De oude grenzen van en Achttienhoven

Het is 14 april 1818. Op de ochtend van bepaald. Het rijk stelde voor deze omvang­ deze voorjaarsdag stapt landmeter der eer­ rijke operatie landmeters aan, die volgens ste klasse A. Slitz het raadhuis van de ge­ een vaste procedure te werk gingen. Een meente Achttienhoven binnen. Hij moet landmeter begon op een punt waar drie ge­ zijn komst hebben aangekondigd, want de meenten elkaar raakten. Op dat punt werd schout N. de Graaf en de aanwijzer Jan Lam een paal met een driehoekige doorsnee ge­ wachten hem al op. Die dag zullen zij ge­ slagen. Van daaruit werd de grens van een drieën langs de grenzen van de gemeente gemeente nu verder bepaald met de schout lopen. Het gaat om een fikse voettocht. en de aanwijzer van die gemeente, in aan­ Doel ervan is te komen tot een nauwkeurige wezigheid van vertegenwoordigers van de vaststelling van de grenzen van het grond­ buurgemeenten. Al wandelend bleef de be­ gebied der gemeente. De buurgemeenten treffende gemeente steeds aan de rechter­ zijn ook op de hoogte. Vertegenwoordigers hand. Van tijd tot tijd werden limietpalen ervan zullen op de afgesproken punten aan­ geslagen. De landmeter verrichtte zijn me­ wezig zijn. Die buurgemeenten zijn West­ tingen en hij schetste en beschreef het pro­ broek. . . ject. Zijn schetsen en aantekeningen vorm­ en Zuilen. den het zgn. Proces-verbaal van Delimitatie (grensbepaling) van een gemeente.' Zo werd het grondgebied van Nederland Gemeentehuis van geregistreerd. In 1832 werden deze kadas­ Achtiienhoven, brandde in 1916 tot de trale registraties bij wet bekrachtigd. Vanaf grond toe af dat jaar hadden alle gemeenten exacte gren­ zen: door landmeters vastgesteld en ook vastgelegd.

Het begrenzen van Achttienhoven lÊËmmmà Terug naar 14 april 1818. De heren Slitz, De Graaf en Lam vertrekken op die ochtend vanaf het raadhuis naar het punt waar drie gemeenten aan elkaar grenzen en Acht­ tienhoven aan de rechterhand is. Dat is het huis "de Klop" bij de rivier de Vecht en aan Waarom deze grensbepaling? In de middeleeuwen had de bisschop van "Schets der grens­ Utrecht, Achttienhoven ter ontginning aan V scheiding tusschen de het kapittel van St. Jan geschonken. Het • ]<** gemeenten van Achttienhoven en land werd bebouwd en het was een ieder be­ Westbroek en Zuilen, kend wie eigenaar was van welk perceel. v? art. 5 van het Proces De inwoners en het kapittel kenden dus glo­ verbaal" baal de grenzen. De omtrek van het gerecht was afgeleid van het bestuur, dat de macht uitoefende. Na de Franse tijd ging de staats- overheid de grenzen van het nieuwe ko­ ninkrijk nauwkeurig en betrouwbaar vast­ 0 77 ™ \ leggen. Begonnen werd met het opmeten // ^ der gemeenten. Uit die opmetingen vloei­ den voort de grenzen van de provincies, ßm*"*^ P'"^.. zijnde verzamelingen van een aantal ge­ meenten. Toen dat allemaal in kaart was ge­ d 4 bracht waren de grenzen van het koninkrijk Achter- weteringseweg 70

