Anima Eterna Brugge Olv
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
muziek Anima Eterna Brugge olv. Jos van Immerseel za 21 okt 2017 / Grote podia / Blauwe zaal 20 uur / pauze ± 20.50 uur / einde ± 22 uur inleiding 19.15 uur / Magda De Meester in gesprek met luitist Wim Maeseele / Blauwe foyer 2017-2018 Monteverdi Jongerenopera Muziektheater Transparant za 26 & zo 27 aug 2017 Ensemble Oltremontano, Collegium Cartusianum & Kölner Kammerchor olv. Peter Neumann za 7 okt 2017 Anima Eterna Brugge olv. Jos van Immerseel klavecimbel & orgel za 21 okt 2017 Collegium Vocale Gent olv. Philippe Herreweghe zo 22 okt 2017 Ricercar Consort olv. Philippe Pierlot wo 28 feb 2018 tekst programmaboekje Tino Haenen coördinatie programmaboekje deSingel Anima Eterna Brugge vertalingen gezongen teksten Jo Libbrecht boventiteling Capiche surtitling D/2017/5.497/86 Jos van Immerseel muzikale leiding, klavecimbel & orgel Christoph & Julian Prégardien tenor Marianne Beate Kielland mezzosopraan Claudio Monteverdi (1567-1643) Il Combattimento di Tancredi e Clorinda 21’ (uit Achtste Madrigalenboek) Tempro la Cetra 9’ (uit Zevende Madrigalenboek) Lamento d’Arianna 17’ pauze Selectie uit ‘Il Ritorno d’Ulisse in Patria’: 22’ Dormo ancora o son desto? Cara e lieta gioventÙ Lieto cammino O padre sospirato - O figlio desiato Interrotte Speranze 4’ (uit Zevende Madrigalenboek) Selectie uit ‘L’Orfeo’: Possente spirto 11’ Perché a lo sdegno - Saliam cantando al cielo 7’ Gelieve uw GSM uit te schakelen De inleidingen kan u achteraf beluisteren via Reageer en win www.desingel.be Op www.desingel.be kan u uw visie, opinie, commentaar, Selecteer hiervoor voorstelling / concert / appreciatie, … betreffende het programma van deSingel tentoonstelling van uw keuze. met andere toeschouwers delen. Selecteer hiervoor voorstelling / concert / tentoonstelling van uw keuze. Grand café deSingel drankjes / hapjes / snacks Neemt u deel aan dit forum, dan maakt u meteen kans uitgebreid tafelen / open alle dagen: 9-24 uur om tickets te winnen. informatie en reserveren: +32 (0)3 237 71 00 of www.grandcafedesingel.be Concertvleugels Met bijzondere dank aan Ortwin Moreau voor het stemmen en het onderhoud van de Cd-verkoop Bij onze concerten worden occasioneel concertvleugels van deSingel cd’s te koop aangeboden door Moreau Pianoservice / Kapucinessenstraat 32 / 2000 La Boite à Musique / Coudenberg 74 / Brussel / +32 Antwerpen / +32 (0)486 83 63 98 (0)2 513 09 65 / www.classicalmusic.be www.moreau-pianoservice.be twintig jaar oudere en conservatieve, voormalige leraar van Eerst de tekst Monteverdi, Giovanni Maria Artusi. Artusi had in een lijvig boek de moderne madrigaalkunst van Monteverdi aange- Hij geldt als de componist van de eerste opera, maar dat vallen en als fout gecomponeerd bestempeld. klopt niet helemaal. Ene Jacopo Peri (1561-1633) schreef met ‘L´Euridice, favola drammatica’, de eerste in zijn geheel De Monteverdi’s bedoelen met ‘vecchia musica’ de bewaard gebleven opera. Het werk werd in 1600 in Firenze contrapuntische vocale polyfonie uit de voorgaande in het Palazzo Pitti boven de doopvont gehouden. eeuwen, waarbij de muziek uit het harmonisch weefsel Toch is Claudio Monteverdi (1567-1643) degene die met ontstaat en waarbij de inhoud van de tekst ondergeschikt ‘L’Orfeo’ (1607), ‘Il Ritorno d‘Ullise in Patria’ (1640) en is aan de muziek. Volgens de regels van de ‘prima prattica’ ‘L’Incoronazione di Poppea’ (1642) de standaard zette voor moet de ‘oratio’ (de tekst) de dienaar zijn van de harmonie wat tot op heden een opera moet zijn. (‘serva del armonia’). In de ‘seconda prattica’ is het precies omgekeerd , hier is de ‘oratio’ de baas boven de muziek Er was trouwens nog een vierde opera, ‘Arianna’ uit 1608, (‘padrona del armonia’). De tekst moet emoties opwekken maar daarvan is enkel het ‘Lamento d’Arianna’ overge- die bij het spreken of zingen van de tekst de melodische bleven. Bij de première van de opera aan het hof van beweging bepalen. Deze door de taal opgewekte en Mantua zou naar verluidt Arianna’s klaagzang de toe- gevoelsrijke melodie is het die zijn invloed op het hele schouwers tot tranen toe hebben weten te roeren. Het muzikale gebeuren heeft. Dat heeft uiteraard repercussies werk werd afzonderlijk, verscheidene keren herdrukt en op de hele zeggingskracht van de muziek: met de klemtoon zorgde voor een ware golf aan lamentaties in heel Europa. op het woord staan thans de mens met zijn gevoelens en Ze werd tot vast onderdeel van elke zichzelf respecterende zijn zielenroerselen in het brandpunt van het gebeuren. opera, door de eeuwen heen. Denk maar aan Purcells Dido, Verdi’s Violetta (‘La Traviata’) tot en met de naamloze Alle werken op het programma zijn gecomponeerd volgens vrouw uit Schönbergs monodrama ‘Erwartung’, om slechts de ‘seconda prattica’. Zo ook de mini-opera ‘Il