nieuwsbrief januari 2010 Erfgoed Hoogstraten, Leemstraat 9b, 2320 Hoogstraten, arrondissement Turnhout erfgoed hoogstraten

Beste Erfgoedleden,

In de eerste plaats wil ik u in naam van het ganse bestuur een prachtig 2010 toewensen. Vooral op persoonlijk vlak maar zeker ook op ‘erfgoedvlak’ hopen we samen met u dat het een fantastisch jaar wordt. U weet dat 2010, voor wat Hoogstraten betreft, een jubileumjaar wordt waarin ook onze erfgoedvereniging haar beste beentje zal voorzetten. Het resultaat van onze inspanningen zal u kunnen ervaren tijdens het plechtige openingsweekend van 24 en 25 april waar we u een ‘wandeling’ doorheen de geschiedenis zullen kunnen presenteren. U bent nu al van harte uitgenodigd op dit evenement. Sterker nog: we hopen u daar massaal te mogen verwelkomen. Ook kondigt er zich weer een nieuw en zeer interessant erfgoedboek aan dat u vast en zeker met zeer veel plezier en interesse zal lezen. U verwelkomen doen we ook graag op onze jaarlijkse algemene vergadering die doorgaat op zaterdag 6 februari om 14 uur in de Watermolen van Meersel-Dreef. Net als vorig jaar bieden we u een interessante cocktail aan van enerzijds een bezoek aan een historisch pand en anderzijds een boeiende inkijk in de werking van onze werkgroepen. Want dat onze werkgroepen weer het beste van zichzelf gegeven hebben, heeft u al kunnen lezen in de verslagen in de nieuwsbrieven. Dat zij dit in het komende jaar opnieuw zullen doen zullen ze u graag zelf vertellen tijdens onze algemene vergadering. Ik roep u dan ook van harte op deze mensen te steunen door uw aanwezigheid. In onze vorige nieuwsbrief heeft u kunnen lezen dat Frans Horsten een stapje teruggezet heeft om zich nog meer te kunnen inzetten voor wat hem persoonlijk zeer nauw aan het hart ligt namelijk de zorg voor ons onroerend erfgoed. Het gevolg hiervan is een kleine stoelendans waardoor ikzelf tijdelijk voorzitter word en we Francis Huijbrechts als nieuw ondervoorzitter mogen verwelkomen. Ik wens u nog veel plezier bij het lezen van onze nieuwe brief en geven u ook nog graag mee dat we blijven hopen op uw suggesties voor activiteiten en openstaan voor eventuele opmerkingen.

Hopelijk tot zeer binnenkort !

Sonia Van Coillie

LIDGELD 2010 Betaal nu uw lidgeld 2010 door overschrijving van 10 euro op rekening nummer

van vzw Erfgoed Hoogstraten, Leemstraat 9B Hoogstraten 646-2206140-83

1

algemene vergadering Nieuwsbrief vzw Erfgoed Hoogstraten, 7de jaargang nr. 25 zaterdag 6 februari om 14 uur

PROGRAMMA

14.00 uur: Welkom door de voorzitter 14.10 uur: Rondleiding door de eigenaar Hans Snel. 15.20 uur: Jaarrekening 2009 en begroting 2010

15.30 uur: Stand van zaken werkgroepen - Werkgroep Bouwkundig erfgoed. - Werkgroep Op het oorlogspad - Werkgroep Trage wegen - Werkgroep Monumenten Op zaterdag 6 februari om 14.00 uur - Werkgroep Levende geschiedenis worden we ontvangen door Hans Snel en Ans Groot in Meersel-Dreef, in de door 16.00 uur: Napraten bij een drankje hen prachtig gerestaureerde watermolen.

De oudste vermelding van de watermolen van Meersel-Dreef mag dan al dateren van 25 november 1382, de molen zoals we die nu kennen is precies 100 jaar oud. Inderdaad, Victor Rommens, die eigenaar was van de eeuwenoude molen, bleef niet bij de pakken zitten toen de molen op 19 april 1910 in vlammen opging. Hij bouwde een nieuwe molen met een voor die tijd revolutionair maalwerk. De molen werd niet meer aangedreven door een waterrad, maar door metalen schoepraderen die horizontaal in het water liggen en twee verticale assen aandrijven. Die constructie, afkomstig van de Singrun fabrieken in het Franse stadje Epinal, is uniek industrieel erfgoed. Dat moet u gezien hebben. Maar ook die technologie werd achterhaald en toen Ans en Hans 87 jaar, na de bouw van de molen, als bij toeval naast het indrukwekkende gebouw passeerden, was er van malen geen sprake meer. Het gebouw werd gebruikt als stapelplaats van materiaal dat verkocht werd op de wekelijkse rommelmarkten ‘op Dreef’. Voor het tweetal werd het een nieuwe uitdaging, nadat ze eerder in Nederland al enkele projecten in de monumentensector tot een goed einde brachten. Ze hebben jarenlang gewerkt aan een zeer gave restauratie met een verticaal gescheiden functie ‘wonen’ en ‘malen’, die echter visueel nog met elkaar verbonden zijn. Ans en Hans hebben de restauratie grotendeels zelf uitgevoerd zonder zware financiële tussenkomsten van de overheid, maar met een reeks kleinere onderhoudspremies.De manier waarop wonen en industrie gecombineerd worden mag model staan voor duurzame en efficiënte manier van herbestemming van industrieel erfgoed. U vermeent er alles over voor de aanvang van onze jaarlijkse algemene statutaire vergadering op zaterdag 6 februari op 14 uur in de Meerselmolen Dreef 2 te Meersel-Dreef. (Frans Horsten)

2

voorjaarsuitstap Nieuwsbrief vzw Erfgoed Hoogstraten, 7de jaargang nr. 25 zondag 21 maart 14 uur

Tijdens onze voorjaarsuitstap maken we kennis met de herbestemming van de kloostersite in Meer. Na de herbestemming van het begijnhof en Wortel- en Merksplas-kolonie is dit het derde grootschalig herbestemmingsproject in onze gemeente dat ontstaan is vanuit de plaatselijke bevolking. Aan de hand van plannen maken we kennis met het herbestemmingsproject van Bouwmaatschappij De Noorderkempen en de VZW Klooster Meer.

Omdat de geschiedenis die dag minder aan bod zal komen, leest u hier het ontstaan van site. Toen de liberalen na de verkiezingen in 1878 een meerderheid behaalden in het parlement, wilden ze afrekenen met het katholieke lager onderwijs van die dagen. Het resultaat was de onderwijswet van minister Van Humbeeck, in katholieke kringen de “ongelukswet” genoemd. Als reactie stelt pastoor Meeusen voor om in Meer een eigen katholieke school te bouwen. Hij kan daarbij rekenen op de steun van veel inwoners en op Constant Van den Berghe, de heer van Maxburg, die het 80a groot bebost perceel de ‘Mussenakker’ koopt en ter beschikking stelt voor de bouw van de school. In 1879 worden er tweemaal twee klaslokalen in Vlaamse renaissancestijl gebouwd met daartussen een open ruimte als speelplaats. Bijna alle kinderen van Meer, in totaal 175 jongens en meisjes, komen er naar school. Vijf jaar later, op 13 november 1884, na de schoolstrijd wordt de school als gemeenteschool erkend en verhuizen zowel de jongens als de meisjes naar andere gebouwen. Notaris J. Versteylen, die later burgemeester van Meer zal worden, zorgt voor een herbestemming van de leegstaande gebouwen. Door zijn toedoen openen de zusters van het Heilig Graf van Turnhout in 1900 een filiaal van hun priorij in Meer en nemen de leiding van een kleuterschool en lager onderwijs tot en met het derde studiejaar voor jongens en meisjes. De zusters verblijven aanvankelijk in het huis Rommens in de Dorpsstraat, maar starten nog hetzelfde jaar met de bouw van een klooster bij en in dezelfde stijl als de reeds bestaande klaslokalen. In 1908 wordt er een derde klaslokaal voor meisjes bijgebouwd en wanneer de parochie in 1927 nood heeft aan een nieuwe parochiezaal, geeft pastoor Vermeiren opdracht om die op de kloostersite te bouwen. In 1946 nemen de zusters van het Heilig Graf de landelijke huishoudafdeling, een school van de zusters van de H.H Harten van Berlaar in het ‘zaaltje van de Boerenbond’ in Meer over. Het is een succesvol initiatief dat in 1952 uitgroeit tot een middelbare huishoudschool. Afspraak op zondag 21 maart om 14 uur op de parking bij het klooster, ter hoogte van de Donckstraat nr 13 te Meer. (Frans Horsten)

3

lezing nico wouters en ingrid de leus Nieuwsbrief vzw Erfgoed Hoogstraten, 7de jaargang nr. 25 nabeschouwing

Ingrid De Leus en Nico Wouters

Op 24 oktober 2009 organiseerde de Werkgroep Op het Oorlogspad onze najaarslezing en hoewel de opkomst wat tegenviel - een 40-tal toehoorders - tijdens de doornatte oktoberavond, kan dat niet gezegd worden van de lezingen op zich. Naar aanleiding van 65 jaar bevrijding van Hoogstraten werd door de werkgroep "Op het Oorlogspad" een controversieel onderwerp onder de aandacht gebracht. Nico Wouters gaf een grondige introductie op de problematiek van gemeentebesturen tijdens de Tweede Wereldoorlog en de rol van de Nieuwe Orde in die context. Na de pauze kwam dan Ingrid De Leus aan het woord die de materie heel wat dichterbij bracht door haar onderzoek naar het optreden van de Hoogstraatse oorlogsburgemeester Pieter Gommers en een aantal andere lokale aanhangers van het VNV. Een van de dramatische hoogtepunten waaraan de nodige aandacht werd besteed, was de razzia van 1 mei 1944 waarbij een 20-tal streekgenoten werden aangehouden en afgevoerd door de Duitse veiligheidsdiensten. De meesten keerden overigens niet meer terug uit de nazi-concentratiekampen. Zelden meegemaakt dat een publiek zo geboeid luisterde als naar de uiteenzetting van Ingrid De Leus. Er waren er zelfs die de nodige nota's namen. Alle vragen zijn natuurlijk niet opgelost in het korte tijdsbestek , maar de lezing heeft zeker een aanzet gegeven tot verder onderzoek naar die controversiële periode in onze recente (politieke) geschiedenis. (Francis Huijbrechts)

4

herdenking slag bij hoogstraten Nieuwsbrief vzw Erfgoed Hoogstraten, 7de jaargang nr. 25 nabeschouwing

U kon er eigenlijk niet naast kijken. Op zaterdag 5 september werd in volle Vrijheid de zogenaamde Slag bij Hoogstraten (1814) herdacht. U zal het met mij eens zijn dat het een bontgekleurd spektakel werd, maar met de nodige sereniteit en respect voor de slachtoffers van die (bijna) vergeten confrontatie op ons grondgebied. Het is zeker een mooie springplank geworden naar de 200ste verjaardag en dat speelde ook wat in ons achterhoofd. Wij waren als mede-organisatoren in ieder geval aangenaam verrast door de grote opkomst bij het publiek. De schattingen lopen uiteen, maar we zaten toch flink boven de 1000 toeschouwers. De samenwerking met de vzw Mallifique en de stadsdiensten verliep vlot. Hier en daar zat er wel een valse noot in het verloop, zoals de verkeersknoop en een aantal onaangekondigde VIP's, maar dat zijn zaken die we onthouden voor een volgende gelegenheid. Met de twee totaal uitverkochte voorstellingen en het drukbezochte bivak werd ook het luik te Malle een groot succes. Eind oktober werd de medewerkers vanuit onze vzw en de stadsdiensten overigens uitgenodigd op de afsluitende bijeenkomst door onze vrienden van vzw Mallifique. In het mooie kader van het kasteel de Renesse kregen we ondermeer te horen dat er door deze organisatie meer dan € 17.000 werd verzameld voor het goede doel, in casu het Kinderkankerfonds. Erfgoed Hoogstraten deed daar trouwens 250 euro bovenop…omdat ook die patiëntjes een geschiedenis verdienen (Francis Huijbrechts)

Sonia Van Coillie en Benedikte Dewaele leggen een krans neer in naam van onze vereniging 5

najaarsuitstap naar brussel Nieuwsbrief vzw Erfgoed Hoogstraten, 7de jaargang nr. 25 nabeschouwing

In oktober stond de al lang aangekondigde uitstap naar Brussel op het programma. De afgeladen bus bewees dat er ook veel belangstelling was voor deze trip.

Voor diegenen die er spijtig genoeg niet meer bij konden en al de andere geïnteresseerden bieden we graag nog enkele overpeinzingen aan.

Na de dood van Margaretha van Oostenrijk in 1530, die haar hof in Mechelen hield, aanvaardde Maria van Hongarije, op vraag van haar broer Keizer Karel, de functie van regentes over de Nederlanden. Zij besloot echter haar hof te Brussel, in de paleizen van de Coudenberg, te vestigen.

Aangezien hoge hoffunctionarissen, zowel om praktische als elitaire redenen, steeds in de buurt van het Bourgondische of Habsburgse hof wilden vertoeven was er ook voor onze graaf de Lalaing de noodzaak om een Hof van Hoogstraten in te richten in de nabijheid van het paleis op de Coudenberg.

Hiertoe kocht hij een aantal middeleeuwse panden op die hij vervolgens liet ombouwen tot een complex met drie vleugels rondom een binnenkoer. De noordelijke en westelijke vleugels werden verbonden door een prachtige gaanderij in laatgotische stijl. 6

Deze gaanderij gaf uit op een tuin omsloten door een hoge muur met kantelen. Verder beschikte dit complex nog over een eigen huiskapel.

Op de tekening1 heeft u een mooi beeld van het Hof van Hoogstraten, getekend vanuit de Isabellastraat2.

Na een jammerlijke brand in 1731 en het besluit om de ganse site op te hogen, kwam wat na de brand nog overbleef, ondergronds te liggen. Dus gingen ook wij ondergronds voor dit bezoek. Na een algemeen historische inleiding en een overzichtsbezoek aan de omgeving nam de gids ons dus mee voor een min-1-wandeling langs o.a. de Aula Magna. In de voetsporen van onze Hoogstraatse graaf Antoon de Lalaing staken ook wij de Isabellastraat over om terecht te komen in wat ons rest van het Hof van Hoogstraten. Meteen al stonden we oog in oog met Elisabeth van Culemborg die, geflankeerd door haar echtgenote, ons welwillend opwachtte3.

1 Van de Florentijnse kunstenaar Remigio Cantagallina (1582 - 1656) 2 Die de scheiding vormde tussen het Hof van Hoogstraten en het paleis op de Coudenberg. 3 Zie afbeelding hieronder 7

We voelden de grandeur die ook deze Brusselse residentie moet hebben uitgestraald. Eigenlijk verwachtten we ook niet anders van ons grafelijk echtpaar. Toch blijft het ietwat frustrerend dat noch te Brussel, noch te Mechelen en zelfs niet in Hoogstraten, een bezoek aan de prachtig ingerichte vertrekken van toen mogelijk is. De literatuur bewijst het overvloedig: de hoven van de graven van Hoogstraten konden wedijveren met het mooiste wat er toen in de Nederlanden te vinden was. Of het nu ging om wandtapijten4, zilver, boeken, landkaarten, meubilair, kristallen glaswerk : aan het Hof van Hoogstraten kende men een hoogstaande cultuur.

