının TERAMAN global company. Whilst Anadolu Efes is a world dörtte üçünü yurt dışında gerçekleştiren bir İstanbul Aydın company, which realizes three fourth of its beer dünya şirketi olmakla beraber, satış hacmi ba- Üniversitesi İİBF sales abroad, it is the fifth in the Europe’s Great- kımından bira sektöründe ‘Avrupa’nın en bü- İşletme Bölümü est ranking and the eleventh in the world in the yükleri’ sıralamasında beşinci, dünyada ise on Araştırma Görevlisi beer sector with regards to the sales volume. birinci durumdadır. 1969’da Türkiye’de açtığı, Anadolu Efes, which started its production and toplam 300 bin hektolitre üretim kapasitesine Istanbul Aydın sales activities with two breweries it founded in sahip iki bira fabrikasıyla üretim ve satış faali- University FEAS Turkey in 1969 with a total production capacity yetlerine başlayan Anadolu Efes, seksenli yılla- Department of 300 Thousand hectoliters, achieved to become ra gelindiğinde Pazar lideri konumuna ulaşmış- of Business the market leader by the 1980s. It focused again tır. Yine aynı dönemde dış pazarlara açılmak Administration, in the same period on the export in order to set için ihracata odaklanmış, doksanlı yıllarda ge- Research Associate off for abroad markets and directed towards the liştirdiği stratejik vizyonu doğrultusunda dış growth opportunities in the abroad markets ac- pazarlardaki büyüme fırsatlarına yönelerek cording to the strategic vision it developed in the yurt dışı yatırımlarına başlamıştır. Bu aşama- 1990s and started with its abroad investments. da, Efes Pilsen için ilk çıkışın doğru yapılması At this stage, it was very important for Efes ve sonraki adımlarda stratejik kararlarla yol Pilsen to make the first outburst correctly and alınması çok önemli olmuştur. to progress in the following steps with strategic Kültürel ve coğrafi yakınlığı olan ülkelere decisions. öncelik verilerek, Anadolu Efes için ‘‘Adriya- The target for Anadolu Efes was determined tik’ten Pasifik’e uzanan geniş coğrafyada bü- as to prioritize culturally and geographically yümek’ hedef olarak belirlenmiştir. Anadolu close countries and to grow in large geography Efes, motive edici ve yol gösterici bu büyük stretching from the Adriatic to the Pacific. An- hedefle, ilk yatırımını 1996’da Kazakistan’ın adolu Efes has realized its first investment with kuzey doğusunda yer alan madenci şehri Ka- this motivating and directive target in 1996 in raganda’da gerçekleştirmiştir. Yurt dışı ope- the miners’ city Karaganda in the north-east of rasyonlarının yönetimi için 1998’de Hollanda’da Kazakhstan. Efes Breweries International (EBI) is Efes Breweries International (EBI) kurulmuş, founded in 1998 in the Netherlands for the man- 1999’da Rusya, 2003’de ise Moldova ve Sırbis- agement of the abroad operations and in 1999 tan yatırımları gerçekleştirilmiştir. Aynı yıl is the Russia, in 2003 the Moldavia and Serbia

Mart-Haziran 2014 / İAÜ Busines Review 69 Yurtdışı Yatırımları

Anadolu Efes is Anadolu Efes is among the most among the most important players important players of the region in its of the region in its sector with 18 beer sector with 18 beer plants, 7 malt and plants, 7 malt and a hops plant in 6 a hops plant in 6 countries. countries.

Rusya’nın Rostov, Kazakistan’ın Almati kent- investment realized. The production in the new lerinde açılan yeni fabrikalarda üretim başlan- founded breweries in Rostov in Russia and Alma- mıştır. 2003 itibariyle Anadolu Efes, satış hac- ti in Kazakhstan have started in the same year. minin hemen hemen yarısını yurt dışından elde Anadolu Efes started to obtain as of 2003 nearly etmeye başlamıştır. the half of its sales volume from abroad. Yaptığı yatırımlarla uluslararası pazarlar- Whilst Anadolu Efes, which took firm steps da emin adımlarla ilerleyen Anadolu Efes, kü- forward in the international markets with the resel şirket olma yolunda basamakları hızlı investments it realized, entered into important ve kararlı bir biçimde tırmanırken, kazandığı collaborations along with the successes it earned başarılar beraberinde önemli iş birliklerini ge- while rapidly and decisively climbing the steps on tirmiştir. 2004’te EBI, Londra borsasına kote the path to become a global company. EBI is listed olmuştur, 2006’da ise Rusya Kazan’da faaliyet in 2004 in the London Stock Exchange, and it ac- gösteren ülkenin yedinci büyük bira üreticisi quired in 2006 the Krasny Vostok Beer Group, the Krasny Vostok Bira Grubu, iki yıl sonra da Gür- seventh largest brewery of the country which op- cistan’ın önde gelen bira şirketi Lomisi satın al- erates in Kazan in Russia, and two years later the mıştır. 2011 yılında ise 1,9 Milyar $ karşılığında leading brewery of Georgia, Lomisi. And in 2011 it Miller ’in Rusya ve Ukrayna operasyonları satın acquired the Russia and Ukraine operations of alınmış, bununla birlikte Efes bölge pazarında Miller for 1.9 Billion US Dollars and Efes became en büyük 2. Oyuncu konumuna gelmiştir. the 2nd largest player in the market of the re- 2012’de ise dünyanın ikinci büyük bira üre- gion. And it overtook in 2012 three breweries of ticisi SABMiller’la imzalanan stratejik iş birliği SABMiller in Russia and two breweries in Ukraine anlaşması çerçevesinde SABMiller’ın Rusya’da within the frame of the strategic cooperation üç, Ukrayna’da ise bir fabrikası devralınmıştır. agreement it undersigned with SABMiller, the Buna karşılık ise Anadolu Efes’in %24 hissesi second largest brewer of the world. Against this SABMiller’a devredilmiştir. Bu satın alma değer are 24% of the shares of Anadolu Efes alienated to olarak yurtdışı yatırımlar alanında en yüksek SABMiller. This acquisition is recorded as the ac- meblağlı alım olarak kayıtlara geçmiştir. quisition with the highest amount with regards to Bu bağlamda görüldüğü üzere Anado- the value in the field of abroad investments. lu Efes, genelde büyümek için esnek ve etkin As to be seen in this context is Anadolu Efes stratejiler uygulamaktadır. Efes Pilsen olarak generally applying flexible and efficient strate- markalaşan Anadolu Efes, yıllar içerisinde sa- gies in order to grow. Anadolu Efes, which brand-

70 İAÜ Busines Review / Mart-Haziran 2014 Outbound Acquisitions

dece marka olmakla kalmayıp insanlar için ya- ed as Efes Pilsen, didn’t remain as a brand only, şamın keyfi haline gelmiştir. but became the joy of life for the people.

Rakamlarla Anadolu Efes: Anadolu Efes in Figures: Anadolu Efes; altı ülkeye yayılan toplam 18 Anadolu Efes is with total 18 breweries, 7 malt bira, 7 malt fabrikası ve 1 şerbetçiotu üretim te- and 1 hops production plants, spread over six sisi ile sektöründe bölgenin en önemli oyuncu- countries, among the most important players of ları arasında yer almaktadır. Faaliyette bulun- the region in its sector. . Anadolu Efes, which is duğu ülkelerin dördünde (Türkiye, Kazakistan, the market leader in four of the countries it is ac- Moldova ve Gürcistan) pazar lideri olan Ana- tive in (Turkey, Kazakhstan, Moldavia and Geor- dolu Efes; Türkiye’de beş bira, iki malt fabrikası gia), has five breweries, two malt plants and one ile bir şerbetçiotu işleme tesisi, Rusya’da sekiz hops processing facility in Turkey, eight brewer- bira, beş malt fabrikası, Kazakistan’da iki bira ies, five malt plants in Russia, two breweries in fabrikası, Moldova, Gürcistan ve Ukrayna’da ise Kazakhstan and each one brewery in Moldavia, birer bira fabrikası bulunmaktadır. Georgia and Ukraine. The Shareholder structure Anadolu Efes Biracılık ve Malt Sanayii A.Ş. of Anadolu Efes Biracılık ve Malt Sanayii A.Ş. (as Ortaklık yapısı (30.06.2013 itibariyle) Tablo 1.’de of June 30th 2013) is as indicated in Table 1 and verildiği üzere, Yazıcılar Holding A.Ş ve Özilhan the shares of the Yazıcılar Holding A.Ş and the Sınai Yatırım AŞ’nin sermayedeki payları sıra- Özilhan Sınai Yatırım AŞ are 139.786.634,180 ve sıyla 139.786.634,180 ve 79.812.569,440 TL’dir. 79.812.569,440 TL respectively.

Kaynak:, 27.03.2014 tarihinde alınmıştır.

Source: , 27.03.2014.

Sermayedeki Sermayedeki Share in the Share in the payı (TL) payı (%) Capital (TL) Capital (%) Yazıcılar 139.786.634,180 23,61 Yazıcılar 139.786.634,180 23,61 Holding A.Ş. Holding A.Ş. Özilhan Sınai 79.812.569,440 13,48 Özilhan Sınai 79.812.569,440 13,48 Yatırım A.Ş. Yatırım A.Ş. Anadolu 35.291.953,240 13,48 Anadolu 35.291.953,240 13,48 Endüstri Endüstri Holding A.Ş. Holding A.Ş. SABMiller 142.105.263,000 24,00 SABMiller 142.105.263,000 24,00 Harmony Harmony Halka Açıklık 195.108.843,140 32,95 Halka Açıklık 195.108.843,140 32,95 Toplam 592.105.263,000 100,00 Toplam 592.105.263,000 100,00

Mart-Haziran 2014 / İAÜ Busines Review 71 Anadolu Efes- Sab Mıller İşbirliğinin Gerekçeleri Ve İşbirliğinin Katkıları The Justification for the Anadolu Efes-SABMiller Collaboration and the Contributions of the Collaboration

Bu iş birliği öncelikle Anadolu Efes’in Türkiye başta olmak This collaboration has primarily broadened and strengthened üzere, Rusya, Bağımsız Devletler Topluluğu, Orta Asya ve the leading position of Anadolu Efes, lead by Turkey, in Russia, the Ortadoğu’da lider konumunu genişleterek güçlendirmiştir. Commonwealth of Independent States, Central Asia and the Middle- Maliyetlerin düşürülerek, maliyet ve gelir anlamında bir sinerjinin East. The costs are decreased and a synergy with regards to the costs oluşturulmuş ve bu sayede katma değer yaratılmıştır. Bira and incomes is established and an added value is generated thanks to pazarındaki %89’luk payı ile %50,3’ünün Coca Cola hisselerinin that. Anadolu Efes with its share of 89% in the beer market and 69% oluşturduğu gazlı içecek pazarında %69 paya sahip olan Anadolu in the carbonated beverage market, of which 50.3% are constituted Efes aynı zamanda SAB Miller için yaklaşık 77 milyonluk nüfusuyla by the Coca-Cola shares, has at the same time opened for SAB Miller gelişmekte olan bir ekonominin kapılarını açmıştır. Aynı zamanda the gates of a developing market with a population of 77 Million hem uluslararası hem de lokal olarak yüksek kalitedeki ürün people. At the same time have Anadolu Efes and SABMiller provided portföyleri ile Anadolu Efes ve SAB Miller uluslararası alanda within the frame of the agreements entered in to in the international yapılan anlaşmalar çerçevesinde, uluslararası markaların farklı area with their international and local high qualitative products the pazarlarda tanıtılmasını böylelikle paylaşılmasını sağlamıştır. introduction of international brands to different markets and thus Bu noktada, Anadolu Grup başkanı ve Anadolu Efes genel that these are shared. At this point, as it is once more emphasized by müdürü Tuncay Özilhan’ın sözleriyle de bir kez daha vurguladığı Tuncay Özilhan, Anadolu Group Chairman and CEO of Anadolu Efes, gibi SABMiller gibi güçlü bir stratejik ortak ile Anadolu Efes’in it is foreseen that the operation area of Anadolu Efes will expand operasyon alanının Rusya ve Ukrayna’da daha da genişleyeceği more in Russia and Ukraine by the strong strategic collaboration öngörülmektedir. Bu sayede Anadolu Grubunun uzun vadeli with SABMiller. He noted that thus Anadolu Group will utilize the planları ile uyumlu olarak potansiyel fırsatlardan daha da iyi bir potential opportunities in a better way pursuant to its long termed şekilde faydalanacağını belirtmiştir. SABMiller’ın genel müdürü plans. And the CEO of SABMiller, Graham Mackay, said in parallel Graham Mackay ise Özilhan ile paralel olarak farklı ve zorlu with Özilhan that SABMiller and Anadolu Efes, which are active in pazarlarda faaliyet gösteren SABMiller ve Anadolu Efes’in, different and challenging markets, will find the possibility to share bu stratejik ortaklık sayesinde tecrübelerini paylaşma imkânı their experiences thanks to this strategic collaboration and get more bulacaklarını ve ortak kaynak kullanımı ile daha da başarılı successful by joint source utilization. He added to his words that this olacağını söylemiştir. Bira ve alkolsüz içki pazarında Türkiye’de strategic collaboration, developed with Anadolu Efes, the leader lider konumundaki Anadolu Efes ile geliştirilen bu ortaklığın in the beer and alcohol-free beverage market, will result in further Bağımsız Devletler Topluluğu ve Orta Doğu pazarında yeni satın growth with new acquisitions in the Commonwealth of Independent almalarla daha da büyümeye yol açacağını sözlerine eklemiştir. States market and the Central Asian market.

Şekil 1. CCI Sermaye yapısı Graph 1. CCI Capital Structure (kaynak: Coca Cola İçecek Bir Bakışta CCİ,02.04.2014 (Source:, 27.03.2014.)

72 İAÜ Busines Review / Mart-Haziran 2014 Outbound Acquisitions

Meşrubat Operasyonları: Beverage Operations: “Coca Cola İçecek” Coca Cola Içecek Anadolu Efes ile The Coca-Cola Company Anadolu Efes and The Coca-Cola Compa- ("TCCC")'nin bir iştiraki olan The Coca-Cola ny ("TCCC") have undersigned a “Partnership Export Cooperation ("TCCEC"), sermayesinde Agreement” regarding the management of the sırasıyla %50,3 ve %20,1'lik paya sahip oldukları Coca-Cola Içecek A.Ş. ("CCI") with the partner- ortaklıkları ile Coca-Cola İçecek A.Ş. ("CCi")'nin ship they have with a share of 50.3% and 20.1% yönetimi konusunda bir "Ortaklık Anlaşması" at the The Coca-Cola Export Cooperation ("TC- imzalamışlar ve bu anlaşma ile Anadolu Efes CEC"), a joint venture of Anadolu Efes and The ile Coca Cola Türkiye'deki Coca-Cola şişeleme Coca-Cola Company ("TCCC"), and Anadolu Efes operasyonlarına başlamıştır. started with this agreement the Coca-Cola bot- Anadolu Efes, meşrubat sektöründeki yurt tling operations at Coca-Cola Turkey. içi ve yurt dışı faaliyetlerini, %50,3 oranında Anadolu Efes conducts its inland and abroad iştiraki olan Coca-Cola İçecek A.Ş. (“CCİ”) ara- operations in the beverage sector via Coca-Cola cılığıyla yürütmektedir. CCİ 23 fabrikası ile 360 Içecek A.Ş. (“CCİ”), of which it is shareholder with milyonu aşan tüketici kitlesine gazlı içeceklerin a share of 50.3%. CCI offers with its 23 plants to yanı sıra meyve suyu, su, enerji ve sporcu içe- a consumer audience of more than 360 Million cekleri, buzlu çay ve çaydan oluşan gazsız içe- persons also a rich product range in the fruit cekler kategorisinde de zengin bir ürün portfö- juice, water, energy and sport drinks, ice teas yü sunmaktadır. and tea based non-carbonated drinks category Coca-Cola Sistemi’nin satış hacmine göre along with the carbonated beverages. 6. büyük şişeleyicisi olan CCİ, Türkiye, Kaza- CCI, which is the 6th largest bottler of the kistan, Azerbaycan, Türkmenistan ve Kırgı- Coca-Cola System with regards to the sales vol- zistan’da pazar lideri, Ürdün ve Pakistan’da ise ume, is the market leader in Turkey, Kazakh- ikinci konumdadır. stan, Azerbaijan, Turkmenistan and Kyrgyzstan,

Şekil 2.Coca Cola İçecek Faaliyet Alanı Graph 2.Coca Cola Beverages Operation Fields (kaynak: Coca Cola İçecek Kapsadığımız Coğrafya, (Source: Coca Cola beverages areas of operations, 02.04.2014 tarihinde alınmıştır) 02.04.2014)

Mart-Haziran 2014 / İAÜ Busines Review 73 Yurtdışı Yatırımları

and holds the second position in Jordan and Pakistan. As to be seen in Figure 2 is Coca-Cola İçecek active in a very wide geography consisting of Turkey, Pakistan, Kazakhstan, Azerbaijan, Kyrgyzstan, Turkmenistan, Jordan, Iraq, Syria and Tajikistan. CCI, which is a regional beverage company which reaches more than 360 Mil- lion consumers, will further make a name of itself with its wide product range which includes world’s most sold brands, its leading position in Turkey and Central Asia in the carbonated beverage category, with that it is the 6th largest bottling company in the Coca-Cola system according to the sales volume, its profitability which grows faster that its sales volume by an annual combined growth rate of 16% of the consolidated Şekil 2’de de görüldüğü üzere Coca-Cola sales volume between 2013-2014, its having a İçecek Türkiye, Pakistan, Kazakistan, Azer- strong financial performance and by accommo- baycan, Kırgızistan, Türkmenistan, Ürdün, Irak, dating a rapid growth potential in the geography Suriye ve Tacikistan olmak üzere geniş bir coğ- it is active in within its entity. rafyada faaliyet göstermektedir. The 2020 vision of the CCI is with the words 360 milyonu aşkın tüketiciye ulaşan bölge- of the CEO, Burak Başarır, “to become a sample sel bir içecek şirketi olan CCİ, dünyanın en çok beverage company, which leads its sector, in- satılan markalarını içeren geniş ürün portfö- spires its employees and generates added value yü ile, gazlı içecekler kategorisinde Türkiye ve by perfectionism”. In addition to this empha- Orta Asya'da pazar lideri konumuyla, Coca- sizes Başarır within the frame of their belief in Cola Sistemi'nde satış hacmine göre creating an exciting future that they 6. büyük şişeleyici firma olmasıyla, are conducting works in order to di- 2004-2013 arası konsolide satış hac- versify their product range and to minde %16 yıllık bileşik büyüme oranı facilitate the access ile satış hacminden daha hızlı büyüyen of the consum- karlılığı ile, güçlü mali performansa sahip ers to the products olmasıyla faaliyet gösterdiği bu coğrafyada and that they grew hızlı büyüme potansiyelini bünyesinde barın- both in the car- dırarak isminden daha çok söz ettirecektir. bonated and non- CEO Burak Başarır’ın da deyimiyle CCİ’nin carbonated bev- 2020 vizyonu “ Sektörüne liderlik eden, ça- erage categories lışanlarına ilham veren ve mükemmellik ile by event based katma değer yaratan örnek bir içecek şirketi marketing activi- olmak” tır. Başarır, heyecan verici bir gelecek ties. yaratmaya olan inançları çerçevesinde, ürün Separate from portföylerini çeşitlendirerek, tüketicilerin this, in the light ürünlere erişimini kolaylaştırmak için çalış- of all these men- malar yaptıklarını ve etkinlik bazlı pazarlama tioned is to be faaliyetleri ile hem gazlı hem de gazsız içecek seen in Figure 3 kategorilerinde büyüdüklerine de ayrıca vurgu how broad the yapmaktadır. abroad and Tur- Bütün bu bahsedilenler ışığında ayrıca şe- key beer and kil 3.’de Anadolu Grubunun Yurt Dışı ve Türkiye beverage opera- Bira ve Meşrubat operasyonlarının ne kadar tions of the An- geniş olduğu görülmektedir. adolu Group are.

74 İAÜ Busines Review / Mart-Haziran 2014 Şekil 3. Anadolu Grubunun Yurt Dışı Bira ve Meşrubat Operasyonları Graph 3. International Beer and Beverages Operations of Anadolu Group

02.04.2014. Kaynakça / References Deloitte Rapor, Turkish Outbound M&A,Corporate Finance, Şubat 2012. Anadolu Efes Biracılık ve Malt Sanayi A.Ş. 30.06.2013 Tarihinde Sona Eren Altı Aylık Döne- Dünya’da ve Türkiye’de Yurtdışı Doğrudan Yatırımlar, Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu Yurt me İlişkin Ara Dönem Yönetim Kurulu Faaliyet Raporu Dışı Yatırımlar Çalışma Grubu Ağustos 2012,İstanbul. Anadolu Grubun’dan Coca-Cola Anlaşması, Marketing Türkiye erişim: 27.03.2014 gturkiye.com.tr/index.php?option=com_content&id=9379:anadolu-grubundan-coca- erişim:27.03.2014 cola-anlamas&Itemid=160> erişim: 02.04.2014. erişim NMH%2BgKHkJfZt6TA83BE1Q%3D%3D&ContentID=omL5%2BH7b%2BGgQQblfVHJ 02.04.2014. uQw%3D%3D> erişim:27.03.2014. Coca Cola, Neden CCİ, < http://www.cci.com.tr/tr/bizi-taniyin/stratejimiz/> erişim < http://www.anadolugroup.com/investor-relations.asp> erişim: 27.03.2014

Mart-Haziran 2014 / İAÜ Busines Review 75 Melek Yatırımcılık

76 İAÜ Busines Review / Mart-Haziran 2014 Angel Investors

Hulusi BERİK, Keiretsu Forum İstanbul Kurucu Ortak Keiretsu Forum Istanbul Founder Associate Melek eni dünyaları keşfetmeye çıkan Macellan sizin için gi- Y rişimci midir. Peki bu geziyi finanse edenlere Melek yatırımcı mı Yatırımcılık demeliyiz. Günümüzde Girişim ve Gi- rişimcilikten bahsedilince akla hep Microsoft-Billgates, Apple-Steve Jobs, facebook-Mark Zuckerberg geliyor. Angel Investors Halbuki bu düzeye çıkmamış çok ama çok başarılı girişimler var. Peki bu Melek yatırımcılık nedir? Neden böyle adlandırılmaktadır? Melek yatırımcı terimi ilk olarak Broadway’de sergilenen tiyatro oyunlarını ve müzikalleri ccording to you, is Magellan, finanseeden, riski paylaşan kişiler için kullanılmıştır. who set off for discovering A new worlds, an entrepre- The expression “Angel Investor” is first used for neur? Well, how should we call those persons who financed the theatre pieces and who had financed this voyage. To- day, the first that comes into mind is musicals presented in Broadway. always Microsoft-Bill Gates, Apple- Steve Jobs, Facebook-Mark Zucker- berg when we say venture and entrepreneurship. However, there are many successful ventures, which couldn’t reach this level. Now, what are Angel investors?

Mart-Haziran 2014 / İAÜ Busines Review 77 Melek Yatırımcılık

Melek yatırımcılık son 20- Why are they called so? 30 yılda özellikle Silikon The term Angel investors was Vadisinde yeşeren ileri teknoloji first used in relation to theatres and şirketlerinin finansmanı ve musicals in Broadway in New York. gelişimi konusunda inanılmaz These persons, financing expensive boyutlara ulaşmıştır. and risky productions, were generally persons who were interested in arts and were supporting the producers in Melek yatırımcı terimi ilk olarak many other fields, too. Therefore they New York Broaodway'deki tiyatro ve are considered to be the protecting an- muzikallerle ilgili olarak kullanılmaya gels of the producers and started to be başlanmıştır. Bu pahalı ve riskli pro- called “Angel Investor”. duksiyonları finanse eden kimseler Angel investor is a terms which genelde sanata ilgi duyan kişiler olup, developed during the last 20-30 years yapımcılara birçok baska alanda da in the general sense. Particularly per- yardımcı olurlardı. Bundan dolayı da sons, who have converted their com- onlar yapımcıların koruyucu meleği panies in Silicon Valley successful olarak düşünülmüş ve 'Melek Yatırımcı' and became rich in young ages, have diye anılmaya başlanmışlardır. desired to invest into other entrepre- Genel anlamda melek yatırımcılık neurs and started to get angel inves- son 20-30 yılda gelişen bir kavramdır. Bilhassa Silikon Vadisi'nde şirketlerini başarıya ulaştırıp genç yaşlarda zengin olan şahıslar, başka girişimcilere de yatırım yapmayı arzulamışlar ve ferdi bazda melek yatırımcılık yapmaya başlamışlardır. Bilhassa büyük ya- tırımlara gerek duymayan iş planları, melek yatırımcılar için cazip olmuştur. Silikon Vadisi'ndeki birçok şirketin nu- vesinde melek yatırım mevcuttur. Ör- neğin Apple'a ilk ciddi yatırımı, kendisi de bir Intel yöneticisi olan Alan Mark- kula melek yatırım olarak yapmıştır. Melek yatırımcılar genelde girişim- cinin kendisi, akrabaları ve dostların- dan sonra şirkete ilk kurumsal parayı yatıran kimselerdir.Melek yatırımcıla- rın birçoğu odaklandıkları sektörlerde faaliyet göstermektedir. Son 10 senede daha organize melek yatırımcılık da yapılmaya başlanmıştır. Melek yatı- rımcıların gelişmesi girişimciler için yeni bir ya- tors on individual base. Particularly business tırımcı kaynağının oluşmasını sağlamıştır. Bu plans which don’t need large investments were sınıfın da belli özellikleri ve avantajları vardır. attractive for the angel investors. There is a Melek yatırımcılar genelde girişimci ile etki- business angel in the core of many companies leşmekten hoşlanan; girişime paranın dışında in Silicon Valley. The first serious investment çok değerli başka kaynaklar da sağlayabilen ve into Apple was made as a business angel by genelde kurumsal risk sermayesi şirketlerin- Alan Markkula, who is an Intel manager, too. den daha ehven şartlarda yatırım yapabilen bir Angel investors are generally the persons sınıftır. Zamanla bu nevi yatırımcılarla daha sık who invest the first corporate money into the

78 İAÜ Busines Review / Mart-Haziran 2014 Angel Investors

karşılaşma sonucunda, girişimcilerin iş planı company after the entrepreneur, his relatives kalitesi ve kapsamının düzelmesi kaçınılmaz- and friends. Many of the angel investors are dır. Girişimciler, finansal ihtiyaçları ile şirketle- active in the sectors they focused on. A more rinin belli kilometre taşlarına ulaşma süratini organized business angel application is started uyumlu kılmayı öğreneceklerdir. Şirketlerinin to be applied during the last 10 years, too. The ilk evrelerini melek yatırımlarla finanse ederek entrepreneurs have provided the generation şirket mülkiyetinin daha büyük bir bölümünü of a new investor source in order to develop daha uzun bir süre ellerinde tutabileceklerdir. the angel investors. And this class has definite Melek yatırımcılar Yatırım yaptıkları şirketle- features and advantages. Angel investors are a re ortalama %25 – %40 arasında ortak olurlar. class, which generally likes to interact with the Melek yatırımcı Yatırım yaparken önce iş planı- entrepreneurs, can provide other very valuable na sorar,takıma güvenmek ister.Yönetime çok sources to the venture except money and can önem verir.Girişimcinin şirketin her noktasına invest in more moderate conditions than the hakimiyeti,finansal verilerin pazarlanması- corporate risk capital companies. It is inevita- na ve bunu anlatma kabiliyeti melek yatırım- ble that the business plan quality and scope cının verceği kararda büyük rol oynar.Çünkü gets better as a result of meeting such inves- yatırımcı olarak, işplanına ve iş planını getiren tors more frequent by the time. Entrepreneurs takıma inanmak ister.Melek yatırımcı aslında will learn to align their financial needs and bir şirkete sadece maddi değil manevi kaynak the speed of the achievement of definite mile- da koyuyor.Belli bir iş deneyimi olduğu için Gi- stones by their companies. They will be able rişimciye mentorluk yapıyor.Bazen Girişimci- to keep a larger part of their companies for a nin ilk kurguladığı ürün değişiyor.Girişimcinin longer duration in their hands by financing the buna hazır olması lazım yani esnek olmak la- first stages of their companies through angel zım.Melek yatırımcı genelde projenin özgün investors. Angel investors become partners of olmasına bakar.Klonlanmış bir proje olmaması the companies they invest into with a share of lazım.Klonlanmış bir projeyse de ciddi bir bü- 25%-40%. The angel investors first ask for the yüme potansiyelinin olması gerek.Girimcinin business plan, want to trust the team when daha once bir yerde çalışmış olması veya daha they invest. They attach great importance to once bir takım projelerle uğraşmış olması hatta the management. That the entrepreneur has a batırmış olması bile tercih sebebidir. gasp of every point of his company, his ability Türkiye’de Melek Yatırımcılığın geldiği nok- to market and explain the financial data play tayı değerlendirecek olursak, Türkiye’de melek a great role at the decision of the business an- yatırımcılık henüz başlangıç aşamasındadır. gel. That’s because he wants to believe in the Gerek girişimcilerin çoğu, gerekse yatırımcıla- business plan and the team which brought the rın çoğu tarafından tam anlaşılmış değildir. Bu business plan. In fact, a business angel doesn’t sektördeki kişilerin ve kurumların girişimcilerin Angel Investors provide only tangible sources for the company, melek yatırım için uygun olduğu konusunda eği- but also intangible sources. He undertakes the have reached time ve iyi rol modellerine ihtiyaçları vardır. Öte role of a mentor for the entrepreneur since he an incredible yandan, Türkiye’nin ekonomik göstergelerin- has a definite business experience. The prod- dimensions de özellikle son dönemlerde melek yatırımcılık uct initially fictionalized by the entrepreneur için çok cazip gelişmeler ve fırsatlar sözkonusu. during the last sometimes changes. The entrepreneur needs Bunların arasında ekonominin sağlıklı büyüme- 20-30 years to be open for this, meaning that he needs to be si, hükümetin girişimci ve yatırımcılara önem particularly flexible. The business angel generally prefers vermesi, geniş kitleleri girişimcilik konusunda regarding the authentic projects. It may not be a cloned pro- bilgilendirmek amacıyla çeşitli eğitim program- financing and ject. And if it is a cloned project, then it needs larının başlaması, yapılacak yatırımlardan çıkış development to have a serious growth potential. That the en- yapabilme imkânlarının artması, Türkiye’nin of advanced trepreneur was employed before somewhere bölgesinde eğitilmiş insan gücü bakımından li- technology else or was involved into some project and even der olması ve yurt dışındaki Türk girişimcilerin companies that he has failed is a preference reason. Türkiye’deki faaliyetlerini artırmalarını elbette located in When we should assess the point achieved sayabiliriz. Öte yandan, Türkiye’nin ekonomik Silicon Valley. with regards to angel investors in Turkey; we

Mart-Haziran 2014 / İAÜ Busines Review 79 Melek Yatırımcılık

have to say that the term angel investor is still in the start- ing staged. It not much understood by both most of the entrepreneurs and the investors. The persons and institutions in this sector needs to be trained on the suitability of ventures for angel investment and they need good role models. On the other side, there are very attractive developments and opportunities in the economic indicators of Turkey, particularly in the recent period. We can of course mention among these the healthy growth of the economy, the importance attached by the government to entrepreneurs and investors, the initiation of training programs in order to inform broad masses on entrepreneurship, the increase of the possibilities to exit from the investments to be realized, that Turkey is leading in its region with regards to qualified labor force and that Turkish investors abroad have göstergelerinde özellikle son dönemlerde melek increased their activities in Turkey. yatırımcılık için çok cazip gelişmeler ve fırsatlar I would like to provide also some informa- sözkonusu. Bunların arasında ekonominin sağ- tion about “Keiretsu Forum Istanbul”, which lıklı büyümesi, hükümetin girişimci ve yatırım- joined last September the Angel Investment cılara önem vermesi, geniş kitleleri girişimcilik climate in Turkey, of which I am a founder, konusunda bilgilendirmek amacıyla çeşitli eği- too. Keiretsu Forum, which is established with tim programlarının başlaması, yapılacak yatı- the slogan “Qualified Investment Opportunity rımlardan çıkış yapabilme imkânlarının artma- Generating Comprehensive Partnership” in sı, Türkiye’nin bölgesinde eğitilmiş insan gücü 2000, is an angel investors’ community, which bakımından lider olması ve yurt dışındaki Türk consists of accredited private capital investors, girişimcilerin Türkiye’deki faaliyetlerini artır- risk capital owners and corporate investors. malarını elbette sayabiliriz. Keiretsu, which means collaboration in Japa- Türkiye’de Melek Yatırımcılık iklimine ge- nese, is one of the world’s largest angel inves- çen eylül ayında katılan benim de Kurucu or- tors’ networks, established by Randy Williams. tağı olduğum “Keiretsu Form İstanbul”Türkiye Williams, who ceases to make investments hakkında da bilgi vermek isterim. 2000 yılında alone after the burst of the Internet bubble at “Nitelikli Yatırım Fırsatı Yaratan Kapsamlı Or- the beginning of the 2000s and leagues togeth- taklık” sloganıyla kurulan Keiretsu Forum, ak- er with his friends, sees that brain storming redite olan özel sermaye yatırımcılarından, risk during the decision making process increases sermayedarlarından ve kurumsal yatırımcı- the success of an investment. He founds there- lardan oluşan bir melek yatırımcılar topluluğu- on the Keiretsu Forum with 25 friends of him.

80 İAÜ Busines Review / Mart-Haziran 2014 Angel Investors

dur.Japonca işbirliği anlamına gelen Keiretsu The organization reaches 26 offices, not only in Randy Wiilams tarafından kurulan dünyanın America, but in the leading centers of the world en büyük melek yatırımcı ağlarından biri.2000 while Williams continues with his investments. lerin başında internet balonunun patlaması The Keiretsu Forum has invested more than ile tek başına yatırım yapmaktan vazgeçerek 465 Million Dollars into more than 450 start-up arkadaşları ile bir araya gelen Williams ka- companies on global base. The forum members rar verme sürecinde beyin fırtınası yapmanın invest into diverse high qualitative investment yatırımın başarısını artırdığını görüyor.Bunu opportunities. Keiretsu Forum Istanbul, which üzerine 25 arkadaşıyla birlikte Keiretsu For- provides capital, source and collaboration op- mu kuruyor.Williams yatırım yapmaya devam portunities in global sense is a unique platform ederken organizasyon sadece Amerikada de- which rakes together the angel investors and ğil dünyanın belli başlı merkezlerinde 26 ofise investment presentations. We select every ulaşıyor.Keiretsu Forum global bazda 400 den months the most qualitative entrepreneurs fazla start-up şirkete $465 milyon üzerinde who apply by diverse means with the par- yatırım yaptı. Forum üyeleri, çeşitli yüksek ni- ticipation of our members and present them telikli yatırım olanaklarına yatırımda bulun- during the monthly Forum meeting to our maktadır. Küresel anlamda sermaye, kaynak members. Some of the applications come from ve işbirliği fırsatları sunan Keiretsu Forum İs- abroad since Keiretsu Forum is well known. tanbul, melek yatırımcılar ile yatırım sunum- The forum members listen to the investment larını biraraya getiren eşsiz bir platformdur. presentations of prior selected companies. The Her ay çeşitli kaynaklar aracılığıyla başvuran assessment and review is performed jointly by girişimcilerin en kalitelilerini, üyelerimizin de them, but the investment decision is made in- katılımıyla seçiyoruz ve aylık Forum toplantı- dependently. The members are free to invest in sında üyelerimize sunuyoruz. Keiretsu Forum an amount desired by them into an investment iyi tanındığından bu başvuruların bazıları yurt opportunity. dışından da gelmektedir. Forum üyeleri tara- We offer in addition to this main activity fından önceden seçilmiş firmalardan yatırım regularly training programs for both the entre- sunumları dinlerler. Değerlendirme ve ince- preneurs and the investors. Many of the angel leme çalışmalarını bir arada yaparlar, ancak investors are active in the sectors they focused yatırım kararlarını tek başlarına alırlar. Üyeler on. A more organized business angel application herhangi bir yatırım fırsatına istedikleri mik- is started to be applied during the last 10 years, tarda yatırım yapabilmektedirler. too. As Keiretsu Forum are our investment ac- Bu ana faaliyetimize ek olarak muntazaman tivities not bound to sectoral trends. We know by hem girişimcilere, hem de yatırımcılara yönelik our experiences that there may be ventures able eğitim programlarımız bulunmakta. Melek ya- to provide very attractive feed-backs in every tırımcıların birçoğu odaklandıkları sektörlerde sector. And we can stand aloof from “following” faaliyet göstermektedir. Son 10 senede daha or- investments since we are not a fund. Qualitative ganize melek yatırımcılık da yapılmaya başlan- entrepreneurs from all sectors can obtain the mıştır. Keiretsu Forum olarak yatırım faaliyet- support of Keiretsu Forum. Nearly 3 Million US lerimiz sektörel trendlere bağlı değildir. Biz her Dollars are invested into 4 different companies sektörde çok cazip geri dönümler sağlayabilecek by our members in a very short time since our girişimler olabileceğini tecrübemizle biliyoruz. Istanbul branch was opened in September 2012. Bir fon da olmadığımız için bu tip “takip edici” Entrepreneurs, who want to apply, can directly yatırımlardan uzak durabiliyoruz. Her sektör- contact me or us via www.keiretsuforum.com. den kaliteli girişimci Keiretsu Forum’dan yatı- tr. Later the process continues as follows. The rım alabilir. İstanbul şubemiz Eylül 2012’de açıl- election committee ranks at the first stage the dığından beri, çok kısa bir zamanda üyelerimiz incoming projects online. The business plan and tarafından 4 farklı şirkete yaklaşık $3 milyon the investor presentation of the entrepreneur yatırım yapılmıştır..Başvuru yapmak isteyen company is reviewed at this stage. Let’s assume Girişimciler bizzat benimle veya www.keiretsu- that there are 20 applications at the first stage. forum.com.tr adresinden bizimle iletişime geçe- 6-7 entrepreneur companies are invited by the

Mart-Haziran 2014 / İAÜ Busines Review 81 Melek Yatırımcılık

bilirler.Daha sonra süreç şöyle devam ediyor.Ön Melek yatırımcı pre-election committee to the venture screen- eleme komitesi birinci aşamada gelen projeleri yatırım ing meeting at the second stage. An assess- yine online ortamda derecelendirir.Bu aşamada yaparken önce ment is performed again by the members in the grişimci şirketin iş planına ve yatırımcı ve yatı- iş planını sorar, venture screening committee. And those, who rımcı sunumuna bakılır.Diyelim ilk aşamada 20 girişimcilere have passed this stage, are invited to the Forum başvuru yapıldı.Ön eleme komitesi tarafından güvenmek ister. meeting, the third and last stage. The entrepre- 6-7 girişimci şirket bir sonraki ikinci aşamada ki neurs make a detailed investment presentation girişim tarama toplantısına devet edilir.Girişim for all Keiretsu Forum Turkey investor members tarama komitesinde yine üyeler tarafından tara- during this Forum meeting. Thus, many inves- fından değerleme yapılır.Bu aşamayı da geçenler tors get the opportunity to review the projects üçüncü ve son aşama olan Forum toplantısana in this section. All investor members evaluate davet edilir.Bu Forum toplantısında tüm Keiret- in the brain storming section each entrepreneur su Forum Türkiye yatırımcı üyelerine girişimciler one by one and collectively during the last 30 ayrıntılı yatırım sunumu yaparlar.Bu bölümde minutes of the meeting. This is actually an as- projelere bir sürü yatırımcı gözü bakmış olur.Top- sessment of your company from the different

lantının son yarım saati tüm yatırımcı üyeler be- perspectives of many investors who are spe- yin fırtınası bölümünde teker teker girişimcileri cialized in their fields. All resulting comments toplu olarak değerlendirirler. Bu aslında kendi during this brain storming are shared with the konusunda uzman bir sürü yatırımcı farklı bakış entrepreneurs after the meeting. And the last açılarıyla sizin şirketinizi değerlendirir.bu beyin and most important stage is the company re- fırtınasından çıkan tüm yorumlar toplantıdan view and evaluation process (Due Diligence). The sonra girişimcilerle paylaşılır. Son ve en önemli The angel company investment report is prepared during aşama ise şirket inceleme ve değerleme süreci investor first this stage. This report includes a complete infor- (Due Diligence). Bu aşamada şirketin yatırım ra- ask for the mation evaluation regarding every level of the poru hazırlanmış oluyor. Bu raporu şirketin her business company. It would be more correct to call it the kademesi ile ilgili tam bir bilgi değerlemesi içerir. plan, want constitution of the company. This cycle starts Bu şirket anayasası demek daha doğru olur. Her to trust the every month from the beginning. We tell you ay bu döngü yeniden başlar. Eğer Due Diligence entrepreneurs what the deficits of your company are when the aşamasına gelmediyse şirketinizin neleri eksik when they Due Diligence stage shouldn’t be achieved and olduğu söyleyip 3 ay sonra tekrar gelin diyoruz. invest. ask you to come again 3 months later.