Combat- enkele voorbeelden te noemen. timento di Tancredi e Clorinda’. Het verhaal is flinterdun, maar vol dramatiek en hoogoplopende emoties en vertelt Monteverdi zelf noemde het lamento “La più essential de noodlottige strijd tussen Tancredi en Clorinda. Hij is een parte dell’ opera”, waarin op een voor die tijd zeer directe kruisvaarder en zij een Ottomaanse krijgster. De tekst komt manier de smart en pijn van het hoofdpersonage vertolkt uit Torquato Tasso’s epos ‘La Gerusalemme liberata’ (1581). worden. Arianna (Ariadne) treurt om haar geliefde, Tancredi en Clorinda zijn geliefden maar zoals wel vaker in Theseus, die de Minotaurus had gedood en met haar hulp een opera herkennen ze elkaar niet; beiden zijn immers uit diens labyrint had weten te ontsnappen. Tegen zijn geharnast. Ze gaan een gevecht aan op leven en dood. beloftes in, liet hij haar alleen achter op het eiland Naxos Wanneer Clorinda dodelijk getroffen neervalt en aan en zette zijn zeilen op weg naar zijn thuisstad Athene. (Het Tancredi vraagt haar vooralsnog te dopen, komen ze achter hele verhaal staat in het Achtste Boek van de ‘Metamor- de tragische waarheid. ‘Combattimento’ is het langste werk fosen’ van Ovidius). Zelden werden verlatenheid, liefdesver- uit Monteverdi’s Achtste Madrigalenboek, de ‘Madrigali driet en doodsdrift zo schrijnend in woord en muziek guerrieri et amorosi’ (1638). De première vond plaats verwoord. tijdens het Venetiaans carnaval van 1624. We kennen ook Geheel in overeenkomst met de regels van de ‘seconda de scenische manier waarop die uitvoering van de opera prattica’ of zoals ze ook wel eens wordt genoemd, de plaatsvond: Clorinda komt te voet en geharnast op, gevolgd ‘musica moderna’. Dit in tegenstelling tot de ‘prima prattica’ door Tancredi op een soort namaak-paard. Anders dan in of ‘vecchia musica’ (oude muziek). De twee begrippen een ‘echte’ opera, hebben niet de beide agerende perso- werden door Monteverdi en zijn broer in het voorwoord tot nages de belangrijkste rol. Die is voor de ‘testo’ of verteller, zijn Vijfde Madrigalenboek (1607) voor het eerst gebruikt. hij neemt niet deel aan de handeling, maar hij verhaalt ze, Dit voorwoord was in feite een verdediging tegen de observeert en levert commentaar. Hij is de stem van de 6 7 dichter en componist, die als het ware de steekwoorden ze slechts iets meer dan tien minuten. levert voor de handeling. De strijd tussen beide ridders, de ‘Lieto cammino’ (Vrolijke weg) is het begin van het tweede galopperende paarden, het gekletter van de zwaarden en bedrijf. Na een korte instrumentale inleiding verschijnen schilden, de verbetenheid en de stromen bloed van de Odysseus’ zoon, Telemachus en Athene op een wolkenwa- strijders worden niet alleen opgeroepen door de stem van gen. De muziek is licht en luchtig en verbeeldt het geloof de verteller maar ook door de vele effecten in de strijkers. van de jeugd in de toekomst. ‘O padre sospirato - O figlio Monteverdi schrijft in zijn voorwoord dat hij in dit werk voor desiato’ (Oh, lang verwachte vader - O geliefde zoon) het eerst de ‘stile concitato’ heeft toegepast. Met de ‘stile schildert de langverwachte ontmoeting tussen vader en concitato’ of ‘gevoelsgeladen’ stijl wil de componist zoon. De scène begint met een speciaal effect dat, volgens uitdrukking geven aan de hevigste van de drie fundamente- de regieaanwijzing, een lichtstraal uitbeeldt die de aarde in le gevoelens, de woede (ira) tegenover de matiging tweeën splijt en waarin Odysseus verdwijnt. Dan - coup de (temperanza) en ootmoed (umilita). Daar is hij met theâtre - splijt de aarde voor een tweede keer en Odysseus ‘Combattimento’ alvast glansrijk in geslaagd: met in feite verschijnt. Met die voor Monteverdi zo typische magie geringe middelen weet hij de luisteraar mee te nemen op waarbij de ene stem vibreert met de andere, de stemmen een roetsjbaan van emoties. Niet op z’n minst bij de naar elkaar klimmend en dalend omarmen, worden we deelge- de keel grijpende dood van Clorinda. noot van de vreugde en het geluk bij de hereniging van vader en zoon. Zowel ‘Tempro la Cetra’ - het openingsdeel of proloog van het Zevende Madrigaalboek (1619), een compositie Uit de favalo in musica, ‘L’Orfeo’, tenslotte, horen we twee voor tenor solo - als ‘Interrotte Speranze’ - een duizeling- sleutelmomenten. In de aria ‘Possente spirto’ (Machtige wekkend spel met toonhoogtes voor twee elkaar omstren- geest), weet het titelpersonage met zijn verlokkende zang gelende mannenstemmen - zijn quasi standaardvoorbeel- Charon te vermurwen hem de Styx te laten oversteken. Met den voor de virtuositeit zonder gekunsteldheid, die zo uiterst sobere middelen en een ingenieus samenspel eigen is aan Monteverdi. tussen de stem en de instrumenten evoceert Monteverdi de betovering en doeltreffendheid van Orfeo’s zang. Het dramma in musica, ‘Il