de Groeneweg. Huis "de Klop" ligt in de Misschien hebben zij daar wel gerust. gemeente Zuilen, de Groeneweg hoort ech­ Immers er moet nog ruim acht kilometer ter bij Westbroek. Ter oriëntatie: op dit punt worden afgelegd voordat het punt van ver­ ligt heden ten dage fort "de Klop". trek weer is bereikt. Al wandelend over de Achttienhovense kade kruisen zij de De schout en aanwijzers van Westbroek Kooydijk tot zij op de St. Anthoniedijk ko­ zijn al aanwezig. Het gezelschap gaat direct men. Deze dijk wordt afgelopen tot aan de op pad. Al lopende staat de landmeter af en weg achter de Kruitmolen. De Anthonie­ toe stil om metingen te verrichten. Uit het dijk ligt op het grondgebied van Achttien­ proces-verbaal van de landmeter citerend: hoven, de weg achter de Kruitmolen hoort "De grensscheiding dezer twee gemeenten bij de gemeente Utrecht. wordt gevormd door de Kloppervaart tot aan het bosje van Swellengrebel, alwaar de Nu wordt het gemeenschappelijk raakpunt gemelde vaart zich in tweeën verdeelt'.2 bereikt van de gemeenten Achttienhoven, Deze splitsing van de vaart is ook nu nog te Maartensdijk en Utrecht. De burgemeester zien aan de Huydecoperweg, toentertijd van de stad is niet zelf gekomen. Hij heeft Kerkeindsche dijk genoemd. De grens gaat twee plaatsvervangers gestuurd om land­ recht door, dwars over de Dr. Wellferweg, meter Slitz terzijde te staan. Het gezelschap in die tijd nog Kerkdijk geheten. Tenslotte slaat rechtsaf en loopt dan op de weg achter wordt de "Hollandsche Raaying" bereikt. de Kruitmolen "tot aan de rivier de Vecht De landmeter neemt daar aangekomen af­ bij een klijn sluisje agter den moestuin van scheid van de Westbroekers en begroet de Van Hoozen". Het midden van de rivier de schout van Hilversum. Alles loopt blijkbaar Vecht vormt hier de grensscheiding met conform de gemaakte afspraken. Utrecht. Zij gaan nog een tijdje door en zien Vervolgens wordt de grens met Hilversum dan aan de overkant van de Vecht "het land vastgelegd. Dat leidt tot het punt waar genaamd Groenendaal". Niettegenstaande Achttienhoven grenst aan Maartensdijk. deze ligging behoort Groenendaal bij Achttienhoven. Het is een stukje van nog Het drietal loopt nu met de vertegenwoordi­ geen drie hectare, ingeklemd dus tussen gers van Maartensdijk in nagenoeg zuide­ Utrecht en Zuilen. lijke richting "tot aan de Laan van het Tolhek bij de boerewoning van Cornelis Eerst bij de grenswijziging van 1954 zal dit van Zeidvliet". Die woning is nu die mooie landje over de Vecht bij Utrecht worden ge­ witte boerderij: Achterweteringseweg 70. voegd. Terloops zij opgemerkt, dat de R.K. Eerste blad van de •'Consideratien be­ treffende Westbroek en de Veenderije" in­ gediend bij Gedeputeerde Staten a (1761)

; '/••(.-,(/ fan e>e ^.fi' v^f' "*-- vl f*p /y^

/ P-P*** (it/ K-É-f)

• i

/ \Ç/?5 //°/f c&y ,<&)'• 'y^Sr^r

Vau (Ab/ü-ft/c (/r-(j?// t/e ùeét / Uùf,-#-ttrcJ 9êST*./jtf -~éOö j£ «O

/â-itt <.«,'Je {\j-œ., ytcettà PC 10s/r* rwä^r^, ä^_.

kerk aan het Adriaan van Bergenplein op zen van dit gebied nauwkeurig in kaart ge­ het voormalige Groenendaal staat. bracht. Daarop wordt weer teruggevaren. Het gezelschap steekt de Vecht over, lag er Het midden van de Vecht is weer de grens een bootje voor hen klaar? tot aan de Klopbrug bij het huis "de Klop". Bij zijn voorbereidingen van de tocht moet ''Aan dit punt gekomen zijnde is bevonden de landmeter aan van alles hebben gedacht. dat wij op dezelfde plaats waren van waar Aan de overkant gekomen worden de gren­ wij vertrokken zijn en hebben aldus ons proces-verbaal, hetwelk schout en aanwij­ zijn werk doen met schout F.H. van der zers van gemelde gemeenten getekend heb­ Helm (die in 1825 burgemeester zal wor­ ben, gesloten". Voor Utrecht zullen de ver­ den) en aanwijzer Gooyert Lam. Zij begin­ tegenwoordigers van de burgemeester ge­ nen hun tocht aan de Westbroekervaart bij tekend hebben. de Westbroekse watermolen. Die molen ligt net over de grens met Zuilen dus bij het Westbroek en zijn grenzen gemeenschappelijk grenspunt van Zuilen, In het oude archief van de voormalige ge­ Westbroek en Nieuw Maarsseveen. Ook de meente Westbroek bevindt zich een interes­ Westbroekse vaart eindigt in een bosje en sant stuk uit 1761 getiteld "Consideration wel van Gerrit van der Vuurt. De grens betreffende Westbroek en de veenderije".3 loopt vervolgens langs enkele percelen tot In een prachtig handschrift worden hierin een "klein gemeen bosje". Daar begint het de grenzen van dit gerecht boeiend beschre­ grondgebied van Tienhoven. De oude ven. De schrijver begint duidelijk, met grenspalen 21 en 22 markeren de grens met ruime alinea's en krullende hoofdletters. Hilversum. Allengs wordt het schrift steeds kleiner. Hij Doorlopend in oostelijke richting komen wilde kennelijk zoveel mogelijk op een zij op het punt waar Westbroek, Hilversum kantje van een vel. Daardoor is het op het en Achttienhoven elkaar raken. Dat is voor eind nauwelijks meer te lezen. Westbroek het land van Cornells van der Hij start zijn beschrijving bij de herberg "de Wildt en voor Achttienhoven het land van Klop" net zoals landmeter Slitz bij de deli- de heer Eyck. Hoe de grens dan verder loopt mentatie van Achttienhoven: "langs de is al aan de orde gekomen bij de beschrij­ Groenewegh Noordwestelijk op tot de wa­ ving van de landmeting van Achttienhoven. termolen voorbij den dorpe Zuylen, van- Ook nu wordt de voettocht dus beëindigd daer Noord Oost waerts de Maersseveense bij de Klopvaart. De landmeter maakt ook Vaart langs met een streek lands agter de dit keer een proces-verbaal. Samen met dat van Achttienhoven wordt het naar de pro­ vinciale griffie gezonden. Door de EB Gouverneur van de provincie Utrecht wor­ den de beide stukken op 27 juni 1818 ge­ zien en goedgekeurd.4