In de bus hadden we het al uitgebreid over de organisatie aan het Hof van Maria van Hongarije. Maar ook het leven aan het Hof van Hoogstaten kende strikte regels. Zo werd er5 meestal aan vijf tafels gegeten. Aan de eerste, indien aanwezig, zaten Antoon en Elisabeth zelf met de edellieden6, die aan hun hof verbleven en de voornaamste gasten. Ook de dokter nam meestal plaats aan deze tafel7. De bediening van de eerste schotels aan deze tafel was in handen van één van de hofmeesters, bijgestaan door de pages. Deze pages moesten handelen volgens strikte regels en aanwijzingen van Antoon de Lalaing. Bij fouten konden ze gestraft worden door ‘met roeden gegeseld te worden’8! De tweede tafel werd voorgezeten door de echtgenote van Philips (bastaard) de Lalaing; het is de tafel van de hofdames van Elisabeth. Ook de secretaris kreeg een plaats aan deze tafel. Aan tafel drie zit het overige vrouwelijk personeel en de kameniers. Tafel vier is voor de hofmeesters die, na gedane taak bij het opdienen, plaats nemen. De laatste tafel is voor de dienaren en knechten. In totaal eten elke dag, de gasten niet meegerekend, een vijftigtal mensen aan het Hof van Hoogstraten. Net zoals aan het Hof van Maria van Hongarije werd ook hier strikt bepaald wat er op tafel moest komen en hoe groot de porties waren9. De instructies bepaalden ook op hoeveel kaarsen en paarden elk individu, dat aan het hof verbleef, recht had.

In de namiddag bezochten we dan de H. Hartbasiliek van Koekelberg10 waar we vooral uitkeken naar het werk van onze eigenste glaskunstenaar Jan Huet.

4 We weten uit inventarisgegevens dat er aan het Hof in Hoogstraten alleen al een 50-tal grote wandtapijten in de verschillende vertrekken hingen, wat een enorme collectie was. Ondermeer een reeks van 8 tapijten die de geschiedenis van Griseldis uitbeeldden.

Van Griseldis de verduldige vrouw Historielied ontleend aan het verhaal uit Boccacio's Decamerone over de schone en zachtmoedige Griseldis, dochter van een arme boer. De Italiaanse markgraaf Gauthier trouwt haar omwille van een troonopvolger, maar stelt haar trouw en toewijding gedurende hun huwelijk danig op de proef. Zo laat hij hun beide kinderen door zijn zuster opvoeden, terwijl Griseldis denkt dat ze dood zijn. Gauthier kondigt op een dag aan dat hij met een jongere prinses wil trouwen, neemt Griseldis al haar mooie kleding af en stuurt haar weg. Vervolgens laat hij haar ontbieden om tijdens de bruiloft op het zilveren serviesgoed te letten. Wanneer zij hem smeekt zachthandig om te gaan met het jonge meisje, kan hij zich niet meer inhouden, omhelst zijn vrouw en onthult dat de zogenaamde bruid hun dochter is, en de mooie jongeling hun zoon. Hij zal Griseldis nooit meer op de proef stellen en ze trouwen opnieuw. Boccacio's verhaal werd door Petrarca in het Latijn vertaald, en van daaruit verspreidde het verhaal over de geduldige Griseldis zich over het Franse, Duitse, Engelse en Nederlandse taalgebied.

5 Bron : instructies van/aan de hofmeester 6 O.a. de heer van Escornaix (zoon van de broer van Antoon) en zijn echtgenote en Philips de Lalaing (bastaardzoon van Antoon en tevens opperhofmeester) 7 Indien er teveel gasten waren moest de dokter echter een tafel opschuiven. 8 Wel typerend voor deze eerste graaf van Hoogstraten die de reputatie had van ‘streng maar rechtvaardig’ te zijn; Hij was wat we nu een ‘self-made’ man zouden noemen. Vertrokken vanuit de underdog-positie van jongste zoon zonder rechten op de grafelijke titel van zijn vader was hij opgeklommen tot één van de hoogste posities binnen het bestuur van de Nederlanden en beloond met een grafelijke titel. 9 Hoe belangrijker de functie, hoe meer er op je bord kwam 10 Onlangs nog uitbreid op televisie te zien tijdens de dankmis voor de heiligverklaring van Pater Damiaan 8

De basiliek van Koekelberg

Deze basiliek is dus toegewijd aan het Heilig Hart, een devotie die sinds het einde van de 19e eeuw een hoge vlucht had genomen en die vooral de liefde van Christus voor de mensheid benadrukte. Deze devotie bestond wel al, in beperkte mate, vanaf de middeleeuwen en vooral bij een aantal mystica, die er persoonlijke getuigenissen over schreven. Vanaf het einde van de 19e en begin 20ste eeuw kreeg deze devotie echter nieuwe impulsen door de hernieuwde aandacht van een aantal pausen. Deze aandacht vond zijn oorsprong in de veranderende maatschappelijke context. Waar voorheen de samenleving bijna automatisch een katholiek plattelandskarakter had, resulteerde de industrialisering in een migratie naar de stad en een confrontatie met het opkomende socialisme dat via vakbonden een sociale strijd leverde. Deze strijd tezamen met de opkomende democratie11 veroorzaakte een proletarisering van die katholieken. De katholieke kerk zocht en vond een antwoord in de H. Hartverering die persoonlijke vroomheid met sociale actie, in het teken van de naastenliefde, moest stimuleren.12 Jan Huet De glasramen in de basiliek zouden de verschillende aspecten van die naastenliefde moeten tonen. Zo kreeg Jan Huet in 1957 de opdracht om acht glasramen te ontwerpen voor de gaanderijen van de beuk. Ze moesten de acht zaligheden voorstellen en zouden aan de kerk geschonken worden door acht verschillende religieuze instellingen.13. Dit gegeven bemoeilijkte de opdracht van Jan Huet. Hij moest een esthetisch verantwoorde oplossing vinden voor de noodzaak om één van de zaligheden te combineren met een iconografie die typerend was voor de schenker. Geen gemakkelijke opdracht. Uiteindelijk slaagde de kunstenaar hierin door een groot verschil in helderheid te creëren. tussen het middenpaneel14 en de zijpanelen. Het centrale paneel onderscheidde zich door zijn zware beschildering en het intensieve gebruik van grisailles. Zo werd structuur aangebracht in de compositie en werd tegelijkertijd het binnendringen van teveel licht langs de monumentale ramen voorkomen. Dat Huet deze opdracht kreeg had alles te maken met de goede reputatie die hij sinds de voltooiing van de werken in de abdij van Orval genoot, maar was verre van evident of misschien juist wel. Een woordje uitleg: In de loop van de jaren ’50 voerde Huet een verbeten strijd tegen de belijders van de moderne kunst. Hij wilde zich niet laten meeslepen in de vernieuwingen die het modernisme met figuren als Le Corbusier, Henri Matisse, Paul Delvaux, Salvator Dali enz. in gang hadden gezet. Integendeel, Huet trok fel van leer tegen deze nieuwe stromingen.15. De vorm had er, volgens onze Wortelse kunstenaar, de bovenhand gekregen op de inhoud. Deze inhoud werd, nog steeds volgens Huet, gewoon overboord gegooid. Ook in de Gazet van Antwerpen verschenen zowel in 1956 als in 1958, het jaar van de wereldtentoonstelling van Brussel, een reeks van artikelen waarin Huet een felle aanklacht formuleerde tegen deze vernieuwers van religieuze kunst. Ze heetten dan ‘kinderen van de duisternis’ en maakten volgens de auteur deel uit van een communistisch complot tegen de christelijke waarden.

11 En de evolutie naar een algemeen stemrecht – de overheid en samenleving werden seculier 12 O.a. de encycliek Rerum Novarum van 1891 13 Uiteindelijk zouden er maar 6 instellingen gevonden worden en dus 2 glasramen niet gerealiseerd kunnen worden. 14 Dat één van de zaligheden voorstelde 15 Naar aanleiding van een bezoek aan de tentoonstelling ‘Fantastische Kunst’ in Oostende in 1953 spreekt hij in een artikel in ’t Pallieterke over “een ononderbroken gevoel in een plaats van geesteskranken te vertoeven”. 9

Huet, zelf een vernieuwer met zijn werk in de abdij van Orval, weerde zich nu als een duivel in een wijwatervat tegen de nieuwe kunstvorm. Zijn verzet mocht echter niet baten. Tijdgenoten van Huet, die zich wel tot de vernieuwing bekeerd hadden werden geselecteerd voor prestigieuze tentoonstellingen. Ook de kunstkritiek in de diverse, al dan niet gespecialiseerde, bladen hadden niet langer aandacht voor Huet. Zij zongen nu de lofzang van het abstract werk van de nieuwe glaskunstenaars waar ze voorheen de loftrompet zongen voor onze Wortelse kunstenaar. Het moet hard zijn aangekomen. Maar Huet gaf geen krimp. Trouw aan zichzelf en aan zijn kunst, bepleitte hij vurig het standpunt dat kunst zich moet plooien naar de noden van de Kerk en op een voor de gelovigen bevattelijke wijze getuigenis moet afleggen van de geloofsinhoud16. De kunstkritiek liet, zoals eerder gezegd, vanaf de jaren ’50 Jan Huet dus links liggen. Opmerkelijk en in schril contrast met de voorgaande conclusie is dan wel de enorme hoeveelheid opdrachten die de kunstenaar tijdens deze periode ontving en uitvoerde. In deze context is de opdracht voor de glasramen van Koekelberg ongetwijfeld één van de belangrijkste. Een verklaring voor de populariteit bij de opdrachtgevers voor Huets figuratief werk (tegenover het abstract werk van de vernieuwers) is waarschijnlijk te vinden in de leeftijd van deze opdrachtgevers, die dan ook een iets meer conservatieve keuze maakten. Ook al behoort de kunst van Huet, zoals gerealiseerd in de glasramen van Koekelberg, dus niet langer tot de avant-garde, toch kunnen we stellen dat deze uitvoering kan beschouwd worden als het voldragen werk van een beslagen meester.

Laat ons enkele glasramen meer in detail bekijken en nogmaals genieten.

Het opnieuw ontdekken van het glas-in-lood in de loop van de 19e eeuw was vooral binnen een kerkelijke context te situeren.17 Vanaf de periode van de Art Nouveau18 en ook tijdens de Art Déco-jaren19 komt daar verandering in. Deze stijlperiodes vinden hun toepassing op vooral burgerlijke gebouwen en in composities van gekleurd glas zonder brandschildering

Extra woordje uitleg over de kunstenaar zelf. Hij werd in 1903 in Wortel geboren. Hij krijgt een klassieke20 opleiding aan het Klein Seminarie te Hoogstraten. In deze school, met toen enkel internaat, kregen de leerlingen niet enkel tijdens de lessen maar ook tijdens hun vrije tijd een vorming tot toekomstig priester of toch op zijn minst tot katholiek geïnspireerd leiderschap in de burgerlijke maatschappij. Deze vorming zou bepaalde keuzes in Huets latere leven verklaren.

Hij volgt een opleiding aan het Hoger Instituut voor Kunstambachten te Elsene en wordt laureaat van de Sint-Lucasschool en het Hoger Instituut te Sint-Gillis met een studie over brandramen. Na zijn opleiding verblijft hij een tijd in Denemarken waar hij enkele monumentale werken zal realiseren. Na zijn terugkeer wordt hij de eerste professor aan de pas opgerichte afdeling ‘brandglasschildering’ aan de Kon. Academie voor Schone Kunsten te Antwerpen.

16 van de waarde van de sacramenten, de liturgie, de profeten en hun openbaringen, de evangelies, het leven van de heiligen enz. 17 De opgang van de neo-stijlen, restauratieprojecten in gotische kerken enz. 18 Jaren negentig van de 19e eeuw. De art-nouveau wil een duidelijke breuk met de vele neo-stijlen bewerkstelligen en wordt dan ook de (nieuwe) stijl voor de (nieuwe) opkomende politieke partijen zoals liberalen (de vele prachtige herenhuizen van de grootindustriëlen en socialisten (bv. Het Volkshuis van de hand van Horta te Brussel) . 19 Interbellum 20 Grieks-Latijn 10

Zijn leven en werk is sterk verbonden met zijn heimat, de Kempen. Zijn verwondering om de schoonheid van deze landelijke streek en zijn christelijke opvoeding liggen aan de basis van zijn werk. Jan Huet schildert “wat de Kempen eigenlijk is, de grond waaruit alles groeit. De grond die de mens conditioneert. Uit die Wortelse grond met zijn landschappelijke schoonheid, zijn respect voor de hardwerkende mens en zijn diep religieus beleven groeide zijn drang om te tekenen, te schilderen, te etsen, te dichten, te filmen en uiteraard glasramen te realiseren. Jan Huet beoefende dus verschillende disciplines maar is bij een breder publiek vooral als glaskunstenaar bekend. Toen hij zich in de jaren ’20 in deze discipline specialiseerde liet hij zich al snel opmerken als één van de vernieuwers van de Vlaamse glasschilderkunst. Hij ontwierp niet enkel de glasramen maar sneed en bakte ze ook21. Het ambacht als dusdanig stond centraal. Hij wilde absoluut voeling houden met dit historisch gegroeid kunstambacht. Het palmares van deze Wortelse kunstenaar is indrukwekkend : niet enkel te Koekelberg maar ook in de abdijen van Orval en Tongerloo, de kerken van Hoogstraten, Wortel, Antwerpen, Dessel, Tienen, Meerhout, Boom, Eppegem, Zwevegem, Lier enz. en verder in scholen en privégebouwen en het stadhuis van Hoogstraten is werk van Jan Huet te vinden. Jan Huet bleef steeds trouw aan zijn eigen karakter en principes, de twee polen die de rode draad vormden doorheen het persoonlijk en artistieke leven van deze unieke man, die werkte vanuit het leven met een kenmerkende spontaniteit en eerlijkheid. Hij stierf in Antwerpen op 2 april 1976. Het was zijn wens om in zijn geliefde geboortedorp Wortel begraven te worden. Voor de geïnteresseerde lezer volgt hierna nog een korte technische uitleg over de vervaardiging van glasramen: Theophillus22 beschreef in de twaalfde eeuw de techniek om glasramen te maken in zijn werk Diversarum artium schedula. Het glas in lood beleefde tijdens de Gotiek23 zijn bloeitijd. Men wilde in die heersende architecturale context af van de massieve muren en maakte daarom steeds grotere en hogere vensters. Deze bouwkundige ontwikkeling was een weerspiegeling van de middeleeuwse opvatting over de functie van het licht. Het licht (het goede) stond tegenover de duisternis (het kwade). Er was ook een verschuiving van het idee van een bestraffende God (romaanse architectuur24 met dikke muren en donkere ruimtes waarbinnen de mens zich klein en angstig voelde) naar een God naar wie men in volle vertrouwen letterlijk en figuurlijk kon opkijken (de ruimtes werden lichter en hoger). De middeleeuwse mens zocht steeds naar de diepere betekenis van schaduwen, tekens en symbolen. De glas in loodramen bleken door hun steeds groter wordende oppervlakte een uitstekend middel om zowel oud- als nieuwtestamentische verhalen uit te beelden. De hedendaagse glazenier gaat nog steeds op dezelfde wijze als de middeleeuwse ambachtsman te werk, maar gebruikt modernere ovens en meer gesofistikeerde apparatuur. Los van de werken, die de glazenier voor zichzelf of als autonoom tentoonstellingsobject maakt, worden de meeste glasramen voor een welbepaalde plaats en ruimte vervaardigd. De lichtinval en de plaats van het raam in het gebouw is immers een essentieel onderdeel van het kunstwerk. De glazenier overlegt hierover met de opdrachtgever en de (binnenhuis-) architect en neemt de vensteropeningen nauwkeurig op. Vervolgens wordt voor de klant een voorbereidende schets opgemaakt, doorgaans op schaal 1/10. Voor heel grote projecten, zoals grote kerkramen als in Koekelberg, wordt ook op schaal 1/100 gewerkt. De tracering van het raam wordt met een sjabloon of kalk op een aantal schetsbladen aangebracht. Daarin legt de glazenier met potlood, inkt en waterverf in grote lijnen of soms ook meer gedetailleerd de compositie en de kleurstelling vast. De schets wordt nadien, rekening houdend met de commentaren van de opdrachtgever, definitief afgewerkt. Een volgende fase is het uittekenen van diezelfde compositie op ware grootte25, het ‘karton’ genoemd. Dit karton moet overeenkomen met de ware opening van de vensteropening.

