<<

Beuno – Beuno – pregethwr poblogaidd a popular preacher

Beuno oedd un o arweinwyr Cristnogol mwyaf blaenllaw Beuno was one of the foremost Welsh Christian leaders of ei ddydd. Yn ôl y sôn, roedd yn ddisgynnydd i dywysogion his age. Reputedly descended from the princes of Powys, Powys, ac fe gredir iddo gael ei eni ger Croesoswallt a he was probably born near Oswestry and educated at derbyn ei addysg yng Nghaerwent (yn Sir Fynwy heddiw). Caerwent (in modern day Monmouthshire).

Daeth yn genhadwr, ac fe deithiodd trwy ganolbarth a gogledd Cymru yn He became a missionary, and travelled, taught and preached through mid addysgu a phregethu. Denodd Beuno nifer o ddilynwyr a derbyniodd nawdd and north . Beuno attracted many followers and the patronage of gan Cadfan, Brenin . Cysegrwyd nifer o eglwysi ym Mhowys ac ar Cadfan, King of Gwynedd. Many churches in Powys and along the north hyd arfordir gogledd Cymru iddo. Wales coast were dedicated to him.

Yn ôl yr hanes, cafodd Beuno ei dwyllo gan Cadwallon, sef mab Cadfan, Beuno is said to have been deceived by Cadwallon, the son of Cadfan, ynghylch tir oedd i fod i’w dderbyn. Fodd bynnag, fe gamodd cefnder over a grant of land. Cadwallon’s cousin, Gweddeint, stepped in to resolve Cadwallon, Gwyddeint, i mewn i ddatrys yr anghydfod, a rhoddodd dir i the dispute and granted Beuno land at . Here, sometime Beuno yng Nghlynnog Fawr. Yma, rywdro rhwng 616 a 630 OC, fe sefydlodd between 616 and 630 AD, Beuno founded a clas; a uniquely Celtic Beuno glas sef sefydliad Celtaidd unigryw oedd yn cyfuno mynachlog a institution which combined monastery and college which operated choleg a weithredai dan ei reolau ei hun. under its own rules.

Mae “Ein Treftadaeth” yn rhan o Brosiect Twristiaeth Treftadaeth “Our Heritage” is part of ’s Heritage Tourism Project, Eglwys Gadeiriol Bangor – Gellir olrhain gwreiddiau – St Deiniol’s Cathedral, Bangor Cadw, a ariennir yn rhannol gan Gronfa Datblygu Rhanbarthol part-financed by the European Regional Development Fund Ewrop drwy Lywodraeth Cymru, gan gynnwys rhagor o through the Welsh Government including further support Eglwys Gadeiriol Deiniol, Bangor fel un o’r safleoedd as one of the earliest cathedral sites in Britain, it Beuno Sant / St Beuno gefnogaeth drwy Gyngor Gwynedd, Cyngor Bwrdeistref Sirol through Gwynedd County Council, County Borough cadeiriol cynharaf ym Mhrydain i’r chweched ganrif, can trace its history back to the 6th century when © Gweithdy St Seraphim. Trwy ganiatad Eglwys yr Holl Saint Cymru, Blaenau . Conwy ac Awdurdod Parc Cenedlaethol Eryri. Council and Snowdonia National Park Authority. pan sefydlodd Deiniol ‘clas’ yma. Deiniol established ‘clas’ here. © St Seraphim workshop. By permission of The Church of All Saints of Wales, . Etifeddiaeth Beuno Sant St Beuno’s legacy

Bu farw Beuno tua 640 OC, er bod rhai yn credu iddo gael ei Beuno died around 640 AD. He may have been buried gladdu ar Ynys Enlli, mae yna draddodiad cryf iawn fod ei on Bardsey but there is a very strong tradition that his gorff wedi’i gladdu yma dan Gapel Beuno, neu Gapel y Bedd remains are here under the Beuno Chapel or Capel y Bedd fel yr arferid ei alw. – ‘the Grave Chapel’ as it is also known.

