Royal Recorder Concertos

Royal Recorder Concertos Music from the Court of King Frederik IV Bolette Roed Arte dei Suonatori Royal Recorder Concertos CHRISTOPH GRAUPNER Music from the Court of King Frederik IV Concerto in F major GWV 323 (1735-37) ��9:02 for recorder, strings and basso continuo BOLETTE ROED, recorder 13 Allegro��3:32 ARTE DEI SUONATORI 14 Andante pizzicato ��1:55 15 Allegro��3:35

CHRISTOPH GRAUPNER (1683-1760) ANONYMOUS (arr. Maciej Prochaska) Ouverture in F major GWV 447 (c. 1740) �� 31:03 for recorder, strings and basso continuo “The Princess’s Suite” in D minor for recorder, strings and basso continuo 14:38 From the music collection of Princess Charlotte Amalie, c. 1730 1 Ouverture: [...] – Allegro �� 7:43 2 La Speranza: Tempo giusto �� 3:09 16 Ouverture ��3:26 3 Air en Gavotte �� 5:29 17 Allemanda ��1:40 4 Menuet �� 3:26 18 Courant 1 & 2��3:52 5 Air�� 6:50 19 Saraband ��2:03 6 Plaisanterie �� 4:27 20 Vivace ��1:28 21 Folie d’Espagne ��2:10 JOHANN ADOLPH SCHEIBE (1708-1776) Concerto a quattro in B flat major �� 10:28 BONUS TRACK: Johann Christian Schickhardt (1681-1762) for recorder, strings and basso continuo 22 Più vivace�� 1:42 7 Allegro�� 3:37 from Sonata in C minor, op. 8 no. 4, for recorder and basso continuo (c. 1709) 8 Adagio�� 3:23 Download the complete sonata on dacapo-records.dk 9 Poco allegro�� 3:28 Total 75:34 JOHANN GOTTLIEB GRAUN (1703-1771) Double Concerto in C major WilG 3 (1760) �� 8:41 for recorder, violin, strings and basso continuo 10 Allegro�� 2:28 11 Adagio�� 3:43 12 Allegro�� 2:32 Dacapo is supported by the Danish Arts Council Committee for Music A Journey Back in Time by Bolette Roed

Have you ever wondered which music was played on the recorder in Copenhagen at the time when Bach reigned in Leipzig, Telemann in Hamburg, Handel in London, Vivaldi in Venice and Couperin in Paris? The Baroque era was an exciting time and it is fascinating to think about the hustle and bustle that accompanied composers and musicians on their journeys around Europe, and to imagine the events that formed the setting for the music. Common to the composers on this CD is the fact that they were either domiciled in Denmark or their music was known and played in Denmark in the first half of the eighteenth century. I hope the listener will be taken on a journey back in time – to the Denmark of the Baroque – and that a curiosity has been aroused that will lead to further research in this field. I would like to thank Arte dei Suonatori from my heart for their beautiful music- making and for sharing it with me with such generosity. Likewise I owe great thanks to Claus Johansen for sharing his in-depth knowledge of this field with me, helping find the music and put it into a historical perspective. The works on this release, besides their historical value, have also been selected for their artistic quality, and it is my hope that the listener will enjoy these notes and the works they weave together as much as we have enjoyed creating them.

BOLETTE ROED

4 5 A musical flowering by Jeppe Priess Gersbøll of a fertile musical scene in Denmark with its centre at the court and in the growing bourgeoisie of the capital, in connection with various public assemblées. The official city Many important Baroque composers found their way to Denmark from the beginning of musicians in Copenhagen worked in the growing theatrical life of the city, for example the eighteen century – thanks not least to the music-loving King Frederik IV (1671-1730), at the Grønnegade Theatre, where the music of the age was performed regularly, and who with his journeys to among other countries Italy and France raised the musical just as the situation was abroad, there was much music-making in the many coffee- ambitions of the Danish court. In his palaces, mainly Frederiksberg Palace, the King houses and salons of the city. kept a small orchestra headed in some periods by the Italian composer and violinist Bartolomeo Bernardi (1670-1732). This ensemble, known as ‘the Court Violins’, the pre- The recorder and the playwright Holberg cursor of the Royal Orchestra, was just one of several elements that profiled musical life Recorders formed a central instrumental group in Danish Baroque music, favoured by in and around Copenhagen in the time of Frederik IV. composers, and with performing musicians who created a basis for a concertante style. It was a cosmopolitan age and both in the Royal orchestral concerts and at the spectacu- From the leading composers of the Baroque comes an extensive repertoire involving lar masked balls and court banquets music from abroad was played. Music by composers the recorder; and not only original music for recorder; music written for instruments like Lully, Torelli, A. Scarlatti and Corelli was performed in a Danish context, and later like the oboe, flute or violin could also be played on the recorder with its registers. It was music by Graupner, Telemann and Scheibe. The music of the capital was also regularly customary to use the available melody instruments, just as the composers – often for enriched by touring German, French and Italian musicians and singers who stayed for short financial reasons – listed as many instruments as possible on the title pages of the sheet or extended periods in Denmark. The dominant fashion and court culture in the Denmark music, so that even more people would buy and play the music. of Absolutism was French-oriented, but the language at the court was primarily German Among the best known lovers of the recorder was no less a figure than the playwright and the kingdom could boast a rich palette of cultural currents. In terms of music history we Ludvig Holberg (1684-1754), who throughout his life was greatly preoccupied with music cannot speak of a ‘Danish Baroque style’, but more of the ‘mixed’ styles that comprised the and engaged in critical discussions of music. The Danish-Norwegian writer is said to French suite and dance music as well as the Italian style, typified by concertos and sonatas. have been highly competent as a recorder player, as well as handling the violin with skill, However, it was not only at the court that Baroque music was played in Copenhagen in and Holberg often displayed his talent at musical gatherings in Copenhagen. Towards the 1700s. At the amateur level too a rich musical scene unfolded, giving the local com- the end of his life Holberg’s close friends included the German-born composer Johann posers and those visiting from abroad a larger target group, and enthusiastic audiences Adolph Scheibe (1708-1786) – represented on this CD by a recorder concerto. Scheibe came to the musical gatherings in the best circles of the city. Occasional music was an wrote of Holberg’s great but not uncritical love of music: He demanded that music should integral part of everyday life, where wind ensembles for example accompanied banquets speak to the heart, and he totally despised harmony that only produced a great roaring noise and red-letter days, and in the military the regimental music had both entertainment but was without feeling. In other words, in musical matters too he possessed really good and practical functions. On old prints one often sees small scenes involving some kind taste and demanded that music should speak not only to his reason, but also to his emotions. of musical performance. So while the music at the court was unknown territory for the That is, Holberg was a reflective musical personality and Scheibe’s words about his ap- general population, the bourgeois musical activities were accessible to anyone whose proach to music are representative of the cultivated, well informed