21 Lees verder ook de toevoeging i.v.m. de technische aspecten van de glaskunst 22 Theophillus was het pseudoniem van een benedictijner monnik, die wellicht de metaalbewerker Rogier van Helmershausen was. Hij was zowel een geleerde, die vanuit een theologisch gezichtspunt over de kunstenaar schreef, als ook een ambachtsman uit de praktijk. 23 Gotiek : van de helft van de twaalfde eeuw tot aan de zestiende eeux 24 Deze bijna ‘versterkte’ kerken dienden ook wel als toevluchtsoord bij invallen van ‘heidenen’ 25 Schaal 1/1. De overzetting van werktekening naar karton gebeurt door overzettechnieken of projectie. 11

Wanneer het karton klaar is, wordt hierop in het zwart en met dikke lijnen de ‘loodtekening’ gezet. Deze loodbanden geven aan hoe de verschillende stukken glas in lood worden gezet. Door ervaring weet de glazenier hoe hij de loodlijnen moet plaatsen om een harmonisch, accentuerende of ondersteunende loodstructuur in het glasraam te krijgen. Als dit loodpatroon klaar is, wordt de snijtekening gemaakt. Het loodpatroon wordt met een kalk op een nieuwe tekening overgebracht. Nu heeft de glazenier, dankzij de nieuwe, abstracte lijntekening, een duidelijke kijk op de stukken glas die moeten worden gesneden. Vervolgens worden de verschillende indelingen op karton als op snijtekening genummerd. Deze genummerde vlakken van de snijtekening worden ook versneden. Dit gebeurt met een sjabloonschaar die bij het uitknippen precies 1,6 mm kleiner dan op de werktekening uitsnijdt26. Bij moderne glasramen gebruikt men meestal industrieel vensterglas. Soms wordt door kunstenaars ook nog ambachtelijk glas gebruikt. Dit zogenaamde ‘kroonglas’ wordt gemaakt door de glasbel op het einde van de blaaspijp zo hard rond te laten roteren dat ze uitslingert tot een schijf27. In het middel blijft echter een ‘bobbeltje’ of ‘osseoog’ over. Een andere vorm van ambachtelijk glas is het mofglas‘ 28’. In beide gevallen vertoont dit glas onzuiverheden zoals streepjes en luchtbellen die het glas een ouderwetse charme geven. Vaak is dit glas ook beter te verwerken dan het technisch puntgave maar vlug brekende industrieel glas. Nadat de glaskunstenaar de voor zijn werk passende glasplaat met de juiste kleurschakering en structuur heeft gekozen wordt met behulp van de sjabloon het gewenste stuk glas uitgesneden.29 Het glasraam kan vervolgens als een puzzel worden samengesteld. Als het glas beschilderd is, wordt het gebrand. De temperatuur in de oven wordt geleidelijk opgevoerd tot 675°C. Bij deze warmte wordt het glas, dat dof rood gloeit maar nog niet smelt, week. De brandverf heeft een lager smeltpunt en hecht zich vast op de weke glasgrond. De duur van de brand, gemiddeld 10 tot 20 minuten, hangt af van de glassoort en de dikte van het glas. Dit is een kritieke fase en hier onderscheidt zich dan ook de goede ambachtsman van de amateur. Bij een te hoge temperatuur smelt het glas en bij plotse temperatuurschommelingen springt het. Een te lage temperatuur of te korte oventijd leidt dan weer tot brandglas van een minderwaardige kwaliteit. Na de brand volgt een afkoelingsperiode. Wanneer al de glasdelen gekoeld zijn, wordt het glaspaneel door de loodzetter opgebouwd. Vertrekkende vanuit een hoek worden alle stukken één voor één in loodstrips met een H-profiel gevat en aan beide zijden van de strips worden loodnagels ingebracht om te beletten dat de stukken weer uit elkaar schuiven. De loodstrips worden vervolgens aan elkaar gesoldeerd. Om de nog rammelende stukken glas te fixeren worden de kieren tussen de loodstrips met een donkergrijs kitmiddel gevuld. Dit kitmiddel is samengesteld uit krijtpoeder, gebrand gips, menie, lampzwart, terpentijn en gekookte lijnolie. Deze ‘mastiek’ is na enkele dagen uitgehard. Het glasraam is nu waterdicht en zit stevig in elkaar. (Sonia Van Coillie)

Bronnen: - Materialen en technieken van de kunst - L. De Ren – Acco - Jan Huet, kunst & glasschilder – Jan Van Damme – Stedelijk museum Hoogstraten - Glasschilders, Middeleeuwse ambachtslieden – Sarah Brown - Brepols - Foto’s uit de privécollectie van René Voet

26 Omdat het glas later in een loden H-profiel met een kern van 1,6 mm zal worden vastgezet moet deze uitsparing nu al in de werktekening gerealiseerd worden. Zo krijgt elke papieren mal de exacte afmetingen van het te maken glasvlak. 27 Door de middelpuntvliedende kracht ontstaat een cirkelvormige glasplaat. 28 Van de gloeiende glaspasta wordt een buis tot 1,5 m lang en met een doormeter van 50 cm geblazen. Deze buis wordt doorgeknipt en in de oven gestrekt. De wand van dit glas is niet overal even dik en bij het afkoelen ontstaan ook de vloeilijnen, streepjes en luchtbellen. 29 In de middeleeuwen met een snij-ijzer met gloeiende punt; vanaf het einde van de 15e eeuw met een diamant en nu met een Amerikaanse glassnijder met een wieltje waardoor ook krommen lijnen vlot kunnen gesneden worden. 12

Werelderfgoed Nieuwsbrief vzw Erfgoed Hoogstraten, 7de jaargang nr. 25 Kandidatuur van de Nederlandse en Vlaamse kolonies Sinds de afschaffing van de wet op de landloperij en de ‘Mars op Wortel-kolonie’ op 9 september 1995 zijn er regelmatig contacten tussen vertegenwoordigers van de kolonies in de Nederlandse provincie Drenthe en van Wortel- en Merksplas-kolonie. Tijdens dat overleg kwam telkens de voordracht van de kolonies als Werelderfgoed ter sprake. Maar nu komt alles in een stroomversnelling. De Nederlandse overheid formuleerde het idee om voor bij de selectie van voorstellen de voorkeur te geven aan projecten die te maken hebben met ‘de winst van land ten nadele van water’, een typisch Nederlands verschijnsel. Om de boot niet te missen stelde de kolonie Veenhuizen zich onmiddellijk na de bekendmaking van dit idee formeel kandidaat. Die onverwachte en eenzijdige kandidatuurstelling werd door de andere kolonies niet echt in dank afgenomen, waarop de Nederlandse minister liet weten dat hij de voordracht van de kolonies genegen is, maar wacht op een gezamenlijke voordracht van het internationaal fenomeen. Pas dan zullen de kolonies kans maken om erkend te worden als Unesco Werelderfgoed zoals verder zal blijken. Unesco Werelderfgoed Verslag van een overleg op 23 november 2009 in aanwezigheid van Piet Geleyns (verantwoordelijke Unesco Werelderfgoed binnen de Cel Onroerend Erfgoed), Marc De Borgher (Cel Onroerend Erfgoed Antwerpen), Philippe De Backer (vzw Kempens Landschap) en Frans Horsten (Erfgoed Hoogstraten) Uit bezorgdheid over de wereldwijd voortschrijdende vernietiging van het milieu aanvaardde de Algemene Conferentie van de Unesco – de Organisatie voor Onderwijs, Wetenschappen en Cultuur van de Verenigde Naties – in 1972 in Parijs het ‘Verdrag betreffende de Bescherming van het Culturele en Natuurlijke Werelderfgoed’.

New Lanark in Schotland, ontstaan uit hetzelfde ideeëngoed als onze kolonies, is opgenomen op de lijst van het Unesco Werelderfgoed.

13

Dit verdrag is gebaseerd op het idee dat de mensheid beschikt over een gezamenlijk erfgoed en dat de mensheid voor de bescherming ervan een collectieve verantwoordelijkheid draagt. Zo ontstond in 1972 de “World Heritage Convention”. Ondertussen hebben 185 landen het verdrag geratificeerd. Om politieke redenen was België in 1998 een van de laatste landen die het verdrag ondertekende. Kort daarop werden de Vlaamse begijnhoven voorgedragen en erkend als Unesco Werelderfgoed. In juli 2008 waren er 878 erfgoederen uit 145 verschillende landen ingeschreven op de lijst van het Werelderfgoed: 679 monumenten in het cultuurerfgoed (meestal gebouwen), 174 in het natuurerfgoed (landschappen) en 25 als een combinatie van beide. Omdat steeds meer landen steeds meer monumenten voordragen is de discussie ontstaan of de lijst van het Werelderfgoed al dan niet eindig is. Dit heeft in 2008 geleid tot het “Besluit van Québec”, waarbij het aantal nieuwe erkenningen, voorwaarden en prioriteiten die tot een erkenning moeten leiden werden vastgelegd. De belangrijkste beslissingen zijn: - Unesco zal per jaar maximum 45 nieuwe sites als Werelderfgoed erkennen. - Elk land mag per jaar slechts twee sites voordragen, waarvan er in essentie één tot de categorie van het natuurerfgoed moet behoren. Op deze maatregel worden de eerste vier jaar nog degelijk gemotiveerde uitzonderingen toegestaan - Indien er meer dan 45 sites voorgedragen worden, zal men in volgorde rekening houden met onderstaande prioriteiten: - Sites voorgedragen door landen waarvan er nog geen monumenten op de lijst van het Werelderfgoed staan; - Sites voorgedragen door landen waarvan er niet meer dan drie monumenten op de lijst van het Werelderfgoed staan; - Sites die in aanmerking komen, maar vroeger niet weerhouden werden omdat de limiet van 45 sites op jaarbasis bereikt was; - Voordrachten van natuurerfgoed; - Voordrachten van gemengd karakter (natuur en cultuurerfgoed); - Sites voorgedragen door meer dan een land of sites met een internationaal karakter; - Sites voorgedragen door landen van Africa of derdewereldlanden. - Sites voorgedragen door landen die de conventie recent (minder dan tien jaar) geratificeerd hebben.

Door deze maatregelen en prioriteiten wordt het vooral voor de Westerse landen moeilijker om nieuwe sites toe te voegen op de lijst van het Werelderfgoed, zeker als we weten welke sites in België al erkend zijn en welke er op de wachtlijst staan of werken aan een dossier.

Volgende Belgische sites staan ingeschreven op de lijst van het Unesco Werelderfgoed: · De Vlaamse begijnhoven (1998) · De scheepliften op het Centrumkanaal bij La Louvière (1998) · De Grote Markt van Brussel (1998) · De Belforten in België en Frankrijk (1999) · Het historisch centrum van Brugge (2000) · Grote herenhuizen van de Art-Nouveau arhitect Victor Horta (2000) · De Neolithische vuursteenmijnen te Spiennes Bergen (2000) · De Onze-Lieve-Vrouwekathedraal in Doornik (Romaans bouwwerk) (2000) · Het Plantin-Moretus complex in Antwerpen (2005) · Het Stocletpaleis in Sint-Pieters-Woluwe (2009)

De Nederlandse sites ingeschreven op de lijst van het Unesco Werelderfgoed zijn: · Het voormalige eiland Schokland in de Zuiderzee (nu in de Noordoostpolder) (1995); · De 19de eeuwse waterlinie Amsterdam, 137 kml van Edam langs Haarlem tot Muiden (1996); · De molens bij Kinderdijk in Zuid Holland (1997) · Ir. D.F. Woudagemaal, het grootste in gebruik zijnde stoomgemaal te Lemmer (1998); · De droogmakerij van De Beemster in Noord Holland (1999) · Het Rietveld Schröderhuis in Utrecht (2000); · De Waddenzee (2009)

14

Volgende Belgische sites hebben hun kandidatuur kenbaar gemaakt - De historische kern van Gent en de twee abdijen die aan de oorsprong ervan liggen; - De historische kern van Antwerpen; - De monumenten van de Eerste Wereldoorlog in de Westhoek; - De universitaire gebouwen in de historische kern van Leuven; - Het ‘Maison Guiette’ in de Populierenlaan 32 te Antwerpen; - Het architecturale oeuvre van Henry Van de Velde; - Het Justitiepaleis van Brussel; - De overdekte Sint-Hubertusgalerij van Brussel; - De gebouwen van het mondaine het kuur- en vakantieoord in Spa; - Het slagveld van Waterloo, het einde van het epos van Napoleon; - Het Prinsbisschoppelijk Paleis van Luik; - De Hoge Venen; - Het weggedeelte tussen Bavay en Tongeren; - De citadels langs de Maas; - De belangrijkste mijnplaatsen van Wallonië. Aan deze lijst mag men nu de Nederlandse en Vlaamse kolonies toevoegen. Bedenkingen: Wat België betreft moet men rekening houden met de ongeschreven afspraak van dat er telkens een Vlaams en een Waals project wordt voorgedragen en dat de voordracht van de oorlogsmonumenten van de Westhoek de absolute steun van huidig minister Geert Bourgeois genieten. De kolonies hebben het grote voordeel dat ze door minimum twee en mogelijk meer landen samen voorgedragen kunnen worden. De kolonies als Europees verschijnsel

“De omgeving en de omstandigheden waarin mensen leven bepaalt hun gedrag”. Het gedachtegoed waarmee verlichte geesten de armen, bedelaars en dronkaards tot betere inzichten wilden brengen.

Het idee van de werkkolonies ontstaat in het maatschappijbeeld van het einde van de 18de en het begin van de 19de eeuw, gekenmerkt door belangrijke politieke en economische veranderingen.

15

Het agrarisch karakter van de samenleving maakt plaats voor een industrieel en kapitalistisch systeem en de verstedelijking brengt een verarming van de lagere klasse met zich. Verlichte denkers geloven dat het verschaffen van nuttig werk aan de armen het antwoord is voor het armoedeprobleem. Zo ontstaat een verheerlijking van de landbouw, als middel om de armoede of de luiheid van de mensen te bestrijden. In heel Europa nemen particulieren, al of niet in samenwerking met de overheid, initiatieven om arme gezinnen bijeen te brengen in nieuwe woon- en werkgemeenschappen of kolonies. De kolonies zijn dus een Europees verschijnsel in de geest van het verlichte denken. Volgens bepaalde bronnen ligt Johann Daniel Lawaetz aan de basis van de ideeën van de kolonies. Na een aantal reizen in verschillende Europese landen publiceert Johann Lawaetz in 1815 zijn geschrift “Over de zorgen van de staat voor zijn armen en behoeftigen”. Hij beschrijft de opvatting van de armenkolonies als “een middel om de armoede en de toename van de armoede te weren”. Johannes Van den Bosch, die achter de oprichting van de kolonies in de Noord- en Zuidelijke Nederlanden staat, zou volgens het boek “Armut, Arbeit und bürgerliche Wohltätigkeit”, één van de trouwe lezers van Daniël Lawaetz geweest zijn. In maart 1821 verscheen zijn schrift “Over kolonies voor armen” en in september van hetzelfde jaar richt Lawaetz in de heerschappij Pinneberg bij Hamburg de armenkolonie Friedrichsgabe op.

R Robert Owen, de initiatiefnemer van New Lanark De Deense koning Frederik VI stelt 300 ha grond ter beschikking en gaat ermee akkoord dat de kolonie naar hem genoemd wordt: Frederiksgabe betekent zoveel als gift van Frederik. In december 1821 worden er vier huizen en een stal gebouwd en in september 1822 staan er al twintig gelijke huizen, want ook hier krijgen de kolonisten een huis met wat grond, kleding, één of twee koeien, gereedschap en huisraad toegewezen. Het aantal kolonisten wisselde sterk en was, in 1825, met 106 kolonisten het hoogst. Ondanks gunstige verslagen, die de directie zelf opmaakte bleven de moeilijkheden die zich ook hier zullen voordoen niet uit. Na de Duits-Deense oorlog werd Schleswig-Holstein, op 1 januari 1867 een provincie van Pruisen en op 13 september 1873 maakt de Pruisische koning Wilhelm I van Friederichsgabe een gewone plattelandsgemeente en komt er een einde aan de geschiedenis van deze armenkolonie.