1 K De grenzen van Westbroek en Achttien­ •KI hoven zijn nu bepaald. Duidelijk is dat de ,.ïI „ •i landmeter uiterst serieus te werk is gegaan, maar zich wel volledig heeft laten leiden door de aanwijzingen van de schouten. Grenspaal 22 in , ',fCf Mi» Dezelfde landmeter heeft op 26 april, dus de boerderij staat op tussen de data van deze twee metingen in, het grondgebied van 1lêM& ook nog de grenzen van Maartensdijk vast­ Hilversum gelegd. Zo hebben in het hele koninkrijk de landmeters gewerkt. Te voet, met schouten hofstede van heer Abraham van Duiken (nu en aanwijzers, zijn de lokale grenzen in de laatste boerderij aan de Kerkdijk) naar kaart gebracht. de Berph oo Hollandse Radin^e, schietende vandaer langs de Hollandse Radinge Zuid De twee dorpen Westbroek en Achttien­ Oostwaerts op tot 't land van Bart de hoven Greeff'. Zo gaat hij meerdere kantjes door, waarbij gelegen, met een gezamenlijke kerk, school hij ook vermeldt het aantal "morgen" per en begraafplaats hebben zich door de polder. Wie geïnteresseerd is kan het stuk eeuwen heen verschillend ontwikkeld. vinden in het archief van Maartensdijk. Bestuurlijk viel Achttienhoven onder het Kapittel van St. Ian. Westbroek was een Het grondgebied van Westbroek is dus be­ Heerlijkheid van de heren van Zuilen. Ook kend. Toch zal ook in deze gemeente land­ het grondgebruik verschilde. Bestond meter Slitz zijn metingen verrichten. Op 13 Westbroek voornamelijk uit veengebied, mei 1818 komt hij in Westbroek. Hij gaat Achttienhoven had naast veel weiland ook grote percelen bouwland. De bevolking van de inundaties uitsteken, maar deze werden Achttienhoven was veel welvarender dan weer verdedigd door de forten.7 die van Westbroek. De laatste bestond uit veenboeren, kleine boeren en daghuur- Al in 1815 worden de Gageldijk en de ders.1 Vechtdijk in Achttienhoven inundatiekade. Geen wonder dat Achttienhoven fel protes­ In Westbroek is het de Klopdijk die door het teerde toen in 1798 besloten werd de beide Rijk verhoogd wordt en als waterkering dorpen samen te voegen tot één gemeente. wordt ingericht. Hierdoor gaan deze dijken In Achttienhoven werd gevreesd de tekor­ deel uitmaken van 's Rijks Militaire gron­ ten van Westbroek te moeten betalen. den. Op het grondgebied van Zuilen en Verder speelde mee dat de schout van Westbroek bij de Vecht wordt fort de Klop Westbroek zeer Fransgezind was en Acht­ gebouwd. Op de grens van Achttienhoven tienhoven trouw bleef aan Oranje. en Westbroek bij de Gageldijk komt fort de In 1802 werd het besluit van 1798 ingetrok­ Gagel. ken, maar tijdens de Franse overheersing Land wordt onteigend en de grenzen van de werden de beide dorpen weer een "com­ forten en de dijken moeten volgens een wet mune" met één "Maire". Ook dit besluit van 1814 precies worden vastgelegd. De werd gewijzigd en in 1813 zijn Westbroek landmeter gaat weer aan de slag. Zijn palen en Achttienhoven weer twee afzonderlijke gaan in de grond, zijn lijnen worden uitge­ gemeenten. zet. Ook deze keer werkt hij zeer nauwkeu­ Vanaf die tijd heeft het provinciaal bestuur rig: 'Alle lijnen zijn waterpas, alle hoeken van Utrecht nog verschillende malen een inwendig, dat is aan de zuidkant gemeten".8 hereniging bij de minister voorgesteld, zelfs een keer met Zuilen erbij, maar in 1853 besliste de minister tenslotte dat de vereniging geen doorgang kon vinden we­ gens verzet der ingezetenen.6 Wel hadden beide gemeenten vanaf 1849 één burgemeester.