cultural consumer purse permitted this luxury. In general the first half of the 1700s thus bears the marks in the Denmark of the Baroque. It further seems that Holberg, probably like many 6 7 Copenhageners in the 1700s, was rather conservative and viewed new currents with both Bach and Italian opera very much lived up to its name. Having been the Kapelmeister scepticism: the older Italian Baroque music of Corelli and A. Scarlatti was his standard of of the Governor of Holstein, in 1740 he was summoned to Copenhagen, where he wrote good taste, just as Molière was for his classical theatrical activity. Euphony and balanced cantatas, for example for the inauguration of the Chapel at the new Christiansborg Cas- expression were thus typical of the Danish musical consciousness, if we are to believe tle, and attained the title of Royal Conductor under King Christian VI (1699-1746). that statements like those of Scheibe and Holberg are indicative of the taste of the age. In the reign of Christian VI – in direct contrast with the golden years of his father Fred- erik IV – intellectual life was dominated by strict Pietism and a more German orientation, The composers which benefited Scheibe’s career. Scheibe was primarily occupied with composing sacred Despite being accounted one of the leading composers in his time, Christoph music and works for the newly established Musical Society, and his criticism of Italian Graupner (1683-1760) is one of a group of Baroque composers who have in later times opera pleased Christian VI. Unfortunately for Scheibe, Christian VI was succeeded as come to stand in the shadow of among others J.S. Bach. But Graupner was in fact, after early as 1746 by Frederik V (1723-1766), and with the new sovereign the taste for Italian Telemann, a candidate for the cantorate in Leipzig; a job that instead went to the third opera and other secular music returned. Scheibe’s criticism of the Italians was supported man on the list: Bach! With roots in Saxony, Graupner was later in life an opera director by among others his friend Ludvig Holberg. But these were new times again – Scheibe in Prussia, and his oeuvre was very large: no fewer than 1400 cantatas, 86 overtures, 44 lost his position as Royal Conductor in 1748 and in 1749 moved to Sønderborg, where he concertos for almost every solo instrument, as well as 113 symphonies are known from worked both as a composer and a writer. During this period, Scheibe wrote a Holberg bi- his hand. His music was well known and much played in Denmark, where Graupner ography and translated Holberg’s writings into German. However, Scheibe did not wholly along with Telemann was among the favourite composers of the Copenhageners. The lose contact with the court – he returned to Copenhagen in 1762 and wrote among other Ouverture in F major for recorder, strings and basso continuo (GWV 447) is a soloistic things Frederik V’s funeral cantata. Scheibe’s friendship with Holberg was an important orchestral suite in the French style, where the introductory ouverture is followed by dance landmark in the composer’s life, and his extensive production – including around 150 movements and character pieces. The Concerto in F major for recorder, strings and basso flute concertos – greatly pleased the Copenhageners. The Concerto for recorder, strings continuo (GWV 323) exhibits the traditional Italian three-movement concerto form. and basso continuo in B flat major is a classic example of Scheibe’s concerto style, which was in vogue in Copenhagen towards the middle of the eighteenth century. In the Danish context Johann Adolf Scheibe (1708-1786) was a highly prominent figure at the centre of the Copenhagen musical life of the eighteenth century. Although he was Johann Gottlieb Graun (1703-1771), who should not be confused with his brother, born in Leipzig, he became an influential composer and music critic in Denmark, where the singer and composer Carl Heinrich Graun, was described by Charles Burney as one as an artist who by virtue of his thoroughly learned music hardly has his like not only here but of the greatest performers on the violin of his time, and most assuredly a composer of the also abroad. Like several other composers he began by studying law before music became first rank. Graun studied in Italy with Giuseppe Tartini; he was the violin teacher of J.S. his final career. In 1729, when Scheibe tried for a position as organist at the Nicolaikirche Bach’s son, Wilhelm Friedemann, and was engaged by the court in Berlin and later in Leipzig, where J.S. Bach now reigned, he did not gain the post and so set off on his worked as Konzertmeister at the city opera from 1740. After his death Graun was especial- travels, increasingly preoccupied with his writing activities. In the years 1737-40 Scheibe ly remembered for his instrumental music, which exhibits a transitional style between was thus the editor of the periodical Der kritische Musicus, which with its stark criticism of the Baroque and the Classical. His many concerts for solo instruments, including the 8 9 Double Concerto for recorder and violin, strings and basso continuo in C major (WilG an extensive collection of dance pieces, with the upper part written in guitar tablature 3), demonstrate the composer’s ability to write music in which both professionals and and a related bass part. Dance pieces like these were orchestral music before Fibiger, amateurs could play together. And this was why his works were also frequently on the Diesel or someone else arranged them for guitar for the benefit of the Princess. programme at musical gatherings in Copenhagen. On this CD a rearrangement of a selection of these dance movements has been created, such that they form a suite in D minor consisting of ouverture, allemanda, Johann Christian (or Jean Chrétien) Schickhardt (1682-1762) worked throughout courant I & II, saraband, vivace and finally a set of variations on the well known ‘La his career at a long succession of northern European princely courts, and today he is Folia’. An attempt has thus been made to recreate the music as it might have sounded predominantly known through his works for recorder. However, the slow 3rd movement for orchestra. The style is French-inspired, but it has not been possible to trace the from Sonata no. 4 in C minor, that closes off the CD, is from a collection of six sonatas source of all the Princess’s dance pieces – neither the bass nor the melody part of the for violin or oboe, dedicated to Frederik IV in 1709. This was incidentally the year when suite presented here have been found in other existing repertoire, and the style of com- the King, during his second stay in Venice, had a collection of violin sonatas dedicated position does not really recall that of either Fibiger or Diesel. Perhaps future research to him by Antonio Vivaldi. Schickhardt’s 3rd movement stands all alone here – a quiet will elucidate this question. afterthought following the many notes – and closes off the recording with a personal The movements of the suite have been selected and put together by Henrik Bøggild, “thank you for listening” greeting. It is a very beautiful collection of sonatas, worth keep- who has a thorough knowledge of this unique music collection. The reconstruction of ing an eye on … a story to be continued … the music was done on the basis of a 5-part score with a recorder concertante, which creates a big, warm sound in the orchestra, and comes close to the French Baroque The Princess’s Suite ideal. The collection is not dated, but can be traced back to around 1730. The orchestral It is not easy to find music from Frederik IV’s time. The Royal