In de Nederlanden wordt de Maatschappij van Weldadigheid opgericht met eerst de vrije kolonie Friederiksoord en de onvrije kolonie Veenhuizen, beide gelegen in de provincie Drenthe. In de vrije kolonie wonen de kolonisten in gezinsverband in kleine boerderijtjes, in de onvrije kolonies verblijven de zogenaamde ‘beroepsbedelaars’ in centraal gelegen gebouwen van waaruit ze, net zoals de vrije kolonisten, het land bewerken. Dit initiatief kreeg al snel navolging in de Zuidelijke Nederlanden, met een vrije kolonie in Wortel en een onvrije kolonie in Merksplas.

16

Maar ook in andere Europese landen kennen we vergelijkbare initiatieven. In Schotland combineerde Robert Owen op dat moment het landelijke leven met fabrieksarbeid. Zijn Villages of Unity moesten ‘ideale’ gemeenschappen zijn met de nadruk op geluk en vrijheid voor zijn bewoners. Ook in Rusland, Polen en Amerika ontstonden zo nieuwe dorpen.

In Frankrijk waren de sociale experimenten gericht op arme kinderen, wezen en vondelingen. Het eerste landbouwinstituut in Europa werd opgericht in Hofwil in Zwitsreland, ook volgens dezelfde opvattingen van de verlichting.

De kandidatuur van de kolonies als Werelderfgoed

‘Gemeenten van Weldadigheid’ Verslag van het ambtelijke overleg op vrijdag 6 november 2009.

Aanwezig: Voor de kolonies Wortel en Merksplas: Karolien Horckmans (vzw Kempens Landschap) en Frans Horsten (Erfgoed Hoogstraten en Technische commissie Kempens Landschap) Voor de kolonie Ommerschrans: Wessel Rozema (namens de gemeente Ommen) en Freddy Schuldink (namens de gemeente Hardenberg). Voor de kolonie Veenhuizen: Kees Verschoor en Christa Boersen (namens de gemeente Noordenveld). Voor de kolonie Frederiksoord-Wilhelminaoord: Else Deddens en Bernard Stikfort (namens de gemeente Westerveld).

Doelstelling: Bernard opent de vergadering en heet iedereen van harte welkom in Diever; geeft een korte inleiding. Doelstelling van deze bijeenkomst is ten eerste om met elkaar kennis te maken; en om eventuele ambities / samenwerking bespreekbaar te maken over twee onderwerpen:

- Samenwerking op het gebied van cultuurtoerisme en cultuurhistorie; - Samen op pad richting een voordracht tot Wereld Erfgoed status

Aansluitend op deze bijeenkomst wordt de feestelijke aanwijzing van Frederiksoord en Wilhelminaoord georganiseerd inzake het verkrijgen van de status van ‘Rijkswege’ beschermd dorpsgezicht, wat voor Vlaanderen vergelijkbaar is met een bescherming als landschap.

Stand van zaken

Middels een ‘rondje’ onder de aanwezigen worden beide thema’s aan de orde gesteld. Wat is de stand van zaken in de verschillende kolonies en partijen aan tafel?

Wortel- en Merksplas-kolonie: Karolien Horckmans en Frans Horsten: VZW Kempens Landschap is opgericht naar het voorbeeld van de ‘National Thrust’ en de provinciale landschapstichtingen in Groot Brittannië en Nederland. In 1997 kwamen de koloniën Wortel en Merksplas te koop; de provincie Antwerpen heeft vervolgens – mede op initiatieven vanuit de bevolking – de vzw Kempens Landschap opgericht om de eenheid en uniciteit van het gebied te beschermen. De VZW is enkel eigenaar van de grote boerderij van Wortel-kolonie maar als coördinator verantwoordelijk voor de herbestemming, het beheer en de ontwikkeling van de beide kolonies. In de Technische commissie zijn alle partners betrokken die een rol spelen binnen de Vlaamse Kolonies verenigd. De VZW Kempens Landschap stelt zich eveneens tot doel hierin de koloniën in zijn geheel ondersteunen. De bevoegdheden van de Vlaamse lokale overheden (gemeenten) zijn eerder beperkt. De gemeenten Hoogstraten (kolonie Wortel) en Merksplas zijn lid van de VZW Kempens Landschap, zodat deze VZW als de gesprekspartner voor beide kolonies kan en mag optreden. 17

De doelstelling is om beide kolonies als één geheel te bewaren en de delen in erfpacht over te dragen, zodat men goede controle kan houden op de (ongewenste) ontwikkelingen. De gebieden in Vlaanderen zijn aangewezen als ‘Beschermd landschap’, vergelijkbaar met de Nederlandse status ‘Beschermd stads-; of dorpsgezicht’. In Vlaanderen is een z.g. ‘Unesco-platform’ actief; zowel Erfgoed Hoogstraten als Kempens Landschap steunt de initiatieven tot vergaande samenwerking evenals een gezamenlijke Wereld Erfgoed ambitie. De VZW Kempens Landschap wil het dossier en de kosten die eraan verbonden zijn dragen. Kolonie Ommerschrans Wessel Rozema en Freddy Schulding geven een toelichting over de Ommerschans en haar geschiedenis. Op dit moment doorloopt het gebied, liggende op het grondgebied van zowel de gemeente Ommen als Hardenberg (beide provincie Overijssel) de procedure om aangewezen te worden als ‘beschermd dorpsgezicht’. Beide gemeenten hebben de Minister inmiddels geadviseerd en zijn in afwachting van zijn beslissing. Er is draagkracht onder de bevolking; toekomstige ontwikkelingen zijn vastgelegd in het “Visiedocument Ommerschans”. Men staat open voor de genoemde ambities, maar wil een en ander voorleggen aan het de Colleges van de betrokken gemeenten Ommen en Harderwijk.

Veenhuizen Christa Boersen en Kees Verschoor: Veenhuizen is het meest gevorderd. De situatie is eigenlijk tegenovergesteld aan de kolonieën van Wortel & Merksplas. In Veenhuizen was er tot medio jaren ’80 van de vorige eeuw één eigenaar (justitie); de eigendommen zijn in Veenhuizen voor zover het om woonhuizen en boerderijen gaat sindsdien in vergaande mate geprivatiseerd. Wat de overige gebouwen betreft heeft het rijk enige jaren geleden beslist om de eigendom aan zich te houden. Het gebied is per 1 april 2008 aangewezen als beschermd dorpsgezicht na een voorbereidingsfase die vele jaren in beslag heeft genomen en teruggaat tot begin jaren ’90. Tijdens het zogenaamde ‘Monumenten Selectie Plan’ is er een grote inhaalslag gemaakt en zijn de meeste gebouwen van voor 1940 in Veenhuizen beschermd als Rijksmonument. Vanaf het aantreden van Jo Coenen als Rijksbouwmeester eind 2000 heeft het gebied een enorme impuls gekregen; er zijn investeringen vrijgemaakt om te streven naar ontwikkeling en herbestemming. Er is een goede samenwerking tussen de overheden (Rijk, provincie en gemeente); het opgerichte Ontwikkelbureau Veenhuizen speelt een centrale rol. Ook hier is veel draagkracht; zowel bestuurlijk als onder de bevolking.

Een koloniehuis zoals er in Wortel-kolonie 124 stonden en Frederiksoord nu nog staan.

18

Frederiksoord-Wilhelminaoord Else Deddens en Bernard Stikfort: In Frederiksoord en Wilhelminaoord bevind zich de Koloniehof; het centrale ‘museum’ of bezoekerscentrum van de Maatschappij van Weldadigheid. Op dit moment wordt er nagedacht om dit centrum een extra stimulans te geven. Ook zijn er initiatieven (zowel op overheidniveau als privaat) om het cultuurtoerisme in samenwerking met bijvoorbeeld het gevangenismuseum in Veenhuizen een impuls te geven. Sinds Bernard Stikfort in de gemeente Westerveld de post monumentenzorg & erfgoedbeleid bekleed is er een bestuurlijke draagkracht voor een procedure richting Wereld Erfgoedstatus. Er zijn inmiddels gesprekken geweest met een aantal externe deskundigen en in het bijzonder een gezamenlijk internationaal optreden (België en Nederland) zouden de kansen versterken.

Afspraken

Karolien Horckmans (Kempens Landschap) maakt ons opmerkzaam dat er veel subsidies voor grensoverschrijende projecten beschikbaar zijn zoals de Europese ‘Zeven Zeeën’ campagne. Dit kan in ons geval zijn op gebied van (cultuur-) toerisme, maar ook voor een Wereld Erfgoed ambitie. Samen – Nederland en België - staan we sterk, maar er zijn ook vergelijkbare initiatieven in andere landen, zoals New Lenark in Schotland, dat reeds de status van Werelderfgoed heeft. Karolien meld dat er best veel fondsen beschikbaar zijn als we gezamenlijk optreden. Hiervoor moeten we echter wel een charter (intentieverklaring) opstellen; dit is essentieel. Bernard Stikfort meldt dat er ook succesvolle locale initiatieven zijn. Waaronder de STAR, een krantje die wordt uitgegeven in Westerveld. Dit soort kleinschalige initiatieven moeten worden uitgewerkt. Tevens moeten we de bevolking vanaf het begin direct en rechtstreeks in de communicatie betrekken. Dit kan bijvoorbeeld via de STAR (de oorspronkelijke koloniekrant heette STAR), of via een gezamenlijke internationale ‘Koloniekrant’ op het Internet.

Concreet:

Eind februari, begin maart 2010 zal dit overleg een vervolg krijgen. Hiervoor worden we door Karolien uitgenodigd om naar de kolonie van Wortel te komen. De bijeenkomst zal naar alle waarschijnlijkheid op een vrijdag gehouden worden; zodat de ‘Noordelingen’ gelegenheid hebben om er eventueel een weekeindje aan vast te knopen. Karolien zal een datum voorstellen na ontvangst van dit verslag.

Doelstelling van deze 2e vergadering: het samenstellen van een concept- intentieverklaring over de drie belangrijkste onderwerpen:

- Samenwerking op het gebied van Cultuurtoerisme en –historie; - Samenwerken op het gebied van een internationale voordracht voor de tentatieve lijst voor Wereld Erfgoed. - Vormen van een gezamenlijke ‘communicatiepunt’ om de bevolking te informeren. (Verslag: Bernard Stikfort)

19

Jaarboek 2010 Nieuwsbrief vzw Erfgoed Hoogstraten, 7de jaargang nr. 25 Nieuw Erfgoedboek in voorbereiding !

Al wie tot zijn grote spijt de lezing van Ingrid De Leuse rond de collaboratie heeft moeten missen, niet getreurd! In ons volgend erfgoedboek wordt de thesis gepubliceerd. Ingrid is nu nog bezig met aanvullend historisch onderzoek om een aantal zaken waar zij tijdens haar thesisonderzoek geen tijd voor had, verder uit te zoeken. Het is de eerste keer dat er een omvangrijk onderzoek plaatsvond naar collaboratie rond WOII, maar het is duidelijk dat er ook na het onderzoek van Ingrid nog veel werk is om deze periode ten volle te begrijpen.

Een tweede artikel is van Wouter Rombauts. Hij onderzocht de verkeerssituatie in het Hoogstratense van de 16de tot het einde van de 19de eeuw en beantwoordt vragen over de al dan niet centrale ligging van Hoogstraten. Wie een vertrouwd is met de Hoogstratense geschiedenis, weet dat dit steeds een belangrijk thema was voor zowel de bestuurders als voor de inwoners van Hoogstraten.

Het derde artikel is van Leslie Brosens. Zij verrichtte een studie naar de dagboekjes van Johannes Petrus Eeltjens (Breda 1791- Meerle 1860). De dagboekjes werden vorig jaar aangekocht door het Stedelijk Museum Hoogstraten. Johannes Petrus Eeltjens woonde vanaf 1847 te Meerle en is er ook begraven samen met enkele familieleden. Zijn graf kan u nu nog vinden op het kerkhof van Meerle. Door de dagboekjes hebben we een zicht op het leven van de man en zijn familie.

Een laatste artikel is van Piet Van Deun. Hij onderzocht het poorterschap in Hoogstraten. Het poorterschap was een belangrijk element in onze “Vrijheid” Hoogstraten. Vragen zoals wie de poorters zijn, waarom en hoe men poorter werd, worden beantwoord.

Het jaarboek verschijnt in november 2010 en zal te koop zijn in het Stedelijk Museum Hoogstraten, de dienst voor toerisme en de plaatselijke boekhandels. (Piet Van Deun)

20

erfgoedbank hoogstraten Nieuwsbrief vzw Erfgoed Hoogstraten, 7de jaargang nr. 25 www.hoogstraeten.be wordt www.erfgoedbankhoogstraten.be

Vanaf 1 november vorig jaar veranderde de website www.hoogstraeten.be in www.erfgoedbankhoogstraten.be. Naast een naamsverandering en een nieuwe layout worden er nog verschillende zaken toegevoegd waar u als erfgoedliefhebber of Hoogstratenaar zeker interesse in zal hebben. Er werden meer dan 3000 nieuwe afbeeldingen in de beeldbank toegevoegd wat het totaal brengt op meer dan 12000 oude foto's en postkaarten van Hoogstraten, Meer, Meerle, Wortel, Minderhout en Meersel-Dreef! Ook de bibliotheek werd uitgebreid met onder andere toevoegingen van "Het nieuwsblad der Kempen" (1885-1939), Komaan (1936-1987) en Jaarboeken van Erfgoed Hoogstraten (2004-2009). In totaal bevat de bibliotheek nu 25000 titelbeschrijvingen. Bent u op zoek naar uw familieleden uit de 19de of eerste helft van de 20ste eeuw ? Meer dan 300 doodsprentjes werden toegevoegd in de rubriek genealogie. In totaal zijn er nu meer dan 2100 online te raadplegen. Aan de filmbank werd een oude film van VITO toegevoegd. Ook de akten van de Burgerlijke stand van de periode 1804-1812 zijn vanaf nu ook online raadpleegbaar in de rubriek genealogie. In de geluidsbank onder het item muzikaal erfgoed zijn twee nieuwe volksliederen ingezongen: Karel Huet zong het dramatische Klacht van een verstooten minnares in en Karel Pauwels zong het Lied der Meerlenaren, daterend uit 1899, in. Surf naar www.erfgoedbankhoogstraten.be !

21

Werkgroep bouwkundig erfgoed Nieuwsbrief vzw Erfgoed Hoogstraten, 7de jaargang nr. 25

Nieuws uit de werkgroep monumenten

Sinds 2004 reikt Erfgoed Hoogstraten jaarlijks haar ‘monumentenprijzen’ uit. Aanvankelijk koos de werkgroep ervoor om de prijs toe te kennen aan de eigenaars van beeldbepalende gebouwen die op een respectvolle manier gerestaureerd of gerenoveerd werden. Na een grondige evaluatie besliste de leden van de werkgroep om het geweer van schouder te veranderen: vanaf 2006 werd de prijs toegekend aan de eigenaars van waardevolle beeldbepalende gebouwen, die men met het rood/witte bordje het statuut van ‘dorpsmonument’ wou geven.

Vanaf 2006 maakte de werkgroep elk jaar een selectie in een bepaalde straat of regio of volgens een vooropgesteld thema. Zo werden in 2009 dertien burgerwoningen geselecteerd, waarvan de eigenaars naar aanleiding van monumentendag in het stadhuis ontvangen werden om er het rood/witte schildje in ontvangst te nemen.

Op dit moment maken de leden van de werkgroep de keuze van het thema waarrond men in 2010 de gebouwen zal selecteren. Onmiddellijk na de uitreiking van de erfgoedprijzen werden volgende thema’s weerhouden: · Buitenhuizen; · Schuren; · Ontwerpen van Rogiers en/of Karel Meyers; · Ontwerpen van gekende architecten.

Dit laatste thema hebben we inmiddels laten vallen. We baseerden ons op ontwerpen van architecten opgenomen in het ‘Repertorium van de architectuur in België 1830 tot vandaag’, maar moesten vaststellen dat er in Hoogstraten opvallend weinig woningen gebouwd werden naar ontwerpen van betere architecten. De uitzonderingen, ontwerpen van Braem, Van Steenbergen, Huygh, Taeymans, Peeters, Bascourt, Besme en andere zijn bijna allemaal als monument beschermd en komen daardoor niet in aanmerking voor selectie. We nemen ons voor om het werk van deze en dat van andere goede eigentijdse architecten voor te stellen in onze volgende nieuwsbrief en in De Hoogstraatse Maand.

