Kazematten museum Museum sinds 1985 Stichting

nummer 28, 2018 Kazematten museum geregistreerd museum

Inhoud Voorwoord KWZ-magazine 2018 3 Verhalen als start van Culturele Hoofdstad Marinemonument opgenomen in database Leeuwarden-Fryslân 2018 15 Nationaal Comité 4 en 5 mei 3 1945: Achtergelaten munitie op de eiste een 4 mei viering 2017: Indrukwekkend! 4 dodelijk slachtoffer 15 In memoriam: Ton Henni 5 Televisieopnames voor Duitse televisiezender NDR in het Kazemattenmuseum 16 Vrijwilligerswerk in het museum 5 "Glowing Nature" in kazemat VII 16 Gevechtsrapport van de Bijzonder Vrijwillige Landstorm … 6 Bedankkaart Familie Henni 17 Sporen van de strijd 8 Eppo Brongers 17 Wat moest er gebeuren en wat is er gebeurd met de spuisluizen … 9 Samenvatting activiteiten in 2017 van Bezoek Haagsch Studenten Schutters Korps "Pro Libertate" 10 de Stichting Kornwerderzand 17 Samenwerking Friese Poort en Kazemattenmuseum 10 Bezoekersrecord in 2017 18 Bezoek vrijwilligers aan Marinemuseum Den Helder 11 Statistieken 18 Onze inbreng op "De Dijk" 12 Tienduizenste bezoeker in 2017 18 Gerdi Verbeet en Jan van Kooten bezoeken Kazemattenmuseum 13 Belangrijke data in 2018 19 50 jaar geleden in de Leeuwarder Courant 14 Vrienden van het Kazemattenmuseum en sponsoring … 19 Nieuwe Toegangspoort Kazemattenmuseum 14 Colofon 19 Ruim 500 jaar vrijwilligers op een rijtje 14

Word (gratis) vriend van het vFonds

Het vfonds zoekt vrienden. Vrienden die Vrede en Vrijheid ook belangrijk vinden. Vrienden die geïnteresseerd zijn in de projecten die wij ondersteunen en die dat graag willen delen met hun familie en bekenden. Want samen maken wij vrede mogelijk!

Vind jij Vrede en Vrijheid ook belangrijk? En vind jij de projecten die wij ondersteunen interessant? Word dan vandaag nog gratis vriend van het vfonds! Je verplicht je helemaal tot niets. We informeren je ongeveer 6x per jaar via onze nieuwsbrief en via Facebook over leuke aanbiedingen. Korting op toegang in een oorlogs- en verzetsmuseum bijvoorbeeld. Dat doen vrienden.

2 Kazematten museum geregistreerd museum

Voorwoord KWZ-Magazine 2018 steeds verder toe en werden ook de werkzaam- kan er worden gewerkt aan een verbetering heden complexer. Gelukkig kon tegelijkertijd van de toegankelijkheid naar ons museum. het aantal vrijwilligers steeds worden uitge- Vooruitlopend op al deze ontwikkelingen breid. Vorig jaar was er een bezoekersrecord zijn we al enige tijd in contact met partners met iets meer dan 14.000 bezoekers, terwijl om een Atlantikwall project op te zetten en alle noodzakelijke werkzaamheden werden in het najaar van 2018 en het voorjaar van verricht door niet minder dan 80 vrijwilligers. 2019 Educatief Belevings Theater, voor basis- Vaak met hun eigen specialiteit. Maar kan dit schoolleerlingen in Noord Nederland aan te zo blijven doorgaan? Denk bij deze vraag al- bieden. leen maar eens aan de jaarlijks terugkerende Kornwerderzand wordt door meerdere par- gebeurtenissen zoals het museumweekeinde, tijen gepresenteerd als een locatie waar je de plechtigheid op 4 mei en het herinrich- niet omheen kunt vanaf 2018. Het AWC en tingsproces, waarvan fase 1 is afgerond, maar in een later stadium de andere projecten ver- dat de 2e fase nog moet worden gerealiseerd. wachten veel bezoekers. En een groot aantal En ook aan alle activiteiten rondom het pro- van deze gasten zal ook de weg naar ons mu- ject “Roosegaarde”. seum weten te vinden. Ruurd Gaastra. Voorzitter Zo kan het niet verder, denken we als be- Het gezegde “alles is altijd in beweging” geldt Toekomstvisie stuur. We zitten aan het plafond wat betreft duidelijk ook voor ons museum. Vandaar De vraag om een voorwoord te schrijven. ons functioneren als vrijwilligersorganisatie. onze keuze om een meer professionele orga- Dit overkomt je niet iedere dag, meestal één Onze vrijwilligers zetten zich vaak voor meer nisatie op te gaan zetten. Dit betekent anders maal per jaar en dat is maar goed ook! Moet dan 100% in, het plezier hebben als vrijwil- samenwerken en met meerdere partijen. In je terugblikken of richt je je alleen maar op de liger bij ons museum dient voorop te blij- de eerste plaats met onze vrijwilligers. Som- toekomst? Dit is de 1e vraag die oprijst. Als ven staan. En er komt altijd een breekpunt. mige werkzaamheden zullen in meer of min- je dan hebt bepaald dat je toch wel meerdere Daarom hebben we onze “Toekomstvisie” ge- dere mate anders gaan gebeuren. Dit hoeft aspecten wilt benoemen, komt de vraag welke maakt en gepresenteerd aan onze vrijwilligers. en mag niet een grotere belasting betekenen, dan? Na wat denken ben je er wel snel uit. In Bij deze visie spelen de ontwikkelingen rond- immers de eventueel aan te trekken professi- het KWZ-Magazine kun je er niet omheen om en op de Afsluitdijk en Kornwerderzand onals moeten ons functioneren vergemakke- om en in ons verleden en in de toekomst te een cruciale rol en door financiële bijdragen lijken. Daarnaast zullen we nauwere banden kijken. te vragen, doen we ook een beroep op onze aanknopen met collega musea en partners overheid en andere financiers. die actief zijn op het terrein van recreatie en Een groep zeer enthousiaste vrijwilligers heeft Bekend is, dat de Afsluitdijk verzwaard gaat toerisme. in 1985 ons museum opgericht, met als doel- worden om beter bestand te zijn tegen toe- stelling, dat de verhalen van begin mei 1940 komstige zeespiegelstijgingen. Dit giganti- Een grote uitdaging! En nog met boordevol nooit verloren mogen gaan. In die beginpe- sche project zorgt er ook voor dat er dit voor- vraagtekens. Nu is echter het moment om op riode deed deze kleine groep vrijwilligers jaar al een Afsluitdijk Wadden Centre(AWC) te schalen en ik heb er alle vertrouwen in, dat werkelijk alles. Inrichten van de Kazematten, komt op Kornwerderzand en er vergevorder- we met de inzet van onze vrijwilligers erin buitenwerkzaamheden uitvoeren, bezoekers de plannen zijn voor een sluisverbreding en zullen slagen klaar te zijn voor de nieuwe toe- rondleiden, kortom niets was hun teveel. In het project van de Vismigratierivier. Tegelij- komst. de loop van de jaren nam het aantal bezoekers kertijd biedt dit ons enorme kansen. Eindelijk

Marinemonument opgenomen in database Nationaal Comité 4 en 5 mei.

Kortgeleden kregen we het bericht van de met steun van het Commando Zeemacht, toekenning van de opname van het Marine- Commandeur L. Bruin, directeur Marine- monument te Kornwerderzand in de database museum H. de Bles en vrijwilligers van het van Nationaal Comité 4 en 5 mei. Kazemattenmuseum. Het monument is ont- Het monument is opgericht op initiatief van worpen door Hennie Beverdam, bestuurslid conservator Ton van den Berg nadat een mu- en architect. seumgast opmerkte dat de marine slachtoffers Het monument is onthuld op 7 april 2005 slecht vermeld werden op de Telex in Kazemat door de commandant Zeemacht, viceadmi- XIV. Het monument is tot stand gekomen raal J. van der Aa.