collection of music was arrangement presented here was made in 2013 by Maciej Prochaska. kept at Christiansborg Castle, which burned down in 1794, and Copenhagen was rav- aged by two great city fires in 1728 and 1795, followed during the Napoleonic Wars by Baroque Music in Denmark the English bombardment of the city in 1807. This made cruel inroads on the archives With this CD a small piece of Danish musical history is brought to life, with the Prin- of the kingdom – and as good as all the records of the oldest Danish Baroque music per- cess’s suite finely flanked by works by some of the most important composers of the ished. But from time to time interesting items appear with unknown music and direct Baroque age with Danish connections, offering a historical panorama from Frederik IV’s accounts of musical life at the court in Baroque Denmark. court music with Schickhardt, through Graupner’s Baroque to Graun and Scheibe in the Frederik IV’s daughter, Princess Charlotte Amalie (1706-1782), played the guitar, interface between Baroque music and dawning Classicism. Thus the listener can make and her collection of music has been preserved to this day. In the nature of things most the acquaintance of the ever growing chapter of the history of living music that we call of it consists of guitar music, written down by her teachers Johann Friedrich Fibiger ‘Baroque music in Denmark’. (c. 1680‑1738) and Nathanael Diesel (c. 1692-1745). In the collection there are among Text based on research and concept by Claus Johansen other things twelve suites for guitar, ‘Suittes sur la Guittarre de Schickard’, probably written by the earlier-mentioned Johann Christian Schickhardt. Furthermore, there is 10 11 The performers The orchestra Arte dei Suonatori was formed in Poznan´ (Poland) in 1993 by the Bolette Roed (1979) graduated from the advanced solo performance class of the Royal violin players Ewa and Aureliusz Golin´ski and has become the most recognized Polish Danish Academy of Music in Copenhagen, March 2004, and since then, her solo career ensemble on the international music scene. Their repertoire exceeds 600 compositions has brought her to festivals and concert scenes all over Europe and the US. Parallel to the representing a wide range of styles and forms of 17th and 18th century music. studies in Copenhagen, she also studied at Conservatoire National Superieur Musique Since 1998 the orchestra has initiated an extensive series of early music events which et Danse de Lyon, and she graduated as a medical doctor from the University of Copen- very quickly evolved to become “Early Music – Persona Grata”, a festival which is now the hagen. Soon after her debut, Bolette was appointed Artist-in-Residence of the Danish biggest cycle of concerts in Poland dedicated the historically informed performances. In National Radio and in 2011 she was nominated for the Nordic Council’s Music Prize. addition, Arte dei Suonatori have been co-creators and co-organisers of 5 other festivals, Furthermore she received the Grand Prize of Jacob Gade Foundation in 2003. and the ensemble has performed all over Europe. Their concerts have been broadcast by Bolette is an all-embracing musician, working not only with the classical repertoire several European radio stations including BBC, Danish Radio DR, Polish Radio PR2, and for recorder, but also with improvisation, folk and world music. Her repertoire ranges have also been recorded by Polish Television. from medieval through renaissance and baroque to contemporary music and she has From the very beginning, the orchestra has worked with many major figures of the world premiered a large number of works. As part of her innate curiosity Bolette is con- early music scene. Just to mention a few out of more than 40 soloists and conductors: stantly striving to expand the musical playground of the recorder. She works with many Martin Gester, Rachel Podger, Alexis Kossenko, Bolette Roed, Hidemi Suzuki, Eduardo different instrument combinations and styles, including innovative co-operations such López Banzo, Reinhard Goebel, Dan Laurin, Ruby Huges, Hille Perl and Roberta Inver- as with DJ’s, jazz musicians and the theatrical stages. nizzi. The Arte dei Suonatori approach and way of music-making have enjoyed great in- Bolette has toured as a soloist with Arte dei Suonatori since they first met in 2004. ternational interest and have won them many awards for CD productions: Gramophone Besides this she has appeared as soloist with Concerto Copenhagen, the Danish Award, Diapason d’Or, Luister 10, 10 de Repertoire, Gramophone Editor’s Choice, National Chamber Orchestra, the Danish National Symphony Orchestra and the Royal Gramophone CD of the Month, Classics Today, Prelude orchestral CD of the year and Danish Orchestra. In addition to this she often performs with her own ensembles, Choc du Monde de la Musique. Alpha and Gáman. www.artedeisuonatori.pl Bolette is the cofounder and co-organiser of Denmark’s largest baroque music festival, Midsommerbarok, at Frederiksberg, Copenhagen, and she is head of the Early Mu- sic Department at the Royal Danish Academy of Music, where she also teaches recorder since 2009. She appears on a number of recordings with Alpha (Dacapo), Alpha World (Gateway), Bach harpsichord concertos (Concerto Copenhagen, CPO) and A Joker’s Tale with Paradox (BIS-CD). Future recordings on Dacapo include folk music and contemporary music from the Nordic Countries with Gáman, and Danish contemporary classical music with Alpha. www.boletteroed.com 12 13 En rejse tilbage i tiden af Bolette Roed

Hvilken musik blev der mon spillet på blokfløjte i København parallelt med at Bach herskede i Leipzig, Telemann i Hamburg, Händel i London, Vivaldi i Venedig og Couperin i Paris? Barokken var en farvestrålende tid, og det er fascinerende at tænke på det liv og leben, som har ledsaget komponister og musikere på deres rejser rundt i Europa, og at forestille sig hvilke begivenheder, der har dannet rammen om musikken. Fælles for komponisterne på denne CD er, at de enten har været bosat i Danmark eller at deres musik er spillet og har været kendt i Danmark i første halvdel af 1700-tallet. Det er mit håb, at lytteren vil blive bragt med på en rejse tilbage i tiden til barokkens Danmark, og at nysgerrigheden for yderligere forskning på dette område er vakt. Jeg vil gerne takke Arte dei Suonatori af hjertet for deres utroligt smukke musik, som de så gavmildt deler med mig. Også Claus Johansen skylder jeg stor tak for at have delt sin indgående viden på dette område med mig og hjulpet med at finde musikken og sætte den i historisk perspektiv. Værkerne på denne udgivelse er ud over deres historiske værdi også udvalgt ud fra deres kunstneriske kvalitet, og det er mit håb, at lytteren vil nyde disse toner og de kunstværker, de sammenvæver, lige så meget, som vi har nydt at skabe dem.