82 İAÜ Busines Review / Mart-Haziran 2014 Entrepreneur Dergisine Göre 2013’ün İlk 5 Melek Yatırımcısı Top 5 Angel Investors of 2013

Mart-Haziran 2014 / İAÜ Busines Review 83 Ekonomik Kriz Beş Kriz: İkisi Ulusal, Biri Küresel ve İkisi Bölgesel Five Crises: Two National, One Global and Two Regional

Türkiye Ekonomisi son 20 yılda 5 krizden etkilendi. Durmuş Dündar, Prof. Dr., İKÜ Raif BAKOVA, İKÜ, Öğretim Görevlisi Bunlardan en olumsuz gelişmeleri 2 ulusal kriz yaşattı. IKU, Lecturer Turkey’s Economy was affected by 5 crises during the ürkiye Ekonomisi, son 20 yılda ikisi last 20 years. The most negative developments were ülkemizin koşulları ve ekonomi yö- experienced by the 2 national crises among these. T netiminden, diğerleri uluslararası para ve sermaye piyasalarında bulunan ülkelerin yapılarından kaynaklanan krizlerden olumsuz etkilenmiştir. Krizlerin Türkiye Ekono- misi’ne ve halkının refahına etkisi, ulusal krizlerde daha derin olmuştur. Bölgesel krizlerin sonuncusunun ve küresel krizin yüzey- sel ölçüde kalmasının nedeni ile Türkiye’nin yaşadığı ikinci ulusal krizden sonra bankacı- lığını ve finansal mimari yapısını yeniden ya- pılandırılmasındaki başarıdan ileri gelmektedir. Tüm bu sonuçlar ekonominin küresel sistemle yakın ilişkisini göstermektedir.

urkey’s Economy was negatively affected by the crises during the last T 20 years of which two arose from the conditions and administration of our country and the others from the structures of the countries within the international money and capital markets. The influence of the crises on Turkey’s Economy and the welfare of the people were deeper at the national crises. The reason for that the last of the regional crises and the global crisis remained at shallow level is due to the success of Turkey in the restructur- ing of its banking and financial architecture after the experienced second national crisis. All these results indicate the close relations between the economy and the global system.

84 İAÜ Busines Review / Mart-Haziran 2014 Economic Crisis

Krizlerin ilki 1994 yılında yaşanan ve “5 Nisan The first of the crises is the national crisis Kararları” olarak bilinen ulusal krizdir. Ekonomi experienced in 1994 and known as the “Reso- yönetiminin krizi yönetme konusundaki ba- lutions of April 5th”. A package of measures şarısızlığı nedeniyle önlemler paketi alınmış ve is taken and devaluation at a great rate is im- büyük oranlı devalüasyon yapılmıştır. Kriz aynı plemented due to the failure of the economy yılın sonunda durdurulsa da önlemler yapısal ol- administration in the administration of crisis. madığından 2001 yılında ikinci ulusal kriz (Ban- Even if the crisis was within the same year, a kacılık / Likidite) yaşanmıştır. second national crisis (Banking / Liquidity) is Uluslararası ekonomilerden kaynaklanan experienced in 2001 since the measures were krizler şunlardır: not structural. The crises which arose from the international economies are the following: 1- Russia and Far East Crises (Regional) Rusya ve 2-Global Credit Crisis (Global) Uzakdoğu Krizi (Bölgesel) 3-European Union (Euro) Crisis (Regional) The Russia Crisis arose from the change of IMF’s policy regarding Russia, and the Far East Küresel Crisis from the withdrawal of the foreign capital Kredi Krizi from the “Asian Tigers” called countries in the (Küresel) Far East. Both crises are not deemed as global, but regional crises since they were not long termed and efficient (they have influenced the Avrupa Birliği (Euro) Krizi western money and capital markets very less. (Bölgesel) The USA sourced Global Credit (Mortgage) Crisis, accepted to be the greatest crisis in its history (the other is the ‘Great Depression of 1929’) has deeply impacted the economies Rusya Krizi, IMF’nin Rusya hakkındaki politi- lead by those of the industrialized countries. kasındaki değişimden, Uzakdoğu Krizi ise “Asya It has shocked also the real sectors along with Kaplanları” olarak anılan Uzakdoğu ülkelerinden the finance institutions. There are economists yabancı sermayenin çekilmesinden kaynaklan- who believe that the crisis, of which the 5th mıştır. Her iki kriz de uzun süreli ve etkin olma- anniversary is celebrated this year, is still sus- dığından (Batı para ve sermaye piyasalarını çok taining. And the Euro az etkilemiştir) küresel değil, bölgesel kriz ola- crisis has affected as rak kabul edilmektedir. a continuation of the ABD kaynaklı tarihin en büyük boyutlu kri- global crises the EU zi kabul edilen (Diğeri 1929 Büyük Buhranı’dır) Küresel Kredi (Mortgage) Krizi başta sanayileş- miş ülkeler olmak üzere ekonomileri derinden etkilemiştir. Finansal kurumların yanı sıra reel sektörleri de sarsmıştır. Bugünlerde beşinci yılı kutlanan krizin hala sürdüğü görüşünde olan ik- tisatçılar da bulunmaktadır. Euro krizi ise küresel krizin devamı olarak AB ülkelerini ve ticaret ortağı diğer ülkeleri et- kilemiştir. AB’nin Akdeniz çanağında bulunan devletleri, en fazla kriz ortamı yaşayan üyeler- dir. Anılan ülkeler kuzey ülkeleri kadar sanayi- leşmiş ve zengin değildir. Ancak AB’nin mali ve siyasal yapısının geleceğine ilişkin endişeleri gündeme taşınmıştır.

Mart-Haziran 2014 / İAÜ Busines Review 85 Ekonomik Kriz

countries and the other trade partner coun- Krizler Tablosu tries. The countries at the Mediterranean bowl are those which have experienced the crisis environment the most. The countries in question are not that industrialized and rich countries like the northern countries. But the financial and political structure of the EU is brought to the agenda. Table of the Crises 1-Resolutions of April 5th - 1994 (National) 2-Russia and Far East Crisis – 1998/1999 (Re-

gional) 3-Banking (Liquidity) Crisis – 2001 (National) 4-Global Credit (Financial) Crisis – 2008 (Global) 5-EU (Euro) Crisis – 2010 (Regional) All of the crises have also affected Turkey’s Economy, but the damage of the national crises was greater. The crises have affected as of the Krizlerin tümü Türkiye Ekonomisi’ni etkile- growth all economic indicators to a definite de- diler ama ulusal krizlerin hasarı daha fazla oldu. gree. As a result has the welfare of the country Krizler büyümeden başlayarak tüm temel eko- and the people regressed. Sometimes has the nomik göstergeleri belli ölçüde etkilediler. Sonuç unemployment increased and sometimes has olarak ülke ve halkın refahı geriledi. Kimi zaman the export decreased. işsizlik arttı ve kimi zaman da ihracat azaldı. For example, the national income of 3,004 Örneğin, 1993 yılında fert başına 3 004 dolar US Dollar in 1993 decreased to 2,184 US Dollar by olan milli gelir 5 Nisan Kararları ile 2 184 dolara the resolutions of April 5th and it became again düştü ve yeniden 3 079 dolar olduğu yıl 1997’dir. 3,079 US Dollar in 1997. The national income per Asya ve Uzakdoğu krizinin (1998) etkisiyle 3 bin capita, which fell below the 3 thousand US Dol- dolar sınırının altına inen fert başına milli gelir lar limit by the effect of the Asia and Far East yeniden 2003 yılında 3,383 dolara yükselmiştir. Crisis (1998) increased again to 3,383 US Dollars Bir diğer önemli gösterge olan büyüme 1993’de in 2003. Growth, another important indicator, 8,1’den 1994 yılında -6,1’e gerilemiştir. 2008 yı- regressed from 8.1% in 1993 to -6.1% in 1994. The lında 132 milyar dolar olan ihracat 2009 yılında export, which was 132 Billion US Dollars in 2008, 102 milyar dolara inmiştir. decreased to 102 Billion US Dollars in 2009.

1994 Krizi (Ulusal) Yıl GSYH Kişibaşı Gelir Büyüme 1993 178,7 milyar $ 3 084 Dolar 7,6 % 1994 132,3 milyar $ 2 184 Dolar -6,0 % 1995 170,1 milyar $ 2 759 Dolar 8,1 %

1998/9 Krizi (Bölgesel) Yıl GSYH Kişibaşı Gelir Büyüme 1998 270,9 milyar $ 3 225 Dolar 3,8 % 1999 247,5 milyar $ 2 879 Dolar -3,4 % 2000 265,3 milyar $ 2 965 Dolar 6,0 %

86 İAÜ Busines Review / Mart-Haziran 2014 Economic Crisis

1994 Crisis (National) Year GDP Income per Capita Growth 1993 178,7 Billion $ 3 084 Dollar 7,6 % 1994 132,3 Billion $ 2 184 Dollar -6,0 % 1995 170,1 Billion $ 2 759 Dollar 8,1 %

1998/9 Crisis (Regional) Year GDP Income per Capita Growth 1998 270,9 Billion $ 3 225 Dollar 3,8 % 1999 247,5 Billion $ 2 879 Dollar -3,4 % 2000 265,3 Billion $ 2 965 Dollar 6,0 %

2001 Krizi (Ulusal) 2001 Crisis (National) Year GDP Income per Capita Growth Yıl GSYH Kişibaşı Gelir Büyüme 2000 265,3 Billion $ 2 965 Dollar 6,0 % 2000 265,3 milyar $ 2 965 Dolar 6,0 % 2001 196,7 Billion $ 2 123 Dollar -5,7 % 2001 196,7 milyar $ 2 123 Dolar -5,7 % 2002 230,4 Billion $ 2 598 Dollar 6,2 % 2002 230,4 milyar $ 2 598 Dolar 6,2 % 2008 Crisis (Global) 2008 Krizi (Küresel) Year GDP Income per Capita Growth Yıl GSYH Kişibaşı Gelir Büyüme 2007 648,6 Billion $ 9 333 Dollar 4,7 % 2007 648,6 milyar $ 9 333 Dolar 4,7 % 2008 742,0 Billion $ 10 436 Dollar 0,7 % 2008 742,0 milyar $ 10 436 Dolar 0,7 % 2009 616,7 Billion $ 8 590 Dollar -4,7 % 2009 616,7 milyar $ 8 590 Dolar -4,7 % 2001 Crisis (National) 2001 Krizi (Ulusal) Year GDP Income per Capita Growth Yıl GSYH Kişibaşı Gelir Büyüme 2010 731,6 Billion $ 10 079 Dollar 9,2 % 2010 731,6 milyar $ 10 079 Dolar 9,2 % 2011 774,2 Billion $ 10 444 Dollar 8,8 % 2011 774,2 milyar $ 10 444 Dolar 8,8 % 2012 786,2 Billion $ 10 554 Dollar 2,2 % 2012 786,2 milyar $ 10 554 Dolar 2,2 % As to be seen clearly from the tables related Son 20 yılın krizlerine ilişkin tabloların açık to the crises of the last 20 years are the crises olarak gösterdiği gibi krizler ulusal, bölgesel ve negatively affecting the economy on the na- küresel aşamada ekonomiyi olumsuz etkilemek- tional, regional and global stage. And the scien- tedir. Dünya (küresel) ekonomisinin kırılganlığı- tists, finance administrative (Alan Greenspan) nın sürdüğünü ise bilim insanları, finans yöne- and international finance institutions (OECD, ticileri (Alan Greenspan) ve uluslararası finans IMF and World Bank) accept that the vulner- kurumları (OECD, IMF ve Dünya Bankası) kabul ability of the world (global) economy is continu- etmektedirler. O nedenle de Türkiye Ekonomi- ing. Therefore is the economy administration si’nin ekonomi yönetimi (Hazine, Merkez Banka- (Treasury, Central Bank, Ministry for Economy sı, Ekonomi Bakanlığı vd.) bu konularda duyarlı ve and other) of Turkey’s Economy rightful to han- hassas davranmakta her zaman haklıdırlar. dle sensitive and careful on these issues.

Mart-Haziran 2014 / İAÜ Busines Review 87 Vergi

Türk Vergi Mevzuatında Transfer Fiyatlandırması

Transfer Pricing in the Turkish Tax Legislation

Ülkemizde son yıllarda Vergi One of the issues urged on diligently Denetim Kurulu’nun yaptığı during the recent years at the teftiş çalışmalarında üzerinde Mehmet Ali Kaya inspections performed by the Tax Vergi Başmüfettişi I titizlikle durulan konulardan biri de Chief Tax Inspector Inspection Board in our country is transfer fiyatlandırmasıdır. transfer pricing. 1) Giriş 1) Introduction Uluslararası vergi uygulamalarında günden The importance of “Transfer Pricing” in- güne “Transfer Fiyatlandırması” konusunun creases from day to day at the international tax önemi artmaktadır. Ekonomik İşbirliği ve Kal- applications. Whilst the works on this issue of kınma Teşkilatı (OECD)’nın bu alanda yaptığı the Organization for Economic Cooperation and çalışmalar sürmekte olup en son olarak OECD’ Development (OECD) are continuing, the works nin Vergi İdareleri ve Çok Uluslu İşletmeler regarding the update of the special situa- İçin Transfer Fiyatlandırması Rehberinin gayri tions section related to intangible assets of the maddi varlıklara ilişkin özel durumlar bölümü- Transfer Pricing Guide for Tax Administrations nün güncellenmesine ilişkin çalışmalar devam and Multi-National Companies of the OECD are etmektedir. being conducted.

88 İAÜ Busines Review / Mart-Haziran 2014 Tax

Ülkemizde mülga 5422 sayılı Kurumlar Ver- The “Hidden Income” establishment in gisi Kanunu’nda yer alan “Örtülü Kazanç” mü- the former Corporate Tax Law No. 5422 in our essesesi, uluslararası alandaki gelişmeler ve country is reorganized in Article 13 under the özellikle OECD’nin düzenlemeleri dikkate alı- title “Hidden Income Distribution Via Transfer narak 5520 sayılı Kurumlar Vergisi Kanunu’nun Pricing” of the Corporate Tax Law No. 5520 by 13 üncü maddesinde “Transfer Fiyatlandırması taking into consideration the developments in Yoluyla Örtülü Kazanç Dağıtımı” başlığı altında the international area and particularly the reg- yeniden düzenlenerek 01.01.2007 tarihinde yü- ulations of the OECD and entered into force on rürlüğe girmiştir. January 1st 2007. Ülkemizde 10.07.2011 tarihli Resmi Gaze- The Tax Inspection Board is established te’de yayımlanan 646 sayılı Kanun Hükmünde within the entity of the Finance Ministry and Kararname ile Maliye Bakanlığı bünyesinde ve directly bound to the Minister in our country doğrudan Bakana bağlı olarak Vergi Denetim by the Decree Law No. 646 published in the Of- Kurulu Başkanlığı kurulmuştur. Vergi Dene- ficial Gazette on July 10th 2011. Total 3 Hidden tim Kuruluna verilen görevlerin yerine getiril- Capital, Transfer Pricing and Abroad Incomes mesinde, uzmanlaşma ve Group Directorates be- işbölümünün sağlanması ing in Istanbul, Ankara amacıyla İstanbul, Anka- and Izmir in order to ra ve İzmir illerinde olmak perform the duties as- üzere toplam 3 adet Örtülü signed to the Tax In- Sermaye, Transfer Fiyat- spection Board and to landırması ve Yurtdışı Ka- provide the reconcilia- zançlar Grup Başkanlıkları tion and work sharing. kurulmuştur. In the Activity Re- Vergi Denetim Kuru- port of the Tax Inspec- lunun 2012 yılına ilişkin tion Board for 2012; it Faaliyet Raporunda; Mü- is noted that the duty kelleflerin ilişkili kişilerle to examine the pro- olan işlemlerinin transfer cesses of tax payers fiyatlandırması yönünden with the related per- incelenmesi görevinin esas sons with regards to itibariyle Örtülü Sermaye, transfer pricing is in Transfer Fiyatlandırması principle conducted ve Yurtdışı Kazançlar Grup via the Tax Inspectors Başkanlığında görevli Vergi employed at the Hid- Müfettişleri aracılığıyla yü- den Capital, Transfer rütülmekte olduğu belirtil- Pricing and Abroad miştir. Incomes Group Direc- Sonuç olarak ülkemizde, torate. . yaşanan bu gelişmeler sonrasında Vergi Dene- As a result has the importance of the trans- tim Kurulu bünyesinde risk odaklı bakış açısıy- fer pricing issue further increased for the tax la Örtülü Sermaye, Transfer Fiyatlandırması ve payers in our country after the initiation of the Yurtdışı Kazançlar Grup Başkanlıklarının vergi tax inspection works of the Hidden Capital, denetim çalışmalarının başlamasıyla mükel- Transfer Pricing and Abroad Incomes Group lefler için transfer fiyatlandırması konusunun Directorates with a risk focused perspective önemi daha da artmıştır. within the entity of the Tax Inspection Board. Bu nedenle yazımızda ülkemizde uygulan- Therefore will we explain in this article the makta olan transfer fiyatlandırması mevzuatı important terms on the transfer pricing legis- konusunda önemli kavramlar açıklanarak ku- lation applied in our country and the issues to rumlar vergisi mükelleflerinin dikkat etmesi be paid attention to by the corporate tax pay- gerekli hususlar belirtilecektir. ers.

Mart-Haziran 2014 / İAÜ Busines Review 89 2) Transfer Fiyatlandırması Yoluyla Örtülü Kazanç Dağıtımı 2) Hidden Income Distribution via Transfer Pricing

Kurumlar vergisi mükelleflerinin ilişkili kişilerle emsallere- uy The income will be deemed to be fully or partially hidden dis- gunluk ilkesine aykırı olarak tespit ettikleri bedel veya fiyat tributed via transfer pricing when corporate tax payers üzerinden mal veya hizmet alım ya da satımında bulunma- purchase from or sell to persons they have a relation with ları durumunda, kazanç tamamen veya kısmen transfer goods or services for a value or price which is determined fiyatlandırması yoluyla örtülü olarak dağıtılmış sayılacaktır. contrary to the arm’s length principle. Transfer fiyatlandırması yoluyla örtülü kazanç dağıtımından In order to be able to talk about a hidden income distribution via söz edebilmek için; transfer pricing, it is necessary that; l Bir kurum tarafından bir mal veya hizmet alım ya da satı- A) An establishment has performed a goods or services pur- mının yapılmış olması, chase or sale, l Söz konusu kurumun bu mal veya hizmet alım ya da satı- B) The establishment in question has performed this goods or mını ilişkili kişilerle yapmış olması, services purchase or sale with persons it is in relation with, l Bu mal veya hizmet alım ya da satımında “emsallere uy- C) A price or value determination contrary to the “arm’s length gunluk ilkesi” ne aykırı olarak fiyat veya bedel tespiti ya- principle” is conducted at this goods or services purchase pılmış olması gerekmektedir. or sale. Bu çerçevede transfer fiyatlandırması konusunda önemli In this frame are important terms regarding the transfer pricing kavramlar sırasıyla aşağıda açıklanmıştır: issue explained below in turn:

90 İAÜ Busines Review / Mart-Haziran 2014 Tax

Yurtdışı All transactions between persons located kazancın elde in countries or regions to be announced by the edildiği ülke Board of Ministers by taking into consideration whether the tax system of the country, where vergi sistemiyle the income is obtained, allows a taxation possi- Türk vergi bility at the same level of the taxation capacity sisteminin provided by the Turkish tax system and informa- farklı olduğu tion exchange, will be deemed to be performed durumlar için with related persons. There is no determination bir belirsizlik söz made by the Board of Ministers until today. 2.2. What is the arm’s length principle? konusudur. The arm’s length principle expresses that the price or value applied at the purchase or sale of goods or services, performed with related per- Ayrıca kazancın elde edildiği ülke vergi siste- sons, comply with the price or value to be deter- minin, Türk vergi sisteminin yarattığı vergilen- mined when there should not be such a relation dirme kapasitesi ile aynı düzeyde bir vergilendir- between them. me imkanı sağlayıp sağlamadığı ve bilgi değişimi The arm’s length price or value is the amount, hususunun göz önünde bulundurulması sure- also called the market or market price, which tiyle Bakanlar Kurulu’nca ilan edilecek ülkelerde is fully established under the conditions at the veya bölgelerde bulunan kişilerle yapılmış tüm moment of the transaction by the persons who işlemler ilişkili kişilerle yapılmış sayılacaktır. don’t have any relation pursuant to the definition Bugüne kadar Bakanlar Kurulunca bu konuda of the related person with each other. This price herhangi bir belirleme yapılmamıştır. or value is the most suitable amount, objectively 2.2. Emsallere uygunluk ilkesi nedir? determined at the moment of the transaction Emsallere uygunluk ilkesi, ilişkili kişilerle ya- without any influence and the price or value ap- pılan mal veya hizmet alım ya da satımında uy- plied at transactions with related persons needs gulanan fiyat veya bedelin, aralarında böyle bir to be this amount. Since the price at transactions ilişkinin bulunmaması durumunda oluşacak fiyat between natural or juridical persons without a veya bedele uygun olmasını ifade etmektedir. relation between them is determined according Emsallere uygun fiyat veya bedel, araların- to the market conditions, the same conditions da ilişkili kişi tanımına uygun herhangi bir ilişki should be applicable to transactions between olmayan kişilerin tamamen işlemin gerçekleş- related persons, too. Accordingly, the relation be- tiği andaki koşullar altında oluşturduğu piyasa tween the parties shouldn’t have any influence ya da pazar fiyatı olarak da adlandırılan tutar- on the goods and service pricing. dır. Bu fiyat veya bedel, işlem anında hiçbir etki There is an 2.3. How will the arm’s length price or val- olmaksızın objektif olarak belirlenen en uygun uncertainty ue be determined? tutar olup, ilişkili kişilerle yapılan işlemlerde regarding Primarily the intern arm’s length will be uygulanan fiyat veya bedelin bu tutar olması situations gerekmektedir. Aralarında ilişki bulunmayan where there gerçek kişi veya kurumlar arasındaki işlemler- de fiyat, piyasa koşullarına göre belirlendiğin- are differences den, ilişkili kişiler arasındaki işlemlerde de aynı between the koşullar geçerli olmalıdır. Dolayısıyla, taraflar tax system of arasındaki ilişkinin mal veya hizmet fiyatlan- the country dırmasına herhangi bir etkisi bulunmamalıdır. where the 2.3. Emsallere uygun fiyat ya da bedelin abroad income tespiti ne şekilde yapılacaktır? Emsallere uygun fiyat ya da bedele ulaşmak in obtained and için öncelikle iç emsal karşılaştırmaya esas ölçü the Turkish tax olarak alınacaktır. Bu şekilde kullanılan fiyat system.

Mart-Haziran 2014 / İAÜ Busines Review 91 Vergi

ya da bedellerin bulunmaması ya da güvenilir taken as base for the comparison in order to olmaması halinde dış emsal karşılaştırmada achieve the arm’s length price or value. When esas alınacaktır. Amaç, en doğru ve güvenilir the prices or values shouldn’t be able to be de- şekilde emsallere uygun fiyat ya da bedeli tes- termined by this way or not be reliable, then the pit etmektir. external arm’s length will be taken as the base İç emsal, mükellefin ilişkisiz kişilerle yaptığı for the comparison. The objective is to deter- işlemlerde kullandığı fiyat ya da bedeli; dış em- mine the most correct and reliable arm’s length sal ise İlişkisiz kişilerin kendi aralarında yap- price or value. tıkları karşılaştırılabilir nitelikteki işlemler- Internal arm’s length expresses the price de kullandığı fiyat ya da bedeli ifade or value used by the tax payer at transactions etmektedir. Emsallere uygunluk performed with non-related persons; and ex- ilkesinin uygulanabilmesi, ternal arm’s length the price or value used by gerek iç emsalde gerekse dış non-related persons at transactions between emsal de ilişkili kişiler ara- them with comparable character. The appli- sındaki işlemlerle ilişki- cability of the arm’s length principle is based siz kişiler arasındaki on the comparability of the transactions işlemlerin karşılaştı- between related persons and the transac- rılabilir olmasına da- tions between non-related persons both for yanmaktadır. Bu husus the internal arm’s length and the external karşılaştırılabilirlik ana- arm’s length. This issue is determined by lizi yoluyla tespit edilir. the comparability analysis.

2.4. Karşılaştırılabilirlik 2.4. What is the analizi nedir? comparability analysis? Karşılaştırılabilirlik analizi, kontrol altındaki işlem- The comparability analysis expresses that the con- ler ile kontrol dışı işlemlerin karşılaştırılabilir olmasını trolled transactions and the uncontrolled transactions are ifade etmektedir. Bu ifadede yer alan kontrol altındaki comparable with each other. The controlled transaction in- işlem, birbirleriyle ilişkili olan kişiler arasındaki işlemle- dicated in this expression covers the transactions between ri; kontrol dışı işlem ise birbirleriyle herhangi bir şekilde persons in relation with each other, and the uncontrolled ilişkisi bulunmayan kişiler arasındaki işlemleri kapsa- transaction the transaction between persons without any maktadır. Karşılaştırılabilirlik analizinin gerçekleştiril- relation with each other in any form. The main purpose mesindeki temel amaç, emsallere uygun fiyatı veya be- of the performance of the comparability analysis is to de- deli bulmaktır. İlişkili kişiler arasındaki mal veya hizmet termine arm’s length price or value. The conditions of the alım ya da satım işlemlerindeki koşullarla, aralarında goods or services purchase or sale transactions between ilişki bulunmayan kişiler arasındaki benzer nitelikteki related persons and the conditions of the transactions with işlemlerin koşullarının tespiti karşılaştırılabilirlik analizi like for like character between persons without a relation sonucu belirlenecektir. Bu karşılaştırmaların güveni- with each other will be determined as a result of the compa- lir sonuçlar vermesi; karşılaştırılan durumlar arasında rability analysis. That these comparisons provide a reliable farklılıklar varsa, bu farklılıkların işlemi somut bir biçim- result depends on that, if there should be any variations de etkilememesi veya söz konusu farklılıkların etkisini between the compared situation, these variations don’t ortadan kaldırmak için uygun düzeltimlerin yapılması- affect the transaction substantially or the performance of na bağlıdır. the appropriate corrections in order to eliminate the effect Bu çerçevede yapılacak karşılaştırılabilir- of the variations in question. The character or the compa- lik analizinde; karşılaştırılmakta olan mal veya red goods and services, function analysis, the structure of hizmetlerin nitelikleri, işlev analizi, işlemlerin the market in which the transaction is performed (like the gerçekleştiği pazarın yapısı (pazar hacmi, market volume, location of the market) and the economic pazarın yeri gibi) ve pazardaki ekonomik conditions of the market and the business strategies of the koşullar ile kurumların iş stratejileri dikkate establishments will be taken into consideration at the com- alınacaktır. parability analysis to be performed within this frame.

92 İAÜ Busines Review / Mart-Haziran 2014 Tax

Economic conditions,

Function analysis Features of the (analysis of the goods and services, performed functions and undertaken risks and used assets),

Business strategies

2.5. Emsal fiyat aralığı kavramı nasıl orta- 2.5. How does the notion of the arm’s ya çıkar? length price range develop? Emsallere uygunluk ilkesi açısından en The most reliable result with regards to the güvenilir sonuç, karşılaştırmalar sonucun- arm’s length principle is a single price or value da ulaşılan tek bir fiyat veya bedeldir. Bununla achieved as a result of comparisons. However, it is birlikte, yapılan karşılaştırmalar ve uygulanan possible to achieve a definite price or value range yöntemler sonucu tek bir fiyat veya bedelden including multiple close to each other results ziyade birbirine yakın birden çok sonucu içe- rather than a single price or value as a result of the ren belli bir fiyat veya bedel aralığına ulaşmak performed comparisons and applied methods. da mümkün olabilmektedir. Emsal fiyat aralığı, The arm’s length price range expresses the price aynı yöntemin farklı karşılaştırılabilir kontrol series constituted by different arm’s length prices dışı işlem verilerine uygulanmasından veya obtained by the application of the same method

Mart-Haziran 2014 / İAÜ Busines Review 93 Vergi

aynı verilere farklı transfer fiyatlandırması to different comparable uncontrolled transaction yöntemlerinin uygulanmasından elde edilen data or the application of different transfer pricing değişik emsal fiyatların oluşturduğu fiyat dizi- methods to the same data. The tax payer will be sini ifade etmektedir. able to determine an amount by utilizing the most Mükellef emsal aralığı içerisinde aritmetik reasonable among the arithmetic average, mode, ortalama, mod, medyan veya başka bir ölçü- median or another scale within the arm’s length den en makul olanını kullanmak suretiyle bir range. Consequently, this price or value to be de- tutar belirleyebilecektir. Dolayısıyla, mükellefin termined by the tax payer will be accepted with emsal fiyat aralığının içinde bulunması şartıyla the provision to be within the arm’s length price belirleyeceği bu fiyat ya da bedel kabul edile- range. But when the prices within the determined cektir. Ancak, belirlenen emsal fiyat aralığının arm’s length price range should vary greatly from içindeki fiyatların birbirinden büyük ölçüde each other, then the elements in the comparabil- farklı olması durumunda, karşılaştırılabi- ity analysis or the performed correction pro- lirlik analizindeki unsurların veya yapı- cesses need to be revaluated. lan düzeltim işlemlerinin yeniden de- 2.6. What are the methods able ğerlendirilmesi gerekmektedir. to be used at the determination of the 2.6. Emsal fiyatın tespitinde kul- arm’s length price? lanılabilecek yöntemler nelerdir? The tax payer may utilize the Emsallere uygun fiyata gelenek- transaction based profit method Comparable Price sel işlem yöntemlerinden herhangi Method when it should not be possible to biriyle ulaşma olanağı yoksa mü- achieve the arm’s length price by any kellef, işlemlerin mahiyetine uygun of the traditional transaction meth- olarak işleme dayalı kâr yöntemle- ods. But, when also the transaction rini kullanabilir. Ancak, işleme dayalı based profit methods should not allow kâr yöntemlerinin de emsallere uygunluk the determination of the arm’s length ilkesi çerçevesinde fiyat ya da bedel tes- price or value within the frame of the pitine olanak vermemesi durumunda, arm’s length principle, then will the tax mükellef kendi belirleyebileceği payer be able to use a method he will ve daha doğru sonuç verdiğine determine himself and believes inandığı bir yöntemi de kulla- that this provides a more accu- nabilecektir. İşleyiş sistemi rate result, too. The function mükellefler tarafından be- system of this method to be lirlenecek bu yöntemin de determined by the tax pay- emsallere uygunluk ilke- ers must be determined ac- sine göre tespit edilmesi cording to the arm’s length zorunludur. principle, too.

Cost Plus Method Resale Price Method

94 İAÜ Busines Review / Mart-Haziran 2014 Tax

2.7. Yurtiçi işlemlerde “Hazine Zararı” 2.7. How will the notion “Treasury Loss” kavramı nasıl dikkate alınacaktır? taken into consideration at inland transactions? Kurumlar Vergisi Kanunu’nun 13 üncü mad- The determination that the income is distrib- desinin yedinci fıkrasında, tam mükellef ku- uted hidden due to the inland transactions per- rumlar ile yabancı kurumların Türkiye’deki iş formed by the businesses or permanent repre- yeri veya daimi temsilcilerinin aralarında ilişkili sentations of full tax payer juridical persons and kişi kapsamında gerçekleştirdikleri yurt için- foreign juridical persons in Turkey among them deki işlemler nedeniyle kazancın örtülü olarak within the scope of the related person is bound to dağıtıldığının kabulü hazine zararının doğması the provision of the incurrence of a treasury loss şartına bağlanmaktadır. Hazine zararı, emsal- by Article 13, Paragraph 7 of the Corporate Tax lere uygunluk ilkesine aykırı olarak tespit edi- Law. Treasury Loss expresses the deficient or late len fiyat ve bedeller nedeniyle kurum ve ilişkili accrual of the sum of any type of taxes required kişiler adına tahakkuk ettirilmesi gereken her to be accrued on the name of the juridical person türlü vergi toplamının eksik veya geç tahakkuk and related persons due to prices and values de- ettirilmesini ifade etmektedir. termined contrary to the arm’s length principle.

3. Transfer Fiyatlandırması 3. The Issues to be Paid Attention to Konusunda Mükelleflerin Dikkat by and the Rights of the Tax Payers Etmesi Gereken Hususlar Ve Hakları Regarding Transfer Pricing Transfer fiyatlandırması yoluyla örtülü ka- After having provided explanations regarding zanç dağıtımına ilişkin açıklamalar yapıldıktan hidden income distribution via transfer pricing, sonra bu bölümde kurumlar vergisi mükellefle- the issues to be paid attention to by, liabilities of rinin dikkat etmesi gereken hususlar, yüküm- and the rights of the tax payers are indicated in lülükleri ve sahip oldukları haklar aşağıda sıra- this section below. sıyla açıklanmıştır. 3.1. Complying with the arm’s length principle 3.1. Emsallere uygunluk ilkesine riayet etme The tax payers primarily needs to perform the Öncelikle mükelleflerin herhangi bir cezalı purchase or sale transactions they conduct with vergi tarhiyatı ile karşılaşmamak için ilişkili ki- related persons within the frame of the arm’s şilerle gerçekleştirdiği alım ya da satım işlem- length principle in order to be not confronted with lerini emsallere uygunluk ilkesi çerçevesinde an penal tax assessment. gerçekleştirmeleri gerekmektedir. 3.2. Obligation to keep and present the docu- 3.2. Belge saklama ve ibraz zorunluluğu ments Emsallere uygunluk ilkesi doğrultusunda Record, charts and documents of the calcula- tespit edilen fiyat veya bedellere ilişkin hesap- tions regarding the prices and values determined lamalara ait kayıt, cetvel ve belgelerin ispat edi- pursuant to the arm’s length principle must be ci kâğıtlar olarak saklanması zorunludur. kept as substantiating papers. 3.3. “Transfer fiyatlandırması, kontrol edi- 3.3. Obligation to issue the “Form regarding len yabancı kurum ve örtülü sermayeye ilişkin transfer pricing, controlled foreign juridical per- formu” düzenleme zorunluluğu son and hidden capital” Kurular Vergisi Mükellefleri “Yıllık Kurum- Corporate Tax Payers must issue within the lar Vergisi Beyannamesi” ekinde verilecek olan declaration period the “Form regarding transfer “Transfer fiyatlandırması, kontrol edilen yaban- pricing, controlled foreign juridical person and cı kurum ve örtülü sermayeye ilişkin form” unu hidden capital” to be delivered in the annex of the beyanname verme süresi içinde düzenlemek “Annual Corporate Tax Declaration”. zorundadırlar. 3.4. Obligation to Issue the Annual Transfer 3.4. Yıllık transfer fiyatlandırması raporunu Pricing Report düzenleme zorunluluğu An “Annual Transfer Pricing Report” needs to Büyük Mükellefler Vergi Dairesi Başkan- be prepared until the delivery time of the corpo- lığı’na kayıtlı mükelleflerin bir hesap dönemi rate tax declaration and presented upon request içinde ilişkili kişilerle yaptığı yurt içi ve yurt dışı to the Tax Office or those authorized to conduct işlemleri ile diğer kurumlar vergisi mükellef- a tax inspection after this term by the tax pay-

Mart-Haziran 2014 / İAÜ Busines Review 95 Vergi lerinin bir hesap dönemi içinde ilişkili kişilerle Şirketler yurt ers registered at the Large Tax Payers regarding yaptığı yurt dışı işlemlere ilişkin olarak kurum- dışı işlemlerine the inland and abroad transactions performed lar vergisi beyannamesinin verilme süresine ilişkin olarak by them during an accounting period with re- kadar “Yıllık transfer fiyatlandırması raporu” lated persons and by other corporate tax payers hazırlamaları ve bu süre sona erdikten son- “Yıllık Transfer regarding the abroad transactions performed by ra istenmesi durumunda Vergi İdaresine veya Fiyatlandırması them during an accounting period with related vergi incelemesi yapmaya yetkili olanlara ibraz Raporu” persons. etmeleri gerekmektedir. hazırlamak Beside this, the transactions performed by all Ayrıca, tüm kurumlar vergisi mükellefleri- zorundadır. corporate tax payers with their abroad branches nin yurt dışı şubeleri ile serbest bölgelerde bu- and the related persons in the free zones (includ- lunan ilişkili kişilerle (mükellefin serbest bölge- ing the branches of the tax payer in the free zone) deki şubeleri dahil) yaptıkları işlemlerin Yıllık need to be included into the Annual Transfer Pric- Transfer Fiyatlandırması Raporuna dahil edil- ing Report. Also the corporate tax payers active mesi gerekmektedir. Serbest bölgelerde faali- in the free zones must prepare until the delivery yette bulunan kurumlar vergisi mükelleflerinin time of the corporate tax declaration and present

de söz konusu tarihten itibaren ilişkili kişilerle The companies upon request to the Tax Office or those authorized yaptıkları yurt içi işlemlerine ilişkin olarak Yıl- must issue to conduct a tax inspection after this term an An- lık Transfer Fiyatlandırması Raporunu kurum- nual Transfer Pricing Report regarding the inland lar vergisi beyannamesinin verilme süresine an “Annual transactions performed by them as of the date in kadar hazırlamaları ve bu süre sona erdikten Transfer Pricing question with related persons. But the branches of sonra istenmesi durumunda Vergi İdaresine Report” related the corporate tax payers which are active abroad veya vergi incelemesi yapmaya yetkili olanla- to their abroad or active in free zones don’t need to prepare a sep- ra ibraz etmeleri zorunludur. Ancak, kurumlar transactions. arate report. The Annual Transfer Pricing Report vergisi mükelleflerinin yurt dışında faaliyette needs to be prepared according to the format in bulunan şubelerinin veya serbest bölgede faa- the General Communiqué Regarding Hidden In- liyette bulunan şubelerinin ayrıca Rapor hazır- come Distribution Via Transfer Pricing Serial No. 1. lamasına gerek bulunmamaktadır. 3.5. Right to make advance pricing agree- Yıllık Transfer Fiyatlandırması Raporu, 1 seri ments numaralı Transfer Fiyatlandırması Yoluyla Ör- The advance pricing agreement expresses tülü Kazanç Dağıtımı Hakkında Genel Tebliğde determination of the method to be applied for a yer alan formata uygun şekilde hazırlanmalıdır. definite period at the determination of the trans-