Nieuws uit de Stedelijke werkgroep bouwkundig erfgoed

Sinds eind 2008 maken twee afgevaardigden van onze werkgroep deel uit van de ‘Stedelijke werkgroep bouwkundig erfgoed’.

Die werkgroep vergaderde vorig jaar zeven maal rond agendapunten die voorbereid werden door Ann Embrechts, Veerle Beernaert, de afgevaardigden van Erfgoed Hoogstraten, die zich lieten bijstaan door derden, zoals Sara Vermeulen, projectbegeleider erfgoed van de Vlaamse bouwmeester en anderen.

Maandag 11 januari kwam de werkgroep de achtste maal samen, een overleg dat voor de afgevaardigden van Erfgoed Hoogstraten zeer belangrijk is. Daar stellen de afgevaardigden van onze werkgroep, in overleg met Sara Vermeulen en Veerle Beernaert, een voorstel van aanpak voor. We stellen een dynamisch bouwkundig erfgoedbeleid voor en de reactie van de voltallige groep en van het schepencollege zal bepalend zijn voor ons engagement in de werkgroep.

In onze volgende nieuwsbrief brengen we verslag uit van dit overleg samen met een verantwoording van de houding die de afgevaardigden van onze werkgroep op 12 januari zullen aannemen. (Frans Horsten)

22

bouwkundig erfgoed Nieuwsbrief vzw Erfgoed Hoogstraten, 7de jaargang nr. 25 Inventaris juridisch vastgesteld

Op maandag 14 september 2009 heeft de administrateur-generaal van het Vlaams Instituut voor het Onroerend Erfgoed (VIOE) de Inventaris van het Bouwkundig Erfgoed voor Vlaanderen ‘vastgesteld’. Hij baseerde zich daarbij op de inventaris waaraan de Cel Onroerend Erfgoed (het vroegere Monumenten & Landschappen) sinds 1972 gewerkt heeft, en die tot 2005 verscheen in de door u gekende reeks boeken “BOUWEN DOOR DE EEUWEN HEEN IN VLAANDEREN”

De inventaris van M&L, verschenen in boekvorm Het goede nieuws Door die vaststelling is er voor het eerst een overzichtelijke lijst van het in Vlaanderen gebouwde patrimonium met erfgoedwaarde. De lijst bevat op Vlaams niveau ongeveer 66.000 zowel beschermde als niet-beschermde gebouwen. De ‘vaststelling’ van de inventaris heeft vooral rechtsgevolgen voor het niet-beschermde waardevolle patrimonium. Dankzij de vaststelling worden vijf wettelijke bepalingen in de regelgeving over onroerend erfgoed, ruimtelijke ordening, wonen en energieprestaties geactiveerd. Vroeger waren die ‘slapend’ bij gebrek aan een vastgestelde lijst. Het gaat om uitzonderingsmaatregelen ten gunste van gebouwen uit de bouwkundige inventaris, met als doel ze zo veel mogelijk te vrijwaren. Het gaat om de volgende vijf bepalingen: 1. Om een gebouw uit de vastgestelde lijst af te breken is altijd een stedenbouwkundige vergunning nodig. Die wordt door het gemeentebestuur al dan niet afgeleverd, nadat de erfgoedwaarde van het gebouw afgewogen is via een algemene onroerenderfgoedtoets. 2. Een stedenbouwkundige vergunning is ook nodig om zonnepanelen of zonneboilers op een plat dak te plaatsen of te integreren in een hellend dak van een gebouw uit de lijst. 3. Zonevreemde gebouwen uit de lijst kunnen vlotter een nieuwe functie krijgen. 4. Gebouwen uit de lijst mogen afwijken van de geldende normen op het gebied van energieprestatie (EPB) en binnenklimaat, voor zover die afwijking nodig is om de erfgoedwaarde van het pand in stand te houden.

23

5. In de sociale woningbouw geldt de regel dat kosten voor renovatie maximaal 80% mogen bedragen van de prijs voor een nieuwbouw van dezelfde omvang. Als de renovatiekosten meer bedragen, moet het gebouw worden gesloopt en vervangen door nieuwbouw. Voor gebouwen uit de lijst geldt die 80%-regel niet. Op die manier wordt sociale huisvesting in deze gebouwen door renovatie gestimuleerd.

Werk aan de winkel

Het samenstellen van de lijst gebeurde niet zonder de nodige schoonheidsfoutjes, zoals we vernamen tijdens ons overleg met de Cel Onroerend Erfgoed op maandag 23 november van Sibylle De Sadeleer en Greet Plomteux, die voor de afdeling Monumenten & Landschappen de inventaris van een groot aantal kantons in Vlaanderen samenstelden en van Els Verbert. Wat Hoogstraten betreft is de inventaris, die zij maakten tussen juni 1998 en het begin 2000, nog relatief recent en nog min of meer actueel. Dat is zeker niet zo voor andere delen van het land, waar de inventaris in de jaren ’80 gemaakt werd en waar de gebouwen die opgenomen werden in de inventaris niet meer beantwoorden aan de definitie van wat we nu onder het begrip ‘monument’ verstaan. De inventaris werd opgemaakt door wat toen de administratie Monumenten en Landschappen heette en de lijst is het werk van het VIOE, twee verschillende diensten. Het VIOE wil elk jaar een geactualiseerde lijst vaststellen en dat is beslist nodig.

Enkele vaststellingen: - Op dit moment is het nog niet duidelijk wat men onder een onroerenderfgoedtoets verstaat. - In het boek “Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen – Kanton Hoogstraten” werden 581 gebouwen (huisnummers of constructies zonder nummer) individueel beschreven. Daarvan zijn er inmiddels 38 gesloopt. - Naast de 581 individueel beschreven huisnummers werden er nog 144 woningen genoemd bij de beschrijving van de verschillende straten. Die zijn voor een aantal straten vaak even belangrijk als de woningen die wel een individuele beschrijving kregen, maar werden niet, ook niet selectief, in de lijst opgenomen. Hét voorbeeld hiervan is de Dreef in Meersel-Dreef om maar een voorbeeld te noemen. - Op de vastgestelde lijst vinden we maar 481 huisnummers terug, precies 100 minder dan in het boek. Vijf van die 100 gebouwen die we niet terugvinden werden inmiddels gesloopt, de 95 andere huisnummers, waaronder niet alleen al de woningen van het Hoefijzer maar ook als monument beschermde gebouwen werden blijkbaar vergeten. - In die zin is de ‘vastgestelde’ lijst niet representatief. Er zijn met de Cel Onroerend Erfgoed dan ook afspraken gemaakt dat Erfgoed Hoogstraten een voorstel zou formuleren. Hun diensten hebben niet de middelen om alle kantons te controleren, maar men kan veel bereiken als men met een plaatselijke groep kan samenwerken.

Een overzicht per deelgemeente Deelgemeente In het boek Op de lijst Beschreven Genoemd Gesloopt Opgenomen Gesloopt Hoogstraten 307 26 18 251 15 Meer 71 32 8 63 6 Meerle 99 58 4 66 4 Minderhout 40 17 3 39 3 Wortel 64 11 5 62 5

TOTAAL 581 144 38 481 33

24

LIJST Hoogstraten

STRAAT Opmerking Vermelding OP DE IN HET BOEK Nr. Type woning Tekst Afbeelding BIJ DE STRAAT

`s Boschstraat 2-6 Hoekhuis - Voorm café P. 91 Nr. 172-173 `s Boschstraat 20 Arbeidershuis P. 91 Nr. 174 `s Boschstraat 22 Arbeidershuis P. 91 Nr. 174 `s Boschstraat 24 Arbeidershuis P. 91 Nr. 174 Achtelsestraat 14 Boerenarbeidershuis P. 37 NR. 84 Achtelsestraat 16 Boerenarbeidershuis P. 37 NR. 84 Achtelsestraat 18 Boerenarbeidershuis P. 37 Nr. 85 Achtelsestraat 24 Boerenarbeidershuis P. 37 Nr. 85 Achtelsestraat 26 Boerenarbeidershuis P. 37 Nr. 85 Achtelsestraat 29 Arbeidershuis P. 37 Nr. 86 Achtelsestraat 31 Arbeidershuis P. 37 Nr. 86 Achtelsestraat 33 Arbeidershuis P. 37 Nr. 86 Achtelsestraat 35 Arbeidershuis P. 37 Nr. 86 Achtelsestraat 79 Sociale woning (Meterkensstr) P. 82 Nr. 164 Achtelsestraat 91 Sociale woning (Meterkensstr) P. 82 Nr. 164 A de Lalaingstr. 28 Eigentijdse woning P. 38 Nr. 87 Begijnhof 1 Dubbelhuis MONUMENT P. 102 Nr. 197-221 Begijnhof 2 Dubbelhuis MONUMENT P. 102 Nr. 197-221 Begijnhof 3 Dubbelhuis MONUMENT P. 102 Nr. 197-221 Begijnhof 4 Dubbelhuis MONUMENT P. 102 Nr. 197-221 Begijnhof 5 Dubbelhuis MONUMENT P. 102 Nr. 197-221 Begijnhof 6 Dubbelhuis MONUMENT P. 102 Nr. 197-221 Begijnhof 7 Dubbelhuis MONUMENT P. 102 Nr. 197-221 Begijnhof 8 Dubbelhuis MONUMENT P. 102 Nr. 197-221 Begijnhof 9 Convent MONUMENT P. 102 Nr. 197-221 Begijnhof 10 Dubbelhuis MONUMENT P. 102 Nr. 197-221 Begijnhof 11 Enkelhuis MONUMENT P. 102 Nr. 197-221 Begijnhof 12 Dubbelhuis MONUMENT P. 102 Nr. 197-221 Begijnhof 13 Dubbelhuis MONUMENT P. 102 Nr. 197-221 Begijnhof 14 Enkelhuis MONUMENT P. 102 Nr. 197-221 Begijnhof 15 Enkelhuis MONUMENT P. 102 Nr. 197-221 Begijnhof 16 Enkelhuis MONUMENT P. 102 Nr. 197-221 Begijnhof 17 Dubbelhuis MONUMENT P. 102 Nr. 197-221 Begijnhof 18 Dubbelhuis MONUMENT P. 102 Nr. 197-221 Begijnhof 19 Dubbelhuis MONUMENT P. 102 Nr. 197-221 Begijnhof 20 Dubbelhuis MONUMENT P. 102 Nr. 197-221 Begijnhof 21 Dubbelhuis MONUMENT P. 102 Nr. 197-221 Begijnhof 22 Dubbelhuis MONUMENT P. 102 Nr. 197-221 Begijnhof 23 Dubbelhuis MONUMENT P. 102 Nr. 197-221 Begijnhof 24 Dubbelhuis MONUMENT P. 102 Nr. 197-221 Begijnhof 25 Enkelhuis MONUMENT P. 102 Nr. 197-221 Begijnhof 26 Dubbelhuis MONUMENT P. 102 Nr. 197-221 Begijnhof 27 Dubbelhuis MONUMENT P. 102 Nr. 197-221 Begijnhof 28 Dubbelhuis MONUMENT P. 102 Nr. 197-221 Begijnhof 29 Dubbelhuis MONUMENT P. 102 Nr. 197-221 Begijnhof 30 Dubbelhuis MONUMENT P. 102 Nr. 197-221 Begijnhof 31 Dubbelhuis MONUMENT P. 102 Nr. 197-221 Begijnhof 32 Enkelhuis MONUMENT P. 102 Nr. 197-221 Begijnhof 33 Dubbelhuis MONUMENT P. 102 Nr. 197-221 Begijnhof 34 Infermerie MONUMENT P. 102 Nr. 197-221 25

Begijnhof 35 Dubbelhuis MONUMENT P. 102 Nr. 197-221 Begijnhof 36 Dubbelhuis MONUMENT P. 102 Nr. 197-221 Begijnhof 38 Voorm. Schuur MONUMENT P. 102 Nr. 197-221 Begijnhof 39 Begijnhofkerk MONUMENT P. 102 Nr. 222-223 Begijnhof 40 Lokaal Het Convent MONUMENT P. 102 Nr. 197-221 Begijnhof ZN Lokaal Kerkraad MONUMENT P. 102 Nr. 197-221 Gelmelstraat 8 Eclectisch woon- winkelhuis GESLOOPT P. 38 Nr. 88 Gelmelstraat ZN Zaal St.-Cecilia P. 38 P. 39 Gelmelstraat 9 Art-nouveaugetint burgershuis P. 39 P. 40 Gelmelstraat 12 Hoekhuis GESLOOPT P. 39 Nr. 89 Gelmelstraat 18 Dubbelhuis P.39 Nr. 90 Gelmelstraat 19 Dorpshuis GESLOOPT P. 40 Nr. 91 Gelmelstraat 20 Herenhuis P. 40 Nr. 92 Gelmelstraat 22 Herenhuis P. 40 Nr. 92 Gelmelstraat 23 Voorm. Dorpscafé P. 40 Nr. 93 Gelmelstraat 24 Voorm postkantoor GESLOOPT P. 40 Nr. 94 Gelmelstraat 25 Enkelhuis P. 40 Nr. 93 Gelmelstraat 26 Voorm. School MONUMENT P. 41 Nr. 95-96 Gelmelstraat 32 tot 38 Arbeidershuis P. 44 Nr. 97-98 Gelmelstraat 33 tot 59 Arbeidershuis P. 44 Nr. 97-98 Gelmelstraat 48 Enkelhuis P. 44 Nr. 99 Gelmelstraat 50 Winkelhuis P. 44 Gelmelstraat 60 - 62 Instituur Spijker P. 44 P. 44-47 Gelmelstraat 61 tot 71 Vrijstaande groepsbebouwing P. 48 Nr. 105 Gelmelstraat 73 Hoekhuis - café P. 48 Nr. 107 Gelmelstraat 75 Hoekuis P. 48 Nr. 107 Gelmelstraat 79 Vrijstaand arbeidershuis P. 48 Nr. 108 Gelmelstraat 81 Voorm. Rectorshuis P. 48 P. 49 Gelmelstraat 83 Vrijstaand dubbelhuis P. 49 Nr. 109 Gelmelstraat 94 H. Hartkapel P. 49 P. 50 Gelmelstraat 95 Arbeiderswoning P. 50 Nr. 110 Gelmelstraat 131 Voorm. Kasteel MONUMENT P.50 Nr. 111-119 G. Segersstr. Z-W zijde homogene bebouwing P. 63 Nr. 121 Groenewoud 16 Voorm. Woonstalhuis P. 63 Nr. 120 H. Bloedlaan 250 Rusthuis P. 64 Nr. 122 H. Bloedlaan 253 Voorm. Pottenbakkerij P. 64 P. 65 H. Bloedlaan 255 Voorm. Pottenbakkerij P. 64 Nr. 125 H. Bloedlaan 259 eenheidsbebouwing P. 65 Nr. 126 H. Bloedlaan 261 eenheidsbebouwing P. 65 Nr. 126 H. Bloedlaan 263 Winkelhuis P. 66 Nr. 127 H. Bloedlaan 267 Winkelhuis P. 66 Nr. 127 H. Bloedlaan 285 Woonwinkelhuis P. 66 Nr. 128 H. Bloedlaan 287 Art-decogetint enkelhuis P. 66 Nr. 128 H. Bloedlaan 299 Café in eclectische stijl P. 66 Nr. 129 H. Bloedlaan ZN Kapel MONUMENT P. 63 P. 64 Heuvelstraat 22 Geronoveerd woonstalhuis P. 67 Nr. 130 Hoefijzer 1 tot 26 Woningen P. 67 Nr. 131 J. Aertslaan ZN Kapel + Lourdesgrot P. 67 Nr. 132 K. Boomstraat 2 Tech,. School P. 68 Nr. 134 K. Boomstraat 19 Arbeiderswoning GESLOOPT P. 68 Nr. 135 K. Boomstraat 25 Arbeiderswoning P. 68 Nr. 135 K. Boomstraat 31 Arbeiderswoning P. 68 Nr. 135 K. Boomstraat 33 Vrijstaand arbeidershuis GESLOOPT P. 68 Nr. 135 K. Boomstraat 37 Enkelhuis in eclectische stijl P. 69 Nr. 136 K. Boomstraat 44 Voorm. Gemeenteschool P. 69 Nr. 137 K. Boomstraat 47 Arbeiderswoning K. Boomstraat 49-51 Burgerswoningen P. 68 Nr. 133