14 15 En musikalsk blomstringstid af Jeppe Priess Gersbøll komster. Stadsmusikerne i København virkede ved byens voksende teaterliv, f.eks. i Grønnegadeteateret, hvor man jævnligt opførte tidens musik, og ligesom i udlandet Mange betydelige barokkomponister fandt vej til Danmark fra begyndelsen af 1700-tal- fandt megen musiceren sted i byens mange kaffehuse og saloner. let. Ikke mindst takket være den musikglade Frederik IV (1671-1730), der via sine rejser til bl.a. Italien og Frankrig løftede de musikalske ambitioner ved det danske hof. På Blokfløjten og Holberg sine slotte, fortrinsvis Frederiksberg Slot, holdt kongen et mindre kapel, ledet i perio- Blokfløjter har i den danske barokmusik stået som en central instrumentgruppe, yndet der af den italienske komponist og violinist Bartolomeo Bernardi (1670-1732). Dette af komponister og med udøvende musikere, der skabte basis for en koncertant stil. Fra ensemble, kendt som ‘Hofviolonerne’, forgængeren til Det kgl. Kapel, var blot et af flere barokkens førende komponister stammer et omfattende repertoire, der inddrager blok- elementer, der tegnede musiklivet i og omkring København på Frederik IV’s tid. fløjte. Ikke blot originalmusikken for blokfløjte, men også musik, skrevet for .f eks obo, Der var tale om en kosmopolitisk tid, og ved såvel de kongelige orkestres koncerter travers eller violin, kunne blokfløjten med sine registre spille. Det var kutyme at arrangere som ved de spektakulære maskarader og hoffester blev der spillet udenlandsk musik. musikken for de forhåndenværende instrumenter, ligesom komponisterne – ofte af Musik af komponister som Lully, Torelli, A. Scarlatti og Corelli forekommer i en dansk økonomiske hensyn – anførte så mange instrumenter som muligt på titelbladet, således sammenhæng, sidenhen især Graupner, Telemann og Scheibe. Hovedstaden blev des- at endnu flere ville købe og spille musikken. En række betydelige barokkomponister, de uden løbende beriget af turnerende tyske, franske og italienske musikere og sangere, der fleste af tysk oprindelse, befolkede perioden, og de berigede blokfløjtelitteraturen med i kortere eller længere tid tog ophold i Danmark. Den dominerende mode og hofkulturen vigtige værker. i enevældens Danmark var franskorienteret, mens sproget ved hoffet primært var tysk, og Blandt de kendteste danske yndere af blokfløjten var ingen ringere end Ludvig kongeriget opviste en bred palet af kulturstrømninger. Der kan i musikhistorisk forstand Holberg (1684-1754), der livet igennem var meget optaget af musik og tillige engage- ikke tales om en ‘dansk barokstil’, men mere om de ‘blandede’ stilarter, der favnede den ret i musikkritiske diskussioner. Den dansk-norske forfatter skal have været yderst franske suite- og dansemusik såvel som den italienske stil, præget af koncerter og sonater. kompetent som blokfløjtenist, ligesom han også trakterede violinen med dygtighed, og Det var dog ikke kun ved hoffet, at barokmusikken spillede i København i 1700-årene. Holberg udfoldede ofte sit talent ved musikalske sammenkomster i København. En af Også på amatørniveau udfoldede sig et rigt musikliv, der gav de lokale og tilrejsende Holbergs nære venner var den tyskfødte komponist Johann Adolph Scheibe (1708-1776) komponister en større målgruppe, og der samlede sig et ivrigt publikum ved de musi- – repræsenteret på denne CD med en blokfløjtekoncert. Scheibe skrev om Holbergs kalske sammenkomster i byens bedre kredse. Lejlighedsmusik var en integreret del store, men ikke ukritiske, kærlighed til musikken: ‘Han forlangte, at Musiken skulde gaa af dagligdagen, hvor f.eks. blæserensembler ledsagede fester og mærkedage, og ved til Hjærte, og en Harmoni, der kun fremkaldte en brusende Larm, men var uden Følelse, rin- militæret var musikken både til opvartning og praktisk brug. På gamle stik ses ofte geagtede han aldeles. Han besad altsaa ogsaa i musikalsk Henseende en virkelig god Smag og gengivet små optrin, der involverer en eller anden form for musikopførelse. Mens hof- forlangte, at Musiken skulde tale ikke blot til hans Forstand, men ogsaa til hans Følelse’. Med fets musik var lukket land for den brede befolkning, var den borgerlige musikudøvelse andre ord var Holberg en reflekterende musikpersonlighed og repræsenterer den dan- tilgængelig for enhver, hvis økonomi tillod denne luksus. Første halvdel af 1700-tallet nede og velorienterede kulturforbruger i barokkens Danmark. Endvidere tyder meget bar således præg af et frodigt musikliv i Danmark med centrum i hoffet samt blandt på, at Holberg, sikkert i lighed med en del københavnere i 1700-tallet, var ret konservativ hovedstadens voksende borgerskab i forbindelse med diverse offentlige sammen og modtog nye strømninger med skepsis: Den ældre italienske barokmusik af Corelli 16 17 og A. Scarlatti var hans standard for god smag, på samme måde som Molière var det for sen af Slotskirken på det nye Christiansborg, og opnåede titel af kongelig kapelmester hans klassiske teatervirksomhed. Velklang og et afbalanceret udtryk har således tegnet under Christian VI (1699-1746). den danske musikbevidsthed, hvis vi skal tro, at udsagn som Scheibes og Holbergs er Åndslivet under Christian VI var – i direkte kontrast til faderen Frederik IVs gyldne dækkende for tiden. år – domineret af streng pietisme og en mere tysk orientering, som kom Scheibes karriere til gode. Scheibe var primært beskæftiget med at komponere kirkelig musik Komponisterne og værker til det nyoprettede Musikalske Societet, og hans kritik af den italienske På trods af, at han i sin samtid blev regnet for en af de førende komponister, hører opera behagede Christian VI. Uheldigvis for Scheibe blev Christian VI allerede i 1746 Christoph Graupner (1683-1760) til den gruppe af barokkomponister, der i efter efterfulgt af Frederik V (1723-1766), og med den nye regent vendte smagen for italiensk tiden kom til at stå i skyggen af bl.a. J.S. Bach. Men Graupner var faktisk, efter Telemann, opera og anden verdslig musik tilbage. Scheibes kritik af italienerne blev bl.a. bakket kandidat til kantoratet i Leipzig; et job, der i stedet gik til den tredje mand på listen: Bach! op af vennen Ludvig Holberg, men den nye regent delte ikke disse meninger – Scheibe Graupner blev senere i livet operachef i Preussen, og hans produktion var meget omfatten- mistede sin stilling som kongelig kapelmester i 1748, og flyttede i 1749 til Sønderborg, de: 1400 kantater, 86 ouverturer, 44 koncerter for næsten ethvert solistisk instrument og hvor han både virkede som komponist og skribent. Han skrev i denne periode bl.a. en desuden 113 symfonier kender vi fra hans hånd. Hans musik var velkendt og meget spillet omfattende Holberg-biografi og oversatte en række af Holbergs værker til tysk. Scheibe i Danmark, hvor Graupner sammen med Telemann hørte til københavnernes yndlings mistede dog ikke helt kontakten med hoffet – han vendte i 1762 tilbage til København komponister. Ouverturen i F-dur for blokfløjte, strygere og basso continuo (GWV 447) er og skrev bl.a. sørgekantaten til Frederik V’s begravelse. Venskabet med Holberg og en orkestersuite i den franske stil, hvor den indledende ouverture følges af dansesatser og kontakten til Danmark var et vigtigt omdrejningspunkt i Scheibes liv, og hans omfat- karakterstykker. Koncerten i F-dur for blokfløjte, strygere og basso continuo (GWV 323) er tende produktion – herunder ca. 150 fløjtekoncerter – kom i høj grad københavnerne derimod et eksempel på den traditionelle italienske tresatsede koncertform. til gode. Koncerten for blokfløjte, strygere og basso continuo i B-dur er et klassisk eksempel på Scheibes koncertstil, der har været en vogue i København mod midten I en dansk sammenhæng var Johann Adolph Scheibe (1708-1776) en meget markant af 1700-tallet. skikkelse i det københavnske musikliv. Skønt født i Leipzig, blev han en indflydelsesrig komponist og musikkritiker i Danmark, hvor han som ‘En Kunstner, der formedelst sin Johann Gottlieb Graun (1703-1771), der ikke bør forveksles med sin broder, grundlærde Musik har ikke alene her, men endog også udenlandsk næppe sin lige’. Som flere sangeren og komponisten Carl Heinrich Graun, blev af Charles Burney karakteriseret komponister påbegyndte han et jurastudium, inden musikken blev hans endelige leve- som ‘en af sin tids største violinister, og ubetvivleligt en komponist af første rang’. Graun vej. Da Scheibe i 1729 forsøgte at få en organiststilling ved Nikolaikirken i Leipzig, hvor studerede i Italien