De forten In de negentiende eeuw was het grondge­ bied van Westbroek en Achttienhoven ruim en open. Op een heldere dag was het hele gebied te overzien. Vanaf de rivier de Vecht bij Utrecht en Zuilen tot aan de grens met Noord-Holland (Hollandsche Rading) vie­ len alleen langs de dijken enkele boerde­ rijen en kleine huizen te zien. De kerk van Westbroek was een baken in de ruimte. Niets wees erop, dat daar ooit verandering Het grondgebied van Westbroek en Acht­ Scheepswerf van Van in zou komen. De bevolking groeide nau­ de Berg aan de tienhoven wordt hierdoor weliswaar niet Nedereindsevaart, welijks, de mobiliteit was zeer gering, het gewijzigd, maar binnen het territorium van hoek Maarsseveen, vervoer ging voornamelijk per schouw beide dorpen komen nieuwe grenzen en wel toen nog Westbroeks door de vaarten en de levenswijze van de die van 's lands Militaire gronden. In 1849 grondgebied inwoners van de dorpen was sober. en in 1850 worden van deze grenzen pro­ cessen-verbaal opgemaakt. Luitenant-ko­ Toch zal al snel de inrichting van het open lonel van Rappard tekent namens de minis­ landschap worden gewijzigd door de ver­ ter van Oorlog. De burgemeesters van hoging van sommige dijken tot inundatie­ Achttienhoven en Westbroek doen dit na­ kade en door de bouw van forten van de mens alle belanghebbenden, d.w.z. namens Hollandse Waterlinie. alle eigenaren die langs de dijken en forten Deze linie steunde in hoge mate op water grond bezitten. In de algemene bepalingen als verdedigingsmiddel - de zogenaamde wordt geregeld, dat het Rijk het onderhoud inundaties - het onder water zetten van van de dijken op zich neemt. grote stukken land, waardoor de vijand zou Voor de bevolking is vooral de slotbepaling vastlopen. Alleen de dijken bleven boven belangrijk. Daarin staat het volgende: Kaart van de landme- ter behorende bij het /$£„ proces-verbaal van de grensbepaling van het fort De Gagel. Schaal ,&.*/ jt.r A„*.„ van 20 El op den .. *_.. Duim (1849)

-...*.* iSifüi:

