Palace – Park Ensembles of W Estern Pomerania –
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Key words: landscape revalorization, restoration, and reasons for this are palace – park ensembles, cultural often very complex. heritage Material and methods Introduction The aim of this study is to ana- Manor and park complexes lyze the state of preservation, threats formed over the eighteenth and and restoration opportunities of nineteenth centuries today represent manor and park complexes from the distinctive and significant village area of West Pomerania presented elements of the of the West Pomera- with selected examples illustrating nia landscape [Latour, Łukaszewicz the current state of preservation of 1998]. As studies conducted between these types of historical layouts. Ex- 2000–2004 [Rzeszotarska-Pałka amples are chosen in such a way as 2005] and 2006–2009 indicated, old to accurately depict the overall ten- farm layouts with the accompanying dency concerning the possibility of manors and parks were, in many their restoration in the current socio- cases, significantly transformed from economic situation of the Western their original forms, which resulted Pomeranian Region (Fig. 1). from misuse, neglect or abandon- Analyses of the state of preserva- ment. The reasons for this state of tion of these objects were preceded affairs should be sought not only in by territorial studies combined with the effects of the activities of the State- an inventory of the conservation sta- owned Farms (Państwowe Gospo- tus of cubature structures and park darstwo Rolne – PGR) that adminis- compositions, including an archive tered these objects after World War II, search based mainly on the resources but also in the socio-economic situ- of the Western Pomeranian Regional ation of the West Pomerania villages Historic Preservation Officer [Karty after 1991. At that time, few landlords Ewidencyjne...]. Comparative meth- remained who could still take some Palace – Park Ensembles – Park Palace – Pomerania of Western Legacy Lost or Recovered? Magdalena Rzeszotarska-Pałka ods were also used. care of the historic buildings [Szym- ski 2006]. Since then, the state of Zespoły pałacowo- devastation of many manor and park Results -parkowe na complexes is constantly worsening, which has not improved even after Leśno Górne – Pomorzu Zachodnim handing these facilities over to private restored splendour owners. Only a proportion of manor – dziedzictwo and park complexes from the area of The village of Leśno Górne West Pomerania have chances for full (n. Ger. Hohenlese) is located on utracone czy the road connecting Szczecin with odzyskane? Police, just 8 km from the city bound- 44 Słowa kluczowe: rewaloryzacja Przyczyn tego stanu należy szukać krajobrazu, zespoły pałacowo- nie tylko w skutkach działalności Materiał i metody -parkowe, dziedzictwo kulturowe Państwowych Gospodarstw Rolnych, badań które zarządzały tymi obiektami po Celem pracy jest analiza stanu II wojnie światowej, ale również zachowania, zagrożeń oraz możli- Wstęp w sytuacji społeczno-ekonomicznej wości rewaloryzacji zespołów pała- Zespoły pałacowo-parkowe, wsi zachodniopomorskiej po roku cowo-parkowych z terenu Pomorza ukształtowane na przestrzeni XVIII 1991. Zabrakło wówczas nawet tych Zachodniego, przedstawiona na i XIX wieku, stanowią do dzisiaj cha- najgorszych gospodarzy, którzy jed- wybranych przykładach ilustrujących rakterystyczny i znaczący element nak sprawowali opiekę nad zabytko- aktualny stan zachowania tego typu w pejzażu wsi Pomorza Zachod- wymi obiektami [Szymski i in. 2006]. zabytkowych założeń. Przykłady niego [Latour, Łukaszewicz 1998]. Od tego czasu stan dewastacji wielu zostały dobrane w taki sposób, aby Jak wykazały badania prowadzone zespołów pałacowo-parkowych sta- jak najdokładniej zobrazować ogól- w latach 2000–2004 [Rzeszotarska- le się pogłębia, czego nie zmienia ną tendencję dotyczącą możliwości -Pałka 2005] oraz 2006–2009, dawne nawet przekazanie tych obiektów ich rewaloryzacji w obecnej sytuacji założenia folwarczne wraz z towa- prywatnym właścicielom. Tylko ekonomiczno-społecznej zachodnio- rzyszącymi im dworami i parkami część zespołów pałacowo-parko- pomorskiego (ryc. 1). wykazują w wielu przypadkach istot- wych z terenu Pomorza Zachodniego Analizy stanu zachowania ne przekształcenia pierwotnej formy, ma szansę na pełną rewaloryzację, omawianych obiektów zostały po- będące wynikiem niewłaściwego zaś ich przyczyny są często bardzo przedzone studiami terenowymi użytkowania, zaniedbania lub też złożone. połączonymi z inwentaryzacją stanu pozostawienia w stanie nieużytku. zachowania obiektów kubaturowych oraz kompozycji parkowej, a także kwerendą historyczną opartą głównie na zasobach Zachodniopomorskie- go Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków [Karty Ewidencyjne…]. W pracy zastosowano również me- tody porównawcze. Wyniki Leśno Górne – przywrócona świetność Wieś Leśno Górne (n. niem. Hohenlese) jest położona przy dro- dze łączącej Szczecin z Policami, w odległości zaledwie 8 km od granic Fig. 1. Chosen villages on the area of Western Pomerania Ryc. 1. Wybrane wsie na terenie Pomorza Zachodniego 2/2015 45 aries of Szczecin. From the