Ksiądz Edward GRAMLEWICZ / Father Edward GRAMLEWICZ

„Biała Księga” (martyrologium duchowieństwa - Polska - XX w.) / „White Book” (martyrology of the clergy — Poland — XX century) ks. / Fr Edward GRAMLEWICZ - biografia/biography

II.2017

SPIS TREŚCI / CONTENTS BIOGRAFIA WG LESZKA WILCZYŃSKIEGO / BIOGRAPHY BY MR. LESZEK WILCZYŃSKI ...... 1 PRZYCZYNEK BIOGRAFICZNY / BIOGRAPHICAL DETAILS – DAMIAN SZYMCZAK ...... 2 PRZYCZYNEK BIOGRAFICZNY – BOGUSŁAW OWCZAREK, GLIWICE / BIOGRAPHICAL DETAILS – BOGUSLAUS OWCZAREK, GLIWICE ...... 3 POSŁUGA – PAMIĄTKOWE ZDJĘCIA/ MINISTRY – COMMEMORATIVE PHOTOS ...... 4 INNE/ OTHERS ...... 9

BIOGRAFIA WG LESZKA WILCZYŃSKIEGO / BIOGRAPHY BY MR. LESZEK WILCZYŃSKI

Leszek Wilczyński (Poznań), „Martyrologia duchowieństwa polskiego Leszek Wilczyński (Poznań), „Wolsztyn region Polish clergy martyro- ziemi wolsztyńskiej”, w „Poznańskie Zeszyty Humanistyczne VII”, logy”, in „Poznań Historical Humanities Scripts VII”, Adam Czabański pod redakcją naukową Adama Czabańskiego, Poznań 2006 scientific editor, Poznań 2006 Ks. Edward Gramlewicz urodzony 26.IX.1878 r. Fr Edward Gramlewicz born on 26.IX.1878 in Żer- w Żerkowie, był synem nauczyciela Piotra i Anto- ków was the son of Peter, the teacher, and Antoni- niny z Nawrockich. na née Nawrocki. Do szkół uczęszczał w Gnieźnie i Chojnicach i działał Attended schools in Gniezno and Chojnice and was tam w tajnych kółkach filomackich, przez co był active there in clandestine (Polish, ed.) Philomats zagrożony aresztowaniem. groups and for a time in danger of arrest (by Pru- Święcenia kapłańskie otrzymał 10.II.1907 r. w Poz- ssians – Poland was then under Russian, Prussian naniu i odtąd pracował w wielu miejscowościach and Austrian occupation, ed.). a najdłużej w Wyszanowie (dekanat kępiński), gdzie On 10.II.1907 in Poznań was ordained and from administrował parafią w latach 1912–1927. then on ministered in many locations, the longest Zamiłowany działacz społeczny, brał udział w pra- in Wyszanów (Kępno deanery), where in 1912— cach Towarzystwa Czytelni Ludowych, Banku Ludo- 1927 administered local parish. wego, Kółka Rolniczego czy Katolickiego Stowarzy- Passionate social activist, got involved and took szenia Robotników Polskich. part in Peoples Libraries Society, Peoples Bank, Podczas powstania wielkopolskiego udzielał Farmers Union or Polish Catholic Workers Society schronienia księżom zagrożonym terrorem efforts and activities. Grenzschutzu i ułatwiał im kontakty. During Greater Poland Uprising (against Germans W 1927 r. został proboszczem w Goniembicach in 1918—9, ed.) provided shelter to the priests a od 9.II.1933 r. administratorem a następnie in danger of German Grenzschutz terror and proboszczem w Siedlcu. facilitated contacts between them. Miał opinię człowieka drażliwego i mimo pasji In 1927 nominated Goniembice parish priest and społecznikowskiej nie potrafił uniknąć konfliktów on 9.II.1933 administrator of Siedlec parish. czy to z parafianami, czy z lokalną władzą With a hot tempered reputation, despite social zeal administracyjną. Ten ostatni pogłębiała niechęć was not able to avoid conflicts neither with pari- do mającej duże poparcie w Wielkopolsce narodo- shioners nor local authorities. The latter were wej demokracji i opowiedzenie się za sanacją. aggravated by his aversion to the National Demo- Już 12.IX.1939 r. został aresztowany i osadzony w cracy party with huge support in Greater Poland więzieniu wolsztyńskim, następnie przetrzymywa- and his opting for ruling Sanation movement. ny w Lubiniu. Arrested (by the Germans, ed.) on 12.IX.1939 (few Przewieziony 6.II.1940 r. do Fortu VII w Poznaniu days after German invasion of Poland and start zginął tam 2.VII.1940 r. of the II World War, ed.), and held in Wolsztyn prison. Next moved to Lubiń. On 6.II.1940 brought to Fort VII in Poznań where on 2.VII.1940 perished.