3 Kazematten museum geregistreerd museum

De 4 mei viering 2017: Indrukwekkend! Door Jan Bergsma

Och, je had weleens iets gezien als je over de Afsluitdijk reed, dat er links en rechts van de weg bunkers waren, zowel bij als bij Kornwerderzand. En jaren geleden hadden we bij Den Oever door de bunkers gelopen, deze waren toen verwaarloosd en vervuild, en dan denk je dat het bij Kornwer- derzand ook wel zo zal zijn. Ik ben van de leeftijd dat ik nog de vele scheve stalen balken heb zien staan bij het begin van de Afsluitdijk, die volgens verhalen er waren geplaatst om de Duitse tanks tegen te hou- den. Maar wat er zich allemaal had afgespeeld voor en tijdens de oorlog, daar had ik weinig voorstelling van. Een tekortkoming kun je zeggen, eigenlijk is dat ook zo. Op school over de slag om de Afsluitdijk, bij de Duitse jaar zelf organiseren. Maar deze herdenking hadden ze ons daar wel meer over kunnen aanval op Nederland in 1940. Aangrijpend op Kornwerderzand beleefde ik als zeer in- vertellen, maar ja, het niet anders en je bent is het hoe de militairen leefden op de stelling drukwekkend met de vele aanwezige oud nooit te oud om wat te leren. Kornwerderzand. Ook de verhalen over bele- militairen en de vele afgevaardigden van ver- Door Alie Papma ben ik in contact geraakt venissen in en rond de Wonsstelling. De film schillende onderdelen van de Koninklijke met het oorlogsmuseum achter de schut- die vertoond wordt in de mooie filmzaal, geeft Krijgsmacht. Het was voor mij een hele eer sluis van de Lorentzsluizen. Ik had er weinig je door de boeiende verhalen van de vetera- dat ik gevraagd werd om bij deze plechtige voorstelling van hoe het daar uit zou zien, nen een totaalbeeld van wat er zich afspeelde herdenking foto’s te maken van de kransleg- natuurlijk had Alie mij er al veel van verteld, in die jaren. Door de prachtige beelden die ging bij de drie monumenten: voor de geval- maar een juiste voorstelling had ik er nog niet worden vertoond in het Duitse onderkomen, lenen in de Wonsstelling, voor de opvaren- van. Je moet het beleven, dan krijg je pas de krijg je de juiste indruk over de beschieting op den van de kanonneerboot en voor kapitein juiste indruk. Werd wel even door Alie op de de Kazematten en de ondersteuning door de Christiaan Boers en ondercommandant luite- vingers getikt, dat ik nooit meer die betonnen kanonneerboot de H.M. Johan Maurits van nant Ham. kolossen oneerbiedig bunkers mag noemen, Nassau. Veel respect heb ik voor het vele werk Voorafgaande aan de kranslegging was er de het zijn kazematten. van de vrijwilligers, petje af. overdenking van Ds. Flora Visser. In haar Indrukwekkend is het Kazemattenmuseum De herdenking op 4 mei is voor mij altijd heel woorden met het thema Geef Vrijheid Door, op Kornwerderzand, dat veel informatie geeft bijzonder, mocht het in mijn woonplaats 10 gaf zij aan dat herdenken ook een sleutel is voor onderling verbinden. De voorzitter van het Kazemattenmuseum Ruurd Gaastra ge- bruikte in zijn toespraak ook dit thema. Zeer plechtig en indrukwekkend was de kranslegging door de hoogwaardigheidsbe- kleders van de krijgsmacht en afgevaardigden van de Provincie Fryslân, gemeente Súdwest Fryslân en een vrijwilliger van het Kazemat- tenmuseum. Ook waardeer ik zeer dat er ie- der jaar prominent aandacht besteed wordt aan de soldaat Gerrit Kaspersma die op 19 jarige leeftijd sneuvelde in de Wonsstelling. Al met al een zeer plechtige dag, waarin we herdenken in de hoop dat dit mensen be- wustmaakt dat dit nooit meer mag gebeuren! Nooit meer!

4 Kazematten museum geregistreerd museum

In memoriam: Ton Henni Door Ruurd Gaastra de begane grond beter leren kennen, het Op 16 december 2017 overleed onze liefst als rondleider”. Zijn kennis over de vrijwilliger Ton Henni op 73-jarige leeftijd. verdedigingswerken was bijzonder en hij Ton is in juni 1944 in Amsterdam kon bij de rondleidingen hier boeiend over geboren en heeft na de basisopleidingen vertellen. In 2010 werd hij tevens planner de officiersopleiding op de KMA in Breda en vanaf dat moment was Ton vaak op succesvol afgerond. Ton was militair in hart Kornwerderzand te vinden. Soms leek het en nieren. er bijna op, dat hij er woonde. Het werken Als militair heb je geen vaste standplaats. in ons museum was een passie voor hem. Ton heeft dan ook met zijn gezin op meerdere locaties gewerkt en gewoond. Tijdens een laatste bezoek aan Ton en Zoals in Eindhoven, Leeuwarden, Den Anneke in “hun stekje” te Hitzum was hij Haag en Duitsland. Het laatste woonadres duidelijk over zijn toekomstmogelijkheden. was in Hitzum, waar hij met Anneke vele Hij hoopte nog enige tijd te kunnen blijven jaren met plezier heeft gewoond. Ton leven, maar naar Kornwerderzand komen heeft 2 kinderen, de jongste Jildou, is ook zat er helaas niet meer in. We herinneren vrijwilligster in ons museum. antwoordde hij toen: “Ik ken het ons Ton als een deskundig en altijd goed Ton kwam begin 2003 bij ons museum. Kazemattenmuseum vrij goed, maar gemutste collega. Op de vraag wat zijn motivatie was, vooral van bovenaf. Ik wil het nu ook op

Vrijwilligerswerk in het museum

Door Lieuwe Ypma Een kleine greep uit de vele taken in het is van groot belang. Het is bijna onmogelijk Het doel van onze stichting is o.a. het in- museum: dat iedereen alles weet en alles kan. Daarom standhouden van de voormalige verdedi- Publiekstaken. zorgen we er zoveel mogelijk voor dat wat gingswerken op Kornwerderzand. Daarnaast • Uitvoerende taken zoals, kassa, bezoekers- men graag doet ook kan doen. Iedere vrijwilli- het uitdragen en levend houden van de histo- centrum, suppoost, schoonhouden. ger brengt zijn of haar kwaliteiten en ervaring rische gebeurtenissen van de meidagen 1940. • Organiserende taken, roostermaker, plan- mee. Op 1 januari 2018 staan er 94 vrijwil- Dit wordt gedaan door een groot aantal zeer nen van groepen, rondleiden. ligers ingeschreven. In mei 2017 hebben we betrokken vrijwilligers. Ieder heeft daarin een wervingsactie georganiseerd. Dit resul- zijn/haar taak en verantwoordelijkheid. Collectie taken. teerde in 22 actieve nieuwe vrijwilligers. Onze vrijwilligers zijn van levensbelang. • Uitvoerende taken, registratie, digitalise- ren, inrichting. Organisatie. • Organiserende taken, collectieplan, onder- Het museumwerk kent een zomerperiode en zoek, (her)inrichting presentatie. een winterperiode.

Bedrijfsvoering. In de zomerperiode is het museum open voor • Uitvoerende taken, financiën, secretariaat. de individuele bezoeker en voor groepen, tij- • Organiserende taken, beleid maken, con- dens de reguliere opening of op afspraak daar- tacten onderhouden. buiten, met of zonder een rondleider. In deze zomerperiode, vanaf 1 mei t/m okto- Om al de taken te kunnen uitvoeren is ken- ber, zijn er drie vrijwilligersgroepen actief. Zij nis en kunde belangrijk. Maar ook belangrijk zorgen één week lang voor de openstelling en is de cultuur die er heerst in de vrijwilligers- het begeleiden van groepen. Praktisch bete- groep. Men moet zich er thuis voelen. Een kent dit, om in militair jargon taal te spreken, sterke betrokkenheid bij alles wat er gebeurt één week op en 2 weken af. De planning van

5 Kazematten museum geregistreerd museum

In de winterperiode is het museum alleen open voor groepen, op afspraak met een rondleider. In deze periode zijn er twee groepen vrijwil- ligers actief. Zij zorgen voor het groot onder- houd van het museum. Deze groepen werken op dinsdag en donderdag. Ook hier heeft ie- der zijn of haar taak en verantwoordelijkheid. Per 1 januari 2018 zijn hier per groep 12 vrij- willigers actief

Afgelopen twee jaar zijn we in de schoolva- kanties 6 dagen open. Per openstellingsdag zijn 6 vrijwilligers nodig. Twee voor het be- zoekerscentrum 2 voor de kassa minimaal 1 rondleider en 1 voor het noodzakelijke onderhoud. Het beleid is dat per week elke vrijwilliger in de dienstgroep twee dagen aan- wezig is. Om dit te realiseren zijn per dienst- groep 15 vrijwilligers nodig. Omdat in de de groepen en de vrijwilligers wordt digitaal zomer ook onze vrijwilligers vakantie vieren Twee keer per jaar, in voor en najaar, komen de geregeld via de web-toepassing Net55. lukt dit niet altijd. vrijwilligers bijeen om, samen met het bestuur, Elke groep heeft een groepshoofd die samen de ontwikkelingen in en rond het museum te met de groepsleden er voor zorgt dat er vol- Daarnaast zijn er nog vrijwilligers voor on- bespreken. Het museumjaar wordt door de doende vrijwilligers aanwezig zijn tijdens de dersteunende werkzaamheden Deze werken vrijwilligers, samen met de partners, afgesloten openstelling. veelal achter de schermen. met een feestelijk samenzijn.