Cyn dyfodiad y Normaniaid roedd y clas yng Nghlynnog yn bwysig iawn ac The clas at Clynnog was of great importance and may even have been the mae’n bosib hyd yn oed fod esgob yma. Dim ond yn gynnar yn y ddegfed ganrif seat of a bishop. It was only eclipsed by Bangor Fawr (modern day Bangor) y ddaeth Bangor Fawr (Bangor heddiw) i fwy o amlygrwydd. Mae mwy a mwy in the early 10th century. An increasing number of scholars believe it was o ysgolheigion yn credu mai yn ei Scriptorium (ystafell lle câi llawysgrifau in its scriptorium (a room where manuscripts were copied) that the world eu copïo) y casglwyd Pedair Cainc y Mabinogi at ei gilydd, storiau sy’n enwog famous Four Branches of the Mabinogi were brought together. trwy’r byd erbyn hyn. A famous legend associated with Beuno concerns his niece, Winefride. She Chwedl enwog sy’n gysylltiedig â Beuno yw’r un am ei nith, Gwenffrewi. was restored to life by her uncle after being beheaded by Caradoc, a suitor Daethpwyd â hi’n ôl yn fyw drwy wyrth gan ei hewythr ar ôl i Caradog, pendefig who was angry at her decision to become a nun. The holy well associated ifanc, ei dienyddio yn ei wylltineb oherwydd iddi benderfynu mynd yn lleian. with St Winefride is at Holywell, Flintshire. Mae’r ffynnon sanctaidd sy’n gysylltiedig â Santes Gwenffrewi yn Nhreffynnon, Sir y Fflint.

Mae “Ein Treftadaeth” yn rhan o Brosiect Twristiaeth Treftadaeth “Our Heritage” is part of Cadw’s Heritage Tourism Project, Capel a Ffynnon Sanctaidd Gwenffrewi, Treffynnon – St Winifred’s Chapel and Holy Well, Holywell – Cadw, a ariennir yn rhannol gan Gronfa Datblygu Rhanbarthol part-financed by the European Regional Development Fund beth am fynd am dro i’r safle gwyrthiol sydd wedi make a trip to a miraculous site which has attracted Ewrop drwy Lywodraeth Cymru, gan gynnwys rhagor o through the Welsh Government including further support Capel y Bedd gefnogaeth drwy Gyngor Gwynedd, Cyngor Bwrdeistref Sirol through Gwynedd County Council, Conwy County Borough denu pererinion am dros 13 o ganrifoedd, y cyfnod pilgrims for over 13 centuries, the longest period Beuno Chapel Conwy ac Awdurdod Parc Cenedlaethol Eryri. Council and Snowdonia National Park Authority. hiraf o bererindod parhaus ym Mhrydain. of continuous pilgrimage in Britain. © Sheila Jones Eglwys a ffynnon hynafol

Seddau prebendari wedi’u cerfio An ancient church and well Carved prebendary stalls © Hawlfraint Ein Treftadaeth © Copyright Our Heritage