© parafia pw. św. Zygmunta, Słomczyn 26 lutego 2017 r. strona / page - 1 – St Sigismund parish, Słomczyn 26 February 2017 www.swzygmunt.knc.pl „Biała Księga” (martyrologium duchowieństwa - Polska - XX w.) / „White Book” (martyrology of the clergy — Poland — XX century) ks. / Fr Edward GRAMLEWICZ - biografia/biography

PRZYCZYNEK BIOGRAFICZNY / BIOGRAPHICAL DETAILS – DAMIAN SZYMCZAK

[W Siedlcu, powiat wolsztyński] bardzo nie lubili się [In Siedlec, Wolsztyn county] local mayor, (najdelikatniej mówiąc) tamtejszy wójt Stanisław Stanislaus Nowakowski, and local parish priest, Nowakowski oraz miejscowy proboszcz, ksiądz Fr Edward Gramlewicz, did not like each other – Edward Gramlewicz […] Nie znamy przyczyny, ani to say the least – very much […] We do not know przebiegu sporu między nimi. Niemniej jednak the cause nor the detailed course of their dispute. musiał być bardzo ostry, bowiem wójt oskarżył It had to be however very heated for the mayor księdza o zniewagę i skierował skargę przeciw accused the priest of insult and lodged a formal niemu do wolsztyńskiego Starostwa Powiatowego. complaint against him to the Wolsztyn District W efekcie doszło do procesu sądowego, który Authority. odbył się 30 października 1937 roku w Wolsztynie. As a result the trial was held on 30th of October W tamtych czasach taki proces był niewątpliwie 1937 in Wolsztyn. sensacją i wydarzeniem jeśli nie w całej Polsce In those time such a public trial undoubtedly was zachodniej, to na pewno w naszym regionie. Była a sensation and event hotly debated in our region, to sesja wyjazdowa Sądu Okręgowego w Lesznie, if not in the whole western Poland. Was held prowadził ją sędzia z Leszna […]. in front of a judge from Leszno, during an out-of- Obrońcą księdza był adwokat Mieczysław Opatrny town session of the Regional Court in Leszno […] […] Okazał się mało skuteczny, bowiem ksiądz The priest was defended by the solicitor usłyszał surowy wyrok, ośmiu miesięcy Mieczyslaus Opatrny […] He proved to be ineffective pozbawienia wolności w zawieszeniu na trzy lata. and the priest was handed in a harsh sentence – Proboszcz Gramlewicz nie zamierzał się z tym po- eight months imprisonment – suspended for three godzić, dlatego złożył odwołanie od wyroku. I zre- years. zygnował z usług Mieczysława Opatrnego, a za- Fr Gramlewicz was not prepared to give up and miast niego zatrudnił mecenasa Stanisława appealed against the judgment. He ditched his Hejmowskiego z Poznania. solicitor Mieczyslaus Opatrny and in his place hired Drugi proces-proboszcz Edward Gramlewicz kontra Stanislaus Hejmowski, a lawyer from Poznań. wójt Stanisław Nowakowski odbył się w Sądzie The second trial of Fr Edward Gramlewicz against Apelacyjnym w Poznaniu, 2 marca 1938 roku. Skład Stanisłaus Nowakowski, mayor, was held in Ap- sądu stanowiło aż trzech sędziów. pellate Court in Poznań on 2nd of March 1938 Poznański adwokat okazał się znacznie in front of three judges. skuteczniejszy od leszczyńskiego, bowiem Sąd The Poznań barrister proved to be much more Apelacyjny uwolnił proboszcza od wszelkich effective and the Appellate Court freed the priest stawianych mu przez wójta zarzutów i uchylił […] from any charges levied against him by the mayor wyrok Sądu Okręgowego w Lesznie. and overturned […] the ruling of the District Court Opisano to w leszczyńskiej gazecie […] [Dziennikarz] in Leszno. zdecydowanie opowiadał się po stronie księdza. The event was described in local Leszno newspaper Publiczność, uczestnicząca w rozprawie też […] […] [The journalist] sided with the priest. The public, Po powrocie z Poznania, odnotował w gazecie that took part in the trial, too […] After return from dziennikarz, [parafialna owczarnia] „po ogłoszeniu Poznań, the journalist noted, [the parish flock] wyroku bardzo ucieszona, gratulowała księdzu „was very happy of the judgment and congra- proboszczowi”. tulated their parish priest”.

