REDAKCJA ALEKSANDRA ACHTELIK ROMUALD CUDAK, Red
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
POSTSCRIPTUM SZKO£A JÊZYKA I KULTURY POLSKIEJ • UNIWERSYTET ŒL¥SKI W KATOWICACH http://www.sjikp.us.edu.pl/ REDAKCJA ALEKSANDRA ACHTELIK ROMUALD CUDAK, red. naczelny JOLANTA TAMBOR, zastêpca red. nacz. RADA PROGRAMOWA MARIE DELAPERRIÉRE, PARY¯ MA£GORZATA KITA, KATOWICE A££A KO¯YNOWA, MIÑSK GERHARD MEISER, HALLE W£ADYS£AW MIODUNKA, KRAKÓW KAZIMIERZ O¯ÓG, RZESZÓW ANNA MA£GORZATA PACKALÉN, UPPSALA TOKIMASA SEKIGUCHI, TOKIO TAMARA TROJANOWSKA, TORONTO PISMO KRAJOWYCH I ZAGRANICZNYCH POLONISTÓW POŒWIÊCONE ZAGADNIENIOM ZWI¥ZANYM Z NAUCZANIEM KULTURY POLSKIEJ I JÊZYKA POLSKIEGO JAKO OBCEGO POSTSCRIPTUM PÓŁROCZNIK SZKOŁY JĘZYKA I KULTURY POLSKIEJ UNIWERSYTETU ŚLĄSKIEGO W KATOWICACH PISMO UKAZUJE SIĘ OD 1992 R. ISSN 1427-0501 WERSJA ELEKTRONICZNA: HTTP://WWW.SJIKP.US.EDU.PL Redaktor numeru: Jolanta Tambor Recenzent: Marian Kisiel Korekta: Monika Rusin Adres: Szkoła Języka i Kultury Polskiej Uniwersytet Śląski 40-032 Katowice, pl. Sejmu Śląskiego 1 Tel./faks: +48/32/2512 991. Tel.: +48/32/2009 424 E-mail: [email protected] http://www.sjikp.us.edu.pl Nakład: 400 egz. Wydawca: Szkoła Języka i Kultury Polskiej UŚ Skład i wersja elektroniczna: Paweł Buchacz E-mail: [email protected] POSTSCRIPTUM SPIS TREŚCI Prescriptum ................................................................................................................... 5 Stanisław Lem ........................................................................................................ 6 Stanisław Bereś: Ita dixit Lem .......................................................................... 9 LEM O SOBIE Stanisław Lem: Dlaczego przestałem pisać science fiction? ....................... 31 Andrij Kozyckyj: Lwów Lema ......................................................................... 41 LEMOWE POWIEŚCI Jerzy Jarzębski: Modele ewolucji u Lema .................................................... 55 Andrzej Stoff: Dialog interpretacyjny na temat „Powrotu z gwiazd” ...... 67 Andrzej Stoff: Semantyzacja przestrzeni w powieści Stanisława Lema „Solaris” ....................................................................... 102 LEM A FILM Agnieszka Nieracka: „Ja tych filmów zwyczajnie nie znoszę” — czyli o adaptacjach filmowych utworów Stanisława Lema .................... 116 Antoni Smuszkiewicz: Droga do cyberpunku ........................................... 125 Maciej Parowski: Lem w kinie ..................................................................... 141 LEM A JĘZYK Jolanta Tambor: Stanisław Lem — fantasta o genialnej intuicji językowej ...................................................... 146 LEM A INNI PISARZE SF Dominika Oramus: Czy androidy marzą o pilocie Pirxie? Android w wybranych utworach Stanisława Lema, Philipa K. Dicka i J. G. Ballarda ........................................................................................... 157 LEM INACZEJ Marek Oramus: Majówka nawigatora Rohana, czyli o błędach Stanisława Lema .............................................................. 171 Marianna Kijanowska: „DyLEMaty” Lema, LEMberg, „GoLEM XIV” i my: Lem — bo LEM .................................................... 