Gevechtsrapport van de Bijzonder Vrijwillige Landstorm, Korps Luchtafweerdienst, afdeling Leeuwarden, betreffende de periode 10 tot 14 mei 1940. Door Jacob Topper van het Provinciaal Elektriciteitsbedrijf en de beide bovengenoemde fabrieken te bevei- De sterkte van de afdeling Leeuwarden be- ligen. De bediening voor 1 kanon van 20 mm droeg 43 personen, zijnde 1 officier, 2 onder- bestond uit 10 personen. officieren en 40 korporaals en manschappen. Op 10 mei 1940 beschikte de afdeling maar De afdeling was onderverdeeld in 2 pelotons over 3 van de 4 geplande kanonnen 2 tl. (Oer- van elk 20 personen en een commandogroep likon kaliber 2cm tegen luchtdoelen). van 3 personen. De bewapening moest vol- • 1 peloton van 2 kanonnen, kaartblad Leeu- gens plan bestaan uit 4 kanonnen van 20 mm warden 1:50.000 vierkant 56.165-54.15c tegen luchtdoelen, waarvan de eerste 2 gele- • 1 peloton met 1 kanon, kaartblad Leeu- verd werden in januari 1940. Op 9 mei 1940 warden 1:50.000 vierkant 52.50-55.70 werd een 3e kanon geleverd. In de oorlogsinstructies voor de afdelingen De posities van de 3 kanonnen zijn vanaf een van het Korps was de bepaling opgenomen, De Provincie , Koopmans Meelfa- militaire stafkaart herleid naar een platte- dat het personeel van de afdelingen – met uit- brieken en de Coöperatieve Condensfabriek grond van Leeuwarden uit 1940 (afbeelding zondering van een kleine kern – voor de duur Friesland stelden de gelden voor de aanschaf 1). De opstelling van de 2 kanonnen was 2 van de mobilisatie met klein verlof zouden van de kanonnen beschikbaar. De kanon- kilometer oostelijker dan op het kaartje is worden gezonden en dat alleen in tijden van nen dienden in de eerste plaats de Centrale aangegeven. spanning, oorlogsgevaar of oorlog het perso-

6 Kazematten museum geregistreerd museum

Verslag 2e gevechtsdag 11 mei: van dit bombardement bleek naderhand • 03.30 De Commandant van de afdeling dat 1 affuit vernietigd en 2 vizierinrichtin- meldde zich bij de detachementscom- gen onklaar waren geraakt. mandant te Den Oever, kapitein Kuijken, • 22.00 Het vijandelijke artillerievuur werd en begaf zich vervolgens met zijn afdeling gestaakt. Afgeschoten vliegtuigen: drie. naar Middenmeer om contact op te nemen Verschoten munitie: geen gegevens be- met de commandant van een batterij 7,5 tl kend. (kaliber 7,5 tegen luchtdoelen), die de af- deling een stelling zou aanwijzen. Verslag 5e gevechtsdag 14 mei: • De afdeling nam vervolgens stelling aan • 08.00 Vijandelijke artillerie (kaliber onbe- de Wierweg, ten noorden van het aldaar kend) opent het vuur op Kornwerderzand. gelegen vliegveld Middenmeer (afbeelding Even later door Hr. Ms. Kanonneerboot 2). Johan Maurits van Nassau tot zwijgen ge- neel onmiddellijk weer in werkelijke dienst • Noordwest van het vliegveld is de stelling bracht. zou worden opgeroepen. van de batterij 7,5 tl aangegeven. • 15.00 Aanval van de Duitse bommenwer- In verband met de wederom optredende span- • 14.30 De afdeling is tot vuren gereed. pers. Doken met grote snelheid omlaag en ning werd op 7 mei 1940 aan o.a. de afdeling • Afgeschoten vliegtuigen geen een bom raakte een kazemat (XII). Leeuwarden opdracht gegeven het personeel • Verschoten munitie onbekend. • Afgeschoten vliegtuigen: geen. terug te roepen van klein verlof en maatrege- len te nemen dat de stellingen nog diezelfde Verslag 3e gevechtsdag 12 mei Inmiddels werd het bericht van de capitulatie dag gevechtsklaar bezet zouden worden. De • In de morgen van de 12e mei werden door ontvangen. Voor zover bekend heeft de afde- afdeling Leeuwarden viel rechtstreeks onder de Commandant van de afdeling reserve ling Leeuwarden 4 vliegtuigen afgeschoten commando van de Commandant Vrijwillige opstellingen verkend in de omgeving van en totaal 1293 patronen verschoten. Er viel Landstorm Korps Luchtafweerdienst. het vliegveld Middenmeer bij de afdeling 1 lichtgewonde. Verder waren • 17.00 In opdracht van de Commandant er geen slachtoffers. Verslag 1e gevechtsdag 10 mei: Luchtverdediging stelling Den Helder In de capitulatiebepalingen was opgenomen • De afdeling Leeuwarden stond in de vroe- met de afdeling vertrokken naar Kornwer- dat alle wapens en uitrustingsstukken on- ge morgen van de 10e mei 1940 gevechts- derzand om zich aldaar te melden bij de beschadigd aan de vijand moesten worden klaar opgesteld in de stellingen. Commandant Kornwerderzand. overgeleverd. Het personeel van de Lucht- • 07.15 Het vuur geopend op 5 Duitse vlieg- afweerdienst begon met het zorgvuldig tuigen. 1 vliegtuig getroffen en moest da- Verslag 4e gevechtsdag 13 mei schoonmaken van de kanonnen maar uit pure len tussen Garijp en Eernewoude. • Te 03.00 uur in de morgen van de 13e mei frustratie werden bij het ineen zetten kleine • 10.00 Orders van de Korpscommandant 1940 bereikte de afdeling Kornwerder- onderdelen onderworpen aan een zwemles in om terug te trekken over de Afsluitdijk op zand waar onmiddellijk werd overgaan tot het IJsselmeer. Zij zijn allen verdronken. Den Oever in stelling brengen van de 3 kanonnen 2 tl. • 12.50 De afdeling is uit Leeuwarden ver- Dank zij de medewerking van een gedeelte Bron: boek Dodendam en het gevechtsverslag trokken. Te Den Oever aangekomen heeft van de bezetting van Kornwerderzand van het Nederlands Instituut voor Militaire de Commandant getracht telefonisch stond om 07.00 uur de afdeling gevechts- Historie. verbinding op te nemen met het Korpsbu- klaar opgesteld. reau, wat evenwel niet lukte. De afdeling • 08.30 – 17.00 uur: Het vuur geopend op is daarop naar Wormerveer vertrokken en vliegtuigen. De vijandelijke vliegtuigen heeft zich aldaar gemeld bij de Comman- traden steeds op in groepen van 3 stuks. dant van de afdeling Zaanstreek. In de loop van dit vuurgevecht werden • 20.30 De eerste luitenant van Speciale 3 vliegtuigen getroffen en tot dalen ge- Diensten Vis werd met het commando dwongen. Tijdens het vuren traden vele over de afdeling Leeuwarden belast, en storingen op als gevolg van zand waardoor kreeg de opdracht met de afdeling naar buskruitkamer en afsluiter herhaaldelijk Middenmeer te gaan en in overleg met de gereinigd moesten worden. Hierbij moge Commandant van de zich aldaar bevin- nog worden aangetekend dat het personeel dende batterij 7,5 tl (kaliber 7,5cm tegen ondanks het herhaaldelijk door de vlieg- luchtdoelen), de stelling te verkennen en tuigen afgegeven mitrailleurvuur op zijn in te nemen ter bescherming van het vlieg- posten bleef en bleef doorvuren. veld aldaar. • 17.00 Vanaf de Friese kust vijandelijk artil- • 22.30 Afmars naar Den Oever lerievuur op Kornwerderzand. Als gevolg