hos Giuseppe Tartini; han var violinlærer for J.S. Bachs søn, Wilhelm J.S. Bach nu herskede, fik han ikke embedet og begav sig derefter på rejse, i stigende Friedemann, var ansat ved hoffet i Berlin og virkede siden som Konzertmeister ved byens grad optaget af sin forfattervirksomhed. I årene 1737-40 stod Scheibe således som udgi- opera fra 1740. Efter sin død blev Graun især fremhævet for sin instrumentalmusik, der ver af tidskriftet Der critische Musikus, der ved sin bramfri kritik af både Bach og italiensk præsenterer en overgangsstil mellem barokken og klassikken. Hans mange koncerter opera i høj grad levede op til sit navn. Efter at have været kapelmester hos statholderen for soloinstrumenter, herunder dobbeltkoncerten for blokfløjte og violin, strygere og i Holsten blev han i 1740 hentet til København, hvor han skrev kantater, bl.a. til indviel- basso continuo i C-dur (WilG 3), demonstrerer komponistens evne til at skrive musik, 18 19 hvor både professionelle og amatører kan optræde sammen. Derfor var hans værker Denne CD indeholder et re-arrangement af et udvalg af disse dansesatser, således at også hyppigt på programmet ved musikalske selskaber i København. de danner en suite i d-mol bestående af ouverture, allemanda, courant I+II, saraband, vivace og til slut en variationssats over den kendte ‘La Folia’. Dermed er musikken forsøgt Johann Christian (el. Jean Chrétien) Schickhardt (1682-1762) virkede gennem sin genskabt, sådan som den kunne have lydt for orkester. Stilen er fransk inspireret, men karriere ved en række nordeuropæiske fyrstehoffer, og er især kendt for sine mange det er endnu ikke lykkedes at spore kilden til alle prinsessens dansesatser – hverken værker for blokfløjte. Den langsomme 3. sats fra sonate nr. 4 i c-mol er imidlertid fra basstemme eller melodistemme fra denne suite er genfundet i andet eksisterende reper- en samling på 6 sonater for violin eller obo, tilegnet Frederik IV i 1709. Det var i øvrigt toire, og kompositionerne minder ikke rigtig hverken om Fibigers eller Diesels. Måske samme år, kongen på sit andet ophold i Venezia fik sig tilegnet en samling violinsonater fremtidig forskning vil kunne belyse dette spørgsmål. af Antonio Vivaldi. Schickhardts tredjesats står helt alene her – en stille eftertanke Suitens satser er udvalgt og sammensat af Henrik Bøggild, der har et indgående kend- ovenpå de mange toner – og afrunder indspilningen med en personlig “tak for at I lyt- skab til denne unikke nodesamling. Rekonstruktionen af musikken tager udgangspunkt tede” hilsen. Det er en utrolig smuk samling sonater, som det er værd at holde øje med i et 5-stemmigt orkesterpartitur med en koncerterende fløjtestemme, som skaber en … måske historien fortsætter … varm og fyldig klang i orkestret, og lægger sig tæt op ad det franske barokideal. Samlin- gen er ikke dateret, men kan spores tilbage til omkring 1730. Orkesterarrangementet Prinsessens suite præsenteret her er udført i 2013 af Maciej Prochaska. Det er ikke let at finde noder fra Frederik IVs tid. Den kongelige musiksamling befandt sig på Christiansborg Slot, der brændte i 1794, ligesom København hærgedes af to store Barokmusikken i Danmark bybrande i 1728 og 1795, og under Napoleonskrigene fulgte englændernes bombarde- Med denne CD er et lille stykke musikalsk Danmarkshistorie bragt til live, og prinses- ment af hovedstaden i 1807. Dette gik hårdt ud over kongerigets arkiver – og så godt som sens suite bliver flankeret af værker af nogle af baroktidens vigtigste komponister med alle noder til den ældste danske barokmusik er gået tabt. Men der dukker fra tid til an- forbindelse til en dansk sammenhæng i et historisk vue fra Frederik IVs hofmusik med den interessante arkivalier op med ukendte noder og fortællinger, der direkte relaterer Schickhardt, over Graupners barok til Graun og Scheibe i spændingsfeltet mellem sig til musiklivet ved hoffet i barokkens Danmark. barokmusik og gryende klassik. Således kan lytteren gennem CD’en stifte bekendskab Frederik IVs datter, prinsesse Charlotte Amalie (1706-1782), spillede guitar, og hen- med det stadigt voksende kapitel i den levende musikhistorie, vi kalder ‘barokmusikken des samling af musik er bevaret til i dag. Det meste består i sagens natur af guitarmusik, i Danmark’. nedskrevet af hendes lærere Johann Friedrich Fibiger (ca. 1680-1738) og Nathanael Die- Tekst baseret på research og idé-oplæg af Claus Johansen. sel (ca. 1692-1745). I samlingen findes bl.a. 12 suiter for guitar, ‘Suittes sur la Guittarre de Schickard’, der sandsynligvis er skrevet af den tidligere omtalte Johann Christian Schickhardt. Endvidere er der en omfattende samling af dansesatser, med overstemmen udskrevet i guitar-tabulatur samt en tilhørende basstemme. Dansesatser som disse var oprindeligt komponeret som orkestermusik, hvorefter Fibiger, Diesel eller en helt tredje har arrangeret dem for guitar til glæde for prinsessen. 20 21 De medvirkende Barokorkestret Arte dei Suonatori blev grundlagt i Poznan´ (Polen) i 1993 af violini- Bolette Roed (1979) havde sin anmelderroste debut fra solistklassen ved Det Konge- sterne Ewa og Aureliusz Golin´ski og er i dag det mest anerkendte polske ensemble på lige Danske Musikkonservatorium i 2004, og siden da har hendes karriere som solist den internationale musikscene. Orkestrets repertoire omfatter flere end 600 kompo- og kammermusiker ført hende til festivaler overalt i Europa og USA. Parallelt med sitioner fra 1700- og 1800-tallets musik, der spænder vidt i stil og form. Siden 1998 studierne ved DKDM i København er hun også uddannet fra Conservatoire National har orkestret stået for en omfattende serie af tidlig-musik begivenheder, som hurtigt Superieur Musique et Danse de Lyon, samt uddannet læge fra Københavns Universitet. udviklede sig til “Early Music – Persona Grata”, en festival som nu er den største serie Allerede året efter sin debut blev Bolette udnævnt til Årets DR-kunstner og i 2011 blev af koncerter i Polen, der tager udgangspunkt i historisk opførelsespraksis. Udover fem hun nomineret til Nordisk Råds Musikpris. Hun har endvidere vundet guld i Berlingske festivaler, som Arte dei Suonatori er medskaber og -organisator af, spiller orkestret over Tidendes Musikkonkurrence og modtog i 2003 Jacob Gade Legatets store pris. hele Europa med transmissioner på de fleste europæiske radiostationer som BBC, DR, Bolette er en sjældent alsidig musiker, som udover det klassiske repertoire også Polsk Radio og TV. Orkestret har siden sin start samarbejdet med talrige fremtrædende arbejder med improvisation, folkemusik og verdensmusik. Hendes repertoire spænder solister og dirigenter fra tidlig musik scenen, heriblandt Martin Gester, Rachel Podger, fra middelalder over renaissance og barok til helt nykomponeret musik, og hun har en Alexis Kossenko, Bolette Roed, Hidemi Suzuki, Eduardo López Banzo, Reinhard Goebel, lang række uropførelser bag sig. Som en del af sin naturlige nysgerrighed søger hun kon- Dan Laurin, Ruby Huges, Hille Perl og Roberta Invernizzi, for at nævne nogle få. Arte stant at udvide den musikalske legeplads for blokfløjten, og samarbejder med bl.a. DJ’s, dei Suonatoris tilgang til musikken har skabt stor international bevågenhed, hvilket en improvisations- og jazzmusikere. række priser vidner om. Det gælder bl.a. Gramophone Award, Diapason d’Or, Luister 10, Hun har turneret og samarbejdet som solist med Arte dei Suonatori, siden de første 10 de Repertoire, Gramophone Editor’s Choice, Gramophone CD of the Month, Classics gang mødtes i 2004, og har desuden været solist med Concerto Copenhagen, Det Konge- Today, Prelude orchestral CD of the year og Choc du Monde de la Musique. lige Kapel, DRSymfoniOrkestret og DRUnderholdningsorkestret. Udover dette giver hun www.artedeisuonatori.pl jævnligt koncerter med sine ensembler, Alpha og Gáman. Bolette er medstifter af Danmarks største barokmusikfestival, Midsommerbarok på Frederiksberg, og er faggruppeleder for Afdelingen for Tidlig Musik på Det Kongelige Danske Musikkonservatorium, hvor hun siden 2009 også har undervist i blokfløjte. Hun medvirker på en række CD’er, blandt andet Alpha (Dacapo), Alpha World (Gateway), Bach harpsichord concertos (Concerto Copenhagen, CPO) og A Joker’s Tale med Paradox (BIS-CD). Kommende udgivelser på Dacapo Records involverer Ny musik og folkemusik fra Norden med Gáman og dansk kompositionsmusik med Alpha. www.boletteroed.com