26

K. Boomstraat 59 Hoekhuis P. 68 Nr 133 Katelijnestraat 18 Vernieuwe hoeve GESLOOPT P. 70 Nr. 128 Katelijnestraat 76 Voorm. Hoeve met woonhuis P. 70 Nr. 139 Lindendreef 4 Halfvrijstaand enkelhuis P. 70 P. 71 Lindendreef 15 Vrijstaande woning P. 70 P. 72 Lindendreef 28 Halfvrijst art-decogetinthuis P. 71 Nr. 140 Lindendreef 30 Dubbelhuis P. 72 Nr. 140 Lindendreef 33 Halfvrijstaand enkelhuis P. 72 Nr. 141 Lindendreef 35 Vrijstaand enkelhuis P. 72 Nr. 142 Lindendreef 41 Commiezenhuis P. 73 Lindendreef 43 Personeelswoning P. 73 Nr. 143 Lindendreef 45 Personeelswoning P. 73 Nr. 143 Lindendreef 47 Personeelswoning P. 73 Nr. 143 Lindendreef 49 Personeelswoning P. 73 Nr. 143 Lindendreef 50 Vrijstaand enkelhuis P. 73 Nr. 144 Lindendreef 51 Personeelswoning P. 73 Nr. 143 Lindendreef 53 Personeelswoning P. 73 Nr. 143 Lindendreef 55 Personeelswoning P. 73 Nr. 143 Lindendreef 56 Halfvrijstaand herenhuis P. 73 P. 73 Lindendreef 57 Personeelswoning P. 73 Nr. 143 Lindendreef 59 Commiezenhuis P. 73 P. 74 Lindendreef 62 Vrijstaande villa P. 75 Nr. 146 Lindendreef 75 Personeelswoning P. 75 Nr. 147 L. D Konincklaan 262 Vrijstaand dubbelhuis P. 76 Nr. 148 L. D Konincklaan 276 Eclectische villa P. 76 Nr. 149 L. D Konincklaan 284 Vrijst enkelhuis art-deco- P. 76 Nr. 150 inslag L. D Konincklaan 290 Winkelhuis P. 77 Nr. 151 L. D Konincklaan 306-308 Vrijstaande herenhuizen P. 76 P. 75 L. D Konincklaan 316 Dorpswoning met café P. 78 Nr. 152 L. D Konincklaan 321 Herenhuis GESLOOPT P. 78 Nr. 153 L. D Konincklaan 323 Herenhuis P. 78 Nr. 154 L. D Konincklaan 329 Groepsbebouwing P. 78 Nr. 155 L. D Konincklaan 331 Groepsbebouwing P. 78 Nr. 155 L. D Konincklaan 333 Groepsbebouwing P. 78 Nr. 155 L. D Konincklaan 349 Villa in eclectische stijl P. 79 P. 79 Loenhoutseweg 27 Enkelhuis nieuwe zakelijkheid P. 80 Nr. 158 Loenhoutseweg 29 tot 35 Eenheidsbebebouwing P. 79 Nr. 156-157 Loenhoutseweg 34 Woning Schellekens MONUMENT P. 80 P. 80 Loenhoutseweg 45-47 Gekoppelde enkelhuizen P. 81 Nr. 159 Loenhoutseweg 58 Hoeve met woonstalhuis P. 81 Nr. 160 Loenhoutseweg 60 Voorm. Woonstalhuis / café P. 81 Nr. 161 Loenhoutseweg 67-69 Modern gekoppelde woningen P. 79 Nr. 156-157 Loenhoutseweg 71-73 Gek. Woning art-deco-inslag P. 79 Nr. 156-157 Loenhoutseweg 77-79 Gekoppelde woningen P. 79 Nr. 156-157 Loenhoutseweg 119 Hoeve GESLOOPT P. 81 P. 81 Loenhoutseweg 131 Woonstalhuis P. 82 Nr. 163 Loenhoutseweg 133 Woonstalhuis P. 82 Nr. 163 Meterkensstraat 1 tot 25 Sociale woonwijk P. 82 Nr. 164 Meterkensstraat 2 tot 18 Sociale woonwijk P. 82 Nr. 164 Minderhoutsestr 2 Villa De Ruyter P. 82 P. 83 Moerstraat 49 Kapel St;-Catharina P. 83 Nr. 165 Moerstraat 64 Sinte Kathelijnehoeve MONUMENT P. 83 Nr. 166-167 Moerstraat 76 Woonstalhuis P. 85 Nr. 168 Molenstraat 2 Boerenarbeidershuis P. 86 NR. 169 Molenstraat 4 Boerenarbeidershuis P. 86 NR. 169 Molenstraat 6 Boerenarbeidershuis P. 86 NR. 169

27

Molenstraat 7 Molen MONUMENT P. 86 P. 86 Molenstraat 19 Laarhoef P. 87 Nr. 170 Molenstraat zn Laarmolen MONUMENT P. 87 P. 89 Princeven 7 Woonstalhuis Hoeve Anna GESLOOPT P. 90 Nr. 171 St-Lenaartseweg 3 Molenromp GESLOOPT P.91 Nr. 175 St-Lenaartseweg 65 Art-decogetint enkelhuis P. 92 P. 91 V. Aertselaerpl 1 Voorm. Café Transvaal P. 92 Nr. 176 V. Aertselaerpl 3 Dubbelhuis GESLOOPT P. 92 Nr. 176 V. Aertselaerpl 16 Voorm. Brouwershuis P. 92 P. 92 V. Aertselaerstr. 2 Café - feestzaal De Wachtzaal P. 93 Nr. 177-179 V. Aertselaerstr. 5 Art-decovilla P. 93 Nr. 180 V. Aertselaerstr. 14 Tramstatie GESLOOPT P. 95 Nr. 181 V. Aertselaerstr. 23 Voorm Molenaarshuis P. 96 Nr. 182 V. Aertselaerstr. 32 tot 36 Arbeidershuizen P. 96 Nr. 183 V. Aertselaerstr. 42 Voorm. Leerlooierij P. 96 Nr. 184 V. Aertselaerstr. 43 Volkswoning P. 97 Nr. 185 V. Aertselaerstr. 45-47 Arbeidershuizen GESLOOPT P. 96 Nr. 183 V. Aertselaerstr. 55 Art-decowoning P. 97 Nr. 186 V. Aertselaerstr. 59 Modernistische Woning P. 97 Nr. 187 V. Aertselaerstr. 61 Landhuis cottagestijl P. 97 P. 97 Vrijheid 2-4 Herenhuizen P. 98 Vrijheid 3 Villa P. 99 Nr. 188 Vrijheid 6 Herenhuis P. 98 Vrijheid 10-12 Art-decogetint flatgebouw P. 100 Nr. 189-190 Vrijheid 14 Art-decogetint flatgebouw Vrijheid 29-31 Herenhuizen P. 98 Vrijheid 44 Arbeidershuizen GESLOOPT P. 100 Nr. 191-192 Vrijheid 46 Arbeidershuizen GESLOOPT P. 100 Nr. 191-192 Vrijheid 49-53 Arbeidershuis P. 100 Nr. 191-192 Vrijheid 57 Eclectisch dubbelhuis P. 100 Nr. 193 Vrijheid 58 De Balsemboom MONUMENT P. 101 P. 103 Vrijheid 60 Half vrijstaand herenhuis P. 102 Nr. 194 Vrijheid 63 Herenhuis P. 98 Vrijheid 75 Herenhuis P. 98 Vrijheid 86 Woon- en handelspand P. 102 Nr. 195 Vrijheid 88 Woon- en handelspand GESLOOPT P. 102 Nr. 195 Vrijheid 89-91 Enkelhuizen GESLOOPT P. 102 Nr. 196 Vrijheid 93-95 Herenhuizen P. 98 Vrijheid 99 Pastorij Begijnhof MONUMENT P. 122 P. 123 Vrijheid 106 Herenhuis Den Blompot P. 122 Nr. 224 Vrijheid 108 Woonhuis (G. Segers) P. 123 Nr. 225 Vrijheid 110 Brouwershuis MONUMENT Nr. 226 Vrijheid 112 Mouterij MONUMENT P. 123 P. 125 Vrijheid 115 Herenhuis P. 126 Nr. 227 Vrijheid 121 Woning De Kroon MONUMENT P. 126 Nr. 229 Vrijheid 123 Winkelhuis Faes GESLOOPT P. 127 Nr. 229 Vrijheid 124 Herenhuis eclectische stijl MONUMENT P. 127 Nr. 230 Vrijheid 126 MONUMENT Vrijheid 125 Herenhuis Den Koperen pot P. 128 Nr. 231 Vrijheid 128 Vrijstaand dubbelhuis P. 128 P. 129 Vrijheid 132-134 Groepsbebouwing P. 129 Nr. 232 Vrijheid 133-135 Eclect. woon- en winkelhuis P. 129 Nr. 233 Vrijheid 136-138 Groepsbebouwing P. 129 Nr. 232 Vrijheid 137-139 De Klok of Het Hooghuis P. 130 Nr. 234 Vrijheid 140 Art-decohuis P. 130 Nr. 235 Vrijheid 142 Art-deco enkelhuis P. 130 Nr. 236 Vrijheid 148 Dubbelhuis Torenijzer P. 130 Nr. 237

28

Vrijheid 149 Stadhuis MONUMENT P. 131 P. 132 Vrijheid 150 Eclectisch herenhuis P. 134 Nr. 239 Vrijheid 153 St.-Katharinakerk MONUMENT P. 135 Nr. 240-241 Vrijheid 160 Diephuis P. 141 Nr. 242 Vrijheid 162 Winkel en woonhuis P. 141 Nr. 243 Vrijheid (163) 165 Herenhuis - Winkel De Catte P. 141 141 Vrijheid (164) 166 Voorm herberg De III Swaent.. P. 242 Nr. 244 Vrijheid 167 Voorm herberg Den Leeuw P. 242 Nr. 245 Vrijheid 170 Herenhuis P. 98 Vrijheid 173-175 De Gulden Coppe MONUMENT P. 242 Nr. 246-247 Vrijheid 174 Enkelhuis nieuwe zakelijkh. GESLOOPT P. 144 P. 144 Vrijheid 181 De Draeck MONUMENT P. 145 Nr. 248 Vrijheid 183 Knechtjeshuis MONUMENT P. 145 Nr. 249 Vrijheid 185 Het Gulden vlies MONUMENT P. 146 Nr. 249 Vrijheid 202 Dubbelhuis neotraditioneel P. 147 Nr. 250 Vrijheid 203 Herenhuis P. 98 Vrijheid 208 Rijkswachtkazerne MONUMENT P.147 Nr. 251 Vrijheid 216 Halfbrijstaand eclectisch huis P. 148 Nr. 252 Vrijheid 218 Halfvrijstaand eclectisch huis P. 148 Nr. 253 Vrijheid 230 Huize Artis Amore MONUMENT P. 149 Nr. 254 Vrijheid 232 Conciergewoning P. 150 Nr. 255 Vrijheid 234 Klein Seminarie MONUMENT P. 150 Nr. 256-258 Meer Bergenstraat 20 Gerestaureerd woonstalhuis P. 160 Nr. 259 Bergenstraat 21 Hoevesite P.160 P. 160 Bergenstraat 29 Boerenarbeidershuis P.161 Nr. 260 Boskantweg 4 Vernieuwd woonstalhuis P. 161 Nr. 261 Donckstraat 2 Dorpswoning P. 161 Nr. 263 Donckstraat 2A-4 Voorm. Schoolgebouw P. 162 Nr. 264 Donckstraat 6 Kerk MONUMENT P. 162 Nr. 265-266 Donckstraat 7 Dorpswoning P. 162 Nr. 263 Donckstraat 10 Hoekhuis P. 165 Nr. 267 Donckstraat 13 Klooster en schoolcomplex MONUMENT P. 165 Nr. 268-270 Donckstraat 17 Dorpswoning P. 167 Nr. 271 Donckstraat 19 Dorpswoning P. 162 Nr. 262 Donckstraat 27 Pastorij P. 167 Nr. 272 Donckstraat 29-31 Boerenarbeidershuizen P. 168 Nr. 273 Donckstraat 35 Dubbelhuis "Huis Bouwens" MONUMENT P. 168 P. 168 Donckstraat 37 Dorpswoning P. 162 Nr. 263 Donckstraat 39-41 Dorpswoningen P. 162 Nr. 262 Dreefweg 12 Landschuur GESLOOPT P. 169 Nr. 274 Driehoekstraat 6-8 Boerenarbeiderswoningen P. 169 Nr. 275-276 Gestelsestraat 3 Arbeiderswoning P. 170 Gestelsestraat 28 Langgevelhoeve P. 170 Nr. 277 Gestelsestraat 36 Woonstalhuis GESLOOPT P. 170 Nr. 278 Ipenrooisedijk 96 Langschuur P. 170 Nr. 279 John Lijsenstraat 15 Hoevesite P. 170 Nr. 280 John Lijsenstraat 54-56 Landhuis Zwaluwenhof P. 171 Nr. 281 John Lijsenstraat 58-60 Kasteel ter Meiren MONUMENT P. 172 Nr. 282-283 Looi 2 Woonstalhuis P. 174 Nr. 284-285 Looi 9 Hoeve P. 174 Nr. 286 Maxburgdreef 1 Hoeve P. 175 Nr. 287 Maxburgdreef 34 Hoeve P. 180 Nr. 293-294 Maxburgdreef 31-33 Domein Maxburg MONUMENT P. 175 Nr. 288-294 Maxburgdreef 35-37-39 Domein Maxburg MONUMENT Maxburgdreef 41 Domein Maxburg MONUMENT P. 175 Nr. 288-294

29

Meerdorp 1 Woonwinkelhuis P. 181 Nr. 296 Meerdorp 2-4 Voorm school + woning MONUMENT P. 181 Nr. 297 Meerdorp 13 Feestzaal 't Fortuin P. 182 Nr. 298 Meerdorp 15-19 P. 180 Nr. 295 Meerdorp 20 Brouwerij Meerdorp 22 Dorpswoning GESLOOPT P. 183 Nr. 299 Meerdorp 24 Burgershuis GESLOOPT P. 183 Nr. 300 Meerdorp 26 Woonhuis Meerdorp 36 Woning P. 183 Nr. 301 Meerdorp 42 Woonhuis P. 184 Nr. 302 Meerdorp 44 Meerdorp 43-45 P. 180 Nr. 295 Meerdorp 46 P. 184 Nr. 303 Meerdorp 53-53A Dubbelhuis P. 184 Nr. 304 Meerdorp 60 Dorpswoning P. 180 Nr. 295 Meerdorp 62 Dorpswoning P. 180 Nr. 295 Meerdorp 66 Dorpswoning GESLOOPT P. 180 Nr. 295 Meerdorp 67 Woning met café P. 184 Nr. 305 Meerdorp 68 Dorpswoning GESLOOPT P. 185 Nr. 306 Meerdorp 71 Dorpswoning P. 180 Nr. 295 Meerdorp 75 Voorm melkerij De Toekomst P. 185 P. 185 Meerleseweg 3 St.-Rosaliakapel P. 186 Nr. 307 Meerleseweg 12-14 Boerenarbeiderswoning GESLOOPT P. 186 Meerleseweg 24A Woning + dokterspraktijk P. 186 Meerleseweg 38 Diephuis P. 186 Nr. 308 Meerleseweg 47 Hoeve P. 187 P. 186 Meerleseweg 62 Eigentijdse woning P. 186 Meerleseweg (65) 66 Groep woonstalhuizen P. 187 Nr. 309-312 Meerleseweg 67 Groep woonstalhuizen P. 187 Nr. 309-312 Meerleseweg 69 Groep woonstalhuizen P. 187 Nr. 309-312 Meerseweg ZN St.-Jozefkapel P. 188 P. 189 Meerseweg 3 Zaal Voor kunst en volk P. 189 Nr. 313 Meerseweg 5-7 Enkelhuizen P. 188 Meerseweg 9 Arbeiderswoning GESLOOPT P. 189 Nr. 314 Meerseweg 11 Arbeiderswoning GESLOOPT P. 189 Nr. 314 Meerseweg 13 Arbeiderswoning GESLOOPT P. 189 Nr. 314 Meerseweg 14 Notariswoning P. 189 P. 190 Meerseweg 16 Notariswoning P. 190 Nr. 315 Mussenakker 1 zie Dockstraat 13 (klooster) Rommensstraat 1 Voorm. kostershuis MONUMENT P. 191 Nr. 316 Rommensstraat 2 Dorpswoning P. 191 Rommensstraat 2A Dorpswoning GESLOOPT P. 191 Rommensstraat 4 Dorpswoning P. 191 Spekenstraat 3 Voorm jachthuisje P. 191 Nr. 317 Terbeeksestraat 1 Moderne woning P. 192 Nr. 318 Terbeeksestraat 44 Masthoeve P. 192 Nr. 319 Terbeeksestraat 52-54 Zwartgoorhoeve P. 192 Terbeeksestraat 55 Rooimanshoeve P. 192 Venneweg 14 Hoevecomplex P. 193 Nr. 320-321 Vredeboomstraat 6 Dorpswoning P. 193 Nr. 322 Werkhovenstraat 1 Hoeve P. 193 Nr. 323 Werkhovenstraat 3A-5 P. 193 Zwaluwstraat 8 WOONSTALHUIS P. 194 Nr. 324-325 Meerle Chaamseweg 4 Enkelhuis P. 200 Nr. 327 Chaamseweg 11 Eenheidsbebebouwing P. 200 P. 200