7 Kazematten museum geregistreerd museum

Sporen van de strijd Door Wim Stienstra, exemplaren, als paraplu standaard. Lege Sherman tanks ingegraven om de vuurkracht Conservator Kazemattenmuseum munitiekisten waren handig voor boeren om te vergroten, deze waren uitgerust met het In de collectie van het kazemattenmuseum te gebruiken voor gereedschap en dergelijke. 17 ponder kanon. bevinden zich vele objecten, documenten en foto’s. Voor wat betreft de meeste De achtergebleven huls. Granaat scherven. voorwerpen is echter niet te herleiden In 2017 ontvingen wij, als schenking van Van de heer Van der Goot ontvingen of ze ook daadwerkelijk zijn gebruikt in de heer G.Salverda, een huls met daarop wij verschillende doosjes met granaat de Wonsstelling of op Kornwerderzand. een (lege) granaatkop. Het gaat om een scherven, resten van ontplofte ontstekers groot exemplaar wat mooi beschilderd en lege patroon hulzen die hij zo’n 20 jaar is: “Herinnering aan de bevrijding van geleden had gevonden met zijn metaal 16 april 1945.” De huls was detector. Op het eerste oog vooral verroeste achtergebleven in de omgeving en is door bodemvondsten en schroot. Echter de een oom van de heer Salverda altijd bewaard. vindplaats is opmerkelijk, ze zijn namelijk Deze heeft hem ook laten beschilderen en niet afkomstig uit de grond maar uit het stond tot aan het overlijden van de oom water van het IJsselmeer! Alle vondsten in zijn huiskamer. Het blijkt te gaan om komen uit een relatief klein gebied en een z.g. 17 ponder huls,een Engelse huls wel uit het water van het ondiepe stukje voor anti tank geschut dat ook door de IJsselmeer, de hoek tussen de afsluitdijk Canadezen werd gebruikt. waar deze aansluit bij de oude IJsselmeerdijk Van de 17 ponder waren drie varianten, richting . Gevonden over een namelijk als getrokken stuk geschut, als kleine oppervlakte geven ze de intensiteit gemotoriseerd anti tank kanon op een tank aan van de beschietingen die gericht waren onderstel en ingebouwd in de koepel van op de kop van de afsluitdijk. de bekende Sherman tank. De 17 ponder, De granaatscherven met hun scherpe randen ingevoerd in 1943, met een kaliber van 76.2 en de koppen van ontplofte ontstekers zien mm wordt gezien als het beste geallieerde er nu onschuldig uit maar waren bedoeld anti tank kanon wat het dikste pantser van om militairen te verwonden of te doden. Duitse tanks kon doorboren. De 17 ponder Nader onderzoek van de messing resten is ook gebruikt tijdens bevrijdingsgevechten van de ontstekers moet nog uitwijzen of door de Canadezen bij de kop van de te achterhalen is van welke nationaliteit afsluitdijk. ze afkomstig zijn. In ieder geval zijn het Uitzondering hierop zijn b.v. objecten zoals Tussen de 17 ponder en Kornwerderzand is getuigen van de strijd rondom de kop van de bekende helm van Gerrit Kaspersma ook nog een directe link, in de periode van de de Afsluitdijk en in die zin een waardevolle en het horloge van hofmeester Coenraads koude oorlog werden op Kornwerderzand 4 aanvulling op de collectie van ons museum. waarvan het verhaal en de locatie bekend zijn. Beide objecten behoren dan ook tot de topstukken van de collectie. Van de, relatief korte strijd in mei 1940, zijn dan ook weinig zaken bewaard gebleven waarvan we weten dat deze ook echt zijn gebruikt in mei 1940 in onze omgeving. Dat zelfde geldt overigens ook voor korte strijd tijdens de bevrijding in april 1945. Zowel na mei 1940 als april 1945 vond een grondige opruimactie plaats van wapens, munitie en uitrustingstukken die waren achtergebleven. Burgers werden geachte deze zaken in te leveren bij de autoriteiten. Dat gebeurde overigens lang niet altijd en menig burger wilde graag een koperen huls voor op de schoorsteenmantel of, bij grotere

8 Kazematten museum geregistreerd museum

Wat moest er gebeuren en wat is er gebeurd met de spuisluizen in de Afsluitdijk tijdens de oorlogsdagen. Door Jacob Topper vernieling wordt aangewezen en hoeveel tijd er In het gevechtsrapport van de 12e Compagnie met de vernieling gemoeid zal zijn. Pioniers staat over de verrichte werkzaamheden te Kornwerderzand het navolgende vermeld: Reeds in oktober 1936 werd de relatie tussen De luitenant-Generaal de spuisluizen te Kornwerderzand en Den Opperbevelhebber van Land- en Zeemacht • 11 mei: nadat de compagnie, na terugtocht Oever enerzijds, en de inundatie van de Vesting uit het gebied van de Territoriaal Bevelhebber Holland anderzijds, in beschouwing genomen. Friesland, in Hippolytushoef onder bevel is De vraag was in welke toestand deze sluizen Naar aanleiding van dit verzoek kwam het gesteld van de sectie V van de Stelling Den in handen van de tegenpartij moest worden Helder wordt opdracht ontvangen voor het gelaten, als de verdedigingswerken onverhoopt Depot Genietroepen met onderstaande voorbereiden van bruggen voor en op de zouden moeten worden ontruimd. berekening. Afsluitdijk. Op 14 augustus 1939 werd door de Inspecteur • 12 mei 14.30 uur: landmijnen worden der Genie een rapport aangeboden aan de Dat voor het in gesloten en vernielde toestand gelegd onder de prikkeldraadversperring Generale Staf, waarop de Opperbevelhebber achterlaten van het sluizencomplex te voor de tankversperringen, aansluitend van Land- en Zeemacht naar aanleiding van Kornwerderzand nodig zijn: wordt de brug gesprongen en worden de het daarin genoemde resume in onderstaand • 1 officier ophaalinrichtingen van de spuisluizen vernield schrijven actie ondernam. • 2 onderofficieren • 2 korporaals en 8 man (afbeelding 1). SLUIZEN AFSLUITDIJK Dit stuk mag alleen in handen komen van OFFICIEREN

’s-Gravenhage, 28 augustus 1939

Als resultaat van een door mij gegeven opdracht bericht ik de Inspecteur der Genie ten aanzien van de sluizen in de Afsluitdijk als volgt:

Resumerende zullen, ook nadat de inundatiën van de Vesting Holland zijn gesteld, de beide sluizencomplexen, doch in eerste plaats de werken bij Den Oever, tot het uiteinde moeten worden verdedigd.

De sluizen te Kornwerderzand kunnen in gesloten en vernielden toestand worden achtergelaten. Zijn ook de verdedigingswerken te Den Oever • 12 mei 20.00 uur: opdracht ontvangen om niet meer te houden, zo moet het sluizencomplex Dat voor het in geopende en vernielde de draaipijler spoorbrug nabij Kornwerderzand aldaar in geopende en vernielde toestand worden toestand achterlaten van het sluizencomplex te te vernielen. achtergelaten. Een weer bedrijfsklaar maken van Den Oever nodig zijn: • 13 mei 20.00 uur: detachement vertrekt dit complex moet met alle mogelijke middelen • 1 officier onder het invallen van de duisternis naar worden belet. • 3 onderofficieren • 3 korporaals en 18 man. Kornwerderzand. Wegens herhaalde vliegtuigaanvallen en bombardementen was Naar aanleiding van het bovenstaande verzoek het overgaan van de Afsluitdijk bij daglicht ik U met spoed de nodige voorbereidingen Wanneer het personeel, belast met de vernieling niet mogelijk. voor de eventuele vernieling der sluizen te behoorlijk is geoefend, zal waarschijnlijk: • 14 mei 10.00 uur: de spoorwegpijler wordt Kornwerderzand en Den Oever te willen treffen • Het aanbrengen van de ladingen te met 260 kg trotyl opgeblazen en verdwijnt en mij te berichten welk personeel voor de Kornwerderzand ongeveer 2 uur en te Den Oever ongeveer 3 uur vorderen volledig. De huizen op het Kornwerderzand, • Het aanbrengen van de slagsnoerleidingen welke in het schootsveld bezwaren opleverden, te Kornwerderzand ongeveer 2,5 uur en te werden opgeruimd. De laatste vernielingen der Den Oever ongeveer 3,5 uur duren huizen vond nog plaats op het moment dat de • Het aanbrengen van de ladingen en mededeling binnenkwam dat het Nederlandse slagsnoerleidingen tegelijkertijd te leger had gecapituleerd (afbeelding 2). Kornwerderzand ongeveer 3,5 uur en te • 15 mei 09.00 – 13.00 uur: de mijnenvelden Den Oever ongeveer 5 uur vereisen. op de Afsluitdijk zijn opgeruimd en de aspergeversperringen (tankversperring) werden N.B. de langere tijdsduur te Den Oever komt afgebrand. De nog aanwezige springladingen doordat het spuisluizencomplex de helft groter werden ingenomen en verzameld. is dan te Kornwerderzand.