22 23 Królewskie koncerty fletowe Bolette Roed Czas muzycznego rozkwitu Jeppe Priess Gersbøll

Jaka˛ muzyke˛ grywano na flecie prostym w Kopenhadze w czasie, gdy w Lipskuz˙ył i pra- Na pocza˛tku XVIII wieku do Danii docierało wielu waz˙nych kompozytorów barokowych cował Bach, w Hamburgu Telemann, w Londynie Handel, w Wenecji Vivaldi, a w Paryz˙u – osobisćie lub za pos´rednictwem swych dzieł. Działo sie˛ tak mie˛dzy innymi za sprawa˛ Couperin? Barok był barwna˛ epoka˛. Fascynuja˛ce moz˙e byc´ mys´lenie o s´wiecie, który uwielbiaja˛cego muzyke˛ króla Fryderyka IV (1671-1730), który, zainspirowany podróz˙ami kompozytorzy i muzycy poznawali w czasie swoich europejskich podróz˙y, a takz˙e do Włoch i Francji, wykazywał ambicje, by zapewnic´ muzyce szczególne miejsce na wyobraz˙anie sobie wydarzen´ stanowia˛cych historyczne tło dla pisanej wówczas muzyki. swoim dworze. W swoich pałacach, mie˛dzy innymi w Pałacu Frederiksberg, król utrzy- Chciałabym gora˛co podzie˛kowac´ wszystkim członkom Arte dei Suonatori za ich mywał niewielki zespół muzyczny, który przez pewien czas prowadził włoski kompozytor pie˛kne muzykowanie, którym tak hojnie sie˛ ze mna˛ dzielili. Jestem takz˙e bardzo i skrzypek Bartolomeo Bernardi (1670-1732). Ten zespół, znany jako „Dworskie Skrzyp- wdzie˛czna Clausowi Johansenowi za to, z˙e pozwolił mi skorzystac´ ze swej głe˛bokiej wie- ce” („Hofviolonerne”), był protoplasta˛ pózńiejszej Kapeli Królewskiej i stanowił jeden dzy oraz pomógł w wyborze muzyki i usytuowaniu jej w perspektywie historycznej. z kilku elementów składaja˛cych sie˛ na z˙ycie muzyczne w Kopenhadze i jej najbliz˙szych Liczymy, z˙e uda sie˛ nam zabrac´ słuchaczy w podróz˙ w czasie do barokowej Danii okolicach w czasach Fryderyka IV. oraz z˙e obudzimy Pan´stwa ciekawosć´ i zache˛cimy do systematycznego poznawania tej Moz˙emy powiedziec´, z˙e był to okres kosmopolityzmu i zarówno na koncertach epoki. Wybieraja˛c utwory na płyte˛, oprócz ich wartosći historycznej, brałam pod uwage˛ orkiestry królewskiej, jak i na balach maskowych oraz innych dworskich uroczystosćiach oczywisćie ich walory artystyczne. Mam nadzieje˛, z˙e słuchacze be˛da˛ delektowac´ sie˛ tymi wykonywano muzyke˛ obcego pochodzenia. W Danii pojawiła sie˛ wie˛c twórczosć´ dz´wie˛kami, kompozycjami i ich wzajemnymi zwia˛zkami, w takim samym stopniu, jak Lully’ego, Torellego, A. Scarlattiego i Corellego, a naste˛pnie Graupnera, Telemanna my, gdy je odkrywalis´my i wykonywalis´my. i Scheibego. Z˙ycie kulturalne stolicy wzbogacali zreszta˛ niemieccy, francuscy oraz włoscy instrumentalisći i s´piewacy, którzy zatrzymywali sie˛ w Danii na krócej ba˛dz´ na dłuz˙ej. Dominuja˛ca w monarchii dun´skiej kultura i moda dworska były pochodzenia francu- skiego, ale na dworze królewskim mówiło sie˛ po niemiecku i, ogólnie rzecz ujmuja˛c, było tam miejsce dla szerokiej palety nurtów kulturalnych. Z punktu widzenia historii muzyki nie moz˙emy wie˛c mówic´ o „dun´skim stylu barokowym”, ale raczej o „miesza- ninie” stylów, która obejmowała z jednej strony francuska˛ suite˛ i francuska˛ muzyke˛ taneczna˛, a z drugiej strony, styl włoski z charakterystycznymi dla niego koncertami i sonatami instrumentalnymi. W XVIII wieku muzyke˛ barokowa˛ w Kopenhadze grano nie tylko na dworze. Z˙ycie muzyczne toczyło sie˛ równiez˙ na poziomie amatorskim, a amatorzy, zarówno dla lokalnych jak i przyjezdnych kompozytorów, stanowili waz˙na˛ grupe˛ docelowa˛ i entu- zjastyczna˛ publicznosć´, która oklaskiwała ich w czasie spotkan´ muzycznych organizowanych w kre˛gach bogatego mieszczan´stwa. Muzyka domowa była integralna˛ cze˛sćia˛ 24 25 z˙ycia codziennego, podobnie jak muzyka wykonywana przez zespoły instrumentów niał swój talent w czasie rozmaitych muzycznych spotkan´ w Kopenhadze. Pod koniec de˛tych, która towarzyszyła s´wie˛tom i innym uroczystosćiom, czy, jak w przypadku armii, z˙ycia Holberga do grona jego bliskich przyjaciół nalez˙ał urodzony w Niemczech kom- z˙aglowce, na pokładzie których orkiestry wojskowe grały przy róz˙nych okazjach. Na pozytor Johan Adolf Scheibe (1708-1786) – reprezentowany na tej płycie przez koncert starych rycinach widzimy cze˛sto scenki, w których w takiej czy innej formie pojawiaja˛ przeznaczony na flet prosty. Scheibe w ten oto sposób pisał o wielkiej, ale nie bezkrytycz- sie˛ muzycy w akcji. Podczas gdy muzyka dworska była kraina˛ nieosia˛galna˛ dla szerszej nej, miłosći Holberga do muzyki: „Twierdził, z˙e muzyka powinna trafiac´ prosto do serca, publicznosći, to co działo sie˛ w kre˛gach mieszczan´skich było doste˛pne dla kaz˙dego, i nie miał z˙adnego szacunku dla harmonii, która mogła wywołac´ pozbawiony uczuc´ zgiełk. kogo było tylko stac´ na taki luksus. Tak wie˛c pierwsza połowa XVIII wieku jest okresem Tak wie˛c z muzycznego punktu widzenia miał naprawde˛ dobry smak i wymagał, by muzyka z˙ywiołowego rozwoju z˙ycia muzycznego w Danii z centrum na dworze królewskim oraz nie tylko przemawiała do jego rozumu, ale takz˙e do jego uczuc´”. Innymi słowy, Holberg w kre˛gach rosna˛cego w siłe˛ stołecznego mieszczan´stwa w zwia˛zku z róz˙norodnymi miał sprecyzowane pogla˛dy na muzyke˛, a w jego stosunku do niej, tak jak przedstawia to okazjami i zgromadzeniami publicznymi. Muzycy miejscy aktywni byli tez˙ w coraz Scheibe, odnalezć´ moz˙emy postawe˛ charakterystyczna˛ dla typowego, wykształconego i bogatszym z˙yciu teatralnym Kopenhagi, np. w Grønnegadeteateret, gdzie wykonywano dobrze zorientowanego uczestnika z˙ycia kulturalnego w barokowej Danii. Wynika z tego najnowsza˛ muzyke˛. Podobnie jak w innych cze˛sćiach Europy, muzycy odnajdywali swoje zreszta˛, z˙e Holberg, podobnie jak wielu mieszkanćów osiemnastowiecznej Kopen miejsce równiez˙ w coraz liczniej powstaja˛cych kawiarniach i salonach. hagi, był raczej konserwatysta˛ i sceptycznie odnosił sie˛ do nowych pra˛dów. Wyznacz- nikiem dobrego smaku była dla niego starsza włoska muzyka barokowa Corellego i Flet prosty i Holberg A. Scarlattiego, w analogiczny sposób, jak Molière był dla niego punktem odniesienia W dun´skiej muzyce barokowej flety proste stanowiły podstawowa˛ grupe˛ instrumentalna˛, w przypadku twórczosći teatralnej. Jes´li mielibys´my uznac´ pogla˛dy Scheibego i Holberga lubiana˛ przez kompozytorów i posiadaja˛ca˛ juz˙ spore grono wykonawców, którzy tworzyli za typowe dla ich epoki, to pie˛kne brzmienie i zrównowaz˙ona ekspresja byłyby wyrazem baze˛ dla rozwoju stylu koncertuja˛cego. Czołowi kompozytorzy epoki baroku pozostawili dun´skiej s´wiadomosći muzycznej. bogaty repertuar, który uwzgle˛dniał flet prosty. Była to nie tylko oryginalna muzyka na flet prosty, ale takz˙e muzyka pisana, na przykład, na obój, flet traverso czy skrzypce, któ- Kompozytorzy ra miesćiła sie˛ w skali fletu prostego. Do muzykowania wykorzystywano te instrumenty Chociaz˙ za z˙ycia uchodził za jednego z czołowych kompozytorów, Christoph Graup- melodyczne, które akurat były pod re˛ka˛, wie˛c kompozytorzy – równiez˙ z powodów eko- ner (1683-1730) nalez˙y do grupy tych twórców