180 Andrzej Porytko: O końcu futurologii ze stanowiska futurologii ............ 186 Olga Pawluk: Moje spotkanie ze Stanisławem Lemem .............................. 191 Filmografia ......................................................................................................... 193 Bibliografia tłumaczeń twórczości Stanisława Lema .................................... 196 2006 · 1 (51) PRESCRIPTUMPRESCRIPTUM Letnia szkoła języka, literatury i kultury polskiej jest organizowana przez Szkołę Języka i Kultury Polskiej Uniwersytetu Śląskiego od 16 lat. Przez te 16 lat lektoratom, wykładom, ćwiczeniom, pokazom filmowym, koncertom to- warzyszą wycieczki. Jedna z nich zawsze jest organizowana do Krakowa. Przez 15 lat wycieczce do Krakowa, niezmiennie, towarzyszyły dwa punkty programu: zwiedzanie Wawelu i wizyta u Stanisława Lema*. Wawel uczest- nicy letniej szkoły będą zwiedzać nadal. Do Lema już nie pojadą. I wydaje nam się to nieprawdopodobne, bo jeździliśmy do Niego zawsze. Jak długo istnieje Szkoła, tak długo w sierpniu bywaliśmy u Lema. Na po- czątku wszyscy. Bo pierwsza letnia szkoła liczyła 32 uczestników. Potem było to już niemożliwe. Lem prosił, by przyjeżdżało 20 osób, bo tyle — tak uwa- żał — może pomieścić jego salon. Nigdy nie było nas mniej niż 40. Nasi studenci twierdzili, że mogą stać, siedzieć na podłodze, ale takiej okazji nie mogą zaprzepaścić. Lem nigdy nam nie odmówił. Kiedy pisałam 3-4 lata temu kolejne swoje pytanie o możliwość spotkania z Nim, lekko wystraszona, czy aby naprawdę nie nadużywamy Jego gościnności i dobroci, odpisał, że wła- ściwie to już sobie sierpnia bez studentów letniej szkoły nie wyobraża. A te- raz my musimy sobie wyobrazić sierpień bez Lema. Dlatego zależało nam ogromnie, by jeden z tegorocznych numerów „Post- scriptum” poświęcić właśnie Jemu. Zaprosiliśmy do tego numeru najwięk- sze sławy, osoby, które zajmowały się Jego twórczością. Wszyscy przysłali swoje teksty, więc numer jest tym cenniejszy. Swoje teksty publikują też osoby, które dzięki Szkole miały okazję poznać Stanisława Lema oraz ci, któ- rzy są emocjonalnie związani z miejscem Jego urodzenia. Mam nadzieję, że numer ten stanie się niezbędnym składnikiem biblio- tek wszystkich fascynatów Lema. Jolanta Tambor * W „Postscriptum” przedstawiamy wybór zdjęć z tych wizyt. POSTSCRIPTUM 2006 · 1 (51) 5 6 POSTSCRIPTUM 2006 · 1 (51) Stanis³aw Lem Stanisław Lem — jeden z najbardziej znanych i cenionych polskich pi- sarzy futurologów, przyszedł na świat 12 września 1921 w zamożnej lwow- skiej rodzinie lekarza laryngologa. Dzieciństwo i młodość beztrosko spędził we Lwowie, gdzie w 1939 roku ukończył II Państwowe Gimnazjum im. Karo- la Szajnochy. Wspomnienia z tego okresu zostały później opisane w auto- biograficznej powieści Lema Wysoki Zamek. W 1940 roku, zgodnie z rodzinną tradycją (ojciec i stryj byli lekarzami), rozpoczął studia w Lwowskim Uniwersytecie Medycznym. Niestety, po wkroczeniu wojsk niemieckich do Lwowa w 1942 roku, był zmuszony prze- rwać edukację i podjąć pracę jako pomocnik mechanika i spawacz w gara- żach niemieckiej firmy, zajmującej się odzyskiwaniem surowców. Dopiero w 1944 roku, po ponownym wkroczeniu armii radzieckiej do Lwowa, poja- wiła się możliwość