•"—'—£-*•

/,A.Jf/r'*e

k.«^ t,.*-—T..t it,.,

"Daar de gracht van het Fort de Gagel moet Utrecht worden belaagd zijn: , dienen tot verbinding van de Vaart naar Bunnik, Houten, Jutphaas, Maartensdijk, Westbroek en met den Vaart langs den Oudenrijn en Zuilen. In dit voorstel denkt Klopdijk, zoo zal het departement van de stad Utrecht slechts een klein gedeelte Oorlog door die Gracht eene geul moeten van Achttienhoven nodig te hebben. In onderhouden van genoegzame breedte en 1932 zijn de verlangens al veel sterker ge­ diepte om te voldoen aan de bepalingen worden. Dan willen B. en W. van Utrecht de welke dienaangaande voor de Westbroe­ Gageldijk als noordgrens. kervaart vastgesteld zijn of mogten wor­ In 1948 wordt een rapport uitgebracht door den". de streekplan-commissie voor Utrecht en 9 De doortocht van de schouwen is hierdoor Omstreken. In dit rapport worden annexa­ veilig gesteld. De Vecht blijft bereikbaar. ties van delen van de randgemeenten voor­ Voor de inwoners is die bereikbaarheid van gesteld. Bij realisatie van dit voorstel zou levensbelang o.a. met het oog op de afvoer de grens tussen Utrecht en Achttienhoven van turf naar Utrecht en Amsterdam. 500 meter ten noorden van de Gageldijk ko­ Het open landschap is door de bouw van de men te liggen. Westbroek zou in het zuiden forten voorgoed gewijzigd. Een nieuw ruim 175 hectare kwijt raken. vreemd element heeft zich op het grondge­ De streekplan-commissie was ingesteld om bied van beide dorpen gevestigd. een doelmatige ruimtelijke indeling te ont­ werpen voor het gebied rondom de ge- „+„ rTt, Ut T"\~~~ ™~ + ~ l^™~f^ ni De grenswijzigingen JllCtlJLC WLIWCIIL. L/tLt g^lllUUUL^ JVCllliptW O.I De bouw van de forten in de negentiende jaren met grote ruimtelijke problemen. eeuw is slechts een kleine verstoring van de Binnen haar grenzen waren er geen moge­ openheid van het ruime land in vergelijking lijkheden meer om woningen te bouwen met de plannen van de gemeente Utrecht in voor de groeiende bevolking. Ook voor de twintigste eeuw. sport, recreatie en groenvoorziening was Al in 1911 stuurt het bestuur van deze ge­ niet voldoende ruimte beschikbaar. De in­ meente een voorstel voor uitbreiding van dustrieën wilden uitbreiden maar konden zijn grondgebied naar Gedeputeerde geen kant op. Dat was slecht voor de werk­ Staten. In het kader van dit artikel wordt al­ gelegenheid. Het toenemende verkeer liep leen aandacht geschonken aan de wijziging vast. Een nieuw wegennet rondom de stad van de grenzen van Westbroek en Acht­ was noodzakelijk wilde die stad bereikbaar tienhoven. De andere gemeenten die door en toegankelijk blijven. Voor al deze pro- blemen moest de commissie oplossingen de Gageldijk te trekken". Het is enkele ja­ aandragen. Dat deed zij ook. Maar die op­ ren na de Tweede Wereldoorlog. De voed­ lossingen waren zeer ingrijpend voor de selvoorziening voor de Nederlandse bevol­ randgemeenten. Bijvoorbeeld, een van de king heeft de hoogste prioriteit. Er wordt voorstellen was een grote woonwijk te bou­ ook gedacht om de Heuvelrug vol te bou­ wen voor inwoners van Utrecht ten noorden wen, "recreatie is minder belangrijk dan de van de spoorlijn Utrecht-Amersfoort en de voeding van de bevolking".1" rivier de Vecht. Maar het betreffende Toch wordt besloten tot grenswijziging ten grondgebied was wel van Achttienhoven. noorden van de Gageldijk, in één rechte lijn met de grenswijziging van Maartensdijk. De streekplan-commissie vraagt ook van De wet tot wijziging van de grenzen van de de andere randgemeenten om grondgebied gemeente Utrecht en de randgemeenten af te staan aan Utrecht. Geen wonder dat de wordt op 8 oktober 1953 in het Staatsblad besturen van deze gemeenten zeer verbol­ 471 afgekondigd, tegelijk met "de vereni­ gen zijn. ging van overblijvende gedeelten der ge­ Een deel van hun gemeente dreigt te wor­ meente Westbroek en Achttienhoven tot den ingelijfd, een aantal inwoners zal bur­ een nieuwe gemeente Westbroek", in­ ger van de stad worden. Dat betekent ook gaande 1 januari 1954." minder inkomsten voor zo'n gemeente. Op initiatief van Zuilen komen de burgemees­ Wat betekent deze wet voor Achttienhoven ters van de 9 genoemde gemeenten bijeen. en Westbroek? Vóór de grenswijziging van Zij besluiten een tegenrapport op te stellen. 