barokowych, którzy znalez´li sie˛ w cieniu nomicznych, licza˛c na wie˛ksze zainteresowanie i jeszcze lepsza˛ sprzedaz˙ – umieszczali mie˛dzy innymi J.S. Bacha. Tymczasem Graupner, zaraz po Telemannie, był kandydatem na stronach tytułowych swoich dzieł nazwy tak wielu instrumentów, jak to tylko było na stanowisko kantora w Lipsku, które ostatecznie otrzymał dopiero trzeci na lisćie moz˙liwe. Cały szereg znanych kompozytorów, w wie˛kszosći pochodzenia niemieckiego, Bach! Z pochodzenia Saksonćzyk, wie˛kszosć´ zawodowego z˙ycia spe˛dził jako szef teatru działało własńie w tym okresie i wzbogaciło literature˛ fletowa˛ o ciekawe i waz˙ne dzieła. operowego w Prusach. Jego twórczosć´ była róz˙norodna i bogata. Znamy nie mniej niz˙ Pos´ród najbardziej znanych dun´skich wielbicieli fletu prostego był nie kto inny jak 1400 kantat, 86 uwertur, 44 koncerty na róz˙ne instrumenty solowe oraz 113 symfonii, Ludvig Holberg (1684-1754), którego z˙ycie wypełnione było nie tylko sama˛ muzyka˛, które wyszły spod re˛ki Graupnera. Jego muzyka była dobrze znana i cze˛sto wykony- ale takz˙e udziałem w dyskusjach krytyczno muzycznych. Dun´sko-norweski pisarz był wana w Danii, gdzie z Telemannem nalez˙eli do najpopularniejszych kompozytorów. w najwyz˙szym stopniu kompetentnym flecista˛, podobnie zreszta˛ jak skrzypkiem, i ujaw- Uwertura F-dur na flet prosty, smyczki i basso continuo (GWV 447) jest suita˛ orkiestro- 26 27 wa˛ w stylu francuskim z wyodre˛bniona˛ partia˛ solowa˛, w której po wste˛pnej uwerturze napisał, mie˛dzy innymi, wyczerpuja˛ca˛ biografie˛ Holberga i przełoz˙ył szereg jego dzieł na naste˛puje seria cze˛sći tanecznych i fragmentów charakterystycznych. Koncert F-dur na niemiecki. Scheibe nie zerwał jednak zupełnie kontaktów z dworem i napisał mie˛dzy in- flet prosty, smyczki i basso continuo (GWV 323) utrzymany jest w tradycyjnej włoskiej nymi muzyke˛ z˙ałobna˛ na uroczystosći pogrzebowe Fryderyka V, a w konću, w roku 1762, trzycze˛sćiowej formie koncertowej. powrócił do Kopenhagi. Przyjazń´ z Holbergiem i zwia˛zki z Dania˛ były waz˙nym punktem zwrotnym w z˙yciu Scheibego, a jego twórczosć´ – w tym około 150 koncertów fletowych Johann Adolph Scheibe (1708-1786) był niezwykle waz˙na˛ postacia˛ kopenhaskiego – była wysoko ceniona przez mieszkanćów Kopenhagi. Koncert na flet prosty, smyczki z˙ycia muzycznego w połowie XVIII wieku. Chociaz˙ urodził sie˛ w Lipsku, stał sie˛ wpływo- i basso continuo B-dur jest klasycznym przykładem koncertuja˛cego stylu Scheibego, wym kompozytorem i krytykiem muzycznym w Danii jako „artysta, z powodu swej muzyki który był modny w Kopenhadze w połowie XVIII wieku. wyja˛tkowy nie tylko tutaj, ale nie maja˛cy wielu równych sobie w s´wiecie”. Jak wielu innych kompozytorów zaczynał od studiów prawniczych, jednak to muzyka stała sie˛ ostatecznie Johann Gottlieb Graun (1703-1771), którego nie nalez˙y mylic´ z bratem, s´piewakiem jego przeznaczeniem. Scheibe ubiegał sie˛ o stanowisko organisty w kosćiele s´w. Mikołaja i kompozytorem, Carlem Heinrichem Graunem, został przedstawiony przez Charlesa w Lipsku w roku 1729, a wie˛c w czasach, gdy mieszkał tam i pracował J.S. Bach. Poniewaz˙ Burneya jako „jeden z najwie˛kszych skrzypków swoich czasów, i bez wa˛tpienia kompozytor nie został zatrudniony, wyruszył w podróz˙ w coraz wie˛kszym stopniu pos´wie˛caja˛c sie˛ pierwszej klasy”. Graun studiował we Włoszech u Giuseppe Tartiniego, był nauczycielem twórczosći pisarskiej. W latach 1737-1740 Scheibe był wydawca˛ pisma muzycznego skrzypiec Wilhelma Friedemanna Bacha, został zatrudniony na dworze w Berlinie, a od Der critische Musikus, które zasłuz˙yło na swoja˛ nazwe˛ pozbawiona˛ złos´liwosći krytyka˛ roku 1740 działał jako Konzertmeister w operze miejskiej. Po s´mierci, Graun był ceniony zarówno Bacha jak i opery włoskiej. Spe˛dziwszy pewien czas jako kapelmistrz na dworze szczególnie za muzyke˛ instrumentalna˛, która utrzymana jest w stylu przejsćiowym holsztyn´skim, w roku 1740 przeniósł sie˛ do Kopenhagi, gdzie pisał kantaty, mie˛dzy inny- mie˛dzy barokiem a klasycyzmem. Wiele jego koncertów na instrumenty solowe, w tym mi na okolicznosć´ pos´wie˛cenia kosćioła w nowo wybudowanym pałacu Christiansborg, koncert podwójny na flet prosty, skrzypce, smyczki i basso continuo C-dur (WilG 3), uka- i w konću z ra˛k króla Krystiana VI (1699-1746) otrzymał tytuł królewskiego kapelmistrza. zuje talent kompozytora do pisania muzyki, która moz˙e byc´ wykonywana zarówno przez Z˙ycie umysłowe pod rza˛dami Krystiana VI – w przeciwien´stwie do złotego wieku profesjonalistów jak i amatorów. Własńie z tego powodu jego dzieła znajdowały sie˛ tak rza˛dów jego ojca, Fryderyka IV – było zdominowane przez radykalny pietyzm i zoriento- cze˛sto w programach spotkan´ muzycznych organizowanych w Kopenhadze. wane na kulture˛ niemiecka˛, co słuz˙yło karierze Scheibego. Scheibe zajmował sie˛ przede wszystkim muzyka˛ kosćielna˛ i praca˛ dla nowo załoz˙onego Towarzystwa Muzycznego Johann Christian (albo Jean Chrétien) Schickhardt (1682-1762) pracował w czasie (Musikalske Societet), a jego krytyka opery włoskiej wyja˛tkowo przypadła do gustu Krystia- swojej kariery na wielu północnoeuropejskich dworach ksia˛z˙e˛cych i jest szczególnie nowi VI. Na nieszcze˛sćie dla Scheibego juz˙ w roku 1746 Krystiana VI zasta˛pił Fryderyk znany z licznych dzieł przeznaczonych na flet prosty. Wolna, trzecia, czesć´ z sonaty nr V (1723-1766) i wraz z nowym regentem powróciła moda na opere˛ włoska˛ i inne formy 4 c-moll, która zamyka płyte˛ pochodzi ze zbioru 6 sonat na skrzypce lub obój wydane- muzyki s´wieckiej. Krytyke˛ Włochów propagowana˛ przez Scheibego poparł jeszcze jego go w roku 1709 i zadedykowanego własńie Fryderykowi IV. Był to ten sam rok, kiedy przyjaciel Ludvig Holberg, ale nowy regent nie podzielił jego pogla˛dów i w roku 1748 w czasie pobytu w Wenecji, król otrzymał dedykowany sobie zbiór sonat skrzypcowych Scheibe stracił stanowisko królewskiego kapelmistrza. W roku 1749 zdecydował sie˛ na od Antonio Vivaldiego. Ta wyrwana nieco z kontekstu trzecia cze˛sć´ sonaty – moment na wyjazd do Sønderborg, gdzie pracował jako kompozytor i pisarz. W tym okresie Scheibe spokojna˛ refleksje˛ po tak wielkiej porcji fletowych dz´wie˛ków – jest tez˙ podzie˛kowaniem, 28 29 z˙e zechcielisćie Pan´stwo tej płyty posłuchac´. Cały niezwykle pie˛kny zbiór sonat, do które- moz˙e dalsze badania rzuca˛ s´wiatło na to zagadnienie. Cze˛sći suity zostały wybrane i go nalez˙y wart jest uwagi… ale to juz˙ historia do opowiedzenia przy innej okazji. zestawione ze soba˛ przez Henrika Bøggilda, który dysponuje głe˛boka˛ wiedza˛ na temat tego unikalnego zbioru nutowego. Punktem wyjsćia dla rekonstrukcji jest pie˛ciogłosowa Suita ksie˛z˙niczki partytura orkiestrowa z koncertuja˛cym głosem fletowym, co daje ciepły oraz silny dz´wie˛k Nie jest łatwo odnalezć´ nuty z czasów Fryderyka IV. Królewskie zbiory muzyczne orkiestrowy, który odpowiada francuskim ideałom barokowym. Na potrzeby tego nagra- znajdowały sie˛ w Zamku Christiansborg, który spłona˛ł w roku 1794, a sama Kopenhaga nia rekonstrukcji wszystkich cze˛sći suity dokonał Maciej Prochaska. ucierpiała w dwóch wielkich poz˙arach w latach 1728 i w 1795, a takz˙e w czasie wojen napoleon´skich, gdy Anglicy zbombardowali stolice˛ w roku 1807. Przyczyniło sie˛ to do Muzyka barokowa w Danii zniszczenia królewskich archiwów. Stracone zostały niemal wszystkie nuty z najstar- Nasza˛ płyta˛ przywracamy do z˙ycia mały fragment muzycznej historii Danii. Suite˛ sza˛ dun´ska˛ muzyka˛ barokowa˛. Jednak od czasu do czasu pojawiaja˛ sie˛ interesuja˛ce ksie˛z˙niczki obramowuja˛ dzieła kilku spos´ród najwaz˙niejszych kompozytorów baroku archiwalia zawieraja˛ce nieznane materiały nutowe, a takz˙e dokumenty i przekazy, które zwia˛zanych z Dania˛, daja˛c nam historyczny obraz od muzyki dworskiej z czasów Frydery- odnosza˛ sie˛ bezpos´rednio do z˙ycia muzycznego na dworze dun´skim w epoce baroku. ka IV (Schickardt), poprzez barok (Graupner), az˙ po przełom mie˛dzy muzyka˛ barokowa˛ Córka Fryderyka IV, ksie˛z˙niczka Szarlota Amalia (1706-1782) grała na gitarze, a jej a rodza˛cym sie˛ klasycyzmem (Graun, Scheibe). W ten sposób słuchacze płyty moga˛ kolekcja muzyczna zachowała sie˛ do dzisiaj. W wie˛kszosći, co zrozumiałe, składa sie˛ zapoznac´ sie˛ z coraz obszerniejszym rozdziałem w z˙ywej historii muzyki, który moz˙emy z muzyki gitarowej, zapisanej przez jej nauczycieli: Johanna Friedricha Fibigera (ok. zatytułowac´ „muzyka barokowa w Danii”. 