© parafia pw. św. Zygmunta, Słomczyn 26 lutego 2017 r. strona / page - 2 – St Sigismund parish, Słomczyn 26 February 2017 www.swzygmunt.knc.pl „Biała Księga” (martyrologium duchowieństwa - Polska - XX w.) / „White Book” (martyrology of the clergy — Poland — XX century) ks. / Fr Edward GRAMLEWICZ - biografia/biography

PRZYCZYNEK BIOGRAFICZNY – BOGUSŁAW OWCZAREK, GLIWICE / BIOGRAPHICAL DETAILS – BOGUSLAUS OWCZAREK, GLIWICE

To był to bardzo dobry człowiek, otwarty nie tylko He was a very good man, open not only to the na sprawy duchowe, ale też na lokalne potrzeby spiritual world but to the local educational needs edukacyjne parafian (np. w Siedlcu zakładał i udzie- of his parishioners (e.g. in Siedlec he founded and lał się w różnych stowarzyszeniach) […] actively promoted activities of many societies) […] Miał siostrę zamężną wraz z trójką synów He had a married sister living with three children w Poznaniu […] in Poznań […] Zawsze też pomagał mojej rodzinie […] Moja ciocia, He always helped by family […] My aunt, my grand- siostra babci, Marianna Kubacka była długoletnią mother’s sister, Ms Marianna Kubacka was a long- współpracownicą tego księdza, aż do jego standing collaborator of Fr Gramlewicz, up to his aresztowania w Siedlcu. arrest in Siedlec. Cechy jego, trochę porywczego, charakteru [są] Family recollections bear a trace of his touchy znane mi z opowiadań rodzinnych… character…

© parafia pw. św. Zygmunta, Słomczyn 26 lutego 2017 r. strona / page - 3 – St Sigismund parish, Słomczyn 26 February 2017 www.swzygmunt.knc.pl „Biała Księga” (martyrologium duchowieństwa - Polska - XX w.) / „White Book” (martyrology of the clergy — Poland — XX century) ks. / Fr Edward GRAMLEWICZ - biografia/biography

POSŁUGA – PAMIĄTKOWE ZDJĘCIA/ MINISTRY – COMMEMORATIVE PHOTOS

ks. Edward GRAMLEWICZ Fr Edward GRAMLEWICZ Msza św. prymicyjna, pamiątkowy obrazek First Holy Mass, commemorative holy card źródło: dzięki uprzejmości p. Bogusława Owczarka source: thanks to Ms Boguslaus Owczarek kindness

© parafia pw. św. Zygmunta, Słomczyn 26 lutego 2017 r. strona / page - 4 – St Sigismund parish, Słomczyn 26 February 2017 www.swzygmunt.knc.pl „Biała Księga” (martyrologium duchowieństwa - Polska - XX w.) / „White Book” (martyrology of the clergy — Poland — XX century) ks. / Fr Edward GRAMLEWICZ - biografia/biography

ks. Edward GRAMLEWICZ Fr Edward GRAMLEWICZ źródło: dzięki uprzejmości p. Bogusława Owczarka source: thanks to Ms Boguslaus Owczarek kindness

ks. Edward GRAMLEWICZ Fr Edward GRAMLEWICZ 25. rocznica święceń kapłańskich, Goniembice 25th ordination anniversary, Goniembice źródło: dzięki uprzejmości p. Bogusława Owczarka source: thanks to Ms Boguslaus Owczarek kindness