eighteenth completely renovated after a fire in prises different species of deciduous century, Leśno Górne belonged to the 1920. It is arranged on a rectangular trees where common hornbeams, royal domain and in 1785 it was sold plan with an octagonal tower in the Tilia platyphyllos and Fagus sylvatica as a hereditary lease. In the 1920s the south-western corner. The palace’s dominate. The planting system in the property was owned by Johann and structure is asymmetric, three-storeys park is characteristic for naturalistic Emma Brus. After 1945 the estate high and fairly diversified by a dif- layouts: there are clusters and groves became the property of one of the ferentiation of individual parts. In the of trees consisting of various species State-owned Farms (PGR) – it was 1960s, only the ground floor of the of fruit trees, hornbeams and limes. allocated under the administration building was used as an egg hatchery Two ponds that are in the park were of the State-owned Farm in Leśno and from the end of the sixties – the presumably established together Górne. building remained unused. In 1990, with the park thus highlighting its The composition of this layout the layout was entered in the Register naturalistic character. The main com- is a modified type of an entre cour of Monuments: the palace under the positional axis of the layout in Leśno et jardin (between courtyard and number 1126 and the park – 1127. In Górne passes through the driveway garden) rural palace. The rectangu- the 1990s, the ruined palace together from the south-eastern side, ending lar farm yard is limited by two rows with the park was sold by the Agri- at the structure of the historic palace. of farm buildings closed from the cultural Property Agency of the State This arrangement is accented by the north-east by a dominant palace Treasury to private owners residing farm buildings and young plantings of building with an accent in the form in Szczecin. In 1997, the ceilings Norway maples. The layout of paths of a tower and from the south-west were replaced, roof truss and roofing was probably irregular, typically for by a fence with the main entry gate. were restored and, in 2003, the whole this type of park layout, but now this Previously, the courtyard served as building underwent major overhaul. system has been obliterated, which the Court of Honour (entry court), The destroyed window and door makes discerning its original layout which is evidenced by a lime growing woodwork was replaced with PVC impossible. In its northern part, in the centre of the circular driveway, windows and doors, the floors were a pond surrounded by centuries-old traces of an old cobbled access road changed, the demolished ground trees is preserved and, in the middle, and a pond established on the axis floor walls were reconstructed, the remains of a clearing through which in the north-eastern part of the park. facade plastering was painted white. a road passed can be seen. After The palace was built in the mid- Currently, the palace is used as the World War II, the park in its northern nineteenth century, the farm build- premises of a private company while and south-western parts began to be ings – a barn and a stable – at the the farm buildings – as workshops used as a vegetable garden and an or- turn of the nineteenth century. After and warehouses (Fig. 2). chard. The park was then overgrown 1945, the farm buildings were used A small park with an area of 2.5 with numerous self-sown plants by the State-owned Farm in Leśno hectares extending behind the palace and a watercourse incompetently Górne. In the 1960s of the twentieth in the northern part of the layout was released from the pond affected the century, a poultry farm was built in landscaped in 1925 in a naturalistic structure of an icehouse located in the the north-eastern part of the layout. style referring to the natural scenery park. Currently, the park is undergo- The palace built in the mid- of this area, i.e. Puszcza Wkrzańska ing a gradual restoration. The state of nineteenth century is an eclec- (Wkrzańska Forest). Its form prob- the trees is very good and there are no tic building with neo-gothic and ably did not change to this day. The specimens that need to be cut down. neo-renaissance elements and was collection of trees in the park is com- Unfortunately, the arrangement of 46 miasta Szczecina. Od XVIII wieku sansu. Został gruntownie wyremon- dziś. W parku drzewostan stanowią Leśno Górne należało do domeny towany po pożarze w 1920 roku. głównie różne gatunki drzew liścia- królewskiej, a w 1785 r. zostało Rozplanowany na rzucie prostokąta stych. Przeważają graby pospolite, sprzedane jako dzierżawa dziedzicz- z ośmioboczną wieżą w narożniku lipy szerokolistne i buki pospolite. na. W latach 20. XX w. majątek był południowo-zachodnim. Bryła asy- Występujący układ nasadzeń jest w posiadaniu Johanna i Emmy Bru- metryczna, trzykondygnacyjna, dość charakterystyczny dla założeń natu- sów. Po 1945 roku majątek przeszedł urozmaicona poprzez zróżnicowanie ralistycznych, występują w nim kępy na własność Państwowego Gospo- poszczególnych części. W latach i gaiki, w skład których wchodzą darstwa Rolnego – przydzielono go 60.