96 İAÜ Busines Review / Mart-Haziran 2014 Tax

3.5. Peşin fiyatlandırma anlaşması yapabilme hakkı Peşin fiyatlandırma anlaşması; kurumlar vergisi mükelleflerinin ilişkili kişilerle yapılan yurt dışı (serbest bölgeler dahil) işlemlere iliş- kin transfer fiyatlandırmasının tespit edilme- sinde belli bir süre için uygulanacak yöntemin, mükellef ile Maliye Bakanlığı Gelir İdaresi Baş- kanlığı tarafından anlaşılarak belirlenmesini ifade etmektedir. Bu şekilde belirlenen yöntem, üç yılı aşmamak üzere anlaşmada tespit edilen süre ve şartlar dahilinde kesinlik taşır. Bu anlaşmaların temel amacı, mükelleflerin ilişkili kişilerle yapacakları mal veya hizmet alım ya da satımında uygulayacakları transfer fiyat- landırmasına ilişkin olarak karşılaşılabilecek olası vergi ihtilaflarının önüne geçmektir. Peşin fiyatlandırma anlaşmasına ilişkin başvuruda bulunan mükellef, tek taraflı, iki taraflı veya çok taraflı peşin fiyatlandırma anlaşması talep ede- bilir. Gelir İdaresi Başkanlığının 10.01.2013 tarihli basın duyurusuna göre ülkemizde toplam 3 adet tek taraflı peşin fiyatlandırma anlaşması imzalanmıştır. fer pricing regarding the abroad transactions 4. Transfer Fiyatlandırması Suretiyle (including free zones) to be performed by cor- Örtülü Kazanç Dağıtımının Tespiti porate tax payers with related persons by the Durumunda Karşılaşılacak Tarhiyat Revenue Administration of the Finance Ministry Ve Cezalar İle Düzeltme İşlemleri by means of an agreement. The method deter- Transfer fiyatlandırması yoluyla örtülü ka- mined by this way is definite for the term and zanç dağıtımının tespit edilmesi durumunda, conditions determined in the agreement, provid- örtülü kazanç dağıtımı yapan kurumlar ver- ed to not exceed three years. The main objective gisi mükellefi adına Vergi Usul Kanunu’nun il- of these agreements is to prevent tax disputes gili hükümleri gereğince cezalı tarhiyat yapılır. possible to incur regarding the transfer pricing to Mükellef adına, örtülü kazanç dağıtımı yapılan be applied at goods or service purchases or sales tutar üzerinden %20 kurular vergisi vergi ziyaı to be performed by the tax payers with related cezası ile birlikte tarh edilir. persons. The tax payers, who applies for an ad- Tamamen veya kısmen transfer fiyatlan- vance pricing, may apply for a unilateral, bilater- dırması yoluyla örtülü olarak dağıtılan kazanç, al or multi-lateral advance pricing agreements. Gelir ve Kurumlar Vergisi Kanunlarının uygu- Total 3 unilateral advance pricing agreements lamasında, Kurumlar Vergisi Kanununda be- are subscribed in our country according to the lirtilen şartların gerçekleştiği hesap döneminin press declaration of the Revenue Administration son günü itibarıyla dağıtılmış kâr payı veya dar of January 10th 2013. mükellefler için ana merkeze aktarılan tutar sayılır. 4. Accruals and Fines to ve Dolayısıyla, dağıtılmış kâr payının net kâr Confronted with in Case of a payı tutarı olarak kabul edilmesi ve brüte ta- Determination of Hidden Income mamlanması sonucu bulunan tutar üzerinden Distribution Via Transfer Pricing and ortakların hukuki niteliğine göre Gelir ve Ku- Correction Processes rumlar Vergisi Kanunlarında belirlenen oran- Penal assessment according to the respec- larda vergi kesintisi yapılır. tive provisions of the Tax Procedure Law is

Mart-Haziran 2014 / İAÜ Busines Review 97 Vergi

Buna göre örtülü kazanç dağıtılan kişinin made on the name of the corporate tax payers dar mükellef kurum, gerçek kişi, vergiye tabi who have performed hidden income distribu- olmayan veya vergiden muaf herhangi bir kişi tion when the hidden income distribution via olması durumunda, transfer fiyatlandırması transfer pricing is determined. 20% corporate yoluyla örtülü olarak dağıtılan kazanç tutarı, tax based on the hidden distributed income örtülü kazanç dağıtılan mükellef nezdinde, Ku- amount via transfer pricing is assessed on the rumlar Vergisi Kanununun 13’üncü maddesin- name of the tax payer along with a tax loss de belirtilen şartların gerçekleştiği hesap dö- fine. neminin son günü itibarıyla dağıtılmış kar payı At the application of the Income and Corpo- sayılacağından dağıtılmış kar payı net kar payı rate Tax Laws, the income distributed fully or tutarı olarak kabul edilecek ve brüte tamam- partially hidden via transfer pricing is accepted lanması sonucu bulunan tutar üzerinden vergi to be profit share distributed as of the last day of kesintisine tabi tutulur. Dağıtılan kar payı üze- the accounting period, in which the conditions rinden yapılacak vergi kesinti oranı %15’dir. indicated in the Corporate Tax Law are fulfilled Çifte vergilendirmeyi önleme anlaşması ya- or the amount transferred to the headquarters pılmış ülkelerin mukimi olan dar mükellefler- for limited tax payers. den, söz konusu anlaşmada daha düşük bir kar Accordingly, tax cuts at ratios determined payı dağıtım vergi kesintisi oranı belirlenmişse in the Income and Corporate Tax Laws are ap- vergi kesintisi bu oran nispetinde yapılır. plied according to the legal character of the shareholders based on the amount determined Yurt dışı işlemlerle ilgili olarak yapılacak by deeming the distributed profit share as the düzeltme işlemleri de vergi anlaşmaları net profit share amount and rounding up to the çerçevesinde ve söz konusu anlaşmanın gross amount. imkan verdiği ölçüde yapılabilecektir. According to this, since the hidden distributed income amount via transfer pricing will be deemed before the hidden income distributed person as the profit share distributed as of the last day of the accounting period, in which the conditions indicated in Article 13 of the Cor- porate Tax Law are fulfilled, when the person, whom hidden income is distributed, should be a limited tax payer juridical person, natural person, or tax free or from tax exempt any person, the distributed profit share will be accepted to be the net profit share amount and subjected to tax cut based on the amount to be determined by rounding this up to the gross amount. The tax cut ratio to be performed based on the distributed profit share is 15%. From limited tax payers residing in countries with which agreements regarding the prevention of double taxation are subscribed with, when a lower profit share distribution tax ratio should be determined, the tax cut will be performed at that ratio. Also the correction processes regarding After the performance of these processes will the prior performed taxation processes the abroad transactions will be able to corrected accordingly before the party tax pay- be performed within the frame of the tax ers. But the accrued taxes on the name of the agreements and within the scope allowed juridical person, who has distributed hidden by the respective agreement. income, must become definite and be paid in

98 İAÜ Busines Review / Mart-Haziran 2014 Tax

Bu işlemlerin gerçekleşmesi sonrasında, order to be able to perform this correction. That daha önce yapılan vergilendirme işlemleri, taraf the tax becomes definite is that no case is pre- olan mükellefler nezdinde buna göre düzeltile- sented within the case presentation term, that cektir. Ancak, bu düzeltmenin yapılabilmesi için the juridical instances have made the final res- örtülü kazanç dağıtan kurum adına tarh edilen olution or that the tax became definite due to vergilerin kesinleşmiş ve ödenmiş olması ge- reconciliation and converts unobjectable. The rekmektedir. Verginin kesinleşmesi; dava açma amount to be taken into consideration at the süresi içinde dava açılmaması, yargı mercilerin- correction before the hidden income distrib- ce nihai kararın verilmiş olması veya uzlaşma- uted juridical person will be the amount which nın vaki olması gibi haller nedeniyle verginin became definite and was paid. kesinleşmesi ve itiraz edilmeyecek duruma gel- On the other side, also the correction pro- mesidir. Örtülü kazanç dağıtılan kurum nezdin- cesses regarding abroad transactions will be de yapılacak düzeltmede dikkate alınacak tutar, able to be performed within the frame of the kesinleşen ve ödenen tutar olacaktır. tax agreements and as allowed by the agree- Öte yandan, yurt dışı işlemlerle ilgili olarak ment in question. yapılacak düzeltme işlemleri de vergi anlaş- On the other side, following statements are maları çerçevesinde ve söz konusu anlaşmanın made in Section 8.1.4 with the title “VAT Paid imkan verdiği ölçüde yapılabilecektir. Due to Costs Not Allowed to be Deducted at the Diğer taraftan, 60 numaralı Katma Değer Determination of the Income According to the Vergisi Sirkülerinin “Gelir ve Kurumlar Vergisi Income and Corporate Tax Laws” of the Value Kanunlarına Göre Kazancın Tespitinde İndirimi Added Tax Circular No 60. Kabul Edilmeyen Giderler Dolayısıyla Ödenen “According to Article 30/d of the VAT Law, KDV” başlıklı 8.1.4. bölümde aşağıdaki açıkla- paid VAT due to costs not accepted to be de- malar yapılmıştır. ducted (legally not accepted ) at the determi- “KDV Kanununun 30/d maddesi uyarın- nation of the income according to the Income ca, Gelir ve Kurumlar Vergisi Kanunlarına göre and Corporate Tax Laws are not allowed to be kazancın tespitinde indirimi kabul edilmeyen deducted. (kanunen kabul edilmeyen) giderler dolayısıyla Accordingly, the VAT indicated on the docu- ödenen KDV indirim konusu yapılamamaktadır. ments related to costs except the costs needed Buna göre, faaliyetin yürütülmesi için ge- for the conduct of the activities, which are not rekli olan giderler dışında kalan, işle ilgili bulun- related to the business or which have the na- mayan veya işletme sahibinin özel tüketimine ture of expenditures regarding the private yönelik harcamalar niteliğinde bulunan ve sair consumption of the business owner and other kanunen kabul edilmeyen giderlere ilişkin bel- legally not accepted costs will not be deducted gelerde gösterilen KDV, mükellefin vergiye tabi from the VAT calculated based on the rateable işlemleri üzerinden hesaplanan KDV'den indiri- transactions of the tax payer. The samples be- lemeyecektir. Bu hükmün uygulanmasına iliş- low can be given regarding the application of kin olarak aşağıdaki örnekler verilebilir: this provision: … … - Örtülü sermaye üzerinden ödenen veya he- - Since it is not allowed to deduct interests saplanan faiz, kur farkları ve benzeri giderler ile calculated or paid based on the hidden capital, transfer fiyatlandırması yoluyla örtülü olarak da- Exchange rate differences and similar costs ğıtılan kazançların kurum kazancının tespitinde and hidden distributed incomes via transfer indirim konusu yapılması kabul edilmediğinden, pricing during the determination of the income bu giderler dolayısıyla ödenen KDV'nin de indirim of the establishment, it is not possible to deduct konusu yapılması mümkün bulunmamaktadır.” the VAT paid due to these costs, too.”

2-Transfer Fiyatlandırması Yoluyla Örtülü Kazanç Dağıtımı Hakkında Genel Tebliğler Kaynakça / References 3-Gelir İdaresi Başkanlığı Transfer Fiyatlandırması Yoluyla Örtülü Kazanç Dağıtımı 1-Kurumlar Vergisi Kanunu Hakkında Rehber

Mart-Haziran 2014 / İAÜ Busines Review 99 İzlenimler İnsana ve Geleceğe Dokunmak... Zirve, 3 Kent ‘ Gelecek, yeteneklerle gelecek...’ 10. Ege İnsan Yönetimi Zirvesi

Touching the human and the nature... 3 Summits, 3 Cities, “The future will come with the talents...” 10. Aegean Personnel Management Summit

PERYÖN’ün üç kentte yaptığı Oya Demir, who had participated to yönetim zirvelerine katılan the management summits held by Oya DEMİR Oya Demir bu konudaki PERYÖN in three cities, transmits us izlenimlerini bizlere aktarıyor. her impressions regarding this issue.

100 İAÜ Busines Review / Mart-Haziran 2014 Impressions

aman akıyor. Dünya hızla değişiyor. Sı- ime is flowing. The world is changing rapid- nırlar ortadan kalkıyor. O kadar çok şey ly. The borders are disappearing. There are Z parmağımızın ucundaki, zaman / mekan T so many things at the tips of our fingers, kavramları anlamsızlaşıyor. Zamanı ve mekanı notions of time/location become meaningless. The kaybettiğimiz günümüzde değişmeyen tek şey only thing which doesn’t change at present time, ‘insan’ . Herşey ‘insan’la başlıyor. Hayat insanla where we lose time and location, is the “person”. başlıyor...Günden güne, gittikçe daha çok ken- Everything starts with the “person”. Life begins dini hissettiren insan faktörü yaşadığımız sü- with person… The human factor which progres- reçte bakış açılarının, duruşun, söylemlerin bir sively makes itself be felt more from day to day, is ülkeyi, toplumu ve şirketleri nereden nereye the most indicator for from where to where point getirebileceğinin en önemli göstergesi. of views, attitudes, statements can carry a coun- Ve PERYÖN - Türkiye İnsan Yönetimi Der- try, the society and companies. neği, şubeleri ile birlikte kurulduğu günden iti- And PERYÖN – the Turkish Personnel Man- baren hayatı belirleyen ‘insan’a dokunuyor. agement Society – is touching with its branches PERYÖN her yıl Ege, Güney Marmara, Gü- since the date of its foundation the “human”, who neydoğu Anadolu, İç Anadolu, Trakya ve determined the life. PERYÖN is organiz- Merkez şube olmak üzere insan kay- ing every year trainings, seminaries, nakları alanında eğitimler, semi- information meetings, Personnel nerler, bilgilendirme toplantı- Management Congresses and ları, İnsan Yönetimi Kongre Summits in the field of hu- ve Zirveleri düzenliyor. Bu man resources by its Ae- yıl, hızla akan zamana gean, Southern Marmara, yetişebilmek adına çok South-East Anatolia, çalışırken, bu organi- Central Anatolia, Trace zasyonların hepsine branches and its Head- olmasa bile bir kısmı- quarters. This year, na katılma şansı ya- whilst working hard kaladım. İç Anadolu, in order to catch the Güney Marmara ve rapid flowing time, I had Merkez’in düzenlediği to opportunity to at- organizasyonları ken- tend some of these or- dime hafif sitemlerle ganizations when not all. kaçırmış olsam bile; Ege Even if have missed the Zirvesi, Trakya ve Güney- organizations prepared by doğu Anadolu Kongreleri ile the Central Anatolia, South- insana dokundum. ern Marmara branches and the Önce İzmir’de; hayal şehrin- Headquarters with light remon- de bir hayale ortak oldum... Aylarca strance against myself; I have touched devam eden çalışmaların, planlamaların, the human by the Aegean Summit, Trace en ince ayrıntısına kadar her aşamanın tek tek, and South-East Anatolia Congresses. üst üste eklenerek gerçekleştirilen iki gün- First in Izmir, I shares a dream and a dream lük bir zirvenin heyecanını yaşadım. Gelecek city… I have experienced the excitement of a 2 Yeteneklerle Gelecek... 10. Ege İnsan Yönetimi days’ summit, result of months lasting works, Zirvesi... Yaşar Üniversitesi Alsancak Kampü- plans, where each stage is added one by one un- sü... Ana temaya bayıldım...Oldukça genç bir til its least detail one above the other. The Future nüfusa sahip ülkemizde; yaratıcılıkları, yete- Will Come with the Talents... 10th Aegean Person- nekleri ile binlerce insan kaynağı...Peryön Ege nel Management Summit… Yaşar University – Al- Şubesi zirve ile bu anlamda bence çok büyük sancak Campus... I loved the main theme... In our bir vizyona kapı açtı... Geleceğimizi yetenekler country with a rather young population; thousand belirleyecek... Üniversitelerimizde, iş dünya- of human sources with their creativity, talents... sında gelecek ve yetenek; Yetenekler nasıl bu- According to me has the Peryön Aegean Branch

Mart-Haziran 2014 / İAÜ Busines Review 101 İzlenimler

Üç zirvenin de ortak bir mesajı var: Gelecek Yeteneklerle Gelecek

has opened the gates for a very large vision in this sense... Our future will be determined by the talents... Future and talent in our university, in the business world; How are talents detected?; Look- ing and seeing ?; The Next 10 Years and Human Re- sources; What for a future is awaiting the talents?; What is important; to find the talents or to hold the ones we have found?... Themes, each more valuable than the other, are shared by Hakan Urgancı with his knowledge accumulation and experience, each more colorful tan the other, in his presentation. And whilst the speeches of Sunay Akın and Nasuh Mahruki shifted us to the peak on one side, they provided that we faced the reality of the present day and that we once more inquire the position we are in. We reached to Çorlu after the Aegean of the 7th Peryön Personnel Management Congress organized by the Trace Branch. Everything related to lunur?; Bakmak ve görmek ?; Gelecek 10 yıl ve the person and work... “The most important among İnsan Kaynakları; Yetenekleri nasıl bir gelecek the factors of the production, the human. Every- bekliyor?; Yetenekleri bulmak mı önemli yoksa thing starts with the human. And the code of this is bulduklarınızı tutmak mı?...Hakan Urgancı’nın love…” This sentence in the opening speech of the sunumu ile birbirinden değerli konuları birbi- Governor of the Province Tekirdağ, Ali Yerlikaya, rinden renkli, bilgi birikimi ve tecrübe anlattı, at the congress was not only the most fateful sen- paylaştı. tence of the congress, but of the present day... Sunay Akın ve Nasuh Mahruki’nin konuş- The program, which started with the presen- maları ise bir yandan bizi zirveye çıkarırken di- tation of Vatan Şaşmaz continued two days with ğer yandan günümüz gerçekleri ile karşı kar- discussions on the themes Being an Industrialist in şıya kalmamızı ve bulunduğumuz noktayı bir Trace, Social Media and the New HR Period, HR Vi- kez daha sorgulamamızı sağladı. sion 10 Years Later, New Human Resources, Human Ege’den sonra Trakya Şubesinin düzen- Resources in Turkey Mosaic, Business and Human lediği 7. Peryön İnsan Yönetimi Kongresi için in the Future, Talent Management, The Position of Çorlu’ya uzandık. İnsana ve işe dair herşey... Emotional Smart Organization Culture At the Fight “Üretim unsurlarının içinde en önemlisi insan. Against Mobbing, Vodafone Red Academy Crea- Her şey insanla başlıyor. Bunun şifresi de sev- tive Training and Development Application, Flex- giden geçiyor...” Kongrede Tekirdağ Valisi Ali ibility in Working Life. The unique presentation of Yerlikaya’nın açılış konuşmasının bu cümlesi Sunay Akın and Ali Poyrazoğlu has added another bence sadece kongrenin değil; günümüzün en color and taste... And all PERYÖN Regional Chair- can alıcı cümlesiydi... men came together for the first time at the Trace Vatan Şaşmaz’ın değerli sunuşu ile başla- Congress, one of the summits organized by the yan program iki gün boyunca Trakya’da Sa- regions during the year on different dates, where nayici olmak, Sosyal Medya ve Yeni İK Dönemi, the Trace Chairman Mr. Özber Çetin was the mod- 10 yıl sonra İK vizyonu, Yeni İnsan Kaynakları, erator. The participation of the Aegean Region, Mr. Türkiye’de İnsan Kaynakları MozaİK, Gelecek- Serdar Kalaycıoğlu, the Southern Marmara Region, te İş ve İnsan, Yetenek Yönetimi, Duygusal Zeki Mr. Ogün Yıldız, the Central Anatolian Region, Mr. Kurum Kültürünün Mobingle Mücadeledeki Erdal Usluer, The South-East Anatolian Region,

102 İAÜ Busines Review / Mart-Haziran 2014 Impressions

Yeri, Vodafone Red Akademi Yaratıcı Eğitim ve Gelişim Uygulamaları, Çalışma Hayatında Es- neklik konularının tartışılması ile devam etti. Sunay Akın ve Ali Poyrazoğlu’nun eşsiz sunumu ise ayrı bir renk ve tat kattı... Ve yıl içinde değişik tarihlerde Bölgeler ta- rafından gerçekleştirilen zirvelerinden biri olan Trakya Kongresi’nde ise ilk defa bütün PERYÖN Bölge Başkanları; Trakya Başkanı Özber Çe- tin’in moderatörlüğünde bir araya geldiler. Ege Başkanı Serdar Kalaycıoğlu, Güney Marmara Başkanı Ogün Yıldız, İç Anadolu Başkanı Erdal Usluer, GüneyDoğu Anadolu Başkanı Burak Aybey’in katılması; bölgeler arası iletişimin en güzel örneğinin sergilenmesi ve bu bölgelerde-

All three summits have a joint message: The Future Will Come with the Talents

ki İK uygulamalarının paylaşılması açısından Mr. Burak Aybey; was very fruitful in terms of pre- oldukça yararlıydı. senting the best sample for the communication Çorlu’dan sonra büyülü şehir; Gaziantep. between the regions and sharing the HR applica- PERYÖN Güneydoğu Anadolu Şubesi ev sahip- tions in the regions. After Çorlu the enchanted city; liğinde gerçekleştirilen iş ve insana dair herşey Gaziantep. The representatives of the private and ana temalı 6. Güneydoğu Anadolu İnsan Yöne- public sector, each more important than the other, timi Kongresinde özel ve kamu sektörünün bir came together at the 6th South-East Anatolian birinden önemli temsilcileri bir araya geldi. Personnel Management Congress realized under Global dünyada; iş dünyasının gelecek ve the hosting of the PERYÖN South-East Anatolia insan yönetimine bakış açısı, on yılda IK’nın Branch with the main theme “Everything Regard- geldiği nokta ve gelecek 10 yıl, Balık tutmayı ing Business and Personnel”. The problems and öğrenmek, etkili iletişim ve insanları tanıma solutions in the field of human resources are dis- sanatı ve biz insan yönetimine nasıl bakıyoruz cussed under the main titles point of view of the ana başlıkları altında insan kaynakları alanın- business world to the future and personnel manda ki sorunlar ve çözüm önerileri masaya ya- agement, the point achieved by HR in 10 years and tırıldı. Her üç ilde de ev sahibi olarak konuşma the next 10 years, learning to fish, efficient -com yapan Türkiye Başkanı Yiğit Oğuz Duman (TAV munication and the art to learn people and how do Havalimanları Holding İnsan Kaynakları Direk- we see personnel management in the global world. törü) insan kaynaklarında gelinen nokta, gele- Turkey Chairman Mr. Yiğit Oğuz Duman (TAV Air- cek beklentileri, bir STK olarak her geçen gün ports Holding Human Resources Director), who büyüyerek gerçekleştirdikleri çalışmaları ve has held a speech in all three cities as the host, has hedeflerini anlatarak insan yönetimi alanına brought a different perspective to personnel man-

Mart-Haziran 2014 / İAÜ Busines Review 103 İzlenimler

farklı bir bakış açısı getirdi. agement by talking about the point achieved in the Önümüzdeki günlerde merkez ve şubelerde field of human resources, the future expectations, genel kurul çalışmalarını tamamlayacak olan the works they have realized as a NGO by growing PERYÖN yeni yönetimleri ile birlikte oldukça continuously and their objectives. PERYÖN, which yoğun bir döneme başlayacak. 2014 yılında da will complete their general assembly works in its devam edecek etkinliklerin yanısıra; 2016 yı- headquarters and its branches in the upcoming lında Dünya İnsan Yönetimi Kongresi’ni Türki- days, will start a rather intensive period with its ye’de gerçekleştirecekler. new administrations. Along with the activities to İzmir’in eşsiz bahar rüzgarından, Trak- continue in 2014, too, they will realize the World ya’nın yağmurlu ve fırtınalı havasına; oradan Personnel Management Congress in 2016 in Tur- da yazdan çalınmış güneşli bir kış gününü ya- key.. From Izmir’s unique spring breeze to Trace’s şadığımız Gaziantep’in geçmişe uzanan sokak- rainy and stormy weather and from there to Gazi- larında, Bakırcılar çarşısında baharat kokuları antep’s, to experience in its streets, which stretch arasında, ZEUGMA Mozaik müzesinde yüzyıl- out to the past, among the fragrances of spices, lar öncesinde kaybolurken, eşsiz mutfaklara ve whilst getting lost in centuries ago in the mosaic eşsiz insanlara dokunmak günü ve geleceği bir museum of ZEUGMA, to touch unique kitchens and arada yaşamak oldukça farklı birer deneyim unique persons, to live the day and the future at oldu. Gelecekten bugüne, bugünden geleceğe the same moment, was a rather different experi- uzanan bu yolculuk sırasında; ence. During a voyage from past to present, from

Bugün değil yarın bir yönetici olarak, bir present to the future; As a manager, not today but şirket sahibi ya da sanayici olarak işinize sahip tomorrow, if you want to care of your business as a çıkmak istiyorsanız; insan kaynağınızı doğru company owner or a manager; you have to man- yönetmelisiniz...Yeteneklerinize sahip çıkma- age your human resources correctly...You have to lısınız.... Bugün değil yarın bir çalışan olarak protect your talents.... You need to renew yourself kariyerinizde yükselmek istiyorsanız; sürek- if you want to progress with your career, not today, li kendinizi yenilemelisiniz...Aynı anda farklı but tomorrow… You have to develop yourself in dif- alanlarda kendinizi geliştirmelisiniz... ferent areas at the same time... If you want to ex- Bugün değil yarın da var olmak istiyorsa- ist not only today, but also tomorrow; you have to nız; kısa vadeli çözümler değil uzun vadeli stra- establish long termed strategies, not short termed tejiler oluşturmalısınız... Bugün değil yarın da solutions… If you want to be successful not only to- başarılı olmak istiyorsanız; mutlu örgütler ve day, but also tomorrow; you have to create happy mutlu insanlar yaratmalısınız... organizations and happy people...And I suppose Ve İzmir’den Gaziantep’e uzanan yolculukta the secret of touching the human in a voyage ex- insana dokunmanın sırrı sanırım tek bir cüm- tending from Izmir to Gaziantep is hidden in a single lede var... Gelecek Yeteneklerle Gelecek... sentence... The Future Will Come with the Talents...

104 İAÜ Busines Review / Mart-Haziran 2014 Impressions

Peryön Peryön (Türkiye İnsan (Turkish Personnel Yönetimi Derneği) Management Society)

Türkiye’de İnsan Yönetimi alanında ku- PERYÖN (Turkish Personnel Management rulmuş ilk sivil toplum kuruluşu olan PERYÖN Society), the first non-governmental organization (Türkiye İnsan Yönetimi Derneği) 3 bine yak- founded in Turkey in the field of Human Engineering, laşan üye sayısı ile özel sektörde istihdam edi- has reached with its nearly 3,000 members 2.5 Million len yaklaşık 2,5 milyon çalışan ve 1147 kuruma employees employed in the private sector and 1147 ulaşarak İnsan Yönetimi alanındaki profes- establishments and provides since 40 years services yonellerin gereksinimlerine 40 yıldır hizmet regarding the needs of the professionals in the field of sunuyor. İstanbul Merkezi’ne bağlı 5 bölgede Human Engineering. PERYÖN, which has branches in şubesi bulunan PERYÖN, istihdama katkı regions subordinated to the Istanbul Headquarters, sağlayan, mesleki gelişimi destekleyen plat- plays the role of a pioneer regarding the establish- formların oluşturulmasına öncülük ediyor. İş ment of platforms, which contribute to the employ- dünyası, kamu, üniversite üçgeninde bağla- ment and support the professional development. yıcı, güçlendirici çalışmalar gerçekleştiren PERYÖN, which conducts binding, strengthening PERYÖN, uygulamaları ile mesleki eğitimin activities in the business world, public and university yaygınlaşmasına ve istihdamın arttırılmasına triangle, contributes to that professional trainings katkı sağlıyor. İnsan kaynağı profesyonelleri- become widespread and the increase of the employ- nin yanı sıra, her sektördeki yöneticiler, insan ment. Beside human resources professionals can kaynakları alanında danışmanlık yapanlar, those providing consultancy in the field of human akademisyenler ve üniversite öğrencileri PER- resources, academicians and university students YÖN’e üye olabiliyor. PERYÖN - Türkiye İnsan become a member of PERYÖN. PERYÖN Turkish Yönetimi Derneği Şubeleri 25 Ocak 2014 yari- Personnel Management Society Branches have held hinde genel kurullarını tamamladı. Ege Şube- their General Assembly on January 25th 2014. Whilst si’nde Serdar Kalaycıoğlu, Güneydoğu Ana- Mr. Serdar Kalaycıoğlu is selected again as the Chair- dolu Şubesi’nde Burak Aybey yeniden başkan man in the Aegean Branch, and Mr. Burak Aybey in the olarak seçilirken; İç Anadolu Şubesi’nin yeni South-East Anatolian Branch, Miss Elif Ejdar ÖZEL Başkanı Elif Ejdar ÖZEL , Güney Marmara Şu- became the new Chairman of the Cental Anatolian besi’nin yeni başkanı ise Levent ÖZÇENGEL Branch and Mr. Levent ÖZÇENGEL of the Southern oldu. Trakya Şubesi’nde ise genel kurul bir kaç Marmara Branch. And the General Assembly in the ay sonra gerçekleştirilecek. İlki 1uştur. Trace Branch will be realized in a couple of months.

Mart-Haziran 2014 / İAÜ Busines Review 105 Kazakistan Kazakistan’ın Ekonomik Kalkınma Girişimleri

Economic Development Attempts of Kazakhstan Dünya’da enerji fiyatları arttıkça ithal eden ülkelerin de ihtiyaçlarını karşılayabilecek güvenli ülke arayışları artmakta. Başta Çin olmak üzere pek çok ülke Kazakistan’a yaklaşma çabası içinde. AB’de enerji güvenliği açısından Kazakistan ile yakından ilgilenmekte. The more the energy prices increase in the world, the more the searches for reliable countries able to meet the needs of importing countries increase. Many countries, lead Süreyya Yiğit by China, effort to get closer to İAÜ Öğretim Görevlisi & Kazakhstan. The EU is closely ORSAM Avrasya Danışmanı / IAU Research Associate & ORSAM interested in Kazakhstan with Eurasia Consultant regards to energy safety, too.

106 İAÜ Busines Review / Mart-Haziran 2014 Kazakhstan

ünümüzde Kazakistan dünyanın en t present is Kazakhstan one of the most önemli petrol üretici ve ihracatçıların- important oil producers and export- G dan biridir. Sovyet ekonomisinin tarım, A ers of the world. Whilst it was the ag- hammadde tedarikçisi iken, komşu Orta Asya riculture, raw material supplies of the Soviet cumhuriyetleri gibi de ayrıca askeri sanayi sek- economy, it had undertaken an important role töründe önemli bir rol üstlenmiştir. Bağımsızlık- at the military industry sector as the neighbor- tan sonraki yıllarda merkezi planlamadan piyasa ing Central Asian republics. The transition from sistemine geçişi kolay olmadı. Bu yıllarda, Kaza- the central planning to the market system af- kistan piyasa ekonomisi ile demokratik bir dev- ter the independence was not easy. Even if the let kurmak için karmaşık, siyasi, ekonomik ve country has experienced political deteriorations sosyal reformların uygulanmasında önemli ilerin the past period whilst Kazakhstan recorded lemeler kaydederken ülkenin geçiş döneminde important progresses at the implementation of siyasi bozuklukları yaşamamış olsa da, çok sayı- complex, economic, political and social reforms da ekonomik, sosyal ve çevresel zorluklarla kar- during this period in order to establish a market şı karşıya kaldığı da bir gerçektir. economy and a democratic country, it is a fact Bağımsızlığının ilk yıllarında bir ekonomik that it was confronted with diverse economic, gerileme sözkonusudur. Bu ekonomik bozul- social and environmental challenges. ma 1930'ların Büyük Buhran sırasında yaşanan There was an economic regression during the kayıplarla bile mukayese edilebilir derecededir. first years of its independence. This economic Örneğin geniş kapsamlı enflasyon 90’lı yılların deterioration is such to be comparable with the ortasında 3000% kadar yıllık artış kaydetmek- losses experienced during great depression of teydi. the 1930s. For example, the comprehensive in- Kazakistan son yirmi yıldaki devlet işlet- flation recorded increases up to annual 3,000%. melerinin düzenlemelerini asgariye indirme ça- Kazakhstan is generally accepted to have baları ve özelleştirme yoluyla bugün genellikle gained more ground among the Commonwealth Bağımsız Devletler Topluluğu ülkeleri arasında of Independent States via the efforts to minimize bu konuda daha fazla mesafe kaydetmiş olarak the regulations of state owned establishments kabul edilmektedir. Örnek olarak bölgedeki en and privatization during the last 20 years. For güçlü bankacılık sistemi Kazakistan’ınkidir. Ülke example, the strongest banking system in the halen serbest piyasa ekonomisini kurmak ve region is that of Kazakhstan. The country still desteklemek için tasarlanmış ekonomik reform follows a reform program, designed in order to programını izlemektedir. establish and support the free market economy.

Mart-Haziran 2014 / İAÜ Busines Review 107 Kazakistan

Tablo: 1 2012 Dünya Table: 1 2012 World Doğalgaz İhracatı Natural Gas Export

Sıralama Ülke Doğalgaz İhracatı Rank Country Natural Gas (m3) Export (m3) 1 Rusya 199,900,000,000 1 Russia 199,900,000,000 2 Norveç 99,750,000,000 2 Norway 99,750,000,000 3 Katar 94,810,000,000 3 Qatar 94,810,000,000

4 Kanada 92,400,000,000 4 Canada 92,400,000,000

5 Hollanda 57,750,000,000 5 Netherlands 57,750,000,000

6 Cezayir 55,280,000,000 6 Algeria 55,280,000,000

7 Endonezya 42,330,000,000 7 Indonesia 42,330,000,000

8 ABD 32,200,000,000 8 USA 32,200,000,000

9 Malezya 30,790,000,000 9 Malaysia 30,790,000,000

10 Avustralya 24,700,000,000 10 Australia 24,700,000,000

11 Trinidad ve 20,410,000,000 11 Trinidad and 20,410,000,000 Tobago Tobago 12 Mısır 18,320,000,000 12 Egypt 18,320,000,000

13 Türkmenistan 18,000,000,000 13 Turkmenistan 18,000,000,000 14 Almanya 16,190,000,000 14 Germany 16,190,000,000

15 Nijerya 15,990,000,000 15 Nigeria 15,990,000,000 16 Birleşik 15,650,000,000 16 United King- 15,650,000,000 Krallık dom 17 Özbekistan 15,200,000,000 17 Uzbekistan 15,200,000,000 18 Bolivya 11,720,000,000 18 Bolivia 11,720,000,000

19 Oman 11,540,000,000 19 Oman 11,540,000,000

20 Libya 9,890,000,000 20 Libya 9,890,000,000

21 Brunei 8,810,000,000 21 Brunei 8,810,000,000

22 Burma 8,290,000,000 22 Burma 8,290,000,000 23 Kazakistan 8,100,000,000 23 Kazakhstan 8,100,000,000

24 İran 7,870,000,000 24 Iran 7,870,000,000

25 Birleşik 7,010,000,000 25 United Arab 7,010,000,000 Arap Emirates Emirlikleri

Kaynak: http://www.indexmundi.com/g/r.aspx?t=50&v=138&l=en Source: http://www.indexmundi.com/g/r.aspx?t=50&v=138&l=en

108 İAÜ Busines Review / Mart-Haziran 2014 Kazakhstan

Tablo 1’de görüleceği gibi Kazakistan önemli As to be seen in Table 1 has Kazakhstan obtained petrol ve doğal gaz rezervlerinden dolayı dünya a great share in the world energy markets due to its enerji pazarlarında büyük paya sahip olmuştur. important oil and natural gas reserves. The strate- Kazakistan'ın stratejik hedefi küresel ekonomi- gic objective of Kazakhstan to become a modern, ye entegre olmuş, katma değeri yüksek olan ve diversified economy with a high added value and yüksek teknolojiyi birleştiren, modern, çeşitlen- combined high technology, which is integrated into dirilmiş bir ekonomi olmaktır. the global economy. The economic perspective of Kazakistan’ın ekonomik perspektifi ulusla- Kazakhstan is one to one related to developing the rarası ekonomik ilişkilerini geliştiren, enerji ve international economic relations, allowing foreign maden kaynaklarına yabancı yatırım imkanları investments into the energy and mining resourc- tanıyan, sanayi ve tarım ürünlerini daha iyi pa- es, marketing industrial and agricultural products zarlayan, ülkenin transit potansiyelini gerçek- better, realizing the transit potential of the country, leştiren, istihdam ve ihracatı arttıran ve yüksek increasing employment and exports and training nitelikli uzmanlar yetiştirme ile bire bir alakalı- high qualified specialists. And the energy sector is dır. Enerji sektörü de bu hedeflere ulaşmak için seen as a good foundation in order to achieve these iyi bir zemin olarak görülmektedir. objectives. Though can the main objectives of the

Yine de mevcut yapısal politikaların temel structural policies expressed as the diversifica- hedefleri çeşitlendirilme ve petrol dışı sektö- tion and the strengthening of the sectors except oil. rün güçlendirilmesi olarak ifade edilebilir. Bir There have been many development agencies and çok kalkınma ajansları ve araştırma merkezleri research centres – with other words, development – başka bir deyişle geliştirme kurumları – ku- organizations – established. The government leans rulmuştur. Bu konuda hükümet daha yüksek toward the establishment of techno- and science katma değer sanayi çeşitlendirilmesini destek- parks in order to support the diversification of the lemek için de tekno ve bilim parkları kurulma- industry with higher added value. Mining activities sına sıcak bakmaktadır. Sanayi ülkesi olmakta are still the main sources of the economic growth mesafe kateden Kazakistan’da madencilik faa- in Kazakhstan, which has progressed on the path liyetleri halen ekonomik büyümenin temel kay- to become an industrial country. The deemed value naklarından biri olmaktadır. Ülkenin sahip oldu- of the mineral raw material reserves of the country ğu mineral hammadde rezervlerine biçilen değer are Trillions of US Dollars. It ranks at the first posi- on trilyonlarca ABD dolarıdır. Çinko, tungsten ve tion in the world with regards to the discovered re- barit’de keşfedilmiş rezervleri ile dünyada birin- serves of zinc, tungsten and barite, the second po- ci, gümüş, kurşun ve kromit’de ikinci, bakır ve sition in terms of silver, lead and chromite, the third florit’de üçüncü, molibden’de dördüncü, altın’da position in terms of copper and fluorite, the fourth altıncı sırada yer almaktadır. in molybdenum, the sixth in gold.

Mart-Haziran 2014 / İAÜ Busines Review 109 Kazakistan

Tablo: 2 2012 Dünya Petrol İhracatı Sıralama Ülke Günlük Petrol İhracatı (varil) 1 Suudi Arabistan 7,635,000 2 Rusya Federasyonu 5,010,000 3 İran 2,523,000 4 Birleşik Arap 2,395,000 Emirlikleri 5 Norveç 2,184,000 6 Irak 2,170,000 7 Kuveyt 2,127,000 8 Nijerya 2,102,000 9 Kanada 1,929,000 10 ABD 1,920,000 11 Hollanda 1,871,000 12 Venezuela 1,871,000 13 Angola 1,851,000 14 Cezayir 1,694,000 15 Libya 1,580,000 16 Meksika 1,511,000 Cumhurbaşkanı Nazarbayev ülkesini 17 Kazakistan 1,390,000 canlandırmak ve geleceğe taşımak için 18 Singapur 1,374,000 çaba sarfetmekte. Üstüne eğildiği en 19 Birleşik Krallık 1,311,000 önemli konu insan kaynakları ve kaliteli 20 Güney Kore 1,100,000 eğitim. Gelecek nesilin Kazakça, Rusça Kaynak: http://www.indexmundi.com/g/r.aspx?t=20&v=95&l=en ve İngilizce bilmesini şart koşmakta.