9 Kazematten museum geregistreerd museum

Bezoek Haagsch Studenten Schutters Korps “Pro Libertate” veel van af, ten opzichte van de bekendere in het museum aangebracht heeft. De collec- Door Marten Wijnja Slag om de Grebbeberg. tie werd zeer toegankelijk gepresenteerd en Een tijdje terug werd ik tot voorzitter ver- Zoals het studenten en lid van een studen- is sinds mijn laatste bezoek flink uitgebreid. kozen van een studentenvereniging in Den tenvereniging betaamt, gingen wij correct De andere studenten hebben ook zeer geno- Haag. Aan het begin van een bestuursjaar gekleed in pak en bestuursvestje naar de Af- ten. Zij hebben geleerd van een voor hun nog is het gebruikelijk een “Tour des Parents” te sluitdijk, waar de jongens zeer verheugd wa- relatief onbekend deel van de Nederlandse organiseren, een meerdaagse trip langs de ou- ren de betonnen verdedigingswerken te zien. geschiedenis en heldhaftigheid. ders van ieder bestuurslid. Zo leert men elkaar Wij maakten kennis met dhr. Drost die deze op een net iets andere manier kennen dan op de borrelvloer. Op zondag 26 februari was het mijn beurt de jongens uit het zuiden van ons land Friesland te laten zien. Mijn naam is Marten Wijnja en ik vervul dit jaar de Praeses functie van het Haagsch Studenten Schutters Korps “Pro Libertate”. Een studentenweer- baarheid die een brugfunctie vervult tussen de krijgsmacht en de studentenmaatschappij. Van kinds af aan waren mijn broertjes en ik zeer geïnteresseerd in de Tweede Wereldoor- log. Wij gingen liever naar de Belgische bos- sen voor het Ardennenoffensief dan naar een pretpark. Zo maakte ik kennis met de kaze- matten op de Afsluitdijk met een rondleiding door het complex aan de Friese kant van de Afsluitdijk. Een activiteit die zeer goed past zondag onze gids zou zijn. Vlnr.: Thomas Mallon, Willem Jan Vos, Mar- bij het interessegebied van mijn studentenver- Persoonlijk was ik al eens in het Kazemat- ten Wijnja, David Wijnja, Robin van Nie eniging. Er is hard gevochten op de Afsluit- tenmuseum geweest. Maar ik werd positief dijk, een randstedeling weet daar vaak niet verrast door de wijzigingen die de stichting

Samenwerking Friese Poort Sneek en Kazemattenmuseum

Door Ridzert Veenstra en Arjen Bogaard ervaring en machines hebben om het project Hallo, wij zijn Ridzert Veenstra & Arjen Bo- soepel te laten verlopen. Onze trappen zijn gaard, studenten van ROC Friese Poort in van Cortenstaal gemaakt. Dat is staal waar Sneek. Wij zitten in het laatste jaar van de een roest laag overheen komt, zonder dat de opleiding werktuigbouwkunde en hebben als roest het metaal aantast. Dit geeft een mooie eindproject om de trappen in het kazemat- nostalgische uitstraling, is niet glad en past tenmuseum te vernieuwen, in het kader van bij de vormgeving van het museum. de herinrichting. Op de foto ook een ontworpen leuning. Die De trappen hebben we gemaakt in samen- is ge-poedercoat, dit past goed bij het ont- werking met Smart Constructions uit Hee- werp van de trap. De trappen zijn geplaatst in renveen. Daar combineren wij ons project januari en we hebben 1 van de trappen gepre- met een stage, wat ideaal is, daar zij de nodige senteerd op de open dag van het ROC Friese Poort in Sneek.

10 Kazematten museum geregistreerd museum

Bezoek vrijwilligers aan Marinemuseum Den Helder

Door Tine Kuipers

Op zaterdag 24 november 2017 gaan we met zeehelden uit de Gouden Eeuw en de over- buffet. Na het dessert, met onder andere een 66 mensen richting Den Helder, het jaarlijkse gang van zeil naar stoom. We vergapen ons brandende ijstaart, staat de bus weer klaar om uitje van het Kazemattenmuseum, als dank aan de prachtige modelschepen, minutieus ons naar te brengen. Bij het begin aan de vrijwilligers en partners voor hun in- nagemaakt. van de Afsluitdijk bij Den Oever kunnen we zet. genieten van de oplichtende spui-torens, het Hoogtepunt van onze rondleiding is de onder- project “Lichtpoort” gerealiseerd door Daan Met vervoersonderneming I.T.S. uit Bols- zeeboot "Tonijn". De enige onderzeeboot in Roosegaarde. Helaas is zijn project “Windvo- ward rijden we naar het Mariniersmuseum. Nederland die toegankelijk is voor publiek. De gel” niet actief vanwege de harde wind. Aangezien de Marine het Kazemattenmuse- Tonijn is een drie cilinderboot, 75 meter lang um gesponsord heeft voor de realisatie van de en kan maximaal 71 personen herbergen. Inte- Om kwart over negen arriveren we bij de expositie in het Duitse onderkomen over de ressant om te zien hoe alles zo efficiënt moge- standplaats van I.T.S. en keert iedereen huis- H.M. Johan Maurits van Nassau, en elk jaar lijk is gemaakt. Natuurlijk denkt iedereen ook waarts. een delegatie stuurt van de Marinierskapel op aan de Argentijnse onderzeeër, 4 mei viering, is het een goed idee voor een die onlangs is verdwenen. tegenbezoek. De tijdelijke expositie "Zee- Kwart voor twee worden we voor de deur van slag" herdenkt twee zeeslagen: Veerhuis "Lands End" afgezet, waar koffie en de Tocht naar Chatham (1667) appeltaart voor ons klaar staat. Daarna gaan en de Slag in de Javazee (1942). we lopend naar het museum, waar we in drie Met levensechte beelden lijkt groepen worden gedeeld. Onze groep gaat, het of je er midden inzit. om te beginnen, naar de zalen waarin de ge- schiedenis centraal staat. Van 1488, de dag Na alle verhalen van onze rond- dat Maximiliaan van Oostenrijk de Ordon- leider is het intussen kwart voor nantie op het zeewezen uitvaardigde, tot de vijf geworden, hoogste tijd om inzet van de Nederlandse Marine in de 21e terug te gaan naar “Lands End” eeuw. We maken kennis met de Nederlandse voor een drankje en een heerlijk

11 Onze inbreng bij “Op de Dijk”

Door Ibo de Joode ten noem ik er een paar: de vismigratierivier, rig was. Het leidde vaak tot leuke gesprekken. Mij is gevraagd iets te vertellen over onze in- Blue Energy (opwekken elektriciteit met Belangrijke gespreksonderwerpen en discus- breng bij onze tijdelijke buren, het informa- zoet/zout water), opknappen Monument, sies waren vooral de vernieuwing van de brug- tiecentrum “Op de Dijk”. Omdat waarschijn- vernieuwen en versterken sluizen, uitbrei- gen en sluizen en waarom pas eventueel 2050. lijk niet iedereen bekend is met de opzet van ding fietsverbindingen en veel meer. Maart Ook kwam het nogal eens voor dat mensen het informatiecentrum, eerst wat over het 2018 wordt het nieuwe Afsluitdijk Wadden aan het eind van de dag, na bezoek aan ons project De Nieuwe Afsluitdijk (DNA). Center geopend, waar nog veel meer op bo- KWZ museum, nog even “Op de Dijk” wil- venstaand gebied wordt gepresenteerd. Het den bezoeken, en dan allemaal de Virtual