kontynuacji studiów. Nie trwało to jednak długo. Już w 1946 roku w ramach akcji repatriacyjnej wraz z całą rodziną Lem wyjechał do Krakowa. Tutaj kontynuował studia na Uniwersytecie Jagiellońskim, gdzie w 1948 roku uzyskał absolutorium. Początek jego drogi literackiej to rok 1946, kiedy zadebiutował nowelą Człowiek z Marsa, napisaną jeszcze za czasów okupacji, a drukowaną w od- cinkach w tygodniku „Nowy Świat Przygód”. Lata 1946-1948 to okres współ- pracy także z „Tygodnikiem Powszechnym”, gdzie publikował swoje wier- sze i opowiadania. W roku 1948 zaczął pisać swoją pierwszą powieść — Szpital Przemienienia. Debiutem książkowym była wydana w 1951 roku powieść Astronauci, która otworzyła drogę fantastycznonaukowemu pisarstwu Stanisława Lema. Ale twórczość Lema to nie tylko proza fantastycznonaukowa. W 1957 po- wstała jego pierwsza książka filozoficzna — Dialogi, którą, razem z Summą technologiae wydaną w 1964 roku, uznaje się za najbardziej znane dzieła POSTSCRIPTUM 2006 · 1 (51) 7 filozoficzno-futurologiczne w Lemowskiej twórczości. Jednakże międzyna- rodową sławę przyniosło Lemowi dopiero jego dzieło należące do grotesko- wej odmiany fantastyki naukowej, a mianowicie Cyberiada (1965). Pozycja Lema jako pisarza światowej sławy została ugruntowana przez Solaris — powieść, która doczekała się aż dwóch ekranizacji — przez reżysera rosyj- skiego Andrieja Tarkowskiego (1972) oraz amerykańskiego Stevena Soder- bergha (2002). Ostatnią powieścią science fiction Lema było wydane w 1987 roku Fia- sko, po którego napisaniu autor definitywnie skończył swoją pracę na polu fantastyki naukowej. Od tej chwili Lem zajmował się głównie publicystyką i pisaniem felietonów, które później zostały wydane w kilku zbiorach (m.in. Tajemnica chińskiego pokoju, Bomba megabitowa, Krótkie zwarcia, Rasa drapieżców). Na stałe współpracował z „Tygodnikiem Powszechnym”, z „Odrą” oraz z polską edycją „PC Magazine”. Był także cenionym kryty- kiem literackim i komentatorem rzeczywistości. Stanisława Lema nie ominął los emigranta. Po wprowadzeniu w 1982 roku w Polsce stanu wojennego, Lem wyjechał na roczne stypendium do Wis- senschaftskolleg w Berlinie Zachodnim, a następnie przeniósł się do Wied- nia, gdzie pozostał aż do 1988 roku. Wielkość Lema została zauważona i doceniona na wielu polach, o czym świadczą liczne nagrody i wyróżnienia. Stanisław Lem był członkiem Sto- warzyszenia Pisarzy Polskich oraz Polskiego Pen Clubu, laureatem wielu nagród krajowych i zagranicznych (m.in. Nagrody Państwowej I stopnia w dziedzinie kultury i sztuki, austriackiej nagrody państwowej w dziedzinie kultury europejskiej, austriackiej nagrody państwowej im. Franza Kafki w dziedzinie literatury), doktoratów honoris causa (Politechniki Wrocław- skiej, Uniwersytetu Opolskiego, Uniwersytetu Lwowskiego oraz Uniwersy- tetu Jagiellońskiego), w 1996 roku został odznaczony orderem Orła Białego, a rok później otrzymał honorowe obywatelstwo Krakowa. 27 marca 2006 roku w szpitalu klinicznym Collegium Medicum UJ w Kra- kowie świat stracił jednego z najwybitniejszych ludzi. Stanisław Lem zmarł, mając 84 lata. Urna z jego prochami została złożona 4 kwietnia 2006 roku na Cmentarzu Salwatorskim w Krakowie. Monika Rusin Mgr Monika Rusin jest doktorantką