Önemli petrol ve doğal gaz rezervleri batı gelmiş ve kendisini Çin ve Avrupa arasında bir bölgelerinde yoğunlaşmaktadır. Tablo 2’de geçiş rotası olarak da konumlandırmaktadır. görüldüğü gibi günümüzde ülke dünyanın en Ayrıca ekonomisini çeşitlendirmek için ak- önde gelen petrol üreten grubu içerisindedir. tif olarak çalışırken de yeni mineral zenginliği Petrol ve gaz kondensat hacimleri bir yılda 80 kullanmak için farklı yollar aramaktadır. Geliş- milyon ton’u aşmaktadır. Planlara göre çıkarı- mekte olan piyasaların en dinamik olanların bi- lacak yıllık miktar 2020 yılına kadar 120 milyon risinde bu çabalar, büyüyen bir ortadirek sınıfı tonu bulacaktır. Şu anda Kazakistan teyit edil- ile birleştiğinde, yeni fırsatlar kollayan yabancı miş petrol rezervleri açısından dünyada doku- firmalar için ticaret ve yatırım imkanları sağla- zuncu sırada yer almaktadır. Bunun yanı sıra, maktadır. Özellikle bu konuya dair yabancı ya- ülke uranyum rezervleri konusunda dünya tırımcılar için şeffaf, cazip ve etkili iş kültürünü ikincisi, kömür rezervleri bakımından ise dün- geliştirmek için emek sarfetmektedir. ya pazarında sekizincidir. Kazak yetkililer ekonomik reformların uy- Kazakistan Orta Asya'da pazar lideri haline gulanması konusunda gerçekçi davranıp alter-

110 İAÜ Busines Review / Mart-Haziran 2014 Kazakhstan

Table: 2 2012 World Oil Export Rank Country Daily Oil Export (barrel) 1 Saudi Arabia 7,635,000 2 Russian Federation 5,010,000 3 Iran 2,523,000 4 United Arab 2,395,000 Emirates 5 Norway 2,184,000 6 Iraq 2,170,000 7 Kuwait 2,127,000 8 Nigeria 2,102,000 9 Canada 1,929,000 10 USA 1,920,000 11 Netherlands 1,871,000 12 Venezuela 1,871,000 13 Angola 1,851,000 14 Algeria 1,694,000 15 Libya 1,580,000 President Nazarbayev efforts to vitalize its 16 Mexico 1,511,000 country and to carry it to the future. The 17 Kazakhstan 1,390,000 most important issue he pays attention 18 Singapore 1,374,000 to is human resources and education. He 19 United Kingdom 1,311,000 stipulates that the future generation must 20 South Korea 1,100,000 know Kazakh, Russian and English. Source: http://www.indexmundi.com/g/r.aspx?t=20&v=95&l=en

The important oil and natural gas reserves are China and Asia. In addition, whilst actively strug- concentrated in the western regions. The country gling in order to diversify its economy, it seeks for is, as to be seen in Table 2, in the leading oil pro- different ways to utilize its mineral richness. They ducing group of the world. The oil and gas con- provide trade and investment possibilities for densate volumes exceed 80 Million tons per year. new opportunities searching foreign companies According to the plans will the amount to be ex- when these efforts in one of the most dynamic ploited reach 120 Million tons per year until 2020. ones of the developing markets are combined Kazakhstan ranks at the moment in the ninth with a growing middle class. It makes efforts in position with regards to the confirmed mineral oil order to develop a transparent, attractive and ef- reserves. Beside this, the country is the second ficient business culture regarding foreign inves- in terms of the uranium reserves, and eighth in tors related to particularly this issue. terms coal reserves in the world market. Kazakh authorities handle realistic with re- Kazakhstan has become the leader in Central gards to the implementation of the economic Asia and locates itself as a transit route between reforms and are aware of that there is no alter-

Mart-Haziran 2014 / İAÜ Busines Review 111 Kazakistan

native for this. The problem is lying in the wrong implementation of the new laws, which address the development of the business environment and contain the necessary regulations, by the local administration in the local level. Though this has the GDP increased since the independence in 1991 16 fold and rose from 700 USD to 12,000 USD. This is an extraordinary result, even when compared with the rapidly developing South- East Asian companies, which are called the “Asian Tigers”. And Kazakhstan has achieved

Kazakistan sadece petrol devi değil. Dünya’da gümüş ve kurşun üretiminde ikinci, bakır’da üçüncü ve altın’da altıncı sırada.

Kazakhstan is not only an oil giant. It ranks at 2nd position in the silver and lead production, 3rd position in copper production and 6th position in gold production in the world.

natif olmadığının farkındalar. Sorun iş ortamını during this time to attract foreign investments geliştirmeyi amaçlayan ve gerekli düzenleme- with a volume of 150 Billion US Dollars. And leri içeren yeni yasaların yerel düzeyde, yerel this amount constitutes 70% of all investments yönetimler tarafından hayata yanlış geçirilme- flowed to Central Asia. And the international re- sinde yatmaktadır. Buna rağmen kKişi başına serves of the country are declared to be 85 Billion düşen GSYİH 1991’de kazanılan bağımsızlıktan US Dollars as of June 1st 2012. sonra 16 kat artmıştır - $700 dolardan $12,000 The infrastructure, modernization needs of dolara çıkmıştır. Kazakhstan are particularly lead by the roads, "Asya Kaplan" ları olarak adlandırılan hızla transportation and telecommunication. The gelişmekte olan güneydoğu Asya ülkeleriyle Asian Development Bank (ADB) and the Euro- karşılaştırıldığında bile bu olağanüstü bir so- pean Bank for Reconstruction and Development nuçtur. Bu zaman sürecinde yabancı yatırım (EBRD) are financing all infrastructure, finance, olarak $150 milyarı da Kazakistan kendisine corporate and agricultural projects in the coun- çekmeyi başarmıştır. Bu rakam ise Orta As- try. It is traditionally given great heed to the ag- ya'ya akan tüm yatırımların toplam miktarın ricultural sector in the country. Kazakhstan is yaklaşık 70%’ini teşkil etmektedir. 1 Haziran among the first 10 grain exporters of the world 2012 tarihi itibarıyla da ülkenin uluslararası re- and one of the frontrunner leaders with regards zervleri $ 85 milyar olarak açıklandı. to the flour export, too. Whilst the well developed, Kazakistan'ın altyapı, modernizasyon ihti- cultivatable soils in the north are preferred for yacının başını özellikle yollar, ulaşım ve tele- Agriculture, Kazakhstan is also well known for komünikasyon çekmektedir. Asya Kalkınma its orchards, vineyards and pumpkin fields. And Bankası (ADB) ve Avrupa İmar ve Kalkınma stockbreeding is a leading branch of agriculture.

112 İAÜ Busines Review / Mart-Haziran 2014 Kazakhstan

Bankası (EBRD) ülkedeki büyük altyapı, mali, Serious investments are necessary in this con- kurumsal, tarım projelerini finanse etmekte- text in order to achieve global high standards and dir. Geleneksel olarak ülkede tarım sektörüne the best applications in fields like health and en- büyük ilgi göstermektedir. Kazakistan dünya- vironment. Companies, which invest into exactly nın ilk 10 tahıl ihracatçıları arasında ve de un these fields, can benefit long termed from many ihracatında da en önde giden liderlerden biridir. business opportunities. Tarım için kuzeyde iyi gelişmiş olan - ekilebilir Kazakhstan has given in Asia support to a topraklarda tercih edilirken, Kazakistan aynı large scale project with the name “The New Silk zamanda bahçeleri, üzüm bağları ve kabak tar- Road”. The New Silk Road targets to revive the laları ile de tanınır. Hayvancılık ise tarımın önde historical role of the country as a connection, gelen dalıdır. Bu bağlamda sağlık ve çevre gibi and to convert the country into a great business alanlarda küresel yüksek standartlara ve en iyi and transit centre, a bridge between Europe and uygulamalara ulaşabilmek için ciddi yatırımlar Asia. It is foreseen that the cargo traffic volume gerekmektedir. Tam da bu anlarda atılım yapan will increase two fold and reach at least 50 Million firmalar kendilerine birçok iş fırsatlarında uzun tons by 2020 as a result of the implementation vadede yarar sağlayabilirler. of this mega-project. When we consider the for- Kazakistan Asya kıtasında da "Yeni İpek eign trade, since Kazakhstan is a member of the Yolu" adında büyük ölçekli bir projeye destek Eurasian Customs Union, its trade with countries vermiştir. Yeni İpek Yolu bir bağlantı olarak except the union may be limited. For as much ülkenin tarihi rolünü canlandırma ve bölge- as, whilst it was forced to increase its most tar- nin bir büyük iş ve transit merkezi, Avrupa ve iff levels in order to accommodate with Russia, Asya arasında bir köprü haline dönüştürmeyi it must apply similar limitations to diverse good amaçlamaktadır. 2020 yılına kadar bu mega- categories. The main problems for importers are projenin uygulanması sonucunda ülkeden ge- expressed as the deficits with regards to the inte- çen kargo trafik hacmini yaklaşık olarak iki kat gration of the regions of the country, non-stand- artması ve en az 50 milyon tona erişmesi ön- ardized joint customs code application and the görülmektedir. Dış ticaret açısından bakacak uncertain document requirements. olursak Avrasya Gümrük Birliğine üye olma- Kazakhstan, which is a country surrounded sından dolayı Kazakistan'ın birlik dışı ülkelerle by land, has only harbours at the Caspian Sea, ticareti daha kısıtlı olabilir, zira Rusya’ya uyum which is closed. Therefore needs the unifica- sağlayabilmek için çoğu tarife seviyelerini art- tion with the world trade much more labour and tırmak mecburiyetinde kalırken çeşitli mal flexibility. The geo-strategic perspective of the kategorilerinde de benzer sınırlamalar uygu- country is limited due to its geographical integ- lamak zorundadır. İthalatçılar için başlıca so- rity and having a tidy ethnic Russian minority. It runlar ülkedeki bölgelerin entegrasyonundaki must first of all have good relations with its two eksiklikler, standart olmayan ortak gümrük important neighbours, Russia and China. Russia kod uygulaması ve de belirsiz dokümantasyon and China are both opening the gates of Kazakh- gereksinimleri olarak ifade edilmektedir. stan to the world and are also important mar- Kara ile çevrili bir ülke olan Kazakistan’ın kets themselves. And we can say that the energy sadece kapalı olan Hazar Denizinde limanla- market of China is rather appetizing for Kazakh- rı mevcuttur. Bundan dolayı dünya ticareti ile stan. Whilst the need of China increases by every bütünleşmek çok daha fazla emek ve esneklik year, Kazakhstan efforts to increase its share on gerektirmektedir. Coğrafi bütünlüğü ve halen this issue, too. Kazakhstan will have much more de hatırı sayılır etnik Rus azınlığa sahip olması oil in close future when we remind that the pro- nedenleri ile ülkenin jeo-stratejik perspekti- duction in Kaşagan, one of the largest oil fields fi sınırlıdır. En başta iki önemli komşusu olan of the world, will start in October 2013. It is to be Rusya ve Çin ile iyi münasebetlerde olmak seen that four strategies are implemented by Ka- mecburiyetindedir. Rusya ve Çin hem Kaza- zakhstan in order to export more oil to China. The kistan’ın dünyaya açılım yollarını açmaktadır first is to expand the existing pipe lines. A good hem de kendileri mühim pazarlardır. Çin’in sample for this effort is the nearly doubling of the enerji pazarı ise Kazakistan için epey iştah açı- existing Kazakhstan-China oil pipe line with an

Mart-Haziran 2014 / İAÜ Busines Review 113 Kazakistan

cı olduğunu söyleyebiliriz. Çin’in ihtiyacı her yıl artarken Kazakistan da bu konuda kendi payı- nı arttırma çabası içindedir. Dünyanın en bü- yük petrol sahalarından biri olan Kaşagan’da Ekim 2013’de üretimin başlayacağı hatırlanırsa Kazakistan yakın bir zamanda çok daha fazla petrole sahip olacaktır. Kazakistan’ın Çin’e daha fazla petrol ihraç edebilmek için dört strateji başlattığı görülmektedir. İlki mevcut boru hatlarının genişletilmesidir. Bu çabanın güzel bir örneği de $667 milyon dolarlık bir yatırım ile mevcut Kazakistan-Çin petrol boru hattının investment of 667 Million US Dollars. kapasitesinin yaklaşık iki katına çıkarılmasıdır. The second strategy is to start with the con- İkinci strateji ise yeni boru hatlarının inşa- struction of new pipe lines. Kazakhstan is pres- sına başlamaktır. Kazakistan halıhazırda Orta ently exporting gas via the Central Asia-China Asya-Çin doğal gaz boru hattı üzerinden gaz natural gas pipe line and it targets to add the gas ihraç etmekte ve buna Karaçaganak, Tengiz ve supply obtained from the Karaçaganak, Tengiz Kaşagan gaz alanlarından elde edilen doğal gaz and Kaşagan gas fields to that until 2015. When tedariğinin 2015 yılına kadar eklenmesi hedef- we consider that Kazakhstan competes with liyor. Kazakistan Çin'e boru hatları açısından Moscow with regards to pipe lines to China, we Moskova'ya rakip olduğu gerçeği de göz önün- see that Astana follows an attentive balancing de bulundurulursa Astana’nın dikkatli bir den- policy. geleme politikası izlediğini görmekteyiz. Meanwhile, Russia isn’t forgotten, too, and it is Bu arada Rusya da unutulmamış, maliyeti foreseen to expand the Kartalı-Astana gas pipe $1.6 milyar dolar olarak saptanan Kartalı-As- line, which costs 1.6 Billion US Dollars, until Kara- tana gaz boru hattının Karaganda ve Petropav- ganda and Petropavlovsk. Thus the gas supply lovsk’a kadar genişletilmesi öngörülmektedir. of Kazakhstan’s capital will be provided and gas Bununla Kazakistan'ın başkentine gaz tedariği networks from the Karaçaganak area in the west sağlanacak ve Rusya üzerinden ülkenin batı- of the country to North and Central Kazakhstan sındaki Karaçaganak alanından Kuzey ve Orta via Russia will be constructed. Kazakistan'da gaz şebekeleri inşa edilecektir. And the third strategy applied by Astana is Astana tarafından uygulanan üçüncü stra- related to the Kazakhstan-Kaspian Sea Trans- teji ise Kazakistan Hazar Ulaştırma Sistemi ile portation System. Oil will be transported with ilgilidir. Aktau ve Kurik limanlarından Bakü’ye tankers from the Aktau and Kurik Harbours to tankerlerle petrol taşınacak, Bakü-Supsa ve Baku, and it is foreseen that these are pumped Bakü-Tiflis-Ceyhan boru hatlarından da pom- via the Baku-Supsa and Baku-Tbilisi-Ceyhan palanması öngörülmektedir. Kaşagan’da yeni pipe lines. And additional pipe lines will be con- keşfedilen petrol yatakları da ek boru hatları structed in order to connect the new discovered ile Aktau’ya bağlanması için inşa edilecektir. oil fields in Kaşagan to Aktau. And therefore will Bu nedenle de petrol ulaşımı kara üzerinen the oil traffic not be limited to land pipe lines. boru hatları ile sınırlı kalmayacaktır. Dördüncü And the fourth strategy is also related to the strateji yine bir boru hattı inşa etmek ile alakalı, construction of a pipe line, and it is about the deniz altından doğrudan Bakü-Tiflis-Ceyhan direct connection to the Baku-Tbilisi-Ceyhan boru hattına bağlanması sözkonusu olmak- pipe line under the sea. Though the sub-marine tadır. Sualtı boru hattı teknik olarak mümkün pipe line is technically possible, it is preferred to olsa da, proje’nin Rusya ve İran’ın itirazları ne- suspend this due to the objections of Russia and deniyle bekletilmesi tercih edilmiştir. Görüldü- Iran. It is to be seen that all four measures indi- ğü gibi her dört tedbirin de Kazakistan’ın Çin’in cate that Kazakhstan efforts to gain a greater tüketmek için adeta yarıştığı enerji pastasın- share from the energy cake, which China is vir- dan daha büyük bir dilim koparmak için çalıştı- tually trying to use up, and that it is determined ğını ve bunda kararlı olduğunu göstermektedir. on this issue.

114 İAÜ Busines Review / Mart-Haziran 2014 Kazakhstan

Tablo: 3 Kazakistan-2030 / Table: 3 Kazakistan-2030

Profesyonel devlet tanımı Altyapı, özellikle ulaşım ve iletişim Definition of a Professional state Infrastructure, particularly transportation and communication

Ulusal güvenlik National security Güç kaynakları Power sources

Siyasi istikrar ve toplumsal uyum Yüksek sağlık, eğitim Political stability ve refah seviyeleri and social harmony High health, education and wealth levels Yabancı yatırımlar ve yüksek düzey iç tasarrufu içeren açık piyasa ekonomisine dayalı iktisadi büyüme Economic growth based on market economy, which includes foreign investments and a high level of internal savings

Kaynak: http://www.akorda. Source: http://www.akorda. kz/en/category/gos_prog- kz/en/category/gos_prog- rammi_razvitiya rammi_razvitiya

Cumhurbaşkanı Nazarbayev "Kazakis- President Nazarbayev had, as to be seen in Ta- tan-2030" kalkınma stratejisini belirlediğinde ble 3, listed seven long termed targets when he had Tablo 3’de görüleceği gibi yedi uzun vadeli ön- determined the "Kazakhstan-2030" development celikleri sıralamıştı. Kendisinin açıkça beyan strategy. And the clear stated target by him for ettiği yeni hedef ise 2050’de Kazakistan’ın Dün- 2050 is that Kazakhstan becomes one of the first ya Ekonomik Forumu'nun "Küresel Rekabet" 30 economies in the “Global Competition” list of the listesinde ilk 30 ekonomi içinde olmasıdır. Son World Economic Forum. When we look at the last tahlillere baktığımızda 2012 – 2013 arasında analysis, Kazakhstan has the decrease of the last Kazakistan beş yıldır düşüşe son vererek sıra- 5 years between 2012-2013 and increased its rank- lamasını yükseltmiş ve şu anda 144 ülke ara- ing and is at the 51st position among 144 countries sında 51 sırada yer almaktadır. Kazakistan’ın bu by now. That Kazakhstan preserves and improves hedeflere varması için Çin ile olan mevcut ilişki- its relations with China will be useful in order to lerini koruması ve ilerletmesi yararlı olacaktır. achieve these targets. Kazakhstan is the largest Kazakistan Türk Dünyasının coğrafi olarak country of the Turkish world and in addition the hem en büyüğü, hem de Avrupa Güvenlik ve first country which undertook the presidency of an İşbirliği Teşkilatı gibi siyasal-güvenlik ağırlıklı international organization with political-security bir uluslararası kurumun başkanlığını üstlen- weight like the Organization for Security and Co- miş ilk devletidir. Cumhurbaşkanı Nazarbayev Operation in Europe. And President Nazarbayev de ekonomik gelişmeyi en ön planda tutmaya preserves his attribute as a leader, who elaborates özen gösteren başarılı bir lider vasfını koru- to keep economic development in the foreground. maktadır. Önümüzdeki on yıl içinde Kazakistan Kazakhstan will be respected as an energy giant, potansiyalini gerçekleştirirse uzun bir uykudan which woke up from a long sleep, when it should uyanmış enerji devi olarak saygı görecektir. realize its potential within the next 10 years.

Mart-Haziran 2014 / İAÜ Busines Review 115 Belçika’daki Türkler

116 İAÜ Busines Review / Mart-Haziran 2014 The Turks in Belgium

“Belçika’daki Türk Diasporası’nın Medya ile Etkileşimi Üzerine Bir Araştırma” A Survey on the Interaction of the Turkish Diaspora in Belgium Türkiye’den Belçika’ya 50 yıl In the migration story from Turkey önce başlayan göç hikayesinde to Belgium, which started 50 göçmenler ulusötesi bağlar years ago, the immigrants have sayesinde “misafir işçi”lerden converted from “guest workers” “ulusötesi yurttaş”lara dönüşerek into “transnational citizens” and Belçika ve Türkiye arasında constituted a “bridge between bir “köprü” oluşturmuşlardır. Belgium and Turkey.

Fatma ORHAN TAHRALI

öçlerin süreklilik ve göçmenlerin yer- hough the migrations gain continuity and leşiklik kazanmalarına karşın, küresel- the immigrants gain sedentariness, that G leşmenin sunduğu olanaklarla seyahat T the traveling costs decrease with the pos- etme maliyetinin azalması, medya ve iletişim sibilities provided by the globalization, the develop- alanındaki gelişmeler bireylerin adeta iki ülkede ments in the fields of media and communication birden yaşamasına, tek bir ülke ve ulusa bağlı ol- result in that the individuals virtually live in two duğu görüşünün zayıflamasına yol açmaktadır. countries at the same time, in the weakening of the Bireyler kimliklerini, tek bir ülkeye bağlı olma- concept to be bound to a single country or a sin- dan geliştirmekte ve kültürel, dini, etnik faali- gle nation. The individuals develop their identities yetlerde bulunarak göç ettikleri yerler ve gel- without being bound to a single country and con- dikleri ülkeler arasında köprü oluşturmaktadır. stitute a bridge between the places they migrated Türkiye'den Belçika'ya 50 yıl önce başlayan göç to and the countries where they come from by hikayesinde göçmenler ulusötesi bağlar saye- conducting cultural, religious, ethnic activities. In sinde, "misafir işçilerden" "ulusötesi yurttaşlara" the migration story from Turkey to Belgium, which dönüşerek Belçika ve Türkiye arasında bir köprü started 50 years ago, the immigrants have con- olmuşlardır. verted from “guest workers” into “transnational Belçikalı-Türklerin hem anavatanları Tür- citizens” and constituted a “bridge” between Bel- kiye'ye hem de Belçika'ya duydukları aidiyet ve gium and Turkey. kimlik oluşum sürecinde, medyanın önemli bir The media played an important role at the feel- rolü bulunmaktadır. Bu çalışmada, Belçika'daki ing for belonging to both their homeland Turkey Türk Diasporası'nın kimlik inşa sürecinde med- and Belgium and the identity development process

Mart-Haziran 2014 / İAÜ Busines Review 117 Belçika’daki Türkler

ya tüketim alışkanlıkları ve iletişim biçimleri ele alınmaktadır. Kullanılan kültürel simgeleri incelemek ve göçmenlerin medyayla kurdukları ilişkiyi ele almak diasporik öznelerin ulusaşırı alanlarda oluşan kimliklerini çözümlememi- ze yardımcı olacaktır. Bu çalışmada, ulusaşırı medyanın, Belçika'daki Türk Diasporası'ndaki diasporik öznelerin anavatanla olan aidiyetini pekiştiren bir araç olduğu, kültürel, etnik, kolektif kimliklerini yeniden üretmelerine katkı sağladığı savunulmuştur. Ayrıca ulusaşırı bağ- lar sayesinde, diasporik kimliklerin, yaşadıkları of the Belgian-Turks. The media consumption hab- devletin hegemonyasından kısmen kurtularak its and communication methods of the Turkish Di- farklı kimlik oluşum süreçleri yaşadıkları vur- aspora in Belgium during the identity creation pro- gulanmaktadır. cess is handled in this study. Examining the used cultural symbols and addressing the relation of Misafir İşçilikten Ulusötesi Yurttaşlığa the migrants with the media will help us to analyze Teknolojik gelişmeler, iletişim ve ulaşım- the developed identities of diasporic subjects in daki kolaylıklar, göçmenlerin göç süreçlerini the transnational areas. It is asserted in this study yaşayış biçimlerini derinden etkilemiştir (Ver- that the transnational media is a tool which con- tovec, 2004, s.970). Bu gelişmeler, göçmenle- solidated the belonging of the diasporic subjects in rin eskisinden farklı olarak yeni bir toplumsal the Turkish Diaspora in Belgium to the motherland, düzeni oluşturduklarına işaret etmektedir. Bu contributed to them to regenerate their cultural, toplumsal düzen çok yönlü toplumsal ilişkileri ethic, collective identities. Beside this, it is empha- oluşturmakta, göçmenin göç hikayesinin, sized that the diasporic identities have partially re- göç ettiği ülkeyle sınırlı olmadığını gös- lieved from the hegemony of the country they live termektedir (Glick Schiller vd., 1995, in and experienced different identity development s.51). Küresel processes thanks to their transnational bonds. hareketlilik göçmenler From Guest Workers to için yeni sos- Transnational Citizens yal bir alanın Technological development, the facilities at the oluşumuna communication and transportation have deeply in- neden olmak- fluenced the migration processes, life styles of the tadır. Bu alan immigrants (Vertovec, 2004, p. 970). These develop- ikili hayatlar ments indicate that the migrants, different from the yaşayan, iki past, established a new social order. This social or- dil konu- der constitutes versatile social relations, indicates şan, iki that the story of the immigrant isn’t limited to the ülke- country he migrated to (Glick Schiller et al., 1995, d e s.51). The global mobility results in the development of a new social area for the immigrants. This are consists of people, who live dual lives, speak two languages, build themselves houses in both countries, live off transnational, regular and continuous contacts and of which the number increases day by day (Portes et al., 1999, s.217). The increase and augmentation of the travelling and communication possibilities along with the means of globalization have expanded the “transnational” areas. At these places, where transnational televisions, films and

118 İAÜ Busines Review / Mart-Haziran 2014 The Turks in Belgium

kendilerine ev yapan ve ulus sınırları aşırı dü- newspapers can easily be accessed, with voy- zenli sürekli kontaklar sayesinde geçimini sağ- ages to the motherland by charter flights, products layan, sayıları da gün geçtikçe artan insanlardan which bring the taste, smell of the motherland, fes- oluşmaktadır (Portes vd., 1999, s.217). Küresel- tivals where culture-art products from the moth- leşmenin olanaklarıyla birlikte seyahat ve ileti- erland are exhibited and again artists from the şim imkanlarının artması ve çoğalması "ulusö- motherland, where national and religious feasts tesi" ya da "ulusaşırı" alanları genişletmiştir. are celebrated, it is possible that the immigrants live Ulusötesi televizyonların, filmlerin ve gaze- and let live their homeland not only in their minds, telerin kolaylıkla ulaşılabildiği, charter uçuşlarla but also with such events and images (Portes, 1999, anavatana yapılan seyahatler, anavatanın tadını, p.228). Beside this experience the immigrants with kokusunu getiren ürünlerle, anavatandan gelen these transnational bonds to convert the places kültür sanat ürünlerinin sergilendiği festivaller they live into their “homes”. A Moroccan immigrant ve bu festivallere yine yurttan katılan sanatçı- in Italy finds the opportunity to transport every- larla, resmi ve dini bayramların kutlandığı göç- thing related to his “home” he will find in Morocco menlerin göç ettikleri bu yerlerde, göçmenlerin to Italy and to convert the place he lives there into anavatanı sadece zihinlerinde değil, bu tür et- his “home” by the traffic of the goods and capital kinlikler ve imgelerle yaşamaları ve yaşatmaları (Vertovec, 2004, p.976). Now the immigrants have mümkün olmaktadır (Portes, 1999, s.228). Ayrıca procured new sources to shape the migration with göçmenler ulusötesi bu bağlarla, yaşadıkları yer- their preferences, their subjectivities by the estab- leri "evlerine" dönüştürme deneyimi de yaşarlar. lishment social, political and economic relations as Malların ve sermayenin dolaşımı ile İtalya'daki a result of the migration, a dynamic transnational Faslı bir göçmen, Fas'ta bulacağı "evine" ait her area, which developed beyond the border of the şeyi, İtalya'ya taşıma ve oradaki yaşadığı yeri country in question (Glick Schiller et al., 1995, 48; "evine" dönüştürme imkanı bulmaktadır (Verto- Faist, 2003, s.36). With these developments be- vec, 2004, s.976) Göçle birlikte ortaya çıkan sos- came the immigrants not the passive victims of yal, siyasal ve ekonomik ilişkilerin söz konusu imperialism, capitalism or industrialization, but ülkelerin sınırları ötesinde gelişen ulusaşırı di- converted into the decision making, social actors namik bir alanların oluşmasıyla, göçmenler ar- of the migration process (Kaya and Şahin, 2007, tık tercihleriyle, öznellikleriyle göçü şekillendi- p.xxiii). Transnational immigrants become the part rebilecek yeni kaynaklar elde etmişlerdir (Glick of two societies and develop their identities without Schiller vd, 1995, 48; Faist, 2003, s.36). Bu geliş- being bound to a single country by the transnation- melerle göçmenler sömürgeciliğin, kapitalizmin al mechanisms. The term “transnational” helps us ya da endüstrileşmenin edilgen kurbanları değil, to understand the position achieved by the guest göç sürecinin karar alıcı, sosyal aktörlerine dö- worker migration story, undersigned in 1964 be- nüşmüşlerdir (Kaya ve Şahin, 2007, s.xxiii) Ulu- tween Belgium and Tur- sötesi göçmenler, ulusötesi mekanizmalarla iki key, during the process toplumun parçaları haline gelerek, kimliklerini which reaches until tek bir ülkeye bağlı olmadan geliştirmektedir. present. Turkey is one Ulusötesi kavramı bizi Belçika ile Türkiye arasın- of the countries which da 1964 yılında imzalanan misafir işçi göç hika- supplied migrants to yesinin günümüze uzanan süreçte geldiği nok- Western countries as tayı anlamamıza yardımcı olmaktadır. of the 1960s in parallel 1960'lı yıllardan itibaren endüstrileşme ve to developments like sanayileşme gibi gelişmelere paralel olarak, Batı industrialization. Dif- ülkelerine göç veren ülkelerden birisi de Tür- ferent development kiye'dir. Giderek artan işsizliğin önüne geçmek policies are determined için çeşitli kalkınma politikaları belirlenerek ve in order to head off the bu sorunun sorunların çözümü için yollar aran- progressively increas- mıştır. Bu çözümlerden biri de işgücüne ihtiyaç ing unemployment and duyan ülkelere ikili anlaşmalar imzalayıp işgücü ways are searched for fazlasını ihraç etmek olarak özetlenebilir. Tür- in order to solve this

Mart-Haziran 2014 / İAÜ Busines Review 119 Belçika’daki Türkler

kiye'de, özel firmaların "tercüme ve iş bulma" problem, these problems. One of these solutions adı altındaki teşebbüsleriyle yurtdışına eleman can be summarized as to subscribe bilateral agree- gönderme süreci başlatmıştır. Bu yıllarda Türki- ments with countries which needed labor force and ye'de gözlemlenen gizli ve açık işsizlik sebebiyle to export the surplus labor force. In Turkey, the birçok kişi daha yüksek maaşlara sahip olmak personnel export process has started by the ven- ümidiyle yurt dışına yönelmiştir. 1961'de Al- tures of private companies under the name “trans- manya ile ikili bir iş gücü mübadelesi başlatılmış lation and employment “. Many people have faced daha sonra da 1964'te Avusturya, Belçika ve Hol- to abroad with the hope to get higher wages due to landa, 1965'te Fransa ve 1967'de İsveç ile benzer the hidden and clear unemployment observed in anlaşmalar imzalanmıştır. Belçika'ya Türklerin Turkey during these years. A bilateral labor force işçi olarak göç hikayesi başlamıştır (Abadan- exchange is implemented with Germany in 1961 Unat, 2002, s.42-43). and later similar agreements are subscribed in 1964 1970'lere gelindiğinde, Avrupa'daki iş göçü with Austria, Belgium and Netherlands, in 1965 with "geçicilikten" "kalıcılığa" doğru yol almaya baş- France and in 1967 with Sweden. The migration lamıştır. Misafir işçilerin geçici bir süre kalıp dö- story of the Turks to Belgium as guest workers has necekleri düşünülerek yapılan bu anlaşmanın thus started (Abadan-Unat, 2002, p.42-43). sonunda, bir kısım işçiler ülkelerine dönmüşler The labor migration in Europe began to progress ancak büyük bir kısmı Belçika'da hayatlarına from “transience” to “permanence” when the 1970s devam etmişlerdir. Max Frisch'in "İşgücü iste- were achieved. Some workers returned to their dik, insanlar geldi" sözüyle söylenmek istenen, countries as a result of this agreement, which was göç hareketinin istenilen zamanda biteceğinin subscribed with the thought that the guest workers would stay a while and then return to their countries, but the majority continued their live in Belgium. That, what is aimed to be expressed with the words “we wanted labor force, but people came” of Max Frisch is that the migration process is not possible to be ended when it is wanted to. These movements develop their own dynamics. And the immigrants develop their plans regarding their lives in most cases and it is even seen that they implemented fundamental changes in mümkün olmadığıdır. Bu hareketler kendi di- their lives. .The conversion processes of the Turk- namiklerini geliştirir. Çoğu zaman da göçmenler ish in Belgium from guest workers into permanent göç süreci esnasında hayata ilişkin planlarını ge- residents is a sample for the fundamental changes liştirir hatta hayatlarında köklü değişiklere gitti- to socio-cultural and economic lives of both the ği görülmektedir. Belçika'daki Türklerin misafir immigrants and the countries they live in. It is seen işçilikten kalıcı sakinliği dönüşme süreçleri, hem that transnational bonds have influenced the mi- göçmenlerin hem de yaşadıkları ülkelerin sosyal gration story deeply and resulted in fundamen- kültürel ekonomik hayatlarında olan köklü de- tal changes in the lives of the Turks who migrated ğişimlerinin bir örneğidir. from Turkey to Belgium. The Turks living in Europe Ulusötesi bağların göç hikayesini derinden and their children are today no more “guest work- etkileyerek, Türkiye'den Belçika'ya göç eden ers” who live with the return myth as revealed Türklerin hayatlarında köklü değişimlere neden by Ayhan Kaya and Bahar Şahin (2007, p.xxvii) in olduğu görülmektedir. Ayhan Kaya ve Bahar their study. The Turks in Belgium are virtually able

120 İAÜ Busines Review / Mart-Haziran 2014 The Turks in Belgium

Şahin'in (2007, s.xxvii) çalışmalarında ortaya to live simultaneously in both countries synchro- koydukları gibi günümüzde Avrupa'daki yaşa- nized with their motherland by the cheapening yan Türkler ve onların çocukları artık geri dö- of travelling, new communications technologies nüş miti ile yaşayan "misafir işçiler" olmaktan along with the globalization. The Turks in Belgium çıkmıştır. Belçika'daki Türkler, küreselleşmeyle also enrich both Belgium and Turkey with regards birlikte yolculukların ucuzlaması ve kolaylaş- to culture and economy by also fulfilling the func- ması, yeni iletişim teknolojileriyle anavatanları- tion of a bridge between the two countries by their na da senkronize olarak adeta iki ülkede birden economic, cultural and religious activities. yaşayabilmektedir. Belçika'daki Türkler, eko- It is seen that the second and third generation in nomik, kültürel, dini etkinliklerde bulunarak iki Belgium present their cultural identities in the dif- ülke arasında bağları kuran bir köprü işlevi de ferent art works like literature, films and pictures görerek, hem Belçika'yı hem de Türkiye'yi hem they create and establish a dynamic and rich cul- kültürel, ekonomik yönden de zenginleştirmek- tural structure. Beside this, the second and third tedirler. generation immigrants went beyond the “victim” Belçika'da ikinci ve üçüncü kuşağın ürettiği image by participating actively to the political, eco- edebiyat, film ve resim gibi farklı sanat yapıtla- nomic, social and cultural life and concerted to de- rında kültürel kimliklerini sergiledikleri, dina- cision making subjects. According to the year’s end mik ve zengin bir kültürel yapı oluşturdukları records for 2007 of the General Consulate of the gözlemlenmektedir. Ayrıca siyasi, ekonomik, Republic of Turkey in Belgium is the total popula- sosyal, kültürel hayatta aktif olarak yer alan tion of the Turks, who live in Belgium, 187.700. It is ikinci ve üçüncü kuşak göçmenler "kurban" stated that this figure is approximately 220,000 and imajının ötesine geçerek, karar alan öznelere dö- that 80% of these have a dual nationality. Both the nüşmüşlerdir. qualitative and the figurative data indicate that the Türkiye Cumhuriyeti Belçika Büyükelçiliği- Belgian-Turks are no more workers who are em- nin 2007 yılı sonu kayıtlarına göre Belçika'da ya- ployed in less qualification requiring job branches şayan Türklerin toplam nüfusu 187.700'dür. 2013 and who are not seen in the public field. Contrary, itibariyle bu sayının yaklaşık 220.000 olduğu ve they are now represented in the public field with bunların % 80'inin çifte vatandaş olduğu ifade their politicians, merchants, businessmen, poets, edilmektedir. journalists, lawyers and teachers. Now are they Hem niteliksel hem de niceliksel veriler, artık making their demands heard themselves instead Belçikalı Türklerin az beceri gerektiren iş kol- or mediator organizations they referred to due to larında çalışan, kamusal hayatta görünmeyen not knowing the language and being foreign to the işçiler olmadıklarını göstermektedir. Tersine, life in Belgium during the first years of the migra- onlar artık siyasetçileri, sanatçıları, esnafları, iş tion and establish their corporate and social rela- adamları, şairleri, gazetecileri, avukatları, öğret- tions to Belgium without the need for mediators. menleri ile kamusal hayatta temsil edilmektedir. Göçün ilk yıllarında dil bilmeleri ve Belçika'daki hayata yabancı olmaları sebebiyle akıl danıştık- ları aracı kurumların yerine artık kendileri, is- teklerini Belçika'da kendi seslerini duyurmakta, Belçika ile kurumsal ve sosyal ilişkilerini aracı- lara ihtiyaç duymadan doğrudan oluşturmakta- dırlar. TBMM İnsan Hakları Komisyonu’nun raporuna göre, Belçika'daki Türk işveren sayısı yak- laşık 4000 olup 14.000 kişiye istihdam sağla- maktadır. Türk yatırımlarının toplam değerinin 4 milyon Avro civarında olduğu tahmin edilmektedir. Belçikalı Türkler, gerek işveren, gerekse işgücü olarak, inşaat, tekstil, oto tamiri, turizm, temizlik işleri ve hizmet sektöründe çalışmak-