1954 omvat het grondgebied van Achttien­ Al op 30 september 1948 sturen zij hun rap­ hoven ruim 1090 ha en van Westbroek ruim port met een begeleidende brief aan Gedeputeerde Staten. Uit die brief blijkt, dat zij onder geen beding akkoord gaan met de voorgestelde grenswijzigingen. Zij plei­ ten voor samenwerking op het gebied van de ruimtelijke ordening voor Utrecht en omgeving, evenwel zonder annexering. "Belangrijk is de band tussen de bestuurder en bestuurde, die in grote steden verloren dreigt te gaan. Historisch gegroeide en ver­ groeide gemeenten met een eigen karakter, een eigen leven en streven mogen niet in hun ontwikkeling worden beknot of ont­ hecht". Aan het einde van het rapport van de rand­ gemeenten tegen de annexering wordt ge­ steld, dat "deze annexatieplannen een par­ tiële oplossing zijn voor het besturen van deze agglomeratie, tenzij men het gehele centrum der Provincie onder de Utrechtse magistraat brengt. Dan nadert het moment 1521 ha. Achttienhoven verliest meer dan Bomvrij wachthuis. waarop opheffing der Provincie Utrecht, in 364 ha en Westbroek meer dan 175 ha aan fort De Gagel, 1851 Fotoprivcbezit overweging kan worden genomen". Wat Utrecht. De nieuwe gemeente Westbroek Douwe Koen een profetische blik in 1948! beslaat nu 2071 ha, 63 are en 35 ca.n Het mocht niet baten. Het provinciebestuur Van Achttienhoven wordt dus ruim een­ treft voorbereidingen voor een ontwerp tot derde gedeelte ingelijfd bij Utrecht. Maar grenswijzigingen. Tijdens de behandeling dat is het niet alleen. Het inwonertal loopt van deze grenswijzigingen in de Tweede terug van ± 900 naar ± 400, het aantal wo­ Kamer der Staten-Generaal (1951-1952) ningen van ± 190 naar ± 90, het aantal be­ wordt nog wel de vraag gesteld waarom drijven van ± 100 naar ±50. goede cultuurgronden van de gemeente Voor Westbroek zijn deze aantallen veel ge­ Achttienhoven voor sport- of recreatieter­ ringer omdat slechts een relatief klein ge­ rein moeten worden bestemd. "De grens deelte van haar grondgebied naar Utrecht ware op behoorlijke afstand ten Zuiden van gaat. Bomvrije toren, fort Een historisch moment De Klop, 1852 Voor het gemeentebestuur van Achttien­ Foto Dienst Gemeente Utrecht hoven was het wel even slikken. De ge­ meente werd tenslotte toch opgeheven. In de laatste raadsvergadering van 21 decem­ ber 1953 blikt wethouder Verheul terug op het vele dat tot stand was gekomen. Hij noemt een moderne brandspuit, verlichting van de Kooidijk, verbetering van wegen en bruggen, een nieuwe zandstrooier en subsi­ dieverlening aan vele instellingen. Hij ty­ peert het verschil tussen de benadering van een bewoner in zijn gemeente en een van de grote stad als volgt: "In het gemeentehuis van Achttienhoven kom je wel voor een lo­ ket, maar je kan iedereen te spreken krijgen. In Groot-Utrecht is dit niet zo, men komt daar ook voor een loket, maar nog is men niet uitgesproken of het klinkt alweer, wie volgt". De voorzitter, burgemeester Huydecoper, besluit deze raadsvergadering met een toe­ spraak. "Deze opheffing der gemeente zou ik een historisch mo­ ment willen noemen, nu de gemeente welke zoveel honderden ja­ Hoe reageren de inwoners van Achttien­ ren heeft bestaan, plot­ hoven, die ineens burger van de stad seling wordt geliqui­ deerd en van de kaart Utrecht worden? Men legt er zich bij neer, 13 hogerhand beslist. Protestacties zijn dan gaat verdwijnen". nog onbekend. Ter illustratie toch nog en­ kele uitspraken van bewoners die de an­ De inlijving nexatie hebben meegemaakt. Een nieuw hoofdstuk "Wij waren altijd het buitengebied, met het volgt: de inlijving van dorp Achttienhoven hadden we niet zoveel de gemeente West­ binding". "Als ik sigaretten nodig had, ging broek door de ge­ ik op de fiets naar Lauwerecht, dat was meente Maartensdijk. dichterbij dan Achttienhoven". Maar ook: Tegelijkertijd gaat een "Ik heb nooit meer gestemd bij gemeente­ groot gedeelte van het raadsverkiezingen, wat weet zo'n stadsbe­ grondgebied van West­ stuur nu van agrariërs". broek naar de ge­ De pijn kwam later, toen de grond werd ont­ meente Maarssen. Mr. eigend en tuinders en boeren hun land Schuller, oud-burge-