30

Chaamseweg 13 Eenheidsbebebouwing P. 200 P. 200 Chaamseweg 15 Eenheidsbebebouwing P. 200 P. 200 Chaamseweg 17 Eenheidsbebebouwing P. 200 P. 200 Chaamseweg 38 Villa Lauwers-Dupret P. 201 Nr. 328 Chaamseweg 43 Voorm. Molenaarshuis P. 201 Nr. 329 Chaamseweg 43A Molenromp P. 201 P. 201 Chaamseweg ZN H. Hartkapel P. 200 Nr. 326 Dreef 1 Schuur van molenaarshuis P. 203 P. 204 Dreef 2 Meerselmolen MONUMENT P. 204 Nr. 336 Dreef 3 Voorm Molenaarshuis P. 207 P. 204 Dreef 4 Woonstalhuis P. 207 Nr. 337 Dreef 32 Voorm herberg GESLOOPT P. 207 Nr. 338 Dreef 37 Herenhuis P. 207 P. 339 Dreef ZN Kapel O.L.Vrouw P.208 P.208 Dreef 38-40 Klooster MONUMENT P. 208 Nr. 340-345 Dreef ZN Mariapark P. 214 P. 215-217 Dreef 41 Voorm St.-Annapensionaat P. 217 Nr. 349 Dreef 44 Woonwinkelhuis P. 217 Nr. 350 Dreef 46 Voorm onderwijzerswoning P. 217 Nr. 351 Dreef 52-54 Dorpswoningen P. 203 Nr. 331 Dreef 62 Dorpswoning P. 218 Nr. 352 64 Dorpswoning Dreef achter76 Schuur P. 203 Dreef 82 Hoeve P. 218 Nr. 353 Dreef 86 Diephuis P. 203 Dreef 89-91 Dorpswoningen P. 203 Nr. 331 Dreef 94 Breedhuis P. 203 Dreef 96 Breedhuis P. 203 Dreef 98-100 Art-deco getinte huizen P. 203 Dreef 99-101 Art-deco getinte huizen P. 203 Dreef 106 Diephuis P. 203 Dreef 109-113 Dorpswoningen P. 203 Nr. 331 Dreef 108 Diephuis P. 203 Dreef 117-121 Dorpswoningen P. 203 Nr. 331 Dreef 120 Art-deco getint huis P. 203 Nr. 333 Dreef 122-124 Dorpswoningen P. 203 Nr. 331 Dreef 129 P. 203 Nr. 331 Dreef 130 Breedhuis P. 203 Dreef 132 Breedhuis Nr. 332 Dreef 137 Diephuis P. 203 Dreef 139 Diephuis P. 203 Elsakker 14 Hoevesite P. 218 Nr. 354 Elsakker 25 Hoevesite P. 218 Nr. 355 Gemeenteplein 1 Raadhuis MONUMENT P. 220 Nr. 357-358 Gemeenteplein 2 Parochiezaal P. 220 Nr. 359 Gemeenteplein 3 Voorm. School P. 220 Nr. 360 Gemeenteplein 4 Dorpswoning P. 219 Nr. 356 Gemeenteplein 5 Voorm. Onderwijzerswoning P. 222 Nr. 360 Gemeenteplein 6 Enkelhuis P. 222 Nr. 361 Gemeenteplein 9 Dorpswoning P. 219 Gemeenteplein 10 Dorpswoning P. 219 Gemeenteplein 11 Dorpswoning P. 219 Gemeenteplein 12 DORPSWONING P. 222 Nr. 362 Gemeenteplein 15 Restant voormalig klooster P. 220 Heerle 60 Boerenarbeiderswoning MONUMENT P. 222 Nr. 363 Heerle 62 Boerenarbeiderswoning MONUMENT P. 222 Nr. 364 Heerle 74 Hoeve Hof van Vlaanderen P. 223 P. 223

31

Heerle 76 Hoeve Hof van Percy MONUMENT P. 223 Nr. 365 Heerle 78 Hoeve Vondelstede MONUMENT P. 224 Nr. 366-368 Heerle 82 Woonstalhuis P. 225 Nr. 369 Heieinde 2 Hoeve De Vossenkuijl P. 225 Nr. 370 Heieinde 15 Hoeve P. 225 Nr. 370 Heieinde 46 Woonstalhuis Kleyn Pael P. 225 Nr. 371 Heimeulenstraat 11 Heimeulen MONUMENT P. 225 Nr. 372 Kerkstraat 2 Kerk MONUMENT P. 226 P. 230 Kerkstraat 4 Afspanning De Posthoorn P. 232 P. 231 6 Kerkstraat 7 Dorpswoning GESLOOPT P. 226 Kerkstraat 8 Burgershuis P. 226 Nr. 373 Kerkstraat 13 Herenhuis P. 233 Nr. 376 Kerkstraat 14 Dorpswoning P. 226 Kerkstraat 16 Dorpswoning P. 226 Nr. 373 Kerkstraat 18-20 Werkmanswoningen P. 233 Nr. 377 Kerkstraat 19 Dorpswoning P. 226 Kerkstraat 23 Boerenarbeidershuis GESLOOPT Nr. 378 Kerkstraat 27 Breedhuis P. 226 Nr. 373 Kerkstraat 29 Dorpswoning P. 226 Kerkstraat 31-33 Burgershuis P. 234 Nr. 379 Kerkstraat 35 Woning P. 234 P. 233 Kerkstraat 41 Dubbelhuis P. 234 Nr. 380 Kerkstraat 44-46 Dorpswoningen P. 226 Kerkstraat 45 Dorpswoning P. 226 Kerkstraat 47 Dorpswoning P. 234 Nr. 381 Kerkstraat 49 Dorpswoning P. 226 Klein Eyssel 20 Hoevesite P. 235 Nr. 382-383 Klein Eyssel 26 Hoevesite GESLOOPT P. 235 P. 235 Meerledorp 17 Hoeve GESLOOPT P. 236 P. 236 Meerledorp 23 Dubbelhuis GESLOOPT P. 236 Nr. 385 Meerledorp zn Kapel O.L.Vr van Meerle P. 236 Nr. 384 Meerledorp 66-74 Voorm Rijkswachtkazerne P. 236 386 Meersel 13 Woonstalhuis De P. 238 P. 237 Steedelinghe Meersel 20 Woonstalhuis P. 237 Meersel 24 St.-Luciakapel MONUMENT P. 238 Nr. 387 Nieuwe Dreef 18 Villa Rommens P. 240 Nr. 388 Oosteneinde 9 Breedhuis P. 241 Nr. 389 Oosteneinde 10 Breedhuis P. 241 Oosteneinde 11 Breedhuis P. 241 Oosteneinde 12 Hoeve P. 241 Nr. 390 Oosteneinde 14 Breedhuis P. 241 Oosteneinde 16 Breedhuis P. 241 Oude Tramweg 1-3 Voorm. Tramstation Nr. 391 Paddegracht ZN Kapel van het H. Hart P. 242 Nr. 392 Schuivenoord 4 Langschuur P. 242 Nr. 393 Strijbeek 1-3 Landhuis St.-Jorisburg P. 243 P. 243 Ulicotenseweg 54-56 Villa Den Rooy P. 244 Nr. 394 Ulicotenseweg 57 Villa Voortman MONUMENT P. 244 Nr. 395 Voort 47 Villa R. Voortman P. 246 Nr. 396-397 Minderhout Achteraard 26 Woonstalhuis P. 250 Nr. 398 Bergenstraat 1 Voorm; hoeve-herberg P. 251 Nr. 399 Bergenstraat 5 Woonstalhuis P. 251 Bergenstraat 15 Woonstalhuis P. 251 P. 251

32

Bredaseweg 30 Klooster Mariaveld P. 252 Nr. 400-401 Desmedtstraat 1 Houtzagerij GESLOOPT P. 252 Nr. 402 Desmedtstraat 5 Woonhuis P. 253 Nr. 403 Goorkensdreef 3 Hoeve Dr. J. Vrints P. 254 Nr. 408-410 Gouverneursboss 2 Scorhoeve P. 253 N. 404-406 en Hal 13 Hoeve Dr. J. Vrints P. 254 P. 254 Hal 15 Hoeve Dr. J. Vrints P. 254 Nr. 408-410 Hal 21 Woonstalhuis P. 254 Nr. 411-412 Hal 22 Hoeve Dr. J. Vrints P. 254 Nr. 408-410 Hal 24 Hoeve Dr. J. Vrints P. 254 Nr. 408-410 Hal 27 Woonstalhuis GESLOOPT P. 255 Nr. 413 Hal ZN O.L.Vrouwkapel P. 253 Nr. 407 Heerle 36 De Vier jaargetijden P. 255 Nr. 414-415 Heerle 42 De Vier jaargetijden P. 255 Nr. 414-415 Heike 3-4-5 Heerle's Hof P.256 Nr. 416-420 Hinnenboomstraa 42 Hoeve P. 258 Nr. 421 t Kapeldreef 3 Boerenarbeiderswoning P. 261 Nr. 423 Kapeldreef 5 Woonstalhuis P. 261 Nr. 424 Kapeldreef ZN KAPEL MONUMENT P. 258 P. 260 Koestraat 3 Dorpswoning P. 262 Nr. 425 Mariaveld 1-3 Landgoed De Broederstede P. 262 Nr. 426-427 Minderhoutdorp 2 Dorpswoning P. 262 Minderhoutdorp 3 Voor. Schoolgebouw P. 266 Nr. 432 Minderhoutdorp 7 Dorpswoning P. 262 Minderhoutdorp 8 Woonwinkelhuis P. 267 Nr. 433 Minderhoutdorp 9 Enkelhuis P. 267 Nr. 434 Minderhoutdorp 24 Zaal St.-Clemens P. 262 Nr. 429 Minderhoutdorp 25 Dorpswoning GESLOOPT P. 267 Nr. 435 Minderhoutdorp 27 Pastorij MONUMENT P. 267 Nr. 436 Minderhoutdorp 30 Dorpswoning P. 262 Nr. 428 Minderhoutdorp 39 Dorpswoning P. 262 Minderhoutdorp 52 Dorpswoning GESLOOPT P. 262 Minderhoutdorp 56 Dorpswoning GESLOOPT P. 262 Minderhoutdorp ZN KERK MONUMENT P. 262 Nr. 430 Minderhoutsestr. 23 Douanewoning P. 269 Nr. 437 Minderhoutsestr. 25 Douanewoning P. 269 Nr. 437 Minderhoutsestr 49-50 Dorpswoning Rollekens 1 Hoeve P. 269 Nr. 438-439 Schoolstraat 7 Dorpswoning P. 270 Schoolstraat 9 Art-deco woning P. 270 Nr. 440 Schoolstraat 10 SCHOOL P. 270 Nr. 441 Schoolstraat 12-14 Art-deco enkelhuizen P. 270 Schoolstraat 16-18 Art-deco enkelhuizen P. 270 Schoorstraat 2 Halschoor P. 270 Nr. 442-443 Van 60-62 ENKELHUIZEN P. 271 Nr. 444 Aerstelaerstraat Van 65 Chateeau Minderhoutakker P. 271 Nr. 445 Aerstelaerstraat Withof 1 Withofhoeve P. 272 Nr. 446-447 Withof 2 t Withof MONUMENT P. 272 Nr. 448 Wortel Beukendreef 2 Woonstalhuis P. 281 Nr. 449 Grote Plaats 6-8-10 Villa des roses P. 282 Grote Plaats 31 Heropgebouwd woonhuis P. 282 Grote Plaats 37 Woonstalhuis P. 282 Nr. 450

33

Grote Plaats 53 Molenromp GESLOOPT P. 282 P. 282 Klinketstraat 6 Bakstenen schuur P. 283 Nr. 451 Klinketstraat 13 Woning cottage-inslag P.286 Nr. 453 Klinketstraat zn KERK MONUMENT P. 283 Nr. 452 Klinketstraat ZN Oorlogsmonument P. 283 Nr. 451 Kolonie 17 Voorm. Instelling landlopers DEEL LANDS P. 302 P. 303 Kolonie 18 Voorm. hoofdbewakerswoning DEEL LANDS Nr. 485 Kolonie ZN Werkplaatsen DEEL LANDS Kolonie 21 Voorm. onderwijzerswoning DEEL LANDS 484-485-486 Kolonie 32 Voorm. kazerne (Casino) DEEL LANDS P. 304 Nr. 481 Kolonie 33 Voorm. boerderij DEEL LANDS P. 305 482-483 Kolonie 1-10 Voorm. personeelswoning DEEL LANDS 306 Kolonie 12-15 Voorm. personeelswoning DEEL LANDS 306 Kolonie 22 Voorm. onderwijzerswoning DEEL LANDS P. 306 Nr. 484 Kolonie 24 Voorm. onderwijzerswoning DEEL LANDS P. 306 Nr. 484 Kolonie 28-30 Voorm. personeelswoning DEEL LANDS 306 Kolonie ZN Wachthuisje DEEL LANDS Langenberg 24 Sobere Art-deco woning P. 287 Langenberg 26-28 Woning met stallingen P. 287 Nr. 454 Langenberg 68 Sobere Art-deco woning P. 287 Oude weg 2A-4 Dorpswoning P. 287 Nr. 455 Oude weg 6-8 Voorm douanewoningen P. 287 Nr. 456 Oude weg 10-12 Voorm douanewoningen P. 287 Nr. 456 Oude weg 14-16 Voorm woonstalhuis P. 288 Nr. 457 Oude weg 18 Voorm woonstalhuis Pastorijstraat 31 Voorm pastorij MONUMENT P. 288 P. 289 Poeleinde 1 Woning nieuwe zakelijkheid P. 290 Nr. 458 Poeleinde 2 Parochiezaal P. 290 Poeleinde 38 Hoevesite P. 290 Nr. 459-460 Rooimans 5 Schoolgebouw P. 291 Nr. 461 Rooimans 16-18 Boerenarbeidershuizen GESLOOPT P. 291 P. 291 Sint-Janstraat 14 Dorpswoning P. 292 Nr. 462 Sint-Janstraat 23 Boerearbeiderswoning P. 292 Nr. 463 Worteldorp 1 Burgershuis P. 292 Nr. 464 Worteldorp 2 Voorm. Kapelanie MONUMENT P. 292 Nr. 465 Worteldorp 3 Pastorij - voorm herberg P. 293 Nr. 466 Worteldorp 4-6 Dorpswoningen P. 294 Nr. 467 Worteldorp 5 Woonwinkelhuis Horsten MONUMENT P. 294 Nr. 468 Worteldorp 7-9 Arbeiderswoningen GESLOOPT P. 295 Nr. 469 Worteldorp 10 Burgershuis P. 295 Nr. 470 Worteldorp 13-15 Voor school + onderwijzersw P. 295 P. 295 Worteldorp ZN Dorpspomp P. 292 Worteldorp 17 Dorpswoning P. 296 Nr. 471 Worteldorp 19 Art-decogetint huis P. 296 Nr. 472 Worteldorp 28 Langgevelhoeve P. 296 Nr. 473-474 Worteldorp 30-32 Hoeve met schuur P. 297 Nr. 475 Zandstraat 4 Voorm melkerij GESLOOPT P. 297 Nr. 476

34

800 Jaar ‘stad en vrijheid’ Nieuwsbrief vzw Erfgoed Hoogstraten, 7de jaargang nr. 25 is hoogstraten wel een stad ?

Naar aanleiding van 800 jaar Hoogstraten wordt er vaak beweerd dat Hoogstraten in 1210 tot “Stad en Vrijheid” verhieven werd. Dit is niet correct! In 1210 werd enkel gesproken over een Vrijheid, niet over een stad. Een “Vrijheid” is een bepaald grondgebied waarin vrijheidrechten gelden. In een stad gelden stadsrechten. Er is geen document gekend waarin Hoogstraten stadsrechten kreeg. Als je de Middeleeuwse schepenbrieven en oorkonden nakijkt, zal je ook steeds lezen dat men spreekt over de “Vrijheid Hoogstraten”, nooit over de “stad Hoogstraten”. In steden zoals Herentals en Antwerpen zie je in de documenten wel duidelijk de term “Stad en Vrijheid” voorkomen.