Mart-Haziran 2014 / İAÜ Busines Review 121 Belçika’daki Türkler

Belçikalı tadır. Ayrıca, avukat, doktor, mühendis vb. farklı According to the Human Rights Commission meslek gruplarında Belçika'daki ekonomik ve Report of the TGNA is the number of employers in Türkler sosyal hayatın içinde olduklarının göstergesidir. Turkey approximately 4,000 and they provide an ekonomik Belçika'daki göçmenlerin ev sahibi olması- employment for 14,000 persons. The total value of faaliyetlerin nın önünü açan kolaylıklardan sonra Türklerin Turkish investments is estimated around 4 Mil- dışında yüzde atmışı ev sahibi olmuştur ( Manço, Knott, lion Euros. The Belgian-Turks are working, both as Belçika’daki 2010, s.13) Bu veriler onların Belçika'ya uyum an employer and as a labor force, in the construc- sağladıklarının ve "yeni bir vatan" olarak be- tion, textile, automotive repair, tourism, cleaning siyasi hayatın nimsediklerinin de göstermektedir. and service sectors. Beside this, their presence in içinde de Belçikalı-Türkler ekonomik faaliyetlerin dı- different professional groups like lawyers, physi- aktif rol şında Belçika'daki siyasi hayatın içinde de aktif cians, engineers etc. indicates that they are present almaktadırlar. rol almaktadır. 2004 yılında yapılan yasa deği- in the economic and social life in Belgium. 60% of şikliği uyarınca, Belçika’da en az beş yıl ikamet the Turks became home owners after the facilities, eden yabancılar yerel seçimlerde seçme ve se- which eased it to become a house owner in Belgium çilme hakkına sahiptir. Bu yasadan sonra Bel- ( Manço, Knott, 2010, s.13). These data also indicates çikalı Türkler için aktif siyasetin önü açılmıştır. that they adapted to Belgium and adopted it as a Belçika’da yedi Türk kökenli milletvekili bulun- “new motherland”. The Belgian-Turks take an ac- maktadır: Federal Parlamento’da Meryem Al- tive role in the political life in Belgium except the maç; Brüksel Bölge Parlamentosu’nda Mahinur economic activities, too. Foreigners, who have lived Özdemir, Emir Kır, Emin Özkara; Flaman Bölge at least five years in Belgium, have the right to select Parlamentosu’nda ise Veli Yüksel, Fatma Pehli- and to be selected at the local elections according to van ve Güler Turan görev yapmaktadır. the law amendment performed in 2004. The gates Milletvekili Emir Kır Brüksel Bölge Hükü- of active politic are opened for the Belgian-Turks metinde Tarihi Eserlerin Korunması, Temizlik ve after this law. There are seven representatives with Çevreden Sorumlu Devlet Bakanı olarak görev Turkish origin in Belgium: Meryem Almaç offici- yaptıktan sonra Saint-Josse-Ten-Noode Be- ates in the Federal Parliament; Mahinur Özdemir, lediye Başkanlığı görevini üstlenmiştir. Ayrıca, Emir Kır, Emin Özkara offciate in the Parliament of Belçika’nın çeşitli şehirlerinde Belediye Meclis Brussels; and Veli Yüksel, Fatma Pehlivan and Güler üyesi olarak görev yapan çok sayıda Belçika- Turan officiate in the Flemish Regional Parliament. lı Türk bulunmaktadır. Bu, Belçikalı Türklerin Representative Emir Kır has overtaken the of- siyasi hayatta yer aldıklarına ve Belçika toplu- fice of the Mayor of Saint-Josse-Ten-Noode after munun bir parçası haline geldiklerine işaret et- having officiated as Minister for the Preservation mektedir. Ayrıca Türkler çifte vatandaşlık uygu- of Historical Artifacts, Cleaning and Environment. lamasıyla anavatandaki siyasi hayata da katılım Beside this, there are many Turks, who are council sağlamaktadır. Bu onların ulusötesi kimliklerini members in diverse cities of Belgium. This indicates pekiştirmektedir. that the Belgian-Turks participate to the political Yapılan araştırmada, Belçika Türk Diaspora- life and became a part of the Belgian society. Beside sı'nda küreselleşmenin sunduğu olanaklar, ucuz this participate the Turks to the political life in the seyahat imkanları, medya ve iletişim teknolo- motherland by the dual nationality application. This jilerindeki bu gelişmelere paralel olarak, Bel- strengthens their transnational identity. çikalı-Türklerin "misafir işçilerden" "ulusötesi It is seen in the performed study that the Bel- yurttaşlara" dönüştükleri görülmüştür. Günü- gian-Turks converted in the Turkish Diaspora in müzde Belçikalı Türkler, Belçika'yı "yeni vatan" Belgium from “guest workers” into “transnational olarak görmekte, yaptıkları kültürel, ekonomik citizens” in parallel to the opportunities provided faaliyetleriyle de Belçika ve Türkiye arasında bir by the globalization, cheap travel possibilities, and köprü görevi görmektedirler. these developments in the media and communica- Bu kişiler kendilerini, Belçikalı veya Türk tion technologies. Today see Belgian-Turks Belgium olarak görmekten ziyade, Belçikalı-Türk veya as their “new motherland” and fulfill the task of a Türk-Belçikalı, Alevi-Türk-Belçikalı, Türkiye bridge between Belgium and Turkey by the cultural kökenli Avrupalı, Belçikalı-Türk Avrupalı veya and economic activities they perform. These per- sadece Avrupalı olarak hissetmektedir. Bu kişi- sons feel themselves as Belgian-Turk or Turkish-

122 İAÜ Busines Review / Mart-Haziran 2014 The Turks in Belgium ler, ikamet, kimlik, hayat standartları ve yaşam Belgian, Alewite-Turkish-Belgian, European with The Belgian- stratejileri bakımından çoklu bağlara sahiptir. Turkish origin, Belgian-Turkish European or just Turks have Belçika ve Türkiye ilişkileri bağlamında bunu European instead of deeming themselves Belgian doğrulayan çeşitli deneysel kanıtlara çalışmanın or Turkish. These persons have multiple bonds with taken except sonucunda ulaşılmıştır. Özellikle ikinci ve üçün- regards to their residences, identities, life standards the economic cü nesil göçmenlere “Kendinizi Belçikalı olarak and living strategies. Different experimental proofs activities an mı Türk olarak mı hissediyorsunuz?” sorusunu are achieved as a result of the study, which confirm active role in sorulduğunda, kendileri Belçikalı-Türk olarak this in the context of the relations between Belgium tanımlamaktadırlar. and Turkey. When particularly the second and the political life Belçikalı-Türk, Belçikalı-Türk-Müslüman third generation immigrants are asked the ques- in Belgium, too. gibi tireli kimliklerle kendilerini tanımlayan göç- tion “Do you feel yourself Belgian or Turkish”, they menler, İslam dinini tözselleştirmeden yaşayan, define themselves as Belgian-Turk. dini, yer yer sembolik bir düzeyde tecrübe eden The immigrants, who define themselves with laik bir yaşam tarzını benimseyen, farklı din ve dashed identities like Belgian-Turk, Belgian-Turk kültürlerin etkileşime ve diyaloğa önem veren, Muslim, have a perception, which lives the Islam bir anlayış içindedirler. Göçmenlerin kendilerini religion without substantifying it, experiences the tanımladığı tireli kimlikler, melez kültürel kim- religion place to place at a symbolic level, adopts a liklere işaret ederken, kendilerini "Türk" olarak secular life style, attaches importance to the inter- tözselleştirmekten uzaklaştırmakta ve diaspo- action of different religions and cultures and dia- rik öznelerin ulusaşırı niteliğinin altını çizmek- logue. Whilst the dashed identities, with which the tedir. Belçikalı-Türklerin özellikle ikinci kuşak immigrants define themselves, indicates on mixed göçmenlerin farklı kültürlerden oluşturdukları blood cultural identities, it staves them off from arkadaş çevreleri ve işleri okul yaşamları ulu- substantifying themselves as “Turks” and under- saşırı alanlardaki kültürel karşılaşmaları on- lines the transnational feature of diasporic sub- ları çokkültürlüğe ve diyaloğa açık bir anlayış jects. The social circle of the Belgian-Turks, par- benimsemelerine neden olmuştur. Bu kültürel ticularly of the second generation migrants, which zenginlikle oluşturdukları kültürel kimlikleri, they established of different cultures, their work ‘ötekini’ ötekileştiren milliyetçi, sığ, tutucu yak- and school lives, their cultural experiences in the laşımların yerine, kendilerince geliştirdikleri transnational field have resulted in that they have zengin, çeşitli yaklaşımlarla hoş görülü bir an- adopted a perception which is open for multicultur- layışı benimsemelerini sağlamıştır(Vassaf, 2010, alism and dialogue. Their cultural identities, which s.62). they have developed with this cultural richness, Göçmenlerin, entegrasyon ve asimilasyon has provided that the adopted a tolerant percep- kavramlarının karşısında, "farklılıklarla birlik- tions by the rich, diversified approaches they de- te yaşamak" vurgusunu yaptıkları görülmek- veloped by them in their way instead approaches, tedir. Bir yandan da, Türkiye'ye güçlü bir aidi- which marginalizes the “other”, is nationalistic, yet hissetmektedirler. Bu duygu, kimliklerinin shallow and conservative (Vassaf, 2010, s.62). en önemli unsurlarından biridir. Bu bakımdan, It is seen that the immigrants emphasize “liv- kimlikleri her zaman değişim ve dönüşüm ha- ing together with differences” against the notions lindedir, sabit değildir. Ulusötesi bağlarla, kü- of integration and assimilation. And on the other reselleşmenin sunduğu olanaklarla Belçikalı- side, they have a strong feeling for belonging to Türkler hem "orada" hem "burada" duygusuyla, Turkey. This feeling is one of the most important çifte bilinçle yaşamaktadırlar. Araştırmaya göre elements of their identities. In this respect is their iki kültüre dair oluşturdukları kültürel alaşımın identity always in a change and conversion status, kimliklerine katkı sağladıkları görülmektedir. not fixed. The Belgian-Turks live with the feeling Belçika'da büyümüş ikinci kuşak gençlerin ge- to be both “there” and “here”, with a dual con- liştirdiği, ilk kuşaktan farklı olarak, küreselleş- scious by the transnational bonds, the opportuni- menin ve ulusaşırı bağların etkisiyle tepkisel bir ties provided by the globalization. According to the kimlik siyasetini de yürüttükleri görülmektedir. study, it is to be seen that they contribute to the Bu kimliklerin en önde gelen unsuru güçlü bir cultural alloy they have established regarding the aidiyet hissine vurgu yapmalarıdır gençler dış- two cultures. It is to be seen that what the second

Mart-Haziran 2014 / İAÜ Busines Review 123 Belçika’daki Türkler

Ulusötesi lanmayı, ayrımcılığı aşabilmek için ailelerinden generation youth, which grew up in Belgium, have medya ve aldıkları geleneksel kültürle, küresel gençlik developed is, different from the first generation, kültürünü bir araya getirerek böylece de yaşa- the conduct of a reactionary identity policy by the internetle dıkları ülkenin baskıcı hegemonyasını kırma effect of the globalization and the transnational göçmenlerin şansı bulmuşlardır (Kaya, 2000, s.137-155). Belçi- bonds. The frontrunner element of these identi- üzerinde kalı-Türklerin farklı ülkelere yaptıkları seyahat- ties is that they emphasize a strong feeling for be- yaşadıkları ler, tükettikleri medya ürünleri, boş zamanların- longing. The youth have combined the traditional da sadece Türklerle değil, başka etnik kökenden culture they obtained from their families with the ülkenin baskıcı kurdukları dostluklar, iş çevreleri onların sosyal global youth culture in order to overcome exclu- hegemonyası ve kültürel sermayelerine kozmopolit değerlerin sion and discrimination and have thus found the kırılmakta ve de eklenmesini sağlamıştır. Onlar göçün kur- chance to break the oppressive hegemony of the bu etmenler banları değil, karar kılıcı aktörlerine dönüşmüş- country they live in (Kaya, 2000, s.137-155). The lerdir. Bu kişilerin "arada kalmış","dejenere ol- travels of the Belgian-Turks to different countries, göçmenlerin muş" kişiler olmadıkları görülmektedir (Vassaf, the media products they consumed, the friend- rahatlamalarını 2010, s.62). ships they built in their spare time, not only with ve kendilerini Göçmenlerin birlikte yaşamanın belirli temel Turks, but also with people with other ethnic ori- özgür değerlerini ve asgari normlarını kabul etmesi gins, their business environment provided that also dikkate alınmalıdır. Göçmenlerin, “Ya Belçika- cosmopolit values were added to their social and hissetmelerini lısın, ya Türksün” gibi, kesin ve temelli olarak cultural capital. They are not converted into the vic- sağlamaktadır.. karar vermeleri beklenmemelidir. Bu yaklaşım tims of the migration, but to the decisive actors of tarzı 20. yüzyılın ikinci yarısına kadarki ulus it. It is to be seen that these persons are not “torn devlet zihniyetiyle örtüşmektedir. Ancak 21. between” or “degenerated” persons (Vassaf, 2010, yüzyılın getirdiği küreselleşme boyutu dikkate s.62). It should be taken into consideration that the alındığında, araştırmanın sonunda bu yaklaşı- immigrants accept definite basic values and the mın yaşadığımız yüzyılın gerçeğini karşılaya- minimal norms of living together. It should not be madığı görülmektedir. Küresel hareketlilik gün expected that the immigrants make absolute and geçtikçe artmakta ve insanlar birden fazla ül- fundamental decisions like “either you are Belgian keye bağlı olarak yaşamak günümüz dünyasının or Turkish”. This type of an approach coincides with bir gerçeği haline gelmektedir. Önümüzdeki dö- the national state mentality until the second half of nemde hem "orada" hem "burada" yaşayan kişi- the 20th century. But with consideration to the glo- lerin sayısının artması şaşırtıcı olmayacaktır. balization dimension brought by the 21st century, Yapılan araştırmanın sonunda, Belçikalı- it is to be seen that this approach doesn’t meet the Türklerin kimlik oluşumunda en önemli katkı reality of the century we live in. The global mobil- sağlayan araçlardan birinin medya olduğu gö- ity is increasing day by day and that people live in rülmektedir. Belçikalı-Türklerin tireli kimlik- more than one country becomes a fact of the present world. The increase of the number of persons, living both “there” and “here”, will not be surprising in the upcoming period. It is seen at the end of the performed study that one of the most important contributing facts to the identity development of the Belgian-Turks is the media. The circulation of values, myths, symbols related to the motherland at the establishment of the dashed identity of the Belgian-Turks is performed substantially by new communication technologies like television, newspapers and internet. The belonging to they feel for the motherland is realized via these tools. In this sense, it is seen that the media has a supportive role at the establishment of the dashed identity of the immigrant. It became possible to live synchro- nous to the motherland from the Turkish Diaspora

124 İAÜ Busines Review / Mart-Haziran 2014 The Turks in Belgium lerini oluşturmada anavatana dair değerlerin, The transna- mitlerin, simgelerin dolaşımını büyük ölçüde tional media televizyon, gazete, ve internet gibi yeni iletişim teknolojileriyle yapılmaktadır. Anavatana duy- and internet dukları aidiyetler bu araçların aracılığıyla ger- breaks the çekleşmektedir. Bu anlamda göçmenlerin tireli oppressive kimliklerini oluşturmada medyanın destekleyici hegemony on rolü olduğu görülmektedir. Belçika'daki Türk Di- asporası'ndan, Türk medyasına erişimle anava- the immigrants tana senkronize olarak yaşamak mümkün hale of the country gelmiştir. Belçika'daki Türkler Türk medyasıyla they live in and kendilerini "ev"lerinde hissetmekte, psikolojik these factors açıdan da rahatlamaktadır. Uydu yayınların- dan önce, bulundukları ülkede göçmenler için provide that ayrılmış dakikalardan hem kendileri hem de in Belgium by the access to the Turkish media. The the immigrants ülkelerinden az da olsa bilgiler alırken, uydu ya- Turks in Belgium feel themselves at “home” by the relief and feel yınları uzaktakiler memleketleriyle ilgili olarak Turkish media and relief in psychological terms. . themselves besledikleri nostaljik bağı besleyerek "insanın Whilst they obtained information both about them kendisini uzaktayken memleketindeymiş gibi and their countries by the minutes reserved for free. hissetmesini" sağlamış ve medya ile uzaktakiler immigrants in the countries they are in before the yakınlaşmıştır. Medya Belçika'daki Türk diaspo- satellite broadcasts, have the satellite broadcasts rası için Türkiye'ye açılan bir pencere, köprü rolü fed the nostalgic feelings they had with regards görmektedir (Meers vd, 2009, s. 272). to those far away, their hometowns and provided Ayrıca ulusötesi medya ve internetle göçmen- that “one felt as if he was in his hometown whilst lerin üzerinde hissettikleri yaşadıkları ülkenin being far away” and the media has brought the baskıcı hegemonyası kırılmakta ve göçmenlerin aparted closer. The media plays the role of a win- rahatlamalarını ve kendilerini özgür hissetmele- dow, a bridge to Turkey for the Turkish Diaspora in rini sağlamaktadır(Clifford 1994, 311; Kaya, 2000, Belgium (Meers vd, 2009, p. 272). Beside this breaks s.59). Bu araçların göçmenlerin üzerindeki asi- the transnational media and internet breaks the milasyon politikalarına karşı da bir kalkan olarak oppressive hegemony on the immigrants of the kullanıldığı da görülmektedir. Medya aracılığıyla country they live in and provides that the immi- anavatandan gelen haberler, yayınlar, anava- grants relief and feel themselves free (Clifford 1994, tana dair bağlılığın üretilmesine neden olmak- 311; Kaya, 2000, p.59). It is also seen that these tools tadır. Bu yayınlarla, büyük ölçüde asimilasyon are used as a shield against the assimilation poli- çözülmektedir. Medya, özellikle, ikinci kuşak ve cies on the immigrants. The news, broadcasts com- üçüncü kuşak için anavatan kültürünü ve dilini ing from the motherland via the media results in öğrenmek için önemli kaynaklar sağlamaktadır. the generation of the binding to the motherland. Yapılan bazı araştırmalarda Belçikalı-Türklerin Assimilation is resolved substantially by these sadece Türk medyasını izlediklerine dair basma- broadcasts. The media provides, particularly for kalıp bir düşünceyle karşılaşılmaktadır. Ancak, the second and third generation, important sources Belçikalı Türklerin sadece Türk medyasını takip in order to learn the culture and language of the etmediği, Belçika'daki gündemi de takip ettikleri motherland. Stereotype opinions are met in some de bu araştırmanın sonucunda ulaşılan sonuç- performed studies that the Belgian-Turks would lardan biridir. Ayrıca bu araştırmanın sonucunda, only follow the Turkish media. But that the Belgian- yeni iletişim teknolojilerinin, internetin diaspo- Turks not only follow the Turkish media, also follow radaki kolektif kimliklerin oluşmasında, topluluk the Belgian agenda I one of the results achieved by arasında dayanışmanın sağlanmasında da katkı this study. Beside this, it is understood from this sağladığı anlaşılmaktadır. study that the new communications technologies Ancak Belçika'daki Türk Diasporası'nın, he- and the Internet contribute to the development of terojen yapısı dikkate alındığında, medya tüke- collective identities and the solidarity among the timleri yaş, cinsiyet gibi faktörlerin medya tü- society in the diaspora, too.

Mart-Haziran 2014 / İAÜ Busines Review 125 Belçika’daki Türkler

ketimlerini etkiledikleri görülmektedir. Örneğin But it is to be seen that media consumption of Belçika'da yaşayan birinci kuşak göçmen bir ka- the Turkish Diaspora in Belgium, with considera- dın Fransızca ve Flamanca bilmiyorsa ve ev ha- tion to the heterogeneous structure, is influenced nımıysa bu yaşadığı koşullara bağlı olarak daha by factors like age, gender etc. For example, it is çok Türk kanallarını seyrettiği görülmektedir. observed that, when a second generation migrant Ayrıca Belçika'da doğmuş bir göçmenin tüm female living in Belgium doesn’t speak French and sosyalleşme ortamı Belçika'da geçtiğinden ve Flemish and is a house, she watches mainly the bu ülkenin diline de hakim olmasından da kay- Turkish channels depending on these conditions naklanan unsurlarla Belçika medyasını takip she is living in. Beside this, it is observed that an im- ettiği, genç olmasından dolayı da küresel medya migrant, born in Belgium, follows the Belgian media ürünlerine ilgi duydukları görülmektedir. Görül- by to the elements due to that his whole socializa- düğü gibi, medya tüketimi etnisiteden çok yaşa- tion atmosphere was in Belgium and has command nılan toplumsal koşullara bağlı olarak değişiklik of the language of this country, and is interested in göstermektedir. Eğlenme, bilgi edinme, rahatla- the global media products due to being young. As to ma gibi farklı nedenlerle kitle iletişim araçlarına be seen is the media consumption varying depend- başvuran Belçikalı Türklerin hayatından medya ing on rather the social conditions lived in than the önemli yer almaktadır. ethnicity. Media holds an important place in the Belçika-Türkleri'nin Belçika toplumundaki lives of the Belgian-Turks, who refer to mass com- sosyal, siyasi, ekonomik, kültürel ve dilsel en- munication tools due to different reasons like entegrasyon kapasitelerinin öncelikle kuşak, top- tertainment, information, relaxation etc. lumsal cinsiyet, sosyoekonomik durum farklı- The social, political, economic, cultural and lin- lıklarına göre de değişmektedir. Genç ve daha gual integration capacities of the Belgian-Turks into yüksek-ekonomik düzeye sahip kuşakların, the Belgian society vary primarily according to their daha fazla uyum sağladığı gözlemlenmekte- generation, social gender and socio-economic sta- dir. Belçikalı-Türkler arasında eğitim en önemli tuses. It is seen that younger generations and gen- meselelerden biridir. Ancak çalışma sonunda erations with a higher economic level adapt them- edinilen bilgilere göre, ikinci ve üçüncü kuşak selves more. Education is one of the most important göçmenlerin eğitimlerine devam ettikleri ve problems among the Belgian-Turks. But according okuma oranlarında artış görülmektedir. Hem to the information obtained as a result of the study ailelerin hem de devletin teşviki ve motivasyonu are second and third generation immigrants are bu oranın daha da artmasına olanak sağlamak- continuing with their education and that there is an tadır. Gerek uyum, gerek de yaşanılan problem- increase at the education ratios. The incentives of

126 İAÜ Busines Review / Mart-Haziran 2014 The Turks in Belgium

lerle ilgili olarak genel bakış açıcı bütün hataların both the families and the government allow that this göçmenler tarafından yapıldığına yöneliktir. An- ratio increases the more. The general opinion is that cak problemlerin çözümünde tüm sorumluluğu all failures related to both the adaptation and the göçmenlere yüklemek yerine, bulundukları ülke experienced problems are made by the immigrants. yönetiminin ve göçmenlerin ortak irade ve uzla- But it is seen that it would be more appropriate that şısıyla hareket edilmesinin daha doğru olacağı the country government and the immigrants han- görülmektedir. dle by a joint will and reconciliation at the solution of Diğer taraftan, günümüzde çokkültürlülük the problems instead of loading all the responsibility kavramı oldukça tartışmalı kavramlardan biri on the immigrants. On the other side has the notion haline gelmiştir. Gün geçtikçe, başta büyük met- of multiculturalism become one of the rather con- ropoller olmak üzere farklı kültürlerle, "ötekiler- troversial notions. The number of the areas, where le" karşılaştığımız alanların sayısı artmaktadır. we meet other cultures, the “others”, particularly Bazı araştırmacılara göre, çokkültürlülük kav- in metropolis, is increasing day by day. According ramının sonu geldiği düşünülmektedir. Çünkü, to some researcher, it is thought that the end of the bu kavramla her devlet aslında farklı kültürlere multiculturalism notion has come. The reason is that eşit haklar verme iddiasında olsa da, kendi içinde even if in fact every government asserts to grant yine hiyerarşik bir yapı oluşturarak kendi hege- equal rights by this notion, it converts into the idea monyası altındaki kültürlere eşit haklar veril- to grant equal rights to cultures under its hegemony mesi düşüncesine dönüşmektedir. Bu anlamda by establishing again a hierarchic structure within asimilasyon politikalarından vazgeçerek, ger- its entity. In this sense, it is necessary to abandon çekten hakların eşit düzlemde temsil edileceği assimilation policies and to establish democratic demokratik alanların oluşmasına ihtiyaç du- areas, where the people are represented in really an yulmaktadır. Bu anlamda, hoş görüye, kişilerin equal plane. In this sense is tolerance, that people birbirilerinin, diline, dinine, etnik kimlğine saygı respect the language, religion and ethnic identity of göstermeleri toplumsal barışın gerçekleşmesi each other very important for the realization of the için çok önemlidir. Gün geçtikçe artan ırkçılık, is- social peace. Racism and islamophobia, which in- lamofobi temel sorunlar haline gelmiştir. Medya crease day by day, have become the basic problems. da stereotiplerle, maalesef bu anlayışın yeniden The media unfortunately contributes to the repro- üretilmesine katkı sağlamaktadır. "Öteki"ye du- duction of this mentality by stereotypes. It is thought yulan saygının artması için, medyanın toplumsal that it is important that the media broadcasts with barışı dikkate alarak basmakalıp yaklaşımlar- a perspective far from stereotype approaches by dan uzak bir bakış açısıyla yayın yapmasının taking the social peace into consideration for the in- önemli olduğu düşünülmektedir. crease of the respect against “the other”.

Integration of Immigrant of Immigrants and Their Children'', European Kaynakça / References Commission, Brussels, 14-15 October 2010, ss.2-22. * Fatma Orhan Tahralı, "Belçika'daki Türk Diasporası'nın Medya İle Etki- Portes, A., L. E. Guarnizo ve P. Landolt. “The study of transnationalism: leşimi Üzerine Bir İzleyici Çalışması" adlı master tezinden hazırlanmış bir pitfalls and promise of an emergent research field”, Ethnic and Racial Stu- makaledir. Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. dies içinde, Sayı.22(2), 1999, ss.217-238. * An article prepared from the graduate thesis of Fatma Orhan Tahralı with Schiller, Glick. Basch, Linda. Blanc, Cristina Szanton. ''From Immigrant to the title “An Observer Survey on the Interaction of the Turkish Diaspora in Transmigrant: Theorizing Transnational Migration'', Anthropological Qu- Belgium". Marmara University, Institute for Social Sciences. arterly içinde, Vol.68, No.1, Ocak 1995, ss.48-63. Abadan-Unat, N. Bitmeyen Göç: Konuk İşçilikten Ulus-Ötesi Yuttaşlığa, Smest, Kevin. Meers, Philippe. Winkel Vande, Roel. ve Van Bauwel, Sofia. İstanbul: İstanbul Bilgi Yayınları, 2002. "Çokkültürlü Avrupa Kentinde Diyasporik Türk Sinema Kültürü: Belçi- Clifford, James. "Diasporas", Cultural Antropology içinde, 9 (3): 1994, ka'daki Türk Filmi Gösterimlerinin Yapısal Bir Analizi" Avrupa'da Medya, ss.302-328. Kültür, Kimlik içinde, Savaş Arslan, Volkan Aytar, Defne Karaosmanoğlu Faist, Thomas. "Avrupa Birliği İçindeki Toplumsal Yurttaşlık: İç İçe Geçmiş ve Süheyla Kırca Schroeder (der). İstanbul: Bahçehir Üniversitesi Yayın- Üyelik", Uluslarası İlişkilerde Sınır Tanımayan Sorunlar içinde, Ayhan Kaya, lar, 2009, ss. 272-292. TBMM, İnsan Hakları İnceleme Komisyonu. Belçika Günay Göksu Özdoğan (der.), İstanbul: Bağlam Yayınları, 2003, ss.190-219. Raporu, Belçika, 21-25 Eylül 2009 ss.1-13 OnlineErişim:http://www.tbmm. Kaya, Ayhan. Sicher in Kreuzberg Berlindeki Küçük İstanbul: Diyasporada gov.tr/komisyon/insanhaklari/belge/Belcika_Raporu.pdf (Erişim Tarihi: Kimliğin Oluşumu, İstanbul: Büke Yayınları, 2000. 10.11.2013) Vassaf, Gündüz. Daha Sesimizi Duyuramadık Avrupa'daki Türk Kaya, Ayhan ve Bahar Şahin. ''Türkiye Göç Araştırmalarında Alternatif İşçi Çocukları, Aslı Falay Çalkıvik (çev.), İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yaklaşımlar'' Kökler ve Yollar Türkiye'de Göç Süreçleri içinde, Ayhan Kaya Yayınları, 2010. Vertovec, Steven. Migrant Transnationalism and Modes of ve Bahar Şahin (der.), İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2007, Transformation''International Migration Review Conceptual and Metho- ss xxi. dological Developments in the Study of International Migration içinde, Knott, Mélanie ve Manço, Altay. ''Naturalisation and The Socio-Economic Vol.38, No.3, 2004, ss.970-1001.

Mart-Haziran 2014 / İAÜ Busines Review 127 Spotlight ÜNİVERSİTELERİN ‘Performans’ Sıralanmasına Yönelik Alternatif Yaklaşım Alternative Approach Regarding the ‘Performance’ Ranking of Universities

Üniversitelerin en önemli amacı bilime The most important purpose of the olan katkıdır. Ancak üniversiteleri A. Metin GER universities is contribution to science. karşılaştırırken performanslarını Alev KATRİNLİ But to evaluate their performance with sadece bu boyut ile değerlendirmek Hasan SAYGIN only this dimension at the comparison Prof. Dr. İAÜ üniversitelerin tüm işlevlerini of universities is an approach far from yansıtmaktan uzak bir yaklaşımdır. reflecting all functions of the universities.

128 İAÜ Busines Review / Mart-Haziran 2014 Spotlight

niversiteler ekonomik ve toplumsal ge- he universities are the vital point of the lişimin can damarıdır. Günümüzde Üni- economic and social development. The ba- Ü versitelerin temel işlevleri araştırma T sic functions of the universities today are yaparak bilgi üretmek, üretilen bilgiyi eğitim to generate knowled by conducting researches, yoluyla aktarmak, topluma hizmet etmek, giri- to transmit the generated knowled via education, şimciliğe katkıda bulunmak ve uluslararasılaş- to serve the society, to contribute to entrepre- maktır. Üniversitelerin bir kısmı yukarıda sözü neurship and to internationalize. Whilst a part of edilen işlevsel boyutların birinde çok başarılı the universities are very successful at one of the iken, diğer bir kısmı başka boyutlarda başarılı functional dimensions indicated above, it is pos- olabilmektedir. Örneğin kimileri araştırma ve sible that another part is successful at other di- yayında öncü iken, diğerleri topluma hizmet bo- mensions. For example, whilst some are leading in yutunda yüksek katma değer sağlamaktadırlar. reasearches and publications, the others provide Üniversitelerin bu önemli rolleri ne ölçüde high added value at the service to the society di- yerine getirdiklerini değerlendirmek ve üni- mension. There are many performance criterions versiteler arasında bir sıralama yapmak için developed in order to evaluate how far the univer- pek çok performans ölçütü geliştirilmiştir. Bu sities fullfil these important roles and to establish girişimlerden ilki 1983 yılında “US News and a ranking among the universities. The first of these World Report” tarafından yapılmıştır ve o yıl- attempts is made in 1983 by the “US News and dan itibaren üniversiteleri değerlendirme ve World Report” and the evaluation and ranking ef- sıralama çabası, farklı ülkelerde çeşitli kurum- forts regarding the universities have progressively ların girişimleri ile giderek artmıştır. increased by the initiatives of diverse organization Yapılan bu sıralamalar, üniversiteler, aka- in different countries as of that year. demisyenler ve öğrenciler için önemli bir reka- These established rankings became an impor- bet aracı haline gelmiştir. Üniversiteler aslında tant competitive tool for the universities, the acad- tarihsel değişime karşın temelde toplumun ge- emicians and the students. The universities have lişimini, refahı ve bireylerin kalitesini artırmak in fact always preserved their functions which can olarak tanımlanabilecek işlevlerini her zaman basicly be defined as to increase the development, muhafaza etmişlerdir. Üniversite bir sistem welfare of the society and the quality of the individ- olarak akademisyenleri ve öğrencileri girdi ola- uals against the historical change. The university, rak almakta ve üniversite olarak bir artı değer/ as a system, takes the academicians and students katma değer üretmektedir. Söz konusu katma as an input and generates a plus value/added value değerin bir boyutu, kaçınılmaz bir şekilde bili- as a university. One dimension of the added value me olan katkıdır. Ancak, üniversiteleri karşı- in question is inevitably the contribution to science. laştırırken performanslarını sadece bu boyutu But to evaluate their performance with only this ile değerlendirmek üniversitelerin tüm işlevle- dimension during the comparison of the universi- rini yansıtmaktan uzak kalmaktır. Bu nedenle ties remains far from reflecting all functions of the sıralama konusunda yerel çevrenin isteklerine universities. Therefore must the ability to respond cevap verebilmek ve mezunların eğitim süre- to the local environment and the gainings of the ci boyunca edindikleri kazanç, kısacası katma graduates during the education process, briefly the değer, mutlaka yerel ya da küresel karşılaştır- added value, definitely be included into the calcula- malarda hesaba katılmalıdır. tion at the local or global comparisons. Yerel çevrenin istekleri her zaman için çok The demands of the local environment must sayıda araştırma yapılması, çok sayıda yayın not always be reasons like the conduct of many çıkartılması, çok sayıda ödül alınması, öğren- researches, the issuance of many publications, the ci/hoca oranının düşük olması gibi nedenler receipt of many awards, the lowness of the stu- olmayabilir. Geliştirilen bu sıralama ölçütleri dent/lecturer ratio. These developed ranking cri- metodolojileri, gerçek öğrenci tercihlerini yan- terions, methodologies are criticized due to many sıtmadıkları, sıralamanın bir kez yapıldıktan reasons like that they don’t reflect the realistic stu- sonra hemen hemen değiştirilemez oluşu gibi dent preferences, that the ranking is nearly impos- pek çok nedenle eleştirilmektedir. sible to be amended when once established. Bu tür sıralamalarda göz ardı edilen en The most important omitted issue at such

Mart-Haziran 2014 / İAÜ Busines Review 129 Spotlight

önemli konu, üniversitelerin eğitim/öğretim ve rankings is the existence reason undertaken by araştırma eksenli düşünen insan yetiştirme ek- the universities as it is redefined today by the alter- seninden evrilerek günümüzde yeniden tanım- ation of their task to raise thinking humans raising lanmış şekliyle üstlendiği var oluş nedenidir. on an education/training and research axis.

Şekil 1. Üniver- Figure 1. Struc- sitelerin Yapısal tural Alteration of Evrilişi the Universities

Üniversiteler, temelde ekonomik ve top- The universities basicly exist in order to in- lumsal gelişime katkıda bulunarak toplumun crease the wealth level of the society by contri- refah düzeyini artırmak üzere vardır. Ülkemiz bution to the economic and social development. açısından bakıldığında, refah düzeyinin artışı Looking at our country, the key to the increase of ihracatın uluslararası ticaretteki payının art- the wealth level depends on the increase of the masından geçmektedir. share of exports in foreign trade. The universi- Üniversiteler aslında tarihsel değişime kar- ties have in fact always preserved their functions şın temelde toplumun gelişimini, refahı ve birey- which can basicly be defined as to increase the de- lerin kalitesini artırmak olarak tanımlanabile- velopment, welfare of the society and the quality of cek işlevlerini her zaman muhafaza etmişlerdir. the individuals against the historical change.

Şekil 2. Refah artışı yaklaşımı Figure 2. Wealth increase approach

130 İAÜ Busines Review / Mart-Haziran 2014 Spotlight

Bu, ancak sanayileşmenin ivmelendiril- This can only be achieved by the acceleration mesi ve bunu sağlayacak yeterli sayıda yetkin of the industrialization and the education of qual- ve yetenekli insan kaynağının yetiştirilmesi ified and skilled human resources in a sufficient ile sağlanabilir. Sanayileşmiş ve refah düzeyi number to provide this. The deficit of particularly yüksek ülkeler ile ülkemizde sanayi kesimin- OSHE graduate technical personnel, able to be de çalışanların eğitim düzeyleri karşılaştırıl- assessed as the intermediate personnel group, in dığında ülkemizde özellikle ara eleman grubu country our is clear to be seen when we compare olarak değerlendirilebilecek olan MYO mezu- the education levels of those who are amployed in nu teknik eleman eksikliği çok belirgin bir şe- the industrial sectors in industrialized countries kilde gözlenmektedir with a high wealth level and in our country.

Şekil 3. Sanayide istihdam eğitim düzeyi/ Figure3. Employment education level / qualification yetkinlik dağılımı distribution in the industry

Mesleki ve teknik eğitim gelişmekte olan Occupational and technical education are of ekonomiler ve dolayısıyla ülkemiz için hayati vital importance for developing countries and con- öne taşımaktadır. Ülkemizde, dünyadaki ge- sequently for our country. A qualified labour force lişmelere adapte olacak, sanayi sektöründe lack, able to adapt themselves to the developments istihdam edilebilecek nitelikli işgücü sıkıntısı in the world, employed in the industrial sector, is çekilmektedir. Ancak, meslek ve teknik eğitim experienced in our country. But the attached im- sistemine gerek ortaöğretim gerek yükseköğ- portance to the occupational and technical educa- retim düzeyinde yeterince önem verilmemek- tion system at bot the intermediate education and tedir. İngiltere, Hollanda gibi gelişmiş ülkelerde higher education levels is insufficient. Though the %70 gibi büyük bir oranla mesleki eğitimin ön occupational education is kept at the foreground planda tutulmasına rağmen, Türkiye’de bu at high ratios like 70% in developed countries like oran çok aşağılarda kalmaktadır. England, Netherlands, this ratio remains very low Avrupa işgücü piyasasında küreselleşme, in Turkey. The need in Europe to provide the bal- artan yapısal işsizlik, teknolojik gelişmeler se- ance between the labor force demand and labor bebiyle işgücü talebi ve işgücü arzı arasındaki force offer and that the skills and qualifications -re dengeyi sağlayabilmek ve işverenlerin işçi- quested by the employers are met by the employ- lerden talep ettikleri becerilerin ve niteliklerin ees has significantly increased due to the globaliza- karşılanması ihtiyacı son derece artmıştır. İş- tion, increasing umemployment and technological gücü piyasasına ilişkin bu gelişmelerle müca- developments. The EU Commission has issued in dele etmek için, 2008’de AB Komisyonu “Yeni 2008 the “New Skills for New Jobs” report in order

Mart-Haziran 2014 / İAÜ Busines Review 131 Spotlight

İşler için Yeni Beceriler” raporu yayınlanmıştır. Bu çalışmada to fight against these developments regarding the Bu çalışmada, AB Komisyonu Mesleki eğitimin URAP labor dorce market. In this study a strong empha- ağırlığının arttırılmasına önemli vurgu yapıl- size is made on the increase of the weight of the maktadır. Bununla birlikte, aynı amaçla Av- sıralamasındaki occupational education by the EU commission. rupa İstihdam Stratejisi geliştirilmiştir. Avrupa ölçütler aynen The four main elements considered regarding the İstihdam Stratejisinde işsizliğin önlenmesine kullanılmakta prevention of unemployment in the European Em- ilişkin düşünülen dört temel unsur şunlardır: ancak MYO’ların ployment Strategy are the following: 1-İstihdam edilebilirliğin arttırılması katkılarının da 1-Increase of the employability 2-Girişimciliğin teşvik edilmesi değerlendirmeye 2-Encouragement of entrepreneurship 3-Gelişim ve değişim sürecine uyum sağla- katılmasına 3-The ability to adapt to the development and yabilmesi change process 4-İşgücü piyasasında herkese eşit fırsatlar olanak 4-The ability to provide equal opportunity to sağlayabilmesi şeklindedir. sağlayacak everone in the labor force market. Türkiye’de de istihdam ve mesleki eğitim şekilde revize Also in Turkey is an Action Plan developed by ilişkisinin güçlendirilmesi ve istihdam edilebi- edilmektedir. the participation of the Ministry for Labor and So- lirliğin arttırılması için 2009 tarihinde, Çalışma cial Security, Minitry for National Education, Minis- ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Milli Eğitim Ba- try for Industry and Trade and the Turklish Council kanlığı, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı ve Yüksek of Higher Education in 2009 in order to strengthen Öğrenim Kurumunun katılımı ile bir Eylem Pla- the relation between employment and occupation- nı hazırlanmıştır. al education and to increase the employability. The İstihdam edilebilirliğin sağlanması ve üni- provision of the employability and the adaptation versitelerdeki eğitim programlarının, işveren- of the education programs at the universities to lerin talep ettikleri iş gereklerine uygun hale the job requirements demanded by the employers getirilmesi, tüm dünyada olduğu gibi Türki- is the important task of the occupational schools ye’de de meslek yüksekokullarının önemli gö- of higher education in Turkey as it the case in the revidir. Türkiye’de işsizlik sorununun yanı sıra whole world. One of the most important problems en önemli sorunlardan biri de nitelikli personel in Turkey beside the unemployment problem is the eksikliğidir. MYO’lar, mesleki ve teknik eğitim lack of qualified personnel. The OSHEs are one of sisteminin en önemli aşamalarından birisidir the most important stages of the occupational and ve değişik sektörlerin istediği bilgi ve beceriy- technical education system and are established le donanmış ara elemanlar yetiştirmek ama- in order to train intermediate personnel, equipped cıyla kurulmuş olup, mesleki ve teknik eğitim with the knowledge and skills required by different kurumlan ile ortaöğretim kurumlarının hedef sectors and it is targeted that the OSHEs fill the gap aldığı istihdam sahaları arasında kalan boşlu- between the employment fields addressed by the ğun, MYO’lar tarafından doldurulması hedef- occupational and technical education institutions lenmektedir. and secondary education institutions. Meslek Yüksekokulları aynı zamanda, hem At the same time are the Occuparional Schools gelişmiş hem de gelişmekte olan ülkelerde of Higher Education Meslek rather useful at the sanayi ve hizmet sektörlerindeki en önem- elimination of the “qualified personnel” problem, li sorunlarından biri olan vasıflı “ara eleman” one of the most important problems in the indus- eksikliğinin giderilmesinde de oldukça faydalı trial and service sectors in both developed and olmaktadır. Bu sebeple gelişmiş ülkelerde eko- The criterions of developing countries. Therefore was occupational nomik kalkınmanın itici gücü mesleki eğitim the URAP ranking education the driving power behind the economic olmuştur. Ülkemizde de nitelikli ara eleman are used as they development in the developed countries. The task yetiştirilmesi görevi meslek yüksekokulları are, but revised to train qualified intermediate personnel is per- tarafından gerçekleştirilmektedir. such to allow the formed by the occupational schools of higher edu- Üniversiteler sıralanırken, yukarıda da sözü cation in our country, too. edilen küresel sıralamalar yeterli olmayabilir. inclusion of the The avove mentioneb global ranking may not be Gerçekten de bu tür küresel sıralamaların ye- contributions sufficient at the ranking of the universities. In fact, rel çevrenin gereksinmelerini, işgücünün ya- OSHEs into the it is thought that the performance of this type of pısını ve özelliklerini, teknoloji ve sanayileşme evaluation, too. global rankings without taking into consideration

132 İAÜ Busines Review / Mart-Haziran 2014 Spotlight

düzeyini ve toplumun eğitim yapısını dikkate the needs of the local environment, the structure almadan yapılmasının yeterli olmadığı düşü- and features of the labor force, the technology and nülmektedir. industrialization levels and the education structure Üniversitelerin toplumsal hizmeti bakış of the society is not sufficient. açısıyla bakıldığında, üniversitelerin toplum- When we look from the perspective of the so- sal hizmetleri arasında en önemlilerinden bir cial service of the universities, it can be stated that tanesinin toplumun ihtiyaçlarına uygun mes- one of the most important among the services of lek yüksekokulu mezunu yetiştirmek olduğu the universities to the society is to raise occupa- söylenebilir. MYO’ların yukarıda sözü edilen tional school of higher education according to the öneminden hareketle, MYO mezunu veren üni- needs of the society. Setting off from the above versitelerin toplumsal hizmete katkısı önemle mentioned importance of the OSHEs, the contribu- ortaya çıkmaktadır. tion of the universities with OSHE graduates to the

Öneri çalışmamızda, üniversite sıralamala- society is revealed momentously. rında global modellere en benzer model olarak Our suggestion study provides a new model kullanılan URAP sıralamasını baz alarak, yeni suggestion based on the URAP ranking, used as bir model önerisi yapılmaktadır. Bu öneride, the most similar model to the global model at the mevcut URAP sıralamasındaki ölçütler (bkz. university rankings. At this suggestion, the criteri- Tablo 1) aynen kullanılmakta ancak MYO’ları- ons of the URAP ranking (see Table 1) are used as nın katkısının da değerlendirmeye katılmasına they are, but are revised such to allow the inclusion olanak sağlayacak şekilde revize edilmektedir. of the contributions OSHEs into the evaluation, too.