i 1 11 C»tll\.lV. 1 iiiccöici van iviaai icus- maar dat is een ander verhaal. Nog steeds dijk, stelt dat het ge­ Wethouder Verheul wonen er mensen aan de Vechtdijk bij fort meentebestuur van de Klop die vóór 1954 inwoner van Maartensdijk zich al­ Achttienhoven waren. Een klein landelijk tijd neutraal heeft opgesteld. Zo niet burge­ gebied met uitzicht op de Vecht, erachter de meester Huydecoper van Westbroek. Hij is hoogbouw van Overvecht. fel tegen de opheffing van zijn gemeente. Hij is voorstander van een gemeente die ge­ Deze Vechtdijk splitst zich oostwaarts in de vormd wordt door Westbroek, Tienhoven Achttienhovensedijk en het Zandpad. Is dit en Oud-Maarsseveen. De gemeenteraden van Westbroek en Achttienhoven schrijven soms het punt van onze landmeter uit 1818 14 wanneer hij komt bij een klein sluisje achter een brief aan Gedeputeerde Staten. Zij de moestuin van Van Hoozen? pleiten voor een nieuwe gemeente die zal

10 Kaart samengesteld op basis van de Hilversum Topografische Atlas van Nederland en de kadastrale kaart van Hollandsche Rading de gemeente Maartensdijk Bewerking Maarten de Raadt

Fort fbàgmhaek

voormalig grcngebled Westbroetc In 1957 overgedragen aan fvtaarssen

vbormaHg grondgebied Westbroek en AchTtlenhoven: t\ 1954 overgedragen aan utrecht bestaan uit de bovengenoemde dorpen. komt duidelijk naar voren dat de burge­ Westbroek en Achttienhoven hebben geen meester de stuwende kracht is achter dit binding met Maartensdijk, wel met plan. Zonder veel discussie staan alle raads­ Tienhoven en Oud-Maarsseveen. Een leden achter het voorstel van hun burge­ staatje van de beroepsstructuur wordt bij de meester. Hij is wel zo slim de briefte laten brief ingesloten. Hieruit blijkt dat de bevol­ schrijven door de gemeenteraden. De pro­ king van alle vier de dorpen vooral agra­ vincie weet dan dat de hele bevolking sa­ risch is georiënteerd. Ook geografisch vor­ men wil gaan met Tienhoven en Oud- men deze gemeenten één geheel. De brief­ Maarsseveen. Het provinciebestuur laat schrijvers menen dat er zo gezien vol­ zich niet ompraten. Sterke randgemeenten doende argumenten zijn voor de vorming zijn nodig nu de stad Utrecht na de grens­ van deze nieuwe gemeente. wijzigingen zo invloedrijk is geworden. Uit de notulen van de raadsvergaderingen Westbroek heeft 1600 inwoners. Met

11 Burgemeester Huydecoperen het gemeentepersoneel voor het gemeente­ huis van Westbroek op 1 juli 1957 Links achter de bur­ gemeester de heer A. Oudhof

Tienhoven erbij zijn dat slechts 3000 bur­ met een aantasting van haar grondgebied. gers. Dat is volgens de provincie te weinig En deze keer zeer ingrijpend. De P.P.D. stelt voor een daadkrachtig bestuur. Het hele ge­ namelijk de volgende grenswijziging voor: bied onder het bestuur van de gemeente "Langs de Gageldijk wordt tot fort de Gagel Maartensdijk is niet logisch. Tienhoven is de zuidelijke bermsloot gevolgd, daarna het teveel georiënteerd op Maarssen en de af­ noord-westelijke deel van de fortgracht en stand naar Maartensdijk is te groot.15 dan in noordelijke richting de oostelijke De Planologische Dienst van de Provincie bermsloot van de Kerkeindse Vaart tot het Utrecht krijgt de opdracht een gebiedsinde­ punt waar een lijn getrokken wordt in het ling te maken. Deze dienst vindt het nood­ verlengde van de Looydijk en evenwijdig zakelijk dat het natuurgebied in de aan de Kerkdijk". De grenslijn in het ver­ Molenpolder en het toekomstige recreatie­ lengde van de Looydijk is niet willekeurig, gebied (de Maarsseveense Plassen) in het­ omdat op deze plaats een diepe brede wete­ zelfde gemeentelijke verband komen. Het ring zal worden gegraven. Deze wetering is andere gedeelte van het grondgebied kan er nooit gekomen, maar de grens is wel zo worden overgedragen aan Maartensdijk. vastgelegd. In verband met de toekomstige Op 26 januari 1954 roepen Gedeputeerde ruilverkaveling stelt de P.P.D. voor een Staten de gemeentebesturen van Maarssen, klein gedeelte in het noord-oosten van Maartensdijk, Westbroek en Tienhoven bij Tienhoven aan Maartensdijk toe te voegen. elkaar om de grenswijzigingen vertrouwe­ lijk te bespreken. Maarssen wil Tienhoven Op 24 maart van datzelfde jaar vraagt de annexeren. De Bethunepolder moet niet gemeente van Tienhoven de inwoners naar doorsneden worden door een gemeente­ hun mening over samenvoeging van grens. Westbroek en Tienhoven zijn voor­ Tienhoven met Westbroek of met stander van een nieuwe gemeente. Maarssen. De bevolking kiest in overgrote Tienhoven voegt er wel aan toe dat zij de meerderheid voor Maarssen. Burgemeester voorkeur geeft aan Maarssen, mocht die Huydecoperzal zich neer moeten leggen bij nieuwe gemeente er niet komen. het verloren gaan der gemeente Westbroek. Maartensdijk volgt het voorstel van de Het ontwerp van wet dateert van 14 februari P.P.D. Westbroek staat alleen. De buurge­ meenten voelen niets voor een nieuwe ge­ 1956. De samenvoeging van Westbroek meente. Daarna gaat het allemaal snel. Drie met Maartensdijk vindt plaats op 1 juli maanden na de vorige grenswijziging 1957. Het grootste gedeelte van de wordt Westbroek opnieuw geconfronteerd Molenpolder en van de polder Binnenweg wordt grondgebied van Maarssen. Ruim