Rijkswaterstaat heeft van het Rijk opdracht informatiecentrum “Op de Dijk” wordt dan Reality bril op wilden hebben. Dan kreeg het gekregen de Afsluitdijk te versterken om in de gesloten. bezoek vriendelijk maar duidelijk het bericht: verre toekomst te voldoen aan de veiligheid wij gaan zo sluiten! van de dijk. Tevens moet de waterafvoer van Het bestuur van het Kazemattenmuseum het IJsselmeer naar (Wadden)zee vergroot (KWZ) is gevraagd om in 2017 de zaterda- Een bijzonder onderdeel van de expositie was worden. Dit in verband met de gevolgen van gen en zondagen het infocentrum te bemen- de hiervoor genoemde opstelling met de Vir- klimaatverandering en stijging van de zeespie- sen. De openingstijden van “Op de Dijk" zijn tual Reality brillen, waar je de vismigratieri- gel. daarbij afgestemd op de openingstijden van vier in Virtual Reality kon meemaken. Vooral het KWZ. Het KWZ krijgt daarvoor een jongeren vonden dit zeer leuk, bij sommigen De provincies Noord Holland, Friesland, jaarlijkse bijdrage die wij als museum natuur- m.n. ouderen ging het wel eens duizelen en gemeenten Harlingen, Hollands Kroon, lijk goed kunnen gebruiken. Onze taak was: dan ging de bril voortijdig af. Helaas gebeurde Sûdwest Fryslân, en bedrijven uit de regio het infocentrum te openen, toezicht te hou- het geregeld dat één of soms beide VR brillen hebben dit aangegrepen om allerlei regionale den en te sluiten. Doen wij met ons eigen mu- niet werkten en we hen moesten teleurstellen. projecten rond de Afsluitdijk op het gebied seum ook, maar dit is voor ons toch een iets We hebben vaak volgens de gebruiksaanwij- van milieu, economie en toerisme te ontwik- andere tak van sport. zing stekkers van de Pc’s uit- en aangezet, op kelen en te gaan uitvoeren. Daartoe is het Voor mij en een aantal andere vrijwilligers knoppen gedrukt, met de muis lopen klikken projectbureau De Nieuwe Afsluitdijk (DNA) die daar geregeld gestaan hebben was de op- om in ieder geval één VR bril te laten werken. opgericht. Om belangstellenden te informe- dracht “openen – toezicht – sluiten” wat kort Daar werden we steeds inventiever in. ren over de projecten is in het voorjaar van door de bocht. Alleen maar bewaker spelen 2016 het tijdelijke informatiecentrum “Op …… ? Op het moment dat bezoekers met vra- In de zomer op warme en drukke strand- en de Dijk” geopend. Op deze expositie kan gen zaten hebben we voor zover onze kennis kitesurfdagen kregen we bezoekers die had- iedereen terecht voor de nodige informatie reikte hen zo goed mogelijk geïnformeerd. den ontdekt dat we een gratis toilet hadden. over alles wat de komende jaren (2018-2022) We waren blij als we bezoek kregen, zeker als We hebben de mensen van het projectbureau uitgevoerd gaat worden. Van de vele projec- dat bezoek echt geïnteresseerd of nieuwsgie- een aantal keren op dit punt en ook de niet

12 werkende VR brillen gewezen. Gelukkig liep die daar was hoe consequent ze daar mee wa- kers geweest waren. Ik denk dat je dit cijfer het toiletgebruik niet de spuigaten uit. Met ren, maar als ik naar mijzelf kijk was het re- met een flinke plus of min moet lezen. de VR brillen is het echter de gehele periode gelmatig een gok hoeveel mensen te turven. Op enig moment had het projectbureau ont- vallen en opstaan gebleven. Zeker als ik met een aantal andere mensen in dekt dat gezien mijn interesse en achtergrond van de weg- en waterbouw, ik in het weekend wel als gids kon dienen voor groepen bezoe- kers en dan met name buitenlanders. Ik vond dat eerst best leuk om te doen, maar nadat ik daar meer en meer voor werd ingeschakeld en ik ook nog moest zorgen voor koffie en thee, heb ik in overleg met onze voorzitter, Ruurd Gaastra, afgesproken daar de rem op te zet- ten. Ik werd immers voor het projectbureau een wel erg goedkope gids en als wij er nu als museum financieel van konden profiteren?

Al met al voor ons als vrijwilligers een leuke ervaring. Maar ik denk dat de meesten van ons blij waren om weer terug te keren naar ons eigen stekje bij het KWZ museum. En dan hebben wij het nog niet over het meer dan eens per dag passeren van de bruggen. Een enkele rit, 4x17 treden op en af, en ui- teraard hetzelfde weer terug, voor sommigen meerdere keren per dag. Om nog een cijfer te Ook lagen er papieren waar wij moesten tur- gesprek was. Ik vond het dan ook bijzonder noemen, uit Net55 gehaald, hebben we met ven hoeveel bezoekers er binnen kwamen en om afgelopen september in regionale kranten z’n allen daar ca. 100 dagen en in totaal 550 uit welk land. Nu weet ik niet van iedereen te lezen dat er sinds de opening 10.000 bezoe- uur doorgebracht.

Gerdi Verbeet en Jan van Kooten bezoeken Kazemattenmuseum Door Anne van Schepen

Op dinsdag 23 januari 2018 brachten Gerdi Verbeet en Jan van Kooten een bezoek aan het Kazemattenmuseum. Respectievelijk voorzitter en directeur van het Nationaal Co- mité 4 en 5 mei. Het bezoek ging vooraf aan een bezoek aan Leeuwarden i.v.m. de voorbereiding van de nationale viering van 5 mei, dit jaar in Leeu- warden. Vanuit het museum werden ze ont- vangen door Ruurd Gaastra, Piet van Aspe- ren, Marijke Baarda en Anne van Schepen. Beiden toonden zich onder de indruk van het verhaal, de museale presentatie en de algehele staat van museumterrein en de kazematten. We hebben de stellige indruk dat het Kaze- mattenmuseum er een aantal fans bij heeft.

13 Kazematten museum geregistreerd museum

50 jaar geleden in de Leeuwarder Courant

Poes twaalf dagen vast in bunker met de caravan op het kampeerterreintje bij naar Kornwerderzand, waar een beheerder de 20 september 1967 de sluizen stond. Hoe men ook zocht, men zware deuren van enkele bunkers opende. Het De poes van een familie uit Amersfoort heeft kon de poes niet vinden zodat men zonder dier werd spoedig gevonden. Het bleek sterk twaalf dagen opgesloten gezeten in een van het beest naar Amersfoort terugreed. De vermagerd maar verder volkomen gezond te de bunkers op de Afsluitdijk te Kornwerder- vrouw des huizes kreeg echter later de inge- zijn. De poes moet in de bunker zijn gekomen zand. Het dier raakte zoek toen de familie ving dat de kat in een van de bunkers terecht door een ventilatiekoker waarin het dier zes was gekomen. Men maakte opnieuw de reis tot zeven meter naar beneden is gegleden.

Nieuwe Toegangspoort Kazemattenmuseum. Er is hard gewerkt om de nieuwe toegangspoort geplaatst te hebben voor het museumweekend. Het is gelukt!

Ruim 500 jaar vrijwilligers op een rijtje Door Popke de Vlugt

Vrijwilligers hebben er een vaak hekel aan om in de belangstelling te staan en maken dat dan ook duidelijk kenbaar. Maar niet in dit geval. Deze heren wilden graag samen op de foto en dan in het KWZ Magazine. Nou, dat kan ge- regeld. Het is dan ook wel een heel bijzonder plaatje: zes tachtig-plussers, en eentje op weg naar de tachtig vertelde men mij.

Vlnr.: Ybele Koopman, Rein Hofstee, Johan Cnossen, Lieuwe Terpstra, Meine Bergsma, Jetze Hofstra (alle zes 80+) en Rudy Nauta (op weg naar de 80). 14 Kazematten museum geregistreerd museum

Verhalen als start van Leeuwarden-Fryslân 2018.