Mart-Haziran 2014 / İAÜ Busines Review 133 Spotlight

Tablo 1: URAP sıralamasında Table 1: Criterions used at kullanılan ölçütler the URAP ranking

No Kriter Amaç Kaynak Açıklama No Criterion Purpose Source Explanation

1 Makale Araştırma ISI2 2011 yılına ait SCI, SSCI 1 Number Research ISI2 Number of articles Sayısı ve AHCI taramalarına of within the SCI, SSCI and giren makale sayısı Articles AHCI screenings of 2011 2 Öğretim Araştırma ISI2 ve 2011 yılına ait SCI, SSCI 2 Number Research ISI2 and Number of articles Üyesi Başı- YÖK1 ve AHCI taramalarına of Articles YÖK1 within the SCI, SSCI and na Düşen giren makale sayısı / per AHCI screenings of 2010 Makale 2010 yılı Öğretim Üyesi Academic / Number of Academic Sayısı Sayısı Member Members in 2010 2 3 Atıf Sayısı Araştırma ISI 2007-2011 yılları 3 Number of Research ISI2 Number of references arasında yayınlanan References in 2011 to published makalelere 2011 articles between yılında yapılan atıf 2007-2011 sayısı 4 Number of Research ISI2 and Number of references 4 Öğretim Araştırma ISI2 ve 2007-2011 yılları References YÖK1 in 2011 to published Üyesi YÖK1 arasında yayınlanan per articles between 2007- Başına makalelere 2011 yılında Academic 2011 y / Number of Düşen yapılan atıf sayısı / 2010 Member Academic Members in Atıf Sayısı yılı Öğretim Üyesi Sayısı Research 5 Toplam Araştırma ISI3 2007-2011 yılları arası 5 Total Research ISI3 Total number Bilimsel yapılan toplam yayın, Number of of publications, Doküman tebliğ vb. sayısı Scientific communiqués etc. Sayısı* Documentsı* between 2007-2011 6 Öğretim Araştırma ISI3 ve 2007-2011 yılları arası 6 Total Research ISI3 and Total number Üyesi YÖK1 yapılan toplam yayın, Number of YÖK1 of publications, Başına tebliğ vb. sayısı / 2010 Scientific communiqués etc. Düşen yılı Öğretim Üyesi Documents between 2007-2011 / Toplam Sayısı per Number of Academic Bilimsel Academic Memebers in 2010 Doküman Member Sayısı 7 Number of Education ÖSYM4 Number of graduate 7 Doktora Eğitim ve ÖSYM4 2011-2012 Öğretim Yılı Graduate and students in the Öğrenci Araştırma doktora öğrenci sayısı Students Research academic year 2011-2012 Sayısı 8 Ratio of Education ÖSYM4 Number of graduate 8 Doktora Eğitim ve ÖSYM4 2011-2012 Öğretim Yılı Graduate and students in the academic Öğrenci Araştırma doktora öğrenci sayısı Students Research year 2011-2012 / total Oranı / aynı dönemdeki number of students in toplam öğrenci sayısı the same period 9 Öğretim Eğitim YÖK1 ve 2011-2012 Öğretim Yılı 9 Number Education YÖK1 Total number of Üyesi Başı- ÖSYM4 toplam öğrenci sayısı of Stu- and students in the na Düşen / 2010 yılı Öğretim dents per ÖSYM4 academic year 2011-2012 Öğrenci Üyesi Sayısı Academic / Number of Academic Sayısı Member Members in 2010

134 İAÜ Busines Review / Mart-Haziran 2014 Spotlight

MYO’larının katkısını da yansıtacak şekilde The two models, developed such to reflect the geliştirilen iki model aşağıda açıklanmaktadır. contribution of the OSHEs, are explained below. Söz konusu modeller sadece MYO’larının etki- The models in question aim to emphasize the is- sinin göz önünde bulundurulması durumunda sue that there incur some changes to the ranking sıralamalarda bazı değişikliklerin olduğu hu- when the influence of the OSHEs are taken into susunu vurgulamayı amaçlamaktadır. Diğer consideration, only. In other words, the suggested bir deyişle, önerilen modeller, yerel gereksi- models concretisize that some universities, struc- nimlere cevap vermek üzere yapılanmış bazı tured in order to meet the local demans, could not üniversitelerin halen kullanılmakta olan kar- be ranked sufficiently realistic within the context şılaştırma yöntemleri bağlamında yeterince of the stil used comparison methods. gerçekçi konumlandırılamadıkları hususunu belirginleştirmektedir. MODEL 1: Corrected URAP Approach I For each university is the influence of the MODEL 1: Düzeltilmiş URAP Yaklaşımı I OSHE calculated as below as two different coef- Her üniversite için MYO etkisi biri MYO’la- ficients such that one reflects the number of the rındaki öğrenci sayılarının diğeri ise MYO’ların- students at their OSHEs and one reflects the num- daki öğretim elemanı sayılarının etkisini yan- ber of the academic members at the OSHEs. sıtmak üzere iki ayrı katsayı aşağıdaki şekilde hesaplanmaktadır. F1 = ( m1+l1)/(l1) F2 = ( m2+l2)/(l2) F1 = ( m1+l1)/(l1) F2 = ( m2+l2)/(l2) The variables mi and li, indicated in the coef- ficient expressions, correspond to the OSHE and Katsayı ifadelerinde yer alan mi ve li değiş- undergraduate educations and i=1 expresses the kenleri MYO ve Lisans eğitimlerine karşı gel- students and i=2 expresses the academic mem- mekte olup i=1 olması durumu öğrencileri i=2 bers. olması da öğretim üyelerini ifade etmektedir. And the value S, which will constitute the base Sıralamaya esas oluşturacak olan değer, S, for the ranking, is obtained by the multiplication of ise URAP tarafından elde edilen değerin, U, bu the U value, achieved by URAP, with these coef- katsayılarla çarpılması ile elde edilmektedir; ficients;

S = F1 * F2 * U S = F1 * F2 * U

2009 yılı için URAP sonuçları ve Düzeltilmiş The URAP results and the corrected URAP URAP sıralaması sonuçları aşağıda Tablo 2’de ranking results for 2009 are listed in Table 2 and listelenmiş ve Şekil 4’de görselleştirilmiştir. visualized in Figure 4 below. MYO varlığının hesaba katılması durumun- It is observed that significant changes, par- da, özellikle alt sıralarda, oldukça önemli deği- ticularly in the lower ranks, incur when the pres- şikliklerin olduğu gözlemlenmektedir. ence of the OSHE is included into the calculation.

Mart-Haziran 2014 / İAÜ Busines Review 135 Spotlight

Tablo 2: 2009 yılı URAP Üniversite Sıralamaları* ŞEKİL 4: 2009 yılı URAP Üniversite Sıralamalası bağlamında MODEL I etkisi Table 2: 2009 University Rankings* FIGURE 4: MODEL I influence in the context of the 2009 URAP University Ranking

*1. Sütun 2009 URAP (2009) 2. Sütun Düzeltilmiş 2009 URAP (2009-D) değerleridir. / *1st Column 2009 URAP (2009) 2nd Coloumn Corrected 2009 URAP (2009-D) values. MODEL 2: Düzeltilmiş URAP Yaklaşımı II MODEL 2: Corrected URAP Approach II 2. öneri, temelde URAP modelinden esin- The 2nd suggestion is in principle inspired from lenmekte olup, atıf ve toplam yayın sayılarına the URAP model, the data corresponding to the cri- bu aşamada erişelemediğinden, URAP ölçüt- terions No. 1, 2, 7, 8 and 9 of the URAP criterions are lerinden 1, 2, 7, 8 ve 9 numaralı ölçütlere karşı used and the calculation method below is taken is gelen veriler kullanılarak aşağıdaki hesaplama as base since the reference and total publication yöntemini esas almaktadır. numbers couldn’t be accessed at this stage. S’ = U1 + U2 + U7 + (U8 + U9) *(m1+l1)/(l1) S’ = U1 + U2 + U7 + (U8 + U9)*(m1+l1)/(l1) Burada, S’ yeni öneride sıralamaya esas Here indicates S’ the value, which constitutes teşkil eden değeri, Ui’lar yukarıda sözü edilen the base for the ranking in the new suggestion, and URAP ölçütlerine esas teşkil eden değerleri the Ui’s the values which constitute the base for the ve mi ve li değişkenleri de MYO ve Lisans eği- above mentioned URAP criterions and the vari- timlerinde kayıtlı olan öğrenci sayılarına karşı able mi and li correspond to the number of imma- gelmektedir. S’ büyüklükleri daha sonra z-de- triculated students at the OSHE and undergraduate

136 İAÜ Busines Review / Mart-Haziran 2014 Spotlight

ğerleri kullanılarak normal dağılımdaki alan educations. The S’ quantities are later are corrected büyüklükleri olarak düzeltilmekte ve bu dü- as area magnitudes in the normal distribution by zeltilmiş değerler sıralamadaki konuma karşı using the z-values and these corrected values are gelen S büyüklüklerinin belirlenmesinde kul- used at the determination of the S magnitudes lanılmaktadır. which correspond to the ranking position. Bu yoldan elde edilen sıralama değerleri The ranking values, obtained by this way, are URAP yaklaşımı ile de karşılaştırılarak aşağıda compared also with the URAP approach listed in Tablo 3’de listelenmiş ve Şekil 5 ve Şekil 6’da Table 3 and visualized in Figure 5 and Figure 6. Be- görselleştirilmiştir. Tablo 6’da, ayrıca konum- side this are also the relative differences at the po- lardaki görece farklarda belirtilmiştir. sitions are indicated in Table 6. It is observed that MYO varlığının hesaba katılması durumun- significant changes incur when the presence of the da sıralamalarda önemli değişikliklerin olduğu OSHEs are included into the calculation and that ve MYO eğitimine de ağırlık veren üniversite- shifts, deemable to be important, incur at the posi- lerin konumlarında önemli sayılabilecek sıçra- tions of the universities which attach importance maların olduğu gözlemlenmektedir. to the education in the OSHEs.

Tablo 3: Model II etkisi Table 3: Model II influence

Mart-Haziran 2014 / İAÜ Busines Review 137 Spotlight

Şekil 5: Model II etkisi / Şekil 6: Model II nedeni ile oluşan sıralama hareketleri / Figure 5: Model II influence Figure 6: Developed ranking movements due to Model II

Yukarıdaki karşılaştırma- Tablo 4: 2010 ve2011 verilerine göre düzeltme sonucu The reason for that only larda sadece 27 üniversitenin elde edilen sıralama 27 universities are taken into gözönünde bulundurulmuş Table 4: Ranking obtained as the correction according consideration at the compari- olmasının nedeni 2009 yılının to the data for 2010 and 2011 sons above is that the year baz olarak alınmış olmasıdır. 2009 is taken as the base. 2009 yılında URAP bağlamın- There were only 27 universities, da değerlendirmelere alınabi- which were able to be included len sadece 27 üniversite vardı. into the evaluations within the Ancak aşağıda 2010 ve 2011 context of URAP in 2009. But it yılı verileri kullanılarak Model is liested in Table 4 and visual- II bağlamında 46 üniversite- ized in Figure 6 below how the nin konumlarının nasıl etki- positions of 46 universities are lendiği Tablo 4’de listelenmiş affected within the context of Şekil 6’da görselleştirilmiş Model II by utilizing the data olarak sunulmaktadır. for 2010 and 2011. Finally, the Son olarak, en büyük de- performance results regard- ğerlere göre normalize edil- ing the normalized suggested miş önerilen modellere iliş- models according to the high- kin performans sonuçları ile est values and the distribu- URAP performans değerleri- tion of the URAP performance nin dağılımı Şekil 7’de göste- values are indicated in Figure rilmiştir. Gözlenebileceği gibi 7. As to be seen can the perfor- yıllık değişimlerden arındı- mance distributions be inter- rıldığında performans dağı- preted as behaving independ- lımları sıralama yönteminden ent from the ranking method bağımsız olarak davranmak- when these are purified freom ta şeklinde yorumlanabil- the annual changes. But that, mektedir. Ancak önemli olan what is important and needs ve bir kez daha vurgulanması to be emphasized once more gereken husus, üniversite- is that the positions of the uni- lerin sıralamadaki konum- versities in the ranking have larının MYO etkisi göz önüne changed when the influence of alındığında değişmiş olması the OSHE are taken into con- hususudur. sideration.

138 İAÜ Busines Review / Mart-Haziran 2014 Spotlight

Şekil 6: 2010 ve 2011 verilerine göre düzeltmenin etkisi

Figure 6: Influence of the correction according to the data for 2010 and 2011

Şekil 7: En büyük değerlere göre normalize edilmiş durumda 2010 ve 2011 yıllarında üniversitelerin performans sıralaması

Figure 7: The performance ranking of the universities in 2010 and 2011 in normalized condition according to the highest values

Grewal, R.; Dearden, J.A. ve Lilien, G.L. (2008), The University Rankings Game: Modeling Kaynaklar / References the Competition among Universities for Ranking. The American Statistician, 62, 232-237. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı (Temmuz 2013), Çalışma Hayatına İlişkin İstatistik- M. Kemal Biçerli (2011), Yüksek Öğrenim Sistemimizi İşgücü Piyasasındaki Gelişmeler ler, Çalışma Hayatı İstatistikleri 2012, Yayın No: 5, Ankara Paralelinde Yeniden Yapılandırmak Zorundayız”, Yüksek Öğretim ve Bilim Dergisi, Cilt: Eccles, C. (2002), The Use of University Rankings in the United Kingdom. Higher Educa- 1, Sayı: 3, s. 122. tion in Europe, 27(4), 423-432. Mustafa Büte (2010), “Meslek Yüksekokulları Yöneticilerinin Kişisel ve Örgütsel Vizyon- Etzkowitz, H. (2004), The Evolution of the Entrepreneurial University. International ları”, Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cilt: 24, Sayı: 4, s.1. Journal of Technology and Globalisation, 1(1), 64-77. Türkiye İş Kurumu Müdürlüğü; Türkiye İş Kurumu 2012 İstatistik Yıllığı European Center for The Development Vocational Training (CEDEFOP), From Educa- Web Sayfaları tion To Working Life: The Labour Market Outcomes of Vocational Education and Tra- www.osym.gov.tr ining, s. 37. www.urapcenter.org/2012

Mart-Haziran 2014 / İAÜ Busines Review 139 Özel Rapor

2013 Birleşme ve Satın Almalar Raporu: Yabancı Yatırımcılar Frene Bastı Deloitte 2013 Mergers and Acquisitions Report: Foreign Investors Have Stepped on the Brake

2013 yılında B&SA piyasasında gerçekleşen The transaction value realized in the M&A market işlem hacmi bir önceki yıla göre % 20’ye in 2013 decreased by nearly 20% in 2013 compared yakın bir oranda azaldı. Toplam işlem with the previous year. When we emphasize hacminin % 38'ini de enerji dağıtım that 38% of the total transaction volume was özelleştirmelerinin oluşturduğunu constituted by energy distribution privatizations, vurgularsak 2013’ü yabancı yatırımcıların we can say that 2013 is the year where foreign frene bastığı yıl olarak nitelendirebiliriz. investors have stepped on the brake. Genel Değerlendirme General Evaluation Yabancı yatırımcılar frene bastı Foreign investors have stepped on the brake • 2013 yılında gerçekleşen 217 işlemin toplam • The total transaction volume of the 217 transactions işlem hacmi yaklaşık 17.5 milyar ABD$ oldu. realized in 2013 was 17.5 Billion US Dollars. • İşlem adedi ve hacminde rekor yılı olan • The mergers and acquisitions market was again 2012’ye göre %15-20 oranında gerileme ol- active in a challenging year though there was a de- masına rağmen, zorlu geçen bir yılda birleş- crease of 15-20% at the number and volume of the me ve satın almalar pazarı yine hareketliydi. transactions compared with the record year 2012. • Geçmiş yılların aksine, yabancılar son de- • The foreigners have behaved extreme cautious in rece temkinli davrandı ve işlem hacmindeki contrast to the previous years and their shares at payları tarihsel olarak en düşük seviyesinde the transaction volume is realized at its historical gerçekleşti. lowest level. • Büyük çoğunluğu enerji özel- • Privatization tenders, of which the leştirmelerinin oluşturduğu large majority was constituted by en- özelleştirme ihaleleri işlem ergy privatizations, was determinant hacmi üzerinde belirleyici oldu. with regards to the transaction vol- (%38) ume. (38%) • Finansal yatırımcıların işlem • The transactions of the financial in- hacmi kriz sonrası dönemde en vestors reached its highest level in the yüksek seviyesine ulaştı. post-crisis period. • Toplam işlem adedinin %74’ünü • Transactions with a transaction oluşturan 50 milyon ABD$ ve volume of less than 50 Million US Dol- altında işlem büyüklüğüne sa- lars, constituting 74% of the number of hip işlemler, toplam işlem hac- transactions, constituted only 17% of minin sadece %17’sini oluşturdu. the total volume.

140 İAÜ Busines Review / Mart-Haziran 2014 Special Report

Kriz sonrası dönemde yıllık ortalama Transaction volume of averagely 18 Billion US 18 milyar dolarlık işlem hacmi Dollars per year during the post-crisis period

Not: Yandaki rakamlar değeri açık- lanmayan işlemlerin tahmini değerlerini içermektedir. *2010 yılındaki işlem hacmi iptal olan özelleştirme işlemleri göz önüne alınarak (yaklaşık 11.7 milyar $) düzeltilmiştir. ** 2012 yılındaki işlem hacmi iptal olan Köprüler ve Otoyollar ihalesi (5.7 milyar dolar) ve bazı özel sektör işlemleri (0.2 milyar dolar) göz önüne alınarak düzel- tilmiştir. *** 2012 ve 2013 yıllarında özelleş- tirmeler dışındaki işlemlerde yabancı payı sırasıyla %83 ve %47 olarak gerçekleşti.

Remark: The figures above include the estimated value of the transactions, of which the values are not declared. *The transaction volume of 2010 is corrected by taking into consideration the cancelled privatization transactions (nearly 11.7 Billion US Dollars). ** The transaction volume of 2012 is corrected by taking into consideration the cancelled Bridges and Highways Tender (5.7 Billion US Dollars) and some private sector transactions (0.2 Billion US Dollars). *** The foreign shares at the transactions in 2012 and 2013 except the privatizations are realized as 83% and 47% respectively. Özelleştirmeler Privatizations Not: Yukarıdaki rakamlar değeri açıklanmayan işlemlerin tahmini değerlerini içermektedir. *2010 yılındaki işlem hacmi iptal olan özelleştirme işlemleri göz önüne alınarak (yaklaşık 11.7 milyar $) düzeltilmiştir. Özelleştirmeler** 2012 yılındaki işlem hacmi iptal olan işlem Köprüler ve hacminin Otoyollar ihalesi (5.7 milyar dolar) ve bazı özel sektör işlemleri (0.2 milyar dolar)The göz önüneprivatizations alınarak düzeltilmiştir. constituted 38% of the %38’ini*** 2012 ve 2013 yıllarında oluşturdu özelleştirmeler dışındaki işlemlerde yabancı payı sırasıyla %83 ve %47 olarak gerçekleşti. transaction volume Note: Data presented above include estimates for deals with undisclosed values and are adjusted for cancelled transactions. •(*) Total2013 deal volume yılında in 2010 ihalesi was adjusted gerçekleştirilen for the cancelled privatization ve çoğuntenders amounting- to c. US$11.7 billion. • Whilst the total volume of the privatizations, of which (**) Total deal volume in 2012 was adjusted for the cancelled privatization of the Turkish Bridges and Highways (US$5.7 billion) and some other private sector deals (US$0.2luğunu billion) amounting enerji in total dağıtım to US$5.9 bivellion. üretim varlıklarının the tenders are realized in 2013 and the majority was (***) Excluding privatizations, foreign investors’ share in the remainder of the deal value was 83% and 47% in 2012 and 2013, respectively. (****) Excluoluşturduğuding the top ten deals, özelleştirmelerin the average deal size of the (11 remainder işlem) was c.top US$32,- c. US$37, c. US$29, c. US$26 and c. US$44 millionconstituted in respective years. by energy distribution and manufacture lam hacmi 6.6 milyar dolar olurken, bu tutar assets (11 transactions) was 6.6 Billion US Dollars, this toplam işlem hacminin %38’ini oluşturarak amount constituted 38% of the total transaction vol- işlem hacmi üzerinde belirleyici rol oynadı. ume and has played a determinant role with regards • 4Geriye kalan 5 elektrik dağıtım bölgesinin de to the transaction volume. 2013 içinde özelleştirilmesi ile elektrik dağı- • The electricity distribution business is completely tım işi tamamen özel sektöre geçmiş oldu. transferred to the private sector by the privatization • Özelleştirmeler dışında, toplam işlem hacmi of the remaining 5 distribution regions in 2013, too. yaklaşık 464 milyon dolar olan 2 adet medya • 2 media sales transactions except the privatizations şirketi satış işlemi de TMSF tarafından ger- with a total transaction volume of 464 Million US Dol- çekleştirildi. lars is realized by the SDIF.

Mart-Haziran 2014 / İAÜ Busines Review 141 Özelleştirmeler Privatizations

Özel Rapor

30 38% 32% 25

• Toroslar Elektrik Dağıtım özelleştirmesi (1.7 • Whilst the privatization of Toroslar Elektrik Dağıtım (1.7 milyar dolar) yılın en büyük işlemi olurken, Billion US Dollars) became the greatest transaction of the tek başına toplam işlem hacminin %10’unu year, it constituted 10% of the total transaction volume oluşturdu. alone itself. • Ayrıca, uzun süredir beklenen Galataport • Beside this, the long awaited Galataport tender is realized ihalesi de yıl içerisinde gerçekleştirildi. during the year, too. • Gelenek6 bozulmadı ve Türk yatırımcılar • The tradition sustained and the Turkish investors have özelleştirme işlemlerini domine etti. dominated the privatization transactions. Yatırımcıların Menşei Origin of the Investors Yabancı yatırımcılar frene bastı Foreign investors have stepped on the brake • Son on yıldır Türkiye piyasasına kesintisiz • Turkish investors have forged ahead due to that foreign in- ilgi gösteren yabancı yatırımcıların 2013’ü vestors, who showed uninterrupted interest on the Turk- temkinli geçirmesi nedeniyle işlem adedi ve ish market during the last years, have spent 2013 cautious. hacmi açısından Türk yatırımcılar öne geçti. • The contribution of the foreigners to the transaction vol- • Yabancılar tarafından domine edilen büyük ume is realized at the lowest level of the last years with ölçekli özel sektör işlemlerinin sayısının bu 30%, also due to the influence of the significant decrease of yıl gözle görülür oranda az olmasının da et- the number of the large scale private sector transactions kisiyle, yabancıların işlem hacmine katkısı dominated by the foreigners %30 olarak son yılların en düşük seviyesinde • The foreign investor transactions (89 transactions), which gerçekleşti. generated a total transaction volume of 5.2 Billion US Dol- • Toplam 5,2 milyar dolarlık hacim yaratan lars, have declined by 60% in terms of the transaction vol- yabancı yatırımcı işlemleri (89 adet) 2012’ye ume compared with 2012. göre işlem hacmi olarak %60 oranında azaldı. • And the domestic investors have generated transactions • Yerli yatırımcılar ise 128 işlem ile toplam 12,3 with a volume of 12.3 Billion US Dollars by 128 transactions. milyar dolarlık işlem hacmi yarattı. • And with consideration to transactions except the privati-

142 İAÜ Busines Review / Mart-Haziran 2014 Special Report

• Türk yatırımcıların hâkimiyetinde zations, which are under the dominance of Turkish investors, olan özelleştirmeler dışında kalan the share of the foreigners is realized as 47% and remained

işlemler göz önüne alındığında ise for the first time behind that of the Turkish investors. yabancıların payı %47 olarak gerçek- • Whilst a significant decrease was experienced at the invest- leşerek ilk defa Türk yatırımcıların ge- ments of European and US investors, the investors from Far risinde kaldı. East came for the first time to teh foreground among the for- • Avrupalı ve ABD’li yatırımcı işlemleri- eign investors. nin sayısında önemli ölçüdeP rbiri düşüşva te Eq•u Featuredity Sectors: A ctivity yaşanırken, Uzak Doğu’lu yatırımcılar a) Domestic/Foreign – Food, Media, Service ilk defa yabancı yatırımcılar arasında b) Domestic – Energy, Retail, Gastronomy, Logistics öne çıktı. c) Foreign – Manufacture, Wholesale and Distribution, • Öne çıkan sektörler: Internet-Mobile Services, Financial Services n Yerli/Yabancı – Gıda, Medya, Hiz- met n Yerli – Enerji, Perakende, Restoran Financial Investors İşletmeciliği, Lojistik n Yabancı – Üretim, Toptan Satış ve • The financial investors achieved at 35 transactions a trans- Dağıtım, İnternet-Mobil Hizmetler, Finansal Hizmetler Finansal Yatırımcılar

• 2013’te finansal yatırımcılar 35 iş- 30% lemde 2.1 milyar dolarlık işlem hacmine ulaşarak, toplam işlem hacminin %12’sini oluşturdu ve kriz sonrası dönemdeki en yüksek yüzdesine ulaştı. • İşlem adedi bakımından üretim, e- ticaret ve gıda 4’er işlemle en çok ilgi çeken sektörler olurken, perakende, gayrimenkul ve enerji 3’er adet iş- lemle finansal yatırımcılar arasında öne çıkan diğer sektörler oldu. Ayrıca, finansal hizmetler, sağlık ve lojistik sektörleri finansal yatırımcılar ara- sındaki popülaritesini sürdürdü.

Mart-Haziran 2014 / İAÜ Busines Review 143

10 Özel Rapor

Seçilmiş İşlemler / Selected Transactions action volume of 2.1 Billion US Dollars in 2013 and constituted 12% of the total trans- Satın Alan Menşei Hedef Şirket Hisse Adedi Sektör action volume and reached the highest Acquirer Origin Target Stake Sector level during the post-crisis period. . Çelebi Actera Group Türkiye %50 Lojistik ve Taşımacılık • Whilst manufacture, e-trade and food Havacılık were the sectors attracted the attention Investcorp Bahreyn Namet - Gıda most with each 4 transactions in terms Acıbadem Khazanah Nasional of the number of transactions, retail, real- Malezya Sağlık ve Hayat % 90 Finansal Hizmetler Berhad Sigorta estate and energy became the sectors which came to the foreground the most The Abraaj Group BAE Yörsan % 80 Gıda among the financial investors with each Turkven; Gözde 3 transactions. Beside this, the financial Girişim; BİM Birleşik Türkiye Ziylan %50 Perakende Mağazalar services, health and logistics sectors have sustained their popularity among the fi- Turkven Türkiye Medical Park %65 Sağlık nancial investors. Satış An obvious işlemlerinde increase is ABB gözle görülür experienced at bir artış ﬁ the sales trans- yaşandı actions • Finansal ya- • An important tırımcıların increase is satış işlem- observed (15 lerinde (15 sales) at the satış) önemli sales transac- bir artış tions of finan- gözlendi. cial investors.

İşlem Büyüklükleri Transaction Sizes Hareketliliğin kaynağı orta ölçekli The source of the activity was the işlemler pazarı oldu medium size transactions market • İşlemlerin büyük çoğunluğu küçük ve orta ölçek- • The large majority of the transactions are realized in li işlemler pazarında gerçekleşti. İşlem adedinin the small and medium sized transactions market. 161 %74’ünü oluşturan 50 milyon doların altında işlem transactions with a transaction volume of less than hacmine sahip 161 işlem toplam hacminin sadece 50 Million US Dollars, constituting 74% of the number %17’sini oluşturdu. of transactions, constituted only 17% of the total vol- • En büyük 10 işlem toplam işlem hacminin ume. %49’unu oluşturdu. En büyük işlem olan Toroslar • The greatest 10 transactions constituted 49% of the Elektrik Dağıtım özelleştirmesi tek başına top- total transaction volume. The privatization Toroslar lam işlem hacminin %10’unu oluşturdu. En büyük Elektrik Dağıtım, which was the greatest transac- 10 işlemin 5 tanesi, enerji ve altyapı varlıklarının tion, constituted alone itself 10% of the total transac- özelleştirilmesi oldu. tion volume. 5 of the greatest 10 transactions was the • Ortalama işlem hacmi 81 milyon dolar olarak ger- privatization of energy and infrastructure assets. . çekleşti (2012-87 milyon dolar). En büyük on iş- • The average transaction volume is realized as 81 Mil- lem dışında kalan işlemlerde ortalama işlem hac- lion US Dollars (2012-87 Million US Dollars). The av- mi 44 milyon dolar (2012-26 milyon dolar) oldu. erage transaction volume at the transactions except 10

144 İAÜ Busines Review / Mart-Haziran 2014 Special Report

Sektörel Dağılım the greatest 10 transactions was 44 Million US Dollars (2012-26 Million US Dollars). Belli başlı birkaç sektör hareketi domine etti Sectoral Distribution • Enerji ve üretim, sırasıyla, 29 ve 24 işlemle en hareketli sektörler oldu. Ayrıca gıda, hiz- Some main sectors have dominated the met, toptan dağıtım ve perakende sektör- activity lerinde önemli sayıda işlem gerçekleşirken, • Energy and manufacture were the most active medya ve internet-mobil hizmetler sektör- sectors with 29 and 24 transactions respec- leri yeniden listede üst sıralarda yer aldı. tively. Whilst beside this transactions in a sig- • Büyük çoğunluğunu özelleştirmelerin oluş- nificant number were performed in the food, Sectturduğuora enerjil ov sektörüe işlemleri,rvie toplamw iş- service wholesale distribution and retail sectors, lem hacminin %36’sını oluşturarak bu yılın the media and internet-mobile services sectors açık ara lideri olurken, gıda, finansal hiz- were again at the top ranks in the list. . metler, medya, altyapı, üretim ve perakende • Whilst the energy sector transactions, majorly birbirine yakın bir performans sergileyerek constituted by the privatizations, became the by hep birlikte işlem hacminin toplam %46’sını far the leader of this year by establishing 36% of oluşturdu. the total transaction volume, the food, financial services, media, infrastructure, manufacture and retail sectors have shown a performance close to each other and constituted together total 46% of the transaction volume. • Whilst the financial investors preferred to invest into many sectors with a wide range, manufacture, e-trade, food, retail and real- estate were the sectors which came to the forefront. On the other side have health, real- estate, retail and financial services constituted 64% of the total transaction volume of the financial investors. 2014 Forecasts • The socio-political tension in the domestic market, the multiple election period and negative signals like the influence of the deci-

Mart-Haziran 2014 / İAÜ Busines Review 145

14 Sectoral overview

Özel Rapor

• Finansal yatırımcılar geniş bir yelpa- zede birçok sektöre yatırım yapmayı tercih ederken, üretim, e-ticaret, gıda, perakende ve gayrimenkul öne çıkan sektörler oldu. Öte yandan sağlık, gayrimenkul, perakende ve finansal hizmetler finansal yatırımcıların toplam işlem hacminin %64’ünü oluşturdu. 2014 Öngörüleri • İç piyasadaki sosyo-politik gerginlik, çoklu seçim dönemi ve FED’in tahvil alım- larını azaltma kararının gelişmekte olan pazarlara etkileri gibi olumsuz sinyaller, 2014 yılının Türkiye için zorlu bir yıl ola- sion of the FED to reduce the purchase of exchange cağına işaret ediyor. • Ancak çok sayıda hızlı bills on the developing markets indicate that 2014 will büyüyen şirketin varlığı ve Türkiye’nin bölge- be a challenging year for Turkey. • But it is foreseen sel bir ticaret merkezi olarak önem kazanması that the Turkish market will continue to attract the nedeniyle, Türkiye pazarının yerli ve yabancı interest of the domestic and foreign investors due yatırımcıların ilgisini çekmeye devam 14edeceği to the presence of many rapidly growing companies öngörülüyor. • Özelleştirme takvimi halen yo- and that Turkey gained importance as a regional ğun olmakla birlikte, yaklaşan seçim dönemi trade centre. • Whilst the privatization schedule is ile birlikte bu projelerin zamanlaması belirsizlik dense, the timing of these projects contains an un- içeriyor. • Finansal yatırımcı ilgisinin 2014 yı- certainty along with the approaching election period. lında da yoğun olacağı ve pazardaki hareketin • It is thought that the interest of the financial inves- temek etkenlerinden biri olacağı düşünülüyor. tor will be intensive in 2014, too, and that it will be one • Perakende, üretim, gıda, ilaç, hizmet ve top- of the main factors of the activity of the market. • It tan dağıtım sektörlerinin en hareketli sektörler is estimated that the retail, manufacture, food, phar- olacağı tahmin ediliyor. • Yatırımcıların daha macy, service and wholesale distribution sectors seçici davranacağı, risk primlerinin artacağı ve will be the most active sectors. • It is thought that değerlemelerin dengeleneceği bir döneme giril- the investors will behave more selective, and that it diği düşünülüyor. is entered into a period where the risk premiums will increase and assessments will be balanced. Çalışmanın Preparation Principles Hazırlanış Esasları • Bu çalışmada yer alan işlem verileri halka of the Study açık kaynaklardan elde edilen bilgilere dayan- • The transaction data in this study are based makta olup, yıl sonu itibariyle kapanış süreci on public sources and include also the transactions devam eden işlemleri de içermektedir. • Rapor, with continuing finalization processes as of the end sermaye piyasası işlemleri, halka arz, gayri- of year. • The report doesn’t include the capital mar- menkul satışı ve grup içi işlemler ile finansal ket transactions, public offering, real-estate sale and kuruluşların borç yapılandırması kapsamın- group intern transactions and the transactions of the daki işlemleri içermemektedir. • Bu raporun finance institutions within the scope of debt struc- İAÜ Business Review’de yayınlanması için ge- turing. • We that the Deloitte Turkey authorized who rekli izni veren Deloitte Türkiye yetkililerine have provided the necessary permit regarding the teşekkür ederiz. publication of this report in IAU Business Review.

146 İAÜ Busines Review / Mart-Haziran 2014

Tartışma

148 İAÜ Busines Review / Mart-Haziran 2014 Discussion

On Dokuzuncu Yüzyılda Alışverişin Mekânsal Örgütlenmesi: Pasajlar ve Büyük Mağazalar Spatial Organization of Shopping in the 19th Century: Passages and Department stores Bu çalışmada modern alışveriş This study aims to examine the merkezlerinin şekillendirilmesinde “passages”, which have played an önemli bir rol oynayan “pasaj”ların important role at the structuring of tarihsel perspektif içinde incelenmesi the modern malls, within a historical amaçlanmaktadır. perspective.

Ateş USLU Yrd. Doç. Dr. Ass. Prof. Dr.