Mae Eglwys Beuno Sant yn eglwys wych, a bron St Beuno is a magnificent church, cathedral like in Ychydig draw o’r eglwys, i’r gorllewin, A short distance from the church, to the mae Ffynnon Beuno Sant, sef y west, lies St Beuno’s Well, probably the mor fawr â chadeirlan. Mae’r adeilad presennol scale. The present building dates mostly to the late ffynhonnell ddŵr ar gyfer mynachlog water source for Beuno’s monastery. It Beuno Sant mae’n debyg. Yno mae pwll features a medieval stone pool with an yn dyddio’n bennaf i ddiwedd y 15fed ganrif neu 15th or early 16th centuries and is one of the finest carreg canoloesol gyda wal o’i amgylch, enclosing wall, and has long been viewed ac fe’i hystyrir ers canrifoedd yn fan o as a place of Christian healing. The well is ddechrau’r 16eg ganrif, ac mae’n un o’r eglwysi Tudor churches in Wales. Sir Clough Williams-Ellis, iachâd Cristnogol. Mae nifer o bererinion visited by many modern pilgrims and its Tuduraidd mwyaf godidog yng Nghymru. Fe the creator of , wrote that it was a yn ymweld â’r ffynnon heddiw a chaiff ei water is used for baptisms in the parish. dŵr ei ddefnyddio ar gyfer bedyddiadau ysgrifennodd Syr Clough Williams-Ellis, y dyn a visit to this church that inspired him to become an yn y plwyf. Ffynnon Beuno Sant greodd Bortmeirion, mai ymweliad â’r eglwys hon â’i architect. St Beuno’s Well ysbrydolodd i fynd yn bensaer. © Sheila Jones The Beuno or Grave Chapel is the oldest part of the site – under Capel Beuno neu Gapel y Bedd yw rhan hynaf y safle – dan ei lawr its floor lie the remains of the original stone 7th century church mae olion adeilad carreg gwreiddiol yr eglwys o’r 7fed ganrif. Mae’n building. This original building may have become a shrine and had bosib bod yr adeilad gwreiddiol wedi datblygu i fod yn gysegrfa, a bod a larger structure built over it. Most of the site was destroyed by strwythur mwy wedi cael ei adeiladu drosto. Cafodd y rhan fwyaf o’r Viking raids at the end of the 10th century, and was not rebuilt until safle ei ddinistrio gan ymosodiadau’r Llychlynwyr ar ddiwedd y 10fed the 16th century. ganrif, ac ni chafodd ei ailadeiladu tan yr 16eg ganrif. The chapel also contains an ancient inscribed cross known as Mae’r capel hefyd yn cynnwys croes arysgrifiedig hynafol a elwir Beuno’s Stone. It is linked to the main building by a highly unusual yn Garreg Beuno. Mae wedi’i gysylltu i’r prif adeilad gan gyntedd 17th century barrel-vaulted passageway. anghyffredin math fowt faril o’r 17eg ganrif. The building features many fine examples of noble perpendicular Mae gan yr adeilad nifer o enghreifftiau cain o bensaernïaeth architecture, including a wonderful timber roof, three carved sedilia Maen Beuno (stone seats) a piscina (basin near the altar), carved prebendary St Beuno’s Stone berpendicwlar urddasol, gan gynnwys to pren hyfryd, tair sedilia © Sheila Jones (seddau wedi’u naddu o garreg), piscina (fasn ger yr allor), seddau stalls (for the clergy) and a rood screen (a partition between chancel prebendari wedi’u cerfio (ar gyfer y clerigwyr) a chroglen (partisiwn and nave). In the churchyard near the chapel stands an extremely rhwng y gangell a chorff yr eglwys). Yn y fynwent ger y capel saif deial rare Irish style sundial, which hints at close connections with haul gwenithfaen hynod o anghyffredin, o arddull Gwyddelig. Awgryma Ireland during the 12th century reign of half-Irish prince Gruffudd

hyn gysylltiadau agos gydag Iwerddon yn ystod teyrnasiad Gruffudd ap ap Cynan. Deial haul Cynan, y tywysog a hanner Gwyddel, yn y 12fed ganrif. Sundial © Sheila Jones Taith Pererin Gogledd Cymru The North Wales Pilgrim’s Way © Hawlfraint y Goron a hawliau cronfa ddata 2011 Arolwg Ordnans 100023387 © Crown copyright and database rights 2011 100023387

Trwy’r canrifoedd, mae pererinion Cristnogol Through the centuries, Christian pilgrims Llwybr y pererinion wedi teithio i lefydd arbennig i chwilio am have journeyed to special places to seek iachâd, ysbrydoliaeth ac arweiniad, neu i healing, inspiration and guidance or to mark nodi adeg arwyddocaol yn eu bywydau. Wrth a significant moment in their lives. As they The path of the pilgrims iddynt deithio, maent wedi teimlo’n agosach have travelled they have felt closer to God, Hoylake A5025 at Dduw, at ei gilydd ac at y ddaear. to each other and to the earth. West Kirby Bae Caergybi Y Parlwr Du Y Gogarth Point of Ayr Bay R Great Orme vi Traeth Coch Prestatyn A548 Red Wharf Bay De r Heswall Heddiw, mae Llwybr Pererin Gogledd Cymru sy’n ymestyn Today, the North Wales Pilgrim’s Way is a 130 mile walking A548 Llanasa Caergybi Rhyl YNYS MÔN Bae Conwy Bae Colwyn e e Holyhead Conwy Bay Trelawnyd Chwitffordd 130 milltir ar hyd yr arfordir, yn daith anhygoel sy’n dilyn ôl route along the coast, an epic journey that follows in the Colwyn Bay Whitford Conwy Rhuddlan A5151 Dinas Basing A5025 A55 Basingwerk troed y pererinion cynt. Mae Llwybr y Pererin yn ymweld ag footsteps of earlier pilgrims. The Pilgrim’s Way calls at St Ynys Gybi A55 Abergele A547 A470 Llanelwy Treffynnon Holy Island Eglwys Beuno Sant (a’r Ffynnon) man cychwyn traddodiadol Beuno’s Church and Well – traditionally the starting point A55 A5 A548 A55 Pantasaph Holywell Porthaethwy Tremeirchion Rhosneigr Llanfair Y Fflint yr hen lwybr pererindod ogleddol i lawr trwy Benrhyn Llŷn of the northern pilgrim route down the Llŷn Peninsula to Bangor Rowen Talhaiarn Llannefydd A55