Is Hoogstraten dan geen stad? Met de verheffing van Hoogstraten tot graafschap in 1518 noemde Karel V Hoogstraten wel degelijk een ville. Met de bouw van het stadhuis in de 16de eeuw spreken de schepenen over een stadhuis. In de loop van de 18de eeuw lijken de Hoogstratenaren zich nog meer stedelijk bewust. Af en toe duikt er in de documenten wel de term “Stad en Vrijheid” op. In 1770 werd Hoogstraten in het boek “Vermakelykheden van Brabant” door De Cantillon een “klyne stad zonder muuren” genoemd. In 1790 gaf de Staten-Generaal aan Antwerpen opdracht een afvaardiging samen te stellen uit de steden van het kwartier Antwerpen. Wanneer Antwerpen wel Lier, Herentals en Turnhout op een voorbereidende vergadering uitnodigde, maar niet Hoogstraten, protesteerde de drossaard van Hoogstraten. Hij trok naar Antwerpen en wist hen daar te overtuigen dat “Hoogstraeten recht heeft beneffens de steden van Lier, Herentals ende Turnhout”.

Is Hoogstraten dan wel een stad? Er zijn tientallen definities van een stad en onder historici is er geen eensgezindheid, ook niet wat betreft Hoogstraten. Het lijkt dat Hoogstraten zeker geen stad was vanaf 1210 en de overheid strikt genomen Hoogstraten later ook niet als stad beschouwde. Met de groei en bloei van Hoogstraten in de 15de en 16de eeuw begon de bevolking Hoogstraten gaandeweg wel als een stad te beschouwen. Eén van de meeste bekende definities van een stad is: “een stad is wat zich een stad durft noemen”. Dit lijkt maar al te zeer van toepassing op Hoogstraten. (Piet Van Deun)

35

feestprogramma Nieuwsbrief vzw Erfgoed Hoogstraten, 7de jaargang nr. 25

In 2010 zou het 800 jaar geleden dat Hertog Jan I van Brabant stadsrechten verleende aan Hoogstraten en dat zullen we geweten hebben. Alles wat in 2010 in Hoogstraten beweegt staat in het teken van de herdenking van 800 jaar ‘stad en vrijheid’.

Op 16 november organiseerde het stadsbestuur een persconferentie om de feestelijkheden voor te stellen. De evenementen die nu al gekend zijn staan hieronder opgelijst, maar de lange lijst wordt beslist nog langer. Van de evenementen waarover we nu al meer informatie hebben geven we deze in bijlage. Hoe dan ook, u zal er niet naast kunnen kijken. Daarvoor zorgen infopanelen langs de invalswegen, een huis aan huis verdeeld programmablad, vlaggenlijnen aan de kerktoren, vlaggen aan de winkelpanden, bebloemde woningen en zoveel meer.

Zaterdag 9 januari tot en met zondag 21 maart "BLIK OP HOOGSTRATEN" – tentoonstelling van gastfotograaf Dominique Van Huffel en de laureaten van de fotowedstrijd naar aanleiding van het feestjaar in het Stedelijk museum. Vrijdag 29 januari: Uitreiking CULTUURPRIJZEN 2009 in de ‘Cirq’ Donderdag 4 en vrijdag 5 februari: CONCERT met HOOGSTRAATSE SOLISTEN in de kerk van Minderhout. Minarte organiseert een concert met Flor en Florejan Verschueren, Eddy Sabbe, Luc Dockx, Kristine Hermans en gastviolist Jef Van Aken. Zaterdag 27 maart tot en met zondag 21 juni "VERWIJLEN IN DE HIPPOCAMPUS" tentoonstelling van de internationaal gekende beeldhouwer Luk Van Soom, die woont en werkt in Rijkevorsel. Alhoewel Van Soom al verschillende opdrachten realiseerde in de regio heeft hij nog nooit een overzicht van zijn oeuvre getoond aan zijn ‘thuispubliek’. Nu toont hij zijn werk in het Stedelijk museum en op de bleekweide van het begijnhof. Op de beekweide van het begijnhof worden Adam en Eva en Madonna der Nevelen geïnstalleerd, twee beelden in brons die nu voor het eerst in België getoond worden. Waarheen en terug is een werk dat in de tuin van het begijnhof wordt opgesteld en de bezoekers uitnodigt om te reflecteren over onze plaats in de kosmos. In een grote stalen bol kan je namelijk een blik werpen in het universum, het werk roept de vraag op in hoeverre de aarde onze gevangenis is en in hoeverre de hemel onze redding. Waiting for the clouds is een werk dat is samengesteld uit 5000 flessen. Een installatie die speciaal voor deze locatie wordt gemaakt in samenwerking met de leerlingen van het VITO. Het wordt een grote flessenwolk. Zaterdag 17 en zondag 18 april ODE AAN HOOGSTRATEN, concert in de St.-Katharinakerk. Het Piuskoor begeleid door een klassiek kamerkoor brengt werk van J.S. Bach, M.A. Charpentier en hedendaagse componisten zoals J. Williams en J. Tavener. Het geheel wordt ondersteund door prachtige sfeerbeelden van Hoogstraten op groot videoscherm. Zondag 18 april: Nationaal kampioenschap SCHAPEN HOEDEN in Wortel Kolonie Zaterdag 24 april § 10.00 uur: Plechtige opening van ‘VIVAT HOOGHSTRAETEN’ met 're-enacting actors' en historische kampementen in het centrum van Hoogstraten. § 11.00 uur: MIDDELEEUWS RIDDERTORNOOI met steekspel voor het stadhuis. § 13.30 uur: ACADEMISCHE ZITTING in de Sint-Katharinakerk met opening feestjaar. § 15.15 uur: Plechtige overhandiging van de ‘Vrijheden' op de pui van het stadhuis. § 15.30 uur: MIDDELEEUWS RIDDERTORNOOI met steekspel voor het stadhuis. § 16.00 uur: Receptie voor de genodigden met VOORSTELLING Hoogstraatse feest-cd.

36

Tafelen in volle vrijheid Op zondag 25 april kunnen 5000 gasten tussen 11 en 14 uur aanschuiven voor een brunch aan een lange tafel die loopt van noord tot zuid doorheen de Vrijheid. Traiteur Mark Vandersmissen verzorgt de brunch, de logistiek en de decoratie, alle cafés nemen 50, 100 of meer meter onder hun hoede voor de dranken en vijf Hoogstraatse restaurants presenteren na tweeën tapas van hun kaart in het centrum. VTI/Hotelschool Spijker staat mee in voor de bediening. Het wordt ongetwijfeld het grote rendez- vous van de Noorderkempen in Hoogstraten. Reserveren is noodzakelijk. De prijzen variëren van 20 tot 25 euro, wijn en water inbegrepen. U kan reserveren langs de Toeristische Dienst of via de Hoogstraatse horecabedrijven.

Zondag 25 april § 10.00 uur: ‘VIVAT HOOGHSTRAETE’: historische kampementen. § 11.00 uur: Tafelen in volle Vrijheid: brunch met 5000 disgenoten, toeristische markt en proeverij met streekspecialiteiten, torenbeklimming, straattheater, straatzangers, fanfares en muziekgroepjes. § 14.00 uur: Officiële wereldrecordpoging ‘aardbeien proeven’.

Vivat Hooghstraeten - Levende Geschiedenis

Na de grootschalige herdenking van begin september kreeg de werkgroep "Levende Geschiedenis" overigens weinig respijt. Omwille van onze bijdrage tot het feestjaar voor 800 Jaar Stad en Vrijheid in Hoogstraten, staat er immers opnieuw heel wat op het programma. Op 16 november werd de goedgevulde feestagenda voorgesteld tijdens een persconferentie in het Administratief Centrum en een maand later was er de informatieavond waar de stadsdiensten en de "externe partners" de violen konden gelijkstemmen i.v.m. de uiteenlopende initiatieven en organisaties. Leo Sprangers (Coördinator Cultuur en Vrije Tijd) stelde dat ze op het Stadhuis wel enige ervaring hebben met het opzetten van evenementen, maar gaf ruiterlijk toe dat de omvang en intensiteit van het feestjaar 2010 alles overstijgt wat ze tot dusver voor elkaar hebben gekregen. Hij onderlijnde dan ook dat ze zeer ingenomen zijn met de initiatieven en de ondersteuning vanuit aan aantal Hoogstraatse verenigingen, waaronder onze vzw. We zijn intussen volop bezig met de voorbereiding van Vivat Hooghstraeten. Onder deze noemer vallen zowel het riddertornooi als de historische kampementen tijdens het openingsweekend op 24 en 25 april 2010. U hoort er in het voorjaar ongetwijfeld meer over. (Francis Huijbrechts)

Zaterdag 1 mei: Hoogstraats BALLON FESTIVAL op de terreinen van H.V.V.

37

IKO ontdekt! Met het oog op de realisatie van een feestelijk kunstproject, gingen IKO-medewerkers ijverig op zoek naar inspirerende gebeurtenissen in de ontstaansgeschiedenis van Hoogstraten. Als bij toeval ontdekten ze zo een ongelooflijk, bizar en totnogtoe nooit gehoord verhaal met betrekking tot het plaatselijk verleden. Navraag leverde telkens grote verbazing, ongeloof en ‘vreemde’ reacties op bij alle (plaatselijke) deskundigen. Vanwege het belang van deze ontdekking werd, in nauw overleg met alle bevoegde diensten, beslist om nog voor de publieke bekendmaking enkele controlerende bodemonderzoeken uit te voeren. Hierdoor werd in extremis zelfs de reeds afgeleverde bouwtoelating voor een gepland appartementsblok op de Vrijheid tijdelijk ingehouden. Hoewel er al (beperkte) opgravingsactiviteiten plaats vonden, werden tot nader order helemaal geen resultaten bekend gemaakt over de ‘plaats delict’. Het hele gebeuren baadt sedertdien in een sfeer van geheimzinnigheid. IKO laat zich echter niet ontmoedigen en hoopt alleszins nog voor de zomervakantie fier te mogen uitpakken met een kunstproject, volledig geïnspireerd op deze meer dan vreemde zaak die ze zelf aan de oppervlakte bracht. Het belooft nog spannend te worden en voor de Hoogstratenaren alvast nieuwsgierig afwachten.

Woensdag 26 mei: Feestelijke INTREDE VAN DE KERMIS Zaterdag 29 mei: OPENING KERMIS door stadsbestuur met receptie en kortingbonnen. Zondag 30 mei H. BLOEDPROCESSIE en kermisavond met kortingbonnen en straatfanfares en TENTOONSTELLING IKO. Maandag 31 mei: KERMISMAANDAG met kortingbonnen en go-cart koers. Woensdag 2 juni: JAARMARKT en 25ste Stratenloop Zondag 6 juni: H. BLOEDPROCESSIE en kermis met straatmuziek en kortingbonnen. Zaterdag 26 juni tot en met zondag 1 augustus TENTOONSTELLING met werk van de IKO-LAUREATEN in het Stedelijk museum Vrijdag 2 juli: Dorpsfeest Minderhout Zaterdag 3 juli: Dorpsfeest Meerle en doortocht van de marathon in Hoogstraten Zondag 4 juli: Dorpsfeest Meer: middeleeuwse kinderkermis Woensdag 7 juli 25-JARIG BESTAAN VAN DE MOSTEN met om 13 uur Splash kinderfeest met aanval op het wereldrecord ‘zandtaartjes bakken’, wedden-dat-spel met verrassende spectaculaire uitdagingen en om 20 uur Beach DiscoParty met dansen op het water. Vrijdag 9 juli: Dorpsfeest Hoogstraten met Vat van ’t Stad Zaterdag 10 juli: Dorpsfeest Wortel Zondag 11 juli: Dorpsfeest Meersel-Dreef Zaterdag 7 augustus tot en met 19 december "STADSLUCHT MAAKT VRIJ" – TENTOONSTELLING rond 800 jaar Hoogstraten in het Stedelijk museum. Vrijdag 13, zaterdag 14 en zondag 15 augustus: CARIBBEAN FAIR in het centrum. Zondag 22 augustus: Begijntjes Laat Besluit Vrijdag 17 tot maandag 20 september: Hoogstraten in Groenten & Bloemen Zaterdag 25 september: Wielerwedstrijd: avondcriterium achter dernymotoren.

38

Zondag 26 september: Vlaamse Gildendag met optocht en tentoonstelling en Hoogstraten Kermis met de Aardbeienkoers, versierde kinderfietsenstoet enz. Vrijdag 12, zaterdag 13 en zondag 14 november: Voedingsbeurs voor streekproducten Zondag 15 augustus: Living Canvas, Bodypaintfestival

Living Canvas, Bodypaintfestival Op 15 Augustus 2010 zal op de Vrijheid de eerste editie van Living Canvas, een Bodypaintfestival, verrijzen. De bodypainter is een kunstenaars die werkt met een levend en bewegend canvas. De bezoeker kan zich aan een gamma stijlen verwachten, saai is het bodypainten in geen geval. Eenmaal af voelt het model zich niet meer “naakt”, het lichaam is aangekleed met verf en het is een levend kunstwerk geworden. Op de Vrijheid worden tenten opgesteld, met in iedere tent twee artiesten. De bezoeker kan langs deze tenten lopen en het hele proces van bodypainten volgen. Dit proces neemt zo’n 6 tot 7,5 uur in beslag afhankelijk van de categorie. U bent vrij om foto’s te maken en als de kunstwerken voltooid zijn zullen zij ook zeker bereid zijn om voor U te poseren. Voor de amateur of beroepsfotografen zal er een fotoarea gerealiseerd worden met een mooie achterwand waar u op prettige wijze foto’s kan maken. In de vroege avond is er een podiumpresentatie waarbij ieder model een twee minuten durende show zal opvoeren. Zaterdag 20 november: Streekgastronomisch banket Zondag 21 november: Boombal met moderne volksdansmuziek of het ‘Groot-Hoogstraatse Volksfeest’. Vrijdag 26, zaterdag 27 en zondag 28 november: Musical Gelmel.

39

OPROEP De ‘papieren’ versie van de Nieuwsbrief van Erfgoed Hoogstraten verschijnt driemaal per jaar. Om u tussentijds op de hoogte te houden van evenementen enz. willen we u regelmatig een digitale Erfgoedflits bezorgen. Onze secretaris ontvangt graag uw mailadres op [email protected] Met dank

Verantwoordelijke uitgever: vzw Erfgoed Hoogstraten. Eindredactie: Frans Horsten [email protected] 40