Giriş Introduction İşletme tarihinin en önemli boyutlarından One of the most important dimensions of the biri, işletmelerin mekânsal örgütlenmesidir. business history is the spatial organization of the Yönetim, üretim, satış gibi faaliyetlerin yapıldı- businesses. *The closeness or awayness of locations ğı mekânların birbirine yakınlığı ve uzaklığı; bu fo activities like adöinistration, production, sales; the mekânların şehrin iktisadi faaliyet bölgelerine positioning of these locations according to the eco- ve ana ulaşım arterlerine göre konumlanışı ve nomic activity regions or the main arterial transpor- mimarisi işletmelerin toplumsal ve iktisadi for- tation roads of the city and their architecture con- masyon içindeki konumu hakkında önemli ve- stitute important data with regards to the position

Mart-Haziran 2014 / İAÜ Busines Review 149 Tartışma

Pasaj kavramı riler teşkil eder. Bu çalışmada, modern alışveriş of the businesses within the social and economic pratiklerinin şekillenmesinde önemli bir rol oy- formation. It is aimed in this study to subject the 18. Yüzyılda nayan “pasaj”ların tarihsel perspektif içinde in- “passages”, which played an important rople at the Batı Avrupa’da celemeye tâbi tutulması amaçlanmaktadır. Bu shaping of the modern shopping habits, to an exam- ortaya doğrultuda öncelikle pasajların XVIII. yüzyıl Batı ination in a historical perspective. In this direction, çıkmıştır. Avrupa’sı bağlamında oluşumuna değinilecek- primarily the development of the passages within tir. Daha sonra, Batı Avrupa’da (özellikle Fran- the context of Western Europe of the 18th century sa’da) XIX. yüzyıl pasajları incelenecektir. İkinci will be handled. Then the passages of the 19th cen- bölümde ise Fransa’da pasajların önem kaybet- tury in West Europe (particularly in France) will be mesine değinilecek ve “büyük mağaza”ların or- examined. And in the second section will the im- taya çıkış süreci tahlil edilecektir. Son bölümde portance loss of the passages in France will be dealt ise Paris’te (ve genel olarak Avrupa’da) pasajla- with and the development process of “department rın önem yitirmesiyle eşzamanlı olarak İstanbul stores” will be analyzed. And in the last section, the başta olmak üzere Osmanlı Devleti’nin büyük attention will be attracted to the passage construc- kentlerinde pasajların inşa edilmesi sürecine tion process in the larges cities of the Ottoman State, dikkat çekilecektir. Çalışmanın bütününde pa- lead by Istanbul, simultaneously with the impor- sajların oluşumunun ticaretin, gündelik hayatın tance loss of the passages in Paris (and in general ve tüketim kalıplarının sanayi devrimi sonrası in Europe). The relation between the development of dönemde dönüşüme uğraması ve burjuva top- the passages and the conversion of the trade, daily lumunun gelişimiyle bağlantısı araştırılacaktır. life and consumption patterns after the industrial revolution and the development of the bourgeouisie I. Kamusal Alanın Dönüşümü will be examined in the whole of the study. Çerçevesinde Paris Pasajları Düşünce tarihinde on sekizinci yüzyıl Fran- I. Passages of Paris within the Frame sası “Aydınlanma Çağı” olarak adlandırılır; in- of the Conversion of the Public Area san aklına duyulan güvenin felsefede ve siyasi 18th century’s France is called the “Age of En- düşüncede ön plana çıktığı bu dönemde (ön- lightenment” in the intellectual history; rational reg- ceki yüzyılın klasik anlayışında başlamış olan ulations have in this period, where the reliance on bir sürecin de sonucu olarak) rasyonel düzen- human intellect came to the foreground in philoso- lemeler sanat, mimari gibi alanlara damgasını phy and political opinion (and as a result of a process, vurmuştur. Rasyonelleşmenin bir initiated in the classical perception of the previous century), h a v e p u t their stamp on fields like

150 İAÜ Busines Review / Mart-Haziran 2014 Discussion

art, architecture. And one dimen- The term sion of rationalization is observed in the economic activities. The 18th “Passage” century is the century when mod- developed ern stores developed in France. A is Western fixation trend at the purchase-sale Europe in the activities is observed during this 18th century. period. Whilst bargaining leaves its place for fixed prices, the purchase-sale channels, dominated by hawkers and periodical markets, are replaced by fixed stores in a progressively increasing number. . The first samples of the passages are established by the alignment of these stores next to each other, boyutu da iktisadi faaliyetlerde gözlemlenir. On rowed opposite to each other such to constitute a sekizinci yüzyıl, Fransa’da modern mağazanın passage and by the covering of the passages. ortaya çıktığı yüzyıldır. Bu dönemde alım-sa- The complex of stores, constituting a model for tım faaliyetlerinde sabitleşme eğilimi görülür. the passages of Paris, is constructed in 1786 by the Pazarlık, yerini sabit fiyatlara bırakırken seyyar initiative of the Duke of Orléans Philippe IV. The Or- satıcıların ve periyodik pazarların hâkim olduğu léeans family was a lateral branch of the Bourbon alım-satım mecralarının yerini sayısı giderek royal dynasty; the family became as of the begin- artan sabit mağazalar alır. Bu mağazaların yan ning of the 18th century know for its closeness to yana gelmesi, bir geçit oluşturacak şekilde karşı business circles and commercial activities. The karşıya dizilmesi ve geçidin üzerinin kapanma- gallery, constructed around the garden of Palais- sıyla pasajların ilk örnekleri oluşur. Royal, the manor of the Orléans family, is the first Paris pasajlarına model teşkil eden mağazalar sample for the passages of Paris. The gallery, which kompleksi, Orléans dükü IV. Philippe’in inisiya- also included the first paid toilet of Paris, was con- tifiyle 1786’da yıllarda inşa edildi. Orléans ailesi, structed partially with wood; this can be interpreted kraliyet hanedanı olan Bourbon’ların bir yan ko- as a solution found by the Duke of Orléans, who was luydu; aile on sekizinci yüzyıl başından itibaren iş hard put to finance the construction works in the -fi çevrelerine ve ticari faaliyetlere yakınlığıyla ta- nancial poverty conditions of the 1780s, in order to nınmıştı. Orléans ailesinin malikânesi konumun- complete construction at low cost. da olan Palais-Royal bahçesinin çevresinde inşa The French Revolution started a short time after edilen galeri, Paris pasajlarının ilk örneğidir. Pa- the completion of the “Wooden Galleries of Palais- ris’in ilk paralı tuvaletini de içeren galeri kısmen Royal”. One of the most important laws introduced ahşap olarak inşa edilmişti; bu durum, 1780’lerin during the revolution process was the law prepared finansal yokluk koşullarında galeri yapım çalış- upon the suggestion of Isaac Le Chapelier and ac- malarını finanse etmekte zorlanan Orléans dü- cepted on March 2nd 1971 by the National Assem- künün düşük maliyetle inşaatı sonlandırmak için bly. The Le Chapelier Law was prohibiting any type bulduğu bir çözüm olarak yorumlanabilir. of tradesmen, craftsmen and worker organizations “Palais-Royal’in Ahşap Galerileri”nin ta- including the traditional guilds. It was allowed by mamlanmasından kısa bir süre sonra Fransız this new regulation that every citizen could freely Devrimi başladı. Devrim sürecinde çıkarılan en conduct the profession he desired to. An icrease is önemli kanunlardan biri, Isaac Le Chapelier’nin observed in the number and diversity of the stores teklifiyle hazırlanan ve 2 Mart 1791 tarihinde as of the last years of the 18th century in connection Ulusal Meclis tarafından kabul edilen kanundu. to that. The construction of the Feydeau Passage in Le Chapelier kanunu geleneksel esnaf teşki- 1791, and the Caire (Cairo) and Panoramas Passages latları (loncalar) da dahil olmak üzere her türlü in 1799 and 1800 are indicators of this vitality. esnaf, zanaatkâr ve işçi örgütlenmesini yasak- New stores had an influence such to change

Mart-Haziran 2014 / İAÜ Busines Review 151 Tartışma

lıyordu. Bu yeni düzenlemeyle her yurttaşın the physiognomy of the city when the beginning of özgürce istediği mesleği icra etmesi mümkün the 19th century was achieved (Delorme & Dubois, kılındı. Buna bağlı olarak, XVIII. yüzyılın son 1996: 36). Every store became an authentic decora- yıllarından itibaren mağaza sayısında ve çeşit- tion with fine carpentry, paintings and bronze ob- liliğinde artış görüldü. Paris’te 1791’de Feydeau jects during this period. This process accelerated, Pasajı, 1799 ve 1800 yıllarında ise Caire (Kahire) particularly as of 1804 when Napoléon Bonaparte ve Panoramas (Panoramalar) pasajlarının inşa had declared his emperorship. And the regulation edilmesi bu canlılığın göstergelerindendir. of the trade law during the empire period had gen- XIX. yüzyıl başına gelindiğinde yeni mağaza- erated suitable conditions for the store owners. The lar şehrin fizyonomisini değiştirecek etki yap- necessity felt by the state to organize the food mar- mıştı (Delorme & Dubois, 1996: 36). Bu dönem- ket during the empire period (in parallel with the de her mağaza ince ahşap işçiliği, resimler ve increase of the food demand due to the wars of the bronz objelerle özgün bir dekorasyona kavuştu. period), has resulted in the establishment of closed Bu süreç özellikle Napoléon Bonaparte’ın im- food markets; thus the markets are closed with paratorluğunu ilan ettiği 1804 tarihinden sonra wooden material just like the passages constituted ivme kazandı. İmparatorluk döneminde ticaret by the stores. With the increase of the importance of mevzuatının düzenlenmesi de mağaza sahipleri iron and glass production as of the beginning of the için elverişli koşullar yarattı. İmparatorluk dö- 19th century (depending on the industrial revolution neminde (dönemin savaşlarına bağlı olarak gıda and the technological developments), the utilization talebinin artmasına paralel bir şekilde) devletin of these materials at the architecture became wide- gıda piyasasını düzenleme gereği duyması, ka- spread and thus it has begun to use glass and iron palı gıda pazarlarının kurulmasına yol açtı; bu at the construction of the passage roofs instead of şekilde tıpkı mağazaların oluşturduğu geçitler wood (Kostof, 1995: 596). The Delorme Passage, con- (pasajlar) gibi pazarlar da ahşap malzemeyle structed in 1808, is among the early samples where kapatıldı. XIX. yüzyıl başından itibaren (sanayi these construction materials were used. devrimine ve teknolojik gelişmelere bağlı olarak) The streets of Paris were dark and muddy at demir ve cam imalatının önem kazanmasıyla bu the beginning of the 19th century as it was the malzemelerin mimaride kullanımı yaygınlaştı, case in the centuries before. However, important bu şekilde pasaj tavanlarının inşasında da ahşa- conversions are recorded in the fields of both the bın yerine cam ve demir kullanılmaya başlandı body hygiene and the urban cleaning. But it isn’t (Kostof, 1995: 596). 1808 tarihinde inşa edilen sufficient anymore that the body is “seemingly” Delorme pasajı bu yeni yapı malzemelerinin kul- clean, a health perception regarding the protec- lanıldığı erken örneklerdendir. tion of the with regards to health was developing XIX. yüzyıl başlarında Paris sokakları tıpkı (Vigarello, 1993: 13). Also city spaces were being önceki yüzyıllarda olduğu gibi karanlık ve ça- cleaned in parallel with that and thus an increase murluydu. Buna karşılık, gerek beden hijyeni, of the time spent in the public urban areas in daily

152 İAÜ Busines Review / Mart-Haziran 2014 Discussion

life was being observed. Practices like leaving the house, walking arround, shopping converted as of the beginning of the 19th century into a joy element beyond being just functional. The public area activities were becaming related to each other during this process: the locations, where the bourgeois of Paris, who went to the theatre after leaving the house and having a trip, drank a coffee in a café after the spectacle, were close to each other and mostly in- terconnected with each other. The passages of Paris, far from the dust, noise, rain, dirt and mud of the streets, which constituted a closed prom and shopping location which was supported with visu- ality, and sometimes constructed next to theatre halls and contained also cafes during the first years gerekse şehir temizliği alanlarında önemli dönü- of the 19th century, when the cleaning process of şümler kaydedilmişti. Artık önceki yüzyılların the streets continued, became important areas aksine bedenin “görünürde” temiz olması yet- within this frame. “The passages were represent- miyor, bedenin sağlık açısından korunmasına ing, as a public and common area, the sublimation yönelik bir sağlık anlayışı gelişiyordu (Vigarello, of the streets” (Buse vd., 2005: 26). This develop- 1993: 13). Buna paralel olarak şehir mekânları da ment, which started depending on that the bour- temizleniyordu ve bu şekilde gündelik hayat- geois became a central status during the production ta kamuya açık kentsel alanlarda geçirilen za- process, accelerated by the termination of the long manda artış görülüyordu. XIX. yüzyıl başından termed war period, which started with the French itibaren evden dışarı çıkma, gezinme, alışverişe Revolution, by the re-establishment of the monar- gitme gibi pratikler işlevsel olmanın ötesinde chy in 1815 (Delorme & Dubois, 1996: 17). The peri- bir zevk unsuru haline gelmişti. Bu süreçte ka- ods, when the passage construction activities were musal alan etkinlikleri birbiriyle bağlantılı hale concentrated, are the periods between 1823-1828 geliyordu: Evden çıkıp gezinti yaptıktan sonra and 1839-1847. It is started during this period to dif- tiyatroya giden, temsil sonrasında da bir kah- ferentiate between the “galleries” with magnificient vehanede kahve içen Paris burjuvalarının boş decorations and “passages” with a simplier decora- zaman geçirdikleri yerler birbirine yakın, ço- tion. Again during this period are similar areas like ğunlukla da doğrudan bağlantılıydı. Sokakların the passages in Paris constructed in other cities temizlenme sürecinin devam etmekte olduğu and countries. The Royal Opera Arcade in London, XIX. yüzyılın ilk yıllarında sokağın toz, gürültü, opened in 1818, is one of the first samples for this yağmur, kirlilik ve çamurundan uzak, görsel- influence. The Lowther Arcade (1831) in London, the likle desteklenmiş, kapalı bir gezinti ve alışveriş Sillem’s Bazar (1845) in Hambur, which doesn’t ex- mekânı teşkil eden, bazı durumlarda tiyatro sa- ist anymore, and the Galéries Royales Saint-Hubert lonlarının yanında inşa edilen ve kahvehaneler (1847) in Brussels indicate that the influence of the de içeren Paris pasajları bu çerçevede önemli passages in Paris have spread to the other European alanlar haline geldi. “Pasajlar, kamusal ve ortak countries with regards to both the architecture and bir alan olarak sokakların yüceltilişini temsil the function. At this point, it is necessary to mention ediyordu” (Buse vd., 2005: 26). Üretim sürecinde the efforts of the German philosopher Walter Ben- burjuvazinin merkezi bir konum elde etmesine jamin with regards to the examination of relation of bağlı olarak başlayan bu gelişme Fransız Devri- the passages in Paris with the social and economic mi’yle birlikte bağlayan uzun süreli savaş döne- dynamics of the 19th century. The comprehensive minin 1815’te monarşinin yeniden kurulmasıyla work of Benjamin regarding the passages in Paris, sona ermesiyle ivme kazandı (Delorme & Du- with which he had started in 1872 and couldn’t bois, 1996: 17). Paris’te pasaj inşa faaliyetlerinin complete until his death in 1940 (Benjamin, 1999) is yoğunlaştığı dönemler, 1823-1828 ve 1839-1847 established on the examination of the passages as dönemleridir. Bu dönemde görkemli bezemelere a manifestation of formation of the contemporary

Mart-Haziran 2014 / İAÜ Busines Review 153 Tartışma

sahip olan “galeri”ler ve daha sade bir dekoras- capitalism and the idea that they had an important yona sahip olan “pasaj”lar arasında bir ayrım historical role at the functioning of modern large yapılmaya başlandı. cities. The obtained findings of the sociologists and Yine bu dönemde başka şehir ve ülkelerde culture historicians, who had set off from the works de Paris pasajlarına benzer alanlar inşa edil- of Benjamin, contain important data regarding the di. Londra’da 1818 tarihinde açılan Royal Ope- history of business administration. It is to be seen ra Arcade (Kraliyet Opera Pasajı) bu etkinin ilk from the perspective of entrepreneurship that the örneklerindendir. Londra’da Lowther Arcade passages in Paris provided the regulated environ- (1831), Hamburg’da günümüze ulaşmayan Sil- ment they needed for a commercial planning in a lem’s Bazar (1845), Brüksel’de ise Galéries roya- period where banknotes spread, the number of the les Saint-Hubert (1847) Paris pasajlarının gerek establishments increased and the transaction vol- mimari açıdan, gerekse işlevsel açıdan etkisinin ume started to raise;and from the perspective of diğer Avrupa ülkelerine yayıldığını gösterir. the consumers provide the passages a regulated Bu noktada, Paris pasajlarının XIX. yüzyılın and confortable environment where they can easily toplumsal ve iktisadi dinamikleriyle ilişkili ola- access new products, of which the number had in- rak incelenmesi yönünde Alman filozof Walter creased during this period, textile products and with Benjamin’in çabalarına değinmek gerekiyor. the fashion complying products (Buse vd., 2005: 14, Benjamin, Paris pasajları üzerine 1927’den iti- 17). From the perspective of Benjamin and the cul- baren başladığı ve 1940 yılındaki ölümüne ture study specialists who followed him constitute değin sonlandıramadığı kapsamlı çalış- the passages in Paris an important dimension of the ması (Benjamin, 1999), pasajların urban organization of capitalism in a period where çağdaş kapitalizmin oluşumu- the industrial revolution had just started to develop. nun bir dışavurumu olarak incelenmesi ve modern II. Development of “Department büyük şehirlerin işleyi- stores” and the Fall of the Passages şinde önemli bir tarih- The pattern of Paris and the other European cit- sel role sahip olduğu ies had a relative irregular structure constituted by fikri üzerine kuru- narrow streets and roads as it was the case in the ludur. Benjamin’in previous centuries during the first half of the 19th eserlerinden yola century when the passages had their golden age; çıkan sosyologlar ve the exemption for this were the “large boulevards”, kültür tarihçilerinin elde ettiği which were surrounding the city. This situation bulgular, işletmecilik tarihi started to change in Paris in the second half of the için de önemli veriler century. Large and regular avenues are constructed içerir. Girişimcilik as of 1853 in Paris by the Governor of Paris, Georges- açısından bakıldı- Eugène Haussmann, upon the request of the “Em- ğında, Paris pasaj- peror of the French” Napoléon III. larının kâğıt paranın One of the most important results of the “Haus- yaygınlaştığı, işletme- mann Works”, targeting to prevent the establish- lerin sayısının arttığı ve ment of barricades in the narrow streets and fa- işlem hacimlerinin yükselişe cilitate the intervention to revolts on the one hand geçmeye başladığı bir dönemde ti- (Benjamin, 1999: 23; Löwy, 2005: 30), and to rational- cari planlama için ihtiyaç duydukları ize the public area with regards to the “progress” and düzenli ortamı sağladığı görülür; tüke- “modernization” of the city on the other hand, with ticiler açısından bakıldığında ise pasajlar regards to the history of business administration bu dönemde sayısı artan yeni ürünlere, and trade is the spread of commercial areas called tekstil ürünlerine ve modaya uygun ob- “Department Stores” (Fr. Grand Magasin) (Delorme jelere kolayca ulaşabilecekleri, düzenli & Dubois, 1996: 28). Even if the first samples of these ve konforlu bir ortam sunar (Buse vd., multi-stored stores, spread on a wide area, should 2005: 14, 17). Benjamin’in ve onu izle- have emerged by the end of the 18th century, the yen kültür çalışmaları uzmanlarının most important samples are built as of the 1850s. Le

154 İAÜ Busines Review / Mart-Haziran 2014 Discussion

bakış açısından Paris pasajları, sanayi devriminin henüz gelişmeye başladığı dönemde kapitalizmin kentsel örgütlenmesinin önemli bir boyutunu teşkil eder.

II. “Büyük Mağazalar”ın Ortaya Çıkışı ve Pasajların Düşüşü XIX. yüzyılın ilk yarısında, pa- sajların altın çağını yaşadığı dö- nemde Paris’in ve diğer Avrupa şehirlerinin dokusu tıpkı daha önceki yüzyıllarda olduğu gibi dar sokakların ve caddelerin oluştur- duğu görece düzensiz bir yapıya sahipti; bunun Bon Marché (1852), Grands Magasins du Printemps istisnası, şehri kuşatan “büyük bulvarlar”dı. Bu (1865) and La Samaritaine (1865) in Paris are among durum yüzyılın ikinci yarısında Paris’te değiş- the departments stores which are buildt during this meye başladı. “Fransızların İmparatoru” III. Na- period and are still active. The implementation of poléon’un talebiyle Paris valisi Georges-Eugène the spread of these stores and the shopping loca- Haussmann’ın 1853’ten itibaren Paris’te büyük tions integrated with the boulevards and the arter- ve düzenli caddeler inşa edildi. Bir yandan küçük ies of the large cities, where many products are sold sokaklarda barikatlar kurulmasını engellemeyi together, have replaced the small scaled passages ve isyanlara müdahaleyi kolaylaştırmayı (Ben- of the previous period. Both the facilitation of the jamin, 1999: 23; Löwy, 2005: 30), diğer yandan da mobility and the transportation in the city by the şehrin “ilerlemesi” ve “modernleşmesi” adına development of new roads within the frame of the kamusal alanı rasyonelleştirmeyi hedefleyen Hausmann Works, and the increase of the urban “Haussmann çalışmaları”nın işletmecilik ve ti- population of the period have increased the im- caret tarihi açısından en önemli sonuçlarından portance of department stores; in parallel with that biri, “Büyük Mağaza” (Fr. grand magasin, İng. were the 1860s and 1870s a period where the pas- department store) adı verilen alışveriş alanları- sages of Paris have rapidly lost their importance nın yaygınlaşması oldu (Delorme & Dubois, 1996: within the consumption culture. The increase of the 28). Geniş bir alana yayılan bu çok katlı mağaza- number of the department stores was the product of ların ilk örnekleri XVIII. yüzyıl sonlarında ortaya the same period with the development of great ad- çıksa da, en önemli örnekleri 1850’lerden itiba- vertisement campaigns, establishment of the mod- ren inşa edildi. Paris’te Le Bon Marché (1852), ern “consumer” figure and the modern “fashion” Grands Magasins du Printemps (1865) ve La Sa- perception and similar developments (Hazel Hahn, maritaine (1865) bu dönemde inşa edilen ve ha- 2006: 68). Elements like the performance of the ex- len faaliyette olan büyük mağazalar arasındadır. hibition of the sold goods in a way such to please the Bu mağazaların yaygınlaşmasıyla geçirmesi ve eyes, the provision of the ability to enter a store area geniş bir alanda pek çok ürünün bir arada satıl- for just a prom sometimes without the oblication to dığı, bulvarlarla ve büyük şehrin arterleriyle en- purchase something (Harvey, 2003: 212), are prac- tegre olmuş alışveriş mekânları, önceki dönemin tices which developed in the passages of the first küçük ölçekli pasajlarının yerini aldı. Gerek Ha- half of the century and gained further importance in ussmann çalışmaları çerçevesinde açılan yeni the “department stores” as of the mid of the centu- yollarla şehir içinde hareketliliğin ve ulaşımın ry. Yavuz Köse (2009: 93) mentions the general fea- kolaylaşması, gerekse dönemin kentsel nüfu- tures of department stores with reference to Hrant sunda görülen artış, büyük mağazaların önemi- Pasmerdjian; these are closeness to central points ni yükseltti; buna paralel olarak, 1860’lı ve 1870’li of the city, high sales ratios, thus low product prices, yıllar, Paris pasajlarının tüketim kültürü için- lowness of the price increase ratio, product diversity, deki önemlerini hızlıca yitirdiği bir dönem oldu. performed sales at different stores and the high em-

Mart-Haziran 2014 / İAÜ Busines Review 155 Tartışma

Osmanlı Büyük mağazaların sayısının artması; büyük ployee number. The architectural pattern of diverse reklam kampanyalarının ortaya çıkması, mo- shopping area constructed in Europe and America Devleti’nde dern “tüketici” figürünün” ve modern “moda” as of the 1860s until the end of the 19th century re- şehir içi anlayışının oluşumu ve benzeri gelişmelerle minded the architecture of the passages in Paris. . ticaretin aynı dönemin ürünüydü (Hazel Hahn, 2006: 68). Galleria Vittorio-Emmanuele (1867) in Milan, Barton örgütlenme Satıştaki malların teşhirinin göze hoş gelecek Arcade (1871) in Manchester, Kaisergalerie (1870) in mekanları şekilde yapılması, mağaza alanlarına alışveriş Berlin, which doesn’t exist anymore, Glavni Univer- yapma zorunluluğu olmadan, bazen sadece ge- salni Magazin (GUM, 1888) in Moscow, Cleveland Ar- hanlar, zinti amacıyla girme imkânının bulunması gibi cade (1890) in Cleveland, Galleria Umberto I (1891) in bedestenler ve unsurlar (Harvey, 2003: 212), yüzyılın ilk yarısı- Neaples, constructed in a period where the passages arastalardır. nın pasajlarında gelişen ve yüzyıl ortasından iti- had lost their importance in Paris, can be given as baren “büyük mağazalar”da daha da önem ka- samples within this frame. However, the passages zanan pratiklerdir. Yavuz Köse (2009: 93), Hrant in question were much larger compared with the Pasmerdjian’a atıfla büyük mağazaların genel passages in Paris of the first half of the 19th cen- özelliklerini sıralar; bunlar, şehrin merkezî nok- tury (Buse vd., 2005: 15, 27), consequently had these talarına yakınlık, yüksek satış oranı, buna bağlı passages rather the function similar to that of the olarak düşük ürün fiyatları, fiyat artış oranının “department stores” and were meeting the needs düşüklüğü, ürün çeşitliliği, farklı katlarda satış of a period, where the industrial revolution got wide- yapılması ve çalışan sayısının yüksekliğidir. spread and the consumption and sales practices Avrupa ve Amerika’da 1860’lı yıllardan XIX. converted depending on this. yüzyıl sonuna kadar inşa edilen çeşitli alışveriş Both the department stores in Paris and the alanlarının mimari dokusu Paris pasajlarının passages built in other cities except Paris in the sec- mimarisini anımsatıyordu. Paris’te pasajların ond half of the 19th century responded to the spatial önem kaybettiği bu dönemde inşa edilen Mi- organization of a business administration percep- lano’da Galleria Vittorio-Emmanuele (1867), tion which required the performance of large scale Manchester’da Barton Arcade (1871), Berlin’de production and sales. These locations converted in günümüze ulaşmayan Kaisergalerie (1870), the 20th century into modern shopping centres. Moskova’da Glavni Universalni Magazin (GUM, 1888), Cleveland’da Cleveland Arcade (1890), III. Conversion of the Shopping Napoli’de Galleria Umberto I (1891) bu çerçeve- Locations in Ottoman Istanbul de örnek olarak verilebilir. Bununla birlikte, söz The organization locations of the urban trade in konusu pasajlar XIX. yüzyılın ilk yarısının Paris the Ottoman State are the Han, Bedesten and Arasta. pasajlarına göre çok daha büyüktü (Buse vd., These building types differentiate from each other 2005: 15, 27), dolayısıyla bu pasajlar daha ziyade both in terms of their architecture and their func- “büyük mağazalar”ın işlevine benzer bir işlev tion. The Han are buildings with a single entrance görüyor, sanayi devriminin yaygınlaştığı ve bu- in a rectangular shape with a courtyard, where in nunla ilişkili olarak tüketim ve satış pratikleri- principle merchants sell goods to the tradesmen and nin dönüştüğü bir dönemin ihtiyaçlarına yanıt mostly have also an accommodation function and veriyordu. sometimes also include workshops, where manu- Gerek Paris büyük mağazaları, gerekse XIX. facture is performed. The Bedesten are protected yüzyılın ikinci yarısında Paris haricindeki şehir- masonry buildings, where valuable goods are sold lerde inşa edilen pasajlar büyük ölçekte üretim directly to the consumer. And Arasta are shop rows ve satış yapılmasını gerektiren bir işletmecilik established by a definite profesiion group and they anlayışının mekânsal örgütlenmesine yanıt ve- are mostly arranged parallel to each other such riyordu. Bu mekânlar, XX. yüzyılda modern alış- that the space between two shop rows constitutes a veriş merkezlerine doğru evrildi. street; coverd bazaar develop by the closure of these streets. Grand bazaar are established by the com- III. Osmanlı İstanbul’unda Alışveriş bination of Arastas (and im some cases of differ- Mekânlarının Dönüşümü ent trade locations) assigned to different profession Osmanlı Devleti’nde şehir içi ticaretin örgüt- groups; the most important sample for these is the lenme mekânları hanlar, bedestenler ve aras- Grand Bazaar in Istanbul, constituted by the integra-

156 İAÜ Busines Review / Mart-Haziran 2014 Discussion talardır. Bu yapı türleri gerek mimari açıdan, tion of two Bedesten and many Han with a complex The gerek işlevsel açıdan birbirinden ayrılır. Hanlar, network of Arasta and the closure of the Arastas esas olarak tüccarların esnafa mal satışı yaptı- first with wooden than with masonry construction organization ğı, çoğunlukla konaklama mekânı işlevi de olan, materials (Kuban, 2007: 397-398). locations of bazı durumlarda üretimin yapıldığı atölyeler de It is obvious that the Ottoman bazaar tradition the urban içeren avlulu, dikdörtgen planlı, tek girişli yapı- was a source for the modern shopping location. trade in the lardır. Bedestenler, değerli malların doğrudan However, it cannot be said that the Ottoman bazaars Ottoman State tüketiciye satıldığı, korunaklı kâgir yapılardır. were the direct pioneers of the modern shopping Arastalar ise belirli bir meslek grubunun oluş- centres. It is possible to establish similarities be- are the Han, turduğu dükkân sıralarıdır, çoğunlukla iki dük- tween the Ottoman bazaars and the modern shop- Bedesten and kân sırası bir sokak oluşturacak şekilde paralel ping centres in some extend; in both cases is the Arasta. olarak düzenlenir; bu sokakların üzerlerinin purchase-sale activity performed in a closed area, kapatılmasıyla kapalı çarşılar ortaya çıkar. Bü- within a complex which includes many stores. How- yük çarşılar, çeşitli mesleklere tahsis edilmiş ever, it needs to be underlined that there are impor- arastaların (ve bazı durumlarda başka tica- tant points which distinguish Ottoman bazaars from ret mekânlarının) bir araya gelmesiyle oluşur; the modern shopping centres. The Ottoman bazaars bunların en önemli örneği, iki bedesten, ve çok are under the direct control of the tradesmen’s or- sayıda hanın karmaşık bir arastalar şebekesiy- ganizations and officials; many elements, lead by the le entegre olması ve arastaların üzerinin önce product quality and prices, are subjected to inspec- ahşap, daha sonra kâgir yapı malzemesiyle ka- tion. Beside this differentiate the commercial activi- patılmasıyla oluşan İstanbul’daki Kapalıçarşı’dır ties in the classical Ottoman system from the mod- (Kuban, 2007: 397-398). ern commercial activities since it targets the profit Osmanlı çarşı geleneğinin modern alışveriş maximization and capital accumulation, too. There mekânlarına kaynaklık ettiği açıktır. Bununla are also important differences between the Otto- birlikte, Osmanlı çarşılarının modern alışveriş man bazaars and the modern shopping centres with merkezlerinin doğrudan öncüsü olduğu söy- regards to the status of the bazaars in daily life or the lenemez. Osmanlı çarşıları ile modern alışveriş relation between shopping and publicity. Whilst the merkezleri arasında kimi açılardan benzerlikler showcases in the modern malls reflect the product kurmak mümkündür; her iki durumda da alım- diversity in a visual richness and provide to attract satım faaliyeti kapalı bir alanda, pek çok dük- the consumer into the shop, there are no showcases kânı içeren bir kompleks içinde yapılmaktadır. in the classical bazaars; The merchant sits on a ros- Bununla birlikte geleneksel Osmanlı çarşılarını trum in fron of the shop and exhibits a limites num- modern alışveriş merkezlerinden ayıran önemli ber of presentation goods; he enters when neces- noktalar olduğunun altını çizmek gerekir. Os- sary with the customer into the shop and performs manlı çarşıları esnaf teşkilatlarının ve resmi his sales. The French writer Théophile Gautier has görevlilerin doğrudan denetimi altındadır; mal visited during his travel to Istanbul in 1852 the Grand kalitesi ve fiyatlar başta olmak üzere pek çok Bazaar; he transmits in his articles he wrote upon unsur denetime tâbi tutulmaktadır. Bunun ya- this travel important information about the fiction nında, klasik Osmanlı sisteminde ticaret faali- forms of the trade in the bazaar. One of the impor- yetleri kâr maksimizasyonunu amaçlaması ve tant points emphasized by Gautier is that the sermaye birikimini hedeflemesiyle de modern valuable goods are in the back section of ticaret faaliyetlerinden ayrılmaktadır. Çarşıların the shops and presented to good custom- gündelik hayattaki yeri ya da alışverişin kamu- ers (Gautier, 1990: 123). sallıkla bağlantısı açısından da Osmanlı çarşıları Forasmuchas, the transition from the ve modern alışveriş merkezleri arasında önemli traditional bazaar to the shopping malls of farklar bulunmaktadır. Modern çarşılarda vit- the 20th century was possible by the con- rinler ürün çeşitliliğini görsel zenginlik içinde version of the consumption patterns and yansıtıp tüketiciyi dükkân içine çekmeyi sağ- shopping habits in parallel with the social- larken, klasik çarşılarda vitrin yoktur; tacir dük- economic dynamics, realized particularly in kân önünde bir kerevette oturur ve kısıtlı sayıda the 19th century. And passages and depart- teşhir malını sergiler; gerektiği takdirde müşte- ment stores have played an important role at

Mart-Haziran 2014 / İAÜ Busines Review 157 Tartışma

riyle beraber dükkânın iç kısmına girer ve satış this conversion as it was the case in Europe. Devel- yapar. Fransız yazar Théophile Gautier, 1852’de opments like the withdrawal of the monopol rights İstanbul’a yaptığı seyahatte Kapalıçarşı’yı da zi- of the tradesmen guilds regarding the trade and yaret etmiştir; bu seyahati üzerine yazdığı yazı- crafts works during the period of Mahmut II, the larda çarşıda alışverişin kurgulanış biçimleriyle opening of the Ottoman economy for abroad by the ilgili önemli bilgiler aktarır. Gautier’nin vurgu- Baltalimanı Trade Agreement undersigned between ladığı önemli noktalardan biri, değerli malların United Kingdom and the Ottoman Empire in 1838 dükkânların arka kısmında olduğu ve iyi müş- have resulted in the reorganization of the trade and terilere gösterildiğidir (Gautier, 1990: 123). shopping locations when the first half of the 19th Zira geleneksel çarşıdan XX. yüzyılın alış- century was achieved. veriş merkezlerine geçiş, özellikle XIX. yüzyılda It is possible to talk about three dynamics, which gerçekleşen, tüketim kalıplarının ve alışveriş constitute the base for the spatial development of alışkanlıklarının toplumsal-iktisadi dinamik- new commerce and shopping locations. The first of lere paralel olarak dönüşmesiyle mümkün ol- these is the subjection of some of the traditional Ot- muştur. Bu dönüşümde ise tıpkı Avrupa’da ol- toman hans to change such to include modern bou- duğu gibi pasajlar ve büyük mağazalar önemli tiques. The second is the construction of new hans, bir rol oynamıştır. II. Mahmut döneminde esnaf which are like a transition between the traditional loncalarının ticaret ve zanaat işlerindeki te- hans and the European passages; the Büyük Ticaret kel hakkının kaldırılması, 1838 yılında Birleşik Han (Grand Trade Han), probably built in 1840, is a Krallık ve Osmanlı Devleti arasında imzalanan sample for this type of buildings (Gülenaz, 2011: 115- Baltalimanı Ticaret Anlaşması ile Osmanlı eko- 117). And the third dynamic is the construction of nomisinin dışa açılması gibi gelişmeler XIX. building under the direct influence of the European yüzyılın ilk yarısına gelindiğinde ticaret ve alış- passages. The Şark Aynalı Çarşı (Passage Oriental) veriş mekânlarının da yeniden düzenlenmesi in Pera can be given as a sample for the sonucunu doğurdu. early period passages in Istanbul. Yeni ticaret ve alışveriş mekânlarının oluşu- With taking into consideration muna temel oluşturan üç dinamikten söz etmek that there are information about mümkündür. Bunlardan ilki, geleneksel Osmanlı that the glass roof of this passage, hanlarının bazılarının modern butikler içerecek of which the construction date şekilde değişime uğramasıdır. İkincisi, gelenek- is not exactly known but sel hanlar ve Avrupa pasajları arasında bir geçiş dated with 1840, niteliğinde olan hanların inşasıdır; muhtemelen was restored in 1840 tarihinde inşa edilmiş olan Büyük Ticaret 1864 (Gül- Han bu tip yapıların bir örneğidir (Gülenaz, 2011: 115-117). Üçüncü dinamik ise doğru- dan Avrupa pasajlarının etkisiyle yapı inşa edilmesidir. Erken dönem İstanbul pasaj- larına örnek olarak Pera’daki Şark Aynalı Çarşı (Passage oriental) verilebilir. Yapım tarihi tam olarak bilinmeyen, ancak 1840’lara tarihlenen bu pasajın 1864 yılında cam çatısının restore edildiğine dair bilgiler olduğu göz önünde bulundurulursa (Gülenaz, 2011: 233), görece erken bir dönemde Avrupa’daki örneklerine benzer bir şekilde dökme demir ve cam malzemeyle ka- patılmış olduğu tahmin edilebilir. Eminönü’nde bulunan Hacopulo (Hazzopoulo) pasajı da yapım tarihi hakkında bilgi olmasa da 1860’ların sonunda varlığı bilinen pasajlardandır (Gülenaz, 2011: 150). Bu pasajlara 1860’ların sonundan itibaren yine Avrupa’daki örneklerden etkileni-

158 İAÜ Busines Review / Mart-Haziran 2014 Discussion

lerek inşa edilen büyük mağazalar eklenmiştir. enaz, 2011: 233), it can be estimated that it was rela- 1860’lara gelindiğinde Kapalıçarşı’ya karşı tively early covered with cast iron and glass material Galata ve Pera (Beyoğlu) ticarette yeniliği sim- like its samples in Europe. Also the Hacopulo (Haz- geliyordu (Küçükerman ve Mortan, 2007: 198). zopoulo) Passage in Eminönü, even if there is no in- Galata ve Pera’yı ticaret faaliyetlerinin dönüşü- formation on its construction date, is a passage, of mü ve modernleşmesi için öncelikli kılan etmen, which the existence by the end of the 1860 is known bu bölgelerin Bizans döneminden itibaren Avru- (Gülenaz, 2011: 150). Department stores are added to pa ile yoğun bağlantılarının olmasıydı. Bununla these passages as of the end of the 1860, construct- birlikte, bölgedeki Batı kökenli nüfusun fazlalı- ed again influenced from the samples in Europe. ğı ve Batı etkisinin önemi ticaret faaliyetleri ve Galata and Pera (Beyoğlu) symbolized the nov- gündelik hayat üzerinde doğrudan doğruya bir elty in trade against the Grand Bazaar when the modernleşme etkisi yapmaktan uzaktı. Temiz, 1860s were achieved (Küçükerman ve Mortan, 2007: doğadan etkilenmeyen alışveriş mekânlarının 198). The factor, which prioritized Galata ve Pera for kurulması tıpkı XIX. yüzyıl başı Fransa’sı gibi the conversion and modernization of commercial XIX. yüzyıl ortası Pera’sında da başlıca amaç- activities, was that this region had intensive con- lardandı. Dönemin belgelerine bakılırsa Pera nection to Europe as of the Byzantine period. Along 1850’li yıllarda halen çamurlu sokakları olan, with this, the majority of the western originated yaya dolaşmanın zor olduğu bir mahalleydi population in the region and the influence of the (Büyükünal, 2006: 76). Modern belediyecilik West were far from having a direct modernization yönünde bir dönüşümün başlatılması ve bu dö- effect on the commercial activities and the daily life. nüşüm sürecinde Galata-Pera bölgelerinin pilot The establishement of clean, not from the nature bölge olarak seçilip 1857’den itibaren VI. Daire-i influenced shopping locations, exactly as in France Belediye adıyla modern bir yerel yönetim birimi at the beginning of the 19th century, was among the içine yerleştirilmesine bağlı ola- main objectives in Pera of the mid of the 19th cen- rak 1860’lı yıllardan itibaren yol tury. When we look at the documents of the period yapım ve düzenleme çalışmaları was Pera a quarter with still muddy streets where it başta olmak üzere çeşitli adlan- was difficult to walk around (Büyükünal, 2006: 76). Important steps are made towards modernization in diverse fields as of the 1860s, lead by street construction and arrangement works depending on the initiation of a conversion towards modern munici- palism and the selection of the Galata-Pera regions as pilot regions during this conversion process and inclusion into a modern local administration unit with the title VI. Daire-i Belediye (VIth Municipal Au- thority) as of 1857. The fires of the period were also influential at this conversion process. The fire in the quarter Sakızağacı in Pera in 1857 resulted in the destruction of 209 buildings (Bozis, 2011: 16); and the fire on June 5th 1870 resulted in that 3000 building had burnt and 20,000 persons remained homeless in Pera (Naum-Duhani, 1947: 83). These fires, particularly the fire of 1870, caused that the whole region entered into a comprehensive reconstruction stage. Modern shopping locations like passages and department stores gained importance after 1870, when Pera was reconstructed in masonry around a main axis (Pera Cadde-i Kebiri / present Is- tiklal Caddesi) by taking the Hausmann Street in Paris as a sample (Bozis, 2011: 17).