1680-1782) i Nathanaela Diesla (ok. 1692-1745). W zbiorze znajduje sie˛, mie˛dzy innymi, Tekst oparty na pomys´le i badaniach Clausa Johansena. 12 suit na gitare˛ „Suittes sur la Guittarre de Schickard”, które najprawdopodobniej zostały napisane na podstawie wczesńiejszych dzieł Johanna Christiana Schickhardta. W kolek- cji znajduje sie˛ ponadto bogaty zbiór fragmentów tanecznych z wyz˙szymi głosami zapisa- nymi w formie tabulatury gitarowej i z nalez˙a˛cym do nich głosem basowym. Fragmenty taneczne oryginalnie były najprawdopodobniej muzyka˛ orkiestrowa˛, która została, ku uciesze ksie˛z˙niczki, zaaranz˙owana na gitare˛ przez Fibigera, Diesla lub kogos´ innego. Na płycie zarejestrowane zostały rearanz˙acje wybranych fragmentów tanecznych, które ułoz˙one zostały naste˛pnie w forme˛ suity, w tym wypadku w tonacji d-moll o naste˛puja˛cym układzie cze˛sći: uwertura, allemand, courant I i II, saraband, vivace oraz na koniec wariacje na temat „La Follia”. Muzyce nadalis´my taki kształt, jaki mogła miec´, gdyby wykonywana była przez orkiestre˛. Styl inspirowany jest muzyka˛ francuska˛, ale nie udało sie˛ niestety wskazac´ z˙adnych konkretnych z´ródeł muzyki tanecznej nalez˙a˛cej do ksie˛z˙niczki – w znanym repertuarze nie odnaleziono s´ladu ani głosu basowego ani głosów melodycznych. Partytury nie przypominaja˛ tez˙ kompozycji Fibigera i Diesla. Byc´ 30 31 Wykonawcy Arte dei Suonatori została utworzona w 1993 roku w Poznaniu przez skrzypków Ewe˛ Bolette Roed (1979) debiutowała w 2004 roku solowym wyste˛pem w Królewskiej i Aureliusza Golin´skich i jest na mie˛dzynarodowej scenie muzycznej najlepiej rozpo- Akademii Muzycznej w Kopenhadze, co zapocza˛tkowało jej muzyczna˛ kariere˛ z licznymi znawalna˛ polska˛ orkiestra˛ barokowa˛. W zbiorze ponad 600 wykonanych przez Arte dei koncertami w Europie i Stanach Zjednoczonych. Równolegle podje˛ła studia w Superiuer Suonatori kompozycji znajdziemy rozległa˛ reprezentacje˛ stylów, form i nazwisk kompo- Musique et Dance w Lionie i jednoczesńie zdobyła tytuł doktora medycyny na Uniwersy- zytorów XVII i XVIII wieku. O sprawnosći z jaka˛ muzycy Arte dei Suonatori poruszaja˛ sie˛ tecie w Kopenhadze. w tej przebogatej stylistyce zas´wiadczaja˛ najwyz˙sze noty krytyków oceniaja˛cych dokona- W roku 2005 Bolette została „Artysta˛ Roku” Radia Dun´skiego, a w roku 2011 została nia fonograficzne orkiestry: Barokowa płyta roku 2003 pisma Gramophone, Diapason nominowana do Nordic Council Music Prize. d’Or, Choc du Monde de la Musique, Luister 10, 10 de Repertoire, Gramophone Editor’s Wspólnie z trio Alpha, którego jest członkinia˛ i współzałoz˙ycielka˛, była nominowana Choice, Gramophone CD of the Month, Classics Today, płyta roku 2010 czasopisma do Nordic Council Music Prize w 2009 roku. Wczesńiej, w 2006 roku, Trio było laureatem Prelude w kategorii orkiestra. Danish State Radio’s Chamber Music Competition oraz finalista˛ Concert Artist Guild W 1998 roku orkiestra zainicjowała serie˛ koncertów, która przyje˛ła forme˛ festiwa- Competition (2008) i Terem Crossover Competition (2010). lu „Muzyka Dawna – Persona Grata“. Festiwal ten obja˛ł swym zasie˛giem niemal cała˛ Repertuar Bolette obejmuje nie tylko muzyke˛ klasyczna˛ od s´redniowiecza do Polske˛ i jest dzis´ najwie˛kszym cyklem koncertowym pos´wie˛conym muzyce barokowej współczesnosći, ale takz˙e muzyke˛ jazzowa˛ i improwizowana˛. Artystka porusza sie˛ i przedklasycznej wykonywanej zgodnie z najnowszymi s´wiatowymi tendencjami pomie˛dzy róz˙nymi estetykami i stylami, współpracuja˛c zarówno z DJ-ami, jak i pianista- interpretacyjnymi. Prócz szesćiu polskich festiwali, których orkiestra była animatorem, mi jazzowymi. Arte dei Suonatori ma na koncie wyste˛py w niemal całej Europie, liczne nagrania dla Jako solistka współpracuje z Arte dei Suonatori, Concerto Copenhagen, Danish wielu rozgłosńi radiowych, m.in. BBC, Radio Dun´skie DR, Program 2 PR, Radio SWR, Chamber Orchestra, Danish Radio Symphony Orchestra oraz Royal Danish Orchestra. a takz˙e rejestracje telewizyjne dla polskich stacji TVP3, TVP Kultura, TVP1. Orkiestra Wzie˛ła udział w nagraniach płytowych z zespołami: Alpha (Dacapo, Gateway), Concer- od pocza˛tku swej działalnosći współpracuje z wieloma najwaz˙niejszymi postaciami to Copenhagen (CPO) i Paradox (BIS). s´wiatowej sceny muzyki barokowej. Z ogólnej liczby ponad 40 solistów i dyrygentów war- Od 2012 kieruje Wydziałem Muzyki Dawnej w Królewskiej Akademii Muzycznej to przytoczyc´ nazwiska: Martin Gester, Rachel Podger, Alexis Kossenko, Bolette Roed, w Kopenhadze, gdzie od 2009 roku uczy gry na flecie prostym. Hidemi Suzuki, Eduardo López Banzo, Reinhard Goebel, Dan Laurin, Ruby Huges, Hille Bolette jest jednym z najbardziej aktywnych dun´skich artystów na polskiej scenie Perl, Roberta Invernizzi. muzycznej. Koncertuje regularnie z Arte dei Suonatori od ich pierwszego spotkania www.artedeisuonatori.pl w 2004 roku. Jest cze˛stym gosćiem festiwali Muzyka w Raju, Poznan´ Baroque oraz Mazo- via Goes Baroque prezentuja˛c polskiej publicznosći całe spektrum swojego szerokiego repertuaru. www.boletteroed.com

32 33 ARTE DEI SUONATORI & Bolette Roed d Violin: Aureliusz Golin´ski, Martyna Pastuszka, Ewa Golin´ska * Anna Nowak-Pokrzywin´ska, Małgorzata Malke, Adam Pastuszka Recorded in the Mirror Chamber of the Castle Museum in Pszczyna, Poland, on 13-16 March 2013 Viola: Dymitr Olszewski Recording producer, sound engineer and mastering: Preben Iwan Cello: Tomasz Pokrzywin´ski Recorded in the DXD audio format (Digital eXtreme Definition), 352.8 kHz / 32bit. Main array: Double bass: Stanisław Smołka 3x DPA 4006TL & 2x 4011TL microphones for surround channels. DAD AX24 converters/preamps, Harpsichord: Joanna Bos´lak-Górniok Pyramix DAW system with Tango Controller. Monitored on B&W 802 Diamond speakers Lute: Dohyo Sol www.timbremusic.dk & © 2013 Dacapo Records, Copenhagen * viola 16 - 21 Liner notes: Jeppe Priess Gersbøll Historical research: Claus Johansen English translation: James Manley Polish translation: Cezary Zych Proofreader: Svend Ravnkilde Graphic design: Denise Burt, www.elevator-design.dk Photo p. 5: © Clio Rigaud Photo pp. 15, 34: © Maciej Mulawa Dacapo Records acknowledge, with gratitude, the financial support of Solistforeningen af 1921, Augustinus Fonden and Zamek Pszczyna This CD has been recorded in cooperation with Zamek Pszczyna, Poland Warm thanks to Gunna, Karsten and Casper. Period instruments, A=415 Hz Bolette Roed plays instruments by Frederick G. Morgan. Alto recorder in f’, alto recorder in g’ and voice flute in d’ after Peter Bressan Video trailer for this release available on youtube.com/dacaporecords

6.220630

Dacapo Records, Denmark’s national record label, was founded in 1986 with the purpose of releasing the best of Danish music past and present. The majority of our recordings are world premieres, and we are dedicated to producing music of the highest international standards. 34