12 driekwart van de Burgemeester Huyde- ting Vleuten-De Meern. Dan zal de land- coperweg hoort vanaf die datum bij meter weer op pad gaan en zijn lijnen trek­ Maarssen. Waar de grens precies ligt is nog ken. steeds in het plaveisel te zien. De bewoners Niet meer met de schout en zijn aanwijzers van de Groeneweg, de Nedereindse bij het bosje van Gerrit van der Vuurt of Vaartdijk, de Westbroekse Gageldijk en de langs het land van Groenendaal. Binnenweg, 673 in getal, worden ingezete­ Dat is geweest! nen van Maarssen. Van Westbroek gaan de overige 1084 inwoners naar Maartens­ M.L. de Raadt-NolstTrenité dijk.16 Noten Het is gebeurd! Het laatste hoofdstuk van 1. Auke van der Woud, Het lege land, 1987 de gemeente Westbroek is voltooid. Tijdens 2. Archief van de gemeente Achttienhoven inv. nr. de raadsvergadering van 21 juni 1957 107 3. Oude archieven van Westbroek inv. nr. 155 vraagt de voorzitter zich af wat de bestem­ 4. Archief van de gemeente Westbroek inv. nr. 139 ming zal worden van het gemeentehuis nu 5. G. Masmeijer: Uit het Grijs Verleden naar het Westbroek wordt opgeheven en bovendien Heden, 1958 in twee delen wordt gesplitst. Hij wendt 6. W A.G. Perks: Geschiedenis van de gemeente­ zich dan tot de burgemeesters van grenzen in de provincie Utrecht van 1795-1940, 1962 Maarssen en Maartensdijk: "Geachte 7. Douwe Koen: De Hollandse waterlinie, 1993 en Collegae, ik volsta met de belangen van de zijn artikel over fort Voordorp, St. Maerten nr. 5, ingezetenen van Westbroek in uw bijzon­ 1990 dere belangstelling te mogen aanbeve­ 8. Archief van de gemeente Achttienhoven inv. nr. 17 483 len". 9. Archief van de gemeente Achttienhoven inv. nr. 108 Tot slot 10. Archief van de gemeente Maarssen doos 186 1 !. Archief van de gemeente Maarssen doos 123 De oude grenzen van Westbroek en 12. Archief van de gemeente Westbroek inv. nr. 141 Achttienhoven bestaan niet meer. Het 13. Archief van de gemeente Achttienhoven inv. nr. 9 grondgebied is opgedeeld. De drie omlig­ 14. Archief van de gemeente Tienhoven inv. nr. 407 gende gemeenten, Utrecht, Maarssen en 15. Archief van de gemeente Tienhoven inv. nr. 408 16. Archief van de gemeente Westbroek inv. nr. 143 Maartensdij k hebben elk een part gekregen. 17. Archief van de gemeente Westbroek inv. nr. 11 Het vroegere zuidelijke gedeelte is onher­ kenbaar gewijzigd. Agrarisch gebied is nu Het begin van dit archiefonderzoek was een uitnodi­ een woonwijk van de stad Utrecht. ging van de heer A. Oudhof om langs de oude gren­ zen van Westbroek en Achttienhoven te rijden. Deze Maar de beide dorpen zijn niet van de kaart tocht - enkele jaren geleden - was zo boeiend dat ik verdwenen zoals de burgemeester ver­ besloot uit te zoeken hoe het gekomen is dat wachtte. Integendeel, zij zijn springlevend. Westbroek en Achttienhoven zoveel grondgebied zijn kwijtgeraakt en hun zelfstandigheid hebben ver­ loren. De geschiedenis herhaalt zich. Nu heeft de Ik ben de heer Oudhof hiervoor zeer erkentelijk. Dit stad Utrecht nieuwe annexatieplannen rich- artikel was nooit geschreven, als hij mij niet had ge­ wezen op de historie van de grenzen van Westbroek en Achttienhoven. Impressie van de Gagel dijk in 1969 Verder heb ik gesproken met: Folo: Hans Tukker, 't Sticht : H.H. Schuller - * i sf^MKijHwiyJMtt E. Schuurman-van Vulpen J. van Vulpen E. van der Wilt

13