Mart-Haziran 2014 / İAÜ Busines Review 159 Tartışma

Pera larda modernleşme yönünde önemli adımlar One of the most important passages constructed atıldı. Dönemin yangınları da bu dönüşüm süre- during this period and which conducts its function in pasajlarının cinde etkiliydi. Pera’da Sakızağacı mahallesinde the 19th century until today is the Avrupa (Europe) en önemli 1857’de çıkan yangın, 209 binanın yanmasına Passage (Aynalı (Mirrored) Passage) of 1874. The two özelliği altın neden olmuştu (Bozis, 2011: 16); 5 Haziran 1870 stored building shows both with its ecletic inner dec- çağlarını Paris tarihli yangın ise Pera’da 3000 evin yanmasıyla oration and its glass-cast iron roof similar features pasajlarının ve 20.000 kişinin evsiz kalmasıyla sonuçlandı to the passages and galleries of Paris. And one of the (Naum-Duhani, 1947: 83). Bu yangınlar, özellik- most important passages, constructed after the fire önemlerini le de 1870 yangını bütün bölgenin kapsamlı bir of 1870, is the Cité de Péra’dır (today the Çiçek Pasajı bütünüyle yeniden inşa sürecine girmesine neden oldu. (Flower’s Passage)). kaybettiği Paris’teki Haussmann Caddesi örnek alınarak The owner of the passage, constructed instead of dönemde (Bozis, 2011: 17) Pera’nın bir ana aks (Pera Cad- the Naum Theatre which was destructed by the fire, de-i Kebiri / günümüzde İstiklal Caddesi) et- was the Greek banker Hristakis Zografos. Zografos yaşamalarıdır. rafında kâgir olarak yeniden inşa edildiği 1870 was influenced by the Galleria Vittorio Emanuele sonrasında pasajlar ve büyük mağazalar gibi II, opened in Milan in 1867, and ordered a passage. modern alışveriş mekânları önem kazandı. The building, opened in 1876, became an inspiration Bu dönemde inşa edilen ve günümüze de- source for many buildings constructed later in Pera ğin XIX. yüzyıldaki işlevini sürdüren en önemli (Colonas, 1999: 376). There were two large and nine- pasajlardan biri 1874 tarihli Avrupa Pasajı’dır teen small stores on the ground floor; and the first (Aynalı Pasaj). İki katlı yapı gerek eklektik iç floor was reserved for dwellings (Tokatlı & Boyacı, dekorasyonu, gerekse cam-dökme demir çatı- 1999: 186). sıyla Paris pasaj ve galerilerine benzer özellik- It can be said that there are two important fea- ler gösterir. 1870 yangını sonrasında inşa edilen tures which come to the foreground related to the en önemli pasajlardan biri ise Cité de Péra’dır passages in Istanbul when these are examined from (günümüzde Çiçek Pasajı). Yangın sonucunda a comparative perspective. The first feature of the ortadan kaybolmuş olan Naum Tiyatrosu’nun passages of Pera is (when samples like the Şark yerine inşa edilen pasajın mülk sahibi Rum Aynalı Çarşı (Orient Mirrored Bazaar) are accepted banker Hristakis Zoğrafos idi. Zoğrafos, 1867’de as exemptions) that they lived their golden age Milano’da açılmış olan Galleria Vittorio Emanu- when the passages of Paris had entirely lost their ele II’den etkilenerek bir pasaj siparişinde bu- importance. In addition, whilst in the European cities lunmuştu. 1876 yılında açılan bina daha sonra except Paris lage scaled passeges were constructed Pera’da inşa edilen olan pek çok binaya ilham during this period, the development of small pas- kaynağı oldu (Colonas, 1999: 376). Zemin kayya sages in Pera similar to the passages of Paris in the iki büyük ve on dokuz küçük dükkân bulunu- first half of the 19th century can be perceived as yordu; üst kat ise konutlara ayrılmıştı (Tokatlı & that the trade volume of the modern commercial Boyacı, 1999: 186). businesses in the Ottoman State was lower com- Karşılaştırmalı perspektiften bir inceleme pared with Europe. The second noteworthy feature yapıldığında, İstanbul pasajları ile ilgili olarak ön is that the development of the passages in Pera was plana çıkan iki önemli özellik olduğu söylenebi- simulatenous with the construction “department lir. Pera pasajlarının birinci özelliği, (Şark Aynalı stores”. The Pera Bon Marche, which corresponds to Çarşısı gibi ilk örnekler istisna kabul edilirse) the stores which became spread in Europe as of the altın çağlarını Paris pasajlarının önemlerini bü- 1850s, was opened in 1869. This type of stores spread tünüyle kaybettiği dönemde yaşamalarıdır. both in Galata and Pera as well as in Eminönü dur- Üstelik, bu dönemde Paris dışındaki Avrupa şe- ing the last quarter of the 19th century. Department hirlerinde büyük ölçekli pasajlar inşa edilirken, stores were in contrast to traditional bazaars and Pera’da XIX. yüzyılın ilk yarısındaki Paris pasaj- passages, where small scale trade dominated and larına benzer bir şekilde küçük pasajların ortaya the stored were run by persons, areas where a single çıkması Osmanlı Devleti’nde modern ticari işlet- business conducted its trade activities in a wide area melerin işlem hacminin Avrupa’ya kıyasla daha (Köse, 2009: 92). düşük olduğunun göstergesi olarak anlaşılabilir. Both the passages and the stores have played an İkinci dikkate değer özellik ise, Pera pasajları- important role at the conversion of the consumption

160 İAÜ Busines Review / Mart-Haziran 2014 Discussion nın ortaya çıkışının “büyük The most mağazalar”ın inşasıyla eşza- manlı olmasıdır. Avrupa’da important 1850’lerden itibaren yaygın- feature of the laşan büyük mağazaların bir passages in benzeri olan Pera Bonmar- Pera is that şe’si 1869’da açılmıştı. XIX. they had their yüzyılın son çeyreği boyunca gerek Galata ve Pera’da, golden age in gerekse Eminönü’nde bu tür a period when mağazalar yaygınlaştı. Bü- the passages yük mağazalar, küçük öl- of Paris had çekli ticaretin hakim olduğu, dükkânların şahıslar tara- entirely fından işletildiği geleneksel lost their çarşıların ve pasajların ak- importance. sine büyük mağazalar geniş

bir alanda tek bir işletmenin alışveriş faaliyetle- patterns and the daily life in Istanbul. Modern cafes rini yürüttüğü alanlardı (Köse, 2009: 92). and patisseries were being established in some pas- Gerek pasajlar, gerekse mağazalar İstan- sages. The Lebon Patisserie at the entrance of the bul’da tüketim kalıplarının ve gündelik hayatın Şark Aynalı Çarşı (East Mirrored Bazaar) was one dönüşümünde önemli bir rol oynadı. Kimi pasaj- of the most important patisseries of Istanbul (the ların içinde modern kahvehane ve pastaneler Markiz (Marquise) Patisserie has been active at the kuruluyordu. Şark Aynalı Çarşı’nın girişindeki same location as of the 1940s). And some passages Lebon Pastanesi İstanbul’un en önemli pasta- were located in the proximity of theatre and cinema nelerindendi (aynı yerde 1940’lardan itibaren halls, and provided the audience masses of these Markiz Pastanesi faaliyetteydi). Bazı pasajlar ise halls prior to or after the spectacle the opportunity tiyatro ve sinema salonlarının yakınında bulu- for shopping or prom. nuyor, bu salonların izleyici kitlelerinin temsil The conversion introduced by the passages öncesi ya da sonrasında alışveriş ya da gezinti didn’t remain limited to Pera, and began to influence yapmasına olanak sağlıyordu. by time also the regions with traditional Ottoman Pasajların getirdiği dönüşüm Pera ile sınırlı bazaars, too. The Topalyan (presen Hamdi Bey) Pas- kalmadı, zamanla geleneksel Osmanlı çarşıları- sage, constructed between Eminönü-Mahmutpaşa nın bulunduğu bölgeleri de etkilemeye başladı. in 1893, is a sample where the passage architecture Eminönü-Mahmutpaşa arasında 1893’te inşa is applied on a wide plan scheme; it holds an impor- edilen Topalyan (günümüzde Hamdi Bey) Geçidi tant place in the late period Ottoman business his- pasaj mimarisinin geniş bir plan şeması üzerine tory due to that it constitutes a transition between uygulandığı bir örnektir; geleneksel han ve mo- the traditional han and the modern passage and has dern pasaj arasında geçiş teşkil etmesi ve gü- a spatial arrangement, which reminds the present

Mart-Haziran 2014 / İAÜ Busines Review 161 Tartışma

Süreç içinde alışveriş sadece temel ihtiyaçları tatmin eden malların alındığı bir mübadele süreci olarak anlaşılmamış, kamusal alana özgü eğlence ve gezinti faaliyetlerinden ayrılmaz bir bütün haline gelmiştir. Shopping is not only perceived as an exchange where goods, satisfying the basic provisions, are acquired, but became an integral part of the entertainment and prom activities, specific to the public area.

nümüz işhanlarını anımsatan bir mekân düzen- office buildings. That the traditional commerce areas lemesine sahip olmasıyla geç dönem Osmanlı are subjected to an important conversion became işletmecilik tarihinde önemli bir yer tutar. Gele- possible after the earthquake in Istanbul in 1894. The neksel ticaret alanlarının önemli bir dönüşüme Grand Bazaar has entered into a four yers’ repair and uğraması ise 1894 İstanbul depremi sonrasında reconstruction process after the earthquake where mümkün olmuştur. Kapalıçarşı’nın büyük hasar it suffered a large damage. During this process, gördüğü bu depremi takiben çarşı dört yıl süren where wooden settlement and roofs are removed bir tamir ve yeniden inşa sürecine girdi. Ahşap and a complete masonry structure is constructed, yerleşmelerin ve tavanların kaldırılarak bütü- are the bazaar street, where the shops of persons nüyle kâgir bir yapının inşa edildiği bu süreçte of the same craftsmen guild were accumulated, re- aynı esnaf loncasına mensup kişilerin dükkân- placed by relative freely established shops without larının toplandığı arasta-sokakların yerini lonca being bound to a guild membership. The renovation aidiyetine bağlı olmaksızın, görece serbest bir activities have influenced the inner decoration, too; şekilde kurulan dükkânlar aldı. Yenileme faali- there was no decoration in the Grand Bazaar before yetleri iç dekorasyonu da etkiledi; deprem önce- the earthquake, but hand-carved decorations (also sinde Kapalıçarşı’da süsleme yoktu, ancak dep- to be seen presently) are applied after the earth- rem sonrasında (günümüzde de görülen) kalem quake (Gülersoy, 1994: 427-428). işi süslemeler yapıldı (Gülersoy, 1994: 427-428). It is seen that by the end of the 19th century XIX. yüzyıl sonlarında Kapalıçarşı-Mah- buildings emerged around the Grand Bazaar- mutpaşa-Eminönü civarında Paris pasajlarını Mahmutpaşa-Eminönü, which took the passages model alan yapıların ortaya çıktığı görülmekte- of Paris as model. The Istanbul Yeni Çarşı (Istan- dir. Mahmutpaşa Yokuşu’nun üstünde bulunan bul New Bazaar) of 1895, located at the top of the 1895 tarihli İstanbul Yeni Çarşı bu yapıların en Mahmutpaşa Slope is the most important sample önemli örneğidir. Suriyeli Ahmet Abud Efendi for these buildings. This building, ordered by Syr- tarafından Theokharis Vassiliadis ve Dimitrios ian Ahmet Abud Efendi to Greek architects named Th. Vassiladis isimli Rum mimarlara yaptırılan Theokharis Vassiliadis and Dimitrios Th. Vassiladis, bu yapı XIX. yüzyıl başı Paris pasajlarının tipik is a two stored structure with a glass-cast iron roof, özelliklerini yansıtan, iki katlı, cam-dökme de- which reflects the typical features of the passages mir çatılı bir yapıdır. Yine Ömer Abud Efendi’nin of Paris of the beginning of the 19th century. Again, siparişi üzerine Dimitrios Th. Vassiliadis’in Pe- the design of the Syrian Passage (Cité de Syrie, 1908) ra’da bulunan Suriye Pasajı’nı (Cité de Syrie, in Pera by Dimitrios Th. Vassiliadis upon the order of 1908) tasarlamış olması, ticaret ve alışveriş Ömer Abud Efendi indicates that the reflections of alanlarının mekânsal dönüşümünün Kapalıçar- the spatial conversion of trade and shopping areas şı civarındaki ve Pera’daki yansımalarının bir- around the Grand Bazaar and Pera progressed in birine paralel olarak ilerlediğini göstermektedir. parallel to each other.

162 İAÜ Busines Review / Mart-Haziran 2014 Discussion

Sonuç Result

Kentsel düzlemde üretimin ve ticaretin The alienation of production and trade from küçük ölçekli zanaatkâr üretimi ve küçük ti- small scale craftsmen production and small scale caret boyutundan uzaklaşarak modern meta trade and conversion to the üretimi halini alması, kentsel mekânların dö- modern meta produc- nüşümüyle paralel olarak ilerleyen bir süreç- tion in the urban plane tir. XIX. yüzyıl başında Batı Avrupa’da modern is a process which işletmelerin pazarlığa tâbi olmayan malları progresses in paral- rasyonel mekânsal koşullar altında, doğanın lel with the conver- ve sokağın etkisinden uzakta satışa sundu- sion of urban locations. ğu dükkânların ortaya çıkmasında pasajlar The passages have played an önemli bir rol oynamıştır. Bu süreç içinde important role at the development of alışveriş sadece temel ihtiyaçları tatmin eden the stores, where modern establishments malların alındığı bir mübadele süreci olarak offered at the beginning of the 19th century in anlaşılmamış, kamusal alana özgü eğlence West Europe non-bargainable goods under ra- ve gezinti faaliyetlerinden ayrılmaz bir bütün tional spatial conditions, away from the influence haline gelmiştir. Osmanlı Devleti’nde benzer of the nature and streetr. During this process bir süreç yaşanmıştır; geleneksel çarşının is Shopping not only perceived as an exchange genelleşmiş meta üretimi ve modern ticaret where goods, satisfying the basic provisions, are koşullarında dönüşmeye başlamasında acquired, but became an integral part of the en- pasajlar ve büyük mağazalar önemli tertainment and prom activities, specific to the bir rol oynamıştır. Bu dönü- public area. A smilar process is experienced in the şümün sonucu olarak Ottoman State; passages and large bazaars have XX. yüzyıla gelindiğin- played an important role at the conversion of the de vitrin düzenle- traditional bazaar under generalized meta pro- meleriyle, kahve- duction and modern trade conditions. Morder hane, lokanta ve shopping locations have developed with their tiyatro-sinema gibi showcase arrangements, closeness to areas alanlara yakınlığıyla modern like teahouses, restaurants and theatres when alışveriş mekânları ortaya the 20th century was achieved and the founda- çıkmış ve XXI. yüzyıl başında sayıları giderek tion of the shopping malls, of which the number artan büyük alışveriş merkezlerinin temeli bu increases progressively, is layed this was at the şekilde hazırlanmıştır. beginning of the 21st century.

Hazel Hahn, Haejeong (2006) “Du flâneur au consommateur: spectacle et consomma- Kaynakça / References tion sur les Grands Boulevards, 1840-1914”, Romantisme, 134: 67-78. Benjamin, Walter (1999) The Arcades Project, çev. Howard Eiland & Kevin McLaughlin, Kostof, Spiro (1995) A History of Architecture: Settings and Rituals, Oxford: Oxford Cambridge, MA: The Belknap Press of Harvard University Press. University Press. Bozis, Sula (2011) İstanbullu Rumlar, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi. Köse, Yavuz (2009) “Vertical Bazaars of Modernity: Western Department Stores and Buse, Peter; Hirschkop, Ken; McCracken, Scott, Taithe, Bertrand (2005) Benjamin's Ar- Their Staff in Istanbul (1889–1921)”, International Review of Social History, 54(S): 91–114. cades: An unGuided tour, Manchaster: Manchaster University Press. Kuban, Doğan (2007) Osmanlı Mimarisi, İstanbul: YEM Yayın. Büyükünal, Feriha (2006) Bir Zaman Tüneli: Beyoğlu, İstanbul: Doğan Kitap. Küçükerman, Önder & Kenan Mortan (2007) Kapalıçarşı, Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Colonas, Vasilis D. (1999) “Osmanlı İmparatorluğu Kent Merkezlerinde Gayrimüslimler Bakanlığı. Tarafından Kamusal ve Özel Mekânların Oluşturulması: 19. yüzyıl Sonlarında İstanbul’da- Löwy, Michael (2005) “La ville, lieu stratégique de l'affrontement des classes: Insurre- ki Rum Mimar ve Misyonerler”, çev. Aktaş, Dilşad & Akın, Nur, vd. (ed.) Osmanlı Mimar- ctions, barricades et haussmannisation de Paris dans le Passagenwerk de Walter Ben- lığının 7 Yüzyılı: “Uluslarüstü Bir Miras” içinde, İstanbul: Yapı-Endüstri Merkezi, 372-378. jamin”, Simay, Philippe (ed.) Capitales de la modernité, Paris: Editions de l'Éclat, 19-36. Delorme, Jean-Claude & Dubois, Anne-Marie (1996) Passades couverts parisiens, Paris: Naum-Duhani, Said (1947) Vieilles gens – vieilles demeures: topographie sociale de Be- Parigramme. yoğlu au XIXe siècle, İstanbul: Editions du Touring et Automobile Club de Turquie. Gülenaz, Nursel (2011) Batılılaşma Dönemi İstanbul’unda Hanlar ve Pasajlar, İstanbul: Tokatlı, Nebahat & Yonca Boyacı (1999) “The Changing Morphology of Commercial İstanbul Ticaret Odası Yayınları. Activity in Istanbul”, Cities, 16(3): 181-193. Gülersoy, Çelik (1994) “Kapalıçarşı”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi: Cilt 4, İs- Vigarello, Georges (1996) Temiz ve Kirli: Ortaçağ'dan Günümüze Vücut Bakımının Tari- tanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı, 422-430. hi, çev. Z. Zühre İlkgelen, İstanbul: Kabalcı. Harvey, David (2003) Paris, Capital of Modernity, London: Routledge.

Mart-Haziran 2014 / İAÜ Busines Review 163 Kitap

Ömer Baybars Tek ve İlkay Karaduman

Lojistik Yönetimi İstanbul: Ekonomi Yayınları, 2012

Yaşar Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler The work writted by Prof. Dr. Ömer Baybars TEK, Fakültesi Uluslararası Lojistik Bölüm Başkanı Chairman of the International Logistics Department Prof. Dr. Ömer Baybars TEK ve İstanbul Aydın of the Faculty for Economic and Administrative Sci- Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi ences at Istanbul Yaşar University, and Ass. Prof. Dr. Sivil Hava Ulaştırma İşletmeciliği Bölüm Başkanı İlkay KARADUMAN, Chairman of the Civil Aviation Yrd. Doç.Dr. İlkay KARADUMAN tarafından yazı- Management Department with the title “LOGISTICS lan ve “LOJİSTİK YÖNETİMİ: Tedarik Zinciri Ba- MANAGEMENT: Administrative Approach with the kış Açısıyla Küresel Yönetimsel Yaklaşım-Türkiye Perspective of the Supply Chain” has to feature to Uygulamaları” adını taşıyan eser lojistik sektörü be a new and comprehensive source for the logistics için yeni ve kapsamlı bir kaynak niteliği taşımak- sector. ta. The book, consisting of Thousand pages, intro- Ekonomi Yayınları tarafından piyasaya su- duced to the market by Ekonomi Yayınları, is char- nulan bin sayfalık kitap, pazarlama, lojistik ve acterized as one of the most comprehensive works işletme konularında Türkiye’deki bugüne kadar among the publications prepared until today in Tur- hazırlanan yayınlar arasında en kapsamlı çalış- key on marketing, logistics and management issues. malardan biri olarak nitelendiriliyor. Kitapta, The LOGISTICS MANAGEMENT book, where also pazarlama ve lojistik ilişkilerinin sektördeki uy- the implementations of the marketing and logistics gulamaları da relations are handled, consists of three sections and LOJİSTİK YÖNETİMİ kitabı, toplam üç kısım twenty parts. The first section consists of four parts, ve yirmi bölümden oluşmakta. Birinci kısım; lo- being logistics systems, its functions and strategies; jistik sistemleri, fonksiyonları, stratejileri, Türki- logistics related organizations in Turkey and the ye’de ve dünyada lojistikle ilgili kuruluşlar, trend- world, trends, supply chain management processes ler, tedarik zinciri yönetimi süreçleri, “Lojistik ve under the heading “Logistics and Supply Chain Man- Tedarik Zinciri Yönetimi” adı altında dört farklı agement”. The second section consists of 10 parts, bölümü içermekte. İkinci kısım, “Lojistiğin Temel where “The Basic Function of Logistics” are dealt with Fonksiyonları”nın detaylı bir şekilde ele alındığı in detail; inventory (stock), warehouse and distribu- 10 bölümden oluşmakta; Envanter (stok),depo tion center management, transportation, handling ve Dağıtım Merkezi yönetimi, ulaştırma, taşıma and traffic management, protective packaging, con- ve trafik yönetimi, koruyucu ambalajlama, kon- tainerization, material transfer, handling, customer teynerizasyon, malzeme aktarımı, elleçleme, services, order management, purchase and supply müşteri hizmetleri, sipariş yönetimi, satın alma management, establishment/location selection in love tedarik yönetimi, lojistikte kuruluş /konum gistics, reverse logistics management, performance yeri seçimi, tersine lojistik yönetimi, Lojistikte assessment in logistics, logistic IT systems, and the performans değerlendirme, lojistik bilişim sis- third and last part is management of the logistic temleri, Üçüncü ve son kısım ise lojistik maliyet- costs, international logistic management, logistic lerinin yönetimi, uluslararası lojistik yönetimi, management at retail establishments, logistics at e- perakendeci işletmelerde lojistik yönetimi, e- retail, supplier and retailer collaborations, 3rd and 4th perakendecilikte lojistik, tedarikçi ve perakende- party logistic establishments, UN logistics, logistic ci işbirlikleri, 3. ve 4. Parti Lojistik işletmeleri, BM and logistics law at Red Crescent and Disaster Opera- Lojistiği, Kızılay ve Afet Operasyon Merkezi, Kâr tion Center, Non-Profit Organizations and public are Amaçsız Örgütlerde ve kamuda lojistik ve lojis- handled comprehensively under the title “Other Lo- tik hukuku gibi konular “Diğer Lojistik Konuları” gistics Issues”. Along with the detailed theoretical in- başlığı altında kapsamlı bir şekilde ele alınmakta. formation, provided within the subjects of the book, Beş yıllık titiz bir çalışmanın sonucunda piyasaya a result of a 5 year’s meticulous work, without bor-

164 İAÜ Busines Review / Mart-Haziran 2014 Book

çıkarılan Kitabın içerdiği konularda okuyucuyu sıkma- ing the reader, are “the best-real-application” dan verilen detaylı teorik bilgilerin yanı sıra konuların samples often included in order to provide a daha iyi kavranması için “en iyi –gerçek- uygulamalar” better understanding of the issue. Beside this, örneklerine sıkça yer verilmiştir. Kitapta ayrıca konu- the book contains the opinions of specialists nun uzmanlarından ve özel sektörden birçok profes- on the issue and many professional managers yonel yöneticinin görüşleri de bulunmaktadır. Lojistik from the private sector. The Logistics Manage- Yönetimi kitabı kapsamı itibariyle gerek öğrenciler ge- ment book has the feature to be a reference for rekse sektör çalışanları ve yöneticileri için uzun yıllar both students and sector employees, as well as yararlanılacak bir başucu kitabı niteliğindedir. managers, for long years to benefit from.

Sait Yılmaz

Türkiye’deki Amerika: İkili İlişkiler ve ABD’nin Örtülü Operasyonları İSTANBUL: Kaynak Yayınları, 2014 America in Turkey: Bilateral Relations and the Hidden Operations of the USA IsTANbul: Kaynak Yayınları, 2014

Doç.Dr. Sait Yılmaz’ın Türkiye ile Amerika Doç.Dr. Sait Yılmaz’s book, which tells the con- arasındaki çekişmeleri anlatan kitabı Türkiye’nin flicts between Turkey and USA, reveals bravely the son altmış yıldaki dış politikasının arka cephesini background of Turkey’s policy during the last 60 years. cesurca ortaya koyuyor. Türkiye’nin niçin yıllardır You will understand why Turkey couldn’t solve its Kıbrıs gibi, Kürt sorunu gibi, Yunanistan’la Ege so- problems like the Cyprus, Kurd problem, the Aegean runu gibi, Ortadoğu ülkeleriyle ilişkiler gibi ve hatta problem with Greece, its relations with Middle-East- demokratikleşme gibi sorunlarını çözemediğini ern countries and even problems like the democrati- anlıyorsunuz. İçinde bulunduğumuz güç sistemi ül- zation. The power system we are in doesn’t allow that kelerin kendi çıkarları için serbest dış politika yap- the countries conduct a free foreign policy in favour of malarına izin vermiyor. II.Dünya Savaşı’ndan sonra themselves. In the American century after the World Amerikan yüzyılının içinde,onun askeri gözetimi, War II, it is being lived in a system under its military ob- onun kurduğu uluslararası ekonomik kurumların servation, under the oppression of the international yönetimi ve kültürünün baskısı altında bir sistem- economic organizations and culture established by it. de yaşanıyor. Yazar bu sistemi ve etkilerini detay- The writer has explained this system and its effects in landırarak anlatmış bulunuyor. Orta boy bir ülke detail. Can a medium country get out of this system? bu sistemin dışına çıkabilir mi? Çıkarsa ne olur. Bu What would happen when it would? Those, who have hususta zihin yorması gerekenler yöneticilerimiz to think about it, are our politicians and our people. It ve insanlarımız. Okudukça daha çok düşünmemizi is a book, which requires that we think more, the more gerektiren bir kitap. we read. Any analysis regarding Turkey will be deficient Türk-Amerikan İlişkilerini anlamadan Türkiye without understanding the Turkish-American rela- ile ilgili yapılacak her türlü analiz büyük ölçüde eksik tions. Ass. Prof. Dr. Sait Yılmaz tells the Turkish-Amer- kalacaktır. Doç. Dr. Sait Yılmaz’ın Türk-Amerikan ican relations with their political, military, economic, ilişkilerini siyasi, askeri, ekonomik, sosyal, istihbara- social, intelligence and technological dimensions and ti ve teknolojik boyutları ile ve derinlikli olarak tahlil anaylzes it with its fundaments and tells not only that eden sadece görünenleri değil, perde arkasında what is obvious, but also those what is not visible/don’t kalan görünmeyenleri/gösterilmek istenmeyenleri want to be visible behind the curtains. This book is like de anlatmaktadır. Bu kitap, Türk dış politikasını ol- a basic reference source for those who want to under- duğu gibi Türk iç siyasetini de anlamak isteyenler stand not only the Turkish foreign policy, but also the için temel bir başvuru kaynağı niteliği taşımaktadır. Turkish inner policy.

Mart-Haziran 2014 / İAÜ Busines Review 165 Kitap

İsmail Hakkı Paşa

Vatan Uğrunda Yahut Yıldız Mahkemesi İstanbul: Bilge, Kültür, Sanat Yayınlar, 2014 Yayına Hazırlayan: Orhan Sakin For the Sake of the Motherland Or the Yıldız Court Istanbul: Bilge, Kültür, Sanat Yayınlar , 2014 Prepared to PublIcatIon by: Orhan Sakin

İsmail Hakkı Paşa (1858-1925) döneminin bir Ismail Hakkı Pasha (1858-1925) is a person, who çok aydın genci gibi Namık Kemal ve Jön Türk was influenced by Namık Kemal and the Jeune Turk hareketinin etkisinde kalmış, Osmanlı tarihinin movement as many of the literate youth of his pe- en fırtınalı günlerinde yurt içinde ve dışında çok riod and was a close witness of important political önemli siyasi gelişmelere yakından şahitlik etmiş development in the inland and abroad during the biridir. most stormy days of the Ottoman history. Amasya Milletvekililiği gibi önemli görevlerde The life of the Pasha, as every patriot, was full bulunmasına rağmen Paşanın hayatı, her vatan- of challenges, though he was assigned with impor- sever gibi, zorluklarla geçmiştir. Yarbayken, bir tant duties like the Parliament Representant of gurup aydın ile birlikte karıştığı bir siyasi olaydan Amasya. He was arrested in 1900 due to a political dolayı 1900 yılında tutuklanmıştır event he was involved with a group of intellectuals Özel hafiye örgütünün bir operasyonuyla tu- when he was a lieutenant colonel. tuklanıp Yıldız Sarayı'nda özel olarak sorgulanan Ismail Hakkı Pasha, who was arrested by an op- İsmail Hakkı Paşa yine özel(!) yetkili hakimlerce eration of the special surveillant organization and yargılanmış ve hapis cezasına çarptırılarak Ro- specially questioned in Yıldız Palace, was judged by dos'a sürgün edilmiştir. Burada bir süre cezasını special (!) authorized judges and was sentenced çektikten sonra maceralı bir şekilde Rodos'tan to prison and expelled to Rhodos. After having firar etmiş, önce Mısır'a, oradan da Avrupa'ya served his sentence here for a while, he ran away in geçmiştir. Prens Sabahaddin'in babası Mahmud an adventurous way from Rhodos and set over to Celaleddin Paşa ile Avrupa'da muhalif faaliyetlerin Egypt first and then to Europe. He was in the cen- merkezinde bulunmuştur. 2. Meşrutiyetin ilanın- tre of the opposition movements in Europe with dan sonra yurda dönerek Osmanlı Mebusan Mec- Mahmud Celaleddin Pasha, the father of Prince lisi'nde Amasya mebusu olarak yer almıştır. Salahaddin. He came back to the motherland af- Bir roman gibi ayrıntılı ve oldukça akıcı bir dille ter the declaration of the 2nd Constitutionalism yazılan İsmail Hakkı Paşa'nın anılarının ilk bölümü- and took his place in the Ottoman Parliament as nü oluşturan bu kitapta Yıldız Mahkemeleri ayrın- the Representant of Amasya. tılı bir biçimde anlatılmakta. Dikkatli bir okuyucu In this book, constituting the first part of the bu mahkemelerle günümüzdeki özel yetkili mah- memories of Ismail Hakkı Pasha, written in detail kemelerin (ÖYM) arasındaki benzerlikleri kolay- and in a fluent style, are the Yıldız Courts intro- lıkla yakalayabilir. duced in detail. An attentive reader will easily Bu arada kitabı yayına hazırlayan Orhan Sa- catch the similarities between these courts and kin'in çok başarılı olduğunu ve İsmail Hakkı Pa- the special authorized courts (SAC) of today. şa'nın anılarının bu ilk bölümünü çok akıcı bir dille By the way, we have to emphasize that Orhan günümüz Türkçesine aktardığını vurgulamalıyız. Sakin, who has prepared the book for publication, was very successful and has transmitted the memories of Ismail Hakkı Pasha in a very fluent language into present Turkish.

166 İAÜ Busines Review / Mart-Haziran 2014 Mart-HaziranHaziran 2014 2013 / İAÜ Busines Review 167 Son Sayfa

Trevor Findlay; Avustralyalı akademisyen Trevor Findlay, Melbourne Üniversitesi Siyaset Bilimi bölümünden aldığı lisans eğitiminden sonra, Australian National University (ANU) Uluslararası İlişkiler Bölümünde yüksek lisans ve doktorasını yapmıştır. Dr. Findlay, 13 yıla yakın bir süre Avustralya diplomatik servisi altında Tokyo, Mexico City ve Cenevre gibi önemli merkezlerde çalışmıştır. Bu çalışmalar farklı üniversite ve araştırma merkezlerde yaptığı akademik çalışmalara yön vermiştir. ANU Barış Araştırma Merkezi ve Stockholm Uluslararası Barış Araştırma Merkezindeki görevlendirilmesini takiben, 1998 – 2005 arası Londra merkezli “Verification Research, Training and Information Centre” (VERTIC) yöneticiliğini yapmıştır. 2005 yılı itibariyle de 2012 yılına kadar sürecek olan “Canadian Centre for Treaty Compliance” (CCTC) yöneticiliğini üstlenmiştir. Bu süre zarfında, akademik çalışmalarını Waterloo, Ontario’da “Centre for International Governance Innovation” (CIGI)’da Senior Fellow (kıdemli akademi üyesi) olarak devam ettirmiştir. Dr. Findlay, şu anda Harvard Kennedy School’a bağlı olan Belfer Center for Science and International Affairs “Uluslararası Güvenlik Programı Atom Yönetimi” (International Security Program and Managing the Atom Project) başlıklı projeyi yürütmektedir. 2013 yılında, Birleşmiş Milletler Genel Sekreterliği bünyesindeki “Silahsızlanma” konusunda Danışma Kurulu’na seçilmiştir (Advisory Board on Disarmament Matters). 27 Mart 2014 tarihinde İstanbul Aydın Üniversitesi’nde “Irak ve İran Örneğinde Küresel Nükleer Yönetişim” başlıklı bir konferans veren Findlay’e birkaç soru sorma şansını elde ettik.

Trevor Findlay Dr. Findlay has a BA Honours degree from the University of Melbourne in political science and a Masters degree and PhD in international relations from the Australian National University (ANU). Dr Findlay spent thirteen years in the Australian diplomatic service, with postings in Tokyo, Mexico City and Geneva. This was followed by several academic appointments at the Peace Research Centre at the ANU and four years at the Stockholm International Peace Research Institute. From 1998 to early 2005 he was Executive Director of the London-based Verification Research, Training and Information Centre. Following his professorial appointment at Carleton in 2005, Dr. Findlay became director of the Canadian Centre for Treaty Compliance (CCTC) at NPSIA until 2012. During that time he was also a Senior Fellow at the Centre for International Governance Innovation (CIGI) in Waterloo, Ontario. Currently Dr. Findlay is a joint Fellow with the International Security Program and Managing the Atom Project at the Belfer Center for Science and International Affairs, Harvard Kennedy School, Harvard University. In 2013 he was appointed to the UN Secretary-General’s Advisory Board on Disarmament Matters. Whe had the opportunity to ask Findlay, who has held a conference with the topic “Global Nuclear Approach at the Samples of Iraq and Iran” at Istanbul Aydın University on March 27th 2014, a couple of questions.

168 İAÜ Busines Review / Mart-Haziran 2014 Last Page

Dr. Findlay, konuşmanızda da önem arz eden In- Dr. Findlay, can you tell us something about the ternational Atomic Energy Agency (IAEA)’den; importance and the function of the Internation- bu kurumun öneminden ve işlevinden bahsede- al Atomic Energy Agency (IAEA) which you had bilir misiniz? attached importance to in your speech, too? IAEA, 1957 yılında nükleer enerjinin ve kaynak- The IAEA is an organization founded in 1957 in or- larının barışçı amaçlarla kullanılmasını teşvik der to incent the utilization of nuclear energy and etmek amacıyla kurulmuş bir organizasyondur. its sources for peaceful purposes. The institution Kurum özellikle nükleer silahlanma konusunda is particularly sensitive on nuclear armament. It hassasiyet taşımaktadır. Birleşmiş Milletler’den presents reports to the United Nations General bağımsız bir şekilde kurulmasına rağmen, Bir- Assembly and the Security Council though it was leşmiş Milletler Genel Kurul’una ve Güvenlik founded independent from the United Nations. Konseyi’ne raporlar sunmaktadır. Global bir The IAEA, founded in order to establish a global nükleer yönetim oluşturma amacıyla kurulmuş nuclear management, provides the international olan IAEA, uluslararası camiaya bölgesel veya community regional or global, valid and reliable küresel, geçerli ve güvenilir “Nükleer Denetim “Nuclear Audit Agreements” and aims to achieve Anlaşmaları” sağlamakta ve ülkelerin Nükleer a unity regarding the issue between the Nuclear Programları arasında ortak terimler, tanımlar ve Programs of the countries by establishing com- maddeler oluşturarak konu ile ilgili bir birlik sağ- mon terms, definitions and articles. lama amacındadır. Well, what is the position of the IAEA regarding Peki IAEA’nin, Irak ve İran konularında duruşu Iraq and Iran? nedir? Whilst the existence of a secret nuclear program Her ne kadar iki Irak ve İran’da gizli bir nükleer is determined in Iraq and Iran, the positions of programın varlığı belirlenmiş olsa da, bu iki ül- both countries on this issue are very different. kenin bu konudaki duruşları çok farklıdır. Irak Iraq had already notified the existence of a Nu- zaten IAEA tarafından da doğrulanan bir Nük- clear Program, validated by the IAEA, but it is leer Programın varlığını bildirmişti fakat 1991 discovered after the Gulf War in 1991 that there Körfez Savaşı’ndan sonra Irak’a ait gizli bir nük- is another secret nuclear program in Iraq. Af- leer program daha olduğu keşfedildi. Bu tarihten ter that is the Iraq Action Team is created by the sonra da IAEA, Irak Hareket Takımı kurularak bu IAEA and it is started to liquidate the tools and nükleer program dahilindeki araçlar ve kaynak- sources within the scope of the nuclear program. lar yok edilmeye başlandı. İran ise yine Irak gibi And though Iran was under IAEA audit like Iraq, IAEA denetiminde olmasına rağmen ülkenin tüm not all of the regions of the country were fully un- bölgeleri tam olarak kontrol altında değildi. 2003 der control. The existence of a secret nuclear pro- yılında İran Muhalif Örgütü Amerika temsilci- gram in Iran is accepted in 2003 in the US Repre- liğinde İran’a ait gizli bir nükleer program oldu- sentation of the Iranian Opposition Organization. ğu kabul edildi. İran’ın da bilgiyi doğrulamasıyla And the IAEA started to conduct a more efficient IAEA denetim mekanizmalarını kullanarak daha policy upon the confirmation of this informa- etkin bir politika sürdürmeye başladı. Durumu tion by Iran by utilizing its audit mechanisms. It Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi’ne taşıdı ve has carried the situation to the United Nations 2006 yılı itibariyle Birleşmiş Milletler yaptırımla- Security Council and the sanctions of the United rı da İran konusunda etkin olmaya başladı. 2010 Nations started to be effective on Iran as of 2006. yılında Türkiye ve Brezilya gibi önemli ülkeler de Important countries like Turkey and Brazil are “Nuclear Swap Deal” adı altında bir anlaşma ile included into the process by an agreement called sürece dahil oldular. the“Nuclear Swap Deal” in 2010. İran ve Irak IAEA’nin etkin olduğu belirli ülkeler- Iran and Iraq are among the important of the def- den önemlileri arasında fakat nükleer program- inite countries in which the IAEA is efficient, but lar ile ilgili asıl önemli olan IAEA’nin ek proto- the bottom line is the inclusion of all countries kollerine (Additional Protocols) tüm devletlerin into the Additional Protocols of the IAEA and to dahil olması ve nükleer silahsızlanma ile müca- achieve a global cooperation on nuclear disar- delede küresel bir işbirliği sağlayabilmek. mament and fight. 2014 Business Review 05 ORJ 6/17/14 4:59 PM Page 1

C M Y CM MY CY CMY K

Composite