© parafia pw. św. Zygmunta, Słomczyn 26 lutego 2017 r. strona / page - 5 – St Sigismund parish, Słomczyn 26 February 2017 www.swzygmunt.knc.pl „Biała Księga” (martyrologium duchowieństwa - Polska - XX w.) / „White Book” (martyrology of the clergy — Poland — XX century) ks. / Fr Edward GRAMLEWICZ - biografia/biography

ks. Edward GRAMLEWICZ Fr Edward GRAMLEWICZ wśród parafian, Goniembice? among the parishioners, Goniembice? źródło: dzięki uprzejmości p. Bogusława Owczarka source: thanks to Ms Boguslaus Owczarek kindness

ks. Edward GRAMLEWICZ Fr Edward GRAMLEWICZ wśród dzieci 1. komunijnych, Goniembice? among the 1st Communion children, Goniembice? źródło: dzięki uprzejmości p. Bogusława Owczarka source: thanks to Ms Boguslaus Owczarek kindness

© parafia pw. św. Zygmunta, Słomczyn 26 lutego 2017 r. strona / page - 6 – St Sigismund parish, Słomczyn 26 February 2017 www.swzygmunt.knc.pl „Biała Księga” (martyrologium duchowieństwa - Polska - XX w.) / „White Book” (martyrology of the clergy — Poland — XX century) ks. / Fr Edward GRAMLEWICZ - biografia/biography

ks. Edward GRAMLEWICZ Fr Edward GRAMLEWICZ przed ołtarzem kościoła pw. św. Mikołaja, Goniembice in front of the altar of St Nicholas church, Goniembice źródło: dzięki uprzejmości p. Bogusława Owczarka source: thanks to Ms Boguslaus Owczarek kindness

ks. Edward GRAMLEWICZ Fr Edward GRAMLEWICZ uroczystość poświęcenia dzwonów, parafia Siedlec the dedication of church bells, Siedlec parish źródło: dzięki uprzejmości p. Bogusława Owczarka source: thanks to Ms Boguslaus Owczarek kindness

© parafia pw. św. Zygmunta, Słomczyn 26 lutego 2017 r. strona / page - 7 – St Sigismund parish, Słomczyn 26 February 2017 www.swzygmunt.knc.pl „Biała Księga” (martyrologium duchowieństwa - Polska - XX w.) / „White Book” (martyrology of the clergy — Poland — XX century) ks. / Fr Edward GRAMLEWICZ - biografia/biography

© parafia pw. św. Zygmunta, Słomczyn 26 lutego 2017 r. strona / page - 8 – St Sigismund parish, Słomczyn 26 February 2017 www.swzygmunt.knc.pl „Biała Księga” (martyrologium duchowieństwa - Polska - XX w.) / „White Book” (martyrology of the clergy — Poland — XX century) ks. / Fr Edward GRAMLEWICZ - biografia/biography

INNE/ OTHERS

ks. Edward GRAMLEWICZ – matka Antonina i siostra Jadwiga Fr Edward GRAMLEWICZ – mother Antonia and sister Hedwig źródło: dzięki uprzejmości p. Bogusława Owczarka source: thanks to Ms Boguslaus Owczarek kindness

ks. Edward GRAMLEWICZ Fr Edward GRAMLEWICZ wśród uczestników polowania (drugi z lewej) among hunt participants (second from the left) źródło: dzięki uprzejmości p. Bogusława Owczarka source: thanks to Ms Boguslaus Owczarek kindness

© parafia pw. św. Zygmunta, Słomczyn 26 lutego 2017 r. strona / page - 9 – St Sigismund parish, Słomczyn 26 February 2017 www.swzygmunt.knc.pl „Biała Księga” (martyrologium duchowieństwa - Polska - XX w.) / „White Book” (martyrology of the clergy — Poland — XX century) ks. / Fr Edward GRAMLEWICZ - biografia/biography

ks. Edward GRAMLEWICZ Fr Edward GRAMLEWICZ wśród uczestników polowania (górny rząd, pierwszy z prawej) among hunt participants (top row, first on the right) źródło: dzięki uprzejmości p. Bogusława Owczarka source: thanks to Ms Boguslaus Owczarek kindness