“Wat een bijzondere avond! Wat een bij- zondere plek!” E-mail van Anne van Schepen Niet wetend wat we konden verwachten wa- ren we allemaal vol spanning. Komen er men- sen? Is de mist een belemmering? Hebben we alles voor niets gedaan? Ze kwamen. En hoe!!! Het liep de hele avond door en we waren met elkaar in staat om de mensen een boeiende, ontroerende, spannen- de, informatieve avond te bezorgen. Dat wa- ren ook de reacties van de bezoekers: wat een bijzondere avond, wat een bijzondere plek.

Het ontroerende en persoonlijke verhaal van Guus over zijn grootvader en het bezoek aan Sachsenhausen. Het persoonlijke inkijkje in Vrijdagavond 26 januari 2018 ontmoette heel ik ervaren dat mijn verhaal ook veel losmaakte het wonen op zo’n bijzondere plek door Pop- Friesland elkaar in winterwarme sfeer om ver- bij de toehoorders. Dat was een fantastische ke. Dat alles gelardeerd met de Afsluitdijkver- halen te vertellen en te beluisteren. In musea ervaring. Bedankt voor dit evenement en die halen, de vismigratierivier, het bezoekje aan én bij mensen thuis. Persoonlijke verhalen, ervaring. Het was de reis meer dan waard. de marine-presentatie en de rest van Kazemat verbonden aan voorwerpen waaraan de ver- IV, en een lekker warm bakkie in ons bezoe- teller een bijzondere waarde hecht. kerscentrum. TOP! Een Boppeslach!

“Het was een heel bijzondere ervaring…” E-mail van Guus Boers Het was een heel bijzondere ervaring om zo mijn verhaal, maar vooral het verhaal over wat mijn opa voor mij is gaan betekenen, te ver- tellen aan de bezoekers. Ik heb mijn opa pos- tuum leren kennen door het Kazemattenmu- seum, waarvoor ik het museum heel dankbaar ben. Zoals ik mijn gedicht begon met de re- gel: “Ik heb mijn opa nooit gekend” , zo kan ik nu, na het horen van vele verhalen en anekdo- tes en het zien van allerlei documentatie spre- ken over iemand die ik toch een beetje meen te “kennen”. Dat doet zo goed. Gisteren kon

1945: Achtergelaten munitie op de Afsluitdijk eiste een dodelijk slachtoffer

Door Johannes Hoekema

Oud verzetsstrijder Taeke Kolthof, gebo- met een gevonden projectiel ‘speelden’, kwam De veroorzaker van de explosie verloor een ren op 23 mei 1903 te , was op 31 het tot een explosie. Het bleek naderhand een hand. Op één van de wangen van Kolthof was oktober 1945 als voorman met een aantal handgranaat te zijn. Kolthof werd door een slechts een schram te zien, wat erop wijst dat medewerkers op de Afsluitdijk bezig met op- rondvliegende granaatsplinter in de slaap ge- het scherfje langs zijn gezicht is gegaan voor- ruimings- en herstelwerkzaamheden. Toen troffen en was op slag dood. dat het hem dodelijk in zijn slaap trof. Hij liet hij in de buurt van enkele mannen kwam die De andere omstanders raakten licht gewond. een vrouw en drie kinderen na.

15 Kazematten museum geregistreerd museum

Televisieopnames voor Duitse televisiezender NDR in het Kazemattenmuseum

Door Birgit Stachowski Volgens haar mocht het Kazemattenmuseum onder de leiding van de museumvoorzitter in het programma uiteraard niet ontbreken. Ruurd Gaastra, die enthousiast in het Duits over het museum kon vertellen. Later worden "Landpartie" is al 18 jaar een in Duitsland nog luchtopnames met een drone gemaakt. Het goed bekeken programma, waar de presenta- Kazemattenmuseum dus helemaal in beeld! trice met haar beroemde rode fiets langs di- verse regio's "fietst" om land, mensen en regi- onale bezienswaardigheden te leren kennen. Dit keer was het hele team meer dan twee weken onderweg in Friesland, met een tus- Op een zonnige Pinksterzondag dit jaar, heeft senstop bij het Kazemattenmuseum! de Duitse televisiezender NDR opnames ge- maakt voor het Duitse toeristische program- Na een korte rondgang met het televisieteam ma "Landpartie". Onze Duitse medewerker door het opnieuw ingerichte deel van het mu- voor marketing en PR Birgit Stachowski heeft seum, is besloten om opnames te gaan maken contact met de redactie van dit programma. via een rondleiding met een groep bezoekers

“Glowing Nature” in kazemat VII.

Anne van Schepen inhouden? En wat zou er gebeuren met de Levert het ons iets op? Reken maar. Naast de Dat we een bijzondere locatie met een bijzon- kazemat? Moesten we sowieso wel iets doen eindeloze stroom aan prachtige publiciteit der verhaal zijn wisten wij allang. Dat steeds in een kazemat wat eigenlijk niets met de oor- heel concreet: nieuwe trappen in het achter- meer bezoekers daar ook van overtuigd raken spronkelijke functie van doen had? Wat bete- ste deel van het museum. Geld voor de inzet (bezoekersrecord in 2017) bevestigt dat we kende het voor onze organisatie? Kunnen we van al onze vrijwilligers. Wellicht straks ook op de goede weg zijn. Maar… dat we een loca- het aan? Zou het ons ook nog iets op kunnen een nieuwe constructie die inzicht geeft in de leveren? oorspronkelijke bedoeling van de zoeklicht constructie en een mooi begin van de herin- Het resultaat kennen we inmiddels. Een bij- deling van kazemat VII en het Duitse man- zonder project waar straks na afloop ruim schappenverblijf bij de VI. 5000 mensen uit het hele land (en buitenland) een bezoek aan hebben gebracht. Zelf hoorde Last but not least: de overtuiging dat we ook ik al enkele malen in kazemat VII de vraag van andere projecten goed kunnen handelen. bezoekers: “hoe ziet zo’n kazemat er nou eigen- Uiteraard was het allemaal niet mogelijk ge- lijk uit?”. Wellicht levert dat dus een vervolgbe- weest zonder de enthousiaste inzet van al zoek op tijdens onze reguliere openingstijden. onze vrijwilligers. Sjapoo!

tie zijn waar ook hele bijzondere dingen kun- nen gebeuren wisten we misschien stiekem al wel, maar dat moest nog wel even “landen” bij ons.

Toen vertegenwoordigers van Studio Roose- gaarde contact met ons zochten over het eventuele gebruik van een kazemat voor een bijzonder kunstproject moesten we toch wel even achter onze oren krabben. Wat zou dat

16 Kazematten museum geregistreerd museum

Door jou durf ik te kiezen, niet voor een ander maar voor mij. Eppo Brongers Ik moest jou daarvoor eerst verliezen, Door Ruurd Gaastra maar daarom juist ben jij heel dichtbij. We hebben bericht ontvangen van het overlijden op 22 december 2017 van Eppo Hero Brongers. Eppo heeft de KMA in Breda met suc- ces afgerond en was zijn hele werkzame Hartelijk dank voor de vele blijken van medeleven tijdens het ziek zijn en na het leven militair in hart en nieren. Daar- overlijden van mijn lief en naast heeft hij veel militair onderzoek onze schoon/papa verricht en meer dan 20 boeken ge- schreven. Waaronder Afsluitdijk 1940 Ton Henni en De Strijd om de Afsluitdijk. Ons Anneke Henni laatste contact met Eppo en Anke Afke en Fred Brongers was in 2016 bij hen in Zuid- Jildou Limburg. Hitzum, maart 2018 Eppo Brongers is 88 jaar geworden en laat zijn vrouw en 4 kinderen na.

Samenvatting activiteiten in 2017 van de Stichting Kornwerderzand

Door Marijke Baarda een 3-ploegenrooster van vrijwilligers (rond- Het DB vergaderde op: leiders en medewerkers kassa en bezoekers- Dinsdag 14 februari centrum). Voor de tweede keer werd er een Dinsdag 18 april proef gedaan met uitbreiding van de ope- Dinsdag 26 juni ningstijden ( 6 dagen per week) in de maan- Dinsdag 9 september den juli en augustus en in de schoolvakanties Dinsdag 21 november in mei en oktober 2017.