Eglwysbach A541 Flint

R

A55 i tuag at ynys sanctaidd Enlli. the holy island of Enlli (Bardsey). v A4080 Llangernyw e Dinbych SIR Y FFLINT r A544

C Denbigh FLINTSHIRE A487 Bethesda o Llansannan n Pandy Tudur A4244 A543 Ar y ffordd i Ynys Enlli mae bryniau garw, tir arfordirol On the way to Enlli there are rugged hills, beautiful w A548 A5 CONWY y A4086 A525 Yr Wyddgrug prydferth a nifer o enghreifftiau gwych o’n treftadaeth. coastland and a number of wonderful examples of our Llanrwst Mold Gwytherin SIR DDINBYCH DENBIGHSHIRE Mae’r rhain yn cynnwys mannau addoli ac iachau Cristnogol heritage. These include early Christian places of worship A470 A543 Rhuthun A4086 A5104 hynafol sy’n parhau hyd heddiw yn gartref i gymunedau and healing which are still home to active and welcoming A4086 Betws-y-coed Ruthin Bae Caernarfon A4085 SNOWDONIA o Gristnogion gweithgar a chroesawgar. Llefydd megis Christian communities. Places such as St Beuno’s at NATIONAL C aernar fon Bay PARK A499 YR WYDDFA A5 Pentrefoelas A525 SNOWDON A525 Eglwys Beuno Sant ym Mhistyll, Eglwys Sant Gwynhoedl yn , St Gwynhoedl’s at and St Hywyn’s at Penygroes Llanelidan PARC A494 Clynnog Fawr A498 A470 CENEDLAETHOL Llangwnnadl ac Eglwys Hywyn Sant yn . Aberdaron. ERYRI Cerrigydrudion A487 GWYNEDD Trefor Blaenau Ffestiniog A5104

A5 P’un a ydych yn bererin neu’n deithiwr, mae Eglwys Beuno Whether you are a pilgrim or a tourist, St Beuno’s and Carrog A Po A499 A498 A5 Llangollen rth L Corwen Ne U A494 Sant ac Esgobaeth Bangor yn dymuno bendith Duw i chi the Diocese of Bangor wish you God’s blessing on your fyn N S Y A4212 L N L I ar eich taith. journey. N A497 A497 E Bangor Porth Ysgaden N P Taith Pererin Gogledd Cymru E A470 Bala North Wales Pilgrim’s Way P N Y L Llangwnnadl L A496 Waunfawr Llwybr dewisiol trwy’r Dyffrynnoedd Llechi A499 Optional Slate Valleys Route

Porthor Taith Pererin De Llŷn Rhiw South Llŷn Pilgrim’s Way A494 Aberdaron A470 0 5 milltir / miles

Ynys Enlli Ynys Enlli 0 10 cilomedr / km Bardsey Island Bardsey Island © Marian Delyth

Mae “Ein Treftadaeth” yn rhan o Brosiect Twristiaeth Treftadaeth “Our Heritage” is part of Cadw’s Heritage Tourism Project, Cadw, a ariennir yn rhannol gan Gronfa Datblygu Rhanbarthol part-financed by the European Regional Development Fund Ewrop drwy Lywodraeth Cymru, gan gynnwys rhagor o through the Welsh Government including further support gefnogaeth drwy Gyngor Gwynedd, Cyngor Bwrdeistref Sirol through Gwynedd County Council, Conwy County Borough Conwy ac Awdurdod Parc Cenedlaethol Eryri. Council and Snowdonia National Park Authority.