Gesprekken met afd. PR vonden plaats op 24 De Herinrichtingscommissie vergaderde februari, 30 juni , 27 september en 18 decem- elke 3 weken. ber 2017. De Marine expositie werd geopend in april 2017. Kazemat VII werd ter beschikking ge- Het AB vergaderde op: steld aan het project “Glowing Nature” van Maandagavond 27 februari Studio Roosegaarde van 17 november 2017 Maandagavond 8 mei t/m 21 januari 2018. Maandagavond 9 oktober Maandagavond 11 december (is uitgesteld Bijzondere activiteiten: Bijgewoonde externe activiteiten/bijeen- naar 8 januari 2018) - Uitnodiging relaties ter gelegenheid van komsten door de voorzitter en bestuurs- opening Marine expositie op 19 mei 2017 leden: Vrijwilligersbijeenkomsten waren er op: - Museumweekend op 8 en 9 april 2017 Contacten waren er o.a. met Rijkswaterstaat, Woensdag 22 maart en woensdag 25 oktober - Dodenherdenking op 4 mei 2017 De Nieuwe Afsluitdijk, het te bouwen Af- 2017 - KWZ was aanwezig op de Veteranendag in sluitdijk Wadden Center, Museum Federatie Evaluatie met groepshoofden verschoven Leeuwarden Fryslân, de KNVRO, Atlantik Wall, Mari- naar 16 januari 2018 - Welkom 10.000e bezoeker op 25 augustus nemuseum, Studio Roosegaarde, Zuiderzee­ Uitstapje op zaterdag 25 november 2017 naar 2017 netwerken, V-fonds , de Stichting Menno van het Marinemuseum te Den Helder - Overleg over Toekomstvisie Coehoorn, Bestuur Verzetsmuseum, Bestuur - Overleg over Theaterproject Keatsmuseum, Bestuur Bescherming Bevol- In de winterperiode zijn er elke week 2 on- - Overleg over openstellen Noordelijke king Bunker Grou, derhoudsploegen actief. kazematten Sterrenwacht Burgum, Spitkeet Harkema. In de openingsperiode wordt er gewerkt met

17 Kazematten museum geregistreerd museum

Bezoekersrecord in 2017.

Het Kazemattenmuseum in Kornwerderzand van dinsdag tot en met zondag. De drukst aantallen. Door de opening van het Afsluit- sluit het jaar 2017 af met een recordaantal maand was augustus met 3970 bezoekers. dijk Wadden Center, ook in Kornwerderzand, bezoekers. Het museum kreeg dit jaar 14.050 In het voorjaar, en vooral in de maanden april en de aanleg van de vismigratierivier, rekent mensen over de vloer. Het museum denkt dat en mei, kreeg het museum veel schoolkinde- het museum op nog meer mensen. Het mu- dit vooral komt door de ruimere openingstij- ren over de vloer, vaak in groepsverband. Het seum wil de bezoekersaantallen verder verho- den in de zomermaanden. In de vakantieperi- Kazemattenmuseum houdt de komende tijd gen door vaker open te zijn, en ook het aantal ode is het museum zes dagen per week open, rekening met een verdere groei van bezoekers vrijwilligers uit te breiden.

Tienduizendste bezoeker in 2017

De 11 jarige Dennis de Jong uit Bedum (Gro- ningen) was vandaag de 10.000e bezoeker van dit seizoen. Dennis werd in de bloemen gezet en kreeg samen met zijn familie (broer Justin, oom Rik en tante Farida) een rondleiding en cadeautjes. Dennis was al helemaal voor de gelegenheid gekleed. Hij wil nl. later generaal worden. Op de foto wordt Dennis niet alleen bijgestaan door zijn familie, maar ook door medewer- kers van ons museum.

18 Kazematten museum geregistreerd museum

Belangrijke data in 2018 Colofon Voorzitter: Vergaderschema 2018 Evaluatie met nieuwe vrijwilligers Ruurd Gaastra Dinsdag 16 januari 2018 Taede Zijlstrastrjitte 22 Door Marijke Baarda 8748 GD Witmarsum Telefoon 0517-531902 DB-vergaderingen van 9.30 - 12.00 uur Feestavond Vrijwilligers of uitstapje [email protected] Dinsdag 13 februari 2018 Zaterdag 24 november 2018 Vice voorzitter (webmaster) Dinsdag 17 april 2018 Lieuwe Ypma Dinsdag 26 juni 2018 Vriendenavond De Krite 24 Dinsdag 18 september 2018 Lezing voor vrienden op 3 november 2018 8748 GG Witmarsum 0517-531487 Dinsdag 20 november 2018 [email protected] Bijzondere activiteiten [email protected] AB-vergaderingen van 19.30 - 22.00 uur Museumweekend op 13 en 14 april 2018 Secretaris: Maandag 26 februari 2018 Openingsactiviteiten rond Afsluitdijk Marijke Baarda-Postma Maandag 7 mei 2018 Wadden Center 3e week maart 2018 Van Aylvaweg 60 Maandag 8 oktober 2018 Opening seizoen 2018 op 1 mei 2018 8748 CH Witmarsum tel nr: 0517-531996 Maandag 10 december 2018 Dodenherdenking op 4 mei 2018 [email protected] Veteranen dag op 30 juni 2018 Vrijwilligersavonden Penningmeester: Piet van Asperen Woensdag 28 maart 2018 Verruimde openingstijden tijdens De Wijting 6 Woensdag 31 oktober 2018 voorjaars- en meivakantie, zomerperiode 8754 AG Makkum en herfstvakantie Telefoon 0515-231499 Evaluatie met groepshoofden [email protected] Dinsdag 16 januari 2018 Marketing en Public Relations: Anne van Schepen Earnseker 19 9036 MK Menaam Entreeprijzen 2018 Telefoon 0518-451646 [email protected] Kinderen (4 t/m 12 jaar) € 3,25 Volwassenen € 6,50 Conservator: Groepsbezoek scholen /leerl. € 2,75 Begeleiders van groep, 2 gratis Wim Stienstra meerdere begeleiders á € 4,00 Ooievaartslaan 9A Museum Jaar kaart en Veteranenpas gratis 8601 XM Sneek telefoon 06-46643990 [email protected] Rondleidingen min. 6 pers./max. 15 personen. Prijs per rondleider € 18,50 (duur rondleiding ca. 2,5 uur) Afspraken via contactformulier op www.kazemattenmuseum.nl Redactie KWZ Magazine: Popke de Vlugt en Tine Kuipers [email protected]

Overige informatie: Vrienden van het Kazemattenmuseum en www.kazemattenmuseum.nl sponsoring door bedrijven of organisaties Facebook: facebook.com/Kazemattenmuseum Door Ruurd Gaastra Maar wat betekent het lidmaatschap van onze Voor rondleidingen en groepsbezoek: Eind 2016 is het besluit genomen om het vriendenkring? Afspraak bij voorkeur via e-mail: donateurschap om te zetten in een lidmaat- • Jaarlijks ontvangt u het Kazematten-Ma- [email protected] schap van de vriendenkring van ons museum. gazine Als u met eigen vervoer komt: Via onze brief van april 2017 zijn onze dona- • Gratis toegang tot het museum voor 2 per- Het Kazemattenmuseum bevindt zich op 4 km teurs hierover al geïnformeerd. Dit jaar gaan sonen afstand van de Friese kust op de Afsluitdijk, afslag 14A Kornwerderzand. Gratis parkeren we wervingsacties organiseren om het aantal • Toezending van digitale nieuwsbrieven op de aangegeven parkeerplaats. vrienden fors te vergroten. • Informatie over bijzondere activiteiten zo- Daarna via trappen over de brug. Daarnaast starten we acties om bedrijven en als lezingen e.a. Ook met openbaar vervoer is het museum prima organisaties te interesseren om ons museum • Eenmaal per jaar is er een bijeenkomst bereikbaar. Met de bus, lijn 350, vanuit Noord te sponseren. Ook hier geldt, voor beide par- voor vrienden in ons museum Holland en Friesland. tijen moet een partnerschap aantrekkelijk Op zaterdag 3 november staat de 1e bijeen- Informatie via facebook.com/kazemattenmuseum zijn. Wij gaan de potentiele partners/sponso- komst gepland. Al onze vrienden krijgen hier- Openingstijden museum: ren persoonlijk benaderen. over nog bericht. Interesse? Meldt u aan via mei t/m oktober [email protected] woensdag en zaterdag van 10 tot 17 uur voorjaars-, zomer- en herfstvakantie: dinsdag t/m zaterdag van 10 tot 17 uur zondag van 13 tot 17 uur 19